وَ إِذْ زاغَتِ الْأَبْصارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ وَ تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا (10)

هُنالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدِيداً (11)

وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلاَّ غُرُوراً (12)

وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ النَّبِيَّ يَقُولُونَ إِنَّ بُيُوتَنا عَوْرَةٌ وَ ما هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلاَّ فِراراً (13)

وَ لَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ مِنْ أَقْطارِها ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْها وَ ما تَلَبَّثُوا بِها إِلاَّ يَسِيراً (14)

وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ وَ كانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُلاً (15)

قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلاَّ قَلِيلاً (16)

قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِكُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (17)

قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ وَ الْقائِلِينَ لِإِخْوانِهِمْ هَلُمَّ إِلَيْنا وَ لا يَأْتُونَ الْبَأْسَ إِلاَّ قَلِيلاً (18)

أَشِحَّةً عَلَيْكُمْ فَإِذا جاءَ الْخَوْفُ رَأَيْتَهُمْ يَنْظُرُونَ إِلَيْكَ تَدُورُ أَعْيُنُهُمْ كَالَّذِي يُغْشى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ فَإِذا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُولئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمالَهُمْ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً (19)

يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا وَ إِنْ يَأْتِ الْأَحْزابُ يَوَدُّوا لَوْ أَنَّهُمْ بادُونَ فِي الْأَعْرابِ يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ ما قاتَلُوا إِلاَّ قَلِيلاً (20)

لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً (21)

وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ

وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ ما زادَهُمْ إِلاَّ إِيماناً وَ تَسْلِيماً (22)

مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلاً (23)

لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقِينَ إِنْ شاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً (24)

وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنالُوا خَيْراً وَ كَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ وَ كانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزاً (25)

وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ صَياصِيهِمْ وَ قَذَفَ فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ وَ تَأْسِرُونَ فَرِيقاً (26)

وَ أَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَ دِيارَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ وَ أَرْضاً لَمْ تَطَؤُها وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيراً (27)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَمِيلاً (28)

وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظِيماً (29)

يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً (30)

وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ وَ أَعْتَدْنا لَها رِزْقاً كَرِيماً (31)

يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قَوْلاً مَعْرُوفاً (32)

وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً (33)

وَ اذْكُرْنَ ما يُتْلى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آياتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ

اللَّهَ كانَ لَطِيفاً خَبِيراً (34)

إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ الْقانِتِينَ وَ الْقانِتاتِ وَ الصَّادِقِينَ وَ الصَّادِقاتِ وَ الصَّابِرِينَ وَ الصَّابِراتِ وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ وَ الصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ وَ الْحافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ وَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَ الذَّاكِراتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً (35)

وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبِيناً (36)

وَ إِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَ تَخْشَى النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضى زَيْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناكَها لِكَيْ لا يَكُونَ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْواجِ أَدْعِيائِهِمْ إِذا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ كانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولاً (37)

ما كانَ عَلَى النَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيما فَرَضَ اللَّهُ لَهُ سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ كانَ أَمْرُ اللَّهِ قَدَراً مَقْدُوراً (38)

الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ كَفى بِاللَّهِ حَسِيباً (39)

ما كانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِنْ رِجالِكُمْ وَ لكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَ خاتَمَ النَّبِيِّينَ وَ كانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيماً (40)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْراً كَثِيراً (41)

وَ سَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَ أَصِيلاً (42)

هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَ مَلائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ كانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيماً (43)

تَحِيَّتُهُمْ يَوْمَ يَلْقَوْنَهُ سَلامٌ وَ أَعَدَّ لَهُمْ أَجْراً كَرِيماً (44)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِيراً

(45)

وَ داعِياً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِيراً (46)

وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ فَضْلاً كَبِيراً (47)

وَ لا تُطِعِ الْكافِرِينَ وَ الْمُنافِقِينَ وَ دَعْ أَذاهُمْ وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ وَكِيلاً (48)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا نَكَحْتُمُ الْمُؤْمِناتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ فَما لَكُمْ عَلَيْهِنَّ مِنْ عِدَّةٍ تَعْتَدُّونَها فَمَتِّعُوهُنَّ وَ سَرِّحُوهُنَّ سَراحاً جَمِيلاً (49)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللاَّتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ وَ بَناتِ عَمِّكَ وَ بَناتِ عَمَّاتِكَ وَ بَناتِ خالِكَ وَ بَناتِ خالاتِكَ اللاَّتِي هاجَرْنَ مَعَكَ وَ امْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَها لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرادَ النَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَها خالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَيْهِمْ فِي أَزْواجِهِمْ وَ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُمْ لِكَيْلا يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (50)

تُرْجِي مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوِي إِلَيْكَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَيْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ عَلَيْكَ ذلِكَ أَدْنى أَنْ تَقَرَّ أَعْيُنُهُنَّ وَ لا يَحْزَنَّ وَ يَرْضَيْنَ بِما آتَيْتَهُنَّ كُلُّهُنَّ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ ما فِي قُلُوبِكُمْ وَ كانَ اللَّهُ عَلِيماً حَلِيماً (51)

لا يَحِلُّ لَكَ النِّساءُ مِنْ بَعْدُ وَ لا أَنْ تَبَدَّلَ بِهِنَّ مِنْ أَزْواجٍ وَ لَوْ أَعْجَبَكَ حُسْنُهُنَّ إِلاَّ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ رَقِيباً (52)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلى طَعامٍ غَيْرَ ناظِرِينَ إِناهُ وَ لكِنْ إِذا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا فَإِذا طَعِمْتُمْ فَانْتَشِرُوا وَ لا مُسْتَأْنِسِينَ لِحَدِيثٍ إِنَّ ذلِكُمْ كانَ يُؤْذِي النَّبِيَّ فَيَسْتَحْيِي مِنْكُمْ وَ اللَّهُ لا يَسْتَحْيِي مِنَ الْحَقِّ وَ إِذا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتاعاً فَسْئَلُوهُنَّ مِنْ وَراءِ حِجابٍ

ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِنَّ وَ ما كانَ لَكُمْ أَنْ تُؤْذُوا رَسُولَ اللَّهِ وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً إِنَّ ذلِكُمْ كانَ عِنْدَ اللَّهِ عَظِيماً (53)

إِنْ تُبْدُوا شَيْئاً أَوْ تُخْفُوهُ فَإِنَّ اللَّهَ كانَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيماً (54)

لا جُناحَ عَلَيْهِنَّ فِي آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ وَ اتَّقِينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهِيداً (55)

إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلِيماً (56)

إِنَّ الَّذِينَ يُؤْذُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ لَعَنَهُمُ اللَّهُ فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أَعَدَّ لَهُمْ عَذاباً مُهِيناً (57)

وَ الَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِيناً (58)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِكَ أَدْنى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (59)

لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لا يُجاوِرُونَكَ فِيها إِلاَّ قَلِيلاً (60)

مَلْعُونِينَ أَيْنَما ثُقِفُوا أُخِذُوا وَ قُتِّلُوا تَقْتِيلاً (61)

سُنَّةَ اللَّهِ فِي الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ لَنْ تَجِدَ لِسُنَّةِ اللَّهِ تَبْدِيلاً (62)

يَسْئَلُكَ النَّاسُ عَنِ السَّاعَةِ قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ اللَّهِ وَ ما يُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ تَكُونُ قَرِيباً (63)

إِنَّ اللَّهَ لَعَنَ الْكافِرِينَ وَ أَعَدَّ لَهُمْ سَعِيراً (64)

خالِدِينَ فِيها أَبَداً لا يَجِدُونَ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً (65)

يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يا لَيْتَنا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولاَ (66)

وَ قالُوا رَبَّنا إِنَّا أَطَعْنا سادَتَنا

وَ كُبَراءَنا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلاَ (67)

رَبَّنا آتِهِمْ ضِعْفَيْنِ مِنَ الْعَذابِ وَ الْعَنْهُمْ لَعْناً كَبِيراً (68)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسى فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ كانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهاً (69)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَدِيداً (70)

يُصْلِحْ لَكُمْ أَعْمالَكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ فازَ فَوْزاً عَظِيماً (71)

إِنَّا عَرَضْنَا الْأَمانَةَ عَلَى السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ الْجِبالِ فَأَبَيْنَ أَنْ يَحْمِلْنَها وَ أَشْفَقْنَ مِنْها وَ حَمَلَهَا الْإِنْسانُ إِنَّهُ كانَ ظَلُوماً جَهُولاً (72)

لِيُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنافِقِينَ وَ الْمُنافِقاتِ وَ الْمُشْرِكِينَ وَ الْمُشْرِكاتِ وَ يَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً (73)

ازدواج پيامبر با زن پسر خوانده اش - زيد - اشاره شده و در آيه 40 خاتم انبياء بودن حضرت محمد(ص) بيان شده است و در اواخر سوره، عليه منافقين افشاگرى مى كند. در حديثى بيان شده كه در اين سوره، رسوائيهاى مردان و زنان قريش بيان شده است. اين سوره 73 آيه دارد و در سال 6 هجرى در مدينه نازل شده است.

ولى پيامبر مانع آنان شد و فرمود: من به آنان امان داده ام. در اين هنگام، آيه هاى زير نازل شد و به پيامبر دستور داد كه با ردّ سازش، به توطئه آنان پايان دهد. پيامبر نيز فرمان داد آنان را از شهر بيرون كنند:

اى پيامبر، تقواى الهى پيشه مكن و از كافران و منافقان اطاعت مكن. خداوند عالم و حكيم است. «» و از آن چه ازسوى پروردگارت به تو وحى مى شود، پيروى كن كه خداوند به آن چه انجام مى دهيد، آگاه است. «» و بر خدا توكل كن و همين بس كه خدا نگهدار و مدافع انسان باشد. «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 443.

سازش؛ خطرناك ترين تهديد رهبران

شأن نزول آيه هاى 1 تا 3 سوره احزاب

طرح سازش، خطرناك ترين پرتگاهى است كه رهبران بزرگ را تهديد مى كند و آنان را به انحراف مى كشاند. پس از جنگ احد و پيروزى مشركان، رهبران شرك براى چانه زنى و تحميل شرايطشان، به رايزنى و اقدام هاى به ظاهر صلح جويانه رو آوردند. ابوسفيان و برخى از سران كفر امان گرفتند و براى گفت وگو با پيامبر به مدينه آمدند. آنان به همراه بعضى منافقان، هم چون «عبداللّه بن ابى»، براى پيشنهاد سازش، نزد رسول خدا آمدند. ابوسفيان گفت: من و تو از يك ايل و قبيله هستيم و نسبت خويشاوندى داريم. ما تفاهم و زندگى مسالمت آميز را بر جنگ و خون ريزى ترجيح مى دهيم و آمده ايم حرف تو را بشنويم و از تو پيروى كنيم. در عوض توهم كوتاه بيا و از بت هاى ما «لات»، «عزى» و «منات» دست بردار و از بدگويى آنان بپرهيز و شفاعت آنان را بپذير. ما هم كعبه را براى زيارت مسلمانان آماده مى كنيم.

پيامبر، بارها به چنين پيشنهادهايى در مكه پاسخ منفى داده بود و حالا پس از تشكيل حكومت در مدينه، پذيرش آن بسيار حقارت آميز بود. بنابراين، پيامبر ناراحت شد و مسلمانان به خشم آمدندو براى كشتن ابوسفيان و همراهانش آماده شدند، ولى پيامبر مانع آنان شد و فرمود: من به آنان امان داده ام. در اين هنگام، آيه هاى زير نازل شد و به پيامبر دستور داد كه با ردّ سازش، به توطئه آنان پايان دهد. پيامبر نيز فرمان داد آنان را از شهر بيرون كنند:

اى پيامبر، تقواى الهى پيشه مكن و از كافران و منافقان اطاعت مكن. خداوند عالم و حكيم است. «» و از آن چه ازسوى پروردگارت به تو وحى مى شود، پيروى كن كه خداوند به آن چه انجام مى دهيد، آگاه است. «» و بر خدا توكل كن و همين بس كه خدا نگهدار و مدافع انسان باشد. «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 443.

سازش؛ خطرناك ترين تهديد رهبران

شأن نزول آيه هاى 1 تا 3 سوره احزاب

طرح سازش، خطرناك ترين پرتگاهى است كه رهبران بزرگ را تهديد مى كند و آنان را به انحراف مى كشاند. پس از جنگ احد و پيروزى مشركان، رهبران شرك براى چانه زنى و تحميل شرايطشان، به رايزنى و اقدام هاى به ظاهر صلح جويانه رو آوردند. ابوسفيان و برخى از سران كفر امان گرفتند و براى گفت وگو با پيامبر به مدينه آمدند. آنان به همراه بعضى منافقان، هم چون «عبداللّه بن ابى»، براى پيشنهاد سازش، نزد رسول خدا آمدند. ابوسفيان گفت: من و تو از يك ايل و قبيله هستيم و نسبت خويشاوندى داريم. ما تفاهم و زندگى مسالمت آميز را بر جنگ و خون ريزى ترجيح مى دهيم و آمده ايم حرف تو را

بشنويم و از تو پيروى كنيم. در عوض توهم كوتاه بيا و از بت هاى ما «لات»، «عزى» و «منات» دست بردار و از بدگويى آنان بپرهيز و شفاعت آنان را بپذير. ما هم كعبه را براى زيارت مسلمانان آماده مى كنيم. پيامبر، بارها به چنين پيشنهادهايى در مكه پاسخ منفى داده بود و حالا پس از تشكيل حكومت در مدينه، پذيرش آن بسيار حقارت آميز بود. بنابراين، پيامبر ناراحت شد و مسلمانان به خشم آمدندو براى كشتن ابوسفيان و همراهانش آماده شدند، ولى پيامبر مانع آنان شد و فرمود: من به آنان امان داده ام. در اين هنگام، آيه هاى زير نازل شد و به پيامبر دستور داد كه با ردّ سازش، به توطئه آنان پايان دهد. پيامبر نيز فرمان داد آنان را از شهر بيرون كنند:

اى پيامبر، تقواى الهى پيشه مكن و از كافران و منافقان اطاعت مكن. خداوند عالم و حكيم است. «» و از آن چه ازسوى پروردگارت به تو وحى مى شود، پيروى كن كه خداوند به آن چه انجام مى دهيد، آگاه است. «» و بر خدا توكل كن و همين بس كه خدا نگهدار و مدافع انسان باشد. «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 443.

حكم فرزند خواندگى

شأن نزول آيه هاى 4 و 5 سوره احزاب

در بازار «عكاظ»، كالاهاى گوناگونى خريد و فروش مى شد. برده فروشى نيز رواج داشت و قيمت برده ها متفاوت بود، برده هاى باهوش و زيرك با قيمت بيش ترى فروخته مى شدند.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از ازدواج باخديجه عليهاالسلام، روزى براى تجارت و خريد برده اى زيرك به سوى بازار عكاظ رهسپار شد. از ميان همه برده ها، «زيد بن حارثه» كه برده اى زرنگ به نظر مى آمد، توجه پيامبر را

به خود جلب كرد. از اين رو، او را برگزيد و به بالاترين قيمت، خريدارى كرد. اين غلام، پس از بعثت رسول خدا مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود.

هنگامى كه موضوع بردگى زيد به گوش پدرش «حارثه بن شراحيل كلبى» رسيد، وارد مكه شد تا پسرش را به شهر خود بازگرداند. بنابراين، نزد «ابوطالب» آمد و گفت: اى ابوطالب! پسرم به مكه آورده شده و شنيده ام كه از غلامان برادرزاده ات محمّد شده است. پيشنهاد مى كنم كه محمّد او را به من بفروشد و يا او را آزاد كند و به من بازگرداند. ابوطالب موضوع را به پيامبر گفت. رسول خدا پيشنهاد دوم را پذيرفت و فرمود: زيد را آزاد كردم. او هر كجا بخواهد مى تواند برود. حارثه، پدر زيد، بسيار خوشحال شد و از پيامبر تشكر كرد و با شتاب به سوى زيد دويد تا او را با خود ببرد. زيد، ناراحت شد و از رفتن خوددارى كرد و از جايش تكان نخورد. حارثه باورش نمى شد كه فرزندش زيد، اين گونه به پيامبر دل بسته است و حال و هواى مكه، او را پاى بند خود كرده باشد. به گونه اى كه دورى از خانه و كاشانه و پدر و مادر را براى او آسان كرده است. زيد، وقتى با پافشارى پدر روبه رو شد، در ميان حيرت و ناباورى حاضران به پدر رو كرد و گفت: با اين كه پيامبر مرا آزاد كرده و من مى توانم همراه تو بيايم، ولى من تاب دورى پيامبر را ندارم و نمى توانم از او جدا شوم. پدر به او گفت: ما با آبرو زندگى مى كنيم و نمى توانيم ننگ بردگى

را تحمل كنيم. بنابراين، براى حفظ شرافت و مراعات حسب و نسب خويشاوندى هم كه شده، از ماندن در مكه چشم بپوشد و همراه پدر به ديار خود بازگردد. زيد لحظه اى به چشمان پدر نگاه كرد و گفت: حالا ديگر من برده نيستم. من آزاد هستم و مى توانم خود تصميم بگيرم. من تصميم گرفته ام در مكه بمانم؛ چون از رسول خدا حتى براى لحظه اى نمى توانم دور بمانم. وقتى پدر زيد، اين جمله را از زبان فرزندش شنيد، نوميد شد و تاب نياورد. با خشم فرياد زد و گفت: اى اهل قريش شاهد باشيد، من از فرزندم، زيد بيزارى جُستم. او ديگر فرزند من نيست. فريادِ حارثه همه را به سكوت واداشته بود و زيد با حيرت گاه به پدرش مى نگريست؛ گويى منتظر بود پيامبر سخنى بگويد و به وى دلگرمى دهد و يا او را از دوگانگى نجات دهد. پيامبر سكوت را شكست و در برابر تصميم تند حارثه فرمود: اى اهل قريش! شما بدانيد و همه شاهد باشيد كه از اين پس، زيد پسر من است و من از او و او از من ارث مى برد. با اين جمله اشك شادى از ديدگان زيد جارى شد و بى اختيار سر به سجده گذاشت و خدا را شكر كرد. از آن پس، زيد پسر پيامبر خوانده شد و پيامبر زيد را بسيار دوست مى داشت و پس از هجرت به مدينه، دختر عمه خود، «زينب» دختر «جحش» را به عقد او درآورد، ولى مدتى بعد، اين ازدواج به طلاق انجاميد و زيد در يكى از جنگ ها به شهادت رسيد. در زمان جاهليت، رسم چنين بود كه همه حقوق

يك پسر، درباره پسرخوانده نيز اجرا مى شد؛ يعنى از پدر خوانده اش ارث مى برد و پدر خوانده نيز وارث او مى شد و زن پدر براى پسر و همسر پسر براى پدر حرام مى شد. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله براى حذف اين سنت غلط، همسر پسر خوانده اش، «زيدبن حارثه» را پس از آن كه از زيد طلاق گرفت، به ازدواج خود درآورد تا نشان دهد كه پسر خواندگى نمى تواند واقعيت ها را دگرگون سازد؛ چرا كه رابطه پدر و فرزندى، يك رابطه طبيعى است و با واژه ها و قراردادها و شعارها، اين رابطه هرگز حاصل نمى شود. گرچه اين ازدواج، جنجال بزرگى در ميان دشمنان اسلام برپا كرد و دستاويزى براى تبليغات سوء آنان شد، ولى پيامبر براى كوبيدن اين سنت جاهلى، اين جنجال ها را به تن خريد. در اين جا بخشى از آيه 4 ونيز آيه 5 سوره احزاب نازل شد. اين آيه به روشنى بيان مى كند كه پسرخوانده نمى تواند در حكم پسر حقيقى و واقعى باشد:

خداوند، پسرخواندگان را پسران [واقعى] شما قرار نداده است اين گفتار شما به زبان شماست [ولى] خدا حقيقت را مى گويد و او[ست كه] به راه راست هدايت مى كند. «» آنان را به [نام] پدرانشان بخوانيد كه اين نزد خدا عادلانه تر است و اگر پدرانشان را نمى شناسيد، پس برادران دينى و موالى شماييد و در آن چه به اشتباه مرتكب آن شده ايد، بر شما گناهى نيست، ولى در آن چه دل هايتان عمد داشته است[، مسئوليد] و خداست كه همواره آمرزنده مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 621؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 196.

حكم فرزند خواندگى

شأن نزول آيه هاى 4 و 5 سوره احزاب

در بازار «عكاظ»، كالاهاى گوناگونى

خريد و فروش مى شد. برده فروشى نيز رواج داشت و قيمت برده ها متفاوت بود، برده هاى باهوش و زيرك با قيمت بيش ترى فروخته مى شدند.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پس از ازدواج باخديجه عليهاالسلام، روزى براى تجارت و خريد برده اى زيرك به سوى بازار عكاظ رهسپار شد. از ميان همه برده ها، «زيد بن حارثه» كه برده اى زرنگ به نظر مى آمد، توجه پيامبر را به خود جلب كرد. از اين رو، او را برگزيد و به بالاترين قيمت، خريدارى كرد. اين غلام، پس از بعثت رسول خدا مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود.

هنگامى كه موضوع بردگى زيد به گوش پدرش «حارثه بن شراحيل كلبى» رسيد، وارد مكه شد تا پسرش را به شهر خود بازگرداند. بنابراين، نزد «ابوطالب» آمد و گفت: اى ابوطالب! پسرم به مكه آورده شده و شنيده ام كه از غلامان برادرزاده ات محمّد شده است. پيشنهاد مى كنم كه محمّد او را به من بفروشد و يا او را آزاد كند و به من بازگرداند. ابوطالب موضوع را به پيامبر گفت. رسول خدا پيشنهاد دوم را پذيرفت و فرمود: زيد را آزاد كردم. او هر كجا بخواهد مى تواند برود. حارثه، پدر زيد، بسيار خوشحال شد و از پيامبر تشكر كرد و با شتاب به سوى زيد دويد تا او را با خود ببرد. زيد، ناراحت شد و از رفتن خوددارى كرد و از جايش تكان نخورد. حارثه باورش نمى شد كه فرزندش زيد، اين گونه به پيامبر دل بسته است و حال و هواى مكه، او را پاى بند خود كرده باشد. به گونه اى كه دورى از خانه و كاشانه و پدر و مادر را براى او آسان كرده

است. زيد، وقتى با پافشارى پدر روبه رو شد، در ميان حيرت و ناباورى حاضران به پدر رو كرد و گفت: با اين كه پيامبر مرا آزاد كرده و من مى توانم همراه تو بيايم، ولى من تاب دورى پيامبر را ندارم و نمى توانم از او جدا شوم. پدر به او گفت: ما با آبرو زندگى مى كنيم و نمى توانيم ننگ بردگى را تحمل كنيم. بنابراين، براى حفظ شرافت و مراعات حسب و نسب خويشاوندى هم كه شده، از ماندن در مكه چشم بپوشد و همراه پدر به ديار خود بازگردد. زيد لحظه اى به چشمان پدر نگاه كرد و گفت: حالا ديگر من برده نيستم. من آزاد هستم و مى توانم خود تصميم بگيرم. من تصميم گرفته ام در مكه بمانم؛ چون از رسول خدا حتى براى لحظه اى نمى توانم دور بمانم. وقتى پدر زيد، اين جمله را از زبان فرزندش شنيد، نوميد شد و تاب نياورد. با خشم فرياد زد و گفت: اى اهل قريش شاهد باشيد، من از فرزندم، زيد بيزارى جُستم. او ديگر فرزند من نيست. فريادِ حارثه همه را به سكوت واداشته بود و زيد با حيرت گاه به پدرش مى نگريست؛ گويى منتظر بود پيامبر سخنى بگويد و به وى دلگرمى دهد و يا او را از دوگانگى نجات دهد. پيامبر سكوت را شكست و در برابر تصميم تند حارثه فرمود: اى اهل قريش! شما بدانيد و همه شاهد باشيد كه از اين پس، زيد پسر من است و من از او و او از من ارث مى برد. با اين جمله اشك شادى از ديدگان زيد جارى شد و بى اختيار سر به سجده گذاشت و خدا را شكر

كرد. از آن پس، زيد پسر پيامبر خوانده شد و پيامبر زيد را بسيار دوست مى داشت و پس از هجرت به مدينه، دختر عمه خود، «زينب» دختر «جحش» را به عقد او درآورد، ولى مدتى بعد، اين ازدواج به طلاق انجاميد و زيد در يكى از جنگ ها به شهادت رسيد. در زمان جاهليت، رسم چنين بود كه همه حقوق يك پسر، درباره پسرخوانده نيز اجرا مى شد؛ يعنى از پدر خوانده اش ارث مى برد و پدر خوانده نيز وارث او مى شد و زن پدر براى پسر و همسر پسر براى پدر حرام مى شد. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله براى حذف اين سنت غلط، همسر پسر خوانده اش، «زيدبن حارثه» را پس از آن كه از زيد طلاق گرفت، به ازدواج خود درآورد تا نشان دهد كه پسر خواندگى نمى تواند واقعيت ها را دگرگون سازد؛ چرا كه رابطه پدر و فرزندى، يك رابطه طبيعى است و با واژه ها و قراردادها و شعارها، اين رابطه هرگز حاصل نمى شود. گرچه اين ازدواج، جنجال بزرگى در ميان دشمنان اسلام برپا كرد و دستاويزى براى تبليغات سوء آنان شد، ولى پيامبر براى كوبيدن اين سنت جاهلى، اين جنجال ها را به تن خريد. در اين جا بخشى از آيه 4 ونيز آيه 5 سوره احزاب نازل شد. اين آيه به روشنى بيان مى كند كه پسرخوانده نمى تواند در حكم پسر حقيقى و واقعى باشد:

خداوند، پسرخواندگان را پسران [واقعى] شما قرار نداده است اين گفتار شما به زبان شماست [ولى] خدا حقيقت را مى گويد و او[ست كه] به راه راست هدايت مى كند. «» آنان را به [نام] پدرانشان بخوانيد كه اين نزد خدا عادلانه تر است و اگر پدرانشان را نمى شناسيد،

پس برادران دينى و موالى شماييد و در آن چه به اشتباه مرتكب آن شده ايد، بر شما گناهى نيست، ولى در آن چه دل هايتان عمد داشته است[، مسئوليد] و خداست كه همواره آمرزنده مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 621؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 196.

آزمايش در ميدان نبرد

شأن نزول آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب

نخستين آغازگران جنگ احزاب، گروهى از يهوديان «بنى نضير» بودند. آنان به مكه آمدند وطايفه قريش را به جنگ با پيامبر تشويق كردند و به آنان قول دادند كه تا آخرين نفر در كنارشان مى ايستند. سپس به سراغ قبيله «غطفان» رفتند و آنان را نيز آماده كارزار كردند. اين قبايل چون همگى خطر را احساس كرده بودند، دست به دست هم داده و از هم پيمانان خود، مانند قبيله هاى «بنى اسد» و «بنى سليم» نيز دعوت كردند. منافقان نيز در ميان لشكر اسلام به تكاپو افتادند و براى ايجاد دودستگى در سپاه اسلام تلاش كردند. هدف آنان، قتل پيامبر و درهم كوبيدن مسلمانان بود. آنان مى خواستند مدينه را غارت و چراغ اسلام را براى هميشه خاموش كنند. مسلمانان كه اين گروه بزرگ را در برابر خود ديدند، به فرمان پيامبر به مشورت نشستند و با پيشنهاد «سلمان فارسى»، در اطراف مدينه خندقى كندند. جمعيت انبوه دشمن و آمادگى آنان و اندك بودن لشكريان اسلام، آينده سخت و تاريكى را در برابر چشم مسلمانان مجسم مى ساخت، ولى در اين جا خدا مى خواست آخرين ضربه بر پيكر كفر فرود آيد وصف منافقان از صف هاى مسلمانان جدا شود، توطئه گران را رسوا كند و مسلمانان راستين را نيز در بوته آزمايش قرار دهد.

سرانجام اين جنگ با پيروزى مسلمانان به

پايان رسيد. توفانى سخت به فرمان خدا وزيدن گرفت، خيمه و خرگاه و زندگى كافران را در هم ريخت، وحشت شديدى در قلب آنان افكند و نيروهاى غيبى فرشتگان رابه يارى مسلمانان فرستاد. عوامل ديگرى هم چون قدرت نمايى امام على عليه السلام در برابر «عمروبن عبدود» نيز بر آن افزده شد و مشركان با ناتوانى گريختند. آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب نازل شد و با تحليل هاى كوبنده و افشاگرانه خود، به بهترين روش از اين حادثه مهم براى بشارت دادن پيروزى نهايى اسلام و نابودى منافقان بهره گيرى كرد:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خدا را بر خود به ياد آريد، آن گاه كه لشكرهايى به سوى شما [در] آمدند، پس بر سرآنان تندبادى و لشكرهايى فرستاديم كه آنان را نمى ديديد و خدا به آن چه مى كنيد، همواره بيناست. «» هنگامى كه ازبالاى [سر] شما و از زير [پاى] شما آمدند و آن گاه كه چشم ها خيره شد و جان ها به گلوگاه ها رسيد و گمان هايى [نابه جا] به خدا مى برديد. «» آن جا [بود كه] مؤمنان در آزمايش قرار گرفتند و سخت تكان خوردند. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 624؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 216؛ شأن نزول آيات، ص 445.

آزمايش در ميدان نبرد

شأن نزول آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب

نخستين آغازگران جنگ احزاب، گروهى از يهوديان «بنى نضير» بودند. آنان به مكه آمدند وطايفه قريش را به جنگ با پيامبر تشويق كردند و به آنان قول دادند كه تا آخرين نفر در كنارشان مى ايستند. سپس به سراغ قبيله «غطفان» رفتند و آنان را نيز آماده كارزار كردند. اين قبايل چون همگى خطر را احساس كرده بودند، دست به دست

هم داده و از هم پيمانان خود، مانند قبيله هاى «بنى اسد» و «بنى سليم» نيز دعوت كردند. منافقان نيز در ميان لشكر اسلام به تكاپو افتادند و براى ايجاد دودستگى در سپاه اسلام تلاش كردند. هدف آنان، قتل پيامبر و درهم كوبيدن مسلمانان بود. آنان مى خواستند مدينه را غارت و چراغ اسلام را براى هميشه خاموش كنند. مسلمانان كه اين گروه بزرگ را در برابر خود ديدند، به فرمان پيامبر به مشورت نشستند و با پيشنهاد «سلمان فارسى»، در اطراف مدينه خندقى كندند. جمعيت انبوه دشمن و آمادگى آنان و اندك بودن لشكريان اسلام، آينده سخت و تاريكى را در برابر چشم مسلمانان مجسم مى ساخت، ولى در اين جا خدا مى خواست آخرين ضربه بر پيكر كفر فرود آيد وصف منافقان از صف هاى مسلمانان جدا شود، توطئه گران را رسوا كند و مسلمانان راستين را نيز در بوته آزمايش قرار دهد.

سرانجام اين جنگ با پيروزى مسلمانان به پايان رسيد. توفانى سخت به فرمان خدا وزيدن گرفت، خيمه و خرگاه و زندگى كافران را در هم ريخت، وحشت شديدى در قلب آنان افكند و نيروهاى غيبى فرشتگان رابه يارى مسلمانان فرستاد. عوامل ديگرى هم چون قدرت نمايى امام على عليه السلام در برابر «عمروبن عبدود» نيز بر آن افزده شد و مشركان با ناتوانى گريختند. آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب نازل شد و با تحليل هاى كوبنده و افشاگرانه خود، به بهترين روش از اين حادثه مهم براى بشارت دادن پيروزى نهايى اسلام و نابودى منافقان بهره گيرى كرد:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خدا را بر خود به ياد آريد، آن گاه كه لشكرهايى به سوى شما [در] آمدند، پس بر سرآنان تندبادى و لشكرهايى

فرستاديم كه آنان را نمى ديديد و خدا به آن چه مى كنيد، همواره بيناست. «» هنگامى كه ازبالاى [سر] شما و از زير [پاى] شما آمدند و آن گاه كه چشم ها خيره شد و جان ها به گلوگاه ها رسيد و گمان هايى [نابه جا] به خدا مى برديد. «» آن جا [بود كه] مؤمنان در آزمايش قرار گرفتند و سخت تكان خوردند. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 624؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 216؛ شأن نزول آيات، ص 445.

آزمايش در ميدان نبرد

شأن نزول آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب

نخستين آغازگران جنگ احزاب، گروهى از يهوديان «بنى نضير» بودند. آنان به مكه آمدند وطايفه قريش را به جنگ با پيامبر تشويق كردند و به آنان قول دادند كه تا آخرين نفر در كنارشان مى ايستند. سپس به سراغ قبيله «غطفان» رفتند و آنان را نيز آماده كارزار كردند. اين قبايل چون همگى خطر را احساس كرده بودند، دست به دست هم داده و از هم پيمانان خود، مانند قبيله هاى «بنى اسد» و «بنى سليم» نيز دعوت كردند. منافقان نيز در ميان لشكر اسلام به تكاپو افتادند و براى ايجاد دودستگى در سپاه اسلام تلاش كردند. هدف آنان، قتل پيامبر و درهم كوبيدن مسلمانان بود. آنان مى خواستند مدينه را غارت و چراغ اسلام را براى هميشه خاموش كنند. مسلمانان كه اين گروه بزرگ را در برابر خود ديدند، به فرمان پيامبر به مشورت نشستند و با پيشنهاد «سلمان فارسى»، در اطراف مدينه خندقى كندند. جمعيت انبوه دشمن و آمادگى آنان و اندك بودن لشكريان اسلام، آينده سخت و تاريكى را در برابر چشم مسلمانان مجسم مى ساخت، ولى در اين جا خدا مى خواست آخرين ضربه بر پيكر كفر فرود آيد

وصف منافقان از صف هاى مسلمانان جدا شود، توطئه گران را رسوا كند و مسلمانان راستين را نيز در بوته آزمايش قرار دهد.

سرانجام اين جنگ با پيروزى مسلمانان به پايان رسيد. توفانى سخت به فرمان خدا وزيدن گرفت، خيمه و خرگاه و زندگى كافران را در هم ريخت، وحشت شديدى در قلب آنان افكند و نيروهاى غيبى فرشتگان رابه يارى مسلمانان فرستاد. عوامل ديگرى هم چون قدرت نمايى امام على عليه السلام در برابر «عمروبن عبدود» نيز بر آن افزده شد و مشركان با ناتوانى گريختند. آيه هاى 9 تا 11 سوره احزاب نازل شد و با تحليل هاى كوبنده و افشاگرانه خود، به بهترين روش از اين حادثه مهم براى بشارت دادن پيروزى نهايى اسلام و نابودى منافقان بهره گيرى كرد:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خدا را بر خود به ياد آريد، آن گاه كه لشكرهايى به سوى شما [در] آمدند، پس بر سرآنان تندبادى و لشكرهايى فرستاديم كه آنان را نمى ديديد و خدا به آن چه مى كنيد، همواره بيناست. «» هنگامى كه ازبالاى [سر] شما و از زير [پاى] شما آمدند و آن گاه كه چشم ها خيره شد و جان ها به گلوگاه ها رسيد و گمان هايى [نابه جا] به خدا مى برديد. «» آن جا [بود كه] مؤمنان در آزمايش قرار گرفتند و سخت تكان خوردند. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 624؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 216؛ شأن نزول آيات، ص 445.

بازشناسى منافقان

شأن نزول آيه هاى 18 و 19 سوره احزاب

در جنگ احزاب، گروهى از منافقان، از ميدان جنگ كناره گرفتند. آنان يقين داشتند كه مسلمانان با تعداد اندكشان، در برابر لشكر بسيار بزرگ كافران و يهوديان، تاب مقاومت ندارند و شكست مى خورند. بنابراين،

به بهانه هاى گوناگون از صحنه جنگ مى گريختند و در مدينه براى شكست پيامبر لحظه شمارى مى كردند. افزون بر آن، براى گريختن سربازان اسلام نيز به تشويق آنان مى پرداختند.

يكى از ياران پيامبر كه براى انجام دادن كارى از ميدان جنگ به شهر آمده بود، يكى از منافقان فرارى را ديد كه نان و گوشت بريان و شراب، پيش روى خود نهاده و با عده اى مشغول خوش گذرانى بود. به او گفت: تو اين جا چه مى كنى؟ به خوش گذرانى مشغولى، در حالى كه پيامبر خدا در ميان شمشيرها و نيزه ها پيكار مى كند. مرد منافق در جوابش گفت: اى نادان! تو نيز نزد ما بيا و با ما بنشين و خوش باش. قسم به خدايى كه محمد مى پرستد، او از اين ميدان هرگز سالم باز نمى گردد. اين لشكر بزرگى كه از همه جا گرد آمده اند، محمد و يارانش را زنده نخواهند گذاشت. بهتر است فرصت را غنيمت بشمرى و به ميدان جنگ بازنگردى. آيا دوست دارى كه فرزندانت يتيم بمانند؟ در اين صورت چه كسى از آنان سرپرستى خواهد كرد؟!

آن مرد مسلمان با ناراحتى و عصبانيت گفت: اى مرد منافق، هرگز چنين مباد. ما پيروز مى شويم و به مدينه باز خواهيم گشت. من اينك نزد رسول خدا مى روم و او را از آن چه گفتى باخبر مى سازم. او خود را به پيامبر رساند و جريان را گفت. در اين هنگام آيه هاى 18 و 19 سوره احزاب نازل شد. در اين دو آيه خداوند مشركان را معرفى مى كند:

خداوند كارشكنان [و مانع شوندگان] شما و آن كسانى را كه به برادرانشان مى گفتند: نزد ما بياييد و جز اندكى روى به جنگ نمى آورند،

[خوب] مى شناسند. «» بر شما بخيلانند و چون خطر فرا رسد آنان را مى بينى كه مانند كسى كه مرگ او را فروگرفته، چشمانشان در حدقه مى چرخد [و] به سوى تو مى نگرند؛ چون ترس برطرف شود، شما را با زبان هايى تند نيش مى زنند. بر مال حريصند. آنان ايمان نياورده اند و خدا اعمالشان را تباه گردانيده و اين [كار] همواره بر خدا آسان است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 235.

بازشناسى منافقان

شأن نزول آيه هاى 18 و 19 سوره احزاب

در جنگ احزاب، گروهى از منافقان، از ميدان جنگ كناره گرفتند. آنان يقين داشتند كه مسلمانان با تعداد اندكشان، در برابر لشكر بسيار بزرگ كافران و يهوديان، تاب مقاومت ندارند و شكست مى خورند. بنابراين، به بهانه هاى گوناگون از صحنه جنگ مى گريختند و در مدينه براى شكست پيامبر لحظه شمارى مى كردند. افزون بر آن، براى گريختن سربازان اسلام نيز به تشويق آنان مى پرداختند.

يكى از ياران پيامبر كه براى انجام دادن كارى از ميدان جنگ به شهر آمده بود، يكى از منافقان فرارى را ديد كه نان و گوشت بريان و شراب، پيش روى خود نهاده و با عده اى مشغول خوش گذرانى بود. به او گفت: تو اين جا چه مى كنى؟ به خوش گذرانى مشغولى، در حالى كه پيامبر خدا در ميان شمشيرها و نيزه ها پيكار مى كند. مرد منافق در جوابش گفت: اى نادان! تو نيز نزد ما بيا و با ما بنشين و خوش باش. قسم به خدايى كه محمد مى پرستد، او از اين ميدان هرگز سالم باز نمى گردد. اين لشكر بزرگى كه از همه جا گرد آمده اند، محمد و يارانش را زنده نخواهند گذاشت. بهتر است فرصت را غنيمت بشمرى

و به ميدان جنگ بازنگردى. آيا دوست دارى كه فرزندانت يتيم بمانند؟ در اين صورت چه كسى از آنان سرپرستى خواهد كرد؟!

آن مرد مسلمان با ناراحتى و عصبانيت گفت: اى مرد منافق، هرگز چنين مباد. ما پيروز مى شويم و به مدينه باز خواهيم گشت. من اينك نزد رسول خدا مى روم و او را از آن چه گفتى باخبر مى سازم. او خود را به پيامبر رساند و جريان را گفت. در اين هنگام آيه هاى 18 و 19 سوره احزاب نازل شد. در اين دو آيه خداوند مشركان را معرفى مى كند:

خداوند كارشكنان [و مانع شوندگان] شما و آن كسانى را كه به برادرانشان مى گفتند: نزد ما بياييد و جز اندكى روى به جنگ نمى آورند، [خوب] مى شناسند. «» بر شما بخيلانند و چون خطر فرا رسد آنان را مى بينى كه مانند كسى كه مرگ او را فروگرفته، چشمانشان در حدقه مى چرخد [و] به سوى تو مى نگرند؛ چون ترس برطرف شود، شما را با زبان هايى تند نيش مى زنند. بر مال حريصند. آنان ايمان نياورده اند و خدا اعمالشان را تباه گردانيده و اين [كار] همواره بر خدا آسان است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 235.

منتظران شهادت

شأن نزول آيه هاى 23 و 24 سوره احزاب

پيروزى غرورآفرين و خيره كننده مسلمانان در جنگ بدر، شادى و شعف وصف ناپذيرى را براى اردوگاه سپاه اسلام به ارمغان آورد. همه از مسلمان بودنشان برخود مى باليدند و از اين كه افتخار حضور در نخستين نبرد عليه كفر را داشته اند، سر از پا نمى شناختند. اين خبر در سراسر شبه جزيره عرب پيچيد و سبب نگرانىِ كافران، مشركان و منافقان شد، ولى از سوى ديگر بشارت بزرگى براى

مسلمانان مدينه بود؛ زنان، پيرمردان، كودكان، و آنانى كه به دليلى از شركت در جنگ بدر معاف بودند، از شنيدن اين خبر شاد شدند، ولى غم و اندوه، عده اى را ناآرام كرده بود. آنان از اين كه هنگام حركت سپاه اسلام در مدينه حضور نداشتند و نتوانستند مجاهدان را همراهى كنند و در ركاب پيامبر بجنگند، خود را سرزنش مى كردند. در اين ميان، «انس بن نضر» بيش از همه افسرده و غمگين به نظر مى آمد؛ چون پس از پايان جنگ از مسافرت تجارتى به مدينه بازگشته بود. او جنگجويى دلاور و شناخته شده بود و اشتياق بسيارى براى نبرد با كافران از خود نشان مى داد. او آرزو مى كرد روزى بتواند ياور خوبى براى رسول خدا باشد و مى خواست اين علاقه قلبى اش را در صحنه پيكار ثابت كند. حال كه با اين محروميت روبه رو شده بود، با خداى خود عهد بست و سوگند ياد كرد در نخستين نبرد بعدى، عليه كافران حاضر شود، بجنگد و تا آخرين نفس و آخرين قطره خون از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دفاع كند. زمان زيادى نگذشت كه جنگ احد پيش آمد و كافران قريش با سپاهى بزرگ و ابزار جنگى سنگينى، براى انتقام از مسلمانان و جبران شكست بدر، به مسلمانان اعلام جنگ كردند. او اولين كسى بود كه آماده و روانه جنگ شد. وى در انديشه شهادت بود وجز به پيروزى نمى انديشيد. بر اثر رشادت ها و جان فشانى هاى مسلمانانى چون «انس بن نضر»، ابتدا مسلمانان به پيروزى دست يافتند و دشمن را شكست دادند، ولى طمع ورزى و غفلت عده اى از مسلمانان، آنان را از پيروزى نهايى بازداشت و سبب شد تا سرنوشت

جنگ به سود كافران دگرگون شود. آرايش نظامى به هم خورد و مسلمانان از ميدان گريختند و به جنگ پشت كردند و در آن لحظه هاى حساس، رسول خدا را در ميان دشمن تنها گذاشتند. تنها عده اى كه باخدا پيمان خون و شهادت بسته بودند و مرگ در راه خدا را آرزو مى كردند، با حضور در صحنه كار زار به عهد خود با رسول خدا وفادار ماندند. او يكى از كسانى بود كه با دل و جان شمشير مى زد. او مى گفت: بار خدايا من از مشركان بيزارم و از فرار مسلمانان، شرمگين. خدايا! در اين لحظاتِ تنهايى ياريگرمان باش و پيروزمان گردان.

ناگهان توان بيش ترى براى جنگ در خود احساس كرد. دليرانه به قلب دشمن شتافت و در ميان انبوهى از گرد و غبار، تكبير گويان، بر مشركان مى تاخت و آنان را سرنگون مى كرد. بدنش آماج تيرها و شمشيرها قرار گرفته و به شدت زخمى شده بود و از سر و صورتش خون مى باريد. حالا ديگر كسى او را نمى شناخت. تنها «سعد بن معاذ» صدايش را شناخت كه مى گفت: اى سعد! بوى بهشت، هر لحظه به مشامم مى رسد. گويى آن را مى بينم و ترديدى ندارم. تو شاهد باش كه من تا آخرين نفس جنگيدم و در دفاع از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، به عهد و قسم خود وفا كردم. او اين سخن را گفت و با بدن مجروح، خسته و نيمه جان، بارديگر شمشير بركشيد و جانانه جنگيد. اندكى پس از آن به مُراد خود رسيد و شربت وصال نوشيد. او انتظار ديرينه اش را با مُهر شهادت به پايان رسانيد و به جاودانگى پيوست. او چنان مُثله و قطعه قطعه

شده بود كه كسى او را نمى شناخت حتى برادرزاده اش، او را كه در ميان كشته شدگان افتاده بود، نشناخت. دخترش نيز پدر را تنها با ديدن علامتى كه بر روى انگشتان او بود، شناخت. پس از آن مشخص شد كه هشتاد زخم بر او وارد شده كه در ميان شهيدان احد بى سابقه بود. آيه هاى 23 و 24 سوره احزاب نازل شد و استوارى مؤمنان را ستود و از انتظار ديگران براى شهادت خبر داد:

از ميان مؤمنان مردانى هستند كه به آن چه با خدا عهد بستند، صادقانه وفا كردند. برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى در [همين] انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند «» تا خدا راست گويان را به [پاداش] راستى شان پاداش دهد و منافقان را اگر بخواهد عذاب كند يا برايشان ببخشايد كه خدا همواره آمرزنده مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 246؛ نمونه بينات، ص 628.

منتظران شهادت

شأن نزول آيه هاى 23 و 24 سوره احزاب

پيروزى غرورآفرين و خيره كننده مسلمانان در جنگ بدر، شادى و شعف وصف ناپذيرى را براى اردوگاه سپاه اسلام به ارمغان آورد. همه از مسلمان بودنشان برخود مى باليدند و از اين كه افتخار حضور در نخستين نبرد عليه كفر را داشته اند، سر از پا نمى شناختند. اين خبر در سراسر شبه جزيره عرب پيچيد و سبب نگرانىِ كافران، مشركان و منافقان شد، ولى از سوى ديگر بشارت بزرگى براى مسلمانان مدينه بود؛ زنان، پيرمردان، كودكان، و آنانى كه به دليلى از شركت در جنگ بدر معاف بودند، از شنيدن اين خبر شاد شدند، ولى غم و اندوه، عده اى را ناآرام كرده بود. آنان از اين كه هنگام

حركت سپاه اسلام در مدينه حضور نداشتند و نتوانستند مجاهدان را همراهى كنند و در ركاب پيامبر بجنگند، خود را سرزنش مى كردند. در اين ميان، «انس بن نضر» بيش از همه افسرده و غمگين به نظر مى آمد؛ چون پس از پايان جنگ از مسافرت تجارتى به مدينه بازگشته بود. او جنگجويى دلاور و شناخته شده بود و اشتياق بسيارى براى نبرد با كافران از خود نشان مى داد. او آرزو مى كرد روزى بتواند ياور خوبى براى رسول خدا باشد و مى خواست اين علاقه قلبى اش را در صحنه پيكار ثابت كند. حال كه با اين محروميت روبه رو شده بود، با خداى خود عهد بست و سوگند ياد كرد در نخستين نبرد بعدى، عليه كافران حاضر شود، بجنگد و تا آخرين نفس و آخرين قطره خون از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله دفاع كند. زمان زيادى نگذشت كه جنگ احد پيش آمد و كافران قريش با سپاهى بزرگ و ابزار جنگى سنگينى، براى انتقام از مسلمانان و جبران شكست بدر، به مسلمانان اعلام جنگ كردند. او اولين كسى بود كه آماده و روانه جنگ شد. وى در انديشه شهادت بود وجز به پيروزى نمى انديشيد. بر اثر رشادت ها و جان فشانى هاى مسلمانانى چون «انس بن نضر»، ابتدا مسلمانان به پيروزى دست يافتند و دشمن را شكست دادند، ولى طمع ورزى و غفلت عده اى از مسلمانان، آنان را از پيروزى نهايى بازداشت و سبب شد تا سرنوشت جنگ به سود كافران دگرگون شود. آرايش نظامى به هم خورد و مسلمانان از ميدان گريختند و به جنگ پشت كردند و در آن لحظه هاى حساس، رسول خدا را در ميان دشمن تنها گذاشتند. تنها عده اى كه

باخدا پيمان خون و شهادت بسته بودند و مرگ در راه خدا را آرزو مى كردند، با حضور در صحنه كار زار به عهد خود با رسول خدا وفادار ماندند. او يكى از كسانى بود كه با دل و جان شمشير مى زد. او مى گفت: بار خدايا من از مشركان بيزارم و از فرار مسلمانان، شرمگين. خدايا! در اين لحظاتِ تنهايى ياريگرمان باش و پيروزمان گردان.

ناگهان توان بيش ترى براى جنگ در خود احساس كرد. دليرانه به قلب دشمن شتافت و در ميان انبوهى از گرد و غبار، تكبير گويان، بر مشركان مى تاخت و آنان را سرنگون مى كرد. بدنش آماج تيرها و شمشيرها قرار گرفته و به شدت زخمى شده بود و از سر و صورتش خون مى باريد. حالا ديگر كسى او را نمى شناخت. تنها «سعد بن معاذ» صدايش را شناخت كه مى گفت: اى سعد! بوى بهشت، هر لحظه به مشامم مى رسد. گويى آن را مى بينم و ترديدى ندارم. تو شاهد باش كه من تا آخرين نفس جنگيدم و در دفاع از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، به عهد و قسم خود وفا كردم. او اين سخن را گفت و با بدن مجروح، خسته و نيمه جان، بارديگر شمشير بركشيد و جانانه جنگيد. اندكى پس از آن به مُراد خود رسيد و شربت وصال نوشيد. او انتظار ديرينه اش را با مُهر شهادت به پايان رسانيد و به جاودانگى پيوست. او چنان مُثله و قطعه قطعه شده بود كه كسى او را نمى شناخت حتى برادرزاده اش، او را كه در ميان كشته شدگان افتاده بود، نشناخت. دخترش نيز پدر را تنها با ديدن علامتى كه بر روى انگشتان او بود، شناخت. پس از آن

مشخص شد كه هشتاد زخم بر او وارد شده كه در ميان شهيدان احد بى سابقه بود. آيه هاى 23 و 24 سوره احزاب نازل شد و استوارى مؤمنان را ستود و از انتظار ديگران براى شهادت خبر داد:

از ميان مؤمنان مردانى هستند كه به آن چه با خدا عهد بستند، صادقانه وفا كردند. برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى در [همين] انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند «» تا خدا راست گويان را به [پاداش] راستى شان پاداش دهد و منافقان را اگر بخواهد عذاب كند يا برايشان ببخشايد كه خدا همواره آمرزنده مهربان است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 246؛ نمونه بينات، ص 628.

فرصت گيرى ازدشمن

شأن نزول آيه هاى 26 و 27 سوره احزاب

جنگ احزاب به مدد الهى و پايمردىِ دلاورمردان سپاه اسلام، با پيروزى مسلمانان پايان يافت. جنگ جويان عرب كه با سپاهى بزرگ و به كارگيرى همه امكانات خود، در اين جنگ نقش اصلى را داشتند، از اطراف مدينه عقب نشينى كردند و با پذيرش شكستى سنگين و شرم آور به مكه بازگشتند. منافقان نيزناكام ماندند و يهوديان بنى قريظه، آخرين طايفه باقى مانده يهود در مدينه كه با پيمان شكنى، به مشركان پيوسته بودند، پس از جنگ احزاب، با ناكامى بسيار به قبيله شان بازگشتند. اين قبيله مانند دو قبيله ديگر يهود، با پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله پيمان بسته بودند كه دشمنان او را يارى نكنند و هم زيستى مسالمت آميزى بامسلمانان داشته باشند، ولى طايفه «بنى قينقاع» در سال دوم هجرت و طايفه بنى نضير در سال چهارم هجرت، عهد و پيمان خود را شكستند و پس از شكست در برابر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، از مدينه بيرون رانده شدند. اينك طايفه

بنى قريظه عهدشكنى كرده و در جنگ احزاب، در كنار مشركان، عليه اسلام وارد كارزار شده بودند. آنان در پايان جنگ، لباس از تن درآورند و با خيال آسوده به كارهاى روزانه پرداختند. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مشغول نظافت و شست وشوى خويش بود كه جبرئيل بر او نازل شد و فرمود: هان اى پيامبر، سلاح بر زمين گذارده اى، در حالى كه فرشتگان، آماده پيكار و مددرسانى به تو هستند. هم اكنون به سوى قبيله بنى قريظه برو و كارشان رايك سره كن و تأكيد كرد كه پيش از نماز عصر، اين مهمّ را اجرا كند. نزديك غروب آفتاب بود كه مسلمانان، دژهاى مستحكم و تسخيرناپذير بنى قريظه را محاصره كردند و پس از بيست و پنج روز آن را به تصرف درآوردند. گروهى تسليم شدند و گروهى نيز به قتل رسيدند. با اين پيروزى بزرگ، سرزمين مدينه براى هميشه از وجود يهوديان پاك گرديد. پس از دست يابى به اين پيروزى تاريخى، آيه هاى 26 و 27 سوره احزاب نازل شد و اين ماجراى فراموش نشدنى را نعمت و موهبتى بزرگ برشمرد:

و كسانى از اهل كتاب را كه با مشركان هم پشتى كرده بودند، از دژهايشان به زير آورد و در دل هايشان هراس افكند. گروهى را مى كشتيد و گروهى را اسير مى كرديد. «» زمينه ها و خانه ها و اموالشان و سرزمينى را كه در آن پا ننهاده بوديد، به شما ميراث داد و خدا بر هر چيزى تواناست. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 629؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 268.

فرصت گيرى ازدشمن

شأن نزول آيه هاى 26 و 27 سوره احزاب

جنگ احزاب به مدد الهى و پايمردىِ دلاورمردان سپاه اسلام، با پيروزى مسلمانان پايان يافت. جنگ جويان

عرب كه با سپاهى بزرگ و به كارگيرى همه امكانات خود، در اين جنگ نقش اصلى را داشتند، از اطراف مدينه عقب نشينى كردند و با پذيرش شكستى سنگين و شرم آور به مكه بازگشتند. منافقان نيزناكام ماندند و يهوديان بنى قريظه، آخرين طايفه باقى مانده يهود در مدينه كه با پيمان شكنى، به مشركان پيوسته بودند، پس از جنگ احزاب، با ناكامى بسيار به قبيله شان بازگشتند. اين قبيله مانند دو قبيله ديگر يهود، با پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله پيمان بسته بودند كه دشمنان او را يارى نكنند و هم زيستى مسالمت آميزى بامسلمانان داشته باشند، ولى طايفه «بنى قينقاع» در سال دوم هجرت و طايفه بنى نضير در سال چهارم هجرت، عهد و پيمان خود را شكستند و پس از شكست در برابر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله، از مدينه بيرون رانده شدند. اينك طايفه بنى قريظه عهدشكنى كرده و در جنگ احزاب، در كنار مشركان، عليه اسلام وارد كارزار شده بودند. آنان در پايان جنگ، لباس از تن درآورند و با خيال آسوده به كارهاى روزانه پرداختند. پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مشغول نظافت و شست وشوى خويش بود كه جبرئيل بر او نازل شد و فرمود: هان اى پيامبر، سلاح بر زمين گذارده اى، در حالى كه فرشتگان، آماده پيكار و مددرسانى به تو هستند. هم اكنون به سوى قبيله بنى قريظه برو و كارشان رايك سره كن و تأكيد كرد كه پيش از نماز عصر، اين مهمّ را اجرا كند. نزديك غروب آفتاب بود كه مسلمانان، دژهاى مستحكم و تسخيرناپذير بنى قريظه را محاصره كردند و پس از بيست و پنج روز آن را به تصرف درآوردند. گروهى تسليم شدند و گروهى نيز به قتل رسيدند. با اين پيروزى بزرگ، سرزمين

مدينه براى هميشه از وجود يهوديان پاك گرديد. پس از دست يابى به اين پيروزى تاريخى، آيه هاى 26 و 27 سوره احزاب نازل شد و اين ماجراى فراموش نشدنى را نعمت و موهبتى بزرگ برشمرد:

و كسانى از اهل كتاب را كه با مشركان هم پشتى كرده بودند، از دژهايشان به زير آورد و در دل هايشان هراس افكند. گروهى را مى كشتيد و گروهى را اسير مى كرديد. «» زمينه ها و خانه ها و اموالشان و سرزمينى را كه در آن پا ننهاده بوديد، به شما ميراث داد و خدا بر هر چيزى تواناست. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 629؛ تفسير نمونه، ج 17، ص 268.

نكوهش زنان زياده خواه

شأن نزول آيه هاى 28 تا 31 سوره احزاب

پيروزى هاى رزمندگان، غنيمت هاى سرشارى را نصيب مسلمانان كرد و به زندگى فقيرانه آنان سامان داد. زنان مدينه ازاين غنيمت ها، در تأمين لوازم مورد نياز زندگى و آذين بندى منازل و از طلا و جواهراتى كه سهم شوهرانشان مى شد، براى زينت خود استفاده مى كردند. كم كم چشم و هم چشمى در ميان زنان مدينه رواج يافت و به زنان پيامبر نيز سرايت كرد. آنان خواسته هاى خود را با پيامبر در ميان گذاشتند و بر آن ها پافشارى كردند. هر كس تقاضايى كرد. ام سلمه كه خود را از كار افتاده مى ديد، تقاضاى كنيزى كرد كه مددكار او باشد. «ميمونه»، همسر ديگر پيامبر از پارچه زيبايى سخن مى گفت كه بر اندام يكى از زنان ديده و به آن دل بسته بود. «زينب»، همسر جوان پيامبر مى خواست كه پارچه اى از يمن سفارش دهد. «حفصه» پيراهنى بسيار گران قيمت از مصر را خواستار شد. «جويريه» نيز لباس گران قيمت قبيله خودش را مى خواست

و «سوده» هم از فرش گران بهايى كه بافته يهوديان خيبر بود، سخن مى گفت.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به همه خواسته هاى زنان خود گوش فرا داد، ولى سكوت اختيار كرد و هيچ نگفت. آنان بدون در نظر گرفتن مقام نبوت، هم چنان بر خواسته هاشان پافشارى كردند. پيامبر مى دانست پذيرش اين خواسته ها چه پى آمدهايى دارد و اين خواسته هاى زنانه، معمولاً پايانى ندارد و از سوى ديگر، شايسته خانه پيامبر نيز نبود. بنابراين، حضرت از برآوردن اين خواسته ها، سرباز زد و براى اين كه آنان به اشتباه خود پى ببرند و خواسته هايشان را كاهش دهند، يك ماه تمام از آنان دور شد. تا اين كه آيه هاى زير نازل شد و با بيانى محكم، همراه با مهربانى و رحمت به آنان هشدار داد كه اگر مانند زنان ديگر خواهان زندگى پر زرق و برق دنيا هستند، مى توانند جداشوند و هر كجا كه بخواهند بروند، ولى اگر به خدا و زندگى با رسول خدا دل بسته اند، بايد با ديدگاه ديگرى به زندگى بنگرند و از خواسته هاى خود بكاهند و به زندگى ساده و افتخارآميز در خانه پيامبر قانع باشند تا از پاداش هاى بزرگ پروردگار بهره مند شوند. آنان نمى توانند از يك سو ام المؤمنين، ولى از سوى ديگر در انديشه زرق و برق دنيا باشند و سهمى از غنيمت هاى جنگى بخواهند، در حالى كه عده اى در نهايت فقر و بيچارگى روزگار مى گذرانند و بى شك زنان پيامبر بايد سرمشق ديگر زنان باشند آيه هاى زير در پاسخ به همسران زياده خواه پيامبر نازل شده است:

اى پيامبر، به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى دنيا و زينتند، بياييد تا مَهْرتان رابدهم و [خوش و] خرم شما را رها كنم «» و اگر

خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتيد، پس به راستى، خدا براى نيكوكاران شما پاداش بزرگى آماده گردانيده است. «» اى همسران پيامبر! هر كس از شما به كار زشتِ آشكارى دست زند، به عذابش دو چندان خواهد بود و اين بر خدا همواره آسان است. «» و هر كس از شما خدا و فرستاده اش را فرمان بَرَد و كار شايسته كند، پاداشش را دو چندان مى دهيم و برايش روزىِ نيكو فراهم خواهيم ساخت. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 278.

نكوهش زنان زياده خواه

شأن نزول آيه هاى 28 تا 31 سوره احزاب

پيروزى هاى رزمندگان، غنيمت هاى سرشارى را نصيب مسلمانان كرد و به زندگى فقيرانه آنان سامان داد. زنان مدينه ازاين غنيمت ها، در تأمين لوازم مورد نياز زندگى و آذين بندى منازل و از طلا و جواهراتى كه سهم شوهرانشان مى شد، براى زينت خود استفاده مى كردند. كم كم چشم و هم چشمى در ميان زنان مدينه رواج يافت و به زنان پيامبر نيز سرايت كرد. آنان خواسته هاى خود را با پيامبر در ميان گذاشتند و بر آن ها پافشارى كردند. هر كس تقاضايى كرد. ام سلمه كه خود را از كار افتاده مى ديد، تقاضاى كنيزى كرد كه مددكار او باشد. «ميمونه»، همسر ديگر پيامبر از پارچه زيبايى سخن مى گفت كه بر اندام يكى از زنان ديده و به آن دل بسته بود. «زينب»، همسر جوان پيامبر مى خواست كه پارچه اى از يمن سفارش دهد. «حفصه» پيراهنى بسيار گران قيمت از مصر را خواستار شد. «جويريه» نيز لباس گران قيمت قبيله خودش را مى خواست و «سوده» هم از فرش گران بهايى كه بافته يهوديان خيبر بود، سخن مى گفت.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به همه خواسته هاى

زنان خود گوش فرا داد، ولى سكوت اختيار كرد و هيچ نگفت. آنان بدون در نظر گرفتن مقام نبوت، هم چنان بر خواسته هاشان پافشارى كردند. پيامبر مى دانست پذيرش اين خواسته ها چه پى آمدهايى دارد و اين خواسته هاى زنانه، معمولاً پايانى ندارد و از سوى ديگر، شايسته خانه پيامبر نيز نبود. بنابراين، حضرت از برآوردن اين خواسته ها، سرباز زد و براى اين كه آنان به اشتباه خود پى ببرند و خواسته هايشان را كاهش دهند، يك ماه تمام از آنان دور شد. تا اين كه آيه هاى زير نازل شد و با بيانى محكم، همراه با مهربانى و رحمت به آنان هشدار داد كه اگر مانند زنان ديگر خواهان زندگى پر زرق و برق دنيا هستند، مى توانند جداشوند و هر كجا كه بخواهند بروند، ولى اگر به خدا و زندگى با رسول خدا دل بسته اند، بايد با ديدگاه ديگرى به زندگى بنگرند و از خواسته هاى خود بكاهند و به زندگى ساده و افتخارآميز در خانه پيامبر قانع باشند تا از پاداش هاى بزرگ پروردگار بهره مند شوند. آنان نمى توانند از يك سو ام المؤمنين، ولى از سوى ديگر در انديشه زرق و برق دنيا باشند و سهمى از غنيمت هاى جنگى بخواهند، در حالى كه عده اى در نهايت فقر و بيچارگى روزگار مى گذرانند و بى شك زنان پيامبر بايد سرمشق ديگر زنان باشند آيه هاى زير در پاسخ به همسران زياده خواه پيامبر نازل شده است:

اى پيامبر، به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى دنيا و زينتند، بياييد تا مَهْرتان رابدهم و [خوش و] خرم شما را رها كنم «» و اگر خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتيد، پس به راستى، خدا براى نيكوكاران شما پاداش بزرگى آماده گردانيده

است. «» اى همسران پيامبر! هر كس از شما به كار زشتِ آشكارى دست زند، به عذابش دو چندان خواهد بود و اين بر خدا همواره آسان است. «» و هر كس از شما خدا و فرستاده اش را فرمان بَرَد و كار شايسته كند، پاداشش را دو چندان مى دهيم و برايش روزىِ نيكو فراهم خواهيم ساخت. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 278.

نكوهش زنان زياده خواه

شأن نزول آيه هاى 28 تا 31 سوره احزاب

پيروزى هاى رزمندگان، غنيمت هاى سرشارى را نصيب مسلمانان كرد و به زندگى فقيرانه آنان سامان داد. زنان مدينه ازاين غنيمت ها، در تأمين لوازم مورد نياز زندگى و آذين بندى منازل و از طلا و جواهراتى كه سهم شوهرانشان مى شد، براى زينت خود استفاده مى كردند. كم كم چشم و هم چشمى در ميان زنان مدينه رواج يافت و به زنان پيامبر نيز سرايت كرد. آنان خواسته هاى خود را با پيامبر در ميان گذاشتند و بر آن ها پافشارى كردند. هر كس تقاضايى كرد. ام سلمه كه خود را از كار افتاده مى ديد، تقاضاى كنيزى كرد كه مددكار او باشد. «ميمونه»، همسر ديگر پيامبر از پارچه زيبايى سخن مى گفت كه بر اندام يكى از زنان ديده و به آن دل بسته بود. «زينب»، همسر جوان پيامبر مى خواست كه پارچه اى از يمن سفارش دهد. «حفصه» پيراهنى بسيار گران قيمت از مصر را خواستار شد. «جويريه» نيز لباس گران قيمت قبيله خودش را مى خواست و «سوده» هم از فرش گران بهايى كه بافته يهوديان خيبر بود، سخن مى گفت.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به همه خواسته هاى زنان خود گوش فرا داد، ولى سكوت اختيار كرد و هيچ نگفت. آنان بدون در نظر گرفتن مقام نبوت،

هم چنان بر خواسته هاشان پافشارى كردند. پيامبر مى دانست پذيرش اين خواسته ها چه پى آمدهايى دارد و اين خواسته هاى زنانه، معمولاً پايانى ندارد و از سوى ديگر، شايسته خانه پيامبر نيز نبود. بنابراين، حضرت از برآوردن اين خواسته ها، سرباز زد و براى اين كه آنان به اشتباه خود پى ببرند و خواسته هايشان را كاهش دهند، يك ماه تمام از آنان دور شد. تا اين كه آيه هاى زير نازل شد و با بيانى محكم، همراه با مهربانى و رحمت به آنان هشدار داد كه اگر مانند زنان ديگر خواهان زندگى پر زرق و برق دنيا هستند، مى توانند جداشوند و هر كجا كه بخواهند بروند، ولى اگر به خدا و زندگى با رسول خدا دل بسته اند، بايد با ديدگاه ديگرى به زندگى بنگرند و از خواسته هاى خود بكاهند و به زندگى ساده و افتخارآميز در خانه پيامبر قانع باشند تا از پاداش هاى بزرگ پروردگار بهره مند شوند. آنان نمى توانند از يك سو ام المؤمنين، ولى از سوى ديگر در انديشه زرق و برق دنيا باشند و سهمى از غنيمت هاى جنگى بخواهند، در حالى كه عده اى در نهايت فقر و بيچارگى روزگار مى گذرانند و بى شك زنان پيامبر بايد سرمشق ديگر زنان باشند آيه هاى زير در پاسخ به همسران زياده خواه پيامبر نازل شده است:

اى پيامبر، به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى دنيا و زينتند، بياييد تا مَهْرتان رابدهم و [خوش و] خرم شما را رها كنم «» و اگر خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتيد، پس به راستى، خدا براى نيكوكاران شما پاداش بزرگى آماده گردانيده است. «» اى همسران پيامبر! هر كس از شما به كار زشتِ آشكارى دست زند، به عذابش دو چندان

خواهد بود و اين بر خدا همواره آسان است. «» و هر كس از شما خدا و فرستاده اش را فرمان بَرَد و كار شايسته كند، پاداشش را دو چندان مى دهيم و برايش روزىِ نيكو فراهم خواهيم ساخت. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 278.

نكوهش زنان زياده خواه

شأن نزول آيه هاى 28 تا 31 سوره احزاب

پيروزى هاى رزمندگان، غنيمت هاى سرشارى را نصيب مسلمانان كرد و به زندگى فقيرانه آنان سامان داد. زنان مدينه ازاين غنيمت ها، در تأمين لوازم مورد نياز زندگى و آذين بندى منازل و از طلا و جواهراتى كه سهم شوهرانشان مى شد، براى زينت خود استفاده مى كردند. كم كم چشم و هم چشمى در ميان زنان مدينه رواج يافت و به زنان پيامبر نيز سرايت كرد. آنان خواسته هاى خود را با پيامبر در ميان گذاشتند و بر آن ها پافشارى كردند. هر كس تقاضايى كرد. ام سلمه كه خود را از كار افتاده مى ديد، تقاضاى كنيزى كرد كه مددكار او باشد. «ميمونه»، همسر ديگر پيامبر از پارچه زيبايى سخن مى گفت كه بر اندام يكى از زنان ديده و به آن دل بسته بود. «زينب»، همسر جوان پيامبر مى خواست كه پارچه اى از يمن سفارش دهد. «حفصه» پيراهنى بسيار گران قيمت از مصر را خواستار شد. «جويريه» نيز لباس گران قيمت قبيله خودش را مى خواست و «سوده» هم از فرش گران بهايى كه بافته يهوديان خيبر بود، سخن مى گفت.

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به همه خواسته هاى زنان خود گوش فرا داد، ولى سكوت اختيار كرد و هيچ نگفت. آنان بدون در نظر گرفتن مقام نبوت، هم چنان بر خواسته هاشان پافشارى كردند. پيامبر مى دانست پذيرش اين خواسته ها چه پى آمدهايى دارد و اين خواسته هاى زنانه، معمولاً پايانى

ندارد و از سوى ديگر، شايسته خانه پيامبر نيز نبود. بنابراين، حضرت از برآوردن اين خواسته ها، سرباز زد و براى اين كه آنان به اشتباه خود پى ببرند و خواسته هايشان را كاهش دهند، يك ماه تمام از آنان دور شد. تا اين كه آيه هاى زير نازل شد و با بيانى محكم، همراه با مهربانى و رحمت به آنان هشدار داد كه اگر مانند زنان ديگر خواهان زندگى پر زرق و برق دنيا هستند، مى توانند جداشوند و هر كجا كه بخواهند بروند، ولى اگر به خدا و زندگى با رسول خدا دل بسته اند، بايد با ديدگاه ديگرى به زندگى بنگرند و از خواسته هاى خود بكاهند و به زندگى ساده و افتخارآميز در خانه پيامبر قانع باشند تا از پاداش هاى بزرگ پروردگار بهره مند شوند. آنان نمى توانند از يك سو ام المؤمنين، ولى از سوى ديگر در انديشه زرق و برق دنيا باشند و سهمى از غنيمت هاى جنگى بخواهند، در حالى كه عده اى در نهايت فقر و بيچارگى روزگار مى گذرانند و بى شك زنان پيامبر بايد سرمشق ديگر زنان باشند آيه هاى زير در پاسخ به همسران زياده خواه پيامبر نازل شده است:

اى پيامبر، به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگى دنيا و زينتند، بياييد تا مَهْرتان رابدهم و [خوش و] خرم شما را رها كنم «» و اگر خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتيد، پس به راستى، خدا براى نيكوكاران شما پاداش بزرگى آماده گردانيده است. «» اى همسران پيامبر! هر كس از شما به كار زشتِ آشكارى دست زند، به عذابش دو چندان خواهد بود و اين بر خدا همواره آسان است. «» و هر كس از شما خدا و فرستاده اش را

فرمان بَرَد و كار شايسته كند، پاداشش را دو چندان مى دهيم و برايش روزىِ نيكو فراهم خواهيم ساخت. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 278.

خاندان پاك

شأن نزول آيه 33 سوره احزاب

مدتى بود كه «ام سلمه»، همسر پيامبر، رفتار همسرش را زير نظر داشت. او مى ديد كه رفت و آمد پيامبر به خانه دخترش فاطمه بيش تر شده و با زيركى و دقت شاهد بود كه او به فاطمه و شوهرش و فرزندانشان، توجه ويژه اى دارد. ام سلمه، علت اين علاقه را مى دانست و بوى بهشت را از آن جمع حس مى كرد و بارها بهشتى بودن اين گروه را از پيامبر شنيده بود. پيامبر بارها فاطمه را پاره تن خود، حسن و حسين را دو سيد جوانان بهشت و على عليه السلام را نيز جانشين خود و او را حجت خويش معرفى كرده و گفته بود هر كس آنان را دوست بدارد، پيامبر را دوست داشته است. ام سلمه اين همه صفا و صميميت را هرگز در خانه اى نديده بود. او در جاهليت، رفتار پدران با فرزندان، به ويژه دختران را از نزديك ديده و از خشونت و بدرفتارى پدران به خوبى آگاه بود، ولى اين همه محبت را جايى سراغ نداشت. گرچه در پايگاه نبوت اين رفتار شگفت انگيز نبود، با اين حال براى امّ سلمه تازگى داشت. او مشتاق بود براى كسب افتخارها و فضيلت هاى بيش تر به آن جمع كوچك و نورانى بپيوندد، ولى حسرت بر دلش ماند و قصدش عملى نشد. آخرين بار كه پيامبر به خانه فاطمه رفت، زودتر از فاطمه سلام كرد. از آن سلام، بوى بهشت به مشام مى رسيد. فاطمه جلو آمد و به پدرش

خوش آمد گفت. سپس سفره گسترد و پيامبر را فراخواند. پيامبر از نبود حسن و حسين بى تاب شد. آن دو حاضر شدند و درهمان لحظه، امام على عليه السلام نيز به خانه رسيد. پيامبر، پس از خوردن غذا جامه خواب بر تن كرد، به گوشه اى رفت، عبايى برداشت و آنان را به زير آن فراخواند.

ام سلمه كه از حجره خويش اين صحنه را مى ديد، پيش آمد و باقى مانده عبا را بر روى دوش پيامبر انداخت. آن گاه حضرت دست ها را به سوى آسمان بالا برد و فرمود: بار خدايا! اينان اهل بيت من هستند. پليدى را از آنان دور كن و پاكيزه شان ساز. ام سلمه با حسرتى دوباره گفت: اى رسول خدا، آيا من هم با شمايم؟ حضرت فرمود: تو خوب هستى، ولى از اين جمع نيستى. در اين هنگام آيه زير نازل شد:

خدا فقط مى خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر] بزدايد و شما را پاك گرداند. (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 448.

پاداش يكسانِ زن و مرد

شأن نزول آيه 35 سوره احزاب

«اسماء بنت عميس» پس از سال ها دورى از وطن و تحمّل رنج غربت، سرانجام به همراه همسرش، «جعفر بن ابى طالب» و ديگر مهاجران از حبشه راهى مدينه شد. در طول اين ساليان، او نمونه كامل زنى مسلمان و همسرى وفادار بود. مشركان از نخستين روزهاى ازدواج آنان، به آزارشان مى پرداختند، تا اين كه به همراه ديگر مسلمانان به حبشه هجرت كردند. اسماء در مسير راه و اقامت در حبشه، الگوى صبر و استقامت بود و حتى به كسانى كه نااميد مى شدند، روحيه مى داد و به آينده اميدوارشان مى كرد. او ثابت كرد كه زن مى تواند مسئوليت هاى سنگينى بر

دوش بگيرد. اينك كه به مدينه بازگشته بود، دوست داشت مسئوليت پذيرى خود را نشان دهد، ولى دوران جاهليت را به خاطر مى آورد كه چگونه به شخصيت زن بى اعتنايى مى شد و او را به ديده حقارت مى نگريستند. نادانى همه جا را فرا گرفته بود، تا جايى كه مردان از دختردار شدن خشمگين مى شدند و آنان را بى رحمانه، زنده به گور مى كردند. ازاين رو، براى اسماء جالب بود بداند ديدگاه اسلام دراين باره چيست؟ آيا زن به جايگاه تازه اى دست يافته است و تفاوت اين جايگاه با دوران جاهليت چيست؟ با اين كه در اين باره خوش بين بود، ولى مى خواست همه چيز را از نزديك ببيند. بنابراين، نزد زنان پيامبر رفت و پرسش هايى را كه از پيش آماده كرده بود، مطرح كرد. مثلاً پرسيد: قرآن چه امتيازى براى زنان درنظر گرفته است؟ زنان پيامبر چون از آيه هاى نازل شده باخبر بودند، گفتند آيه اى در اين باره نازل نشده است. اسماء سخنى نگفت. از جا برخاست. بر آن بود تا هر چه زودتر، جايگاه زنان در اسلام را از زبان پيامبر بشنود. بنابراين، نزد پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله رفت و گفت: اى رسول خدا، زن همواره ستمديده بوده و حق و حقوق او در جامعه ادا نشده است و در قرآن نيز زنان، جايگاه مردان را ندارند. پيامبر از او توضيح خواست. اسماء آيه هايى را كه درباره مردان و حضور آنان در ميدان هاى نبرد نازل شده بود، يادآور شد. آن گاه گفت: زنان، جايگاه مردان را ندارند و در فضيلت زنان، آيه اى نازل نشده است. اين جا بود كه آيه 35 سوره احزاب نازل شد و اطمينان داد كه زن و مرد در

پيشگاه خدا داراى قرب و منزلت يكسانند و مهم، اعتقاد و عمل به دستورهاى اسلامى است.

بعضى چنين مى پندارند كه اسلام كفه سنگين شخصيت را براى مردان قرار داده است و زنان در برنامه اسلام، جايگاه مناسبى ندارند. شايد سرچشمه اشتباه آنان را بايد در پاره اى از تفاوت هاى حقوقى ديد كه هر كدام دليل و فلسفه ويژه اى دارد، ولى بى شك، بدون در نظر گرفتن اين گونه تفاوت ها كه با موقعيت اجتماعى و شرايط طبيعى آنان ارتباط دارد، از نظر جنبه هاى انسانى و مقام هاى معنوى هيچ گونه فرقى ميان زن و مرد، در برنامه هاى اسلام وجود ندارد.

آيه زير دليل روشنى بر اين واقعيت است؛ زيرا به هنگام بيان ويژگى هاى مؤمنان و اساسى ترين مسايل اجتماعى و اخلاقى و عملى، زن ومرد را در كنار يكديگر، هم چون دو كفه يك ترازو قرار مى دهد و به هر دو پاداشى يكسان، بدون كم ترين تفاوت، مى بخشد. به بيان ديگر، تفاوت جسمى مرد و زن را هم چون تفاوت روحى آنان نمى توان ناديده گرفت و بديهى است كه اين تفاوت براى ادامه نظام جامعه انسانى ضرورى است و آثار و پى آمدهايى در بعضى از قوانين حقوقى زن و مرد ايجاد مى كند، ولى اسلام برخلاف كليسا، هرگز در شخصيت انسانى زن شك نمى كند. در مسيحيت با اين پرسش روبه رو مى شويم كه: آيا زن واقعا انسان است و آيا روح انسانى دارد يا خير؟

اسلام براى زن و مرد استقلال اقتصادى يكسانى در نظر گرفته است. اگر به وضع زن در دنياى امروز بنگريم، مى بينيم كه به عروسكِ بدون اراده اى در دست گروهى از انسان نماهاى مدعى تمدن تبديل شده است. آن گاه تصديق خواهيم كرد كه اسلام چه

خدمت بزرگى به زنان كرده است و چه حق بزرگى بر گردن آنان دارد. خداوند در آيه 35 سوره احزاب با برشمردن صفات مردان و زنان درستكار، پاداش نيكو به آنان بشارت داده است:

مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان با ايمان و مردان و زنان عبادت پيشه و مردان و زنان راست گو و مردان و زنان شكيبا و مردان و زنان فروتن و مردان و زنان صدقه دهنده و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان پاك دامن و مردان و زنانى كه خدا را فراوان ياد مى كنند، خدا براى [همه] آنان آمرزش و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است. «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 308.

سنت شكنى در ازدواج

شأن نزول آيه هاى 36 تا 40 سوره احزاب

قبل از اسلام، زيد برده اى بيش نبود. پيامبر اسلام قبل از بعثت او را خريدارى نمود. پس از بعثت پيامبر، مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود و موقعيت ممتازى به دست آورد. سرانجام در جنگ موته يكى از فرماندهان لشكر اسلام شد كه در همان جنگ، شربت شهادت را نوشيد. هنگامى كه پيامبر تصميم گرفت براى زيد همسرى برگزيند، از دختر عمه اش، زينب بنت حجش كه بسيار زيبا بود، براى او خواستگارى كرد. زينب نخست تصور مى كرد كه پيامبر او را براى خود مى خواهد، به همين خاطر خوشحال شد و رضايت داد، ولى هنگامى كه فهميد خواستگارى براى زيد است، با توجه به موقعيتش، سخت ناراحت شد و سر باز زد. او راضى نشد با برده اى آزاد شده ازدواج كند. برادر زينب، «عبداللّه نيز با اين ازدواج به سختى مخالفت كرد، ولى اين ازدواج، مقدمه اى براى

شكستن يك سنت نادرست جاهلى بود؛ زيرا در عصر جاهليت هيچ زن باشخصيت و سرشناسى، حاضر نبود با برده اى ازدواج كند، هر چند آن برده، ارزش هاى والاى انسانى داشته باشد. در اين جا آيه 36 سوره احزاب خطاب به افرادى چون زينب و عبداللّه نازل شد. قرآن مى گويد: هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را لازم مى دانند، آنان نمى توانند مخالفت كنند. خواهر و برادر، با شنيدن اين آيه در برابر فرمان خداوند تسليم شدند، ولى اين ازدواج ديرى نپاييد و بر اثر ناسازگارى هاى اخلاقى ميان دو طرف، به جدايى انجاميد. پيامبر در نظر داشت كه اگر آن دو آشتى نكنند و از هم جدا شوند، براى جبران اين شكست كه دامن گير دختر عمه اش زينب شده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى بيم داشت كه مردم از دو سو به او خرده گيرند و عده اى نيز جنجال به پا كنند. نخست اين كه زيد، پسرخوانده پيامبر بود و مطابق سنت جاهلى، پسرخوانده، همان احكام پسر را داشت. از جمله اين كه ازدواج با همسر مطلقه پسرخوانده را حرام مى دانستند. ديگر اين كه پيامبر حاضر مى شود با همسر مطلقه برده آزاده شده اى ازدواج كند و اين سزاوار و شايسته او نيست. مسلّم است كه پيامبر نبايد از مردم بترسد، به ويژه كه اين جنجال ممكن بود بر روند پيشرفت اسلام اثر بگذارد و افرادى را تحت تأثير قرار دهد و در دلشان شك و ترديد ايجاد كند:

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد و هر كس از خدا و فرستاده اش نافرمانى كند، به يقين،

دچار گمراهىِ آشكار گرديده است. «» و آن گاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگه دار و از خدا پروا كن» و آن چه را كه خدا آشكار كننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى واز مردم مى ترسيدى، با آن كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت،] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده،] در مورد ازدواج مؤمنان با زنانِ پسرخواندگانشان - چون آنان را طلاق گفتند - گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. «» بر پيامبر در آن چه خدا براى او قرض گردانيده، گناهى نيست. [اين] سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول] بوده و فرمان خدا همواره به اندازه مقرّر و متناسب با توانايى است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 316 و 317.

سنت شكنى در ازدواج

شأن نزول آيه هاى 36 تا 40 سوره احزاب

قبل از اسلام، زيد برده اى بيش نبود. پيامبر اسلام قبل از بعثت او را خريدارى نمود. پس از بعثت پيامبر، مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود و موقعيت ممتازى به دست آورد. سرانجام در جنگ موته يكى از فرماندهان لشكر اسلام شد كه در همان جنگ، شربت شهادت را نوشيد. هنگامى كه پيامبر تصميم گرفت براى زيد همسرى برگزيند، از دختر عمه اش، زينب بنت حجش كه بسيار زيبا بود، براى او خواستگارى كرد. زينب نخست تصور مى كرد كه پيامبر او را براى خود مى خواهد، به همين خاطر خوشحال شد و

رضايت داد، ولى هنگامى كه فهميد خواستگارى براى زيد است، با توجه به موقعيتش، سخت ناراحت شد و سر باز زد. او راضى نشد با برده اى آزاد شده ازدواج كند. برادر زينب، «عبداللّه نيز با اين ازدواج به سختى مخالفت كرد، ولى اين ازدواج، مقدمه اى براى شكستن يك سنت نادرست جاهلى بود؛ زيرا در عصر جاهليت هيچ زن باشخصيت و سرشناسى، حاضر نبود با برده اى ازدواج كند، هر چند آن برده، ارزش هاى والاى انسانى داشته باشد. در اين جا آيه 36 سوره احزاب خطاب به افرادى چون زينب و عبداللّه نازل شد. قرآن مى گويد: هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را لازم مى دانند، آنان نمى توانند مخالفت كنند. خواهر و برادر، با شنيدن اين آيه در برابر فرمان خداوند تسليم شدند، ولى اين ازدواج ديرى نپاييد و بر اثر ناسازگارى هاى اخلاقى ميان دو طرف، به جدايى انجاميد. پيامبر در نظر داشت كه اگر آن دو آشتى نكنند و از هم جدا شوند، براى جبران اين شكست كه دامن گير دختر عمه اش زينب شده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى بيم داشت كه مردم از دو سو به او خرده گيرند و عده اى نيز جنجال به پا كنند. نخست اين كه زيد، پسرخوانده پيامبر بود و مطابق سنت جاهلى، پسرخوانده، همان احكام پسر را داشت. از جمله اين كه ازدواج با همسر مطلقه پسرخوانده را حرام مى دانستند. ديگر اين كه پيامبر حاضر مى شود با همسر مطلقه برده آزاده شده اى ازدواج كند و اين سزاوار و شايسته او نيست. مسلّم است كه پيامبر نبايد از مردم بترسد، به ويژه كه اين جنجال ممكن بود بر روند پيشرفت اسلام اثر بگذارد و

افرادى را تحت تأثير قرار دهد و در دلشان شك و ترديد ايجاد كند:

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد و هر كس از خدا و فرستاده اش نافرمانى كند، به يقين، دچار گمراهىِ آشكار گرديده است. «» و آن گاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگه دار و از خدا پروا كن» و آن چه را كه خدا آشكار كننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى واز مردم مى ترسيدى، با آن كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت،] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده،] در مورد ازدواج مؤمنان با زنانِ پسرخواندگانشان - چون آنان را طلاق گفتند - گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. «» بر پيامبر در آن چه خدا براى او قرض گردانيده، گناهى نيست. [اين] سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول] بوده و فرمان خدا همواره به اندازه مقرّر و متناسب با توانايى است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 316 و 317.

سنت شكنى در ازدواج

شأن نزول آيه هاى 36 تا 40 سوره احزاب

قبل از اسلام، زيد برده اى بيش نبود. پيامبر اسلام قبل از بعثت او را خريدارى نمود. پس از بعثت پيامبر، مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود و موقعيت ممتازى به دست آورد. سرانجام در جنگ موته يكى از فرماندهان لشكر اسلام شد كه

در همان جنگ، شربت شهادت را نوشيد. هنگامى كه پيامبر تصميم گرفت براى زيد همسرى برگزيند، از دختر عمه اش، زينب بنت حجش كه بسيار زيبا بود، براى او خواستگارى كرد. زينب نخست تصور مى كرد كه پيامبر او را براى خود مى خواهد، به همين خاطر خوشحال شد و رضايت داد، ولى هنگامى كه فهميد خواستگارى براى زيد است، با توجه به موقعيتش، سخت ناراحت شد و سر باز زد. او راضى نشد با برده اى آزاد شده ازدواج كند. برادر زينب، «عبداللّه نيز با اين ازدواج به سختى مخالفت كرد، ولى اين ازدواج، مقدمه اى براى شكستن يك سنت نادرست جاهلى بود؛ زيرا در عصر جاهليت هيچ زن باشخصيت و سرشناسى، حاضر نبود با برده اى ازدواج كند، هر چند آن برده، ارزش هاى والاى انسانى داشته باشد. در اين جا آيه 36 سوره احزاب خطاب به افرادى چون زينب و عبداللّه نازل شد. قرآن مى گويد: هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را لازم مى دانند، آنان نمى توانند مخالفت كنند. خواهر و برادر، با شنيدن اين آيه در برابر فرمان خداوند تسليم شدند، ولى اين ازدواج ديرى نپاييد و بر اثر ناسازگارى هاى اخلاقى ميان دو طرف، به جدايى انجاميد. پيامبر در نظر داشت كه اگر آن دو آشتى نكنند و از هم جدا شوند، براى جبران اين شكست كه دامن گير دختر عمه اش زينب شده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى بيم داشت كه مردم از دو سو به او خرده گيرند و عده اى نيز جنجال به پا كنند. نخست اين كه زيد، پسرخوانده پيامبر بود و مطابق سنت جاهلى، پسرخوانده، همان احكام پسر را داشت. از جمله اين كه ازدواج با همسر

مطلقه پسرخوانده را حرام مى دانستند. ديگر اين كه پيامبر حاضر مى شود با همسر مطلقه برده آزاده شده اى ازدواج كند و اين سزاوار و شايسته او نيست. مسلّم است كه پيامبر نبايد از مردم بترسد، به ويژه كه اين جنجال ممكن بود بر روند پيشرفت اسلام اثر بگذارد و افرادى را تحت تأثير قرار دهد و در دلشان شك و ترديد ايجاد كند:

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد و هر كس از خدا و فرستاده اش نافرمانى كند، به يقين، دچار گمراهىِ آشكار گرديده است. «» و آن گاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگه دار و از خدا پروا كن» و آن چه را كه خدا آشكار كننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى واز مردم مى ترسيدى، با آن كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت،] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده،] در مورد ازدواج مؤمنان با زنانِ پسرخواندگانشان - چون آنان را طلاق گفتند - گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. «» بر پيامبر در آن چه خدا براى او قرض گردانيده، گناهى نيست. [اين] سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول] بوده و فرمان خدا همواره به اندازه مقرّر و متناسب با توانايى است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 316 و 317.

سنت شكنى در ازدواج

شأن نزول آيه هاى 36 تا

40 سوره احزاب

قبل از اسلام، زيد برده اى بيش نبود. پيامبر اسلام قبل از بعثت او را خريدارى نمود. پس از بعثت پيامبر، مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود و موقعيت ممتازى به دست آورد. سرانجام در جنگ موته يكى از فرماندهان لشكر اسلام شد كه در همان جنگ، شربت شهادت را نوشيد. هنگامى كه پيامبر تصميم گرفت براى زيد همسرى برگزيند، از دختر عمه اش، زينب بنت حجش كه بسيار زيبا بود، براى او خواستگارى كرد. زينب نخست تصور مى كرد كه پيامبر او را براى خود مى خواهد، به همين خاطر خوشحال شد و رضايت داد، ولى هنگامى كه فهميد خواستگارى براى زيد است، با توجه به موقعيتش، سخت ناراحت شد و سر باز زد. او راضى نشد با برده اى آزاد شده ازدواج كند. برادر زينب، «عبداللّه نيز با اين ازدواج به سختى مخالفت كرد، ولى اين ازدواج، مقدمه اى براى شكستن يك سنت نادرست جاهلى بود؛ زيرا در عصر جاهليت هيچ زن باشخصيت و سرشناسى، حاضر نبود با برده اى ازدواج كند، هر چند آن برده، ارزش هاى والاى انسانى داشته باشد. در اين جا آيه 36 سوره احزاب خطاب به افرادى چون زينب و عبداللّه نازل شد. قرآن مى گويد: هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را لازم مى دانند، آنان نمى توانند مخالفت كنند. خواهر و برادر، با شنيدن اين آيه در برابر فرمان خداوند تسليم شدند، ولى اين ازدواج ديرى نپاييد و بر اثر ناسازگارى هاى اخلاقى ميان دو طرف، به جدايى انجاميد. پيامبر در نظر داشت كه اگر آن دو آشتى نكنند و از هم جدا شوند، براى جبران اين شكست كه دامن گير دختر عمه اش زينب شده،

وى را به همسرى خود برگزيند، ولى بيم داشت كه مردم از دو سو به او خرده گيرند و عده اى نيز جنجال به پا كنند. نخست اين كه زيد، پسرخوانده پيامبر بود و مطابق سنت جاهلى، پسرخوانده، همان احكام پسر را داشت. از جمله اين كه ازدواج با همسر مطلقه پسرخوانده را حرام مى دانستند. ديگر اين كه پيامبر حاضر مى شود با همسر مطلقه برده آزاده شده اى ازدواج كند و اين سزاوار و شايسته او نيست. مسلّم است كه پيامبر نبايد از مردم بترسد، به ويژه كه اين جنجال ممكن بود بر روند پيشرفت اسلام اثر بگذارد و افرادى را تحت تأثير قرار دهد و در دلشان شك و ترديد ايجاد كند:

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد و هر كس از خدا و فرستاده اش نافرمانى كند، به يقين، دچار گمراهىِ آشكار گرديده است. «» و آن گاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگه دار و از خدا پروا كن» و آن چه را كه خدا آشكار كننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى واز مردم مى ترسيدى، با آن كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت،] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده،] در مورد ازدواج مؤمنان با زنانِ پسرخواندگانشان - چون آنان را طلاق گفتند - گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. «» بر پيامبر در آن چه

خدا براى او قرض گردانيده، گناهى نيست. [اين] سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول] بوده و فرمان خدا همواره به اندازه مقرّر و متناسب با توانايى است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 316 و 317.

سنت شكنى در ازدواج

شأن نزول آيه هاى 36 تا 40 سوره احزاب

قبل از اسلام، زيد برده اى بيش نبود. پيامبر اسلام قبل از بعثت او را خريدارى نمود. پس از بعثت پيامبر، مسلمان شد و در همه جا همراه پيامبر بود و موقعيت ممتازى به دست آورد. سرانجام در جنگ موته يكى از فرماندهان لشكر اسلام شد كه در همان جنگ، شربت شهادت را نوشيد. هنگامى كه پيامبر تصميم گرفت براى زيد همسرى برگزيند، از دختر عمه اش، زينب بنت حجش كه بسيار زيبا بود، براى او خواستگارى كرد. زينب نخست تصور مى كرد كه پيامبر او را براى خود مى خواهد، به همين خاطر خوشحال شد و رضايت داد، ولى هنگامى كه فهميد خواستگارى براى زيد است، با توجه به موقعيتش، سخت ناراحت شد و سر باز زد. او راضى نشد با برده اى آزاد شده ازدواج كند. برادر زينب، «عبداللّه نيز با اين ازدواج به سختى مخالفت كرد، ولى اين ازدواج، مقدمه اى براى شكستن يك سنت نادرست جاهلى بود؛ زيرا در عصر جاهليت هيچ زن باشخصيت و سرشناسى، حاضر نبود با برده اى ازدواج كند، هر چند آن برده، ارزش هاى والاى انسانى داشته باشد. در اين جا آيه 36 سوره احزاب خطاب به افرادى چون زينب و عبداللّه نازل شد. قرآن مى گويد: هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را لازم مى دانند، آنان نمى توانند مخالفت كنند. خواهر و برادر، با شنيدن اين آيه

در برابر فرمان خداوند تسليم شدند، ولى اين ازدواج ديرى نپاييد و بر اثر ناسازگارى هاى اخلاقى ميان دو طرف، به جدايى انجاميد. پيامبر در نظر داشت كه اگر آن دو آشتى نكنند و از هم جدا شوند، براى جبران اين شكست كه دامن گير دختر عمه اش زينب شده، وى را به همسرى خود برگزيند، ولى بيم داشت كه مردم از دو سو به او خرده گيرند و عده اى نيز جنجال به پا كنند. نخست اين كه زيد، پسرخوانده پيامبر بود و مطابق سنت جاهلى، پسرخوانده، همان احكام پسر را داشت. از جمله اين كه ازدواج با همسر مطلقه پسرخوانده را حرام مى دانستند. ديگر اين كه پيامبر حاضر مى شود با همسر مطلقه برده آزاده شده اى ازدواج كند و اين سزاوار و شايسته او نيست. مسلّم است كه پيامبر نبايد از مردم بترسد، به ويژه كه اين جنجال ممكن بود بر روند پيشرفت اسلام اثر بگذارد و افرادى را تحت تأثير قرار دهد و در دلشان شك و ترديد ايجاد كند:

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد و هر كس از خدا و فرستاده اش نافرمانى كند، به يقين، دچار گمراهىِ آشكار گرديده است. «» و آن گاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگه دار و از خدا پروا كن» و آن چه را كه خدا آشكار كننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى واز مردم مى ترسيدى، با آن كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون

زيد از آن [زن] كام برگرفت [و او را ترك گفت،] وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده،] در مورد ازدواج مؤمنان با زنانِ پسرخواندگانشان - چون آنان را طلاق گفتند - گناهى نباشد و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. «» بر پيامبر در آن چه خدا براى او قرض گردانيده، گناهى نيست. [اين] سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول] بوده و فرمان خدا همواره به اندازه مقرّر و متناسب با توانايى است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 316 و 317.

پاداش بزرگ براى مؤمنان

شأن نزول آيه 47 سوره احزاب

وقتى كه آيه رضوان (آيه هاى 1 و 2 سوره فتح) نازل گرديد و خداوند فرمود:

همانا گشوديم براى تو (مكرّر) گشودن آشكارى تا خدا بيامرزد گناهان گذشته و آينده تو را و نعمت خود را براى تو تمام و كمال قرار داده و تو را به راه راست و صراط مستقيم هدايت كرد،

عده اى از مؤمنان نزد رسول خدا آمدند و گفتند: اى رسول خدا، نزول اين آيه بر تو گوارا باد و ما مى دانيم كه تو گناهى مرتكب نشده اى، لطف ويژه خداوند شامل حال تو شده است، ولى خداوند با ما چه خواهد كرد؟ ما كه اين همه تن به گناه داده ايم، اگر بخشش الهى شامل حال ما نشود، در آن دنيا چه كنيم؟

همين جا بود كه آيه 47 سوره احزاب نازل شد و به مؤمنان بشارت داد كه براى آنان از سوى خدا فضل و پاداش بزرگى خواهد بود و اين مژده پيامبر، تنها محدود به پاداش اعمال نيك مؤمنان نمى شود، بلكه خداوند آن قدر از فضل خود به آنان مى بخشد كه

موازنه ميان عمل و پاداش را به كلى بر هم مى زند:

و مؤمنان را بشارت ده كه براى آنان از سوى خدا بخشايشى فراوان خواهد بود. «» (1)

پاورقى:

(1) نمونه بينات، ص 640.

بندگى و اجابت

شأن نزول آيه 50 سوره احزاب

خوله دختر حكيم، بيوه زنى زيبا بود. شوهرش مدتى پيش چشم از جهان فروبسته بود. او خواستگاران زيادى داشت. عده اى از تجّار و ثروتمندان مدينه نيز از او خواستگارى كرده بودند، ولى او همه را رد كرده بود. او آرزو مى كرد با پيامبر ازدواج كند، ولى قصدش را هنوز آشكار نكرده بود و مى خواست در فرصتى مناسب با پيامبر، ديدار و از حضرت درخواست ازدواج كند. پس به منزل پيامبر رفت و با دشوارى، خواسته اش را مطرح و اعلام كرد بدون هيچ مَهرى حاضر است به عقد رسول خدا درآيد. او انگيزه اش از اين ازدواج را كسب افتخار براى خود بيان كرد. «عايشه» وقتى اين صحنه را ديد، با ناراحتى از جا برخاست و خود را به پيامبراكرم رساند. در آن جا رو به پيامبر كرد و با تندى گفت: من نمى دانم اين زنان چرا حرمت ديگر زنان پيامبر را نگه نمى دارند و حتى حاضرند خود را بدون مَهر در اختيار تو قرار دهند. در اين هنگام، آيه 50 سوره احزاب نازل شد و انواع زنانى را كه پيامبر مى تواند با آنان ازدواج كند، نام برد، از جمله زنانى كه حاضرند بدون مَهر با پيامبر ازدواج كنند. عايشه از نزول سريع اين آيه شگفت زده شد و به پيامبر گفت: چگونه خداوند خواسته هاى تو راسريع اجابت مى كند و راه ها را به رويت مى گشايد. پيامبر فرمود: تو نيز فرمان بر خداباش، مقصودت

برآورده مى شود. آيه 50 سوره احزاب، زنانى را كه مى توانند با پيامبر ازدواج كنند معرفى مى كند:

اى پيامبر، ما براى تو آن همسرانى را كه مَهرشان را داده اى حلال كرديم و [كنيزانى] را كه خدا از غنيمت جنگى در اختيار تو قرار داده و دختران عمويت و دختران عمّه هايت و دختران دايى تو و دختران خاله هايت كه با تو مهاجرت كرده اند و زن مؤمنى كه خود را [داوطلبانه] به پيامبر ببخشد، در صورتى كه پيامبر بخواهد او را به زنى گيرد. [اين ازدواج از روى بخشش] ويژه توست نه ديگر مؤمنان. ما نيك مى دانيم كه در مورد زنان و كنيزانشان چه بر آنان مقرّر كرده ايم، تابراى تو مشكلى پيش نيايد و خدا همواره آمرزنده مهربان است «». (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 17، ص 379.

آداب مهمانى و رعايت حريم ناموسى

شأن نزول آيه 53 سوره احزاب

مراسم عقد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و دختر عمه اش زينب، بسيار باشكوه برگزار شد. قصد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از برگزارى باشكوه اين مراسم، تبليغات و بازتاب گسترده، براى اثرگذارى اين ازدواج استثنايى بود؛ چون سنت جاهلى، ازدواج پدرخوانده با همسران طلاق داده شده پسرخوانده را حرام مى دانست و پيامبر بر آن بود تا با اين سنت شكنى، ننگ بودن آن را از ميان ببرد. در اين مراسم، پيامبراكرم به «انس» كه از خدمتگزاران ويژه وى بود دستور داد كه همه ياران را براى غذا دعوت كند. او نيز بى استثنا، همه را دعوت كرد. ياران پيامبر، گروه گروه مى آمدند و پس از خوردن غذا مرخّص مى شدند. پس از پايان پذيرايى، انس نزد رسول خدا آمده و خبر پايان يافتن پذيرايى را به اطلاع او رساند. پيامبر

به اتاق آمد، ولى ديد سه نفر در منزل باقى هستند و با هم سخن مى گويند. پيامبر نشست و منتظر ماند. گفت و گوى آنان به درازا كشيد و پيامبر آزرده خاطر شد، از جا برخاست و اتاق را ترك كرد. انس نيز به اميد اين كه آن سه نفر متوجه شوند، از جا برخاست. مدتى بعد پيامبر دوباره بازگشت، ولى آن سه هم چنان نشسته و سرگرم صحبت بودند. در اين هنگام بخش نخست آيه 53 سوره احزاب نازل شد و دستورهاى لازم و آداب ميهمانى را به آنان آموخت. نيز روايت شده است هنگامى كه همسايه ها به خانه پيامبر مى آيند و وسايل زندگى را از همسران پيامبر به امانت مى برند، پسنديده نيست كه همسران پيامبر را حتى با حجاب اسلامى ببينند؛ چون گاهى مردان به خانه پيامبر مى آمدند و هنگام ورود حريم ناموسى را رعايت نمى كردند. بنابراين، براى حفظ حيثيت همسران پيامبر، بخش دوم آيه 53 نازل شد و به مؤمنان دستور داد همواره از پشت پرده وسايل مورد نياز خود را از همسران پيامبر دريافت كنند. هم چنين روايت شده است مردى كه دختر عمويش، همسر پيامبر بود، به بهانه ديدن دختر عمو، نزد او مى رفت و با او صحبت مى كرد. يك بار، هنگام گفت و گوى آن دو، رسول خدا از راه رسيد. پيامبر از ديدن اين صحنه ناراحت شد و به آن مرد بيگانه فرمود: ديگر تو را اين جا نبينم. آن مرد گفت: اى رسول خدا، همسر شما دختر عموى من است. قصد بدى نداشتم. پيامبر فرمود: پس از خدا باغيرت تر از من كسى نيست. اين جمله تهديدآميز را گفت و از آن جا

دور شد. آن مرد جسور گفت: او مرا از صحبت با دختر عمويم باز مى دارد. من منتظر مى مانم و پس از فوت پيامبر، با دختر عمويم ازدواج مى كنم. در اين جا قسمت سوم آيه 53 نازل شد. آن مرد وقتى اين آيه را شنيد، پشيمان شد و يك برده را به عنوان كفاره رفتار و گفتارش، آزاد و ده شتر در راه خدا انفاق كرد. خداوند آيه 53 سوره احزاب را براى آموزش موارد بالا به مسلمانان بيان مى كند:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، داخل اتاق هاى پيامبر مشويد، مگر آن كه براى [خوردن] طعامى به شما اجازه داده شود، [آن هم] بى آن كه در انتظار پخته شدن آن باشيد، ولى هنگامى كه دعوت شديد، داخل گرديد و وقتى غذا خورديد، پراكنده شويد. بى آن كه سرگرم سخنى گرديد و حال آن كه خدا از حق [گويى] شرم نمى كند و چون از زنان [پيامبر] چيزى خواستيد، از پشت پرده از آنان بخواهيد. اين براى دل هاى شما و دل هاى آنان پاكيزه تر است و شما حق نداريد رسول خدا را برنجانيد و مطلقا [نبايد] زنانش را پس از [مرگ] او به نكاح خود درآوريد؛ چرا كه اين [كار] نزد خدا همواره [گناهى] بزرگ است.(53) (1)

پاورقى:

(1) تفسيرنمونه، ج 17، ص 397.

نقش نگاه دارندگى حجاب

شأن نزول آيه هاى 59 و 60 سوره احزاب

جوانانِ هرزه و بى بندوبار در هر جامعه اى كم و بيش وجود دارند. رفت و آمد چنين افرادى در كوچه هاى مدينه بيش تر مى شد. آنان پس از تاريك شدن هوا براى ناشناخته ماندن و اطمينان بيش تر، نقاب بر چهره مى زدند و در گوشه اى پنهان مى شدند و زنان و دختران جوان را آزار مى دادند. گاهى در تاريكى شب

به آنان تعرّض مى كردند و مى گريختند و خود را نجات مى دادند. اينان كنيزان را بيش تر آزار مى دادند؛ چون آنان تحقير شده بودند و صاحبان شان در دفاع از آنان چندان تعصّبى نشان نمى دادند. وانگهى آنان آزاد بودند با سر و گردن برهنه از خانه بيرون آيند. به همين سبب، افراد هرزه و بيگانه، به آنان بيش از ديگر زنان توجه مى كردند. با اين حال، برخى از زنان مسلمان نيز در رعايت حجاب و پوشش سهل انگارى مى كردند و بدون پوشش كامل در خيابان حاضر مى شدند و با غفلتى كه از خود نشان مى دادند سبب به اشتباه افتادن بيماردلان مى شدند. آنان به گمان اين كه اين زنانِ بدون پوشش از كنيزانند، به آنان آزار مى رساندند. شبى، يكى از همسران رسول خدا از خانه بيرون آمد و به گمان اين كه همه او را مى شناسند و از تعقيب اراذل در امان است و كسى به او جسارت نمى كند، در خيابان راه افتاد. هنوز چند قدمى از منزل دور نشده بود كه عُمَربن خطاب او را ديد و از اين كه هنگام شب از منزل بيرون آمده، ناراحت شد و گفت: چرا از خانه بيرون آمده اى؟ آيا نمى ترسى؟ بهتر آن است كه به خانه بازگردى. همسر پيامبر نيز به خانه بازگشت. پيامبر مشغول غذا خوردن بود. رو به پيامبر كرد و گفت: اى رسول خدا، بيرون رفته بودم كه عمر مرا ديد و اين سخنان را به من گفت. در اين حال، آيه هاى 59 و 60 سوره احزاب نازل شد و به زنان پيامبر دستور داد، حجاب خود را كاملاً، رعايت كنند تا با باز شناخته شدن از كنيزان، از مزاحمت درامان بمانند:

اى پيامبر،

به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش هاى خود را بر خود فروتر گيرند. اين براى آن كه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند[، به احتياط] نزديك تر است و خدا آمرزنده مهربان است. «» اگر منافقان و كسانى كه در دل هايشان مرضى هست و شايعه افكنان در مدينه، [از كارشان] باز نايستند، تو را سخت بر آنان مسلّط مى كنيم تا جز [مدتى] اندك در همسايگى تو نپايند. «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 459؛ نمونه بينات، ص 469.

نقش نگاه دارندگى حجاب

شأن نزول آيه هاى 59 و 60 سوره احزاب

جوانانِ هرزه و بى بندوبار در هر جامعه اى كم و بيش وجود دارند. رفت و آمد چنين افرادى در كوچه هاى مدينه بيش تر مى شد. آنان پس از تاريك شدن هوا براى ناشناخته ماندن و اطمينان بيش تر، نقاب بر چهره مى زدند و در گوشه اى پنهان مى شدند و زنان و دختران جوان را آزار مى دادند. گاهى در تاريكى شب به آنان تعرّض مى كردند و مى گريختند و خود را نجات مى دادند. اينان كنيزان را بيش تر آزار مى دادند؛ چون آنان تحقير شده بودند و صاحبان شان در دفاع از آنان چندان تعصّبى نشان نمى دادند. وانگهى آنان آزاد بودند با سر و گردن برهنه از خانه بيرون آيند. به همين سبب، افراد هرزه و بيگانه، به آنان بيش از ديگر زنان توجه مى كردند. با اين حال، برخى از زنان مسلمان نيز در رعايت حجاب و پوشش سهل انگارى مى كردند و بدون پوشش كامل در خيابان حاضر مى شدند و با غفلتى كه از خود نشان مى دادند سبب به اشتباه افتادن بيماردلان مى شدند. آنان به گمان اين كه اين زنانِ بدون پوشش از كنيزانند، به آنان آزار

مى رساندند. شبى، يكى از همسران رسول خدا از خانه بيرون آمد و به گمان اين كه همه او را مى شناسند و از تعقيب اراذل در امان است و كسى به او جسارت نمى كند، در خيابان راه افتاد. هنوز چند قدمى از منزل دور نشده بود كه عُمَربن خطاب او را ديد و از اين كه هنگام شب از منزل بيرون آمده، ناراحت شد و گفت: چرا از خانه بيرون آمده اى؟ آيا نمى ترسى؟ بهتر آن است كه به خانه بازگردى. همسر پيامبر نيز به خانه بازگشت. پيامبر مشغول غذا خوردن بود. رو به پيامبر كرد و گفت: اى رسول خدا، بيرون رفته بودم كه عمر مرا ديد و اين سخنان را به من گفت. در اين حال، آيه هاى 59 و 60 سوره احزاب نازل شد و به زنان پيامبر دستور داد، حجاب خود را كاملاً، رعايت كنند تا با باز شناخته شدن از كنيزان، از مزاحمت درامان بمانند:

اى پيامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: پوشش هاى خود را بر خود فروتر گيرند. اين براى آن كه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند[، به احتياط] نزديك تر است و خدا آمرزنده مهربان است. «» اگر منافقان و كسانى كه در دل هايشان مرضى هست و شايعه افكنان در مدينه، [از كارشان] باز نايستند، تو را سخت بر آنان مسلّط مى كنيم تا جز [مدتى] اندك در همسايگى تو نپايند. «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 459؛ نمونه بينات، ص 469.

نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} عطف بيان تابع {اتَّقِ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُطِعِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُنافِقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {حَكِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَاتَّبِعْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُوحى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {رَبِّكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير

متصل در محل رفع و فاعل {خَبِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{وَتَوَكَّلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكِيلاً} تمييز، منصوب

{ما} حرف نفى غير عامل {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِرَجُلٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر زائد {قَلْبَيْنِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {جَوْفِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَزْواجَكُمُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللاَّئِي} نعت تابع {تُظاهِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُمَّهاتِكُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {جَعَلَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَدْعِياءَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب /

(ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَبْناءَكُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قَوْلُكُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِأَفْواهِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَهُوَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَهْدِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {السَّبِيلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{ادْعُوهُمْ} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {لِآبائِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَقْسَطُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَإِنْ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {تَعْلَمُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و

فاعل {آباءَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِخْوانُكُمْ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا مقدّر يا محذوف يا در محل / خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {الدِّينِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَوالِيكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَيْسَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {جُناحٌ} اسم ليس، مرفوع يا در محل رفع {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَخْطَأْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {ما} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعَمَّدَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{النَّبِيُّ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَوْلى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِالْمُؤْمِنِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف

جر {أَنْفُسِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَزْواجُهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أُمَّهاتُهُمْ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأُولُوا} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الْأَرْحامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بَعْضُهُمْ} بدل تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْلى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {كِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْمُهاجِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {تَفْعَلُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {أَوْلِيائِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَعْرُوفاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذلِكَ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْكِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {مَسْطُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَخَذْنا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف

جر {النَّبِيِّينَ} اسم مجرور يا در محل جر {مِيثاقَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمِنْكَ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {نُوحٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِبْراهِيمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَمُوسى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَعِيسَى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ابْنِ} نعت تابع {مَرْيَمَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَأَخَذْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِيثاقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {غَلِيظاً} نعت تابع

{لِيَسْئَلَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الصَّادِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَنْ} حرف جر {صِدْقِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَعَدَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَلِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اذْكُرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع

و فاعل {نِعْمَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَتْكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {جُنُودٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فَأَرْسَلْنا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِيحاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَجُنُوداً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَمْ} حرف جزم {تَرَوْها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِذْ} بدل تابع {جاؤُكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {فَوْقِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {أَسْفَلَ} اسم مجرور يا در محل جر {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {وَإِذْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {زاغَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْأَبْصارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَبَلَغَتِ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْقُلُوبُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْحَناجِرَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَتَظُنُّونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الظُّنُونَا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب / (ا) حرف زائد

{هُنالِكَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ابْتُلِيَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْمُؤْمِنُونَ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَزُلْزِلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {زِلْزالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {شَدِيداً} نعت تابع

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْمُنافِقُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرَضٌ} مبتدا مؤخّر {ما} حرف نفى غير عامل {وَعَدَنَا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَرَسُولُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف

اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {غُرُوراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {قالَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {طائِفَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يا} (يا) حرف ندا {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {يَثْرِبَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لا} (لا)ى نفى جنس {مُقامَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فَارْجِعُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَسْتَأْذِنُ} (و) حرف استيناف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {فَرِيقٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {النَّبِيَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {بُيُوتَنا} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَوْرَةٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {وَما} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {هِيَ} اسم ما، مرفوع يا در محل رفع {بِعَوْرَةٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ما، منصوب يا در محل نصب {إِنْ} حرف نفى غير عامل {يُرِيدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {فِراراً}

مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {دُخِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / نائب فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {أَقْطارِها} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ثُمَّ} حرف عطف {سُئِلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {الْفِتْنَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَآتَوْها} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {تَلَبَّثُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {يَسِيراً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب

{وَلَقَدْ} (و) حرف قسم / (ل) حرف جواب / حرف تحقيق {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {عاهَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {لا} حرف نفى غير عامل {يُوَلُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْأَدْبارَ} مفعولٌ به، منصوب يا در

محل نصب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَهْدُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَسْؤُلاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَنْ} حرف نصب {يَنْفَعَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْفِرارُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنْ} حرف شرط جازم {فَرَرْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنَ} حرف جر {الْمَوْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوِ} حرف عطف {الْقَتْلِ} معطوف تابع {وَإِذاً} (و) حرف عطف / حرف جواب {لا} حرف نفى غير عامل {تُمَتَّعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذَا} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} بدل تابع {يَعْصِمُكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سُوءاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف

عطف {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَحْمَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {يَجِدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيراً} معطوف تابع

{قَدْ} حرف تحقيق {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُعَوِّقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَالْقائِلِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لِإِخْوانِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {هَلُمَّ} اسم فعل / فاعل، ضمير مستتر (أنتم) در تقدير {إِلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَأْتُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْبَأْسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{أَشِحَّةً} حال، منصوب {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {جاءَ} فعل

ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْخَوْفُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {رَأَيْتَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَدُورُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {أَعْيُنُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَالَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُغْشى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنَ} حرف جر {الْمَوْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِذا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذَهَبَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْخَوْفُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {سَلَقُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِأَلْسِنَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِدادٍ} نعت تابع {أَشِحَّةً} حال، منصوب {عَلَى} حرف جر {الْخَيْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَمْ} حرف جزم {يُؤْمِنُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَأَحْبَطَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا

در محل رفع {أَعْمالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذلِكَ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يَحْسَبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْأَحْزابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {يَذْهَبُوا} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {يَأْتِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {الْأَحْزابُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَوَدُّوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف تمنى {أَنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {بادُونَ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْأَعْرابِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسْئَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {أَنْبائِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {فِيكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {ما} حرف

نفى غير عامل {قاتَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{لَقَدْ} (ل) حرف قسم / حرف تحقيق {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {فِي} حرف جر {رَسُولِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أُسْوَةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {حَسَنَةٌ} نعت تابع {لِمَنْ} بدل تابع (لكم) {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يَرْجُوا} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، منصوب يا در محل نصب {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْيَوْمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرَ} نعت تابع {وَذَكَرَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَلَمَّا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَأَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْمُؤْمِنُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَحْزابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ما} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَعَدَنَا} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَرَسُولُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَصَدَقَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَرَسُولُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {زادَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلاَّ} حرف استثنا {إِيماناً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَتَسْلِيماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر مقدّم محذوف {رِجالٌ} مبتدا مؤخّر {صَدَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عاهَدُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَمِنْهُمْ} (ف) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {قَضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {نَحْبَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمِنْهُمْ} (و) حرف

عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَنْ} مبتدا مؤخّر {يَنْتَظِرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {بَدَّلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {تَبْدِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{لِيَجْزِيَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الصَّادِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِصِدْقِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُعَذِّبَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمُنافِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنْ} حرف شرط جازم {شاءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَوْ} حرف نصب {يَتُوبَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {رَحِيماً} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَرَدَّ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع

يا در محل رفع {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِغَيْظِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَمْ} حرف جزم {يَنالُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَكَفَى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْقِتالَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {قَوِيًّا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزاً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَأَنْزَلَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ظاهَرُوهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {أَهْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْكِتابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {صَياصِيهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقَذَفَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو)

در تقدير {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمُ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {الرُّعْبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَرِيقاً} مفعولٌ به مقدّم {تَقْتُلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَأْسِرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَرِيقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَأَوْرَثَكُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَرْضَهُمْ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَدِيارَهُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَمْوالَهُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَرْضاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {لَمْ} حرف جزم {تَطَؤُها} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} عطف بيان

تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِأَزْواجِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُرِدْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الْحَياةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} نعت تابع {وَزِينَتَها} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَتَعالَيْنَ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أُمَتِّعْكُنَّ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {وَأُسَرِّحْكُنَّ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {سَراحاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {جَمِيلاً} نعت تابع

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {كُنْتُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تُرِدْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالدَّارَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْآخِرَةَ}

نعت تابع {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {أَعَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لِلْمُحْسِناتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْكُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَجْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَظِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {نِساءَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {النَّبِيِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَنْ} اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَأْتِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْكُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بِفاحِشَةٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مُبَيِّنَةٍ} نعت تابع {يُضاعَفْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهَا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْعَذابُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {ضِعْفَيْنِ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {ذلِكَ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَسِيراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَقْنُتْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْكُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن

مجرور {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَرَسُولِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَعْمَلْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {صالِحاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {نُؤْتِها} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {أَجْرَها} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَرَّتَيْنِ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَأَعْتَدْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِزْقاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَرِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {نِساءَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {النَّبِيِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لَسْتُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَأَحَدٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر ليس محذوف {مِنَ} حرف جر {النِّساءِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنِ} حرف شرط جازم {اتَّقَيْتُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تَخْضَعْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِالْقَوْلِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَيَطْمَعَ} (ف) حرف نصب / فعل

مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِي} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {قَلْبِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرَضٌ} مبتدا مؤخّر {وَقُلْنَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مَعْرُوفاً} نعت تابع

{وَقَرْنَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {بُيُوتِكُنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَبَرَّجْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {تَبَرُّجَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {الْجاهِلِيَّةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْأُولى} نعت تابع {وَأَقِمْنَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَآتِينَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الزَّكاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَطِعْنَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه

ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لِيُذْهِبَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الرِّجْسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / حرف ندا محذوف {أَهْلَ} منادا، منصوب يا در محل نصب {الْبَيْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيُطَهِّرَكُمْ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {تَطْهِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{وَاذْكُرْنَ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُتْلى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {بُيُوتِكُنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {آياتِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْحِكْمَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَطِيفاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {خَبِيراً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الْمُسْلِمِينَ} اسم إنّ، منصوب

يا در محل نصب {وَالْمُسْلِماتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُؤْمِنِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُؤْمِناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْقانِتِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْقانِتاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّادِقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّادِقاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّابِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّابِراتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْخاشِعِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْخاشِعاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُتَصَدِّقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُتَصَدِّقاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّائِمِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالصَّائِماتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْحافِظِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فُرُوجَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَالْحافِظاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالذَّاكِرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَالذَّاكِراتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَعَدَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَغْفِرَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَجْراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَظِيماً} نعت تابع

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِمُؤْمِنٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَلا} (و) حرف عطف / حرف

نفى غير عامل {مُؤْمِنَةٍ} معطوف تابع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَرَسُولُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَمْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْ} حرف نصب {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {الْخِيَرَةُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / اسم كان محذوف {مِنْ} حرف جر {أَمْرِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يَعْصِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {ضَلَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ضَلالاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {مُبِيناً} نعت تابع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّذِي} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنْعَمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى

يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْعَمْتَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَمْسِكْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {زَوْجَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاتَّقِ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَتُخْفِي} (و) حاليه / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {نَفْسِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مَا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُبْدِيهِ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَخْشَى} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {النَّاسَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَحَقُّ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {تَخْشاهُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير

{فَلَمَّا} (ف) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {زَيْدٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَطَراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {زَوَّجْناكَها} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به ثان (دوم) {لِكَيْ} (ل) حرف جر / حرف نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {حَرَجٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {أَزْواجِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَدْعِيائِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قَضَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَطَراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَمْرُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مَفْعُولاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَى} حرف جر {النَّبِيِّ} اسم مجرور يا در

محل جر / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِنْ} حرف جر زائد {حَرَجٍ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَرَضَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سُنَّةَ} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {خَلَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَمْرُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدَراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مَقْدُوراً} نعت تابع

{الَّذِينَ} بدل تابع {يُبَلِّغُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رِسالاتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَخْشَوْنَهُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَخْشَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَحَداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِلاَّ} حرف استثنا {اللَّهَ} مستثنى، منصوب {وَكَفى} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى

بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {حَسِيباً} تمييز، منصوب

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {مُحَمَّدٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {أَبا} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {أَحَدٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {مِنْ} حرف جر {رِجالِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك / ناسخ كان محذوف / اسم كان محذوف {رَسُولَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَخاتَمَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {النَّبِيِّينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} عطف بيان تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اذْكُرُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ذِكْراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {كَثِيراً} نعت تابع

{وَسَبِّحُوهُ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

(ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بُكْرَةً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {وَأَصِيلاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {يُصَلِّي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَمَلائِكَتُهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِيُخْرِجَكُمْ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الظُّلُماتِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِلَى} حرف جر {النُّورِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِالْمُؤْمِنِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَحِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{تَحِيَّتُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَلْقَوْنَهُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَلامٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَأَعَدَّ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ

محذوف {أَجْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَرِيماً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} عطف بيان تابع {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَرْسَلْناكَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / خبر إنَّ محذوف {شاهِداً} حال، منصوب {وَمُبَشِّراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَنَذِيراً} (و) حرف عطف / معطوف تابع

{وَداعِياً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {إِلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {بِإِذْنِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَسِراجاً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُنِيراً} نعت تابع

{وَبَشِّرِ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِأَنَّ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَضْلاً} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَبِيراً} نعت تابع

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تُطِعِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُنافِقِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَدَعْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت)

در تقدير {أَذاهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَتَوَكَّلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَكَفى} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِاللَّهِ} (ب) حرف جر زائد / فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَكِيلاً} تمييز، منصوب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {نَكَحْتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الْمُؤْمِناتِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {طَلَّقْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {قَبْلِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنْ} حرف نصب {تَمَسُّوهُنَّ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَما} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف نفى غير عامل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر زائد {عِدَّةٍ} مبتدا مؤخّر {تَعْتَدُّونَها} فعل مضارع، مرفوع

به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَمَتِّعُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَسَرِّحُوهُنَّ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {سَراحاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {جَمِيلاً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} عطف بيان تابع {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَحْلَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَزْواجَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللاَّتِي} نعت تابع {آتَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {أُجُورَهُنَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {يَمِينُكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَفاءَ} فعل ماضى،

مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَبَناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَمِّكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {عَمَّاتِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {خالِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {خالاتِكَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللاَّتِي} نعت تابع {هاجَرْنَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَكَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَامْرَأَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُؤْمِنَةً} نعت تابع {إِنْ} حرف شرط جازم {وَهَبَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {نَفْسَها} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلنَّبِيِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنْ} حرف شرط جازم {أَرادَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {النَّبِيُّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يَسْتَنْكِحَها} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به

/ فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خالِصَةً} حال، منصوب {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {دُونِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدْ} حرف تحقيق {عَلِمْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَرَضْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {أَزْواجِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِكَيْلا} (ل) حرف جر / (كي) حرف نصب / (لا) حرف نفى غير عامل {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {حَرَجٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{تُرْجِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به

ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنْهُنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتُؤْوِي} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {تَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {وَمَنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {ابْتَغَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِمَّنْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَزَلْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَلا} (ف) حرف استيناف / (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَدْنى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {تَقَرَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {أَعْيُنُهُنَّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يَحْزَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَرْضَيْنَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آتَيْتَهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع

و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {كُلُّهُنَّ} توكيد تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {قُلُوبِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {حَلِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{لا} حرف نفى غير عامل {يَحِلُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {لَكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {النِّساءُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِنْ} حرف جر {بَعْدُ} محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَنْ} حرف نصب {تَبَدَّلَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {أَزْواجٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَوْ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {أَعْجَبَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حُسْنُهُنَّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {ما} مستثنى، منصوب

{مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {يَمِينُكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {رَقِيباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} عطف بيان تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَدْخُلُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بُيُوتَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {النَّبِيِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {أَنْ} حرف نصب {يُؤْذَنَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلى} حرف جر {طَعامٍ} اسم مجرور يا در محل جر {غَيْرَ} حال، منصوب {ناظِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِناهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دُعِيتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فَادْخُلُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {فَإِذا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {طَعِمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فَانْتَشِرُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {مُسْتَأْنِسِينَ} معطوف تابع {لِحَدِيثٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {ذلِكُمْ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {يُؤْذِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير / خبر إنَّ محذوف {النَّبِيَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَيَسْتَحْيِي} (ف) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْتَحْيِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {الْحَقِّ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {سَأَلْتُمُوهُنَّ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / (و) حرف زائد

براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مَتاعاً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {فَسْئَلُوهُنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {مِنْ} حرف جر {وَراءِ} اسم مجرور يا در محل جر {حِجابٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَطْهَرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لِقُلُوبِكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقُلُوبِهِنَّ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {تُؤْذُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / اسم كان محذوف {رَسُولَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَنْ} حرف نصب {تَنْكِحُوا} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَزْواجَهُ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَعْدِهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف

اليه {أَبَداً} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {ذلِكُمْ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَظِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{إِنْ} حرف شرط جازم {تُبْدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {شَيْئاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَوْ} حرف عطف {تُخْفُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{لا} (لا)ى نفى جنس {جُناحَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {فِي} حرف جر {آبائِهِنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَبْنائِهِنَّ} معطوف تابع / (ه) ضمير

متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {إِخْوانِهِنَّ} معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَبْناءِ} معطوف تابع {إِخْوانِهِنَّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {أَبْناءِ} معطوف تابع {أَخَواتِهِنَّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نِسائِهِنَّ} معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {ما} معطوف تابع {مَلَكَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْمانُهُنَّ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاتَّقِينَ} (و) حرف استيناف / فعل امر مبنى بر سكون / نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {شَهِيداً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {وَمَلائِكَتَهُ} (و) حرف عطف /

معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يُصَلُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {عَلَى} حرف جر {النَّبِيِّ} اسم مجرور يا در محل جر {يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} عطف بيان تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {صَلُّوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَسَلِّمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {تَسْلِيماً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {يُؤْذُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَنَهُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / خبر إنَّ محذوف {فِي} حرف جر {الدُّنْيا} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْآخِرَةِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَأَعَدَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از

آن مجرور {عَذاباً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مُهِيناً} نعت تابع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُؤْذُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُؤْمِناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {بِغَيْرِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {اكْتَسَبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَقَدِ} (ف) حرف زائد / حرف تحقيق {احْتَمَلُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر براى (الذين) {بُهْتاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِثْماً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مُبِيناً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} عطف بيان تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِأَزْواجِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَناتِكَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَنِساءِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُدْنِينَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلَيْهِنَّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنْ} حرف جر {جَلاَبِيبِهِنَّ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {ذلِكَ} مبتدا،

مرفوع يا در محل رفع {أَدْنى} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يُعْرَفْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {فَلا} (ف) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {يُؤْذَيْنَ} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{لَئِنْ} (ل) موطئه / حرف شرط جازم {لَمْ} حرف جزم {يَنْتَهِ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) {الْمُنافِقُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرَضٌ} مبتدا مؤخّر {وَالْمُرْجِفُونَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {الْمَدِينَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَنُغْرِيَنَّكَ} (ل) حرف قسم / فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {لا} حرف نفى غير عامل {يُجاوِرُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِلاَّ} حرف استثنا {قَلِيلاً} ظرف يا

مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب

{مَلْعُونِينَ} حال، منصوب {أَيْنَما} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ثُقِفُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {أُخِذُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {وَقُتِّلُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {تَقْتِيلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب

{سُنَّةَ} فعل مقدّر يا محذوف / فاعل محذوف / مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِي} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {خَلَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تَجِدَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِسُنَّةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَبْدِيلاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{يَسْئَلُكَ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {النَّاسُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنِ} حرف جر {السَّاعَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {عِلْمُها} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب

يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُدْرِيكَ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {لَعَلَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {السَّاعَةَ} اسم لعل، منصوب يا در محل نصب {تَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {قَرِيباً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر لعل محذوف

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَعَنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْكافِرِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَعَدَّ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَعِيراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{خالِدِينَ} حال، منصوب {فِيها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَبَداً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يَجِدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلِيًّا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلا} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {نَصِيراً} معطوف تابع

{يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه،

منصوب يا در محل نصب {تُقَلَّبُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {وُجُوهُهُمْ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {النَّارِ} اسم مجرور يا در محل جر {يَقُولُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يا} (يا) حرف تنبيه {لَيْتَنا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم ليت {أَطَعْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر ليت محذوف {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَطَعْنَا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرَّسُولاَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ا) حرف زائد

{وَقالُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَطَعْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {سادَتَنا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَكُبَراءَنا} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَضَلُّونَا} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل

رفع و فاعل / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {السَّبِيلاَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ا) حرف زائد

{رَبَّنا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {آتِهِمْ} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {ضِعْفَيْنِ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْعَذابِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْعَنْهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَعْناً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {كَبِيراً} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} عطف بيان تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {آذَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُوسى} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَبَرَّأَهُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قالُوا} فعل ماضى، مبنى

بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَجِيهاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} عطف بيان تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اتَّقُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَقُولُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَوْلاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {سَدِيداً} نعت تابع

{يُصْلِحْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَعْمالَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ذُنُوبَكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُطِعِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در

تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} حرف عطف و اسم بعد از آن معطوف / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {فازَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فَوْزاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {عَظِيماً} نعت تابع

{إِنَّا} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (نا) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عَرَضْنَا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {الْأَمانَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {السَّماواتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْأَرْضِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْجِبالِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَأَبَيْنَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَحْمِلْنَها} فعل مضارع، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَشْفَقْنَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ن) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَحَمَلَهَا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْإِنْسانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {كانَ}

فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {ظَلُوماً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف {جَهُولاً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{لِيُعَذِّبَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْمُنافِقِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالْمُنافِقاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُشْرِكِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمُشْرِكاتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَيَتُوبَ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَلَى} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {وَالْمُؤْمِناتِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَكانَ} (و) حرف استيناف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {غَفُوراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {رَحِيماً} خبر كان ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

awla bialmu/mineena min anfusihim waazwajuhu ommahatuhum waoloo al-arhami baAAduhum awla bibaAAdin fee kitabi Allahi mina almu/mineena waalmuhajireena illa an tafAAaloo ila awliya-ikum maAAroofan kana thalika fee alkitabi mastooran

7.Wa-ith akhathna mina alnnabiyyeena meethaqahum waminka wamin noohin wa-ibraheema wamoosa waAAeesa ibni maryama waakhathna minhum meethaqan ghaleethan

8.Liyas-ala alssadiqeena AAan sidqihim waaAAadda lilkafireena AAathaban aleeman

9.Ya ayyuha allatheena amanoo othkuroo niAAmata Allahi AAalaykum ith jaatkum junoodun faarsalna AAalayhim reehan wajunoodan lam tarawha wakana Allahu bima taAAmaloona baseeran

10.Ith jaookum min fawqikum wamin asfala minkum wa-ith zaghati al-absaru wabalaghati alquloobu alhanajira watathunnoona biAllahi alththunoona

11.Hunalika ibtuliya almu-minoona wazulziloo zilzalan shadeedan

12.Wa-ith yaqoolu almunafiqoona waallatheena fee quloobihim maradun ma waAAadana Allahu warasooluhu illa ghurooran

13.Wa-ith qalat ta-ifatun minhum ya ahla yathriba la muqama lakum fairjiAAoo wayasta/thinu fareequn minhumu alnnabiyya yaqooloona inna buyootana AAawratun wama hiya biAAawratin in yureedoona illa firaran

14.Walaw dukhilat AAalayhim min aqtariha thumma su-iloo alfitnata laatawha wama talabbathoo biha illa yaseeran

15.Walaqad kanoo AAahadoo Allaha min qablu la yuwalloona al-adbara wakana AAahdu Allahi mas-oolan

16.Qul lan yanfaAAakumu alfiraru in farartum mina almawti awi alqatli wa-ithan la tumattaAAoona illa qaleelan

17.Qul man tha allathee yaAAsimukum mina Allahi in arada bikum soo-an aw arada bikum rahmatan wala yajidoona lahum min dooni Allahi waliyyan wala naseeran

18.Qad yaAAlamu Allahu almuAAawwiqeena minkum waalqa-ileena li-ikhwanihim halumma ilayna wala ya/toona alba/sa illa qaleelan

19.Ashihhatan AAalaykum fa-itha jaa alkhawfu raaytahum yanthuroona ilayka tadooru aAAyunuhum kaallathee yughsha AAalayhi mina almawti fa-itha thahaba alkhawfu salaqookum bi-alsinatin hidadin ashihhatan AAala alkhayri ola-ika lam yu/minoo faahbata Allahu aAAmalahum wakana thalika AAala Allahi yaseeran

20.Yahsaboona al-ahzaba lam yathhaboo

wa-in ya/ti al-ahzabu yawaddoo law annahum badoona fee al-aAArabi yas-aloona AAan anba-ikum walaw kanoo feekum ma qataloo illa qaleelan

21.Laqad kana lakum fee rasooli Allahi oswatun hasanatun liman kana yarjoo Allaha waalyawma al-akhira wathakara Allaha katheeran

22.Walamma raa almu/minoona al-ahzaba qaloo hatha ma waAAadana Allahu warasooluhu wasadaqa Allahu warasooluhu wama zadahum illa eemanan watasleeman

23.Mina almu/mineena rijalun sadaqoo ma AAahadoo Allaha AAalayhi faminhum man qada nahbahu waminhum man yantathiru wama baddaloo tabdeelan

24.Liyajziya Allahu alssadiqeena bisidqihim wayuAAaththiba almunafiqeena in shaa aw yatooba AAalayhim inna Allaha kana ghafooran raheeman

25.Waradda Allahu allatheena kafaroo bighaythihim lam yanaloo khayran wakafa Allahu almu/mineena alqitala wakana Allahu qawiyyan AAazeezan

26.Waanzala allatheena thaharoohum min ahli alkitabi min sayaseehim waqathafa fee quloobihimu alrruAAba fareeqan taqtuloona wata/siroona fareeqan

27.Waawrathakum ardahum wadiyarahum waamwalahum waardan lam tataooha wakana Allahu AAala kulli shay-in qadeeran

28.Ya ayyuha alnnabiyyu qul li-azwajika in kuntunna turidna alhayata alddunya wazeenataha fataAAalayna omattiAAkunna waosarrihkunna sarahan jameelan

29.Wa-in kuntunna turidna Allaha warasoolahu waalddara al-akhirata fa-inna Allaha aAAadda lilmuhsinati minkunna ajran AAatheeman

30.Ya nisaa alnnabiyyi man ya/ti minkunna bifahishatin mubayyinatin yudaAAaf laha alAAathabu diAAfayni wakana thalika AAala Allahi yaseeran

31.Waman yaqnut minkunna lillahi warasoolihi wataAAmal salihan nu/tiha ajraha marratayni waaAAtadna laha rizqan kareeman

32.Ya nisaa alnnabiyyi lastunna kaahadin mina alnnisa-i ini ittaqaytunna fala takhdaAAna bialqawli fayatmaAAa allathee fee qalbihi maradun waqulna qawlan maAAroofan

33.Waqarna fee buyootikunna wala tabarrajna tabarruja aljahiliyyati al-oola waaqimna alssalata waateena alzzakata waatiAAna Allaha warasoolahu innama yureedu Allahu liyuthhiba AAankumu alrrijsa ahla albayti wayutahhirakum tatheeran

34.Waothkurna ma yutla fee buyootikunna min ayati Allahi waalhikmati inna Allaha kana lateefan khabeeran

35.Inna almuslimeena

waalmuslimati waalmu/mineena waalmu/minati waalqaniteena waalqanitati waalssadiqeena waalssadiqati waalssabireena waalssabirati waalkhashiAAeena waalkhashiAAati waalmutasaddiqeena waalmutasaddiqati waalssa-imeena waalssa-imati waalhafitheena furoojahum waalhafithati waalththakireena Allaha katheeran waalththakirati aAAadda Allahu lahum maghfiratan waajran AAatheeman

36.Wama kana limu/minin wala mu/minatin itha qada Allahu warasooluhu amran an yakoona lahumu alkhiyaratu min amrihim waman yaAAsi Allaha warasoolahu faqad dalla dalalan mubeenan

37.Wa-ith taqoolu lillathee anAAama Allahu AAalayhi waanAAamta AAalayhi amsik AAalayka zawjaka waittaqi Allaha watukhfee fee nafsika ma Allahu mubdeehi watakhsha alnnasa waAllahu ahaqqu an takhshahu falamma qada zaydun minha wataran zawwajnakaha likay la yakoona AAala almu/mineena harajun fee azwaji adAAiya-ihim itha qadaw minhunna wataran wakana amru Allahi mafAAoolan

38.Ma kana AAala alnnabiyyi min harajin feema farada Allahu lahu sunnata Allahi fee allatheena khalaw min qablu wakana amru Allahi qadaran maqdooran

39.Allatheena yuballighoona risalati Allahi wayakhshawnahu wala yakhshawna ahadan illa Allaha wakafa biAllahi haseeban

40.Ma kana muhammadun aba ahadin min rijalikum walakin rasoola Allahi wakhatama alnnabiyyeena wakana Allahu bikulli shay-in AAaleeman

41.Ya ayyuha allatheena amanoo othkuroo Allaha thikran katheeran

42.Wasabbihoohu bukratan waaseelan

43.Huwa allathee yusallee AAalaykum wamala-ikatuhu liyukhrijakum mina alththulumati ila alnnoori wakana bialmu/mineena raheeman

44.Tahiyyatuhum yawma yalqawnahu salamun waaAAadda lahum ajran kareeman

45.Ya ayyuha alnnabiyyu inna arsalnaka shahidan wamubashshiran wanatheeran

46.WadaAAiyan ila Allahi bi-ithnihi wasirajan muneeran

47.Wabashshiri almu/mineena bi-anna lahum mina Allahi fadlan kabeeran

48.Wala tutiAAi alkafireena waalmunafiqeena wadaAA athahum watawakkal AAala Allahi wakafa biAllahi wakeelan

49.Ya ayyuha allatheena amanoo itha nakahtumu almu/minati thumma tallaqtumoohunna min qabli an tamassoohunna fama lakum AAalayhinna min AAiddatin taAAtaddoonaha famattiAAoohunna wasarrihoohunna sarahan jameelan

50.Ya ayyuha alnnabiyyu inna ahlalna laka azwajaka allatee atayta ojoorahunna wama malakat yameenuka mimma

afaa Allahu AAalayka wabanati AAammika wabanati AAammatika wabanati khalika wabanati khalatika allatee hajarna maAAaka waimraatan mu/minatan in wahabat nafsaha lilnnabiyyi in arada alnnabiyyu an yastankihaha khalisatan laka min dooni almu/mineena qad AAalimna ma faradna AAalayhim fee azwajihim wama malakat aymanuhum likayla yakoona AAalayka harajun wakana Allahu ghafooran raheeman

51.Turjee man tashao minhunna watu/wee ilayka man tashao wamani ibtaghayta mimman AAazalta fala junaha AAalayka thalika adna an taqarra aAAyunuhunna wala yahzanna wayardayna bima ataytahunna kulluhunna waAllahu yaAAlamu ma fee quloobikum wakana Allahu AAaleeman haleeman

52.La yahillu laka alnnisao min baAAdu wala an tabaddala bihinna min azwajin walaw aAAjabaka husnuhunna illa ma malakat yameenuka wakana Allahu AAala kulli shay-in raqeeban

53.Ya ayyuha allatheena amanoo la tadkhuloo buyoota alnnabiyyi illa an yu/thana lakum ila taAAamin ghayra nathireena inahu walakin itha duAAeetum faodkhuloo fa-itha taAAimtum faintashiroo wala musta/niseena lihadeethin inna thalikum kana yu/thee alnnabiyya fayastahyee minkum waAllahu la yastahyee mina alhaqqi wa-itha saaltumoohunna mataAAan fais-aloohunna min wara-i hijabin thalikum atharu liquloobikum waquloobihinna wama kana lakum an tu/thoo rasoola Allahi wala an tankihoo azwajahu min baAAdihi abadan inna thalikum kana AAinda Allahi AAatheeman

54.In tubdoo shay-an aw tukhfoohu fa-inna Allaha kana bikulli shay-in AAaleeman

55.La junaha AAalayhinna fee aba-ihinna wala abna-ihinna wala ikhwanihinna wala abna-i ikhwanihinna wala abna-i akhawatihinna wala nisa-ihinna wala ma malakat aymanuhunna waittaqeena Allaha inna Allaha kana AAala kulli shay-in shaheedan

56.Inna Allaha wamala-ikatahu yusalloona AAala alnnabiyyi ya ayyuha allatheena amanoo salloo AAalayhi wasallimoo tasleeman

57.Inna allatheena yu/thoona Allaha warasoolahu laAAanahumu Allahu fee alddunya waal-akhirati waaAAadda lahum AAathaban muheenan

58.Waallatheena yu/thoona almu/mineena waalmu/minati bighayri ma iktasaboo faqadi

ihtamaloo buhtanan wa-ithman mubeenan

59.Ya ayyuha alnnabiyyu qul li-azwajika wabanatika wanisa-i almu/mineena yudneena AAalayhinna min jalabeebihinna thalika adna an yuAArafna fala yu/thayna wakana Allahu ghafooran raheeman

60.La-in lam yantahi almunafiqoona waallatheena fee quloobihim maradun waalmurjifoona fee almadeenati lanughriyannaka bihim thumma la yujawiroonaka feeha illa qaleelan

61.MalAAooneena ayna ma thuqifoo okhithoo waquttiloo taqteelan

62.Sunnata Allahi fee allatheena khalaw min qablu walan tajida lisunnati Allahi tabdeelan

63.Yas-aluka alnnasu AAani alssaAAati qul innama AAilmuha AAinda Allahi wama yudreeka laAAalla alssaAAata takoonu qareeban

64.Inna Allaha laAAana alkafireena waaAAadda lahum saAAeeran

65.Khalideena feeha abadan la yajidoona waliyyan wala naseeran

66.Yawma tuqallabu wujoohuhum fee alnnari yaqooloona ya laytana ataAAna Allaha waataAAna alrrasoola

67.Waqaloo rabbana inna ataAAna sadatana wakubaraana faadalloona alssabeela

68.Rabbana atihim diAAfayni mina alAAathabi wailAAanhum laAAnan kabeeran

69.Ya ayyuha allatheena amanoo la takoonoo kaallatheena athaw moosa fabarraahu Allahu mimma qaloo wakana AAinda Allahi wajeehan

70.Ya ayyuha allatheena amanoo ittaqoo Allaha waqooloo qawlan sadeedan

71.Yuslih lakum aAAmalakum wayaghfir lakum thunoobakum waman yutiAAi Allaha warasoolahu faqad faza fawzan AAatheeman

72.Inna AAaradna al-amanata AAala alssamawati waal-ardi waaljibali faabayna an yahmilnaha waashfaqna minha wahamalaha al-insanu innahu kana thalooman jahoolan

73.LiyuAAaththiba Allahu almunafiqeena waalmunafiqati waalmushrikeena waalmushrikati wayatooba Allahu AAala almu/mineena waalmu/minati wakana Allahu ghafooran raheeman

خداوند براى هيچ مردى در درونش دو دل ننهاده است، و آن همسرانتان را كه مورد «ظهار» قرار مى دهيد مادران شما نگردانيده، و پسرخواندگانتان را پسران [واقعى شما قرار نداده است. اين، گفتار شما به زبان شماست، و[لى خدا حقيقت را مى گويد، و او[ست كه به راه راست هدايت مى كند. (4)

آنان را به [نام پدرانشان بخوانيد، كه اين نزد خدا عادلانه تر است، و اگر پدرانشان را نمى شناسيد پس برادران دينى و موالى شمايند، و در آنچه اشتباهاً مرتكب آن شده ايد بر شما گناهى نيست، ولى در آنچه دلهايتان عمد داشته است [مسؤوليد ]و خداست كه همواره آمرزنده مهربان است. (5)

پيامبر به مؤمنان از خودشان سزاوارتر [و نزديكتر] است و همسرانش مادران ايشانند، و خويشاوندان [طبق كتاب خدا، بعضى [نسبت به بعضى اولويت دارند [و] بر مؤمنان و مهاجران [مقدّمند]، مگر آنكه بخواهيد به دوستان [مؤمن خود [وصيت يا ]احسانى كنيد، و اين در كتاب [خدا] نگاشته شده است. (6)

و [ياد كن هنگامى را كه از پيامبران پيمان گرفتيم، و از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى پسر مريم، و از [همه آنان پيمانى استوار گرفتيم. (7)

تا راستان را از صدقشان باز پرسد، و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده است. (8)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خدا را بر خود به ياد آريد، آنگاه كه لشكرهايى به سوى شما [در]آمدند، پس بر سر آنان تندبادى و لشكرهايى كه آنها را نمى ديديد فرستاديم، و خدا به آنچه مى كنيد همواره بيناست. (9)

هنگامى كه از بالاى [سر] شما و

از زير [پاى شما آمدند، و آنگاه كه چشمها خيره شد و جانها به گلوگاهها رسيد و به خدا گمانهايى [نابجا] مى برديد. (10)

آنجا [بود كه مؤمنان در آزمايش قرار گرفتند و سخت تكان خوردند. (11)

و هنگامى كه منافقان و كسانى كه در دلهايشان بيمارى است مى گفتند: «خدا و فرستاده اش جز فريب به ما وعده اى ندادند.» (12)

و چون گروهى از آنان گفتند: «اى مردم مدينه، ديگر شما را جاى درنگ نيست ، برگرديد.» و گروهى از آنان از پيامبر اجازه مى خواستند و مى گفتند: «خانه هاى ما بى حفاظ است» و[لى خانه هايشان بى حفاظ نبود، [آنان جز گريز [از جهاد] چيزى نمى خواستند. (13)

و اگر از اطراف [مدينه مورد هجوم واقع مى شدند و آنگاه آنان را به ارتداد مى خواندند، قطعاً آن را مى پذيرفتند و جز اندكى در اين [كار] درنگ نمى كردند؛ (14)

با آنكه قبلاً با خدا سخت پيمان بسته بودند كه پشت [به دشمن نكنند، و پيمان خدا همواره بازخواست دارد. (15)

بگو: «اگر از مرگ يا كشته شدن بگريزيد، هرگز اين گريز براى شما سود نمى بخشد، و در آن صورت جز اندكى برخوردار نخواهيد شد.» (16)

بگو: «چه كسى مى تواند در برابر خدا از شما حمايت كند اگر او بخواهد براى شما بد بياورد يا بخواهد شما را رحمت كند؟ و غير از خدا براى خود يار و ياورى نخواهند يافت.» (17)

خداوند كارشكنان [و مانع شوندگان شما و آن كسانى را كه به برادرانشان مى گفتند: «نزد ما بياييد» و جز اندكى روى به جنگ نمى آورند [خوب مى شناسد. (18)

بر شما بخيلانند، و چون خطر فرا رسد

آنان را مى بينى كه مانند كسى كه مرگ او را فرو گرفته، چشمانشان در حدقه مى چرخد [و] به سوى تو مى نگرند؛ و چون ترس برطرف شود شما را با زبانهايى تند نيش مى زنند؛ بر مال حريصند. آنان ايمان نياورده اند و خدا اعمالشان را تباه گردانيده، و اين [كار] همواره بر خدا آسان است. (19)

اينان [چنين مى پندارند كه دسته هاى دشمن نرفته اند، و اگر دسته هاى دشمن بازآيند آرزو مى كنند: كاش ميان اعراب باديه نشين بودند و از اخبار [مربوط به شما جويا مى شدند، و اگر در ميان شما بودند، جز اندكى جنگ نمى كردند. (20)

قطعاً براى شما در [اقتدا به رسول خدا سرمشقى نيكوست: براى آن كس كه به خدا و روز بازپسين اميد دارد و خدا را فراوان ياد مى كند. (21)

و چون مؤمنان دسته هاى دشمن را ديدند، گفتند: «اين همان است كه خدا و فرستاده اش به ما وعده دادند و خدا و فرستاده اش راست گفتند»، و جز بر ايمان و فرمانبردارى آنان نيفزود. (22)

از ميان مؤمنان مردانى اند كه به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا كردند. برخى از آنان به شهادت رسيدند و برخى از آنها در [همين انتظارند و [هرگز عقيده خود را] تبديل نكردند. (23)

تا خدا راستگويان را به [پاداش راستى شان پاداش دهد، و منافقان را اگر بخواهد، عذاب كند يا بر ايشان ببخشايد كه خدا همواره آمرزنده مهربان است. (24)

و خداوند آنان را كه كفر ورزيده اند، بى آنكه به مالى رسيده باشند، به غيظ [و حسرت برگرداند، و خدا [زحمت جنگ را از مؤمنان برداشت، و خدا همواره نيرومند شكست ناپذير است. (25)

و كسانى از اهل كتاب را كه با [مشركان همپُشتى كرده بودند، از دژهايشان به زير آورد و در دلهايشان هراس افكند: گروهى را مى كشتيد و گروهى را اسير مى كرديد. (26)

و زمينشان و خانه ها و اموالشان و سرزمينى را كه در آن پا ننهاده بوديد به شما ميراث داد، و خدا بر هر چيزى تواناست. (27)

اى پيامبر، به همسرانت بگو: «اگر خواهان زندگى دنيا و زينت آنيد، بياييد تا مَهرتان را بدهم و [خوش و] خُرّم شما را رها كنم. (28)

و اگر خواستار خدا و فرستاده وى و سراى آخرتيد، پس به راستى خدا براى نيكوكاران شما پاداش بزرگى آماده گردانيده است. (29)

اى همسران پيامبر، هر كس از شما مبادرت به كار زشتِ آشكارى كند، عذابش دو چندان خواهد بود؛ و اين بر خدا همواره آسان است. (30)

و هر كس از شما خدا و فرستاده اش را فرمان بَرَد و كار شايسته كند، پاداشش را دو چندان مى دهيم و برايش روزىِ نيكو فراهم خواهيم ساخت. (31)

اى همسران پيامبر، شما مانند هيچ يك از زنان [ديگر] نيستيد، اگر سر پروا داريد پس به ناز سخن مگوييد تا آنكه در دلش بيمارى است طمع ورزد؛ و گفتارى شايسته گوييد. (32)

و در خانه هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليت قديم زينتهاى خود را آشكار مكنيد و نماز برپا داريد و زكات بدهيد و خدا و فرستاده اش را فرمان بريد. خدا فقط مى خواهد آلودگى را از شما خاندان [پيامبر ]بزدايد و شما را پاك و پاكيزه گرداند. (33)

و آنچه را كه از آيات خدا و [سخنان حكمت آميز] در خانه هاى

شما خوانده مى شود ياد كنيد. در حقيقت، خدا همواره دقيق و آگاه است. (34)

مردان و زنان مسلمان، و مردان و زنان با ايمان، و مردان و زنان عبادت پيشه، و مردان و زنان راستگو، و مردان و زنان شكيبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان پاكدامن، و مردان و زنانى كه خدا را فراوان ياد مى كنند، خدا براى [همه آنان آمرزشى و پاداشى بزرگ فراهم ساخته است. (35)

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد كه چون خدا و فرستاده اش به كارى فرمان دهند، براى آنان در كارشان اختيارى باشد؛ و هر كس خدا و فرستاده اش را نافرمانى كند قطعاً دچار گمراهى آشكارى گرديده است. (36)

و آنگاه كه به كسى كه خدا بر او نعمت ارزانى داشته بود و تو [نيز] به او نعمت داده بودى، مى گفتى: «همسرت را پيش خود نگاه دار و از خدا پروا بدار» و آنچه را كه خدا آشكاركننده آن بود، در دل خود نهان مى كردى و از مردم مى ترسيدى، با آنكه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى. پس چون زيد از آن [زن كام برگرفت [و او را ترك گفت وى را به نكاح تو درآورديم تا [در آينده در مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخواندگانشان -چون آنان را طلاق گفتند- گناهى نباشد، و فرمان خدا صورت اجرا پذيرد. (37)

بر پيامبر در آنچه خدا براى او فرض گردانيده گناهى نيست. [اين سنّت خداست كه از ديرباز در ميان گذشتگان [معمول بوده، و فرمان خدا همواره به

اندازه مقرر [و متناسب با توانايى است. (38)

همان كسانى كه پيامهاى خدا را ابلاغ مى كنند و از او مى ترسند و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند. و خدا براى حسابرسى كفايت مى كند. (39)

محمّد پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولى فرستاده خدا و خاتم پيامبران است. و خدا همواره بر هر چيزى داناست. (40)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خدا را ياد كنيد، يادى بسيار. (41)

و صبح و شام او را به پاكى بستاييد. (42)

اوست كسى كه با فرشتگان خود بر شما درود مى فرستد تا شما را از تاريكيها به سوى روشنايى برآورد، و به مؤمنان همواره مهربان است. (43)

درودشان -روزى كه ديدارش كنند- سلام خواهد بود، و براى آنان پاداشى نيكو آماده كرده است. (44)

اى پيامبر، ما تو را [به سِمَت گواه و بشارتگر و هشداردهنده فرستاديم، (45)

و دعوت كننده به سوى خدا به فرمان او، و چراغى تابناك. (46)

و مؤمنان را مژده دِه كه براى آنان از جانب خدا بخشايشى فراوان خواهد بود. (47)

و كافران و منافقان را فرمان مبر، و از آزارشان بگذر و بر خدا اعتماد كن و كارسازى [چون خدا كفايت مى كند. (48)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر زنان مؤمن را به نكاح خود درآورديد، آنگاه پيش از آنكه با آنان همخوابگى كنيد، طلاقشان داديد، ديگر بر عهده آنها عده اى كه آن را بشماريد، نيست؛ پس مَهْرشان را بدهيد و خوش و خرّم آنها را رها كنيد. (49)

اى پيامبر، ما براى تو آن همسرانى را كه مَهْرشان را داده اى حلال كرديم، و [كنيزانى را

كه خدا از غنيمت جنگى در اختيار تو قرار داده، و دختران عمويت و دختران عمه هايت و دختران دايى تو و دختران خاله هايت كه با تو مهاجرت كرده اند، و زن مؤمنى كه خود را [داوطلبانه به پيامبر ببخشد-در صورتى كه پيامبر بخواهد او را به زنى گيرد. [اين ازدواج از روى بخشش ويژه توست نه ديگر مؤمنان. ما نيك مى دانيم كه در مورد زنان و كنيزانشان چه بر آنان مقرر كرده ايم، تا براى تو مشكلى پيش نيايد، و خدا همواره آمرزنده مهربان است. (50)

نوبت هر كدام از آن زنها را كه مى خواهى به تأخير انداز و هر كدام را كه مى خواهى پيش خود جاى ده، و بر تو باكى نيست كه هر كدام را كه ترك كرده اى [دوباره طلب كنى. اين نزديكتر است براى اينكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگى شان به آنچه به آنان داده اى خشنود گردند، و آنچه در دلهاى شماست خدا مى داند، و خدا همواره داناى بردبار است. (51)

از اين پس، ديگر [گرفتن زنان و نيز اينكه به جاى آنان، زنان ديگرى بر تو حلال نيست، هر چند زيبايى آنها براى تو مورد پسند افتد، به استثناى كنيزان، و خدا همواره بر هر چيزى مراقب است. (52)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، داخل اتاقهاى پيامبر مشويد، مگر آنكه براى [خوردن طعامى به شما اجازه داده شود، [آن هم بى آنكه در انتظار پخته شدن آن باشيد؛ ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى آنكه سرگرم سخنى گرديد. اين [رفتار] شما پيامبر را مى رنجاند و[لى از شما شرم

مى دارد، و حال آنكه خدا از حق گويى شرم نمى كند، و چون از زنان [پيامبر] چيزى خواستيد از پشت پرده از آنان بخواهيد؛ اين براى دلهاى شما و دلهاى آنان پاكيزه تر است، و شما حق نداريد رسول خدا را برنجانيد، و مطلقاً [نبايد] زنانش را پس از [مرگ او به نكاح خود درآوريد، چرا كه اين [كار] نزد خدا همواره [گناهى بزرگ است. (53)

اگر چيزى را فاش كنيد يا آن را پنهان داريد قطعاً خدا به هر چيزى داناست. (54)

بر زنان در مورد پدران و پسران و برادران و پسران برادران و پسران خواهران و زنان [همكيش و بردگانشان گناهى نيست [كه ديده شوند]؛ و بايد از خدا پروا بداريد كه خدا همواره بر هر چيزى گواه است. (55)

خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و به فرمانش بخوبى گردن نهيد. (56)

بى گمان، كسانى كه خدا و پيامبر او را آزار مى رسانند، خدا آنان را در دنيا و آخرت لعنت كرده و برايشان عذابى خفت آور آماده ساخته است. (57)

و كسانى كه مردان و زنان مؤمن را بى آنكه مرتكب [عمل زشتى شده باشند آزار مى رسانند، قطعاً تهمت و گناهى آشكار به گردن گرفته اند. (58)

اى پيامبر، به زنان و دخترانت و به زنان مؤمنان بگو: «پوششهاى خود را بر خود فروتر گيرند. اين براى آنكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند [به احتياط] نزديكتر است، و خدا آمرزنده مهربان است. (59)

اگر منافقان و كسانى كه در دلهايشان مرضى هست و شايعه افكنان در مدينه، [از كارشان

باز نايستند، تو را سخت بر آنان مسلط مى كنيم تا جز [مدتى اندك در همسايگى تو نپايند. (60)

از رحمت خدا دور گرديده و هر كجا يافته شوند گرفته و سخت كشته خواهند شد. (61)

در باره كسانى كه پيشتر بوده اند [همين سنّت خدا [جارى بوده است؛ و در سنّت خدا هرگز تغييرى نخواهى يافت. (62)

مردم از تو در باره رستاخيز مى پرسند؛ بگو: «علم آن فقط نزد خداست.» و چه مى دانى؟ شايد رستاخيز نزديك باشد. (63)

خدا كافران را لعنت كرده و براى آنها آتش فروزانى آماده كرده است. (64)

جاودانه در آن مى مانند، نه يارى مى يابند و نه ياورى. (65)

روزى كه چهره هايشان را در آتش زيرورو مى كنند، مى گويند: «اى كاش ما خدا را فرمان مى برديم و پيامبر را اطاعت مى كرديم.» (66)

و مى گويند: «پروردگارا، ما رؤسا و بزرگتران خويش را اطاعت كرديم و ما را از راه به در كردند.» (67)

«پروردگارا، آنان را دو چندان عذاب ده و لعنتشان كن لعنتى بزرگ.» (68)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، مانند كسانى مباشيد كه موسى را [با اتهام خود] آزار دادند، و خدا او را از آنچه گفتند مبرّا ساخت و نزد خدا آبرومند بود. (69)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از خدا پروا داريد و سخنى استوار گوييد. (70)

تا اعمال شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بر شما ببخشايد، و هر كس خدا و پيامبرش را فرمان برد قطعاً به رستگارى بزرگى نايل آمده است. (71)

ما امانت [الهى و بار تكليف را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه كرديم، پس، از برداشتن

آن سر باز زدند و از آن هراسناك شدند، و[لى انسان آن را برداشت؛ راستى او ستمگرى نادان بود. (72)

[آرى، چنين است تا خدا مردان و زنان منافق، و مردان و زنان مشرك را عذاب كند و توبه مردان و زنان با ايمان را بپذيرد، و خدا همواره آمرزنده مهربان است. (73)

و خويشاوندان نسبت به يكديگر از مؤمنان و مهاجران در آنچه خدا مقرّر داشته اولى هستند، مگر اينكه بخواهيد نسبت به دوستانتان نيكى كنيد [و سهمى از اموال خود را به آنها بدهيد]؛ اين حكم در كتاب [الهى] نوشته شده است.

«7» [به خاطر آور] هنگامى را كه از پيامبران پيمان گرفتيم، و [همچنين] از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى بن مريم، و ما از همه آنان پيمان محكمى گرفتيم [كه در اداى مسؤوليت تبليغ و رسالت كوتاهى نكنند]!

«8» به اين منظور كه خدا راستگويان را از صدقشان [در ايمان و عمل صالح] سؤال كند؛ و براى كافران عذابى دردناك آماده ساخته است.

«9» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! نعمت خدا را بر خود به ياد آوريد در آن هنگام كه لشكرهايى [عظيم] به سراغ شما آمدند؛ ولى ما باد و طوفان سختى بر آنان فرستاديم و لشكريانى كه آنها را نمى ديديد [و به اين وسيله آنها را در هم شكستيم]؛ و خداوند هميشه به آنچه انجام مى دهيد بينا بوده است.

«10» [به خاطر بياوريد] زمانى را كه آنها از طرف بالا و پايين [شهر] بر شما وارد شدند [و مدينه را محاصره كردند] و زمانى را كه چشمها از شدّت وحشت خيره شده و جانها به لب رسيده بود، و گمانهاى گوناگون بدى به خدا مى برديد.

«11» آنجا بود كه مؤمنان آزمايش شدند و تكان سختى خوردند!

«12» و [نيز] به خاطر آوريد زمانى را كه منافقان و بيماردلان مى گفتند: (خدا و پيامبرش جز وعده هاى دروغين به ما نداده اند!)

«13» و [نيز] به خاطر آوريد زمانى را كه

گروهى از آنها گفتند: (اى اهل يثرب [اى مردم مدينه]! اينجا جاى توقف شما نيست؛ به خانه هاى خود بازگرديد!) و گروهى از آنان از پيامبر اجازه بازگشت مى خواستند و مى گفتند: (خانه هاى ما بى حفاظ است!)، در حالى كه بى حفاظ نبود؛ آنها فقط مى خواستند [از جنگ] فرار كنند.

«14» آنها چنان بودند كه اگر دشمنان از اطراف مدينه بر آنان وارد مى شدند و پيشنهاد بازگشت به سوى شرك به آنان مى كردند مى پذيرفتند، و جز مدّت كمى [براى انتخاب اين راه] درنگ نمى كردند!

«15» [در حالى كه] آنان قبل از اين با خدا عهد كرده بودند كه پشت به دشمن نكنند؛ و عهد الهى مورد سؤال قرار خواهد گرفت [و در برابر آن مسؤولند]!

«16» بگو: (اگر از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد، سودى به حال شما نخواهد داشت؛ و در آن هنگام جز بهره كمى از زندگانى نخواهيد گرفت!)

«17» بگو: (چه كسى مى تواند شما را در برابر اراده خدا حفظ كند اگر او بدى يا رحمتى را براى شما اراده كند؟!) و آنها جز خدا هيچ سرپرست و ياورى براى خود نخواهند يافت.

«18» خداوند كسانى كه مردم را از جنگ بازمى داشتند و كسانى را كه به برادران خود مى گفتند: (بسوى ما بياييد [و خود را از معركه بيرون كشيد]) بخوبى مى شناسد؛ و آنها [مردمى ضعيفند و] جز اندكى پيكار نمى كنند!

«19» آنها در همه چيز نسبت به شما بخيلند؛ و هنگامى كه [لحظات] ترس [و بحرانى] پيش آيد، مى بينى آنچنان به تو نگاه مى كنند، و چشمهايشان در حدقه مى چرخد، كه گويى مى خواهند قالب تهى كنند! امّا وقتى حالت خوف و ترس فرو نشست، زبانهاى تند

و خشن خود را با انبوهى از خشم و عصبانيت بر شما مى گشايند [و سهم خود را از غنايم مطالبه مى كنند!] در حالى كه در آن نيز حريص و بخيلند؛ آنها [هرگز] ايمان نياورده اند، از اين رو خداوند اعمالشان را حبط و نابود كرد؛ و اين كار بر خدا آسان است.

«20» آنها گمان مى كنند هنوز لشكر احزاب نرفته اند؛ و اگر برگردند [از ترس آنان] دوست مى دارند در ميان اعراب باديه نشين پراكنده [و پنهان] شوند و از اخبار شما جويا گردند؛ و اگر در ميان شما باشند جز اندكى پيكار نمى كنند!

«21» مسلّماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مى كنند.

«22» [امّا] مؤمنان وقتى لشكر احزاب را ديدند گفتند: (اين همان است كه خدا و رسولش به ما وعده داده، و خدا و رسولش راست گفته اند!) و اين موضوع جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزود.

«23» در ميان مؤمنان مردانى هستند كه بر سر عهدى كه با خدا بستند صادقانه ايستاده اند؛ بعضى پيمان خود را به آخر بردند [و در راه او شربت شهادت نوشيدند]، و بعضى ديگر در انتظارند؛ و هرگز تغيير و تبديلى در عهد و پيمان خود ندادند.

«24» هدف اين است كه خداوند صادقان را بخاطر صدقشان پاداش دهد، و منافقان را هرگاه اراده كند عذاب نمايد يا [اگر توبه كنند] توبه آنها را بپذيرد؛ چرا كه خداوند آمرزنده و رحيم است.

«25» خدا كافران را با دلى پر از خشم بازگرداند بى آنكه نتيجه اى از كار خود گرفته باشند؛ و خداوند

[در اين ميدان]، مؤمنان را از جنگ بى نياز ساخت [و پيروزى را نصيبشان كرد]؛ و خدا قوّى و شكست ناپذير است!

«26» و خداوند گروهى از اهل كتاب [= يهود] را كه از آنان [= مشركان عرب] حمايت كردند از قلعه هاى محكمشان پايين كشيد و در دلهايشان رعب افكند؛ [و كارشان به جايى رسيد كه] گروهى را به قتل مى رسانديد و گروهى را اسير مى كرديد!

«27» و زمينها و خانه ها و اموالشان را در اختيار شما گذاشت، و [همچنين] زمينى را كه هرگز در آن گام ننهاده بوديد؛ و خداوند بر هر چيز تواناست!

«28» اى پيامبر! به همسرانت بگو: (اگر شما زندگى دنيا و زرق و برق آن را مى خواهيد بياييد با هديه اى شما را بهره مند سازم و شما را بطرز نيكويى رها سازم!

«29» و اگر شما خدا و پيامبرش و سراى آخرت را مى خواهيد، خداوند براى نيكوكاران شما پاداش عظيمى آماده ساخته است.)

«30» اى همسران پيامبر! هر كدام از شما گناه آشكار و فاحشى مرتكب شود، عذاب او دوچندان خواهد بود؛ و اين براى خدا آسان است.

«31» و هر كس از شما براى خدا و پيامبرش خضوع كند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو چندان خواهيم ساخت، و روزى پرارزشى براى او آماده كرده ايم.

«32» اى همسران پيامبر! شما همچون يكى از آنان معمولى نيستيد اگر تقوا پيشه كنيد؛ پس به گونه اى هوس انگيز سخن نگوييد كه بيماردلان در شما طمع كنند، و سخن شايسته بگوييد!

«33» و در خانه هاى خود بمانيد، و همچون دوران جاهليّت نخستين [در ميان مردم] ظاهر نشويد، و نماز را برپا داريد، و زكات

را بپردازيد، و خدا و رسولش را اطاعت كنيد؛ خداوند فقط مى خواهد پليدى و گناه را از شما اهل بيت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.

«34» آنچه را در خانه هاى شما از آيات خداوند و حكمت و دانش خوانده مى شود ياد كنيد؛ خداوند لطيف و خبير است!

«35» به يقين، مردان مسلمان و زنان مسلمان، مردان با ايمان و زنان با ايمان، مردان مطيع فرمان خدا و زنان مطيع فرمان خدا، مردان راستگو و زنان راستگو، مردان صابر و شكيبا و زنان صابر و شكيبا، مردان با خشوع و زنان با خشوع، مردان انفاق كننده و زنان انفاق كننده، مردان روزه دار و زنان روزه دار، مردان پاكدامن و زنان پاكدامن و مردانى كه بسيار به ياد خدا هستند و زنانى كه بسيار ياد خدا مى كنند، خداوند براى همه آنان مغفرت و پاداش عظيمى فراهم ساخته است.

«36» هيچ مرد و زن با ايمانى حق ندارد هنگامى كه خدا و پيامبرش امرى را لازم بدانند، اختيارى [در برابر فرمان خدا] داشته باشد؛ و هر كس نافرمانى خدا و رسولش را كند، به گمراهى آشكارى گرفتار شده است!

«37» [به خاطر بياور] زمانى را كه به آن كس كه خداوند به او نعمت داده بود و تو نيز به او نعمت داده بودى [به فرزند خوانده ات (زيد)] مى گفتى: (همسرت را نگاه دار و از خدا بپرهيز!) [و پيوسته اين امر را تكرار مى كردى]؛ و در دل چيزى را پنهان مى داشتى كه خداوند آن را آشكار مى كند؛ و از مردم مى ترسيدى در حالى كه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسى! هنگامى كه زيد نيازش را از

آن زن به سرآورد [و از او جدا شد]، ما او را به همسرى تو درآورديم تا مشكلى براى مؤمنان در ازدواج با همسران پسر خوانده هايشان - هنگامى كه طلاق گيرند - نباشد؛ و فرمان خدا انجام شدنى است [و سنّت غلط تحريم اين زنان بايد شكسته شود].

«38» هيچ گونه منعى بر پيامبر در آنچه خدا بر او واجب كرده نيست؛ اين سنّت الهى در مورد كسانى كه پيش از اين بوده اند نيز جارى بوده؛ و فرمان خدا روى حساب و برنامه دقيقى است!

«39» [پيامبران] پيشين كسانى بودند كه تبليغ رسالتهاى الهى مى كردند و [تنها] از او مى ترسيدند، و از هيچ كس جز خدا بيم نداشتند؛ و همين بس كه خداوند حسابگر [و پاداش دهنده اعمال آنها] است!

«40» محمّد [ص] پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست؛ ولى رسول خدا و ختم كننده و آخرين پيامبران است؛ و خداوند به همه چيز آگاه است!

«41» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد كنيد،

«42» و صبح و شام او را تسبيح گوييد!

«43» او كسى است كه بر شما درود و رحمت مى فرستد، و فرشتگان او [نيز] براى شما تقاضاى رحمت مى كنند تا شما را از ظلمات [جهل و شرك گناه] به سوى نور [ايمان و علم و تقوا] رهنمون گردد؛ او نسبت به مؤمنان همواره مهربان بوده است!

«44» تحيّت آنان در روزى كه او را ديدار مى كنند سلام است؛ و براى آنها پاداش پرارزشى فراهم ساخته است.

«45» اى پيامبر! ما تو را گواه فرستاديم و بشارت دهنده و انذاركننده!

«46» و تو را دعوت كننده بسوى خدا به

فرمان او قرار داديم، و چراغى روشنى بخش!

«47» و مؤمنان را بشارت ده كه براى آنان از سوى خدا فضل بزرگى است.

«48» و از كافران و منافقان اطاعت مكن، و به آزارهاى آنها اعتنا منما، و بر خدا توكّل كن، و همين بس كه خدا حامى و مدافع [تو] است!

«49» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه با زنان با ايمان ازدواج كرديد و قبل از همبستر شدن طلاق داديد، عدّه اى براى شما بر آنها نيست كه بخواهيد حساب آن را نگاه داريد؛ آنها را با هديه مناسبى بهره مند سازيد و بطرز شايسته اى رهايشان كنيد.

«50» اى پيامبر! ما همسران تو را كه مهرشان را پرداخته اى براى تو حلال كرديم، و همچنين كنيزانى كه از طريق غنايمى كه خدا به تو بخشيده است مالك شده اى و دختران عموى تو، و دختران عمّه ها، و دختران دايى تو، و دختران خاله ها كه با تو مهاجرت كردند [ازدواج با آنها براى تو حلال است] و هرگاه رن با ايمانى خود را به پيامبر ببخشد [و مهرى براى خود نخواهد] چنانچه پيامبر بخواهد مى تواند او را به همسرى برگزيند؛ امّا چنين ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه ديگر مؤمنان؛ ما مى دانيم براى آنان در مورد همسرانشان و كنيزانشان چه حكمى مقرّر داشته ايم [و مصلحت آنان چه حكمى را ايجاب مى كند]؛ اين بخاطر آن است كه مشكلى [در اداى رسالت] بر تو نباشد [و از اين راه حاميان فزونترى فراهم سازى]؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است!

«51» [موعد] هر يك از همسرانت را بخواهى مى توانى به تأخير اندازى، و هر كدام را بخواهى نزد خود جاى

دهى؛ و هرگاه بعضى از آنان را كه بركنار ساخته اى بخواهى نزد خود جاى دهى، گناهى بر تو نيست؛ اين حكم الهى براى روشنى چشم آنان، و اينكه غمگين نباشند و به آنچه به آنان مى دهى همگى راضى شوند نزديكتر است؛ و خدا آنچه را در قلوب شماست مى داند، و خداوند دانا و بردبار است [از مصالح بندگان خود با خبر است، و در كيفر آنها عجله نمى كند]!

«52» بعد از اين ديگر زنى بر تو حلال نيست، و نمى توانى همسرانت را به همسران ديگرى مبدّل كنى [= بعضى را طلاق دهى و همسر ديگرى به جاى او برگزينى] هر چند جمال آنها مورد توجّه تو واقع شود، مگر آنچه كه بصورت كنيز در ملك تو درآيد! و خداوند ناظر و مراقب هر چيز است [و با اين حكم فشار قبايل عرب را در اختيار همسر از آنان، از تو برداشتيم].

«53» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! در خانه هاى پيامبر داخل نشويد مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود، در حالى كه [قبل از موعد نياييد و] در انتظار وقت غذا ننشينيد؛ امّا هنگامى كه دعوت شديد داخل شويد؛ و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد، و [بعد از صرف غذا] به بحث و صحبت ننشينيد؛ اين عمل، پيامبر را ناراحت مى نمايد، ولى از شما شرم مى كند [و چيزى نمى گويد]؛ امّا خداوند از [بيان] حق شرم ندارد! و هنگامى كه چيزى از وسايل زندگى را [بعنوان عاريت] از آنان [= همسران پيامبر] مى خواهيد از پشت پرده بخواهيد؛ اين كار براى پاكى دلهاى شما و آنها بهتر است! و شما حق نداريد رسول خدا را

آزار دهيد، و نه هرگز همسران او را بعد از او به همسرى خود درآوريد كه اين كار نزد خدا بزرگ است!

«54» اگر چيزى را آشكار كنيد يا آن را پنهان داريد، خداوند از همه چيز آگاه است!

«55» بر آنان [= همسران پيامبر] گناهى نيست در مورد پدران و فرزندان و برادران و فرزندان برادران و فرزندان خواهران خود و زنان مسلمان و بردگان خويش [كه بدون حجاب و پرده با آنها تماس بگيرند]؛ و تقواى الهى را پيشه كنيد كه خداوند نسبت به هر چيزى شاهد و آگاه است.

«56» خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود مى فرستد؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد و سلام گوييد و كاملاً تسليم [فرمان او] باشيد.

«57» آنها كه خدا و پيامبرش را آزار مى دهند، خداوند آنان را از رحمت خود در دنيا و آخرت دور ساخته، و براى آنها عذاب خواركننده اى آماده كرده است.

«58» و آنان كه مردان و زنان باايمان را به خاطر كارى كه انجام نداده اند آزار مى دهند؛ بار بهتان و گناه آشكارى را به دوش كشيده اند.

«59» اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: (جلبابها [= روسرى هاى بلند] خود را بر خويش فروافكنند، اين كار براى اينكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند بهتر است؛ [و اگر تاكنون خطا و كوتاهى از آنها سر زده توبه كنند] خداوند همواره آمرزنده رحيم است.

«60» اگر منافقان و بيماردلان و آنها كه اخبار دروغ و شايعات بى اساس در مدينه پخش مى كنند دست از كار خود بر ندارند، تو را بر ضدّ آنان مى شورانيم، سپس جز

مدّت كوتاهى نمى توانند در كنار تو در اين شهر بمانند!

«61» و از همه جا طرد مى شوند، و هر جا يافته شوند گرفته خواهند شد و به سختى به قتل خواهند رسيد!

«62» اين سنّت خداوند در اقوام پيشين است، و براى سنّت الهى هيچ گونه تغيير نخواهى يافت!

«63» مردم از تو درباره [زمان قيام] قيامت سؤال مى كنند، بگو: (علم آن تنها نزد خداست!) و چه مى دانى شايد قيامت نزديك باشد!

«64» خداوند كافران را لعن كرده [و از رحمت خود دور داشته] و براى آنان آتش سوزاننده اى آماده نموده است،

«65» در حالى كه همواره در آن تا ابد مى مانند، و ولى و ياورى نخواهند يافت!

«66» در آن روز كه صورتهاى آنان در آتش [دوزخ] دگرگون خواهد شد [از كار خويش پشيمان مى شوند و] مى گويند: (اى كاش خدا و پيامبر را اطاعت كرده بوديم!)

«67» و مى گويند: (پروردگارا! ما از سران و بزرگان خود اطاعت كرديم و ما را گمراه ساختند!

«68» پروردگارا! آنان را از عذاب، دو چندان ده و آنها را لعن بزرگى فرما!)

«69» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! همانند كسانى نباشيد كه موسى را آزار دادند؛ و خداوند او را از آنچه در حق او مى گفتند مبرا ساخت؛ و او نزد خداوند، آبرومند [و گرانقدر] بود!

«70» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و سخن حق بگوييد...

«71» تا خدا كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بيامرزد؛ و هر كس اطاعت خدا و رسولش كند، به رستگارى [و پيروزى] عظيمى دست يافته است!

«72» ما امانت [تعهّد، تكليف، و ولايت الهيّه] را بر

آسمانها و زمين و كوه ها عرضه داشتيم، آنها از حمل آن سر برتافتند، و از آن هراسيدند؛ امّا انسان آن را بر دوش كشيد؛ او بسيار ظالم و جاهل بود، [چون قدر اين مقام عظيم را نشناخت و به خود ستم كرد]!

«73» هدف اين بود كه خداوند مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را [از مؤمنان جدا سازد و آنان را] عذاب كند، و خدا رحمت خود را بر مردان و زنان باايمان بفرستد؛ خداوند همواره آمرزنده و رحيم است!

عادلانه تر است؛ و اگر پدرانشان را نمى شناسيد، پس برادران و دوستان دينى شمايند. و بر شما در آنچه [از انتساب هايى] كه به خطا انجام داده ايد، گناهى نيست؛ ولى آنچه را كه دل هايتان تعمد و قصد جدى داشته است [گناه است]؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (5)

پيامبر، نسبت به مؤمنان از خودشان اولى و سزاوارتر است، و همسرانش [حرمت ازدواج به منزله] مادران آنانند، و بر طبق كتاب خدا دارندگان قرابت نسبى [در ميراث بردنِ] از يكديگر از مؤمنان و مهاجران [كه پيش از اين بر پايه ايمان و هجرت ميراث مى بردند] سزاوارترند، مگر اينكه بخواهيد [در وصيت كردن به پرداخت ارث] درباره دوستانتان احسان كنيد كه اين امرى ثبت شده در كتاب [خدا]ست. (6)

و [ياد كن] زمانى را كه از پيامبران [براى ابلاغ وحى] پيمان گرفتيم، و [نيز] از تو و از نوح و از ابراهيم و موسى و عيسى پسر مريم، و از همه آنان پيمانى محكم و استوار گرفتيم، (7)

تا صادقان را از صدقشان بپرسد [و پاداش صدقشان را به آنان عطا كند] و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده است. (8)

اى اهل ايمان! نعمت خدا را بر خود ياد كنيد، هنگامى كه سپاهيانى [به قصد نابود كردنتان] به سوى شما آمدند، پس بادى [كوبنده] و لشكريانى كه آنها را نمى ديديد بر ضد آنان فرستاديم [تا آنان را در هم كوبيدند]؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (9)

زمانى كه از بالا و از پايين [لشكرگاه]تان به سويتان آمدند، و آن گاه كه ديده ها [از شدت ترس] خيره شد و جان ها به گلو رسيد، و

به خدا آن گمان ها[ى ناروا] را [كه خود مى دانيد] مى برديد. (10)

آنجا بود كه مؤمنان مورد آزمايش قرار گرفتند و به تزلزل و اضطرابى سخت دچار شدند. (11)

و آن گاه كه منافقان و آنان كه در دل هايشان بيمارى [ضعف ايمان] بود، مى گفتند: خدا و پيامبرش جز به فريب، ما را وعده [پيروزى] نداده اند! (12)

و آن گاه كه گروهى از آنان گفتند: اى اهل مدينه! [ميدان نبرد] جاى درنگ و ماندن شما نيست، پس برگرديد. و گروهى از آنان از پيامبر اجازه [برگشتن] مى خواستند، و مى گفتند: خانه هاى ما بدون حفاظ است. در صورتى كه بدون حفاظ نبود، و آنان جز فرار را قصد نداشتند! (13)

و اگر از پيرامون خانه هايشان بر آنان حمله مى شد و از آنان بازگشت [به شرك و جنگ با مؤمنان] درخواست مى شد، آن را مى پذيرفتند و براى آن جز مدت كوتاهى [به اندازه تجهيز خود بر ضد مؤمنان] درنگ نمى كردند!! (14)

و همانا آنان از پيش با خدا پيمان بسته بودند كه [به دشمن] پشت نكنند؛ و پيمان خدا همواره بازخواست شدنى است. (15)

بگو: اگر از مرگ يا كشته شدن بگريزيد، گريز شما هرگز سودتان نمى دهد، و در اين صورت [اگر هم سودتان دهد، از اين زندگى زودگذر فانى] جز اندكى برخوردار نخواهيد شد. (16)

بگو: اگر خدا براى شما آسيب و گزندى يا پيروزى و غنيمتى بخواهد، كيست كه شما را در برابر [تقديرات و قضاى] خدا نگه دارد؟ در صورتى كه غير از خدا نه كارسازى براى خود مى يابند، نه يارى دهنده اى. (17)

يقيناً خدا بازدارندگان را از ميان شما [كه مجاهدان را با وسوسه و اغواگرى از

شركت در جهاد بازمى دارند] و كسانى را كه به برادرانشان [آن براداران دينى كه ايمانشان سست است] مى گويند: [براى عيش و نوش] به سوى ما بياييد [شما را به شركت در جهاد چه كار؟] مى شناسد؛ و جز اندكى به جهاد نمى آيند. (18)

در حالى كه نسبت به شما [براى هزينه كردن هر نوع كمكى] بخيل اند؛ و چون [به سبب افروخته شدن آتش جنگ] ترس پيش آيد آنان را مى بينى به سوى تو مى نگرند در حالى كه چشمانشان [بى اختيار در حدقه] مى گردد، مانند كسى كه بيهوشى مرگ او را فرو مى پوشد، پس هنگامى كه ترس برطرف شود با زبان هايى تيز و تند به شما آزار مى دهند، در حالى كه بر [سخن] خير [و زبان خوش و نرم] بخيل اند؛ اينان ايمان نياورده اند، به اين خاطر خدا اعمالشان را تباه و بى اثر كرده است؛ و اين [كار] بر خدا آسان است. (19)

[اين بزدلان منافق] مى پندارند كه گروه هاى دشمن نرفته اند و اگر بار ديگر گروه هاى دشمن بيايند، آنان دوست دارند كه كاش در ميان اعراب باديه نشين بودند، و [همانجا] از خبرهاى شما مى پرسيدند، و اگر در ميان شما بودند جز اندكى جنگ نمى كردند. (20)

يقيناً براى شما در [روش و رفتار] پيامبر خدا الگوى نيكويى است براى كسى كه همواره به خدا و روز قيامت اميد دارد؛ و خدا را بسيار ياد مى كند. (21)

هنگامى كه مؤمنان [در نبرد خندق] گروه هاى دشمن را ديدند، گفتند: اين است آنچه خدا وپيامبرش به ما وعده داده اند [كه ثواب و پاداش عظيم روز بازپسين بدون تحمل سختى ها و سرافراز بيرون آمدن از آزمايش ها، ميسر نيست] و خدا و پيامبرش راست

گفته اند، و [جنگ خندق] جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزود. (22)

از مؤمنان مردانى هستند كه به آنچه با خدا بر آن پيمان بستند [و آن ثبات قدم و دفاع از حق تا نثار جان بود] صادقانه وفا كردند، برخى از آنان پيمانشان را به انجام رساندند [و به شرف شهادت نايل شدند] و برخى از آنان [شهادت را] انتظار مى برند و هيچ تغيير و تبديلى [در پيمانشان] نداده اند، (23)

تا سرانجام خدا صادقان را به سبب صدقشان پاداش دهد، و منافقان را اگر بخواهد عذاب كند يا [اگر توبه كنند] توبه آنان را بپذيرد؛ زيرا خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (24)

و خدا كافران [شركت كننده در جنگ خندق] را در حالى كه به پيروزى و غنيمت دست نيافتند با خشم و اندوهشان برگرداند، و خدا [سختى و مشقت] جنگ را از مؤمنان برداشت؛ و خدا همواره نيرومند و تواناى شكست ناپذير است. (25)

و [خدا] كسانى را از اهل كتاب كه گروه هاى دشمن را پشتيبانى كردند از قلعه هاى محكم و استوارشان پايين كشيد و در دل هايشان ترس و بيم افكند، گروهى را مى كشتيد و گروهى را اسير مى كرديد، (26)

و سرزمينشان و ديار و اموالشان و سرزمينى كه به آن قدم نگذاشته بوديد به شما ميراث داد؛ و خدا بر هر كارى تواناست. (27)

اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگى دنيا و زيور و زينتش را مى خواهيد بياييد تا برخوردارتان نمايم و با روشى پسنديده رهايتان كنم، (28)

و اگر خدا و پيامبر او و سراى آخرت را مى خواهيد، پس خدا يقيناً براى نيكوكاران شما پاداشى بزرگ آماده

كرده است. (29)

اى همسران پيامبر! هركس از شما كار بسيار زشت آشكارى مرتكب شود [قطعاً پيوند همسرى با پيامبر به او مصونيّت نمى دهد، بلكه] عذاب براى او دو چندان خواهد شد، و اين [كار] بر خدا آسان است. (30)

و هركس از شما براى خدا و پيامبرش اطاعت خاضعانه كند و كار شايسته انجام دهد، پاداشش را دو برابر به او مى دهيم و براى او رزقى نيكو و با ارزش آماده كرده ايم. (31)

اى همسران پيامبر! شما اگر پرهيزكارى پيشه كنيد [از نظر منزلت و موقعيت] مانند هيچ يك از زنان نيستيد، پس در گفتار خود، نرمى و طنّازى [چنانكه عادت بيشتر زنان است] نداشته باشيد تا كسى كه بيمار دل است طمع كند، و سخن پسنديده و شايسته گوييد. (32)

و در خانه هايتان قرار و آرام گيريد، و [در ميان نامحرمان و كوچه و بازار] مانند زنان دوران جاهليت پيشين [كه براى خودنمايى با زينت و آرايش و بدون پوشش در همه جا ظاهر مى شدند] ظاهر نشويد، و نماز را برپا داريد و زكات بدهيد، و خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد، جز اين نيست كه همواره خدا مى خواهد هرگونه پليدى را از شما اهل بيت [كه به روايت شيعه و سنى محمّد، على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام اند] برطرف نمايد، و شما را چنان كه شايسته است [از همه گناهان و معاصى] پاك و پاكيزه گرداند. (33)

[اى همسران پيامبر!] و آنچه را از آيات خدا و حكمت در خانه هاى شما مى خوانند به ياد داشته باشيد؛ يقيناً خدا لطيف و آگاه است. (34)

مسلماً خدا براى مردان و زنان مسلمان و

مردان و زنان با ايمان، و مردان و زنان عبادت پيشه، و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شكيبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه دهنده، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان حفظ كننده خود از پليدى هاى جنسى، و مردان و زنانى كه بسيار ياد خدا مى كنند، آمرزش و پاداشى بزرگ آماده كرده است. (35)

و هيچ مرد و زن مؤمنى را نرسد هنگامى كه خدا و پيامبرش كارى را حكم كنند براى آنان در كار خودشان اختيار باشد؛ و هركس خدا و پيامبرش را نافرمانى كند يقيناً به صورتى آشكار گمراه شده است. (36)

و [ياد كن] زمانى را كه به آن شخص كه خدا به او نعمت [اسلام] بخشيده بود، و تو هم [با آزاد كردنش از طوق بردگى] به او احسان كرده بودى، مى گفتى: همسرت را براى خود نگه دار و از خدا پروا كن. و تو در باطن خود چيزى را [چون فرمان خدا به ازدواج با مطلقه او] پنهان مى داشتى كه خدا آشكار كننده آن بود [تا براى مردم در ازدواج مطلقه پسر خوانده هايشان ممنوعيت و مشكلى نباشد] و [براى بيان فرمان خدا نسبت به مشروعيت ازدواج مطلقه پسر خوانده] از مردم مى ترسيدى و در حالى كه خدا سزاوارتر بود كه از او بترسى، پس هنگامى كه «زيد» نياز خود را از همسرش به پايان برد [و او را طلاق داد] وى را به همسرى تو درآورديم تا براى مؤمنان نسبت به ازدواج با همسران پسر خوانده هايشان زمانى كه نيازشان را از آنان به پايان برده باشند سختى و حرجى نباشد؛ و

همواره فرمان خدا شدنى است. (37)

بر پيامبر در آنچه خدا براى او مقرّر و لازم كرده منعى نيست، خدا اين روش را درباره كسانى [از پيامبران] كه پيش از اين گذشته اند مقرّر داشته است و همواره فرمان خدا نافذ و اندازه گيرى شده است. (38)

[آرى اين روش خداست درباره] آنان كه همواره پيامهاى خدا را به مردم مى رسانند و از [عظمت و مقام] او مى ترسند و از هيچ كس جز او واهمه ندارند و براى حسابرسى [كار با ارزش اينان] خدا كافى است. (39)

محمّد، پدر هيچ يك از مردان شما نيست، ولى فرستاده خدا و خاتم پيامبران است؛ و خدا به هر چيزى داناست. (40)

اى اهل ايمان! خدا را بسيار ياد كنيد، (41)

و صبح و شام او را تسبيح گوييد. (42)

اوست كه با فرشتگان خود بر شما درود مى فرستد تا شما را از تاريكى ها به سوى نور بيرون آورد، و او به مؤمنان مهربان است. (43)

درود و تحيّت [خدا] بر آنان، روزى كه با [پاداش و مقام قرب] او ديدار مى كنند، سلام است، و [خدا] براى آنان پاداشى نيكو و باارزش آماده كرده است. (44)

اى پيامبر! به راستى ما تو را شاهد [بر امت] و مژده رسان و بيم دهنده فرستاديم. (45)

و تو را دعوت كننده به سوى خدا به فرمان او و چراغى فروزان [براى هدايت جهانيان] قرار داديم، (46)

و مؤمنان را مژده ده كه براى آنان از سوى خدا فضل بزرگى خواهد بود، (47)

و از كافران و منافقان اطاعت مكن و آزارشان را واگذار و بر خدا توكل كن، و كافى است

كه خدا نگهبان و كارساز [انسان] باشد، (48)

اى اهل ايمان! هنگامى كه زنان مؤمن را به همسرى خود درآورديد، آن گاه پيش از آنكه با آنان آميزش كنيد طلاقشان داديد، براى شما بر عهده آنان عدّه اى نيست كه آن را بشماريد، پس آنان را [به پرداخت نصف مهريه] بهره مندشان كنيد و به صورت پسنديده اى رهايشان سازيد. (49)

اى پيامبر! برايت حلال كرديم آن همسرانت را كه مهرشان را داده اى و كنيزانى كه خدا غنيمت به تو داده است و دختر عموها و دختر عمه ها و دختر دايى ها و دختر خاله هايت را كه با تو مهاجرت نموده اند و زن مؤمنى كه خود را به پيامبر [مجانى و بدون مهر] هبه كند، اگر پيامبر او را به همسرى بخواهد؛ اين حكم ويژه توست نه مؤمنان. يقيناً ما آنچه را در مورد همسران و كنيزانشان بر آنان لازم و مقرّر داشته ايم، مى دانيم؛ [اين گشايش در ازدواج] براى آن است كه بر تو سختى و حَرَجى نباشد؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (50)

نوبت هر يك از آنان را كه بخواهى به تأخير انداز و هر كدام را كه ميل دارى نزد خود جاى ده، و هر كدام از آنان را كه از او كناره گرفته باشى [اگر] نزد خود بطلبى بر تو گناهى نيست. اين [برنامه ريزى آزادانه،] به خوشحال نمودنشان و اينكه اندوهگين نشوند و همگى به آنچه به آنان داده اى خشنود شوند، نزديك تر است؛ و خدا آنچه را در دل هاى شماست مى داند؛ و خدا دانا و بردبار است. (51)

[غير از زن هايى كه گفته شد] از اين پس زنان ديگر براى تو

حلال نيست، و [نيز] جايز نيست كه آنان را به همسرانى ديگر تبديل كنى گرچه زيبايى آنان تو را خوش آيد، مگر كنيزى كه مالكش شوى؛ و خدا نگهبان و مراقب همه چيز است. (52)

اى مؤمنان! به خانه هاى پيامبر جز آنكه براى خوردن غذايى به شما اجازه دهند وارد نشويد، چشم انتظار فرا رسيدن وقت خوردن آن هم نباشيد [كه پى در پى آوردنش را بخواهيد و از اين جهت اسائه ادب كنيد]؛ ولى هنگامى كه دعوت شديد وارد شويد، و چون غذا خورديد و بى آنكه [پس از صرف غذا] سرگرم سخن گرديد، پراكنده شويد، اين [كار كه بنشينيد و سرگرم سخن گرديد] پيامبر را آزار مى دهد و از شما حيا مى كند [كه بيرونتان كند] ولى خدا از حق حيا نمى كند. و زمانى كه از همسرانش متاعى خواستيد از پشت پرده و حجابى از آنان بخواهيد، كه اين براى قلب شما و قلب هاى آنان پاكيزه تر است. و شما را نسزد [و جايز نباشد] كه پيامبر خدا را آزار دهيد. و بر شما هرگز جايز نيست كه پس از او با همسرانش ازدواج كنيد؛ كه اين [كار] نزد خدا بزرگ است. (53)

اگر چيزى را آشكار كنيد يا آن را پنهان نماييد [خدا مى داند]؛ يقيناً خدا به هر چيزى داناست. (54)

همسران پيامبر را نزد پدرانشان و پسرانشان و برادرانشان و پسران برادرانشان و پسران خواهرانشان و زنان هم كيششان و بردگانشان [در ترك پوشش و حجاب] گناهى نيست؛ و از خدا پروا كنيد كه خدا به هر چيزى گواه است. (55)

همانا خدا و فرشتگانش بر پيامبر درود و رحمت مى فرستند. اى اهل

ايمان! بر او درود فرستيد و آن گونه كه شايسته است، تسليم او باشيد. (56)

قطعاً آنان كه خدا و پيامبرش را مى آزارند، خدا در دنيا و آخرت لعنتشان مى كند، و براى آنان عذابى خواركننده آماده كرده است. (57)

و كسانى كه مردان و زنان مؤمن را [با متهم كردن] به اعمالى كه انجام نداده اند، مى آزارند، بى ترديد بهتان و گناه بزرگى بر عهده گرفته اند. (58)

اى پيامبر! به همسرانت و دخترانت و همسران كسانى كه مؤمن هستند بگو: چادرهايشان را بر خود فرو پوشند [تا بدن و آرايش و زيورهايشان در برابر ديد نامحرمان قرار نگيرد.] اين [پوشش] به اينكه [به عفت و پاكدامنى] شناخته شوند نزديك تر است، و در نتيجه [از سوى اهل فسق و فجور] مورد آزار قرار نخواهند گرفت؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (59)

اگر منافقان و آنان كه در دل هايشان بيمارى [ضعف ايمان] است و آنانكه در مدينه شايعه هاى دروغ و دلهره آور پخش مى كنند [از رفتار زشتشان] باز نايستند، تو را بر ضد آنان برمى انگيزيم [كه يا تبعيدشان كنى يا با آنان بجنگى]، آن گاه در اين شهر جز اندكى [كه خالص و پاك هستند] در كنار تو نخواهند ماند. (60)

[اين چند گروه به علت اعمال ناهنجارشان] طردشدگان [از رحمت خداى]اند، هرجا كه يافت شوند بايد دستگير شوند، و به سختى به قتل برسند. (61)

خدا شيوه و روش خود را درباره كسانى [مانند اين خائنان] كه پيش تر درگذشتند، اين گونه قرار داده است، و براى شيوه و روش خدا هرگز تغيير و دگرگونى نخواهى يافت. (62)

مردم درباره [وقت] قيامت از تو مى پرسند، بگو: دانش

و آگاهى آن فقط نزد خداست. و تو چه مى دانى؟ شايد قيامت نزديك باشد. (63)

همانا خدا كافران را لعنت كرده، و آتشى افروخته براى آنان آماده كرده است. (64)

هميشه در آن جاودانه اند، و سرپرست و ياورى [كه آنان را نجات دهد] نيابند. (65)

روزى كه چهره هايشان را در آتش از سويى به سويى مى گردانند، [و] مى گويند: اى كاش ما [در دنيا] از خدا و پيامبر اطاعت كرده بوديم، (66)

و مى گويند: پروردگارا! همانا ما از فرمانروايان و بزرگانمان اطاعت كرديم، در نتيجه گمراهمان كردند. (67)

پروردگارا! آنان را از عذاب دو چندان ده، و كاملاً از رحمتت دورشان ساز. (68)

اى اهل ايمان! [درباره پيامبرتان] مانند كسانى نباشيد كه موسى را [با تهمت و دروغ بستن به او] آزار دادند و خدا او را از آنچه درباره او مى گفتند، پاك و مبرّا ساخت، و او نزد خدا آبرومند بود. (69)

اى اهل ايمان! از خدا پروا كنيد و سخن درست و استوار گوييد. (70)

تا [خدا] اعمالتان را براى شما اصلاح كند و گناهتان را بر شما بيامرزد. و هركس خدا و پيامبرش را اطاعت كند، بى ترديد رستگارى بزرگى يافته است. (71)

يقيناً ما امانت را [كه تكاليف شرعيه سعادت بخش است] بر آسمان ها و زمين و كوه ها عرضه كرديم و آنها از به عهده گرفتنش [به سبب اينكه استعدادش را نداشتند] امتناع ورزيدند و از آن ترسيدند، و انسان آن را پذيرفت بى ترديد او [به علت ادا نكردن امانت] بسيار ستمكار، و [نسبت به سرانجام خيانت در امانت] بسيار نادان است. (72)

تا نهايتاً خدا مردان و زنان منافق، و مردان و زنان

مشرك را [به سبب خيانت در امانت] عذاب كند و توبه مردان و زنان مؤمن را [به علت لغزش در امانت] بپذيرد؛ و خدا همواره بسيار آمرزنده و مهربان است. (73)

شويد و توبه كنيد باز خدا بسيار آمرزنده و مهربانست (5)

پيغمبر اولى و سزاوارتر به مومنان است از خود آنها يعنى بايد حكم و اراده او را مومنان مقدم بر اراده خود بدارند و از جان و مال در اطاعتش مضايقه نكنند و آنان پيغمبر (ص) در اطاعت و عطوفت و حرمت نكاح به حكم مادران مومنان هستند و خويشاوندان نسبى شخص در حكم ارث بعضى بر بعضى ديگر در كتاب خدا مقدمند از مهاجر و انصار كه با هم عهد برادرى بسته اند مگر آنكه به نيكى و احسان بر دوستان خود از مهاجر و انصار وصيتى كنيد كه اين تقدم وصيت بر ارث خويشان هم در كتاب حق مسطور گرديده است (6)

ياد آر آنگاه كه ما از پيغمبران عهد و ميثاق گرفتيم و هم از تو و پيش از تو از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى مريم از همه پيمان محكم گرفتيم كه با هر مشقت و زحمتى است رسالت خدا را به خلق ابلاغ كنند (7)

تا راستگويان عالم يعنى انبياء و مومنان امت را از حقيقت و صدق ايمانشان بازپرسند و آنها را پاداش كامل تبليغ رسالت و عمل صالح دهند و اهل كفر را به كيفر تكذيب رسل عذابى سخت دردناك مهيا كنند (8)

اى اهل ايمان به ياد آريد نعمتى را كه خدا به شما عطا كرد وقتى كه لشكر بسيارى از كافران بر عليه شما جمع شدند پس ما به مدد و يارى شما بادى تند و سپاهى بسيار از فرشتگان كه به چشم نميديديد فرستاديم و خدا خود به اعمال شما آگاه بود

(9)

ياد آريد وقتى را كه در جنگ احزاب لشكر كفار از بالا و زير بر شما حمله ور شدند و چشمها حيران شد و جانها به گلو رسيد و به وعده خدا گمانهاى مختلف كرديد مومنان حقيقى به وعده حق و فتح اسلام خوش گمان و ديگران بدگمان و ترسان بودند (10)

در آنجا مومنان امتحان شدند و ضعيفان در ايمان سخت متزلزل گرديدند (11)

و نيز در آن هنگام منافقان و آنان كه در دلهاشان شك و ريب بود با يكديگر ميگفتند ديدى آخر آن وعده فتح و نصرتى كه خدا و رسول به ما دادند غرور و فريبى بيش نبود (12)

و در آن وقت طايفه اى از آن كفار و منافقان دين گفتند اى يثربيان ديگر شما را در مدينه جاى ماندن نيست كه همه كشته خواهيد شد از گرد پيغمبر متفرق شويد و به شهر و ديار خويش بازگرديد و در آن حال گروهى از آنها براى رفتن از پيغمبر اجازه خواسته و ميگفتند خانه هاى ما ديوار و حفاظى ندارد در صورتى كه دروغ ميگفتند و مقصودشان جز فرار از جبهه جنگ نبود (13)

و اگر دشمنان دين از اطراف به شهر و خانه شان از پى غارت هجوم آرند سپس از آنها تقاضاى بازگشت به كفر و شرك كنند آنان اجابت خواهند كرد در صورتى كه اندك زمانى بيش در مدينه با آن شرك زيست نخواهند كرد و سپس همه هلاك ميشوند (14)

و آن منافقان از اين پيش در جنگ احد كه اكثر فرار كردند با خدا عهد محكم بسته بودند كه به جنگ پشت نكنند و

خلق بر عهد خدا اگر پيمان حق را نگهدارند يا بشكنند به ثواب و عقاب مسئول خواهند بود (15)

اى رسول ما منافقان را بگو اگر از مرگ يا قتل فرار ميكنيد آن فرار هرگز به نفع شما نيست چه آنكه اندك زمانى بيش از زندگى كامياب نخواهيد شد (16)

اى رسول به آنها بگو اگر خدا به شما اراده بلا و شرى كند يا اراده لطف و مرحمتى فرمايد آن كيست كه شما را از اراده خدا به خير يا شر منع تواند كرد و هرگز خلق را جز خدا هيچ يار و ياورى نخواهد بود (17)

خدا از حال آن مردم منافق كه مسلمين را از جنگ ميترسانند و بازميدارند و به برادران و طايفه خود ميگويند با ما متفق باشيد نه با مومنان به خوبى آگاهست و آنها جز اندك زمانى آن هم براى نفاق و ريا كارى به جنگ حاضر نميشوند (18)

آنها به هر نوع كمك مالى و غيره بر شما مومنان بخل مى ورزند و اگر جنگ و خطرى پيش آيد آنها را چنان بينى كه از شدت ترس بر تو با چشمى كه از بيم دوران ميزند نگاه ميكنند مانند كسى كه از سختى مرگ حال بيهوشى به او دست دهد و باز وقتى كه جنگ و خطر برطرف شد و فتح و غنيمتى بدست آمد سخت با زبان تند و گفتار خشنبا كمال حرص و بخل مطالبه غنيمت ميكنند اينان هيچ به خدا ايمان نياورده اندخدا اعمالشان را چون همه ريا است محو و نابود ميگرداند و اين بر خدا آسانست (19)

و آن منافقان گمان كنند

كه لشكرهاى كافران هنوز از دور مدينه نرفته و شكست نخورده اند و اگر آن دشمنان بار ديگر بر عليه اسلام لشكر كشند باز منافقان آرزوشان اينست كه در ميان اعراب باديه از جنگ آسوده و بركنار باشند و از اخبار جنگى شما جويا مى شوند و اگر هم در ميان سپاه شما درآيند جز اندكى آنهم به ريا و نفاق به جنگ نپردازند (20)

البته شما را در اقتداى به رسول خدا چه در صبر و مقاومت با دشمن و چه ديگر اوصاف و افعال نيكو خير و سعادت بسيار نزد خداست براى آن كس كه به ثواب خدا و روز قيامت اميدوار باشد و ياد خدا بسيار كند (21)

و مومنان چون لشكر و نيروهاى كفار را به چشم ديدند به جاى آن كه از كثرت آنها بيمناك شوند بس بر ثبات و ايمانشان بيفزود و گفتند اين همان جنگى است كه خدا و رسول از پيش وعده دادند (22)

برخى از آن مومنان بزرگ مردانى هستند كه به عهد و پيمانى كه با خدا بستند كاملاوفا كردند پس برخى بر آن عهد ايستادگى كردند تا به راه خدا شهيد شدند و برخى به انتظار فيض شهادت مقاومت كرده و هيچ عهد خود را تغيير ندادند بسيارى ازمفسرين گفتند قضى نحبه عبيده و حمزه و جعفر كه در بدر و احد و موته شهيدشدند مراد است و من ينتظر على (ع) است كه در كوفه به محراب عبادت شهيدگشت (23)

تا آنكه خدا آن مردان راستگوى باوفا را از صدق ايمانشان پاداش نيكو بخشد و منافقان را به عدل عذاب كند اگر بخواهد

يا به لطف توبه شان بپذيرد كه خدابر خلق بسيار آمرزنده و مهربانست (24)

و خدا كافران را در جنگ احزاب با همان خشم و غضبى كه به مومنان داشتند بى آنكه هيچ خير و غنيمتى به دست آورند نااميد برگردانيد و خدا امر جنگ را به فرستادن باد صرصر و سپاه فرشتگان غيبى از مومنان كفايت فرمود كه خدا بسيار توانا و مقتدر است (25)

و آن گروه اهل كتاب از يهودان كه پشتيبان و كمك مشركان بودند خدا از حصار و سنگرهاشان فرود آورد و در دلشان از شما مسلمين ترس افكند تا آن كه گروهى از آنها را به قتل رسانيده و گروهى را اسير گردانيدند (26)

و شما را وارث سرزمين و ديار و اموال آنها كرد و نيز سرزمينى را كه هيچ بر آن قدم به جنگ ننهاديد نصيب شما گردانيد و خدا بر هر چيز بخواهد تواناست (27)

اى پيغمبر گرامى با زنان خود بگو كه اگر شما زندگانى با زيب و زيور دنيا راطالبيد بيائيد تا من مهر شما را پرداخته و همه را به خوبى و خرسندى طلاق دهم (28)

و اگر طالب خدا و رسول و مشتاق دار آخرت هستيد همانا خدا به نيكوكاران از شما آنان در قيامت اجر عظيم عطا خواهد كرد (29)

اى آنان پيغمبر از شما هر كه به كار ناروائى دانسته اقدام كند او را دو برابر ديگران عذاب كنند و اين بر خدا سهل و آسانست (30)

و هر كه از شما مطيع فرمان خدا و رسول باشد و نيكوكار شود پاداشش را دو بار عطا كنيم و براى او

روزى بسيار نيكو در بهشت ابد مهيا سازيم (31)

اى آنان پيغمبر شما مانند ديگران از آنان نيستيد بلكه مقامتان رفيعتر استاگر خداترس و پرهيزكار باشيد پس زنهار نازك و نرم با مردان سخن مگوئيد مبادا آنكه دلش بيمار هوا و هوس است به طمع افتد بلكه متين و درست و نيكو سخن گوئيد (32)

و در خانه هايتان بنشينيد و آرام گيريد و بى حاجت و ضرورت از منزل بيرون نرويد و مانند دوره جاهليت پيشين آرايش و خود آرائى مكنيد و نماز بپا داريد و زكات مال به فقيران بدهيد و از امر خدا و رسول اطاعت كنيد. خدا چنين ميخواهد كه رجس هر آلايش را از شما خانواده نبوت ببرد و شما را از هر عيب پاك و منزه گرداند ذيل آيه موافق اخبار شيعه و اهل سنت راجع به شخص پيغمبر و على و فاطمه و حسنين عليهم السلام است و اگر راجع به آنان پيغمبر بود بايستى ضمير مونث ذكر شود و به سياق جمل صدر آيه باشد (33)

و از آن همه حكمت و آيات الهى كه در خانه هاى شما تلاوت ميشود متذكر شويد و پند گيريد و بدانيد كه همانا خدا را به خلق لطف و مهربانيست و به حال همه آگاهست (34)

همانا كليه مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان باايمان و مردان و زنان اهلطاعت و عبادت و مردان و زنان راستگوى و مردان و زنان صابر و مردان و زنان خداترس خاشع و مردان و زنان خيرخواه مسكين نواز و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنان باحفاظ خوددار از

تمايلات حرام و مردان و زنانى كه ياد خدا بسيار كنند بر همه آنها خدا مغفرت و پاداش بزرگ مهيا ساخته است (35)

هيچ مرد و زن مومن را در كارى كه خدا و رسول حكم كنند اراده و اختيارى نيست كه راى خلافى اظهار نمايند و هر كس نافرمانى خدا و رسول كند دانسته به گمراهى سختى افتاده است پيغمبر آينب دختر عمه اش را به آيد غلام آزاد كرده خود ازدواج كرد و آينب گفت من از اشراف قريشم غلامى را به شوهرى نپذيرم اين آيه نازل شد و پذيرفت (36)

و چون تو با آن كس كه خدايش نعمت اسلام بخشيد و تواش نعمت آزادى يعنى آيد حارثه به نصيحت گفتى برو زن خود را نگهدار و از خدا بترس و طلاقش مده و آنچه دردر پنهان ميداشتى كه آينب را بگيرى و حرمت ازدواج با آن پسرخوانده را كه در جاهليت بود منسوخ كنى خدا آشكار ساخت و تو از مخالفت و سرزنش خلق ترسيدى و از خدا سزاوارتر بود بترسى پس ما هم بدين غرض چون آيد از آن زن كام دل گرفت و طلاقش داد او را ما به نكاح تو آورديم تا بعد از اين مومنان در نكاح آنان پسر خوانده خود كه از آنها كامياب شدند و طلاق دادند بر خويش حرج و گناهى نپندارند و فرمان خدا به انجام رسيد (37)

پيغمبر را در حكمى كه خدا در نكاح آنان پسرخوانده بر او مقرر فرموده گناهى نيست سنت الهى در ميان آنان كه درگذشتند هم اينست كه انبياء را توسعه در امرنكاح و تحليل برخى محرمات

است و فرمان خدا حكمى نافذ و حتمى خواهد بود (38)

اين سنت خداست در حق آنان كه تبليغ رسالت خدا به خلق كنند و از خدا ميترسند و از هيچكس جز خدا نميترسند و خدا براى حساب و مراقبت كار خلق به تنهائى كفايت ميكند (39)

محمد (ص) پدر هيچ يك از مردان شما آيد يا عمرو نيست پس زينب آن فرزند پيغمبر نبود و پس از طلاق او را تواند گرفت ليكن او رسول خدا و خاتم انبياست و خداهميشه حكمش وفق حكمت و مصلحت است زيرا او بر همه امور عالم آگاهست (40)

اى كسانى كه به خدا ايمان آورده ايد ذكر حق و ياد خدا به دل و زبان بسيار كنيد (41)

و دايم صبح و شام به تسبيح و تنزيه ذات پاكش بپردازيد (42)

اوست خدائى كه هم او و هم فرشتگانش بر شما بندگان رحمت ميفرستند تا شما را از ظلمتهاى جهل و نقص و گمراهى بيرون آرد و به عالم نور علم و ايمان رساند و او بر اهل ايمان بسيار رئوف و مهربانست (43)

تحيت مومنان و پذيرائى ايشان روزى كه به لقاء رحمت حق نائل شوند سلام خدا و بشارت لطف الهى خواهد بود و بر آنها پاداش باكرامت و شرافت مهيا فرموده است (44)

اى رسول گرامى ما تو را به رسالت فرستاديم تا بر نيك و بد خلق گواه باشى و خوبان را به رحمت الهى مژده دهى و بدان را از عذاب خدا بترسانى (45)

و به اذن حق خلق را به سوى خدا دعوت كنى و در اين شب ظلمانى جهان چراغ

فروزان عالم باشى (46)

مومنان را بشارت ده كه خدا را بر آنان فضل و رحمت عظيم و ثواب بزرگ خواهد بود كه از حد تصور آنها بيرون است (47)

اى رسول هرگز به فرمان كافران و منافقان مباش و از جور و آزارشان درگذر و كار خود به خدا واگذار كه خدا بر كفالت و كارسازى امور خلق كفايت است (48)

اى مردان با ايمان هر گاه زنان مومنه را به عقد خود درآورده و پيش از آنكه با آنها نزديكى كنيد طلاقشان داديد در اين صورت از شما نگه داشتن عده بر آنها نيست پس آنها را به چيزى بهره مند و به نيكى رها سازيد (49)

اى پيغمبر گرامى ما زنانى را كه مهرشان ادا كردى بر تو حلال كرديم و كنيزانى كه به غنيمت خدا تو را نصيب كرد و ملك تو شد و نيز دختران عمه و دختران خالو و دختران خاله آنها كه با تو از وطن خود هجرت كردند و نيز زن مومنه اى كه خود را به رسول بى شرط و مهر ببخشد و رسول هم به نكاحش مايل باشد كه اين حكم هبه و بخشيدن آن و حلال شدن او مخصوص تو است دون مومنان كه ما حكم آنان عقدى و كنيزان ملكى مومنان را پيشتر با شرايط و عدد و حقوق آنها بر شوهر همه را به علم خود بيان كرديم اين زنان همه را كه بر تو حلال كرديم و تو را مانند مومنان امت به احكام نكاح مقيد نكرديم بدين سبب بود كه بر وجود عزيز تو در امر نكاح هيچ حرج و

زحمتى نباشد. و خدا را بر بندگان خصوص بر تو مغفرت و رحمت بسياراست (50)

تو اى رسول هر يك از زنانت را خواهى نوبتش موخر دار و هر كه را خواهى به خودبپذير و هم آن را كه به قهر از خود راندى اگرش به مهر خواندى باز بر تو باكى نيست اين آزادى و مختار مطلق بودنت بر آنان بهتر و شادمانى دل و روشنى ديده آنهاست و هرگز هيچيك بايد محزون نباشند بلكه به آنچه ايشان را عطا كردى همه خشنود باشند. و خدا به هر چه در دل شما مردم است آگاهست و خدا بر نيك و بد خلق دانا و بر عفوشان كريم و بر انتقامشان بردبار است (51)

اى رسول بعد از اين زنان ديگر نه عقد هيچ آن بر تو حلال است و نه مبدل كردناين زنان به ديگر آن هر چند از حسنش بشگفت آئى و بسيار در نظرت زيبا آيد مگر كه كنيزى مالك شوى. و خدا بر هر چيز و بر حدودش مراقب و نگهبانست (52)

اى كسانى كه به خدا ايمان آورديد به خانه هاى پيغمبر داخل مشويد مگر آنكه اذن دهد و بر سفره طعامش دعوت كند در آن حال هم نبايد زودتر از وقت آمده و به پروف غذا چشم انتظار گشائيد بلكه موقعى كه دعوت شده ايد بيائيد و چون غذا تناول كرديد زود از پى كار خود متفرق شويد نه آنجا براى سرگرمى و انس به سخن رانى پردازيد كه اين كار پيغمبر را آزار ميدهد و او به شما از شرم اظهار نميدارد ولى خدا را از شما بر

اظهار حق خجلتى نيست. و هرگاه از آنان رسول متاعى ميطلبيد از پس پرده طلبيد كه حجاب براى آنكه دلهاى شما پاك و پاكيزه بماند بهتر است و نبايد هرگز رسول خدا را در حيات بيازاريد و نه پس از وفات هيچگاه زنانش را به نكاح خود درآوريد كه اين كار نزد خدا گناهى بسيار بزرگ است (53)

و از خدا بترسيد كه هر چيزى را اگر آشكار يا پنهان كنيد خدا بر آن و بر همه امور جهان كاملا آگاهست (54)

و آنان را باكى نيست كه بر پدران و فرزندان و برادرانشان و برادر و خواهرزادگان و زنان مسلمان و كنيزان ملكى و نابالغ غلامان بى ريبه بى حجاب درآيند و ازغير اينها بايد احتجاب كنند و از خدا در خيانت و زشتى پنهان بترسند كه خدابر همه چيز كاملا گواه و آگاه است (55)

خدا و فرشتگانش بر روان پاك اين پيغمبر صلوات و درود ميفرستند شما هم اى اهل ايمان بر او صلوات و درود بفرستيد و با تعظيم و جلال بر و سلام گوئيد و تسليم فرمان او شويد (56)

آنانكه خدا و رسول را به عصيان و مخالفت آزار و اذيت ميكنند خدا آنها را دردنيا و آخرت لعن كرده و از رحمت خود دور گرداند بر آنان عذابى با ذلت و خوارى مهيا ساخته است (57)

و آنان كه مردان و زنان با ايمان و بى تقصير و گناه را بيازارند بترسند كه دانسته گناه و تهمت بزرگى را مرتكب شده اند (58)

اى پيغمبر گرامى با آنان و دختران خود و زنان مومنان بگو كه خويشتن را

به چادر فروپوشند كه اين كار براى اينكه آنها به عفت و حريت شناخته شوند تا از تعريض و جسارت هوس رانان آزار نكشند بر آنان بسيار بهتر است و خدا در حق خلق آمرزنده و مهربانست (59)

البته بعد از اين اگر منافقان و آنانكه در دلهاشان مرض و ناپاكيست و هم آنها كه در مدينه بر ضد اسلام تبليغات ميكنند و دل اهل ايمان را مضطرب و هراسان مى سازند دست از اين زشتى و بدكارى نكشند ما هم تو را بر قتال آنها برانگيزيم و بر جان و مال آنها مسلط گردانيم تا از آن پس جز اندك زمانى در مدينه درجوار تو زيست نتوانند كرد (60)

اين مردم پليد بدكار رانده درگاه حقند بايد هر جا يافت شوند آنان را گرفته و جدا به قتل رسانيد (61)

اين سنت خدا و طريقه حق است كه در همه ادوار امم گذشته برقرار بوده كه منافقان و فتنه انگيزان را رسولان حق به قتل رسانند و بدان كه سنت خدا هرگز مبدل نخواهد گشت (62)

اى رسول ما، مردم از تو مى پرسند كه ساعت قيامت كى خواهد بود جواب ده كه آن را خدا ميداند و بس و تو اى رسول چه ميدانى بگو به اين مردم غافل شايد آن ساعت بسيار موقعش نزديك باشد (63)

خدا كافران را لعن كرد و بر آنان آتش دوزخ مهيا گردانيد (64)

آنان در آن دوزخ هميشه معذبند و بر نجات خود هيچ يار و ياورى نخواهند يافت (65)

در آن روز صورتهاشان بر آتش همى بگردد و فرياد پشيمانى از دل بركشند و گويند

اى كاش كه ما به دنيا خدا و رسول را اطاعت مى كرديم (66)

و گويند اى خدا ما اطاعت امر بزرگان و پيشوايان فاسد خود را كرديم كه ما را به راه ضلالت كشيدند (67)

و تو اى خدا عذاب آنان را سخت و مضاعف ساز و به لعن و غضب شديد گرفتارشان گردان (68)

اى كسانى كه به خدا ايمان آورده ايد شما مانند آن مردمى نباشيد كه پيغمبرشان موسى را به تهمت زنا و قتل هارون و ديگر عيبجوئيها بيازردند تا آن كه خدااز آن تهمتش منزه ساخت و پاك دامنيش بر همه روشن گردانيد و او نزد خدا پيغمبرى مقرب و محترم بود (69)

اى اهل ايمان متقى و خداترس باشيد و هميشه به حق و صواب سخن گوئيد (70)

تا خدا اعمال شما را به لطف خود اصلاح فرمايد و از گناهان شما درگذرد. و هر كه خدا و رسول را اطاعت كند البته به سعادت و فيروزى بزرگ نائل گرديده است (71)

ما بر آسمانها و زمين و كوه هاى عالم و قواى عالى و دانى ممكنات عرض امانت كرديم و به آنها نور معرفت و طاعت و عشق و محبت كامل حق يا بار تكليف يا نماز و طهارت يا مقام خلافت و ولايت و امامت را ارائه داديم همه از تحمل آن امتناع ورزيده و انديشه كردند تا انسان ناتوان بپذيرفت و انسان هم در مقام آزمايش و اداء امانت بسيار ستمكار و نادان بود كه اكثر به راه جهل و عصيان شتافت (72)

اين عرض امانت براى اين بود كه خدا مرد و زن منافق و

مرد و زن مشرك همه رابه قهر و عذاب گرفتار كند و از مرد و زن مومن به رحمت درگذرد كه خدا بسيار آمرزنده و مهربانست (73)

و هجرت ارث مى بردند، در ارث بردن) اولويّت دارند، مگر آن كه بخواهيد نسبت به دوستانتان نيكى كنيد (و سهمى از اموال خود را در قالب وصيّت به آنان بدهيد)؛ اين (حكم) در كتاب (الهى) نوشته شده است. (6)

(و به ياد آور) هنگامى كه ما از پيامبران پيمان گرفتيم، و (همچنين) از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى فرزند مريم، و از همه ى آنان پيمانى استوار گرفتيم (كه در اداى مسئوليّت و دعوت كوتاهى نكنند). (7)

(خداوند از پيامبران پيمان محكم گرفت) تا راستگويان را از صداقتشان (در ايمان و عمل صالح،) بازخواست كند؛ و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده است. (8)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! نعمت خدا را بر خود به ياد آوريد، آن گاه كه (دشمنان شما در قالب) لشكريانى به سراغتان آمدند، ولى ما (براى دفاع از شما) تند بادى (سخت) و لشكريانى كه آنها را نمى ديديد بر آنان فرستاديم، (و بدين وسيله دشمنان را قلع و قمع كرديم)، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (9)

آن گاه كه دشمنان از بالا و پايين (شهر) شما به سراغتان آمدند (و مدينه را محاصره كردند)، و آن گاه كه چشم ها (از ترس) خيره شده بود و جان ها به حنجره ها رسيده بود، و به خداوند گمان هاى (بدى) مى برديد. (10)

آن جا بود كه مؤمنان آزمايش شدند و به لرزه ى سختى دچار شدند. (11)

و آن گاه كه منافقان و كسانى كه در روحشان بيمارى (شك و ترديد) بود، گفتند: خدا و پيامبرش جز وعده هاى فريبنده به ما ندادند. (12)

و آن گاه كه گروهى از آنان

گفتند: اى مردم مدينه! (در صحنه جنگ) براى شما جاى ماندن نيست، پس برگرديد. و گروهى از آنان از پيامبر اجازه (بازگشت) مى خواستند (و) مى گفتند: همانا خانه هاى ما بى حفاظ است. در حالى كه بى حفاظ نبود و آنان جز فرار (از جنگ) قصد ديگرى نداشتند. (13)

و (آن منافقان و بيمار دلان چنان بودند كه) اگر (دشمنان) از اطراف مدينه بر آنان وارد مى شدند و از آنان تقاضاى فتنه گرى مى كردند، به سرعت مى پذيرفتند، و جز مدّت كمى درنگ نمى كردند. (14)

در حالى كه آنان پيش از اين با خداوند پيمان بسته بودند كه (به دشمن) پشت نكنند؛ و پيمان الهى بازخواست شدنى است. (15)

بگو: اگر از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد، اين فرار هرگز براى شما سودى ندارد و (بر فرض كه سودتان دهد) در آن صورت جز بهره اندكى نخواهيد برد. (16)

بگو: اگر خداوند براى شما رنجى يا رحتمى اراده كند، كيست كه شما را در برابر (اراده) خداوند مصون بدارد؟ در حالى كه آنان غير از خداوند براى خود نه كارسازى مى يابند و نه يارى دهنده اى. (17)

بدون شك خداوند كسانى از شما كه مردم را (از جبهه و جهاد) بازمى داشتند و كسانى را كه به برادران خود مى گفتند: به سوى ما بياييد (و خود را به كشتن ندهيد) به خوبى مى شناسد؛ (آنان ضعيف و ترسو هستند) و جز اندكى به جبهه نمى روند. (18)

در حالى آنان بر يارى شما بخيل هستند، كه هرگاه (لحظات) بيم (و جنگ) پيش آيد، آنان را مى بينى چنان به تو مى نگرند كه چشمانشان (در حدقه) مى چرخد، همچون كسى كه مرگ او را فرا گرفته، پس

همين كه ترس از ميان رفت، زبان هاى تند و خشن (خود را) بر شما مى گشايند، در حالى كه نسبت به خير (مال و غنيمت) بخيل هستند، آنان ايمان (واقعى) ندارند و خداوند اعمالشان را محو نموده؛ و اين كار بر خداوند آسان است. (19)

(آنها به قدرى وحشت زده شده اند كه) مى پندارند احزاب (مشرك و يهود مهاجم) هنوز پراكنده نشده اند و اگر (بار ديگر) دسته هاى دشمن (به سراغ مسلمانان) آيد، دوست دارند كاش ميان اعراب باديه نشين بودند (و درگير جنگ نمى شدند) و تنها از اخبار (مربوط به) شما جويا مى شدند و اين افراد اگر در ميان شما بودند جز اندكى نمى جنگيدند. (20)

همانا براى شما در (سيره ى) رسول خدا الگو و سرمشقى نيكوست، (البتّه) براى كسانى كه به خدا و روز قيامت اميد دارند و خدا را بسيار ياد مى كنند. (21)

و همين كه مؤمنان دسته ها(ى لشكر دشمن) را ديدند، گفتند: اين همان است كه خدا و رسولش به ما وعده داده، و خدا و رسولش راست گفتند. و (ديدن لشكر مهاجم) جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزود. (22)

از ميان مؤمنان مردانى هستند كه آنچه را با خداوند پيمان بسته بودند صادقانه وفا كردند (و خود را آماده ى جهاد نمودند)، برخى از آنان پيمانشان را عمل كردند (و به شهادت رسيدند) و بعضى ديگر در انتظار (شهادت) هستند، و هرگز (عقيده و پيمان خود را) تغيير ندادند. (23)

تا خداوند صادقان را به خاطر صداقتشان پاداش دهد، و منافقان را اگر بخواهد عذاب كند يا (اگر توبه كنند) لطف خود را بر آنان باز گرداند زيرا كه خداوند آمرزنده ى مهربان است. (24)

و

خداوند كسانى را كه كفر ورزيدند با دلى پر از خشم برگرداند، بدون آن كه هيچ خيرى (پيروزى و غنيمتى) به دست آورند، و خداوند مؤمنان را از جنگ بى نياز ساخت (و آنان را پيروز كرد)، و خداوند، تواناى شكست ناپذير است. (25)

و خداوند كسانى از اهل كتاب (يهوديان) را كه از مشركان عرب پشتيبانى مى كردند، از برج و قلعه هاى مرتفعشان پايين كشيد و در دل هاى آنان ترس و وحشت افكند، (كه در نتيجه شما مسلمانان) گروهى (از آنان) را كشتيد و گروهى را اسير كرديد. (26)

و سرزمين آنان و خانه ها و اموالشان و (نيز) زمينى را كه در آن گام ننهاده بوديد در اختيار شما گذاشت، و خداوند بر هر كارى تواناست. (27)

اى پيامبر! به همسرانت بگو: اگر شما زندگى دنيا و زينت (و زرق و برق) آن را مى خواهيد، بياييد تا شما را (با پرداخت مَهرتان) بهره مند سازم و به وجهى نيكو (بدون قهر و خشونت) رهايتان كنم. (28)

و اگر خدا و رسولش و سراى آخرت را مى خواهيد، پس (بدانيد كه) قطعاً خداوند براى نيكوكاران از شما پاداش بزرگى را آماده كرده است. (29)

اى همسران پيامبر! هر كس از شما كار زشت (و گناهى) آشكار مرتكب شود، عذابش دو چندان خواهد بود و اين (كار) براى خدا آسان است. (30)

و هر كس از شما نيز كه در برابر خدا و رسولش فروتنى كند و عمل صالح انجام دهد، پاداش او را دو بار خواهيم داد و برايش روزى كريمانه و پر ارزشى فراهم كرده ايم. (31)

اى همسران پيامبر! شما مثل يكى از زنان (عادّى) نيستيد. اگر تقوا پيشه ايد

پس به نرمى و كرشمه سخن نگوييد تا (مبادا) آن كه در دلش بيمارى است طمعى پيدا كند، و نيكو و شايسته سخن بگوييد. (32)

و در خانه هاى خود قرار گيريد و همچون دوران جاهليّتِ نخستين، با خودآرايى ظاهر نشويد (و زينت هاى خود را آشكار نكنيد)، و نماز را بر پا داريد و زكات بدهيد، و از خدا و رسولش اطاعت كنيد؛ همانا خداوند اراده كرده است كه پليدى (گناه) را از شما اهل بيت (پيامبر) دور كند و كاملاً شما را پاك سازد. (33)

و آنچه كه از آيات خدا و حكمت در خانه هايتان تلاوت مى شود ياد كنيد؛ همانا خداوند (نسبت به شما) داراى لطف و (از كارهاى شما) آگاه است. (34)

همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان با ايمان و زنان با ايمان، و مردان مطيع خدا و زنان مطيع خدا، و مردان راستگو و زنان راستگو، و مردان شكيبا و زنان شكيبا، و مردان فروتن و زنان فروتن، و مردان انفاق گر و زنان انفاق گر، و مردان روزه دار و زنان روزه دا ر، و مردان پاكدامن و زنان پاكدامن، و مردانى كه خدا را بسيار ياد مى كنند و زنانى كه بسيار به ياد خدا هستند، خداوند براى (همه ى) آنان آمرزش و پاداشى گرانقدر و بزرگ آماده كرده است. (35)

و هيچ مرد و زن با ايمانى حق ندارند هنگامى كه خدا و رسولش امرى را مقرّر كنند، از سوى خود امر ديگرى را اختيار كنند و هر كس خدا و رسولش را نافرمانى نمايد، پس بدون شك به گمراهى آشكارى گرفتار شده است. (36)

و (به ياد آر) زمانى كه به (زيد

بن حارثه،) كسى كه خداوند بر او نعمت (اسلام و ايمان) داده بود و تو (نيز) به او نعمت (آزادى) داده بودى مى گفتى: همسرت را نگاه دار (و او را طلاق نده) و از خدا پروا كن. و در دلت چيزى را پنهان مى داشتى كه خداوند آن را آشكار مى كند، و از مردم مى ترسيدى در حالى كه خداوند سزاوارتر است كه از او بترسى. پس چون دوران كاميابى زيد از همسرش پايان يافت (و از او جدا شد)، ما او را به همسرى تو در آورديم تا در مورد ازدواج مؤمنان با زنان پسرخوانده هايشان هنگامى كه طلاق گيرند مشكلى نباشد، و فرمان خداوند انجام شدنى است. (37)

بر پيامبر در (انجام) آنچه خداوند براى او تعيين كرده هيچ سختى و محذورى نيست، چنان كه خداوند درباره ى انبياى قبلى نيز اين سنّت را قرار داده بود (كه آداب و رسوم جاهلى و بى اساس را بشكنند)، و فرمان خدا همواره سنجيده و اندازه گيرى شده است. (38)

كسانى كه پيام هاى الهى را ابلاغ مى كنند و از خدا مى ترسند، و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند، و خداوند براى حسابرسى كافى است. (39)

محمّد صلى الله عليه و آله، پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست، بلكه رسول خدا و خاتم پيامبران است؛ و خداوند به همه چيز آگاه است. (40)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا را بسيار ياد كنيد. (41)

و او را در هر صبح و شام تسبيح نماييد (و به پاكى بستاييد). (42)

او كسى است كه بر شما درود مى فرستد و فرشتگان او (نيز بر شما درود مى فرستند) تا شما را

از تاريكى ها (كفر، شرك، جهل، تفرقه و خرافات) به سوى نور (ايمان، تقوا، علم و وحدت) در آورند و او به مؤمنان مهربان است. (43)

تحيّت آنان در روزى كه خدا را ملاقات كنند سلام است؛ و خداوند براى آنان پاداشى نيكو فراهم كرده است. (44)

اى پيامبر! همانا ما تو را گواه (بر مردم) و بشارت دهنده و بيم دهنده فرستاديم. (45)

و (نيز) دعوت كننده به سوى خدا به فرمان او و چراغى تابان (قرار داديم). (46)

و به مؤمنان بشارت ده كه براى آنان از سوى خداوند بخششى بزرگ است. (47)

و كافران و منافقان را اطاعت مكن، و به آزارشان اعتنا مكن، و بر خدا توكّل نما كه خداوند براى وكالت كافى است. (48)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هرگاه زنان با ايمان را به همسرى گرفتيد و پيش از آن كه با آنان آميزش كنيد طلاقشان داديد، عدّه اى براى شما به عهده آنان نيست تا حسابش را نگهداريد، پس آنها را (با پرداخت مهريه و هديه ى مناسبى) بهره مند سازيد و به طرز شايسته اى رهايشان كنيد. (49)

اى پيامبر! ما براى تو همسرانى را كه مهرشان را پرداخته اى حلال كرديم و همچنين كنيزانى را كه (به عنوان غنايم جنگى) خداوند بر تو ارزانى داشته و مالك شدى (بر تو حلال كرديم) و نيز (ازدواج با) دختران عمويت و دختران عمّه هايت و دختران دايى و دختران خاله هايت را كه با تو هجرت كرده اند، (براى تو حلال كرديم،) و زن با ايمانى كه خود را به پيامبر ببخشد (و مهريّه اى از حضرت نخواهد) اگر پيامبر بخواهد مى تواند او را به عقد خويش در آورد؛ (اين

قانونِ عقد بدون مهريّه) مخصوص توست نه ديگر مؤمنان؛ همانا مى دانيم كه براى مؤمن ان درباره ى همسران و كنيزانشان چه حكمى كرده ايم، (اين براى آن است كه) تا براى تو مشكلى نباشد، و خداوند آمرزنده ى مهربان است. (50)

از همسرانت هر كدام را خواستى مى توانى (نوبت او را) مؤخّردارى و هر كه را خواهى نزد خود جاى دهى، و بر تو باكى نيست هر كدام را كه (براى مدّتى) ترك كرده اى دوباره طلب كنى؛ اين (حكم) براى آن كه چشمانشان روشن شود و ناراحت نشوند و همه ى آنان به آنچه در اختيارش ان مى گذارى راضى باشند مناسب تر است، و خداوند آنچه را در دل هاى شماست مى داند، و خداوند دانا و بردبار است. (51)

از اين پس، هيچ زنى بر تو حلال نيست، و نبايد (همسرانت را رها كنى و) همسر ديگرى به جاى آنان بگيرى، هر چند زيبايى آنان تو را به شگفت آورد، مگر كنيزانى كه مالك آنها مى شوى؛ و خداوند بر هر چيزى مراقب است. (52)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خانه پيامبر وارد نشويد مگر آن كه به شما اجازه داده شود براى خوردن غذا، (به شرط آن كه قبل از موعد نياييد) و در انتظار وقت غذا نباشيد؛ ولى هرگاه دعوت شديد پس داخل شويد، و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد، و (بعد از خوردن غذا) به گفتگو نپردازيد؛ همانا اين (گفتگوهاى پس از غذا) پيامبر را آزار مى دهد، امّا او از شما شرم مى كند (و چيزى نمى گويد) ولى خداوند از (گفتن) حق شرم ندارد. و هرگاه از همسران پيامبر چيزى از وسايل زندگى (به عنوان عاريت) خواستيد از پشت

پرده بخواهيد؛ اين رفتار براى دل هاى شما و دل هاى آنان به پاكى و پاكدامنى است و شما حق نداريد كه رسول خدا را آزار دهيد و با همسران او پس از رحلتش ازدواج كنيد كه اين كار نزد خداوند (گناهى) بزرگ است. (53)

اگر چيزى را آشكار نماييد يا پنهانش كنيد پس بى شك خداوند به هر چيزى داناست. (54)

بر زنان، (نداشتن حجاب) در مورد پدرانشان و پسرانشان و برادرانشان و پسران برادرانشان و پسران خواهرشان و ديگر زنان مسلمان و كنيزانشان گناهى نيست، و تقواى الهى پيشه كنيد زيرا خداوند بر هر چيزى گواه است. (55)

همانا خداوند و فرشتگان او بر پيامبر درود مى فرستند؛ اى كسانى كه ايمان آورده ايد! شما (نيز) بر او درود فرستيد و به او سلام كنيد سلامى همراه با تسليم. (56)

همانا كسانى كه خدا و رسولش را آزار مى دهند، خداوند در دنيا و آخرت آنان را لعنت مى كند، و براى آنان عذاب خواركننده اى آماده كرده است. (57)

و كسانى كه مردان و زنان با ايمان را بدون آن كه كارى كرده باشند آزار مى دهند بدون شك بهتان و گناه روشنى را بر دوش كشيده اند. (58)

اى پيامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: روسرى هاى بلند بر خود بيفكنند، اين (عمل) مناسب تر است، تا (به عفّت و پاكدامنى) شناخته شوند و مورد آزار قرار نگيرند، و خداوند آمرزنده مهربان است. (59)

اگر منافقان و كسانى كه در دل هايشان بيمارى است و آنان كه در مدينه شايعه پراكنى مى كنند (از كارشان) دست بر ندارند، حتماً تو را بر ضّد آنان مى شورانيم، آنگاه جز مدّت كوتاهى نمى توانند در كنار

تو در اين شهر بمانند. (60)

آنان لعنت شدگانند، هر كجا يافت شوند بايد دستگير شده و به سختى كشته شوند. (61)

اين سنّت خداوند درباره ى كسانى است كه پيش از اين بوده اند (و اين فتنه انگيزى ها و دلهره ها را در جامعه به وجود مى آوردند) و هرگز براى سنّت خداوند تغييرى نخواهى يافت. (62)

مردم پيوسته از زمان وقوع قيامت از تو مى پرسند، بگو: علم آن تنها نزد خداست و تو چه مى دانى؟ شايد قيامت نزديك باشد. (63)

همانا خداوند كافران را لعنت كرده (و از لطف خود دور نموده) و براى آنان آتش فروزانى فراهم كرده است. (64)

آنان براى هميشه در آن مى مانند و دوست و ياورى (براى خود) نمى يابند. (65)

روزى كه صورت هاى آنان در آتش گردانده مى شود، (با حسرت) مى گويند: اى كاش! خدا را اطاعت مى كرديم و پيرو رسول (او) بوديم. (66)

و گويند: پروردگارا! همانا ما سران و بزرگانمان را اطاعت كرديم، پس آنان ما را از راه به در بردند. (67)

پروردگارا! آنان را عذاب دو چندان ده و به لعنتى بزرگ لعنت كن. (68)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! مانند كسانى نباشيد كه موسى را آزار دادند، پس خداوند او را از آنچه (درباره اش به افترا) مى گفتند، تبرئه فرمود و او نزد خداوند آبرومند بود. (69)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! تقواى الهى پيشه كنيد و سخن (حق و) استوار گوييد. (70)

تا خداوند كارهاى شما را اصلاح كند و گناهانتان را بيامرزد؛ و هر كس خدا و رسولش را اطاعت كند، بدون شك به رستگارى بزرگى دست يافته است. (71)

همانا ما امانت (الهى) را بر آسمان ها و

زمين و كوه ها عرضه كرديم، پس، از حمل آن سر باز زدند و از آن ترسيدند، ولى انسان آن را بر دوش گرفت، امّا او بس ستمكار و نادان است. (72)

تا خداوند مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را (به علّت ضايع كردن امانت) عذاب كند، و لطف خود را بر مردان و زنان با ايمان برگرداند (و توبه ى آنان را بپذيرد) كه خداوند آمرزنده ى مهربان است. (73)

خويشاوندان برخى به برخى [در ميراث] سزاوارترند از مومنان و مهاجران، مگر آنكه بخواهيد به دوستان همكيش خود نيكى كنيد. اين [حكم] در كتاب - لوح محفوظ يا قرآن - نوشته شده است. (6)

و [ياد كن] آنگاه كه از پيامبران پيمان ايشان گرفتيم، و از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى پسر مريم و از همه ايشان پيمانى سخت و استوار گرفتيم (7)

تا [خدا] راستگويان را از راستى ايشان بپرسد، و كافران را عذابى دردناك آماده كرده است. (8)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، نعمت خداى را بر خود به ياد آريد آنگاه كه شما را لشكرهايى - از طايفه هاى عرب - بيامد پس بادى و لشكرهايى كه نمى ديديد بر آنها فرستاديم، و خدا بدانچه مى كنيد بيناست. (9)

آنگاه كه از فراز شما - بالاى وادى - و از فرود شما - پايين وادى - بر شما درآمدند، و آنگاه كه ديدگان خيره شد و دلها به گلوها رسيد و به خدا گمانها[ى گوناگون] برديد. (10)

در آنجا مومنان آزمون شدند و سخت به لرزه درافتادند. (11)

و آنگاه كه منافقان و آنان كه در دلهاشان بيمارى - شك و نفاق - است گفتند: خدا و پيامبرش به ما جز وعده اى فريبنده - فتح و پيروزى - ندادند. (12)

و آنگاه كه گروهى از آنان گفتند: اى اهل مدينه شما را جاى ماندن نيست، پس بازگرديد - از لشكرگاه به مدينه -، و گروهى از آنها از پيامبر رخصت [رفتن] خواسته مى گفتند: خانه هاى ما بى حفاظ است - از دزد و دشمن در امان نيست - و حال آنكه آن

خانه ها بى حفاظ نبود، اينان آهنگى جز گريختن نداشتند. (13)

و اگر [سپاه كفار] از اطراف آن - شهر يا خانه ها - بر آنان درآيند و سپس از آنها فتنه و آشوب - بازگشت به شرك يا جنگ با مسلمانان - خواسته شود، هرآينه به سوى آن روند و بر [اجابت] آن (فتنه) جز اندكى درنگ نخواهند كرد - بزودى به شرك و كفر درآيند -. (14)

و هرآينه اينان پيش از اين با خدا پيمان بسته بودند كه پشت نكنند و نگريزند، و پيمان خدا بازخواست شدنى است. (15)

بگو: اگر از مرگ يا كشته شدن بگريزيد اين گريختن هرگز شما را سود ندارد، وانگهى جز اندكى برخوردار نشويد. (16)

بگو: كيست كه شما را از خداى نگاه دارد اگر درباره شما بديى يا بخشايشى خواهد. و آنان براى خويش جز خدا هيچ كارساز و ياورى نخواهند يافت. (17)

همانا خدا مى شناسد بازدارندگان از شما را - كه مردم را از يارى كردن پيامبر (ص) باز مى دارند - و گويندگان به برادران خود را كه نزد ما بياييد، و جز اندكى به كارزار نيايند. (18)

بخيلانند بر شما - در راه جهاد هيچ كمك مالى و جانى به شما نمى كنند -، پس چون بيم [جنگ] پيش آيد، آنان را بينى كه به تو مى نگرند در حالى كه چشمهاشان [از ترس] مى گردد همچون كسى كه بيهوشى مرگ او را فراگرفته باشد. و چون ترس [جنگ] از ميان برود با زبانهاى تيز و تند به سبب بخلى كه بر خير - مال و غنيمت - دارند شما را برنجانند - زبان درازى كنند - اينان ايمان نياورده اند،

پس خدا هم كارهاشان را بى بر و نابود ساخت، و اين كار بر خدا آسان است. (19)

مى پندارند كه [هنوز] لشكرهاى احزاب نرفته اند، و اگر آن لشكرها بازآيند، دوست دارند كه در ميان اعراب باديه نشين مى رفتند و از خبرهاى شما مى پرسيدند، و اگر هم در ميان شما باشند جز اندكى كارزار نكنند - پس سودى در ماندن آنها نيست -. (20)

هرآينه شما را در [خصلتها و روش] پيامبر خدا نمونه و سرمشق نيكو و پسنديده اى است، براى كسى كه به خدا و روز بازپسين اميد مى دارد و خداى را بسيار ياد مى كند. (21)

و چون مومنان آن لشكرها را ديدند گفتند: اين است آنچه خدا و پيامبرش ما را وعده داده اند و خدا و پيامبرش راست گفتند، و [ديدن آن لشكرها] ايشان را جز باور داشتن و گردن نهادن نيفزود. (22)

از مومنان مردانى اند كه آنچه را با خداى بر آن پيمان بسته بودند - بذل جان - براستى بجاى آوردند، پس برخى از ايشان پيمان خويش گزاردند - به شهادت رسيدند - و برخى از ايشان [كارزار و شهادت را] چشم همى دارند و [پيمان خويش را] هيچ دگرگون نساخته اند (23)

تا خدا راستگويان را به راست گفتن و وفاداريشان پاداش دهد، و منافقان را اگر خواهد عذاب كند يا [به بخشايش خود] بر آنان بازگردد و توبه شان را بپذيرد، كه خدا آمرزگار و مهربان است. (24)

و خدا كافران را با خشمشان بازگردانيد در حالى كه هيچ پيروزى و غنيمتى نيافتند، و خدا مومنان را از كارزار بسندگى كرد، و خدا نيرومند و تواناى بى همتاست. (25)

و كسانى از اهل كتاب -

جهودان - را كه با آنها - احزاب - همپشت گشتند از قلعه هاشان فرو آورد و در دلهاشان بيم افكند، گروهى را مى كشتيد و گروهى را اسير مى گرفتيد (26)

و زمينشان - مزارع و باغهاشان - و خانه هاشان و مالهاشان و زمينى را كه بر آن گام ننهاديد به شما ميراث داد، و خداوند بر هر چيزى تواناست. (27)

اى پيامبر، زنان خود را بگو: اگر زندگانى دنيا و زيور و آرايش آن مى خواهيد، پس بياييد تا شما را برخوردارى دهم و به روشى نيكو رهاتان سازم (28)

و اگر خداى و پيامبر او و سراى واپسين مى خواهيد، پس [بدانيد كه] خداوند براى نيكوكاران از شما پاداشى بزرگ آماده كرده است. (29)

اى زنان پيامبر، هر كه از شما كار زشت و گناهى آشكار كند او را عذاب دو چندان باشد، و اين بر خدا آسان است. (30)

و هر كه از شما خدا و پيامبر او را با فروتنى فرمان برد و كار نيك و شايسته كند، پاداش او را دو بار بدهيم و براى او روزى نيكو و بزرگوارانه اى - بهشت - آماده كرده ايم. (31)

اى زنان پيامبر، شما مانند يكى از ديگر زنان نيستيد، اگر پرهيزگار باشيد، پس در گفتار نرمى منماييد كه آن كس كه در دلش بيمارى است [در شما] طمع كند، و به شيوه اى پسنديده سخن گوييد. (32)

و در خانه هاتان آرام گيريد، و به شيوه جاهليت پيشين به خودنمايى بيرون نياييد، و نماز برپا داريد و زكات بدهيد و خدا و پيامبر او را فرمان بريد. همانا خداوند مى خواهد از شما، خاندان پيامبر، پليدى را ببرد و شما

را پاك كند، پاكى كامل. (33)

و آنچه را در خانه هاتان از آيات خدا و حكمت - سخنان پيامبر (ص) - خوانده مى شود ياد كنيد. همانا خداوند باريكدان و آگاه است. (34)

همانا مردان و زنان مسلمان و مردان و زنان مومن و مردان و زنان فروتن فرمانبردار و مردان و زنان راستگو و مردان و زنان شكيبا و مردان و زنان فروتن خداترس و مردان و زنان صدقه دهنده و مردان و زنان روزه دار و مردان و زنانى كه شرمگاه خود [از ناشايست] نگاه مى دارند و مردان و زنانى كه خداى را بسيار ياد مى كنند، خداوند براى آنان آمرزش و مزدى بزرگ آماده كرده است. (35)

و هيچ مرد و زن مومنى را نرسد كه چون خداى و پيامبر او كارى را فرمايند آنان را در آن كارشان به گزينى - اختيارى - باشد. و هر كه خداى و پيامبرش را نافرمانى كند براستى گمراه شده گمراهيى آشكار. (36)

و [ياد كن] آنگاه كه به آن كس كه خداى به او نعمت داده بود - نعمت اسلام و ايمان - و تو نيز به او نعمت داده بودى - نعمت آزادى - گفتى: همسرت را براى خود نگاه دار و از خدا پروا داشته باش، و در دل خويش چيزى را پنهان مى داشتى كه خدا آشكاركننده آن است، و از مردم بيم داشتى و حال آنكه خداوند سزاوارتر است كه از او بيم بدارى. پس چون زيد حاجت [خويش] از او برآورد - و وى را طلاق داد - او را به زنى به تو داديم تا بر مومنان درباره [ازدواج با] زنان پسر

خواندگانشان تنگى و باكى نباشد هرگاه كه [پسر خواندگانشان] حاجت خود را از آنان برآورده باشند، و فرمان خدا شدنى است. (37)

بر پيامبر هيچ تنگى و گناهى نيست در آنچه خداوند براى او مقرر و روا داشته - يعنى تزويج زن پسر خوانده او، تا حكم جاهليت را باطل كند -، نهاد خداست درباره آنان كه پيش از اين گذشتند - پيامبران پيشين -. و كار و فرمان خدا به اندازه و حساب شده است (38)

همانان كه پيامهاى خداى را مى رسانند و از او مى ترسند و از هيچ كس جز او نمى ترسند، و خدا حسابگرى بسنده است. (39)

محمد - ص - پدر هيچ يك از مردان شما نيست وليكن فرستاده خدا و خاتم - سرآمد و پايانبخش - پيامبران است، و خداى به هر چيزى داناست. (40)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خداى را بسيار ياد كنيد، (41)

و او را بامداد و شبانگاه - در همه شبانه روز - تسبيح گوييد. (42)

اوست آن كه بر شما درود - رحمت - مى فرستد و فرشتگان او نيز، تا شما را از تاريكى ها - كفر و گمراهى - به روشنايى - ايمان و طاعت - بيرون آورد، و او به مومنان مهربان است. (43)

درودشان - درودى كه به آنان گفته شود - آن روز كه با او ديدار كنند سلام است، و ايشان را مزدى نيكو و بزرگوارانه آماده كرده است. (44)

اى پيامبر، ما تو را گواه و مژده دهنده و بيم كننده فرستاديم، (45)

و خواننده به سوى خدا به فرمان او و چراغ تابان. (46)

و مومنان را نويد ده

كه آنان را از جانب خدا فزونبخشى بزرگ باشد. (47)

و كافران و منافقان را فرمان مبر و رنج و آزارشان را [كه به تو رسيد] رها كن - مكافات مكن - و بر خدا توكل كن، و خدا كارسازى بسنده است. (48)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هرگاه زنان مومنى را كه به همسرى گرفته ايد پيش از آنكه بديشان برسيد - آميزش كنيد - طلاق دهيد شما را بر آنها هيچ عده اى كه آن را بشماريد - تا به سر آرند - نيست. پس ايشان را برخوردار كنيد و به شيوه نيكو رهاشان سازيد. (49)

اى پيامبر، ما آن زنان تو را كه كابين ايشان را داده باشى و آن [كنيزانى] را كه از آنچه خداوند از بهره جنگ بر تو ارزانى داشته مالك شده اى، و دختران عمويت و دختران عمه هايت و دختران دايى ات و دختران خاله هايت را كه با تو مهاجرت كرده باشند، و نيز زن مومنى را چنانچه خويشتن را به پيامبر ببخشد - بدون مهر -، اگر پيامبر خواهد كه او را به زنى گيرد، براى تو حلال كرديم [و اين] تنها ويژه توست نه ديگر مومنان - همانا مى دانيم كه بر آنان درباره همسرانشان و آنچه مالك آن شده اند - كنيزان - چه مقرر كرده ايم - تا بر تو هيچ تنگى نباشد، و خدا آمرزگار و مهربان است. (50)

هر كه را از ايشان خواهى [مى توانى] واپس دارى و هر كه را خواهى نزد خويش جاى دهى و نگاه دارى. و اگر هر يك از آنان را كه از او كناره گرفته باشى باز بجويى باكى و گناهى بر تو

نيست. اين نزديكتر است به آنكه چشمهاى ايشان روشن شود و اندوهناك نباشند و همگى به آنچه بداديشان خشنود شوند - يعنى چون دانستند كه آنچه مى كنى به فرمان خداست دلتنگ نمى شوند و گردن مى نهند - و خدا آنچه را در دلهاى شماست مى داند، و خدا دانا و بردبار است. (51)

از اين پس - يعنى پس از اين زنان - [ديگر] زنان تو را حلال نباشند و نه اينكه به جاى ايشان زنانى بگزينى اگر چه زيبايى آنان تو را به شگفت آورد، مگر آنچه دست تو مالك شود - يعنى كنيزان -، و خداوند بر هر چيزى نگاهبان است. (52)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خانه هاى پيامبر درنياييد مگر آنكه شما را به خوردن طعامى رخصت دهند بى آنكه چشم به راه ظرف آن باشيد - زودتر از وقت مقرر نرويد -، وليكن چون شما را بخوانند، درآييد، و چون خورديد پراكنده شويد بى آنكه [پس از خوردن] سرگرم سخن شويد، همانا اين كار پيامبر را رنج مى دهد و از شما شرم مى دارد - كه خواهش كند بيرون رويد - ولى خدا از [گفتن سخن] حق شرم نمى دارد. و چون از آنان (زنان پيامبر) كالايى خواهيد از پشت پرده بخواهيد. اين براى دلهاى شما و دلهاى ايشان پاكيزه تر است. و شما را نرسد كه پيامبر خدا را بيازاريد و نه اينكه همسران او را پس از وى هرگز به زنى گيريد. همانا اين نزد خداوند [گناهى] بزرگ است. (53)

اگر چيزى را آشكار كنيد يا پنهان داريد، همانا خدا به هر چيزى داناست. (54)

بر آنان باكى و گناهى نيست در [نداشتن

حجاب] پيش پدرانشان و پسرانشان و برادرانشان و پسران برادرانشان و پسران خواهرانشان و زنان [همكيش]شان و آنچه دستهاشان مالك آن است - بردگان -، و [اى زنان] از خداى پروا داشته باشيد، كه خدا بر هر چيزى گواه است. (55)

همانا خداى و فرشتگان او بر پيامبر درود مى فرستند، اى كسانى كه ايمان آورده ايد، بر او درود فرستيد - يعنى بگوييد: اللهم صل على محمد و آل محمد - و سلام گوييد سلامى در خور و شايسته - يا فرمان او را چنانكه شايسته است گردن نهيد -. (56)

همانا كسانى كه خدا و پيامبرش را مى آزارند خدا آنان را در اين جهان و آن جهان لعنت كرده و براى آنان عذابى خواركننده آماده ساخته است. (57)

و آنان كه مردان و زنان مومن را بى آنكه بدى و گناهى كرده باشند مى آزارند هرآينه بار دروغ و گناهى آشكار را برداشته اند. (58)

اى پيامبر، زنان و دختران خويش و زنان مومنان را بگو: چادرهاى خود را بر خويشتن فرو پوشند - خود را بپوشانند -. اين نزديكتر است به آنكه شناخته شوند - به صلاح و عفت - و آزارشان ندهند، و خدا آمرزگار و مهربان است. (59)

اگر منافقان و كسانى كه در دلهاشان بيمارى است و آنان كه در مدينه خبرهاى دروغ مى پراكنند [از اين كار بد خود] باز نايستند هرآينه تو را بر ضد آنان برانگيزيم سپس در آن (مدينه) در كنار تو نباشند مگر [زمان] اندكى (60)

لعنت شدگانند، هر جا يافته شوند بايد گرفته و بسختى كشته شوند. (61)

نهاد خداست درباره كسانى كه پيش از اين گذشتند، و

هرگز نهاد خدا را دگرگونى نيابى. (62)

مردم تو را از هنگام رستاخيز مى پرسند، بگو: همانا دانش آن نزد خداست، و تو را چه آگاه كرد - تو چه دانى - شايد رستاخيز نزديك باشد. (63)

همانا خدا كافران را لعنت كرده و براى آنان آتش افروخته آماده ساخته است، (64)

هميشه در آن (آتش) جاويدانند، هيچ كارساز و ياورى نيابند. (65)

روزى كه روى هاشان در آتش گردانده شود، گويند: اى كاش خداى را فرمان مى برديم و [اى كاش] پيامبر را فرمان مى برديم. (66)

و گويند: پروردگارا، ما مهتران و بزرگان خود را فرمان برديم پس ما را گمراه كردند. (67)

پروردگارا، آنان را از عذاب دو چندان ده - زيرا هم گمراه بودند و هم گمراه كننده - و آنها را لعنت كن لعنتى بزرگ. (68)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، مانند آن كسان مباشيد كه موسى را بيازردند پس خدا او را از آنچه گفته بودند پاك ساخت، و او نزد خدا آبرومند بود. (69)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، از خدا پروا كنيد و سخن درست و استوار گوييد، (70)

تا كارهاى شما را به صلاح و سامان آرد و گناهان شما را بيامرزد، و هر كه خدا و پيامبرش را فرمان برد براستى به كاميابى و پيروزى بزرگى دست يافته است. (71)

همانا ما امانت را بر آسمانها و زمين و كوه ها عرضه كرديم، ولى از برداشتن - پذيرفتن - آن سر باززدند و از آن ترسيدند و آدمى آن را برداشت - پذيرفت -، براستى كه او ستمگر و نادان است (72)

تا [سرانجام] خدا مردان و زنان منافق و

مردان و زنان مشرك را عذاب كند، و [به مهر و بخشايش خويش] بر مردان و زنان مومن باز گردد - به جهت حفظ امانت -، و خداوند آمرزگار و مهربان است. (73)

گرفتيم. (7)

تا راستگويان را از صدقشان بپرسد، و براي كافران عذابي دردآور مهيا كرده است. (8)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، از نعمتي كه خدا به شما داده است ياد كنيد، بدان هنگام كه لشكرها بر سر شما تاخت آوردند و ما باد را و لشكرهايي را كه نمي ديديد بر سرشان فرستاديم و خدا بدانچه مي كرديد بينا بود. (9)

آنگاه كه از سمت بالا و از سمت پايين بر شما تاختند، چشمها خيره شد و دلها به گلوگاه رسيده بود و به خدا گمانهاي گوناگون مي برديد. (10)

در آنجا مومنان در معرض امتحان در آمدند و سخت متزلزل شدند. (11)

زيرا منافقان و آنهايي كه در دلهايشان بيماري است، مي گفتند: خدا و پيامبرش جز فريب به ما وعده اي نداده اند. (12)

و گروهي از آنها گفتند: اي مردم يثرب، اينجا جاي ماندنتان نيست. باز گرديد، و گروهي از آنها از پيامبر رخصت طلبيدند. مي گفتند: خانه هاي ما را حفاظي نيست. خانه هايشان بي حفاظ نبود. مي خواستند بگريزند. (13)

و اگر از اطراف، خانه هايشان را محاصره كنند و از آنها بخواهند كه مرتد شوند، مرتد خواهند شد و جز اندكي درنگ روا نخواهند داشت. (14)

اينان پيش از اين با خدا پيمان بسته بودند كه در جنگ به دشمن پشت نكنند. خدا از پيمان خود بازخواست خواهد كرد. (15)

بگو: اگر از مرگ يا كشته شدن بگريزيد، هرگز گريختن سودتان ندهد. و آنگاه از زندگي جز اندكي بهره مند نخواهيد شد. (16)

بگو: اگر خدا برايتان قصد بدي داشته باشد يا بخواهد به شما رحمتي ارزاني

دارد، كيست كه شما را از اراده او نگه دارد. ايشان جز خدا براي خود دوست و مددكاري نخواهند يافت. (17)

خدا مي داند چه كساني از شما مردم را از جنگ باز مي دارند. و نيز مي شناسد كساني را كه به برادران خود مي گويند: به نزد ما بياييد. و جز اندكي به جنگ نمي آيند. (18)

هر خيري را از شما دريغ مي دارند، و چون وحشت فراز آيد بيني كه به تو مي نگرند و چشمانشان در حدقه مي گردد مثل كسي كه از مرگ بيهوش شده باشد. و چون وحشت از ميان برود، از حرص غنايم با زبان تيز خود برنجانندتان. اينان ايمان نياورده اند. و خدا اعمالشان را تباه كرده است و اين كار بر خدا آسان بوده است. (19)

مي پندارند كه سپاه احزاب نرفته است. و اگر آن لشكرها باز مي آمدند، آرزو مي كردند كه كاش در ميان اعراب باديه نشين مي بودند و همواره از اخبار شما مي پرسيدند. اگر هم در ميان شما مي بودند، جز اندكي قتال نمي كردند. (20)

براي شما اگر به خدا و روز قيامت اميد مي داريد و خدا را فراوان ياد مي كنيد، شخص رسول الله مقتداي پسنديده اي است. (21)

و چون مومنان آن گروهها را ديدند، گفتند: اين همان چيزي است كه خدا و پيامبرش به ما وعده داده اند و خدا و پيامبرش راست گفته اند. و جز به ايمان و تسليمشان نيفزود. (22)

از مومنان مرداني هستند كه به پيماني كه با خدا بسته بودند وفا كردند. بعضي بر سر پيمان خويش جان باختند

و بعضي چشم به راهند و هيچ پيمان خود دگرگون نكرده اند. (23)

تا خدا راستگويان را به سبب راستي گفتارشان پاداش دهد و منافقان را اگر خواهد عذاب كند يا توبه آنها را بپذيرد، كه خدا آمرزنده و مهربان است. (24)

خدا كافران كينه توز را باز پس زد. اينان به هيچ غنيمتي دست نيافتند. و در كارزار مومنان را خدا بسنده است. زيرا خدا پرتوان و پيروزمند است. (25)

از اهل كتاب آن گروه را كه به ياريشان برخاسته بودند از قلعه هايشان فرود آورد و در دلهايشان بيم افكند. گروهي را كشتيد و گروهي را به اسارت گرفتيد. (26)

خدا زمين و خانه ها و اموالشان و زمينهايي را كه بر آنها پاي ننهاده ايد به شما واگذاشت. و خدا بر هر كاري تواناست. (27)

اي پيامبر، به زنانت بگو: اگر خواهان زندگي دنيا و زينتهاي آن هستيد، بياييد تا شما را بهره مند سازم و به وجهي نيكو رهايتان كنم. (28)

و اگر خواهان خدا و پيامبر او و سراي آخرت هستيد، خدا به نيكوكارانتان پاداشي بزرگ خواهد داد. (29)

اي زنان پيامبر، هر كس از شما مرتكب كار زشت در خور عقوبت شود، خدا عذاب او را دو برابر مي كند. و اين بر خدا آسان است. (30)

و هر كس از شما كه به فرمانبرداري خدا و پيامبرش مداومت ورزد و كاري شايسته كند، دوبار به او پاداش دهيم. و براي او رزقي كرامند آماده كرده ايم. (31)

اي زنان پيامبر، شما همانند ديگر زنان نيستيد، اگر از خدا بترسيد. پس به نرمي سخن مگوييد تا آن مردي كه

در قلب او مرضي هست به طمع افتد. و سخن پسنديده بگوييد. (32)

و در خانه هاي خود بمانيد. و چنان كه در زمان پيشين جاهليت مي كردند، زينتهاي خود را آشكار مكنيد. و نماز بگزاريد و زكات بدهيد و از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد. اي اهلبيت، خدا مي خواهد پليدي را از شما دور كند و شما را پاك دارد. (33)

آنچه را در خانه هايتان از آيات خدا و حكمت تلاوت مي شود، ياد كنيد، كه خدا باريكبين و آگاه است. (34)

خدا براي مردان مسلمان و زنان مسلمان و مردان مومن و زنان مومن و مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت و مردان راستگوي و زنان راستگوي و مردان شكيبا و زنان شكيبا و مردان خداي ترس و زنان خداي ترس و مردان صدقه دهنده و زنان صدقه دهنده و مردان روزه دار و زنان روزه دار و مرداني كه شرمگاه خود حفظ مي كنند و زناني كه شرمگاه خود حفظ مي كنند و مرداني كه خدا را فراوان ياد مي كنند و زناني كه خدا را فراوان ياد مي كنند، آمرزش و مزدي بزرگ آماده كرده است. (35)

هيچ مرد مومن و زن مومني را نرسد كه چون خدا و پيامبرش در كاري حكمي كردند آنها را در آن كارشان اختياري باشد. هر كه از خدا و پيامبرش نافرماني كند سخت در گمراهي افتاده است. (36)

و تو، به آن مرد كه خدا نعمتش داده بود و تو نيز نعمتش داده بودي . گفتي : زنت را براي خود نگهدار و از خداي بترس. در حالي كه در دل

خود آنچه را خدا آشكار ساخت مخفي داشته بودي و از مردم مي ترسيدي ، حال آنكه خدا از هر كس ديگر سزاوارتر بود كه از او بترسي . پس چون زيد از او حاجت خويش بگزارد، به همسري تواش درآورديم تا مومنان را در زناشويي با زنان فرزند خواندگان خود، اگر حاجت خويش از او بگزارده باشند، منعي نباشد. و حكم خداوند شدني است. (37)

بر پيامبر در انجام دادن آنچه خدا بر او مقرر كرده است حرجي نيست، همچنان كه خدا براي پيامبران پيشين نيز چنين سنتي نهاده بود و فرمان خدا فرماني است بي هيچ زياده و نقصان. (38)

كساني كه پيامهاي خدا را مي رسانند و از او مي ترسند و از هيچ كس جز او نمي ترسند، خدا براي حساب كردن اعمالشان كافي است. (39)

محمد پدر هيچ يك از مردان شما نيست. او رسول خدا و خاتم پيامبران است. و خدا به هر چيزي داناست. (40)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، خدا را فراوان ياد كنيد. (41)

و هر بامداد و شبانگاه تسبيحش گوييد. (42)

اوست كه خود و فرشتگانش بر شما درود مي فرستند تا شما را از تاريكي به روشني برد، زيرا خداوند با مومنان مهربان است. (43)

روزي كه با او ديدار كنند درودشان اين است: سلام. و خدا برايشان پاداشي كرامند آماده كرده است. (44)

اي پيامبر، ما تو را فرستاديم تا شاهد و مژده دهنده و بيمدهنده باشي . (45)

و مردم را به فرمان خدا به سوي او بخواني ، و چراغي تابناك باشي . (46)

و مومنان را بشارت ده كه

از سوي خدا برايشان فضيلتي بزرگ آمده است. (47)

از كافران و منافقان اطاعت مكن و آزارشان را واگذار و بر خدا توكل كن، كه خدا كارسازي را بسنده است. (48)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون زنان مومن را نكاح كرديد و پيش از آنكه با آنها نزديكي كنيد طلاقشان گفتيد، شما را بر آنها عده اي نيست كه به سر آرند. پس آنان را برخوردار كنيد و به نيكوترين وجه رهايشان كنيد. (49)

اي پيامبر، ما زناني را كه مهرشان را داده اي و آنان را كه به عنوان غنايم جنگي كه خدا به تو ارزاني داشته است مالك شده اي و دختر عموها و دختر عمه ها و دختر داييها و دختر خاله هاي تو را كه با تو مهاجرت كرده اند بر تو حلال كرديم، و نيز زن مومني را كه خود را به پيامبر بخشيده باشد، هرگاه پيامبر بخواهد او را به زني گيرد. اين حكم ويژه توست نه ديگر مومنان. ما مي دانيم درباره زنانشان و كنيزانشان چه حكمي كرده ايم، تا براي تو مشكلي پيش نيايد. و خدا آمرزنده و مهربان است. (50)

از زنان خود هر كه را خواهي به نوبت موخر دار و هر كه را خواهي با خود نگهدار. و اگر از آنها كه دور داشته اي يكي را بطلبي بر تو گناهي نيست. در اين گزينش و اختيار بايد كه شادمان باشند و غمگين نشوند و از آنچه همگيشان را ارزاني مي داري بايد كه خشنود گردند و خدا مي داند كه در دلهاي شما چيست. و خداست كه دانا و بردبار است.

(51)

بعد از اين زنان، هيچ زني بر تو حلال نيست و نيز زني به جاي ايشان اختيار كردن، هرچند تو را از زيبايي او خوش آيد، مگر آنچه به غنيمت به دست تو افتد. و خدا مراقب هر چيزي است. (52)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، به خانه هاي پيامبر داخل مشويد مگر شما را به خوردن طعامي فرا خوانند، بي آنكه منتظر بنشينيد تا طعام حاضر شود. اگر شما را فرا خواندند داخل شويد و چون طعام خورديد پراكنده گرديد. نه آنكه براي سرگرمي سخن آغاز كنيد. هر آينه اين كارها پيامبر را آزار مي دهد و او از شما شرم مي دارد. ولي خدا از گفتن حق شرم نمي دارد. و اگر از زنان پيامبر چيزي خواستيد. از پشت پرده بخواهيد. اين كار، هم براي دلهاي شما و هم براي دلهاي آنها پاك دارنده تر است. شما را نرسد كه پيامبر خدا را بيازاريد، و نه آنكه زنهايش را بعد از وي هرگز به زني گيريد. اين كارها در نزد خدا گناهي بزرگ است. (53)

اگر چيزي را آشكار كنيد يا مخفي داريد، در هر حال خدا به هر چيزي آگاه است. (54)

زنان را گناهي نيست اگر در نزد پدر و پسر و برادر و برادر زاده و خواهر زاده و زنان همدين و يا كنيزان خود بي حجاب باشند. و بايد از خدا بترسيد كه خدا بر هر چيزي ناظر است. (55)

خدا و فرشتگانش بر پيامبر صلوات مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد، بر او صلوات فرستيد و سلام كنيد، سلامي نيكو. (56)

هر آينه كساني

را كه خدا و پيامبرش را آزار مي دهند، خدا در دنيا و آخرت لعنت كرده و برايشان عذابي خواركننده مهيا كرده است. (57)

و كساني كه مردان مومن و زنان مومن را بي هيچ گناهي كه كرده باشند مي آزارند، تهمت و گناه آشكاري را بر دوش مي كشند. (58)

اي پيامبر، به زنان و دختران خود و زنان مومنان بگو كه چادر خود را بر خود فرو پوشند. اين مناسبتر است، تا شناخته شوند و مورد آزار واقع نگردند. و خدا آمرزنده و مهربان است. (59)

اگر منافقان و كساني كه در دلهايشان مرضي است و آنها كه در مدينه شايعه مي پراكنند از كار خود باز نايستند، تو را بر آنها مسلط مي گردانيم تا از آن پس جز اندكي با تو در شهر همسايه نباشند. (60)

اينان لعنت شدگانند. هرجا يافته شوند بايد دستگير گردند و به سختي كشته شوند. (61)

اين سنت خداوندي است كه در ميان پيشينيان نيز بود و در سنت خدا تغييري نخواهي يافت. (62)

مردم تو را از قيامت مي پرسند، بگو: علم آن نزد خداست. و تو چه مي داني ، شايد قيامت نزديك باشد. (63)

خدا كافران را لعنت كرده و برايشان آتشي سوزان مهيا كرده است. (64)

كه در آن جاودانه اند و هيچ دوست و ياوري نخواهند يافت. (65)

روزي كه صورتهايشان را در آتش بگردانند، مي گويند: اي كاش خدا را اطاعت كرده بوديم و رسول را اطاعت كرده بوديم. (66)

و گفتند: اي پروردگار ما، از سروران و بزرگان خود اطاعت كرديم و آنان ما را گمراه كردند. (67)

اي

پروردگار ما، عذابشان را دو چندان كن و به لعنت بزرگي گرفتارشان ساز. (68)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، مباشيد مانند آن كسان كه موسي را آزرده كردند. و خدايش از آنچه گفته بودند مبرايش ساخت و نزد خدا آبرومند بود. (69)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا بترسيد و سخن درست بگوييد. (70)

خدا كارهاي شما را به صلاح آورد و گناهانتان را بيامرزد. و هر كه از خدا و پيامبرش اطاعت كند به كاميابي بزرگي دست يافته است. (71)

ما اين امانت را بر آسمانها و زمين و كوهها عرضه داشتيم، از تحمل آن سر باززدند و از آن ترسيدند. انسان آن امانت بر دوش گرفت، كه او ستمكار و نادان بود. (72)

تا خدا مردان منافق و زنان منافق و مردان مشرك و زنان مشرك را عذاب كند و توبه مردان مومن و زنان مومن را بپذيرد، كه خدا آمرزنده و مهربان است. (73)

هدايت مى كند (4)

آنان را به [نام] پدرانشان بخوانيد كه نزد خداوند دادگرانه تر است، و اگر پدرانشان را نمى شناسيد در آن صورت برادران دينى و آزاد كردگان شما هستند، و بر شما در آنچه اشتباه كرده ايد گناهى نيست مگر در آنچه دلهايتان قصد آن را دارد، و خداوند آمرزگار مهربان است (5)

پيامبر از خود مومنان به آنها نزديكتر و سزاوارتر است و همسران او در حكم مادران ايشان هستند، و خويشاوندان در [حكم و] كتاب الهى نسبت به همديگر از ساير مومنان و مهاجران سزاوارتر [به ارث بردن]، هستند، مگر آنكه در حق دوستانتان وصيتى نيك انجام دهيد [كه بى اشكال است]، و اين در كتاب آسمانى نوشته شده است (6)

چنين بود كه از پيامبران پيمانشان را گرفتيم و نيز از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى بن مريم، و از ايشان پيمان اكيد گرفتيم (7)

تا [سرانجام] درستكاران را از درستكاريشان بپرسد و براى كافران عذابى دردناك آماده ساخته است (8)

اى مومنان نعمت الهى را بر خودتان ياد كنيد آنگاه كه سپاهيانى بر شما تاختند، سپس، بر آنان تندبادى فرستاديم و سپاهيانى كه آنها را نمى ديديد و خداوند به آنچه مى كنيد بيناست (9)

آنگاه از فراز و فرودتان به سراغ شما [به هجوم] آمدند، و آنگاه كه چشمها برگشت و جانها به گلوگاه ها رسيد، و در حق خداوند گمانهايى [ناروا] كرديد (10)

آنجا بود كه مومنان [به محنت] آزموده شدند، و تكانى سخت خوردند (11)

و آنگاه كه منافقان و بيماردلان گفتند كه خداوند و پيامبر او جز وعده فريبآميز به ما نداده اند (12)

و آنگاه كه گروهى

از آنان گفتند اى اهل مدينه شما را جاى ماندن نيست، بازگرديد، و گروهى از ايشان از پيامبر اجازه [قعود] خواستند [و به بهانه] مى گفتند خانه هاى ما بى حفاظ است، و آن بى حفاظ نبود، هيچ قصدى جز فرار نداشتند (13)

و چون از حوالى آن [شهر] بر ايشان وارد شوند، سپس از ايشان اقرار به شرك طلب كنند، آن را انجام دهند و سپس در آنجا جز اندكى درنگ نخواهند كرد (14)

و همينان بودند كه پيشترها با خداوند پيمان بسته بودند كه [پايدارى ورزند و] پشت نكنند، و پيمان الهى بازخواست دارد (15)

بگو فرار از مرگ يا كشته شدن، اگر بگريزيد برايتان [نهايتا] سودى ندارد، و در آن صورت هم جز اندكى [از زندگى] برخوردار نخواهيد شد (16)

اگر خداوند در حق شما بلا يا رحمتى خواسته باشد، چه كسى شما را در برابر خداوند نگاه مى دارد؟ و در برابر خداوند يار و ياورى براى خود نخواهند يافت (17)

به راستى كه خداوند از ميان شما، بازدارندگان [/ كارشكنان] را مى شناسد، و نيز كسانى را كه به دوستان خود مى گويند به راه ما بياييد، و جز اندكى در كارزار شركت نمى كنند (18)

و در حق شما بسيار بخيلاند و چون بيمى فرارسد، مى بينيشان در حالتى كه ديدگانشان مى گردد مانند كسى كه از نزديكى مرگ بيهوش شده باشد، به سوى تو مى نگرند، و چون آن بيم برطرف شود، به شما با زبانهاى تند و تيز خويش آزار مى رسانند، و آزمند مال [غنايم]اند، اينانند كه ايمان نياورده اند و خداوند اعمالشان را تباه [و باطل] مى گرداند و اين بر خداوند آسان است (19)

اينان گمان مى برند كه

هنوز گروه مشركان همدست [از صحنه به در] نرفته اند و اگر گروه مشركان همدست برگردند، خوش دارند كه كاش بيابانى و در ميان باديه نشينان باشند و از اخبار شما پرس و جو كنند، و اگر در ميان شما بودند، جز اندكى كارزار نمى كردند (20)

به راستى كه براى شما و براى كسى كه به خداوند و روز بازپسين اميد [و ايمان] دارد و خداوند را بسيار ياد مى كند، در پيامبر خدا سرمشق نيكويى هست (21)

و چون مومنان [هجوم] گروه مشركان همدست را ديدند، گفتند اين همان است كه خداوند و پيامبرش به ما وعده داده بودند و خداوند و پيامبر او [در اميد بخشيدن به ما] راست گفته اند، و [در نهايت] جز بر ايمان و تسليم آنان نيفزايد (22)

از ميان مومنان مردمى هستند كه در پيمانى كه با خداوند بسته اند، راست و درست رفتار كرده اند، و از ايشان كسى هست كه عهد خويش [تا پايان حيات] به سر برده است، و كسى هست كه [شهادت را] انتظار مى كشد، و هيچ گونه تغيير و تبديلى در كار نياورده اند (23)

تا خداوند درستكاران را بر وفق درستى شان پاداش دهد، و منافقان را اگر خواهد عذاب كند يا از آنان درگذرد، بى گمان خداوند آمرزگار مهربان است (24)

و خداوند كافران را در عين غيظ و غضبشان بازگرداند، كه هيچ كامى نيافتند، و خداوند در كارزار مومنان را حمايت و كفايت كرد، و خداوند تواناى پيروزمند است (25)

و آن عده از اهل كتاب را كه از آنان [احزاب / گروه مشركان همدست] پشتيبانى كردند، از برج و باروهاشان فرود آورد و در دلشان هراس افكند،

چندانكه گروهى از ايشان را كشتيد و گروهى را به اسارت گرفتيد (26)

و سرزمينشان و خانه و كاشانه هاشان و مال و منالشان را به شما ميراث داد، و نيز سرزمينى را كه هنوز پا به آنجا نگذارده بوديد، و خداوند بر هر كارى تواناست (27)

اى پيامبر به همسرانت بگو اگر زندگانى دنيا و تجمل آن را مى خواهيد پس بياييد تا بهره مندتان سازم و به رهايشى نيكو رهايتان كنم (28)

و اگر خداوند و پيامبر او و سراى آخرت را مى خواهيد بدانيد كه خداوند از براى نيكوكاران شما پاداشى بزرگ آماده ساخته است (29)

بگو اى زنان پيامبر هر كس از شما مرتكب كار ناشايست آشكار شود، عذاب او دوچندان مى شود و اين امر بر خداوند آسان است (30)

و هر كس از شما در برابر خداوند و پيامبرش فروتنى و تسليم پيشه كند، و كار شايسته پيش گيرد، پاداش او را دوبار [/ دو چندان] مى دهيم، و براى او روزى ارزشمند فراهم سازيم (31)

اى زنان پيامبر شما همانند هيچ يك از زنان نيستيد [و برتر و مسوولتريد]، اگر تقوا پيشه كنيد پس در سخن نرمى نكنيد كه فرد بيماردل به طمع [خام] افتد، و به نيكى [و سنجيدگى] سخن گوييد (32)

و در خانه هايتان قرار و آرام گيريد و همانند زينتنمايى روزگار جاهليت پيشين، زينتنمايى نكنيد، و نماز را برپا داريد و زكات را بپردازيد و از خداوند و پيامبر او اطاعت كنيد، همانا خداوند مى خواهد كه از شما اهل بيت هر پليدى [احتمالى / شك و شبهه] را بزدايد، و شما را چنانكه بايد و شايد پاكيزه بدارد (33)

و هر

آنچه از آيات الهى و حكمت كه در خانه هاى شما خوانده مى شود، در ياد گيريد، خداوند باريكبين آگاه است (34)

بى گمان مردان و زنان مسلمان، و مردان و زنان مومن، و مردان و زنان فرمانبر، و مردان و زنان درستكار، و مردان و زنان شكيبا، و مردان و زنان فروتن، و مردان و زنان صدقه بخش، و مردان و زنان روزه دار، و مردان و زنان پاكدامن، و مردان و زنانى كه خداوند را بسيار ياد مى كنند، خداوند براى همگيشان آمرزش و پاداشى بزرگ آماده ساخته است (35)

و هيچ مرد و زن مومنى را نرسد كه چون خداوند و پيامبرش امرى را مقرر دارند، آنان را در كارشان اختيار [و چون و چرايى] باشد، و هر كس از [امر] خداوند و پيامبر او سرپيچى كند در گمراهى آشكارى افتاده است (36)

چنين بود كه به كسى كه هم خداوند و هم خود تو در حق او نيكى كرده بوديد، گفتى كه همسرت را نزد خويش نگهدار [و طلاق مده] و از خداوند پروا كن و چيزى را در دل خود پنهان داشتى كه خداوند آشكاركننده آن بود، و از مردم بيم داشتى، و حال آنكه خداوند سزاوارتر است به اينكه از او بيم داشته باشى، آنگاه چون زيد از او حاجت خويش برآورد، او را به همسرى تو درآورديم، تا براى مومنان در مورد همسران پسر خواندگانشان - به ويژه آنگاه كه از اينان حاجت خويش را برآورده باشند - محظورى نباشد، و امر الهى انجام يافتنى است (37)

بر پيامبر در آنچه خداوند برايش مقرر داشته است، محظورى نيست، اين سنت الهى است كه

در حق پيشينيان هم معمول بوده است، و امر الهى سنجيده و بسامان است (38)

همان كسانى كه پيامهاى الهى را مى رسانند و از او پروا دارند و از هيچ كس جز خداوند پروا ندارند و خداوند حسابرسى را بسنده است (39)

محمد هرگز پدر هيچ يك از مردان شما نيست، بلكه پيامبر خدا و خاتم پيامبران است، و خداوند به هر چيزى داناست (40)

اى مومنان خداوند را بسيار ياد كنيد (41)

و او را در بامداد و شامگاه نيايش كنيد (42)

او كسى است كه خود و فرشتگانش به شما درود مى فرستند، تا سرانجام شما را از تاريكى ها به سوى روشنايى برآورد، و او در حق مومنان مهربان است (43)

درود [خاص] آنان در روزى كه به لقاى او نايل شوند، سلام است، و او براى ايشان پاداشى ارجمند آماده ساخته است (44)

اى پيامبر ما تو را گواه و مژده رسان و هشداردهنده فرستاده ايم (45)

و نيز دعوتگر به سوى خداوند به اذن او، و همچون چراغى تابان (46)

و مومنان را بشارت ده كه براى آنان از جانب خداوند بخشش و بخشايش بزرگى [در پيش] است (47)

و از كافران و منافقان اطاعت مكن و آزارشان را [بدون مقابله و تلافى] بگذار و بر خداوند توكل كن و خداوند كارسازى را بسنده است (48)

اى مومنان چون با زنان مومن ازدواج كرديد، سپس پيش از آنكه با آنان همآغوشى كنيد، طلاقشان داديد، براى شما به عهده آنان عده اى نيست كه حسابش را نگه داريد، پس آنان را [به نيمه مهر، يا هديه اى] برخوردار سازيد و به خير و خوشى رهايشان

كنيد (49)

اى پيامبر، ما همسرانت را بر تو حلال داشته ايم، [يعنى] آنانى را كه مهرشان را داده اى، و آنانى را كه خداوند از طريق فى، و غنيمت به تو بخشيده است، و ملك يمين تو هستند، و همچنين دختران عمويت و دختران عمه ات و دختران دايى ات، و دختران خاله ات كه همراه با تو هجرت كرده اند، و نيز زن مومنى را كه خويشتن را به پيامبر ببخشد - به شرط آنكه پيامبر بخواهد او را به همسرى خود درآورد - كه اين خاص تو و نه ساير مومنان است، خود به خوبى مى دانيم كه براى ايشان در مورد همسرانشان و ملك يمينهايشان چه چيزهايى مقرر داشته ايم، تا [در نهايت] براى تو محظورى نباشد، و خداوند آمرزگار مهربان است (50)

هر كدام از آنان [همسرانت] را كه مى خواهى از خود دور بدار و هر كدام را كه مى خواهى نزديك بدار، و نيز اگر هر يك از آنانى كه از ايشان كناره گرفته اى جويا شوى، در همه حال، هيچ گناهى بر تو نيست، اين نزديكتر است به آنكه دل و ديدگانشان روشن شود، و اندوهگين نشوند و همگيشان به آنچه به آنان بخشيده اى خشنود شوند، و خداوند مى داند كه در دلهاى شما چيست، و خداوند داناى بردبار است (51)

پس از آن ديگر هيچ زنى بر تو حلال نيست، و نشايد كه همسرانى را جانشين آنان سازى، و گرچه زيبايى آنان تو را خوش آيد، مگر آنچه ملك يمينت باشد، و خداوند نگاهبان و ناظر همه چيز است (52)

اى مومنان وارد حجره هاى پيامبر نشويد مگر آنكه به شما براى صرف طعامى اجازه داده شود، بى آنكه

[بى تابانه] منتظر آماده شدنش باشيد، ولى چون دعوت شديد، وارد شويد، و چون غذا خورديد، پراكنده شويد، و سرگرم سخنگويى نشويد، چرا كه اين كارتان پيامبر را رنج مى دهد و او از شما شرم مى كند [كه حقيقت را بگويد] ولى خداوند از گفتن حق، شرم نمى كند، و نيز هنگامى كه از همسران او [/ كالايى] چيزى خواستيد، از پشت حجاب و حايلى آن را از ايشان بخواهيد، كه اين كارتان براى دلهاى شما و دلهاى ايشان پاكيزه تر است، و شما را نرسد كه پيامبر خدا را آزار برسانيد، و نيز نرسد كه هرگز پس از او با همسرانش ازدواج كنيد. بى گمان اين كارتان از نظر خداوند سهمگين است (53)

اگر چيزى را آشكار كنيد يا پنهانش بداريد، بدانيد كه خداوند به هر چيزى داناست (54)

[ولى] بر آنان [در مورد فروگذاشتن حجاب] در مورد پدرانشان، و پسرانشان، و برادرانشان، و پسران برادرشان، و پسران خواهرشان، و نيز زنان همنشينشان و ملك يمينهايشان گناهى نيست، و از خداوند پروا كنيد كه خدا بر هر چيزى گواه است (55)

همانا خداوند و فرشتگانش به پيامبر درود مى فرستند، اى مومنان [شما نيز] بر او درود بفرستيد و سلام [و تسليم] عرضه داريد (56)

كسانى كه [مى خواهند] خداوند و پيامبر او را برنجانند، خداوند در دنيا و آخرت ايشان را لعنت مى كند و برايشان عذابى خفتبار آماده ساخته است (57)

و كسانى كه مردان و زنان مومن را، بدون آنكه مرتكب عملى [ناروا] شده باشند، آزار مى رسانند، زير بار بهتان و گناهى آشكار رفته اند (58)

اى پيامبر به همسرانت و دخترانت و زنان مسلمان بگو كه روسرى هاى خود را

بر خود بپوشند، كه به اين وسيله محتملترست كه شناخته شوند و رنجانده نشوند، و خداوند آمرزگار مهربان است (59)

اگر منافقان و بيماردلان و شايعه سازان در مدينه [از كارهاى خود] دست برندارند، تو را به ايشان تسلط دهيم و سپس جز اندك مدتى در آن [شهر: مدينه] در جوار تو نباشند (60)

اينان ملعونند و هر جا كه يافته شوند، بايد بى محابا به اسارت و قتل درآيند (61)

اين سنت الهى است كه در باب پيشينيان جارى بوده است، و هرگز در سنت الهى تغيير و تبديلى نخواهى يافت (62)

مردم از تو درباره قيامت مى پرسند، بگو علم آن [و اطلاع از زمانش] با خداوند است، و تو چه دانى چه بسا قيامت نزديك باشد (63)

بى گمان خداوند كافران را لعنت كرده است، و براى آنان آتشى [سهمگين] آماده ساخته است (64)

كه جاودانه در آنند، و يار و ياورى نمى يابند (65)

روزى كه چهره هايشان در آتش [دوزخ] گردانده شود، گويند كاش از خداوند اطاعت مى كرديم و از پيامبر اطاعت مى كرديم (66)

و گويند پروردگارا ما از پيشوايان و بزرگترانمان اطاعت كرديم، آنگاه ما را به گمراهى كشاندند (67)

پروردگار را به آنان دوچندان [سهم] از عذاب بده و عظيم لعنتشان كن (68)

اى مومنان مانند كسانى كه موسى را آزار دادند مباشيد كه خداوند از آنچه مى گفتند [و بهتان مى زدند] برى و بركنارش داشت، و نزد خداوند آبرومند بود (69)

اى مومنان از خداوند پروا كنيد و سخنى درست و استوار بگوييد (70)

تا اعمالتان و پيامبر او اطاعت كند، به راستى به رستگارى بزرگى نايل شده است (71)

ما امانت [خويش]

را بر آسمانها و زمين و كوه ها عرضه داشتيم، ولى از پذيرفتن آن سر باززدند، و از آن هراسيدند، و انسان آن را پذيرفت، كه او [در حق خويش] ستمكار نادانى بود (72)

تا سرانجام خداوند مردان و زنان منافق و مردان و زنان مشرك را عذاب كند، و از [غفلت و قصور] مردان و زنان مومن درگذرد، و خداوند آمرزگار مهربان است (73)

را و از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى ابن مريم و گرفتيم از ايشان پيمانى گران (7)

تا بپرسد راستگويان را از راستيشان و آماده كرد براى كافران عذابى دردناك (8)

اى آنان كه ايمان آورديد ياد آريد نعمت خدا را بر خويش گاهى كه بيامد شما را لشكرهائى پس فرستاديم بر آنان بادى و لشكرهائى كه نديديد و خدا است بدانچه مى كنيد بينا (9)

گاهى كه آمدند شما را از فراز شما و از زير شما و گاهى كه گرديدند ديدگان و رسيد دلها گلوگاه ها را و گمان مى برديد به خدا گمانها را (10)

آنجا (يا آنگاه) آزمايش شدند مؤمنان و لرزيدند لرزشى سخت (11)

و هنگامى كه مى گفتند مردمان دوروى و آنان كه در دلهاشان بيمارى است كه وعده نداد ما را خدا و پيمبرش مگر فريبى را (12)

و هنگامى كه گفتند گروهى از ايشان اى مردم يثرب نيست جايگاهى براى شما پس بازگرديد و دستورى مى خواست گروهى از ايشان از پيمبر مى گفتند همانا خانه هاى ما برهنه است و نيستند آنها برهنه و نخواهند جز گريزى را (13)

و اگر ورود شود بر ايشان در آنها از هر سوى سپس درخواست شوند فتنه (جنگ) را هر آينه آرندش و درنگ نكنند بدان مگر اندكى (14)

و همانا بودند پيمان بستند با خدا از پيش كه برنتابند پشتها را و هست پيمان خدا پرسش شده (15)

بگو سود ندهد شما را گريز اگر بگريزيد از مرگ يا كشتن و آن هنگام كامياب نشويد مگر اندكى (16)

بگو كيست كه نگهدارد شما را از خدا اگر خواهد به شما رنجى

يا خواهد براى شما رحمتى و نيابيد براى خويش جز خدا دوست و نه ياورى را (17)

بسا داند خدا بازدارندگان را از جنگ از شما و گويندگان را به برادران خويش بيائيد بسوى ما و نيايند نبرد را جز اندكى (18)

بخل ورزانند بر شما تا گاهى كه بيايد ترس بينيشان بنگرند در تو مى گردد ديدگانشان مانند آنكه فراگرفته باشدش مرگ تا گاهى كه برود ترس آزارتان كنند با زبانهائى تيز خوددارانند از نيكى آنان ايمان نياوردند پس تباه ساخت خدا كردار ايشان را و آن است بر خدا آسان (19)

پندارند احزاب را نرفتند و اگر بيايند احزاب دوست دارند كاش برون بودند در مردم دشت نشين و از دور اخبار شما را مى پرسيدند و اگر مى بودند در شما پيكار نمى كردند جز اندكى (20)

همانا شما را است در پيمبر خدا پيرويى نكو براى آن كه اميد دارد خدا و روز بازپسين را و ياد كند خدا را بسيار (21)

و هنگامى كه ديدند مؤمنان احزاب را گفتند اين است آنچه وعده داد به ما خدا و پيمبرش و راست گفت خدا و پيمبرش و نيفزود ايشان را مگر ايمان و تسليمى (22)

از مؤمنانند مردانى كه راست گفتند آنچه را با خدا پيمان بر آن بستند پس از ايشان است آنكه گذراند پيمان خويش را و از ايشان است آنان كه انتظار كشند و تبديل نكردند تبديلى (23)

تا پاداش دهد خدا راستگويان را به راستيشان و عذاب كند دورويان را اگر خواهد يا توبه پذيرد از ايشان همانا خدا است آمرزنده مهربان (24)

و بازگردانيد خدا آنان را كه كفر ورزيدند به

خشمشان نرسيدند به خيرى و كفايت كرد خدا مؤمنان را از جنگ و خدا است نيرومند عزيز (25)

و فرود آورد آنان را كه پشتيبانيشان كردند از اهل كتاب از كاخهاى ايشان و افكند در دلهاى آنان هراس را كه گروهى را كشتيد و برده گرفتيد گروهى را (26)

و ارث داد به شما سرزمين ايشان و خانه هاى ايشان و خواسته هاى ايشان را و سرزمينى را كه تاخت نياورديد بر آن و خداست بر همه چيز توانا (27)

اى پيمبر بگو به زنان خويشتن اگر خواهان زندگانى دنيا و زيور آنيد پس بيائيد بهره مند سازم شما را و رها سازم شما را رهاكردنى نيكو (28)

و اگر خواستار خدا و پيمبرش و خانه آخرت باشيد پس خدا آماده كرده است براى نكوكاران از شما پاداشى بزرگ را (29)

اى زنان پيمبر هر كس از شما فحشايى (ناشايستى) آشكار آرد افزوده شود برايش شكنجه به دو برابر و همانا آن است بر خدا آسان (30)

و آنكه فروتنى كند از شما براى خدا و پيمبرش و كردارى شايسته كند دهيمش مزدش را دوبار و آماده كرديم براى او روزيى گرامى را (31)

اى زنان پيمبر نيستيد شما مانند يكى از زنان اگر مى ترسيد خدا را پس نرمى نشان ندهيد در گفتار تا اميد بندد آنكه در دلش بيماريى است و بگوئيد گفتارى نكو را (32)

و بيارميد در خانه هاى خويش و خودنمائى نكنيد مانند خودنمائى جاهليت نخستين (پيكر خود را آشكار نسازيد) و بپاى داريد نماز را و بدهيد زكات را و فرمانبردارى كنيد از خدا و پيمبرش جز اين نيست كه خواهد خدا دور كند

از شما چرك (پليدى) را اى اهل خانه و پاك سازد شما را پاك ساختنى (33)

و يادآريد آنچه را خوانده مى شود در خانه هاى شما از آيتهاى خدا و حكمت همانا خداوند است تيزبين كارآگاه (34)

همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان و مردان مؤمن و زنان مؤمن و مردان فروتن و زنان فروتن و مردان راستگو و زنان راستگو و مردان شكيبا و زنان شكيبا و مردان نرم دل و زنان نرم دل و مردان بخشنده و زنان بخشنده و مردان روزه دار و زنان روزه دار و مردانى كه فرجهاى خود را نگه دارند و زنان نگهدارنده و مردانى كه ياد خدا بسيار كنند و زنان يادكننده آماده كرده است خدا براى ايشان آمرزشى و پاداشى بزرگ را (35)

و نرسد مرد مؤمن و نه زن مؤمنى را كه هر گاه بگذارند خدا و پيمبرش كارى را آنكه باشد براى ايشان اختيارى در كار خويش و آنكه سر از فرمان خدا و پيمبرش برتابد همانا گمراه شده است گمراهى آشكار (36)

و هنگامى كه مى گفتى بدان كه نعمت داده بود خدا بدو و نعمت داده بودى تو بدو نگهدار نزد خويش همسر خود را و بترس خدا را و نهان مى داشتى نزد خود آنچه خدا است آشكاركننده آن و مى ترسيدى مردم را و خدا سزاوارتر است كه بترسيش تا گاهى كه بگذرانيد زيد از آن زن حاجت را همسر تو گردانيديمش تا نباشد بر مؤمنان سخت گيريى در زنان پسرخواندگانشان گاهى كه بگذرانند از آنان حاجت را و بوده است كار خدا شدنى (37)

نيست بر پيمبر پروائى (سخت گيريى) در آنچه بايسته داشت خدا برايش شيوه خدا در

آنان كه گذشتند از پيش و بوده است كار خدا اندازه اى گذارده (38)

آنان كه رسانند پيامهاى خدا را و ترسندش و نترسند كسى را جز خدا و بس است خدا حساب گيرنده (39)

نيست محمد (صلى اللّه عليه و آله) پدر يكى از مردان شما و ليكن پيمبر خدا و سرآمد پيمبران و بوده است خدا به همه چيز دانا (40)

اى آنان كه ايمان آورديد ياد كنيد خدا را يادكردنى فراوان (41)

و تسبيحش گوييد بامدادان و شامگاهان (42)

او است آنكه درود (آمرزش) فرستد بر شما او و فرشتگانش تا برون آرد شما را از تاريكى ها بسوى روشنائى و بوده است به مؤمنان مهربان (43)

درودشان روزى كه بدو رسند سلام است و آماده كرد براى ايشان پاداشى گرامى را (44)

اى پيمبر همانا فرستاديمت گواهى و مژده رسانى و بيم دهنده اى (45)

و خواننده اى بسوى خدا به فرمانش و چراغى درخشان (46)

و مژده ده به مؤمنان كه آنان را است از نزد خدا فضلى بزرگ (47)

و فرمانبردارى مكن كافران و دورويان را و رها كن آزردن ايشان را و توكّل كن بر خدا و بس است خدا وكيلى (48)

اى آنان كه ايمان آورديد هر گاه كابين بستيد بر زنان مؤمنه پس رهاشان ساختيد پيش از آنكه بديشان نزديكى كنيد پس نيست شما را بر ايشان سرآمدى كه در انتظارش نشينيد پس بهره بديشان دهيد و رهاشان كنيد رهائيى نكو (49)

اى پيمبر همانا حلال ساختيم برايت همسران تو را آنان كه مزد ايشان را پرداختى و آنچه را مالك است يمين تو از آنچه خدا بهره جنگ به تو ارزانى داشت

و دختران عمّت را و دختران عمّه هايت را و دختران خالت را و دختران خاله هايت را كه هجرت كردند با تو و زنى مؤمنه را اگر ببخشد خويشتن را به پيمبر اگر خواهد پيمبر كه همسر گيردش تنها از آن تو است اين و نرسد به مؤمنان همانا دانستيم آنچه را بايسته كرديم بر ايشان در همسرانشان و آنچه دارا است دستهاى ايشان تا نباشد بر تو سخت آمدنى و بوده است خدا آمرزنده مهربان (50)

برانى آن را كه خواهى از آن زنان و نزد خويش جاى دهى هر كه را خواهى از ايشان و هر كه را خواهى از آنان كه دور كردى پس نيست باكى بر تو اين است نزديكتر بدان كه روشن شود ديدگانشان و اندوهگين نشوند و خرسند شوند بدانچه داديشان همگى ايشان و خدا مى داند آنچه را در دلهاى شما است و خدا است داناى بردبار (51)

حلال نيست برايت زنان از اين پس و نه آنكه برگزينى به جاى آنان همسرانى و هر چند خوش آيدت زيبائى آنان جز آنكه دارا شود دستت و خدا است بر همه چيز نگهبان (52)

اى آنان كه ايمان آورديد درنيائيد به خانه هاى پيمبر جز آنكه دستور داده شود به شما بسوى خوراكى نانگرانان بجاى آن و ليكن هر گاه خوانده شديد درآئيد و هر گاه خورديد پس پراكنده شويد و نه انس گيرندگان به سخنى همانا اين آزار مى داد پيمبر را و او شرم مى داشت از شما و خدا پروا ندارد از حقّ و هر گاه خواستار كالايى باشيد از ايشان پس بخواهيد از ايشان از پشت پرده (پوششى) اين پاكتر است

براى دلهاى شما و دلهاى آنان و نرسد شما را كه بيازاريد پيمبر خدا را و نه آنكه همسر گيريد زنانش را از پس او هيچگاه همانا آن است نزد خدا گران (بزرگ) (53)

اگر آشكار سازيد چيزى را يا نهان داريدش همانا خدا است به همه چيز دانا (54)

پروائى نيست بر آن زنان در پدران ايشان و نه فرزندان ايشان و نه برادران ايشان و نه برادرزادگان ايشان و نه خواهرزادگان ايشان و نه زنان ايشان و نه آنچه دارا است دستهاى ايشان و بترسيد اى زنان خدا را كه خدا است بر همه چيز گواه (55)

همانا خدا و فرشتگانش درود (آمرزش) فرستند بر پيمبر اى آنان كه ايمان آورديد درود فرستيد بر او و سلام كنيد سلام كردنى (فرمانش را گردن نهيد گردن نهادنى) (56)

همانا آنان كه بيازارند خدا و پيمبرش لعن كرد ايشان را خدا در دنيا و آخرت و آماده كرد براى ايشان عذابى خوارسازنده را (57)

و آنان كه بيازارند مردان و زنان مؤمن را بجز آنچه فراهم كردند همانا برداشتند تهمتى و گناهى آشكار را (58)

اى پيمبر بگو به زنان خويش و دختران خويش و زنان مؤمنين كه فروهلند بر خويشتن از روپوششهاى خويش اين نزديكتر است بدان كه شناخته شوند پس آزار نشوند و خدا است آمرزنده مهربان (59)

اگر كوتاه نيايند (پس نكنند) دورويان و آنان كه در دلهاشان بيمارى است و هرزه درآيان در شهر (اراجيف گويان) هرآينه بشورانيمت بر آنان تا همسايگيت نكنند در آن مگر اندكى (60)

لعن شدگان (راندگان) هر كجا يافت شوند دستگير شوند و سخت كشته شوند كشته شدنى (61)

شيوه خدا در آنان كه گذشتند از پيش و هرگز نيابى شيوه خدا را دگرگونى (62)

پرسندت مردم از ساعت بگو جز اين نيست كه علم آن نزد خدا است و چه دانى تو (يا چه دانا سازدت) شايد ساعت است نزديك (63)

همانا خدا لعن كرد كافران و آماده كرد براى ايشان آتشى سوزان (64)

جاودانان در آن هميشه نيابند يارى و نه ياورى را (65)

روزى كه گردش داده شود روى هاى ايشان در آتش گويند كاش فرمانبردارى مى كرديم خدا را و فرمانبردارى مى كرديم پيمبر را (66)

و گفتند پروردگارا همانا فرمان برديم مهتران خويش و بزرگان خويش را پس گمراه ساختند ما را از راه (67)

پروردگارا بديشان دو برابر فرما از عذاب و لعن كن ايشان را لعنى بزرگ (68)

اى آنان كه ايمان آورديد نباشيد مانند آنان كه آزردند موسى را پس بيزار شمردش خدا از آنچه گفتند و بود نزد خدا آبرومند (69)

اى آنان كه ايمان آورديد بترسيد خدا را و بگوئيد گفتارى استوار (70)

تا ساز آرد براى شما كارهاى شما را و بيامرزد گناهان شما را و آنكه فرمان برد خدا و پيمبرش را همانا رستگار شده است رستگاريى بزرگ (71)

همانا عرض كرديم سپرده را بر آسمانها و زمين و كوه ها پس نيارستند برداشتنش را و بيمناك شدند از آن و برداشتش انسان همانا او بوده است ستمگرى نادان (72)

تا عذاب كند خدا مردان دوروى و زنان دوروى را و مردان مشرك و زنان مشرك را و بازگشت كند خدا بر مردان و زنان مؤمن و بوده است خدا آمرزنده مهربان (73)

of Allah, the All-beneficent, the All-merciful.

1 O Prophet! Be wary of Allah and do not obey the faithless and the hypocrites. Indeed Allah is all-knowing, all-wise.

2 And follow that which is revealed to you from your Lord. Indeed Allah is well aware of what you do.

3 And put your trust in Allah; Allah suffices as trustee.

4 Allah has not put two hearts within any man, nor has He made your wives whom you repudiate by dhihar your mothers, nor has he made your adopted sons your sons. These are mere utterances of your mouths. But Allah speaks the truth and He guides to the way.

5 Call them after their fathers. That is more just with Allah. And if you do not know their fathers, then they are your brethren in the faith and your kinsmen. There will be no sin upon you for any mistake that you may make therein, barring what your hearts may premeditate. And Allah is all-forgiving, all-merciful.

6 The Prophet is closer to the faithful than their own souls, and his wives are their mothers. The blood relatives are more entitled to inherit from one another in the Book of Allah than the [other] faithful and Emigrants, barring any favour you may do your comrades. This has been written in the Book.

7 [Recall] when We took a pledge from the prophets, and from you and from Noah and Abraham and Moses and Jesus son of Mary, and We took from them a solemn pledge,

8

so that He may question the truthful concerning their truthfulness. And He has prepared for the faithless a painful punishment.

9 O you who have faith! Remember Allah’s blessing upon you when the hosts came at you, and We sent against them a gale and hosts whom you did not see. And Allah sees best what you do.

10 When they came at you from above and below you, and when the eyes rolled [with fear] and the hearts leapt to the throats, and you entertained misgivings about Allah,

11 it was there that the faithful were tested and jolted with a severe agitation.

12 And when the hypocrites were saying, as well as those in whose hearts is a sickness, ‘Allah and His Apostle did not promise us [anything] except delusion.’

13 And when a group of them said, ‘O people of Yathrib! [This is] not a place for you, so go back!’ And a group of them sought the Prophet’s permission, saying, ‘Our homes lie exposed [to the enemy],’ although they were not exposed. They only sought to flee.

14 Had they been invaded from its flanks and had they been asked to apostatize, they would have done so with only a mild hesitation,

15 though they had certainly pledged to Allah before that they would not turn their backs [to flee], and pledges given to Allah are accountable.

16 Say, ‘Flight will not avail you should you flee from death or from being killed, and then you will be let to enjoy

only for a little while.’

17 Say, ‘Who is it that can protect you from Allah should He desire to cause you ill, or desire to grant you mercy?’ They will not find for themselves any protector or helper besides Allah.

18 Allah knows those of you who discourage others, and those who say to their breth-ren, ‘Come to us!’ and they take little part in the battle,

19 grudging you [their help]. So when there is panic, you see them observing you, their eyes rolling, like someone fainting at death. Then, when the panic is over, they scald you with [their] sharp tongues in their greed for riches. They never have had faith. So Allah has made their works fail, and that is easy for Allah.

20 They suppose the confederates have not left yet, and were the confederates to come [again], they would wish they were in the desert with the Bedouins asking about your news, and if they were with you they would fight but a little.

21 In the Apostle of Allah there is certainly for you a good exemplar, for those who look forward to Allah and the Last Day, and remember Allah greatly.

22 But when the faithful saw the confederates, they said, ‘This is what Allah and His Apostle had promised us, and Allah and His Apostle were true.’ And it only increased them in faith and submission.

23 Among the faithful are men who fulfill what they have pledged to Allah. Of them are some who have

fulfilled their pledge, and of them are some who still wait, and they have not changed in the least,

24 that Allah may reward the true for their truthfulness, and punish the hypocrites, if He wishes, or accept their repentance. Indeed Allah is all-forgiving, all-merciful.

25 Allah sent back the faithless in their rage, without their attaining any advantage, and Allah spared the faithful of fighting, and Allah is all-strong, all-mighty.

26 And He dragged down those who had backed them from among the People of the Book from their strongholds, and He cast terror into their hearts, [so that] you killed a part of them, and took captive [another] part of them.

27 And He bequeathed you their land, their houses and their possessions, and a terri-tory you had not trodden, and Allah has power over all things.

28 O Prophet! Say to your wives, ‘If you desire the life of the world and its glitter, come, I will provide for you and release you in a graceful manner.

29 But if you desire Allah and His Apostle and the abode of the Hereafter, then Allah has indeed prepared for the virtuous among you a great reward.’

30 O wives of the Prophet! Whoever of you commits a gross indecency, her punish-ment shall be doubled, and that is easy for Allah.

31 But whoever of you is obedient to Allah and His Apostle and acts righteously, We shall give her a twofold reward, and We hold a noble provision in store for her.

32

O wives of the Prophet! You are not like any other women: if you are wary [of Allah], then do not be complaisant in your speech, lest he in whose heart is a sickness should aspire, and speak honourable words.

33 Stay in your houses and do not display your finery with the display of the former [days of] ignorance. Maintain the prayer and pay the zakat, and obey Allah and His Apostle. Indeed Allah desires to repel all impurity from you, O People of the House-hold, and purify you with a thorough purification.

34 And remember what is recited in your homes of the signs of Allah and wisdom. Indeed Allah is all-attentive, all-aware.

35 Indeed the muslim men and the muslim women, the faithful men and the faithful women, the obedient men and the obedient women, the truthful men and the truthful women, the patient men and the patient women, the humble men and the humble women, the charitable men and the charitable women, the men who fast and the women who fast, the men who guard their private parts and the women who guard, the men who remember Allah greatly and the women who remember [Allah greatly]—Allah holds in store for them forgiveness and a great reward.

36 A faithful man or woman may not, when Allah and His Apostle have decided on a matter, have any option in their matter, and whoever disobeys Allah and His Apostle has certainly strayed into manifest error.

37 When you said to him whom Allah

had blessed, and whom you [too] had blessed, ‘Retain your wife for yourself, and be wary of Allah,’ and you had hidden in your heart what Allah was to divulge, and you feared the people though Allah is worthier that you should fear Him, so when Zayd had got through with her, We wedded her to you, so that there may be no blame on the faithful in respect of the wives of their adopted sons, when the latter have got through with them, and Allah’s command is bound to be fulfilled.

38 There is no blame on the Prophet in respect of that which Allah has made lawful for him: Allah’s precedent with those who passed away earlier—and Allah’s com-mands are ordained by a precise ordaining—

39 such as deliver the messages of Allah and fear Him, and fear no one except Allah, and Allah suffices as reckoner.

40 Muhammad is not the father of any man among you, but he is the Apostle of Allah and the Seal of the Prophets, and Allah has knowledge of all things.

41 O you who have faith! Remember Allah with frequent remembrance,

42 and glorify Him morning and evening.

43 It is He who blesses you, and so do His angels, that He may bring you out from darkness into light, and He is most merciful to the faithful.

44 The day they encounter Him, their greeting will be, ‘Peace,’ and He holds in store for them a noble reward.

45 O Prophet! Indeed We have

sent you as a witness, as a bearer of good news and as a warner

46 and as a summoner to Allah by His permission, and as a radiant lamp.

47 Announce to the faithful the good news that there will be for them a great grace from Allah.

48 And do not obey the faithless and the hypocrites, and disregard their torments, and put your trust in Allah, and Allah suffices as trustee.

49 O you who have faith! When you marry faithful women and then divorce them before you touch them, there shall be no period for you to reckon. But provide for them and release them in a graceful manner.

50 O Prophet! Indeed We have made lawful to you your wives whom you have given their dowries, and those whom your right hand owns, of those whom Allah gave you as spoils of war, and the daughters of your paternal uncle, and the daughters of your pater-nal aunts, and the daughters of your maternal uncle, and the daughters of your maternal aunts who migrated with you, and a faithful woman if she offers herself to the Prophet and the Prophet desires to take her in marriage, (a privilege exclusively for you, not for [the rest of] the faithful; We know what We have made lawful for them with respect to their wives and those whom their right hands own so that there may be no blame on you,) and Allah is all-forgiving, all-merciful.

51 You may put off whichever of them

you wish and consort with whichever of them you wish, and as for any whom you may seek [to consort with] from among those you have set aside [earlier], there is no sin upon you [in receiving her again]. That makes it likelier that they will be comforted and not feel unhappy, all of them being pleased with what you give them. Allah knows what is in your hearts, and Allah is all-knowing, all-forbearing.

52 Beyond that, women are not lawful for you, nor that you should change them for other wives even though their beauty should impress you, except those whom your right hand owns. And Allah is watchful over all things.

53 O you who have faith! Do not enter the Prophet’s houses unless permission is granted you for a meal, without waiting for it to be readied. But enter when you are invited, and disperse when you have taken your meal, without settling down to chat. Indeed such conduct torments the Prophet, and he is ashamed of [asking] you [to leave]; but Allah is not ashamed of [expressing] the truth. And when you ask anything of [his] womenfolk, ask it from them from behind a curtain. That is more chaste for your hearts and their hearts. You may not torment the Apostle of Allah, nor may you ever marry his wives after him. Indeed that would be a grave [matter] with Allah.

54 Whether you disclose anything or hide it, Allah indeed knows all things.

55 There is no sin on them

[in socializing freely] with their fathers, or their sons, or their brothers, or their brothers’ sons, or the sons of their sisters, or their own women-folk, or what their right hands own. Be wary of Allah. Indeed Allah is witness to all things.

56 Indeed Allah and His angels bless the Prophet; O you who have faith! Invoke blessings on him and invoke Peace upon him in a worthy manner.

57 Indeed those who torment Allah and His Apostle are cursed by Allah in the world and the Hereafter, and He has prepared a humiliating punishment for them.

58 Those who torment faithful men and women undeservedly, certainly bear the guilt of slander and flagrant sin.

59 O Prophet! Tell your wives and your daughters and the women of the faithful to draw closely over themselves their chadors [when going out]. That makes it likely for them to be recognized and not be troubled, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

60 If the hypocrites do not relinquish and [also] those in whose hearts is a sickness, and the rumourmongers in the city [do not give up], We will surely urge you [to take action] against them, then they will not be your neighbours in it except for a little [while].

61 Accursed, they will be seized wherever they are confronted and slain violently:

62 Allah’s precedent with those who passed away before, and you will never find any change in Allah’s precedent.

63 The people question you concerning the Hour. Say, ‘Its knowledge is only with

Allah.’ What do you know, maybe the Hour is near.

64 Indeed Allah has cursed the faithless and prepared for them a blaze,

65 in which they will remain forever. They will not find any guardian or helper.

66 The day when their faces are turned about in the Fire, they will say, ‘We wish we had obeyed Allah and obeyed the Apostle!’

67 And they will say, ‘Our Lord! We obeyed our leaders and elders, and they led us astray from the way.’

68 Our Lord! Give them a double punishment and curse them with a mighty curse.’

69 O you who have faith! Do not be like those who tormented Moses, whereat Allah absolved him of what they alleged, and he was distinguished in Allah’s sight.

70 O you who have faith! Be wary of Allah, and speak upright words.

71 He shall rectify your conduct for you and He shall forgive you your sins. Whoever obeys Allah and His Apostle has certainly achieved a great success.

72 Indeed We presented the Trust to the heavens and the earth and the mountains, but they refused to bear it, and were apprehensive of it; but man undertook it. Indeed he is most unfair and senseless.

73 Allah will surely punish the hypocrites, men and women, and the polytheists, men and women, and Allah will turn clemently to the faithful, men and women, and Allah is all-forgiving, all-merciful.

the unbelievers and the hypocrites; surely Allah is Knowing, Wise; (1)

And follow what is revealed to you from your Lord; surely Allah is Aware of what you do; (2)

And rely on Allah; and Allah is sufficient for a Protector. (3)

Allah has not made for any man two hearts within him; nor has He made your wives whose backs you liken to the backs of your mothers as your mothers, nor has He made those whom you assert to be your sons your real sons; these are the words of your mouths; (4)

Assert their relationship to their fathers; this is more equitable with Allah; but if you do not know their fathers, then they are your brethren in faith and your friends; and there is no blame on you concerning that in which you made a mistake, but (conc (5)

The Prophet has a greater claim on the faithful than they have on themselves, and his wives are (as) their mothers; and the possessors of relationship have the better claim in the ordinance of Allah to inheritance, one with respect to another, than (other (6)

And when We made a covenant with the prophets and with you, and with Nuh and Ibrahim and Musa and Isa, son of Marium, and We made with them a strong covenant (7)

That He may question the truthful of their truth, and He has prepared for the unbelievers a painful punishment. (8)

O you who believe! call to mind the favor of Allah to you when

there came down upon you hosts, so We sent against them a strong wind and hosts, that you saw not, and Allah is Seeing what you do. (9)

When they came upon you from above you and from below you, and when the eyes turned dull, and the hearts rose up to the throats, and you began to think diverse thoughts of Allah. (10)

There the believers were tried and they were shaken with severe shaking. (11)

And when the hypocrites and those in whose hearts was a disease began to say: Allah and His Messenger did not promise us (victory) but only to deceive. (12)

And when a party of them said: O people of Yasrib! there IS no place to stand for you (here), therefore go back; and a party of them asked permission of the prophet, saying. Surely our houses are exposed; and they were not exposed; they only desired to fl (13)

And if an entry were made upon them from the outlying parts of it, then they were asked to wage war, they would certainly have done it, and they would not have stayed in it but a little while. (14)

And certainly they had made a covenant with Allah before, that) they would not turn (their) backs; and Allah's covenant shall be inquired of. (15)

Say: Flight shall not do you any good if you fly from death or slaughter, and in that case you will not be allowed to enjoy yourselves but a little. (16)

Say: Who is

it that can withhold you from Allah if He intends to do you evil, rather He intends to show you mercy? And they will not find for themselves besides Allah any guardian or a helper. (17)

Allah knows indeed those among you who hinder others and those who say to their brethren: Come to us; and they come not to the fight but a little, (18)

Being niggardly with respect to you; but when fear comes, you will see them looking to you, their eyes rolling like one swooning because of death; but when the fear is gone they smite you with sharp tongues, being niggardly of the good things. These have (19)

They think the allies are not gone, and if the allies should come (again) they would fain be in the deserts with the desert Arabs asking for news about you, and if they were among you they would not fight save a little. (20)

Certainly you have in the Messenger of Allah an excellent exemplar for him who hopes in Allah and the latter day and remembers Allah much. (21)

And when the believers saw the allies, they said: This is what Allah and His Messenger promised us, and Allah and His Messenger spoke the truth; and it only increased them in faith and submission. (22)

Of the believers are men who are true to the covenant which they made with Allah: so of them is he who accomplished his vow, and of them is he who yet waits, and they have

not changed in the least (23)

That Allah may reward the truthful for their truth, and punish the hypocrites if He please or turn to them (mercifully); surely Allah is Forgiving, Merciful. (24)

And Allah turned back the unbelievers in their rage; they did not obtain any advantage, and Allah sufficed the believers in fighting; and Allah is Strong, Mighty. (25)

And He drove down those of the followers of the Book who backed them from their fortresses and He cast awe into their hearts; some you killed and you took captive another part. (26)

And He made you heirs to their land and their dwellings and their property, and (to) a land which you have not yet trodden, and Allah has power over all things. (27)

O Prophet! say to your wives: If you desire this world's life and its adornment, then come, I will give you a provision and allow you to depart a goodly departing (28)

And if you desire Allah and His Messenger and the latter abode, then surely Allah has prepared for the doers of good among you a mighty reward. (29)

O wives of the prophet! whoever of you commits an open indecency, the punishment shall be increased to her doubly; and this IS easy to Allah. (30)

And whoever of you is obedient to Allah and His Messenger and does good, We will give to her her reward doubly, and We have prepared for her an honorable sustenance. (31)

O wives of the Prophet! you are not like

any other of the women; If you will be on your guard, then be not soft in (your) speech, lest he in whose heart is a disease yearn; and speak a good word. (32)

And stay in your houses and do not display your finery like the displaying of the ignorance of yore; and keep up prayer, and pay the poor-rate, and obey Allah and His Messenger. Allah only desires to keep away the uncleanness from you, O people of the Hou (33)

And keep to mind what is recited in your houses of the communications of Allah and the wisdom; surely Allah is Knower of subtleties, Aware. (34)

Surely the men who submit and the women who submit, and the believing men and the believing women, and the obeying men and the obeying women, and the truthful men and the truthful women, and the patient men and the patient women and the humble men and the (35)

And it behoves not a believing man and a believing woman that they should have any choice in their matter when Allah and His Messenger have decided a matter; and whoever disobeys Allah and His Messenger, he surely strays off a manifest straying. (36)

And when you said to him to whom Allah had shown favor and to whom you had shown a favor: Keep your wife to yourself and be careful of (your duty to) Allah; and you concealed in your soul what Allah would bring to light, and you feared men, and Allah had (37)

There is no harm in the Prophet doing that which Allah has ordained for him; such has been the course of Allah with respect to those who have gone before; and the command of Allah is a decree that is made absolute: (38)

Those who deliver the messages of Allah and fear Him, and do not fear any one but Allah; and Allah is sufficient to take account. (39)

Muhammad is not the father of any of your men, but he is the Messenger of Allah and the Last of the prophets; and Allah is cognizant of all things. (40)

O you who believe! remember Allah, remembering frequently, (41)

And glorify Him morning and evening. (42)

He it is Who sends His blessings on you, and (so do) His angels, that He may bring you forth out of utter darkness into the light; and He is Merciful to the believers. (43)

Their salutation on the day that they meet Him shall be, Peace, and He has prepared for them an honourable reward. (44)

O Prophet! surely We have sent you as a witness, and as a bearer of good news and as a warner, (45)

And as one inviting to Allah by His permission, and as a light-giving torch. (46)

And give to the believers the good news that they shall have a great grace from Allah. (47)

And be not compliant to the unbelievers and the hypocrites, and leave unregarded their annoying talk, and rely on Allah; and Allah is sufficient as a Protector.

(48)

O you who believe! when you marry the believing women, then divorce them before you touch them, you have in their case no term which you should reckon; so make some provision for them and send them forth a goodly sending forth. (49)

O Prophet! surely We have made lawful to you your wives whom you have given their dowries, and those whom your right hand possesses out of those whom Allah has given to you as prisoners of war, and the daughters of your paternal uncles and the daughters o (50)

You may put off whom you please of them, and you may take to you whom you please, and whom you desire of those whom you had separated provisionally; no blame attaches to you; this is most proper, so that their eyes may be cool and they may not grieve, and (51)

It is not allowed to you to take women afterwards, nor that you should change them for other wives, though their beauty be pleasing to you, except what your right hand possesses and Allah is Watchful over all things. (52)

O you who believe! do not enter the houses of the Prophet unless permission is given to you for a meal, not waiting for its cooking being finished-- but when you are invited, enter, and when you have taken the food, then disperse-- not seeking to listen t (53)

If you do a thing openly or do it in secret, then surely Allah is Cognizant of all things. (54)

There

is no blame on them in respect of their fathers, nor their brothers, nor their brothers' sons, nor their sisters' sons nor their own women, nor of what their right hands possess; and be careful of (your duty to) Allah; surely Allah is a witness of a (55)

Surely Allah and His angels bless the Prophet; O you who believe! call for (Divine) blessings on him and salute him with a (becoming) salutation. (56)

Surely (as for) those who speak evil things of Allah and His Messenger, Allah has cursed them in this world and the here after, and He has prepared for them a chastisement bringing disgrace. (57)

And those who speak evil things of the believing men and the believing women without their having earned (it), they are guilty indeed of a false accusation and a manifest sin. (58)

O Prophet! say to your wives and your daughters and the women of the believers that they let down upon them their over-garments; this will be more proper, that they may be known, and thus they will not be given trouble; and Allah is Forgiving, Merciful. (59)

If the hypocrites and those in whose hearts is a disease and the agitators in the city do not desist, We shall most certainly set you over them, then they shall not be your neighbors in it but for a little while; (60)

Cursed: wherever they are found they shall be seized and murdered, a (horrible) murdering. (61)

(Such has been) the course of Allah with respect

to those who have gone before; and you shall not find any change in the course of Allah. (62)

Men ask you about the hour; say: The knowledge of it is only with Allah, and what will make you comprehend that the : hour may be nigh. (63)

Surely Allah has cursed the unbelievers and has prepared for them a burning fire, (64)

To abide therein for a long time; they shall not find a protector or a helper. (65)

On the day when their faces shall be turned back into the fire, they shall say: O would that we had obeyed Allah and obeyed the Messenger! (66)

And they shall say: O our Lord! surely we obeyed our leaders and our great men, so they led us astray from the path; (67)

O our Lord! give them a double punishment and curse them with a great curse. (68)

O you who believe! be not like those who spoke evil things of Musa, but Allah cleared him of what they said, and he was worthy of regard with Allah. (69)

O you who believe! be careful of(your duty to) Allah and speak the right word, (70)

He will put your deeds into a right state for you, and forgive you your faults; and whoever obeys Allah and His Messenger, he indeed achieves a mighty success. (71)

Surely We offered the trust to the heavens and the earth and the mountains, but they refused to be unfaithful to it and feared from it, and man has

turned unfaithful to it; surely he is unjust, ignorant; (72)

So Allah will chastise the hypocritical men and the hypocritical women and the polytheistic men and the polytheistic women, and Allah will turn (mercifully) to the believing women, and Allah is Forgiving, Merciful. (73)

Refugees, except that you should act in a proper manner towards your wards. That has been underlined in the Book.

(7) When We made an agreement with the prophets, with you and with Noah, Abraham, Moses and Jesus the son of Mary, We pledged a solemn agreement with them

(8) so He might question sincere persons concerning their sincerity. He has prepared painful torment for disbelievers!

(9) You who believe, remember God's favor upon you when the armies charged at you! We sent a wind and even armies you did not see against them. God was Observant of what you were doing,

(10) as they came at you both from above you and from below you, and your eyesight faltered and your hearts leaped up into your throats, and you entertained certain thoughts about God;

(11) there believers were tested and severely shaken as if in an earthquake.

(12) Thus hypocrites and those whose hearts contain malice said: "God and His messenger have only promised us something to lure us on."

(13) So when a faction of them said: "O people of Yathrib, there is no room for you, so return!", a group of them took leave of the Prophet, saying: "Our houses lie exposed." They were not defenceless; they merely wanted to run away.

(14) If a raid had been made on them from [all] its quarters, then they had been asked to rise up in dissension, they would have done so and yet not lasted very long.

(15) Still they had already pledged

to God that they would not turn their backs! Any oath [made] to God will be asked about.

(16) SAY: "Fleeing will never help you: if you should flee from death or slaughter, then you will still enjoy (life) only briefly."

(17) SAY: "Who is there to shield you from God if He should want any ill for you or wants mercy for you?" They will find they have no patron nor any supporter besides God.

(18) God knows the meddlers among you and the ones telling their brethren: "Come over to our side!" They only: take part in conflict for a little while,

(19) skimping towards you (all). Whenever fear comes over them, you will see them looking at you, their eyes rolling around like someone whom death has almost seized. Once fear leaves them, they will lash out at you (all) with [their] sharp tongues, yet skimping about [doing] any good. Those persons do not believe, so God has foiled their actions. That is so easy for God [to do].

(20) They reckon the Coalition will not go away. If the Coalition should come [again], they would like to be wandering around far away among the [desert] Arabs, asking for news about you. Yet even if they were among you, they would only fight a little.

(21) In God's messenger you have a fine model for someone who looks forward to [meeting] God and the Last Day, and mentions God frequently.

(22) When believers saw the Coalition , they said: "This is what

God and His messenger have promised us. God and His messenger have told the truth." It merely increased them in faith and submission.

(23) Some believers are men who are sincere in what they pledge to God, while others have already fulfilled their mortal duty, and still others are waiting [their chance]; they have not changed in the least,

(24) so God may reward the truthful for their truthfulness and punish hypocrites if He so wishes, or else relent towards them. God is Forgiving, Merciful.

(25) God sent the ones who disbelieved back in their fury; they did not accomplish any good. God spares believers the trouble of fighting; God is Strong, Powerful!

(26) He has tossed some People of the Book who had backed them up, out of their strongholds and cast panic into their hearts; one group you killed while you captured another group.

(27) He let you inherit their land, their homes and their property, plus a land you have not yet set foot on. God is Capable of everything!

(28) O Prophet, tell your wives: "If you are wanting worldly life and its attraction, then come on! I'll let you enjoy them and dismiss you in a handsome fashion.

(29) However if you have been wanting [to see] God and His messenger, as well as having a home in the Hereafter, well God has prepared splendid payment for the kindly women among you.

(30) O wives of the Prophet, anyone of you who commits some flagrant act of misconduct shall have

[her] punishment doubled twice over. That is easy for God [to do].

(31) "Yet We will give any of you who is devoted to God and His messenger, and acts honorably, her earnings twice over. We have reserved a generous provision for her.

(32) O wives of the Prophet, you are not like any other women! If you do your duty, then do not act too deferential while talking [to others] lest someone whose heart contains malice may thereby be encouraged. Employ suitable speech.

(33) Remain in your homes and do not dress up fancily the way they used to dress during [the time of] primitive Ignorance. Keep up prayer and pay the welfare tax, and obey God and His messenger. God merely wants to remove any blight from you [since you are] People of the [Prophet's] House, and to cleanse you thoroughly.

(34) Remember any of God's verses and wisdom which are recited in your homes. God is Gracious, Informed."

(35) Muslim men and Muslim women, believing men and believing women, devout men and devout women, truthful men and truthful women, patient men and patient women, reverent men and reverent women, charitable men and charitable women, fasting men and fasting women, and men who safeguard their private parts and women who safeguard [theirs], and men who remember God often and women who remember [Him] for [all of] them God has prepared forgiveness and a splendid wage.

(36) No believing man nor any believing woman should exercise any choice in their affair once God and

His messenger have decided upon some matter. Anyone who disobeys God and His messenger has wandered off into manifest error.

(37) Thus you told someone whom God had favored and whom you yourself have favored: "Hold on to your wife, and heed God," while you kept to yourself what God had disclosed and you dreaded people['s opinion], although it is more correct for you to dread God. Once Zayd had accomplished his purpose with her, We married her off to you so that there would be no objection for believers in respect to their adopted son's wives once they have accomplished their purpose with them. God's command must be done!

(38) The Prophet is not to be reproached for [doing] what God has stipulated for him to do. God's practice has been such with those who have passed on already- God's command is a pre-ordained decree-

(39) for those who transmit God's messages and dread Him, while they do not dread anyone else than God. God suffices as a Reckoner.

(40) Muhammad is not the father of any of your men, but [ he is ] God's messenger and the Seal of the Prophets . God is Aware of everything!

(41) You who believe, remember God often.

(42) Celebrate Him morning and evening;

(43) He is the One Who accepts prayers from you, as do His angels, to lead you out of darkness into Light. He is Merciful with believers.

(44) Their greeting on the day they meet Him will be: "Peace!" He has prepared

generous payment for them.

(45) O Prophet, We have sent you as a witness, herald and warner,

(46) and as someone who invites people to [know] God by His permission, and as a shining lamp.

(47) Proclaim to believers how they Will have great bounty from God.

(48) Do not obey disbelievers and hypocrites. Disregard their annoyance and rely on God: God suffices as a Trustee.

(49) You who believe, whenever you marry believing women, and then divorce them before you have touched them, you have no number [of months] to count in their case. Provide for them and release them in a handsome manner.

(50) O Prophet, We have permitted you [to deal with] your wives: whom you have given their allotments to, and anyone your right hands control from what God has furnished you [as captives], and your paternal uncles' and aunts' daughters, and your maternal uncles' and aunts' daughters who have migrated along with you, and any believing woman who bestows herself upon the Prophet, provided the Prophet wants to marry her; such is exclusively for you and not for [other] believers. We know what We have stipulated for them concerning their wives and anyone their right hands control, so it will not be held against you. God is Forgiving, Merciful.

(51) You may make any one of them you wish wait, and let any one you wish approach you. It will not be held against you concerning anyone you may desire among those whom you have set aside. That is more

suitable so that you may comfort them and they will not be saddened, and [instead] pleased with anything you may give them all. God knows what is in your hearts; God is Aware, Lenient.

(52) No[other] women will be lawful for you later on nor may you exchange them for other wives, even though their beauty may entice you, except for someone your right hand controls. God is an Observer over everything.

(53) You who believe, do not enter the Prophet's [private] quarters unless an invitation has been extended to you for a meal, though still without watching how it is prepared. However once you have been invited, then go on in; and once you have been fed, then disperse, not indulging in conversation. That has been disturbing the Prophet and he feels ashamed [to tell] you so. Yet God is not ashamed [to raise] the Truth. Whenever you ask (his wives) for any object, ask them for it from behind a curtain. That will be purer for your hearts as well as for their hearts. It is not proper for you to annoy God's messenger, nor ever to marry his wives after him; that would be serious with God!

(54) Whether you reveal anything or hide it, God is Aware of everything.

(55) There is no objection to their [appearing before] their fathers, their sons nor their brothers, nor their brothers' and sisters' sons, nor their own womenfolk, nor anyone their right hands control. Heed God (you women); God is a witness for everything!

(56) God and His angels accept prayers for the Prophet. You who believe , pray for him (too) and greet him properly.

(57) God will curse those who [try to] annoy God and His messenger in this world and the Hereafter, and will prepare shameful torment for them.

(58) Those who annoy believing men and believing women without their having deserved it, will assume [the guilt of] slander and[commit] a clear offence against themselves.

(59) O Prophet, tell your wives and daughters, and believers' wives as well, to draw their cloaks close around themselves. That is more appropriate so they may be recognized and not molested. God is Forgiving, Merciful.

(60) If hypocrites and those whose hearts contain malice do not stop, as well as the agitators in Madna, We shall stir you up against them. Then they will live alongside you as neighbors for only a little while [longer];

(61) cursed wherever they are encountered, they will be seized and completely routed.

(62) [Such is] God's practice with those who have passed on before; you will never find any change in God's practice.

(63) People will ask you about the Hour. SAY: "Knowledge about it rests only with God." What will make you realize that perhaps the Hour is near!

(64) God will curse disbelievers and prepare a Blaze for them

(65) to remain in for ever. They will not find any patron nor supporter;

(66) on a day when their faces will be twisted by the Fire, they will say: "If we had

only obeyed God and obeyed the Messenger!"

(67) They will (also) say: "Our Lord, we have obeyed our superiors and our great men, and they led us off from the Way.

(68) Our Lord, give them double torment and curse them with a great curse!"

(69) You who believe, do not be like those who abused Moses. God cleared him of what they said. He became outstanding with God.

(70) You who believe, heed God and speak straight to the point;

(71) He will improve your actions for you and forgive you your sins. Anyone who obeys God and His messenger will achieve a splendid Triumph.

(72) We offered the trust to Heaven and Earth, and to the mountains too, yet they refused to carry it and shrank back from it. However man accepted it: he has been unfair [to himself], ignorant!

(73) Still God will punish hypocritical men and hypocritical women and associating men and associating women. However God relents with believing men and believing women. God is Forgiving, Merciful!

neither has He made your adopted sons your sons in fact. That isyour own saying, the words of your mouths; but God speaks the truth, andguides on the way. (4)

Call them after their true fathers; that is more equitable in the sight ofGod. If you know not who their fathers were, then they are your brothers inreligion, and your clients. There is no fault in you if you make mistakes,but only in what your hearts premeditate. God is All-forgiving,All-compassionate. (5)

The Prophet is nearer to the believers than their selves; his wives are theirmothers. Those who are bound by blood are nearer to one another in the Bookof God than the believers and the emigrants; nevertheless you should acttowards your friends honourably; that stands inscribed in the Book. (6)

And when We took compact from the Prophets, and from thee, and from Noah, andAbraham, Moses, and Jesus, Mary's son; We took from them a solemn compact, (7)

that He might question the truthful concerning their truthfulness; and He hasprepared for the unbelievers a painful chastisement. (8)

O believers, remember God's blessing upon you when hosts came against you,and We loosed against them a wind, and hosts you saw not; and God sees thethings you do. (9)

When they came against you from above you and from below you, and when youreyes swerved and your hearts reached your throats, while you thought thoughtsabout God; (10)

there it was that the believers were tried, and shaken most mightily. (11)

And when the hypocrites, and those in

whose hearts is sickness, said, `Godand His Messenger promised us only delusion.' (12)

And when a party of them said, `O people of Yathrib, there is no abiding herefor you, therefore return!' And a part of them were asking leave of theProphet, saying, `Our houses are exposed'; yet they were not exposed; theydesired only to flee. (13)

And if entrance had been forced against them from those quarters, and thenthey had been asked to apostatise, they would have done so, and but tarriedabout it briefly. (14)

Yet they had made covenant with God before that, that they would not turntheir backs; and covenants with God shall be questioned of. (15)

Say: `Flight will not profit you, if you flee from death or slaying; you willbe given enjoyment of days then but little.' (16)

Say: `Who is he that shall defend you from God, if He desires evil for you,or desires mercy for you?' They shall find for themselves, apart from God,neither protector nor helper. (17)

God would surely know those of you who hinder, and those who say to theirbrothers, `Come to us,' and come to battle but little, (18)

being niggardly towards you. When fear comes upon them, thou seest themlooking at thee, their eyes rolling like one who swoons of death; but whenthe fear departs, they flay you with sharp tongues, being niggardly topossess the good things. Those have never believed; God has made theirworks to fail; and that is easy for God. (19)

They think the Confederates have not departed; and if

the Confederates come,they will wish that they were desert-dwellers among the Bedouins asking fornews of you. If they were among you, they would fight butlittle. (20)

You have had a good example in God's Messenger for whosoever hopes for Godand the Last Day, and remembers God oft. (21)

When the believers saw the Confederates they said, `This is what God and HisMessenger promised us, and God and His Messenger have spoken truly.' And itonly increased them in faith and surrender. (22)

Among the believers are men who were true to their covenant with God; some ofthem have fulfilled their vow by death, and some are still awaiting, and theyhave not changed in the least; (23)

that God may recompense the truthful ones for their truthfulness, andchastise the hypocrites, if He will, or turn again unto them. Surely God isAll-forgiving, All-compassionate. (24)

And God sent back those that were unbelievers in their rage, and theyattained no good; God spared the believers of fighting. Surely God isAll-strong, All-mighty. (25)

And He brought down those of the People of the Book who supported them fromtheir fortresses and cast terror in their hearts; some you slew, some youmade captive. (26)

And He bequeathed upon you their lands, their habitations, and theirpossessions, and a land you never trod. God is powerful over everything. (27)

O Prophet, say to thy wives: `If you desire the present life and itsadornment, come now, I will make you provision, and set you free withkindliness. (28)

But if you desire God and His Messenger and

the Last Abode, surely God hasprepared for those amongst you such as do good a mighty wage.' (29)

Wives of the Prophet, whosoever among you commits a flagrant indecency, forher the chastisement shall be doubled; that is easy for God. (30)

But whosoever of you is obedient to God and His Messenger, and doesrighteousness, We shall pay her her wage twice over; We have prepared for hera generous provision. (31)

Wives of the Prophet, you are not as other women. If you are godfearing, benot abject in your speech, so that he in whose heart is sickness may belustful; but speak honourable words. (32)

Remain in your houses; and display not your finery, as did the pagans of old.And perform the prayer, and pay the alms, and obey God and His Messenger.People of the House, God only desires to put away from you abominationand to cleanse you. (33)

And remember that which is recited in your houses of the signs of God and theWisdom; God is All-subtle, All-aware. (34)

Men and women who have surrendered, believing men and believing women,obedient men and obedient women, truthful men and truthful women,enduring men and enduring women, humble men and humble women,men and women who give in charity, men who fast and women who fast,men and women who guard their private parts,men and women who remember God oft--for them God has prepared forgivenessand a mighty wage. (35)

It is not for any believer, man or woman, when God and His Messenger havedecreed a matter, to have the choice in

the affair. Whosoever disobeysGod and His Messenger has gone astray into manifest error. (36)

When thou saidst to him whom God had blessed and thou hadst favoured, `Keepthy wife to thyself, and fear God,' and thou wast concealing within thyselfwhat God should reveal, fearing other men; and God has better right for theeto fear Him. So when Zaid had accomplished what he would of her, then Wegave her in marriage to thee, so that there should not be any fault in thebelievers, touching the wives of their adopted sons, when they haveaccomplished what they would of them; and God's commandment must beperformed. (37)

There is no fault in the Prophet, touching what God has ordained for him--God's wont with those who passed away before; and God's commandment is doomdecreed; (38)

who were delivering the Messages of God, and were fearing Him, and fearingnot any one except Him; and God suffices as a reckoner. (39)

Muhammad is not the father of any one of your men, but the Messenger of God,and the Seal of the Prophets; God has knowledge of everything. (40)

O believers , remember God oft, (41)

and give Him glory at the dawn and in the evening . (42)

It is He who blesses you , and His angels ,to bring you forth from the shadows into the light .He is All - compassionate to the believers . (43)

Their greeting , on the day when they shall meet Him ,will be ' Peace ! ' And He has prepared for them a

generous wage . (44)

O Prophet , We have sent thee as a witness , and good tidings to bearand warning, (45)

calling unto God by His leave, and as a light--giving lamp. (46)

Give good tidings to the believers that there awaits them with God greatbounty. (47)

And obey not the unbelievers and the hypocrites; heed not their hurt, but putthy trust in God; God suffices as a guardian. (48)

O believers, when you marry believing women and then divorce them before youtouch them, you have no period to reckon against them; so make provision forthem, and set them free with kindliness. (49)

O Prophet, We have made lawful for thee thy wives whom thou hast given theirwages and what they right hand owns, spoils of war that God has given thee,and the daughters of thy uncles paternal and aunts paternal, thy unclesmaternal and aunts maternal, who have emigrated with thee, and any womanbeliever, if she give herself to the Prophet and if the Prophet desire totake her in marriage, for thee exclusively, apart from the believers--We knowwhat We have imposed upon them touching their wives and what their righthands own--that there may be no fault in thee; God is All-forgiving,All-compassionate. (50)

Thou mayest put off whom thou wilt of them, and whom thou wilt thou mayesttake to thee; and if thou seekest any thou hast set aside there is no faultin thee. So it is likelier they will be comforted, and not sorrow, and everyone of them will be well-pleased with what thou

givest her. God knows whatis in your hearts; God is All-knowing, All-clement. (51)

Thereafter women are not lawful to thee, neither for thee to take other wivesin exchange for them, though their beauty please thee, except what thy righthand owns; God is watchful over everything. (52)

O believers, enter not the houses of the Prophet, except leave is given youfor a meal, without watching for its hour. But when you are invited, thenenter; and when you have had the meal, disperse, neither lingering for idletalk; that is hurtful to the Prophet, and he is ashamed before you; but Godis not ashamed before the truth. And when you ask his wives for any object,ask them from behind a curtain; that is cleaner for your hearts and theirs.It is not for you to hurt God's Messenger, neither to marry his wives afterhim, ever; surely that would be, in God's sight, a monstrous thing. (53)

Whether you reveal anything, or whether you conceal it, surely God hasknowledge of everything. (54)

There is no fault in the Prophet's wives touching their fathers, their sons,their brothers, their brothers' sons, their sisters' sons, their women, andwhat their right hands own. And fear you God; surely God is witness ofeverything. (55)

God and His angels bless the Prophet. O believers, do you also bless him,and pray him peace. (56)

Those who hurt God and His Messenger--them God has cursed in the presentworld and the world to come, and has prepared for them a humblingchastisement. (57)

And those who hurt believing men and

believing women, without that they haveearned it, have laid upon themselves calumny and manifest sin. (58)

O Prophet, say to thy wives and daughters and the believing women, that theydraw their veils close to them; so it is likelier they will be known, and nothurt. God is All-forgiving, All-compassionate. (59)

Now, if the hypocrites do not give over, and those in whose hearts there issickness and they that make commotion in the city, We shall assuredly urgethee against them and then they will be thy neighbours there only alittle; (60)

cursed they shall be, and wheresoever they are come upon they shall be seizedand slaughtered all-- (61)

God's wont with those who passed away before; and thou shalt find no changingthe wont of God. (62)

The people will question thee concerning the Hour. Say: `The knowledge of itis only with God; what shall make thee know? Haply the Hour is nigh.' (63)

God has cursed the unbelievers, and prepared for them a Blaze, (64)

therein to dwell for ever; they shall find neither protector norhelper. (65)

Upon the day when their faces are turned about in the Fire they shall say,`Ah, would we had obeyed God and the Messenger!' (66)

They shall say, `Our Lord, we obeyed our chiefs and great ones, and they ledus astray from the way. (67)

Our Lord, give them chastisement twofold, and curse them with a mightycurse!' (68)

O believers, be not as those who hurt Moses , but God declared him quit ofwhat they said, and he was high

honoured with God. (69)

O believers, fear God, and speak words hitting the mark, (70)

and He will set right your deeds for you and will forgive you your sins.Whosoever obeys God and His Messenger has won a mighty triumph. (71)

We offered the trust to the heavens and the earth and the mountains, but theyrefused to carry it and were afraid of it; and man carried it. Surely he issinful, very foolish. (72)

That God may chastise the hypocrites, men and women alike, and the idolaters,men and women alike; and that God may turn again unto the believers, men andwomen alike. God is All-forgiving, All-compassionate. (73)

brethren in the faith, and your clients. And there is no sin for you in the mistakes that ye make unintentionally, but what your hearts purpose (that will be a sin for you). Allah is Forgiving, Merciful. (5)

The Prophet is closer to the believers than their selves, and his wives are (as) their mothers. And the owners of kinship are closer one to another in the ordinance of Allah than (other) believers and the fugitives (who fled from Mecca) except that ye should do kindness to your friends. This is written in the Book (of nature). (6)

And when We exacted a covenant from the Prophets, and from thee (O Muhammad) and from Noah and Abraham and Moses and Jesus son of Mary. We took from them a solemn covenant; (7)

That He may ask the loyal of their loyalty. And He hath prepared a painful doom for the unfaithful. (8)

O ye who believe Remember Allah's favor unto you when there came against you hosts, and We sent against them a great wind and hosts ye could not see. And Allah is ever Seer of what ye do. (9)

When they came upon you from above you and from below you, and when eyes grew wild and hearts reached to the throats, and ye were imagining vain thoughts concerning Allah. (10)

There were the believers sorely tried, and shaken with a mighty shock. (11)

And When the hypocrites, and those in whose hearts is a disease, were saying: Allah and His messenger promised

us naught but delusion. (12)

And when a party of them said: O folk of Yathrib! There is no stand (possible) for you, therefor turn back. And certain of them (even) sought permission of the Prophet, saying: Our homes lie open (to the enemy). And they lay not open. They but wished to flee. (13)

If the enemy had entered from all sides and they had been exhorted to treachery, they would have committed it, and would have hesitated thereupon but little. (14)

And verily they had already sworn unto Allah that they would not turn their backs (to the foe). An oath to Allah must he answered for. (15)

Say: Flight will not avail you if ye flee from death or killing, and then ye dwell in comfort but a little while. (16)

Say: Who is he who can preserve you from Allah if He intendeth harm for you, or intendeth mercy for you. They will not find that they have any friend or helper other than Allah (17)

Allah already knoweth those of you who hinder, and those who say unto their brethren: "Come ye hither unto us!" and they come not to the stress of battle save a little, (18)

Being sparing of their help to you (believers). But when the fear cometh, then thou (Muhammad) seest them regarding thee with rolling eyes like one who fainteth unto death. Then, when the fear departeth, they scald you with sharp tongues in their greed for wealth (from the spoil). Such have not believed.

Therefor Allah maketh their deeds fruitless. And that is easy for Allah. (19)

They hold that the clans have not retired (for good); and if the Clans should advance (again), they would fain be in the desert with the wandering Arabs, asking for the news of you and if they were among you, they would not give battle, save a little. (20)

Verily in the messenger of Allah ye have a good example for him who looketh unto Allah and the last Day, and remembereth Allah much. (21)

And when the true believers saw the clans, they said: This is that which Allah and His messenger promised us. Allah and His messenger are true. It did but confirm them in their faith and resignation. (22)

Of the believers are men who are true to that which they covenanted with Allah. Some of them have paid their vow by death (in battle), and some of them still are waiting; and they have not altered in the least; (23)

That Allah may reward the true men for their truth, and punish the hypocrites if He will, or relent toward them (if He will). Lo! Allah is Forgiving, Merciful. (24)

And Allah repulsed the disbelievers in their wrath; they gained no good. Allah averted their attack from the believers. Allah is Strong, Mighty. (25)

And He brought those of the People of the Scripture who supported them down from their strongholds, and cast panic into their hearts. Some ye slew, and ye made captive some. (26)

And He

caused you to inherit their land and their houses and their wealth, and land ye have not trodden. Allah is Able to do all things. (27)

O Prophet! Say unto thy wives: If ye desire the world's life and its adornment, come! I will content you and will release you with a fair release. (28)

But if ye desire Allah and His messenger and the abode of the Hereafter, then lo! Allah hath prepared for the good among you an immense reward. (29)

O ye wives of the Prophet! Whosoever of you committeth manifest lewdness, the punishment for her will be doubled, and that is easy for Allah. (30)

And whosoever of you is submissive unto Allah and His messenger and doeth right, We shall give her reward twice over, and We have prepared for her a rich provision. (31)

O ye wives of the Prophet! Ye are not like any other women. If ye keep your duty (to Allah), then be not soft of speech, lest he in whose heart is a disease aspire (to you), but utter customary speech. (32)

And stay in your houses. Bedizen not yourselves with the bedizenment of the Time of ignorance. Be regular in prayer, and pay the poor due, and obey Allah and His messenger. Allah's wish is but to remove uncleanness far from you, O Folk of the Household, and cleanse you with a thorough cleansing. (33)

And bear in mind that which is recited in your houses of the revelations of Allah and wisdom. Lo!

Allah is Subtile, Aware. (34)

Lo! men who surrender unto Allah, and women who surrender, and men who believe and women who believe, and men who obey and women who obey, and men who speak the truth and women who speak the truth, and men who persevere (in righteousness) and women who persevere, and men who are humble and women who are humble, and men who give alms and women who give alms, and men who fast and women who fast, and men who guard their modesty and women who guard (their modesty), and men who remember Allah much and women who remember Allah hath prepared for them forgiveness and a vast reward. (35)

And it becometh not a believing man or a believing woman, when Allah and His messenger have decided and affair (for them), that they should (after that) claim any say in their affair; and whoso is rebellious to Allah and His messenger, be verily goeth astray in error manifest. (36)

And when thou saidst unto him on whom Allah hath conferred favor and thou hast conferred favor: Keep thy wife to thyself, and fear Allah. And thou didst hide in thy mind that which Allah was to bring to light, and thou didst fear mankind whereas Allah had a better right that thou shouldst fear Him. So when Zeyd had performed the necessary formality (of divorce) from her, We gave her unto thee in marriage, so that (henceforth) there may be no sin for believers in respect of wives of their

adopted sons, when the latter have performed the necessary formality (of release) from them. The commandment of Allah must be fulfilled. (37)

There is no reproach for the Prophet in that which Allah maketh his due. That was Allah's way with those who passed away of old and the commandment of Allah is certain destiny. (38)

Who delivered the messages of Allah and feared Him, and feared none save Allah. Allah keepeth good account. (39)

Muhammad is not the father of any man among you, but he is the messenger of Allah and the Seal of the Prophets; and Allah is Aware of all things. (40)

O ye who believe! Remember Allah with much remembrance. (41)

And glorify Him early and late. (42)

He it is who blesseth you, and His angels (bless you), that He may bring you forth from darkness unto light; and He is Merciful to the believers. (43)

Their salutation on the day when they shall meet Him will be: Peace. And He hath prepared for them a goodly recompense. (44)

O Prophet! Lo! We have sent thee as a witness and a bringer of good tidings and a warner (45)

And as a summoner unto Allah by His permission, and as a lamp that giveth light. (46)

And announce unto the believers the good tidings that they will have great bounty from Allah. (47)

And incline not to the disbelievers and the hypocrites. Disregard their noxious talk, and put thy trust in Allah. Allah is sufficient as Trustee. (48)

O

ye who believe! If ye wed believing women and divorce them before ye have touched them, then there is no period that ye should reckon. But content them and release them handsomely. (49)

O Prophet! Lo! We have made lawful unto thee thy wives unto whom thou hast paid their dowries, and those whom thy right hand possesseth of those whom Allah hath given thee as spoils of war, and the daughters of thine uncle on the father's side and the daughters of thine aunts on the father's side, and the daughters of thine uncles on the mother's side emigrated with thee, and a believing woman if she give herself unto the Prophet and the Prophet desire to ask her in marriage, a privilege for thee only, not for the (rest of) believers. We are aware of that which We enjoined upon them concerning their wives and those whom their right hands possess that thou mayst be free from blame, for Allah is Forgiving, Merciful. (50)

Thou canst defer whom thou wilt of them and receive unto thee whom thou wilt, and whomsoever thou desirest of those whom thou hast set aside (temporarily), it is no sin for thee (to receive her again); that is better; that they may be comforted and not grieve, and may all be pleased with what thou givest them. Allah knoweth what is in your hearts (O men) and Allah is Forgiving, Clement. (51)

It is not allowed thee to take (other) women henceforth nor that thou shouldst change them

for other wives even though their beauty pleased thee, save those whom thy right hand possesseth. And Allah is Watcher over all things. (52)

O ye who believe! Enter not the dwellings of the Prophet for a meal without waiting for the proper time, unless permission be granted you. But if ye are invited, enter, and, when, your meal is ended, then disperse. Linger not for conversation. Lo! that would cause annoyance to the Prophet, and he would be shy of (asking) you (to go); but Allah is not shy of the truth. And when ye ask of them (the wives of the Prophet) anything, ask it of them from behind a curtain. That is purer for your hearts and for their hearts. And it is not for you to cause annoyance to the messenger of Allah, nor that ye should ever marry his wives after him. Lo! that in Allah's sight would be an enormity. (53)

Whether ye divulge a thing or keep it hidden, lo! Allah is ever Knower of all things. (54)

It is no sin for them (thy wives) (to converse freely) with their fathers, or their sons: or their brothers, or their brothers sons, or the sons of their sisters or of their own women, or their slaves. O women! Keep your duty to Allah. Lo! Allah is Witness over all things. (55)

Lo! Allah and His angels shower blessings on the Prophet. O ye who believe! Ask blessings on him and salute him with a worthy salutation. (56)

Lo!

those who malign Allah and His messenger, Allah hath cursed them in the world and the Hereafter, and hath prepared for them the doom of the disdained. (57)

And those who malign believing men and believing women undeservedly, they bear the guilt of slander and manifest sin. (58)

O Prophet! Tell thy wives and thy daughters and the women of the believers to draw their cloaks close round them (when they go abroad). That will be better, that so they may be recognized and not annoyed. Allah is ever Forgiving, Merciful. (59)

If the hypocrites, and those in whose hearts is a disease, and the alarmists in the city do not cease, We verify shall urge thee on against them, then they will be your neighbors in it but a little while. (60)

Accursed, they will be seized wherever found and slain with a (fierce) slaughter. (61)

That was the way of Allah in the case of those who passed away of old; thou wilt not find for the way of Allah aught of power to change. (62)

Men ask you of the Hour. Say: The knowledge of it is with Allah only. What can convey (the knowledge) unto thee? It may be that the Hour is nigh. (63)

Lo! Allah hath cursed the disbelievers, and hath prepared for them a flaming fire, (64)

Wherein they will abide for ever. They will find (then) no protecting friend nor helper. (65)

On the day when their faces are turned over in the fire, they say: Oh,

would that we had obeyed Allah and had obeyed His messenger! (66)

And they say: Our Lord! Lo! we obeyed our princes and great men, and they misled us from the Way. (67)

Our Lord! Oh, give them double torment and curse them with a mighty curse. (68)

O ye who believe! Be not as those who slandered Moses, but Allah proved his innocence of that which they alleged, and he was well esteemed in Allah's sight. (69)

O ye who believe! Guard your duty to Allah, and speak words straight to the point; (70)

He will adjust your works for you and will forgive you your sins. Whosoever obeyeth Allah and His messenger, he verily hath gained a signal victory. (71)

Lo! We offered the trust unto the heavens and the earth and the hills, but they shrank from bearing it and were afraid of it. And man assumed it. Lo! he hath proved a tyrant and a fool. (72)

Allah punisheth hypocritical men and hypocritical women, and idolatrous men and idolatrous women. But Allah pardoneth believing men and believing women, and Allah is Forgiving, Merciful. (73)

of affairs. (3)

Allah has not made for any man two hearts in his (one) body: nor has He made your wives whom ye divorce by Zihar your mothers: nor has He made your adopted sons your sons. Such is (only) your (manner of) speech by your mouths. But Allah tells (you) the Truth and He shows the (right) Way. (4)

Call them by (the names) of their fathers: that is juster in the sight of Allah but if ye know not their fathers (names call them) your Brothers in faith or your Maulas. But there is no blame on you if ye make a mistake therein: (what counts is) the intention of your hearts: and Allah is Oft-Returning Most Merciful. (5)

The Prophet is closer to the Believers than their own selves and his wives are their mothers. Blood-relations among each other have closer personal ties in the Decree of Allah than (the Brotherhood of) Believers and Muhajirs: nevertheless do ye what is just to your closest friends: such is the writing in the Decree (of Allah). (6)

And remember We took from the Prophets their Covenant as (We did) from thee: from Noah Abraham Moses and Jesus the son of Mary: We took from them a solemn Covenant: (7)

That (Allah) may question the (Custodians) of Truth concerning the Truth they (were charged with): and He has prepared for the Unbelievers a grievous Penalty. (8)

O ye who believe! Remember the Grace of Allah (bestowed) on you when there came down on you

hosts (to overwhelm you): but We sent against them a hurricane and force that ye saw not. But Allah sees (clearly) all that ye do. (9)

Behold! they came on you from above you and from below you and behold the eyes became dim and the hearts gaped up to the throats and ye imagined various (vain) thoughts about Allah! (10)

In that situation were the Believers tried: they were shaken as by a tremendous shaking. (11)

And behold! the Hypocrites and those in whose hearts is a disease (even) say: "Allah and His Apostle promised us nothing but delusion!" (12)

Behold! a party among them said: "Ye men of Yathrib! Ye cannot stand (the attack)! Therefore go back!" and a band of them ask for leave of the Prophet saying "Truly our houses are bare and exposed" though they were not exposed: they intended nothing but to run away. (13)

And if an entry had been effected to them from the sides of the (City) and they had been incited to sedition they would certainly have brought it to pass with none but a brief delay! (14)

And yet they had already covenanted with Allah not to turn their backs and a covenant with Allah must (surely) be answered for. (15)

Say: "Running away will not profit you if ye are running away from death or slaughter; and even if (ye do escape) no more than a brief (respite) will ye be allowed to enjoy!" (16)

Say: "Who is it that can screen you

from Allah if it be His wish to give you Punishment or to give you Mercy?" Nor will they find for themselves besides Allah any protector or helper. (17)

Verily Allah knows those among you who keep back (men) and those who say to their brethren "Come along to us" but come not to the fight except for just a little while. (18)

Covetous over you. Then when fear comes thou wilt see them looking to thee their eyes revolving like (those of) one over whom hovers death: but when the fear is past they will smite you with sharp tongues covetous of goods. Such men have no faith and so Allah has made their deeds of none effect: and that is easy for Allah. (19)

They think that the Confederates have not withdrawn; and if the Confederates should come (again) they would wish they were in the deserts (wandering) among the Bedouins and seeking news about you (from a safe distance); and if they were in your midst they would fight but little. (20)

Ye have indeed in the Apostle of Allah a beautiful pattern of (conduct) for anyone whose hope is in Allah and the Final Day and who engages much in the praise of Allah. (21)

When the Believers saw the Confederate forces they said: "This is what Allah and His Apostle had promised us and Allah and his Apostle told us what was true." And it only added to their faith and their zeal in obedience. (22)

Among the Believers are

men who have been true to their Covenant with Allah: of them some have completed their vow to (the extreme) and some (still) wait: but they have never changed (their determination) in the least: (23)

That Allah may reward the men of Truth for their Truth and punish the Hypocrites if that be His Will or turn to them in Mercy: for Allah is Oft-Forgiving Most Merciful. (24)

And Allah turned back the Unbelievers for (all) their fury: no advantage did they gain and enough is Allah for the Believers in their fight. And Allah is full of Strength Able to enforce His Will. (25)

And those of the people of the Book who aided them Allah did take them down from their strongholds and cast terror into their hearts (so that) some ye slew and some ye made prisoners. (26)

And He made you heirs of their lands their houses and their goods and of a land which ye had not frequented (before). And Allah has power over all things. (27)

O Prophet! say to thy Consorts: "If it be that ye desire the life of this world and its glitter then come! I will provide for your enjoyment and set you free in a handsome manner." (28)

But if ye seek Allah and His Apostle and the Home of the Hereafter verily Allah has prepared for the well-doers amongst you a great reward. (29)

O Consorts of the Prophet! if any of you were guilty of evident unseemly conduct the Punishment would be

doubled to her and that is easy for Allah. (30)

But any of you that is devout in the service of Allah and His Apostle and works righteousness to her shall We grant her reward twice: and We have prepared for her a generous Sustenance. (31)

O Consorts of the Prophet! ye are not like any of the (other) women: if ye do fear (Allah) be not too complaisant of speech lest one in whose heart is a disease should be moved with desire: but speak ye a speech (that is) just. (32)

And stay quietly in your houses and make not a dazzling display like that of the former Times of Ignorance; and establish regular Prayer and give regular Charity; and obey Allah and His Apostle. And Allah only wishes to remove all abomination from you ye Members of the Family and to make you pure and spotless. (33)

And recite what is rehearsed to you in your homes of the Signs of Allah and His wisdom: for Allah understands the finest mysteries and is well- acquainted (with them). (34)

For Muslim men and women for believing men and women for devout men and women for true men and women for men and women who are patient and constant for men and women who humble themselves for men and women who give in charity for men and women who fast (and deny themselves) for men and women who guard their chastity and for men and women who engage much in Allahs praise for them

has Allah prepared forgiveness and great reward. (35)

It is not fitting for a Believer man or woman when a matter has been decided by Allah and His Apostle to have any option about their decision: if anyone disobeys Allah and His Apostle he is indeed on a clearly wrong Path. (36)

Behold! thou didst say to one who had received the grace of Allah and thy favor: "Retain thou (in wedlock) thy wife and fear Allah." But thou didst hide in thy heart that which Allah was about to make manifest: thou didst fear the people but it is more fitting that thou shouldst fear Allah. Then when Zaid had dissolved (his marriage) with her with the necessary (formality) We joined her in marriage to thee: in order that (in future) there may be no difficulty to the Believers in (the matter of) marriage with the wives of their adopted sons when the latter have dissolved with the necessary (formality) (their marriage) with them: and Allahs command must be fulfilled. (37)

There can be no difficulty to the Prophet in what Allah has indicated to him as a duty. It was the practice (approved) of Allah amongst those of old that have passed away and the command of Allah is a decree determined. (38)

(It is the practice of those) who preach the Messages of Allah and fear Him and fear none but Allah: and enough is Allah to call (men) to account. (39)

Muhammad is not the father of any of your men

but (he is) the Apostle of Allah and the Seal of the Prophets: and Allah has full knowledge of all things. (40)

O ye who believe! celebrate the praises of Allah and do this often; (41)

And glorify Him morning and evening. (42)

He it is Who sends blessings on you as do His angels that He may bring you out from the depths of Darkness into Light: and He is Full of Mercy to the Believers. (43)

Their salutation on the Day they meet Him will be "peace!": and He has prepared for them a generous Reward. (44)

O Prophet! Truly We have sent thee as a Witness a Bearer of Glad Tidings and a Warner (45)

And as one who invites to Allahs (Grace) by His leave and as a Lamp spreading Light. (46)

Then give the glad tidings to the Believers that they shall have from Allah a very great Bounty. (47)

And obey not (the behests) of the Unbelievers and the Hypocrites and heed not their annoyances but put thy trust in Allah for enough is Allah as a Disposer of affairs. (48)

O ye who believe! when ye marry believing women and then divorce them before ye have touched them no period of `Iddah have ye to count in respect of them: so give them a present and set them free in a handsome manner. (49)

O prophet! We have made lawful to thee thy wives to whom thou hast paid their dowers; and those whom thy right hand possesses

out of the prisoners of war whom Allah has assigned to thee; and daughters of thy paternal uncles and aunts and daughters of thy maternal uncles and aunts who migrated (from Mecca) with thee; and any believing woman who dedicates her soul to the Prophet if the Prophet wishes to wed her this only for thee and not for the Believers (at large); We know what We have appointed for them as to their wives and the captives whom their right hands possess in order that there should be no difficulty for Thee. And Allah is Oft-Forgiving Most Merciful. (50)

Thou mayest defer (the turn of) any of them that thou pleasest and thou mayest receive any thou pleasest: and there is no blame on thee if thou invite one whose (turn) thou hadst set aside. This were nigher to the cooling of their eyes the prevention of their grief and their satisfaction that of all of them with that which thou hast to give them: and Allah knows (all) that is in your hearts: and Allah is All-Knowing Most Forbearing. (51)

It is not lawful for thee (to marry more) women after this nor to change them for (other) wives even thought their beauty attract thee except any thy right hand should possess (as handmaidens): and Allah doth watch over all things. (52)

O ye who Believe! enter not the Prophets houses until leave is given you for a meal (and then) not (so early as) to wait for its preparation: but when ye

are invited enter; and when ye have taken your meal disperse without seeking familiar talk. Such (behavior) annoys the Prophet: He is ashamed to dismiss you but Allah is not ashamed (to tell you) the truth. And when ye ask (his ladies) for anything ye want ask them from before a screen: that makes for greater purity for your hearts and for theirs. Nor is it right for you that ye should annoy Allahs Apostle or that ye should marry his widows after him at any time. Truly such a thing is in Allahs sight an enormity. (53)

Whether ye reveal anything or conceal it verily Allah has full knowledge of all things. (54)

There is no blame (on these ladies if they appear) before their fathers or their sons their brothers or their brothers sons or their sisters sons or their women or the (slaves) whom their right hands possess. And (ladies) fear Allah: for Allah is Witness to all things. (55)

Allah and His angels send blessings on the Prophet: O ye that believe! send ye blessings on him and salute him with all respect. (56)

Those who annoy Allah and his Apostle Allah has cursed them in this world and in the Hereafter and has prepared for them a humiliating Punishment. (57)

And those who annoy believing men and women undeservedly bear (on themselves) a calumny and a glaring sin. (58)

O prophet! tell thy wives and daughters and the believing women that they should cast their outer garments over their persons

(when abroad): that is most convenient that they should be known (as such) and not molested: and Allah is Oft-Forgiving Most Merciful. (59)

Truly if the Hypocrites and those in whose hearts is a disease and those who stir up sedition in the City desist not We shall certainly stir thee up against them: then will they not be able to stay in it as thy neighbors for any length of time: (60)

They shall have a curse on them: wherever they are found they shall be seized and slain (without mercy). (61)

(Such was) the practice (approved) of Allah among those who lived aforetime: no change wilt thou find in the practice (approved) of Allah. (62)

Men ask thee concerning the Hour: say "The knowledge thereof is with Allah (alone)": and what will make thee understand? Perchance the Hour is nigh! (63)

Verily Allah has cursed the Unbelievers and prepared for them a Blazing Fire (64)

To dwell therein forever: no protector will they find nor helper. (65)

The Day that their faces will be turned upside down in the Fire they will say: "Woe to us! would that we had obeyed Allah and obeyed the Apostle!" (66)

And they would say: "Our Lord! we obeyed our chiefs and our great ones and they misled us as to the (right) path. (67)

"Our Lord! give them Double Penalty and curse them with a very great Curse!" (68)

O ye who believe! be ye not like those who vexed and insulted Moses but Allah cleared

him of the (calumnies) they had uttered: and he was honorable in Allahs sight. (69)

O ye who believe! fear Allah and (always) say a word directed to the Right: (70)

That He may make your conduct whole and sound and forgive you your sins: he that obeys Allah and His Apostle has already attained the highest Achievement. (71)

We did indeed offer the Trust to the Heavens and the Earth and the Mountains: but they refused to undertake it being afraid thereof: but man undertook it he was indeed unjust and foolish (72)

(With the result) that Allah has to punish the Hypocrites men and women and the Unbelievers men and women and Allah turns in Mercy to the Believers men and women: for Allah is Oft-Forgiving Most Merciful. (73)

la vérité et c'est Lui qui met [l'homme] dans la bonne direction.

5. Appelez-les du nom de leurs pères: c' est plus équitable devant Allah. Mais si vous ne connaissez pas leurs pères, alors considérez-les comme vos frères en religion ou vos alliés. Nul blâme sur vous pour ce que vous faites par erreur, mais (vous serez blâmés pour) ce que vos coeurs font délibérément. Allah, cependant, est Pardonneur et Miséricordieux.

6. Le Prophète a plus de droit sur les croyants qu'ils n'en ont sur eux- mêmes; et ses épouses sont leurs mères. Les liens de consanguinité ont [dans les successions] la priorité [sur les liens] unissant les croyants [de Médine] et les émigrés [de la Mecque] selon le livre d'Allah, à moins que vous ne fassiez un testament convenable en faveur de vos frères en religion. Et cela est inscrit dans le Livre.

7. Lorsque Nous prîmes des prophètes leur engagement, de même que de toi, de Noé, d'Abraham, de Moïse, et de Jésus fils de Marie: et Nous avons pris d'eux un engagement solennel,

8. afin [qu'Allah] interroge les véridiques sur leur sincérité. Et Il a préparé aux infidèles un châtiment douloureux.

9. ش vous qui croyez! Rappelez-vous le bienfait d'Allah sur vous, quand des troupes vous sont venues et que Nous avons envoyé contre elles un vent et des troupes que vous n'avez pas vues. Allah demeure Clairvoyant sur ce que vous faites.

10. Quand ils vous vinrent d'en haut et d'en bas [de toutes parts], et que les regards étaient troublés,

et les coeurs remontaient aux gorges, et vous faisiez sur Allah toutes sortes de suppositions...

11. Les croyants furent alors éprouvés et secoués d'une dure secousse.

12. Et quand les hypocrites et ceux qui ont la maladie [le doute] au coeur disaient: ‹Allah et Son messager ne nous ont promis que tromperie›.

13. De même, un groupe d'entre eux dit: ‹Gens de Yatrib ! Ne demeurez pas ici. Retournez [chez vous]›. Un groupe d'entre eux demande au Prophète la permission de partir en disant: ‹Nos demeures sont sans protection›, alors qu'elle ne l'étaient pas: ils ne voulaient que s'enfuir.

14. Et si une percée avait été faite sur eux par les flancs de la ville et qu'ensuite on leur avait demandé de renier leur foi, ils auraient accepté certes, et n'auraient guère tardé,

15. tandis qu'auparavant ils avaient pris l'engagement envers Allah qu'ils ne tourneraient pas le dos. Et il sera demandé compte de tout engagement vis-à-vis d'Allah.

16. Dis: ‹Jamais la fuite ne vous sera utile si c'est la mort (sans combat) ou le meurtre (dans le combat) que vous fuyez; dans ce cas, vous ne jouirez (de la vie) que peu (de temps)›.

17. Dis: ‹Quel est celui qui peut vous protéger d'Allah, s'Il vous veut du mal ou s'Il veut vous accorder une miséricorde?› Et ils ne trouveront pour eux- mêmes en dehors d'Allah, ni allié ni secoureur.

18. Certes, Allah connaît ceux d'entre vous qui suscitent des obstacles, ainsi que ceux qui disent à leurs frères: ‹Venez à nous›, tandis qu'ils

ne déploient que peu d'ardeur au combat,

19. avares à votre égard. Puis, quand leur vient la peur, tu les vois te regarder avec des yeux révulsés, comme ceux de quelqu'un qui s'est évanoui par peur de la mort. Une fois la peur passée, ils vous lacèrent avec des langues affilées, alors qu'ils sont chiches à faire le bien. Ceux-là n'ont jamais cru. Allah donc, rend vaines leurs actions. Et cela est facile à Allah.

20. Ils pensent que les coalisés ne sont pas partis. Or si les coalisés revenaient, [ces gens-là] souhaiteraient être des nomades parmi les Bédouins, et [se contenteraient] de demander de vos nouvelles. S'ils étaient parmi vous, ils n'auraient combattu que très peu.

21. En effet, vous avez dans le Messager d'Allah un excellent modèle [à suivre], pour quiconque espère en Allah et au Jour dernier et invoque Allah fréquemment.

22. Et quand les croyants virent les coalisés, ils dirent: ‹Voilà ce qu'Allah et Son messager nous avaient promis; et Allah et Son messager disaient la vérité›. Et cela ne fit que croître leur foi et leur soumission.

23. Il est, parmi les croyants, des hommes qui ont été sincères dans leur engagement envers Allah. Certain d'entre eux ont atteint leur fin, et d'autres attendent encore; et ils n'ont varié aucunement (dans leur engagement);

24. afin qu'Allah récompense les véridiques pour leur sincérité, et châtie, s'Il veut, les hypocrites, ou accepte leur repentir. Car Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

25. Et Allah a renvoyé, avec leur rage, les infidèles sans qu'ils

n'aient obtenu aucun bien, et Allah a épargné aux croyants le combat. Allah est Fort et Puissant.

26. Et Il a fait descendre de leurs forteresses ceux des gens du Livre qui les avaient soutenus [les coalisés], et Il a jeté l'effroi dans leurs coeurs; un groupe d'entre eux vous tuiez, et un groupe vous faisiez prisonniers.

27. Et Il vous a fait hériter leur terre, leurs demeures, leurs biens, et aussi une terre que vous n'aviez point foulée. Et Allah est Omnipotent.

28. ش Prophète! Dis à tes épouses: ‹Si c'est la vie présente que vous désirez et sa parure, alors venez! Je vous demanderai [les moyens] d'en jouir et vous libérerai [par un divorce] sans préjudice.

29. Mais si c'est Allah que vous voulez et Son messager ainsi que la Demeure dernière, Allah a préparé pour les bienfaisantes parmi vous une énorme récompense.

30. turpitude prouvée, le châtiment lui sera doublé par deux fois! Et ceci est facile pour Allah.

31. Et celle d'entre vous qui est entièrement soumise à Allah et à Son messager et qui fait le bien, Nous lui accorderons deux fois sa récompense, et Nous avons préparé pour elle une généreuse attribution.

32. ش femmes du Prophète! Vous n'êtes comparables à aucune autre femme. Si vous êtes pieuses, ne soyez pas trop complaisantes dans votre langage, afin que celui dont le coeur est malade [l'hypocrite] ne vous convoite pas. Et tenez un langage décent.

33. Restez dans vos foyers; et ne vous exhibez pas à la manière des femmes

avant l'Islam (Jahiliyah). Accomplissez le Salat, acquittez la Zakat et obéissez à Allah et à Son messager. Allah ne veut que vous débarrasser de toute souillure, ٍ gens de la maison [du prophète], et vous purifier pleinement.

34. Et gardez dans vos mémoires ce qui, dans vos foyers, est récité des versets d'Allah et de la sagesse. Allah est Doux et Parfaitement Connaisseur.

35. Les Musulmans et Musulmanes, croyants et croyantes, obéissants et obéissantes, loyaux et loyales, endurants et endurantes, craignants et craignantes, donneurs et donneuses d'aumٍnes, jeûnants et jeûnantes, gardiens de leur chasteté et gardiennes, invocateurs souvent d'Allah et invocatrices: Allah a préparé pour eux un pardon et une énorme récompense.

36. Il n'appartient pas à un croyant ou à une croyante, une fois qu'Allah et Son messager ont décidé d'une chose d'avoir encore le choix dans leur façon d'agir. Et quiconque désobéit à Allah et à Son messager, s'est égaré certes, d'un égarement évident.

37. Quand tu disais à celui qu'Allah avait comblé de bienfaits, tout comme toi-même l'avais comblé: ‹Garde pou toi ton épouse et crains Allah›, et tu cachais en ton âme ce qu'Allah allait rendre public. Tu craignais les gens, et c'est Allah qui est plus digne de ta crainte. Puis quand Zayd eût cessé toute relation avec elle, Nous te la fîmes épouser, afin qu'il n'y ait aucun empêchement pour les croyants d'épouser les femmes de leurs fils adoptifs, quand ceux-ci cessent toute relation avec elles. Le commandement d'Allah doit être exécuté.

38. Nul grief à faire au Prophète

en ce qu'Allah lui a imposé, conformément aux lois établies pour ceux qui vécurent antérieurement. Le commandement d'Allah est un décret inéluctable.

39. Ceux qui communiquent les messages d'Allah, Le craignants et ne redoutaient nul autre qu'Allah. Et Allah suffit pour tenir le compte de tout.

40. Muhammad n'a jamais été le père de l'un de vos hommes, mais le messager d'Allah et le dernier des prophètes. Allah est Omniscient.

41. ش vous qui croyez! Evoquez Allah d'une façon abondante.

42. et glorifiez-Le à la pointe et au déclin du jour.

43. C'est Lui qui prie sur vous, - ainsi que Ses anges, - afin qu'Il vous fasse sortir des ténèbres à la lumière; et Il est Miséricordieux envers les croyants.

44. Leur salutation au jour où ils Le rencontreront sera: ‹Salam› [paix], et Il leur a préparé une généreuse récompense.

45. ش Prophète! Nous t'avons envoyé [pour être] témoin, annonciateur, avertisseur.

46. appelant (les gens) à Allah, par Sa permission; et comme une lampe éclairante.

47. Et fait aux croyants la bonne annonce qu'ils recevront d'Allah une grande grâce.

48. Et n'obéis pas aux infidèles et aux hypocrites, ne prête pas attention à leur méchanceté et place ta confiance en Allah et Allah suffit comme protecteur.

49. ش vous qui croyez! Quand vous vous mariez avec des croyantes et qu'ensuite vous divorcez d'avec elles avant de les avoir touchées, vous ne pouvez leur imposer un délai d'attente. Donnez-leur jouissance [d'un bien] et libérez-les [par un divorce] sans préjudice.

50. ش Prophète! Nous t'avons rendue

licites tes épouses à qui tu as donné leur mahr (dot), ce que tu as possédé légalement parmi les captives [ou esclaves] qu'Allah t'a destinées, les filles de ton oncle paternel, les filles de tes tantes paternelles, les filles de ton oncle maternel, et les filles de tes tantes maternelles, - celles qui avaient émigré en ta compagnie, - ainsi que toute femme croyante si elle fait don de sa personne au Prophète, pourvu que le Prophète consente à se marier avec elle: c'est là un privilège pour toi, à l'exclusion des autres croyants. Nous savons certes, ce que nous leur avons imposé au sujet de leurs épouses et des esclaves qu'ils possèdent, afin qu'il n'eût donc point de blâme contre toi. Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

51. Tu fais attendre qui tu veux d'entre elles, et tu héberges chez toi qui tu veux. Puis il ne t'est fait aucun grief si tu invites chez toi l'une de celles que tu avais écartées. Voilà ce qui est le plus propre à les réjouir, à leur éviter tout chagrin et à leur faire accepter de bon coeur ce que tu leur as donné à toutes. Allah sait, cependant, ce qui est en vos coeurs. Et Allah est Omniscient et Indulgent.

52. Il ne t'est plus permis désormais de prendre [d'autres] femmes. ni de changer d'épouses, même si leur beauté te plaît; - à l'exception des esclaves que tu possèdes. Et Allah observe toute chose.

53. ش vous qui croyez! N'entrez pas dans les demeures du Prophète,

à moins qu'invitation ne vous soit faite à un repas, sans être là à attendre sa cuisson. Mais lorsqu'on vous appelle, alors, entrez. Puis, quand vous aurez mangé, dispersez-vous, sans chercher à vous rendre familiers pour causer. Cela faisait de la peine au Prophète, mais il se gênait de vous (congédier), alors qu'Allah ne se gêne pas de la vérité. Et si vous leur demandez (à ses femmes) quelque objet, demandez-le leur derrière un rideau: c'est plus pur pour vos coeurs et leurs coeurs; vous ne devez pas faire de la peine au Messager d'Allah, ni jamais vous marier avec ses épouses après lui; ce serait, auprès d'Allah, un énorme pêché.

54. Que vous divulguiez une chose ou que vous la cachiez,... Allah demeure Omniscient.

55. Nul grief sur elles au sujet de leurs pères, leur fils, leurs frères, les fils de leurs frères, les fils de leurs soeurs, leurs femmes [de suite] et les esclaves qu'elles possèdent. Et craignez Allah. Car Allah est témoin de toute chose.

56. Certes, Allah est Ses Anges prient sur le Prophète; ٍ vous qui croyez priez sur lui et adresses [lui] vos salutations.

57. Ceux qui offensent Allah et Son messager, Allah les maudit ici-bas, comme dans l'au-delà et leur prépare un châtiment avilissant.

58. Et ceux qui offensent les croyants et les croyantes sans qu'ils l'aient mérité, se chargent d'une calomnie et d'un péché évident.

59. ش Prophète! Dis à tes épouses, à tes filles, et aux femmes des croyants, de ramener sur elles leurs grands voiles:

elles en seront plus vite reconnues et éviteront d'être offensées. Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

60. Certes, si les hypocrites, ceux qui ont la maladie au coeur, et les alarmistes [semeurs de troubles] à Médine ne cessent pas, Nous t'inciterons contre eux, et alors, ils n'y resteront que peu de temps en ton voisinage.

61. Ce sont des maudits. Où qu'on les trouve, ils seront pris et tués impitoyablement:

62. Telles était la loi établie par Allah envers ceux qui ont vécu auparavant et tu ne trouvera pas de changement dans la loi d'Allah.

63. Les gens t'interrogent au sujet de l'Heure. Dis: ‹Sa connaissance est exclusive à Allah›. Qu'en sais-tu? Il se peut que l'Heure soit proche.

64. Allah a maudit les infidèles et leur a préparé une fournaise,

65. pour qu'ils y demeurent éternellement, sans trouver ni alliés ni secoureur.

66. Le jour où leurs visages seront tournés dans le Feu, ils diront : ‹Hélas pour nous! Si seulement nous avions obéi à Allah et obéi au Messager!›.

67. Et ils dirent: ‹Seigneur, nous avons obéi à nos chefs et à nos grands. C'est donc eux qui nous ont égarés du Sentier.

68. ش notre Seigneur, inflige-leur deux fois le châtiment et maudis les d'une grande malédiction›.

69. ش vous qui croyez! Ne soyez pas comme ceux qui ont offensé Moïse. Allah l'a déclaré innocent de leurs accusations, car il était honorable auprès d'Allah.

70. ش vous qui croyez! Craignez Allah et parlez avec droiture.

71. afin qu'Il améliore vos actions et vous

pardonne vos péchés. Quiconque obéit à Allah et à Son messager obtient certes une grande réussite.

72. Nous avions proposé aux cieux, à la terre et aux montagnes la responsabilité (de porter les charges de faire le bien et d'éviter le mal). Ils ont refusé de la porter et en ont eu peur, alors que l'homme s'en est chargé; car il est très injuste [envers lui-même] et très ignorant.

73. [Il en est ainsi] afin qu'Allah châtie les hypocrites, hommes et femmes, et les associateurs et les associatrices, et Allah accueille le repentir des croyants et des croyantes. Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

esposas de aquél son las madres de éstos. Los unidos por lazos de consanguinidad están más cerca unos de otros, según la Escritura de Alá, que los creyentes y los emigrados

7. Y cuando concertamos un pacto con los profetas, contigo, con Noé, con Abraham, con Moisés y con Jesús, hijo de María -pacto solemne,

8. para pedir cuenta de su sinceridad a los sinceros. Y para los infieles ha preparado un castigo doloroso.

9. ¡Creyentes! Recordad la gracia que Alá os dispensó cuando vinieron las legiones contra vosotros y Nosotros enviamos contra ellas un viento y legiones invisibles a vuestros ojos. Alá ve bien lo que hacéis.

10. Cuando os acosaban por todas partes, cuando el terror os desvió la mirada, se os hizo un nudo en la garganta y conjeturasteis sobre Alá.

11. En esa ocasión, los creyentes fueron puestos a prueba y sufrieron una violenta conmoción.

12. Y cuando los hipócritas y los enfermos de corazón decían: «¡Alá y Su Enviado no han hecho sino engañarnos con sus. promesas!»

13. Y cuando un grupo de ellos dijo: «¡Gente de Yatrib! ¡No os quedéis aquí! ¡Regresad!» Parte de ellos pidió autorización al Profeta, diciendo: «¡Nuestras casas están indefensas!» En realidad, no es que sus casa estuvieran indefensas, lo que querían era

14. Si les hubieran entrado por sus arrabales y se les hubiera pedido que apostataran, habrían aceptado casi sin demora.

15. Pero habían concertado antes con Alá una alianza: no volver la espalda. Y hay que responder de la alianza con Alá...

16. Di: «No sacaréis nada con huir si es que pretendéis con ello no morir o que no os maten. De todas maneras, se os va a dejar gozar sólo por poco tiempo».

17. Di: «¿Quién podrá protegeros de Alá, tanto si quiere haceros mal como si quiere haceros objeto de misericordia?» No encontrarán, fuera de Alá, amigo ni auxiliar.

18. Alá sabe quiénes son, entre vosotros, los que levantan obstáculos y los que dicen a sus hermanos: «¡Venid a nosotros!», pero sin mostrar gran ardor para combatir.

19. Os regatean la ayuda. Cuando viene el miedo, les ves que te miran, girándoles los ojos, como mira aquél a quien ronda la muerte. Pero, cuando ha desaparecido el miedo, os hieren con sus afiladas lenguas, ávidos de botín. Esos tales no son creyentes. A

20. Creen que los coalicionistas no se han ido. Pero, si los coalicionistas regresaran, querrían retirarse al desierto entre los beduinos, preguntando qué ha sido de vosotros. Si se quedaran con vosotros, combatirían pero poco.

21. En el Enviado de Alá tenéis, ciertamente, un bello modelo para quien cuenta con Alá y con el último Día y que recuerda mucho a Alá.

22. Y cuando los creyentes vieron a los coalicionistas, dijeron: «Esto es lo que Alá y su Enviado nos habían prometido. ¡Dios y su Enviado decían la verdad!» Esto no hizo sino aumentar su fe y su adhesión.

23. Hubo creyentes que se mantuvieron fieles a la alianza concertada con Alá. Algunos de ellos dieron ya su vida. Otros

esperan aún, sin mudar su actitud.

24. Para que Alá retribuya a los sinceros por su sinceridad y castigue a los hipócritas, si quiere, o se vuelva a ellos. Alá es indulgente, misericordioso.

25. Alá despidió a los infieles llenos de ira, sin que consiguieran triunfar. Alá evitó el combate a los creyentes. Alá es fuerte, poderoso.

26. Hizo bajar de sus fortalezas a los de la gente de la Escritura que habían apoyado a aquéllos. Sembró el terror en sus corazones. A unos matasteis, a otros les hicisteis cautivos.

27. Os ha dado en herencia su tierra, sus casas, sus bienes y un territorio que nunca habíais pisado. Alá es omnipotente.

28. ¡Profeta! Di a tus esposas: «Si deseáis la vida de acá y su ornato, ¡venid, que os proveeré y os dejaré en libertad decorosamente!

29. Pero, si buscáis a Alá, a Su Enviado y la Morada Postrera, entonces, Alá ha preparado una recompensa magnífica para aquéllas de vosotras que hagan el bien».

30. ¡Mujeres del Profeta! A la que de vosotras sea culpable de deshonestidad manifiesta, se le doblará el castigo. Es cosa fácil para Alá.

31. Pero a la que de vosotras obedezca a Alá y a Su Enviado y obre bien, le daremos doble remuneración y le prepararemos generoso sustento.

32. ¡Mujeres del Profeta! Vosotras no sois como otras mujeres cualesquiera. Si teméis a Alá, no seáis tan complacientes en vuestras palabras que llegue a anhelaros el enfermo de corazón. ¡Hablad, más bien, como se debe!

33. ¡Quedaos en vuestras

casas! ¡No os acicaléis como se acicalaban las natiguas paganas! ¡Haced la azalá! ¡Dad el azaque! ¡Obedeced a Alá y a Su Enviado! Alá sólo quiere libraros de la mancha, gente de la casa, y purificaros por completo.

34. Recordad lo que de las aleyas de Alá y de la Sabiduría se recita en vuestras casas. Alá es sutil, está bien informado.

35. Alá ha preparado perdón y magnífica recompensa para los musulmanes y las musulmanas, los creyentes y las creyentes, los devotos y las devotas, los sinceros y las sinceras, los pacientes y las pacientes, los humildes y las humildes, los que y las que d

36. Cuando Alá y Su Enviado han decidido un asunto, ni el creyente ni la creyente tienen ya opción en ese asunto. Quien desobedece a Alá y a su Enviado está evidentemente extraviado.

37. Y cuando decías al que había sido objeto de una gracia de Alá y de una gracia tuya: «¡Conserva a tu esposa y teme a Alá!», y ocultabas en tu alma lo que Alá iba a revelar, y tenías miedo de los hombres, siendo así que Alá tiene más derecho a que Le te

38. Que no tenga reparos el Profeta por algo que le ha sido impuesto por Alá. conforme a la práctica de Alá para los que vivieron antes -la orden de Alá es un decreto decidido-,

39. que transmitían los mensajes de Alá y Le tenían miedo, no teniendo miedo de nadie más que de Alá. ¡Basta Alá para ajustar cuentas!

40. Mahoma no es el padre de ninguno de vuestros varones, sino el Enviado de Alá y el sello de los profetas. Alá es omnisciente.

41. ¡Creyentes! ¡Recordad mucho a Alá!

42. ¿Glorificadle mañana y tarde!

43. Él es Quien, con Sus ángeles, os a bendice para sacaros de las tinieblas a la luz. Es misericordioso con los creyentes.

44. El día que Le encuentren, serán saludados con: «¡Paz!» Les habrá preparado una recompensa generosa.

45. ¡Profeta! Te hemos enviado como testigo, como nuncio de buenas nuevas, como monitor,

46. como voz que llama a Alá con Su permiso, como antorcha luminosa.

47. Anuncia a los creyentes que recibirán un gran favor de Alá.

48. ¡No obedezcas a los infieles y a los hipócritas! ¡Haz caso omiso de sus ofensas y confía en Alá! ¡Alá basta como protector!

49. ¡Creyentes! Si os casáis con mujeres creyentes y, luego, las repudiáis antes de haberlas tocado, no tenéis por qué exigirles un período de espera. ¡Proveedlas de lo necesario y dejadlas en libertad decorosamente!

50. ¡Profeta! Hemos declarado lícitas para ti a tus esposas, a las que has dado dote, a las esclavas que Alá te ha dado como botín de guerra, a las hijas de tu tío y tías paternos y de tu tío y tías maternos que han emigrado contigo y a toda mujer creyent

51. Puedes dejar para otra ocasión a la que de ellas quieras, o llamar a ti a la que quieras, o volver a llamar a una de las que habías

separado. No haces mal. Esto contribuye a su alegría, a evitar que estén tristes y a que todas ellas estén contentas co

52. En adelante, no te será lícito tomar otras mujeres, ni cambiar de esposas, aunque te guste su belleza, a excepción de tus esclavas. Alá todo lo observa.

53. ¡Creyentes! No entréis en las habitaciones del Profeta a menos que se os autorice a ello para una comida. No entréis hasta que sea hora. Cuando se os llame, entrad y, cuando hayáis comido, retiraos sin poneros a hablar como si fueráis de la familia. E

54. Si mostráis algo o lo ocultáis,... Alá lo sabe todo.

55. No pecan si se trata de sus padres, sus hijos, sus hermanos, los hijos de sus hermanos, los hijos de sus hermanas, sus mujeres o sus esclavas. ¡Temed a Alá! Alá es testigo de todo.

56. Alá y sus ángeles bendicen al Profeta. ¡Creyentes! ¡Bendecidle vosotros también y saludadle como se debe!

57. A los que molestan a Alá y a Su Enviado, Alá les ha maldecido en la vida de acá y en la otra y les ha preparado un castigo humillante.

58. Los que molestan a los creyentes y a las creyentes, sin haberlo éstos merecido, son culpables de infamia y de pecado manifiesto.

59. ¡Profeta! Di a tus esposas, a tus hijas y a las mujeres de los creyentes que se cubran con el manto. Es lo mejor para que se las distinga y no sean molestadas. Alá es indulgente, misericordioso.

60. Si

los hipócritas, los enfermos de corazón y los agitadores de la ciudad no cesan, hemos de incitarte contra ellos y pronto dejarán tu vecindad.

61. Malditos, serán capturados y muertos sin piedad donde quiera que se dé con ellos,

62. conforme a la practica de Alá con los que vivieron antes. Y encontrarás la práctica de Alá irreemplazable.

63. Los hombres te preguntan por la Hora. Di: «Sólo Alá tiene conocimiento de ella». ¿Quién sabe? Quizá la Hora esté próxima...

64. Alá ha maldecido a los infieles y les ha preparado fuego de la gehena,

65. en el que estarán eternamente, para siempre. No encontrarán amigo ni auxiliar.

66. El día que, en el Fuego, se desencajen sus rostros de dolor, dirán: «¿Ojalá hubiéramos obedecido a Alá! ¡Ojalá hubiéramos obedecido al Enviado!».

67. Y dirán: «¡Señor! ¡Hemos obedecido a nuestros señores y a nuestros grandes y nos han extraviado del Camino!

68. ¡Dóblales, Señor, el castigo y échales una gran maldición!»

69. ¡Creyentes! ¡No seáis como los que molestaron a Moisés! Alá le declaró inocente de lo que le habían acusado. Alá le tenía consideración.

70. ¡Creyentes! ¡Temed a Alá y no digáis despropósitos,

71. para que haga prosperar vuestras obras y os perdone vuestros pecados! Quien obedezca a Alá y a Su Enviado tendrá un éxito grandioso.

72. Propusimos el depósito a los cielos, a la tierra y a las montañas, pero se negaron a hacerse cargo de él, tuvieron miedo. El hombre, en cambio, se hizo cargo. Es, ciertamente, muy impío, muy ignorante.

73. Para que Alá castigue a los hipócritas y a las hipócritas, a los asociadores y a las asociadoras, y para que Alá se vuelva a los creyentes y a las creyentes. Alá es indulgente, misericordioso.

den Propheten den Bund eingingen, und mit dir, und mit Noah und Abraham und Moses und mit Jesus, dem Sohn der Maria. Wir gingen mit ihnen einen feierlichen Bund ein;

8. Auf daك Er die Wahrhaftigen nach ihrer Wahrhaftigkeit befragen mِchte. Und für die Unglنubigen hat Er eine schmerzliche Strafe bereitet.

9. O die ihr glaubt! Gedenket der Gnade Allahs gegen euch, da Heerscharen wider euch heranrückten; und Wir sandten gegen sie einen Wind und Heerscharen, die ihr nicht saht. Und Allah sieht, was ihr tut.

10. Da sie über euch kamen von oben her und von unten her, und da (eure) Blicke wild waren und die Herzen in die Kehlen stiegen und ihr verschiedene Gedanken hegtet über Allah.

11. Da wurden die Glنubigen geprüft, und sie wurden erschüttert in heftiger Erschütterung.

12. Und da die Heuchler und die, in deren Herzen Krankheit ist, sprachen: «Allah und Sein Gesandter haben uns bloكen Trug verheiكen.»

13. Und da eine Anzahl von ihnen sprach: «O ihr Leute von Jathrib, ihr kِnnt nicht standhalten, drum gehet zurück.» Und ein Teil von ihnen bat (sogar) den Propheten um Erlaubnis und sprach: «Unsere Hنuser sind entblِكt.» Und sie waren nicht entblِكt. Sie wollten eben nur fliehen.

14. Und wenn der Zutritt (zu der Stadt Medina) erzwungen würde wider sie von allen Seiten her und würden sie dann aufgefordert, abzufallen, sie würden es sogleich tun; dann würden sie darin (in der Stadt) nicht lange weilen kِnnen.

15. Und sie hatten doch in Wahrheit schon mit Allah den Bund geschlossen, daك sie

nicht den Rücken (zur Flucht) wenden würden. Und über den Bund mit Allah muك Rechenschaft abgelegt werden.

16. Sprich: «Die Flucht wird euch nimmermehr nützen, wenn ihr dem Tod entflieht oder der Niedermetzelung; und dann werdet ihr nur wenig genieكen.»

17. Sprich: «Wer ist es, der euch vor Allah schützen kann, wenn Er wünscht, euch zu strafen, oder wenn Er wünscht, euch Barmherzigkeit zu erweisen? Und sie werden für sich auكer Allah keinen wahren Freund noch Helfer finden.

18. Allah kennt diejenigen unter euch, die (die Menschen) behindern, und diejenigen, die zu ihren Brüdern sprechen: «Kommt her zu uns»; und sie lassen sich nur wenig in Krieg ein,

19. Geizig euch gegenüber. Naht aber Gefahr, dann siehst du sie nach dir ausschauen, mit rollenden Augen wie einer, der in Ohnmacht fنllt vor Todesfurcht. Doch wenn dann die Angst vorbei ist, dann treffen sie euch mit scharfen Zungen in ihrer Gier nach Gut. Diese haben nicht geglaubt; darum hat Allah ihre Werke zunichte gemacht. Und das ist Allah ein leichtes.

20. Sie hoffen, daك die Verbündeten noch nicht abgezogen seien; und wenn die Verbündeten (wieder) kommen sollten, so würden sie lieber bei den nomadischen Arabern in der Wüste sein und dort um Nachrichten über euch fragen. Und wenn sie bei euch wنren, so würden sie nur wenig kنmpfen.

21. Wahrlich, ihr habt an dem Propheten Allahs ein schِnes Vorbild für jeden, der auf Allah und den Letzten Tag hofft und Allahs hنufig gedenkt.

22. Als die Glنubigen die Verbündeten sahen, da sprachen sie: «Das ist's, was

Allah und Sein Gesandter uns verheiكen haben; und Allah und Sein Gesandter sprachen wahr.» Und es mehrte sie nur an Glauben und Ergebung.

23. Unter den Glنubigen sind Leute, die dem Bündnis, das sie mit Allah geschlossen, die Treue hielten. Es sind welche unter ihnen, die ihr Gelübde erfüllt haben, und welche, die noch warten, und sie haben sich nicht im geringsten verنndert;

24. Daك Allah die Wahrhaftigen belohne für ihre Wahrhaftigkeit und die Heuchler bestrafe, wenn es Ihm gefنllt, oder Sich ihnen zuwende in Barmherzigkeit. Wahrlich, Allah ist allverzeihend, barmherzig.

25. Und Allah schlug die Unglنubigen in ihrem Grimm zurück; sie erlangten keinen Vorteil. Und Allah genügte den Glنubigen im Kampf. Allah ist gewaltig, allmنchtig.

26. Und Er brachte die aus dem Volk der Schrift, die ihnen halfen, herunter von ihren Burgen und warf Schrecken in ihre Herzen. Einen Teil erschlugt ihr, und einen Teil nahmt ihr gefangen.

27. Und Er lieك euch ihr Land erben und ihre Hنuser und ihren Besitz und ein Land, in das ihr nie den Fuك gesetzt. Und Allah vermag alle Dinge zu tun.

28. O Prophet! sprich zu deinen Frauen: «Wenn ihr das Leben in dieser Welt begehrt und seinen Schmuck, so kommt, ich will euch eine Gabe reichen und euch dann entlassen auf geziemende Weise.

29. Doch wenn ihr Allah begehrt und Seinen Gesandten und die Wohnstatt im Jenseits, dann, fürwahr, hat Allah für die unter euch, die Gutes tun, einen herrlichen Lohn bereitet.»

30. O Frauen des Propheten! wer von euch offenkundig unziemlicher Aufführung schuldig ist,

so würde ihr die Strafe verdoppelt werden. Und das ist Allah ein leichtes.

31. Doch wer von euch Allah und Seinem Gesandten gehorsam ist und Gutes tut - ihr werden Wir ihren Lohn zwiefach geben; und Wir haben für sie eine ehrenvolle Versorgung bereitet.

32. O Frauen des Propheten, ihr seid nicht wie andere Frauen! Wenn ihr rechtschaffen seid, dann seid nicht geziert im Reden, damit nicht der, in dessen Herzen Krankheit ist, Erwartungen hege, sondern redet in geziemenden Worten.

33. Und bleibt in euren Hنusern und prunkt nicht wie in den Zeiten der Unwissenheit, und verrichtet das Gebet und zahlet die Zakat, und gehorchet Allah und Seinem Gesandten. Allah wünscht nur Unreinheit von euch zu nehmen, ihr Angehِrigen des Hauses, und euch rein und lauter zu machen.

34. Und gedenket der Zeichen Allahs und der Worte der Weisheit, die in euren Hنusern verlesen werden; denn Allah ist gütig, allwissend.

35. Wahrlich, die muslimischen Mنnner und die muslimischen Frauen, die glنubigen Mنnner und die glنubigen Frauen, die gehorsamen Mنnner und die gehorsamen Frauen, die wahrhaftigen Mنnner und die wahrhaftigen Frauen, die standhaften Mنnner und die standhaften Frauen, die demütigen Mنnner und die demütigen Frauen, die Mنnner, die Almosen geben, und die Frauen, die Almosen geben, die Mنnner, die fasten, und die Frauen, die fasten, die Mنnner, die ihre Keuschheit wahren, und die Frauen, die ihre Keuschheit wahren, die Mنnner, die Allahs hنufig gedenken, und die Frauen, die gedenken - Allah hat ihnen Vergebung und herrlichen Lohn bereitet.

36. Und es ziemt sich nicht für einen

glنubigen Mann oder eine glنubige Frau, wenn Allah und Sein Gesandter eine Sache entschieden haben, daك sie in ihrer Angelegenheit eine Wahl haben sollten. Und wer Allah und Seinem Gesandten nicht gehorcht, der geht wahrlich irre in offenkundigem Irrtum.

37. Und (gedenke der Zeit) da du zu dem sprachst, dem Allah Gnade erwiesen hatte und dem (auch) du Gnade erwiesen hattest: «Behalte deine Frau für dich und fürchte Allah.» Und du verbargest in deiner Seele, was Allah ans Licht bringen wollte, und du fürchtetest die Menschen, wنhrend Allah mehr verdient, daك du Ihn fürchtest. Dann aber, als Zaid tat, was er mit ihr zu tun wünschte, verbanden Wir sie ehelich mit dir, damit für die Glنubigen keine Beunruhigung bestünde in bezug auf die Frauen ihrer angenommenen Sِhne, wenn sie ihren Wunsch ausgeführt haben. Allahs Ratschluك muك vollzogen werden.

38. Es trifft den Propheten kein Vorwurf für das, was Allah ihm auferlegt hat. Das war Allahs Vorgehen gegen jene, die vordem hingingen - und Allahs Befehl ist ein unabنnderlicher Beschluك -,

39. Jene, die Allahs Botschaften ausrichteten und Ihn fürchteten, und niemanden fürchteten auكer Allah. Und Allah genügt als ein Rechner;

40. Mohammed ist nicht der Vater eines eurer Mنnner, sondern der Gesandte Allahs und das Siegel der Propheten; und Allah hat volle Kenntnis aller Dinge.

41. O die ihr glaubt! gedenket Allahs in hنufigem Gedenken;

42. Und lobpreiset Ihn morgens und abends.

43. Er ist es, Der euch segnet, und Seine Engel beten für euch, daك Er euch aus den Finsternissen zum Licht führe. Und

Er ist barmherzig gegen die Glنubigen.

44. Ihr Gruك an dem Tage, da sie Ihm begegnen, wird sein «Frieden!» Und Er hat für sie einen ehrenvollen Lohn bereitet.

45. O Prophet, Wir haben dich als einen Zeugen entsandt, und als Bringer froher Botschaft, und als Warner,

46. Und als einen Aufrufer zu Allah nach Seinem Gebot, und als eine leuchtende Sonne.

47. Verkünde den Glنubigen die frohe Botschaft, daك ihnen von Allah groكe Huld zuteil werden soll.

48. Und gehorche nicht den Unglنubigen und den Heuchlern, und beachte ihre Belنstigung nicht, und vertraue auf Allah; denn Allah genügt als Beschützer.

49. O die ihr glaubt! wenn ihr glنubige Frauen heiratet und euch dann von ihnen scheidet, ehe ihr sie berührt habt, so besteht für euch ihnen gegenüber keine Wartefrist, die ihr rechnet. Drum beschenkt sie und entlaكt sie auf geziemende Weise.

50. O Prophet, Wir erlaubten dir deine Gattinnen, denen du ihre Mitgift zu geben dich verpflichtet hast, und jene, die deine Rechte besitzt aus (der Zahl) derer, die Allah dir als Kriegsbeute gegeben, und die Tِchter deines Vatersbruders, und die Tِchter deiner Vaterschwestern, und die Tِchter deines Mutterbruders, und die Tِchter deiner Mutterschwestern, die mit dir ausgewandert sind, und jedwede glنubige Frau, wenn sie sich dem Propheten anvertraut, vorausgesetzt, daك der Prophet sie zu heiraten wünscht: (dies) nur für dich und nicht für die Glنubigen. Wir haben bereits bekanntgegeben, was Wir ihnen verordnet haben über ihre Frauen und jene, die ihre Rechte besitzt, so daك sich keine Schwierigkeit für dich ergنbe (in der Ausführung

deines Werks). Und Allah ist allverzeihend, barmherzig.

51. Du darfst die unter ihnen hinhalten, die du wünschest, und du darfst die zu dir nehmen, die du wünschest; und wenn du eine, die du entlassen, wieder nehmen willst, dann trifft dich kein Vorwurf. Das ist dazu angetan, daك ihre Augen gekühlt werden und daك sie sich nicht grنmen und daك sie alle zufrieden sein mِgen mit dem, was du ihnen zu geben hast. Allah weiك, was in euren Herzen ist, denn Allah ist allwissend, langmütig

52. Es ist dir nicht erlaubt, hinfort (andere) Frauen (zu heiraten) noch sie mit (anderen) Frauen zu vertauschen, auch wenn ihre Güte dir gefنllt, die nur ausgenommen, die deine Rechte besitzt. Und Allah wacht übel alle Dinge.

53. O die ihr glaubt! betretet nicht die Hنuser des Propheten, es sei denn, daك euch Erlaubnis gegeben ward zu einer Mahlzeit, ohne auf deren Zubereitung zu warten. Sondern wann immer ihr eingeladen seid, tretet ein (zur rechten Zeit); und wenn ihr gespeist habt, so gehet auseinander und sنumt nicht zu (weiterer) Unterhaltung. Das verursacht dem Propheten Ungelegenheit und er ist scheu vor euch, jedoch Allah ist nicht scheu vor der Wahrheit. Und wenn ihr sie um irgend etwas zu bitten habt, so bittet sie hinter einem Vorhang. Das ist reiner für eure Herzen und ihre Herzen. Und es geziemt euch nicht, den Gesandten Allahs zu belنstigen, noch daك ihr je seine Frauen nach ihm heiraten solltet. Fürwahr, das würde vor Allah eine Ungeheuerlichkeit sein.

54. Ob ihr eine Sache offenbart oder sie verhehlt,

wahrlich, Allah kennt alle Dinge.

55. Es ist kein Vergehen von ihnen (sich zu zeigen) ihren Vنtern oder ihren Sِhnen oder ihren Brüdern oder den Sِhnen ihrer Brüder oder den Sِhnen ihrer Schwestern oder ihren Frauen oder denen, die ihre Rechte besitzt. Und fürchtet Allah; wahrlich, Allah ist Zeuge aller Dinge.

56. Allah sendet Segnungen auf den Propheten und Seine Engel beten für ihn. O die ihr glaubt, betet (auch) ihr für ihn und wünschet ihm Frieden mit aller Ehrerbietung.

57. Wahrlich, diejenigen, die Allah und Seinen Gesandten belنstigen - Allah hat sie von Sich gewiesen in dieser Welt und im Jenseits und hat ihnen eine schmنhliche Strafe bereitet.

58. Und diejenigen, die glنubige Mنnner und glنubige Frauen belنstigen unverdienterweise, laden gewiكlich (die Schuld) der Verleumdung und offenkundige Sünde auf sich.

59. O Prophet! sprich zu deinen Frauen und deinen Tِchtern und zu den Frauen der Glنubigen, sie sollen ihre Tücher tief über sich ziehen. Das ist besser, damit sie erkannt und nicht belنstigt werden. Und Allah ist allverzeihend, barmherzig.

60. Wenn die Heuchler und die, in deren Herzen Krankheit ist, und die, welche Gerüchte in der Stadt aussprengen, nicht ablassen, so werden Wir dich sicherlich gegen sie antreiben; dann werden sie nicht als deine Nachbarn darin weilen, es sei denn für kurze Zeit.

61. Weit sind sie von der Gnade! Wo immer sie gefunden werden, sollen sie ergriffen und hingerichtet werden.

62. (Folget) dem Brauch Allahs im Falle derer, die vordem hingingen; und du wirst in Allahs Brauch nie einen Wandel finden.

63. Die

Menschen befragen dich über die «Stunde». Sprich: «Das Wissen um sie ist allein bei Allah», und wie kannst du wissen? Vielleicht ist die «Stunde» nahe.

64. Allah hat die Unglنubigen von Sich gewiesen und hat für sie ein flammendes Feuer bereitet,

65. Worin sie auf lange Zeit bleiben sollen. Sie werden keinen Freund noch Helfer finden.

66. An dem Tage, da ihre Führer im Feuer gewendet werden, da werden sie sprechen: «O daك wir doch Allah gehorcht hatten und gehorcht dem Gesandten!»

67. Und sie werden sprechen: «Unser Herr, wir gehorchten unseren Hنuptern und unseren Groكen, und sie führten uns irre, ab von dem Weg

68. Unser Herr, gib ihnen verdoppelte Strafe und verfluche sie mit einem gewaltigen Fluch.»

69. O die ihr glaubt! seid nicht wie jene, die Moses krنnkten; jedoch Allah reinigte ihn von dem, was sie (gegen ihn) نuكerten. Und er ist ehrenwert vor Allah.

70. O die ihr glaubt! fürchtet Allah, und redet das rechte Wort.

71. Er wird eure Werke recht machen für euch und euch eure Sünden vergeben. Und wer Allah und Seinem Gesandten gehorcht, wird gewiك einen gewaltigen Erfolg erreichen.

72. Wir boten das vollkommene Vertrauenspfand den Himmeln und der Erde und den Bergen, doch sie weigerten sich, es zu tragen, und schreckten davor zurück. Aber der Mensch nahm es auf sich. Fürwahr, er ist sehr ungerecht, unwissend.

73. (Die Folge ist) daك Allah Heuchler und Heuchlerinnen strafen wird sowie Gِtzendiener und Gِtzendienerinnen; und Allah kehrt Sich in Barmherzigkeit zu glنubigen Mنnnern und glنubigen Frauen; denn Allah ist

allverzeihend, barmherzig.

di Gesù figlio di Maria; concludemmo con loro un patto solenne,

8. affinché Allah chieda conto ai sinceri della loro sincerità. Per i miscredenti ha preparato un castigo doloroso.

9. O credenti, ricordatevi dei favori che Allah vi ha concesso, quando vi investirono gli armati. Contro di loro mandammo un uragano e schiere che non vedeste . Allah vede perfettamente quello che fate.

10. Quando vi assalirono dall'alto e dal basso, si offuscarono i vostri sguardi: avevate il cuore in gola e vi lasciavate andare ad ogni sorta di congettura a proposito di Allah .

11. Furono messi alla prova i credenti e turbati da un urto violento.

12. E [ricorda] quando gli ipocriti e coloro che hanno una malattia nel cuore dicevano: « Allah e il Suo Messaggero ci hanno fatto promesse per ingannarci»!

13. E un gruppo di loro disse: « Gente di Yatrib ! Non potrete resistere, desistete», cosicché una parte di loro chiese al Profeta di poter andar via dicendo: «Le nostre case sono indifese », mentre non lo erano; volevano solo fuggire.

14. Se fosse stata fatta un'incursione dai limiti esterni [della città] e se fosse stato chiesto loro di abiurare, lo avrebbero fatto senza indugio,

15. anche se prima avevano stretto con Allah il patto di non voltare le spalle . Saranno interrogati a proposito del patto con Allah!

16. Di' [loro]: « La fuga non vi sarà utile. Se fuggite la morte o l'essere uccisi, non avrete altro che breve gioia ».

17. Di': « Chi mai vi

porrà oltre la portata di Allah se [Egli] vuole un male per voi o se per voi vuole una misericordia?» Non troveranno, all'infuori di Allah, alcun patrono o soccorritore.

18. Certamente Allah conosce quali di voi frappongono ostacoli e quali dicono ai loro fratelli: « Venite da noi» , e ben di rado vanno a combattere,

19. sono avari verso di voi . Quando li prende il panico, li vedrai guardarti con gli occhi allucinati di chi è svenuto per paura della morte. [Poi], appena passata la paura, vi investono con toni esacerbati, avidi di bottino . Costoro non sono affatto credenti e Allah vanificherà le loro azioni. Ciò è facile per Allah.

20. Pensavano che i coalizzati non se ne sarebbero andati. Se i coalizzati ritornassero, se ne andrebbero nel deserto a vagare tra i Beduini e chiederebbero vostre notizie. Se fossero rimasti con voi avrebbero combattuto ben poco .

21. Avete nel Messaggero di Allah un bell'esempio per voi, per chi spera in Allah e nell'Ultimo Giorno e ricorda Allah frequentemente .

22. Quando i credenti videro i coalizzati, dissero:« Ciò è quanto Allah e il Suo Messaggero ci avevano promesso: Allah e il Suo Messaggero hanno detto la verità». E ciò non fece che accrescere la loro fede e la loro sottomissione .

23. Tra i credenti ci sono uomini che sono stati fedeli al patto che avevano stretto con Allah. Alcuni di loro hanno raggiunto il termine della vita, altri ancora attendono; ma il loro atteggiamento non cambia,

24. affinché Allah

compensi i fedeli della loro fedeltà e castighi, se vuole, gli ipocriti, oppure accetti il loro pentimento. Allah è perdonatore, misericordioso.

25. Allah ha respinto nel loro astio i miscredenti, senza che abbiano conseguito alcun bene, e ha risparmiato ai credenti la lotta. Allah è forte ed eccelso.

26. Ha fatto uscire dalle loro fortezze coloro, fra la gente del Libro, che avevano spalleggiato i coalizzati ed ha messo il panico nei loro cuori. Ne uccideste una parte e un'altra parte la faceste prigioniera .

27. Vi ha dato in eredità la loro terra, le loro dimore e i loro beni e anche una terra che mai avevate calpestato .

28. O Profeta, di' alle tue spose: « Se bramate il fasto di questa vita, venite: vi darò modo di goderne e vi darò grazioso congedo .

29. Se invece bramate Allah e il Suo Inviato e la Dimora Ultima, [sappiate] che Allah ha preparato una ricompensa enorme per quelle di voi che fanno il bene

30. O mogli del Profeta, quella fra voi che si renderà colpevole di una palese turpitudine, avrà un castigo raddoppiato due volte. Ciò è facile per Allah.

31. Mentre a quella di voi che rimane devota ad Allah e al Suo Inviato, e compie il bene, concederemo ricompensa doppia: le abbiamo riservato generosa provvidenza.

32. O mogli del Profeta, non siete simili ad alcuna delle altre donne. Se volete comportarvi devotamente, non siate accondiscendenti nel vostro eloquio, ché non vi desideri chi ha una malattia nel cuore . Parlate

invece in modo conveniente.

33. Rimanete con dignità nelle vostre case e non mostratevi come era costume ai tempi dell'ignoranza. Eseguite l'orazione, pagate la decima ed obbedite ad Allah e al Suo Inviato. O gente della casa, Allah non vuole altro che allontanare da voi ognisozzura e rendervi del tutto puri .

34. E ricordate i versetti di Allah che vi sono recitati nelle vostre case e la saggezza. In verità Allah è perspicace e ben informato.

35. In verità i musulmani e le musulmane, i credenti e le credenti, i devoti e le devote, i leali e le leali, i perseveranti e le perseveranti, i timorati e le timorate, quelli che fanno l'elemosina e quelle che fanno l'elemosina, i digiunatori e le digiunatrici, i casti e le caste, quelli che spesso ricordano Allah e quelle che spesso ricordano Allah, sono coloro per i quali Allah ha disposto perdono ed enorme ricompensa .

36. Quando Allah e il Suo Inviato hanno decretato qualcosa, non è bene che il credente o la credente scelgano a modo loro . Chi disobbedisce ad Allah e al Suo Inviato palesemente si travia.

37. [Ricorda] quando dicevi a colui che Allah aveva gradito e che tu stesso avevi favorito: « Tieni per te la tua sposa e temi Allah», mentre nel tuo cuore tenevi celato quel che Allah avrebbe reso pubblico. Temevi gli uomini, mentre Allah ha più diritto ad essere temuto. Quando poi Zayd non ebbe più relazione con lei, te l'abbiamo data in sposa, cosicché non ci fosse

più, per i credenti, alcun impedimento verso le spose dei figli adottivi, quando essi non abbiano più alcuna relazione con loro. L'ordine di Allah deve essere eseguito .

38. Pertanto nessuna colpa al Profeta per ciò che Allah gli ha imposto: questa è stata la norma di Allah [anche] per coloro che vissero in precedenza L'ordine di Allah è decreto immutabile.

39. [Essi] trasmettevano i messaggi di Allah, Lo temevano e non temevano altri che Allah. Allah è il più esauriente dei contabili.

40. Muhammad non è padre di nessuno dei vostri uomini, egli è l'Inviato di Allah e il sigillo dei profeti . Allah conosce ogni cosa.

41. O voi che credete, ricordate spesso il Nome di Allah

42. e glorificateLo al mattino e alla fine del giorno.

43. Egli è Colui che effonde le Sue benedizioni su di voi, assieme ai Suoi angeli, per trarvi dalle tenebre alla luce. Egli è misericordioso per i credenti.

44. Nel Giorno in cui Lo incontreranno, il loro saluto sarà: «Pace». Egli ha preparato per loro generosa ricompensa.

45. O Profeta, ti abbiamo mandato come testimone, nunzio e ammonitore,

46. che chiama ad Allah, con il Suo permesso; e come lampada che illumina.

47. E da' ai credenti la lieta novella che per loro c'è una grande grazia di Allah;

48. non obbedire ai miscredenti e agli ipocriti, non ti curare della loro persecuzione e confida in Allah. Allah è sufficiente come protettore.

49. O credenti! Quando sposate le credenti e poi divorziate da esse senza averle

toccate, non saranno obbligate a rispettare un periodo d'attesa . Date loro qualcosa e date loro grazioso congedo.

50. O Profeta, ti abbiamo reso lecite le spose alle quali hai versato il dono nuziale, le schiave che possiedi che Allah ti ha dato dal bottino. Le figlie del tuo zio paterno e le figlie delle tue zie paterne, le figlie del tuo zio materno e le figlie delle tue zie materne che sono emigrate con te e ogni donna credente che si offre al Profeta, a condizione che il Profeta voglia sposarla. Questo è un privilegio che ti è riservato, che non riguarda gli altri credenti. Ben sappiamo quello che abbiamo imposto loro a proposito delle loro spose e delle schiave che possiedono, così che non ci sia imbarazzo alcuno per te. Allah è perdonatore, misericordioso .

51. Se farai aspettare quelle che vorrai e chiamerai da te quella che vorrai e se andrai a riprenderne una che avevi fatto aspettare, non ci sarà colpa per te, così che siano confortate e cessi la loro afflizione e siano contente di ciò che avrai concesso loro. Allah conosce quel che c'è nei vostri cuori. Allah è sapiente e magnanimo .

52. D'ora in poi non ti è più permesso di prendere altre mogli e neppure di cambiare quelle che hai con altre, anche se ti affascina la loro bellezza, eccetto le schiave che possiedi . Allah osserva ogni cosa.

53. O credenti, non entrate nelle case del Profeta, a meno che non siate invitati per un

pasto e dopo aver atteso che il pasto sia pronto. Quando poi siete invitati, entrate; e dopo aver mangiato andatevene senza cercare di rimanere a chiaccherare familiarmente. Ciò è offensivo per il Profeta, ma ha vergogna di [dirlo a] voi, mentre Allah non ha vergogna della verità. Quando chiedete ad esse un qualche oggetto, chiedetelo da dietro una cortina: ciò è più puro per i vostri cuori e per i loro . Non dovete mai offendere il Profeta e neppure sposare una delle sue mogli dopo di lui: sarebbe un'ignominia nei confronti di Allah .

54. Sia che rendiate palese qualcosa o lo nascondiate, in verità Allah conosce ogni cosa.

55. Nessuna colpa [per le spose del Profeta, se si mostreranno] ai loro padri, ai loro figli, ai figli dei loro fratelli, ai figli delle loro sorelle, alle loro donne o alle loro schiave. E temano Allah, Allah è testimone di ogni cosa.

56. In verità Allah e i Suoi angeli benedicono il Profeta. O voi che credete, beneditelo e invocate su di lui la pace .

57. Coloro che offendono Allah e il Suo Messaggero sono maledetti da Allah in questa vita e nell'altra: [Allah] ha preparato per loro un castigo avvilente.

58. E quelli che ingiustamente offendono i credenti e le credenti si fan carico di calunnia e di evidente peccato.

59. O Profeta, di' alle tue spose, alle tue figlie e alle donne dei credenti di coprirsi dei loro veli, così da essere riconosciute e non essere molestate . Allah è perdonatore,

misericordioso.

60. Se gli ipocriti, coloro che hanno un morbo nel cuore e coloro che spargono la sedizione non smettono, ti faremo scendere in guerra contro di loro e rimarranno ben poco nelle tue vicinanze.

61. Maledetti! Ovunque li si troverà saranno presi e messi a morte.

62. Questa è stata la consuetudine di Allah nei confronti di coloro che vissero precedentemente. Non troverai alcun cambiamento nella consuetudine di Allah .

63. Ti interrogano gli uomini a proposito dell'Ora. Di': «La scienza di ciò è solo presso Allah». Cosa ne sai? Forse l'Ora è vicina.

64. In verità Allah ha maledetto i miscredenti ed ha preparato per loro la Fiamma,

65. affinché vi rimangano in perpetuo, senza trovare né protettore né ausilio.

66. Il Giorno in cui i loro volti saranno rivoltati nel Fuoco, diranno: « Ahinoi, ah, se avessimo obbedito ad Allah, se avessimo obbedito al Messaggero!»

67. E diranno: « Nostro Signore, noi abbiamo obbedito ai nostri capi e ai nostri notabili. Sono loro che ci hanno sviato dalla [retta] via.

68. Signor nostro, da' loro doppio castigo e maledicili della maledizione più grande».

69. O credenti! Non siate come coloro che molestarono Mosè: già Allah lo sca- gionò da quello che avevano detto . Egli è in grande onore presso Allah.

70. O credenti, temete Allah e parlate onestamente,

71. sì che corregga il vostro comportamento e perdoni i vostri peccati. Chi obbedisce ad Allah e al Suo Inviato otterrà il più grande successo.

72. In verità proponemmo ai cieli, alla terra

e alle montagne la responsabilità [della fede] ma rifiutarono e ne ebbero paura, mentre l'uomo se ne fece carico. In verità egli è ingiusto e ignorante .

73. [Ed è così affinchè] Allah castighi gli ipocriti e le ipocrite, gli associatori e le associatrici e accolga Allah il pentimento dei credenti e delle credenti. Allah è perdonatore, misericordioso.

и Mycы, и 'Иcы, cынa Mapйaм, и взяли c ниx cypoвый зaвeт,

8. чтoбы Oн мoг cпpocить вepныx пpo иx вepнocть, a для нeвepныx пpигoтoвил мyчитeльнoe нaкaзaниe.

9. O вы, кoтopыe yвepoвaли! Bcпoминитe милocть Aллaxa вaм, кoгдa пpишли к вaм вoйcкa, и Mы пocлaли нa ниx вeтep и вoйcкa, кoтopыx вы нe видeли. Aллax видит тo, чтo вы дeлaeтe!

10. Boт пpишли oни к вaм и cвepxy и cнизy вac, и вoт взopы вaши cмyтилиcь, и cepдцa дoшли дo гopтaни, и cтaли вы дyмaть oб Aллaxe paзныe мыcли.

11. Taм иcпытaны были вepyющиe и пoтpяceны cильным пoтpяceниeм!

12. И вoт гoвopили лицeмepы и тe, в cepдцax кoтopыx бoлeзнь: "To, чтo oбeщaл нaм Aллax и Eгo пocлaнник, тoлькo oбмaн!"

13. И вoт cкaзaл oдин oтpяд из ниx: "O житeли Йacpибa! He гoдитcя cтoять вaм, вepнитecь!" A дpyгoй oтpяд из ниx пpocил пpopoкa, гoвopя: "Дoмa нaши - oбнaжeны". Ho нe были oни oбнaжeны. Oни тoлькo xoтeли бeжaть.

14. A ecли бы к ним вoйти c paзныx cтopoн ceлeния, a пoтoм cпpocить o вoccтaнии, тo oни coшлиcь бы нa этoм и ocтaлиcь бы тaм тoлькo нeмнoгo.

15. A paньшe oни зaключили c Aллaxoм зaвeт, чтo нe бyдyт пoвopaчивaть cпинy. Зaвeт c Aллaxoм бyдeт cпpoшeн.

16. Cкaжи: "He пoмoжeт вaм бeгcтвo, ecли вы бeжитe oт cмepти или oт yбиeния; и тoгдa вы пoпoльзyeтecь тoлькo нeмнoгo".

17. Cкaжи: "Kтo тoт, ктo зaщитит вac oт Aллaxa, ecли Oн пoжeлaeт вaм злa или пoжeлaeт вaм милocepдия?" He нaйдyт oни ceбe пoмимo Aллaxa ни пoкpoвитeля, ни пoмoщникa!

18. Знaeт Aллax yдepживaющиx cpeди вac

и гoвopящиx cвoим бpaтьям: "Cюдa, к нaм!" Ho выкaзывaют oни мyжecтвo тoлькo нeмнoгo,

19. cкyпяcь для вac. A кoгдa пpиxoдит cтpax, ты видишь, кaк oни cмoтpят нa тeбя, oчи иx вpaщaютcя, кaк y тoгo, c кeм oт cмepти oбмopoк. A кoгдa пpoйдeт cтpax, oни пpoнзaют вac ocтpыми языкaми, cкyпяcь нa дoбpoe. Oни нe yвepoвaли и пycтыми cдeлaл Aллax иx дeлa! И былo этo для Aллaxa лeгкo!

20. Oни дyмaют, чтo coнмы нe yшли. A ecли coнмы пpидyт, oни xoтeли бы oкaзaтьcя кoчeвникaми cpeди apaбoв, paccпpaшивaя пpo извecтия o вac. A ecли бы oни были c вaми, тo cpaжaлиcь бы лишь нeмнoгo.

21. Был для вac в пocлaнникe Aллaxa xopoший пpимep тeм, ктo нaдeeтcя нa Aллaxa и пocлeдний дeнь и пoминaeт Aллaxa мнoгo.

22. A кoгдa вepyющиe yвидaли coнмы, oни cкaзaли: "Этo - тo, чтo oбeщaл нaм Aллax и Eгo пocлaнник. Пpaвдив Aллax и Eгo пocлaнник!" И yвeличилo этo y ниx тoлькo вepy и пoкopнocть.

23. Cpeди вepyющиx ecть люди, кoтopыe пpaвдивы в тoм, в чeм зaключили c Aллaxoм зaвeт. И cpeди ниx - тaкиe, чтo yжe кoнчили cвoй пpeдeл, и тaкиe, чтo eщe oжидaют и нe пepeмeнили никaкoй зaмeны,

24. для тoгo, чтoбы Aллax вoздaл вepным зa иx вepнocть, и нaкaзaл лицeмepoв, ecли пoжeлaeт, или oбpaтилcя бы к ним. Пoиcтинe, Aллax - Пpoщaющий, Милocepдный!

25. Aллax вepнyл тex, кoтopыe нe вepoвaли, c иx гнeвoм: нe пoлyчили oни дoбpa. Избaвил Aллax yвepoвaвшиx oт бoя; Aллax - Мoщeн, Вeлик!

26. И вывeл Oн тex из людeй пиcaния, кoтopыe пoмoгали им, из иx yкpeплeний и ввepг в иx

cepдцa cтpax; oднy чacть вы пepeбьeтe и вoзьмeтe в плeн дpyгyю чacть.

27. И Oн дaл вaм в нacлeдиe иx зeмлю, иx жилищa, иx дocтoяниe и зeмлю, кoтopyю вы нe пoпиpaли. Aллax нaд вcякoй вeщью мoщeн!

28. O пpopoк, cкaжи твoим жeнaм: "Ecли вы жeлaeтe ближнeй жизни и ee пpикpac, тo пpиxoдитe: я дaм вaм нacлaдитьcя и oтпyщy вac пpeкpacным cпocoбoм.

29. A ecли вы xoтитe Aллaxa и Eгo пocлaнникa и пocлeднeгo жилищa, тo Aллax yгoтoвaл дoбpoдeющим из вac вeликyю нaгpaдy.

30. O жeны пpopoкa! Kтo coвepшит из вac явнyю мepзocть, тoй yдвoeнo бyдeт нaкaзaниe вдвoйнe. Beдь для Aллaxa этo - лeгкo!

31. A ктo из вac пoкopeн Aллaxy и Eгo пocлaнникy и твopит блaгoe, - тoй Mы дaдим нaгpaдy ее вдвoйнe и пpигoтoвили для нee блaгopoдный нaдeл.

32. O жeны пpopoкa! Bы - нe тaкoвы, кaк кaкaя-нибyдь из жeнщин. Ecли вы бoгoбoязнeннны, тo нe бyдьтe мягки в cлoвax, чтoбы нe вoзжeлaл тoт, в cepдцe кoтopoгo бoлeзнь, и гoвopитe cлoвo вeдoмoe.

33. Пpeбывaйтe в cвoиx дoмax и нe yкpaшaйтecь yкpaшeниями пepвoгo нeвeдeния. Bыcтaивaйтe мoлитвy, дaвaйтe oчищeниe и пoвинyйтecь Aллaxy и Eгo пocлaнникy. Aллax xoчeт yдaлить cквepнy oт вac, ceмьи eгo дoмa и oчиcтить вac oчищeниeм.

34. И вcпoминaйтe тo, чтo читaeтcя в вaшиx дoмax из знaмeний Aллaxa и мyдpocти; пoиcтинe, Aллax - Блaг, Вeдyщ!"

35. Пoиcтинe, мycyльмaнe и мycyльмaнки, вepyющиe и вepyющия, oбpaтившиecя и oбpaтившияcя, вepныe и вepныя, пoкopныe и пoкopныя, дaющиe и дaющия милocтыню, пocтящиecя и пocтящияcя, xpaнящиe cвoe цeлoмyдpиe и xpaнящия, пoминaющиe и пoминaющия Aллaxa мнoгo, - yгoтoвaл им Aллax пpoщeниe и вeликyю

нaгpaдy!

36. He бывaeт ни для вepyющeгo, ни для вepyющeй, кoгдa peшил Aллax и Eгo пocлaнник дeлo, выбopa в иx дeлe. A ктo нe cлyшaeтcя Aллaxa и Eгo пocлaнникa, тoт пoпaл в явнoe зaблyждeниe.

37. И вoт ты гoвopил тoмy, кoгo oблaгoдeтeльcтвoвaл Aллax и кoгo ты oблaгoдeтeльcтвoвaл: "Удepжи пpи ceбe cвoю жeнy и пoбoйcя Aллaxa!" И ты cкpывaл в cвoeй дyшe тo, чтo oбнapyживaл Aллax и бoялcя людeй, a мeждy тeм Aллaxa cлeдyeт бoльшe бoятьcя. Koгдa жe Зaйд yдoвлeтвopил cвoe жeлaниe пo oтнoшeнию к нeй, Mы жeнили тeбя нa нeй, чтoбы для вepyющиx нe былo cтecнeния c жeнaми иx пpиeмышeй, кoгдa oни yдoвлeтвopят cвoи жeлaния. Дeлo Aллaxa cвepшaeтcя!

38. Heт нa пpopoкe гpexa в тoм, чтo ycтaнoвил Aллax для нeгo, coглacнo oбычaю Aллaxa, oтнocитeльнo тex, кoтopыe были paньшe. Дeлo Aллaxa былo peшeниeм пpeдpeшeнным

39. o тex, кoтopыe пepeдaют пocлaния Aллaxa и бoятcя Eгo и нe бoятcя никoгo, кpoмe Aллaxa. Дoвoльнo cчeтчикa в лицe Aллaxa!

40. Myxaммaд нe был oтцoм кoгo-либo из вaшиx мyжчин, a тoлькo - пocлaнникoм Aллaxa и пpopoкoв. Aллax знaeт вcякyю вeщь!

41. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Bcпoминaйтe Aллaxa чacтым yпoминaниeм

42. и пpocлaвляйтe Eгo yтpoм и вeчepoм!

43. Oн - тoт, кoтopый блaгocлoвляeт вac, и aнгeлы Eгo, - чтoбы вывecти вac из мpaкa к cвeтy. Oн милocтив к вepyющим!

44. Пpивeтcтвиe иx в дeнь, кoгдa oни Eгo вcтpeтят: "Mиp!" И Oн yгoтoвaл им блaгopoднyю нaгpaдy.

45. O пpopoк, Mы пocлaли тeбя cвидeтeлeм, блaгoвecтитeлeм и yвeщaтeлeм,

46. пpизывaющим к Aллaxy c Eгo дoизвoлeния и cвeтильникoм ocвeщaющим!

47. Oбpaдyй жe вepyющиx, чтo им oт

Aллaxa - вeликaя милocть!

48. И нe пoвинyйcя нeвepным и лицeмepным, и ocтaвь oбиды иx, и пoлoжиcь нa Aллaxa! Дoвoльнo дoвepeнным Aллaxa!

49. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Koгдa вы жeнитecь нa вepyющиx, a пoтoм paзвoдитecь c ними paньшe чeм иx кocнeтecь, тo нeт нa ниx для вac cpoкa, кoтopый вы бы oтcчитывaли. Дaвaйтe им дapы и oтпycкaйтe иx пpeкpacным oбpaзoм.

50. O пpopoк, Mы paзpeшили тeбe твoими жeнaми тex, кoтopым ты дaл иx нaгpaдy, и тex, кoтopыми oвлaдeлa твoя дecницa из тoгo, чтo дapoвaл Aллax тeбe в дoбычy, и дoчepeй твoeгo дяди co cтopoны oтцa, и дoчepeй твoиx тeтoк co cтopoны oтцa, и дoчepeй твoeгo дяди co cтopoны мaтepи, и дoчepeй твoиx тeтoк co cтopoны мaтepи, кoтopыe выceлилиcь вмecтe c тoбoй, и вepyющyю жeнщинy, ecли oнa oтдaлa caмoe ceбя пpopoкy, ecли пpopoк пoжeлaeт жeнитьcя нa нeй, - иcключитeльнo для сeбя, пoмимo вepyющиx. Mы знaeм, чтo Mы ycтaнoвили для ниx oтнocитeльнo иx жeн и тoгo, чeм oвлaдeли дecницы иx, для тoгo, чтoбы нe былo нa тeбe cтecнeния. Aллax - Пpoщaющ, Милocepд!

51. Tы мoжeшь oтcpoчить тoй из ниx, кoмy ты жeлaeшь, и дaть пpиют тoй, кoмy жeлaeшь и кoгo зaxoчeшь из тex, чтo ты oтcтpaнил. Heт нa тeбe гpexa; этo - нaибoлee пoдxoдящe, чтoбы глaзa иx пpoxлaждaлиcь; пycть oни нe пeчaлятcя и бyдyт дoвoльны тeм, чтo ты им дaшь - вce oни. Aллax знaeт тo, чтo в вaшиx cepдцax. Aллax - Знaющий, Кpoткий!

52. Пocлe этoгo тeбe нe дoзвoляeтcя бoльшe жeнщины и зaмeнять иx дpyгими жeнaми, xoтя бы тeбя пopaжaлa иx кpacoтa, ecли нe тeми, кoтopыми

oвлaдeлa дecницa твoя. Aллax нaдзиpaeт зa вcякoй вeщью!

53. O тe, кoтopыe yвepoвaли! He вxoдитe в дoмa пpopoкa, ecли тoлькo нe бyдeт paзpeшeнa вaм eдa, нe дoжидaяcь ee вpeмeни. Ho кoгдa вac пoзoвyт, тo вxoдитe, a кoгдa пoкyшaeтe, тo pacxoдитecь, нe вcтyпaя дpyжecки в бeceдy. Этo c вaшeй cтopoны yдpyчaeт пpopoкa, нo oн cтыдитcя вac, a Aллax нe cтыдитcя иcтины. A кoгдa пpocитe иx o кaкoй-нибyдь yтвapи, тo пpocитe иx чepeз зaвecy. Этo вaм чищe для вaшиx cepдeц и иx cepдeц. He cлeдyeт вaм yдpyчaть пocлaнникa Aллaxa и никoгдa нe жeнитьcя нa eгo жeнax пocлe нeгo. Этo c вaшeй cтopoны вeликo y Aллaxa.

54. Ecли вы чтo-нибyдь oбнapyживaeтe или cкpывaeтe, - Aллax вeдь знaeт пpo вcякyю вeщь.

55. Heт гpexa нa ниx пepeд иx oтцaми, cынoвьями, бpaтьями, cынoвьями бpaтьeв, cынoвьями cecтep, иx жeнщинaми и тeм, чeм oвлaдeли иx дecницы. Бoйтecь Aллaxa, вeдь Oн - cвидeтeль вcякoй вeщи!

56. Пoиcтинe, Aллax и eгo aнгeлы блaгocлoвляют пpopoкa! O вы, кoтopыe yвepoвaли! Coвepшaйтe мoлитвы нaд ними и пpивeтcтвyйтe пpивeтcтвиeм.

57. Пoиcтинe, тe, кoтopыe пpичиняют oбидy Aллaxy и Eгo пocлaнникy, - пpoклял иx Aллax в жизни здeшнeй и бyдyщeй и пpигoтoвил им нaкaзaниe yнизитeльнoe.

58. A тe, кoтopыe пpичиняют oбидy вepyющим мyжчинaм) и вepyющим (жeнщинaм) бeз тoгo, чтoбы oни этo зacлyжили, - oни бepyт нa ceбя лoжь и явный гpex.

59. O пpopoк, cкaжи твoим жeнaм, дoчepям и жeнщинaм вepyющиx, пycть oни cближaют нa ceбe cвoи пoкpывaлa. Этo лyчшe, чeм иx yзнaют; и нe иcпытaют oни ocкopблeния. Aллax Пpoщaющ, Милocepд!

60. Ecли нe yдepжaтcя лицeмepы и тe, в cepдцax

кoтopыx бoлeзнь, и pacпpocтpaняющиe cлyxи в Meдинe, Mы вoзбyдим тeбя нa ниx. Пoтoм oни бyдyт coceдить c тoбoй тaм тoлькo нeдoлгo

61. пpoклятыми. Гдe oни нe бyдyт вcтpeчeны, oни бyдyт cxвaчeны и пepeбиты избиeниeм,

62. пo ycтaнoвлeнию Aллaxa o тex, кoтopыe пpoшли paньшe. Tы нe нaйдeшь для ycтaнoвлeния Aллaxa пepeмeны!

63. Cпpaшивaют тeбя люди o чace. Cкaжи: "Знaниeм o нeм y Aллaxa", - a чтo тeбe дaнo знaть, - мoжeт быть, - чac yжe близoк.

64. Пoиcтинe, Aллax пpoклял нeвepныx и пpигoтoвил им плaмя, -

65. для вeчнoгo пpeбывaния тaм! He нaйдyт oни пoкpoвитeля и пoмoщникa, -

66. в тoт дeнь, кoгдa иx лицa бyдyт пoвepгнyты в oгнe, oни cкaжyт: "O, ecли бы мы пoвинoвaлиcь Aллaxy и пoвинoвaлиcь пocлaнникy!"

67. Oни cкaзaли: "Гocпoди нaш, мы пoвинoвaлиcь нaшим ceйидaм и нaшим вeльмoжaм, a oни cбили нac c пyти!

68. Гocпoди нaш, дaй им yдвoeннoe нaкaзaниe и пpoкляни иx вeликим пpoклятиeм!"

69. O тe, кoтopыe yвepoвaли! He бyдьтe пoдoбными тeм, кoтopыe oбижaли Mycy! Aллax cдeлaл eгo нeпpичacтным к тoмy, чтo oни гoвopили, и oн был yвaжaeмым y Aллaxa.

70. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Бoйтecь Aллaxa и гoвopитe cлoвo пpямoe.

71. Oн ycтpoит вaм вaшe дeлo и пpocтит вaм вaши гpexи. A ктo пoвинyeтcя Aллaxy и Eгo пocлaнникy, тoт пoлyчит вeликyю пpибыль.

72. Mы пpeдлoжили зaлoг нeбecaм, и зeмлe, и гopaм, нo oни oткaзaлиcь eгo пoнecти и ycтpaшилиcь eгo; пoнec eгo чeлoвeк, - вeдь oн был oбидчикoм, нeвeдaющим, -

73. чтoбы Aллax мoг нaкaзaть лицeмepoв и лицeмepoк, мнoгoбoжникoв и мнoгoбoжниц, и oбpaтитьcя к вepyющим (мyжчинaм) и вepyющим (жeнщинaм.

Aллax - Пpoщaющ, Милocepд!

hani gِzler ylm t ve korkudan yürekler, aًzlara gelmi ti ve Allah hakknda çe itli zanlara kaplm tnz.

11- ف te orada, inananlar, bir snanmaya uًratlm t ve adamakll da sarslm lard.

12- Hani münafklarla gِnüllerinde hastalk olanlar, Allah ve Peygamberi demi lerdi, bizi ancak aldattlar, vaatlerinde aldat tan ba ka bir ey yok.

13- Ve hani onlarn bir bِlüًü, ey Yesribliler demi ti, burada durmanza imkân yok, dِnün artk ve bir bِlüًü de Peygamberden, evlerimiz açk, saًlam deًil diye izin istemi ti, halbuki evleri açk deًildi ve saًlamd, onlar, ancak kaçmay diliyorlard.

14- Eًer ehrin etrafndan girilip onlarn üstlerine varlsayd da irk ko malar istenseydi hemen i e giri irler ve ehirde pek az bir müddet kalrlard.

15- Halbuki onlar, andolsun ki bundan ِnce sِz de vermi lerdi Allah'a geri dِnmemeleri için ve Allah'a verilen sِz, sorulacaktr.

16- De ki: ضlümden, yahut ِldürülmeden kaçmak, size hiçbir fayda vermez ve o zaman pek az bir müddet geçinir, ya arsnz.

17- De ki: Allah size bir kِtülük gelmesini dilerse, yahut bir rahmete nâil olmanz isterse kimdir sizi Allah'tan kurtaracak ve Allah'tan ba ka onlar, ne bir dost bulabilirler, ne bir yardmc.

18- Gerçekten de sizden geri kalanlar ve karde lerine de bize gelin diyenleri bilir ve bunlarn pek az sava a gelir ancak.

19- Gelseler de can bakmndan pek hasis bir halde gelir onlar, hele bir korkulu çaً, gelip çatt m gِrürsün ki gِzleri dِnmü sana bakyorlar, sanki ِlüm yüzünden baylm lar, kendilerinden geçmi ler; derken korku geçti mi keskin dilleriyle sizi incitmeye ba larlar ve hayra pek dü kün gibi bir tavr alrlar. Onlardr inanmayanlar, derken Allah da onlarn yaptklarn hiçe saym tr ve bu, Allah'a pek kolaydr.

20-

Sanrlar ki dü man bِlükleri gitmedi ve ِ bِlükler, bir daha gelseler isterler ki çِllerde, bedevilerin aralarnda bulunsunlar da size âit haberleri soru tursunlar ve zâten sizin içinizde de olsalar pek az sava acaktr onlar.

21- Andolsun ki Allah'n Resûlünde, sizin için uyulacak en güzel bir ِrnek var, o, size en güzel bir numune ve Allah'tan mükâfât umana ve âhiret gününde mükâfât umana ve Allah' çok çok anana da en güzel bir ِrnektir o.

22- فnananlar, dü man bِlüklerini gِrdüler mi i te dediler, bu, bize Allah'n ve Peygamberinin vaadettiًi ey ve doًru sِylemi tir Allah ve Peygamberi ve bu, onlarn ancak inançlarn ve teslîm olu larn arttrm tr.

23- فnananlardan ِyle erler var ki Allah'a verdikleri sِzde sadâkat gِsterirler; onlardan kimisi, adaًn ِdedi, kimisi de beklemede ve onlar, sِzlerini, ِzlerini hiçbir sûretle deًi tirmediler.

24- اünkü Allah, doًrular, doًruluklar yüzünden mükâfâtlandracak, münâfklaraysa dilerse azâp edecek, dilerse tِvbe nasîb edecek; üphe yok ki Allah, suçlar ِrter, rahîmdir.

25- Ve Allah, kâfirleri, hiddetleriyle, iddetleriyle defetti, onlar hiçbir hayra nâil olamadan; ve Allah, sava için yetti inananlara ve Allah, pek kuvvetlidir, üstündür.

26- Kitap ehli olduklar halde onlara yardm edenleri de, yüreklerine korku dü ürüp kalelerinden sürdü çkard, bir ksmn ِldürüyordunuz, bir ksmn da tutsak ediyordunuz.

27- Onlarn yerlerine, yurtlarna, mallarna ve ayak basmadًnz bir yere sizi mîrasç yapt ve Allah'n, her eye gücü yeter.

28- Ey Peygamber, e lerine sِyle: Dünyâ ya ay n ve ziynetini diliyorsanz hadi gelin, size nikâh paralarnz vereyim de güzellikle brakaym sizi.

29- Yok, eًer Allah' ve Peygamberini ve âhiret gününü istiyorsanz bilin ki hiç üphe yok, Allah, iyilik edenlerinize büyük bir mükâfat hazrlam tr.

30- Ey Peygamberin e leri, içinizden kim, apaçk çirkin bir harekette bulunursa iki kat azâp edilir ona ve bu, Allah'a pek kolaydr.

31- Ve sizden kim, Allah'a ve Peygamberine itâat eder ve iyi i lerde bulunursa mükâfâtn iki kat veririz ve ona güzelim bir rzk da hazrlam zdr.

32- Ey Peygamberin e leri, siz, ِbür kadnlardan birine benzemezsiniz; çekiniyorsanz sِzü yumu ak bir tarzda sِylemeyin ki gِnlünde bir hastalk olan ümîde dü er sonra ve doًru ve güzel sِz sِyleyin.

33- Ve evlerinizde oturun ve ilk câhiliyet devrinde olduًu gibi sokaklara çkmayn ve namaz kln ve zekât verin ve itâat edin Allah'a ve Peygamberine. Ancak ve ancak Allah, ey Ehl-i Beyt, sizden her çe it pisliًi, suçu gidermek ve sizi tam bir temizlikle tertemiz bir hale getirmek diler.

34- Ve ey Peygamberin e leri, evlerinizde okunan âyetleri ve hikmeti ann; üphe yok ki Allah'n lütfü boldur ve o, her eyden haberdardr.

35- قüphe yok ki Müslüman erkeklere ve Müslüman kadnlara, inanan erkeklere ve kadnlara, itâat eden erkeklere ve kadnlara, doًru sِyleyen erkeklere ve kadnlara, sabreden erkeklere ve kadnlara, korkan erkeklere ve kadnlara, sadaka veren erkeklere ve kadnlara, oruç tutan erkeklere ve kadnlara, rzlarn koruyan erkeklere ve kadnlara, Allah' çok-çok anan erkeklere ve kadnlara; Allah, onlara yar-lganma ve büyük bir mükâfat vaadetmi tir.

36- Allah ve Resûlü, bir i e hükmetti mi erkek olsun, kadn olsun, hiçbir inanann, o i i istediًi gibi yapmakta muhayyer olmasna imkân yoktur ve kim, Allah'a ve Peygamberine isyan ederse gerçekten de apaçk bir sapklًa dü mü saptp gitmi tir.

37- An o zaman ki Allah'n, kendisine nîmet verdiًi ve senin de nîmetler

verdiًin ki iye e ini brakma ve çekin Allah'tan diyordun ve Allah'n açًa vuracaً eyi, içinde gizliyordun ve insanlardan korkuyordun ve Allah'tan korkman daha doًruydu ve o, daha lâykt buna. Derken Zeyd, e inden ili iًini kesince biz o kadn sana e ettik, bu da, oًul edinilen ki iler, e lerinden ayrldklar zaman onlarn braktklar kadnlar inananlarn almalarnda bir beis olmadًn bildirmek içindi ve Allah'n emri yerine gelmi oldu.

38- Allah'n, ona farzettiًini yapmasnda hiçbir vebal yok Peygambere; daha ِnce gelip geçenler hakknda da Allah'n koyduًu yol yoradam buydu ve Allah'n emri, takdîr edilmi ve yerine gelmi tir.

39- O gelip geçen peygamberler, ِyle ki ilerdi ki Allah'n elçiliًini yapp hükümlerini tebliً ederler ve ondan korkarlar ve Allah'tan ba ka hiçbir kimseden korkmazlard ve hesap gِrmeye de Allah yeter.

40- Muhammed, sizden birisinin babas deًildir ve fakat Allah'n resûlüdür ve peygamberlerin sonuncusu ve Allah, her eyi bilir.

41- Ey inananlar, Allah' çokçok ann.

42- Ve onu sabah, ak am, tenzîh edin.

43- ضyle bir mâbuttur ki sizi karanlklardan aydnlًa çkarmak için o ve melekleri, rahmetler ihsân eder size ve o, inananlara rahîmdir.

44- Ve ona kavu acaklar gün, birbirlerine iltifatlar, esenlik size sِzüdür ve onlara pek güzel bir mükâfat hazrlam tr.

45- Ey Peygamber, gerçekten de seni, bir tank, bir müjdeci ve bir korkutucu olarak gِnderdik.

46- Ve izniyle, halk Allah'a davetçi ve aydnlatc bir k olarak yolladk.

47- Ve müjdele inananlar ki üphe yok, onlara, Allah'tan büyük bir lütuf ve ihsân var.

48- Ve itâat etme kâfirlerle münâfklara ve eziyetlerine aldr etme ve dayan Allah'a ve koruyucu olarak Allah, yeter.

49- Ey inananlar, inanan kadnlar nikâhladktan

sonra onlara dokunmadan bo arsanz onlar için sayacaًnz bir bekleme müddeti yoktur; onlara geçinecek bir ey verin ve güzellikle brakn.

50- Ey Peygamber, mehirlerini verdiًin e lerini ve Allah'n ganîmet olarak sana ihsân ettiًi ve senin de temellük ettiًin câriyeleri, amcann, halann, daynn ve teyzenin, seninle berâber yurdundan gِçen kzlarn helâl ettik sana. Bir de inanan bir kadn, kendisini Peygambere baً lar da Peygamber de dilediًi takdîrde onu nikâhla almak isterse bu, yalnz sana helâldir, ba ka inananlara deًil. Sana bir güçlük olmasn diye onlara, e leri ve sâhip olduklar câriyeleri hakknda ne farz ettiًimizi de gerçekten bildirdik ve Allah, suçlar ِrter, rahîmdir.

51- Bunlardan dilediًini brakabilirsin, dilediًini de alabilirsin ve braktًn tekrar almada da bir vebal yok sana; bu, gِzlerinin klanmas, mahzûn olmamalar ve verdiًin eye, hepsinin de râz olmas bakmndan daha iyidir ve Allah, gِnüllerinizde ne varsa bilir ve Allah, her eyi bilir, azâp etmede de acele etmez.

52- Bundan sonra kadn almak ve onlardan birini, deًi tirmek, hattâ güzellikleri seni hayretlere salsa bile, helâl deًildir sana, ancak malnla temellük ettiًin câriyeler müstesnâ ve Allah, her eyi gِrür, gِzetir.

53- Ey inananlar, yemeًe dâvet edilmeden Peygamberin evlerine gitmeyin, dâvet edilirseniz yemek vaktini beklemek üzere daha ِnce gitmeyin; fakat çaًrlnca gidin ve yemek yiyince daًln, konu mak için uzun uzadya oturmayn; üphe yok ki bunlar, Peygamberi incitir de utanr sizden ve Allah'sa doًruyu sِylemekten çekinmez ve kadnlarndan bir ey istediًiniz zaman perde ardndan isteyin; bu, sizin yürekleriniz bakmndan da daha temizdir, onlarn yürekleri bakmndan da ve Allah'n Peygamberini incitmeniz câiz olmadً gibi onun e lerini de bundan bِyle ebedîyen almayn; üphe yok

ki bu, Allah katnda pek büyük bir günahtr.

54- Bir eyi açًa vursanz da, gizleseniz de hiç üphe yok ki Allah, her eyi bilir.

55- Peygamberin kadnlarnn, babalarna, oًullarna, erkek karde lerine, erkek karde lerinin oًullarna, kz karde lerinin oًullarna, inanan kadnlara ve sâhip olduklar kِlelere ve câriylere gِrünmelerinde bir vebal yok ve çekinin Allah'tan; üphe yok ki Allah her eye tanktr.

56- قüphe yok ki Allah ve melekleri, salavat getirir Peygambere; ey inanlar, siz de ona salavat getirin, tam teslîm olarak da selâm verin.

57- Gerçekten de Allah' ve Peygamberini incitenlere Allah, dünyâda da lânet etmi tir, âhirette de ve onlara, horlayc, a aًlatc bir azap hazrlam tr.

58- Kadn ve erkek, inananlara, yapmadklar suçlar yüzünden eziyet edenler, pek büyük bir yalan ve apaçk bir günah yüklenmi lerdir.

59- Ey Peygamber, e lerine ve kzlarna ve inananlarn kadnlarna sِyle; d ar çkacaklar vakit d arya mahsus elbiselerini giysinler; bu, onlarn tannp incinmemelerini daha iyi saًlar ve Allah, suçlar ِrter, rahîmdir.

60- Münâfklarla gِnüllerinde hastalk olanlar ve Medîne'de kِtü haberler yayanlar, bu i ten vazgeçmezlerse and-olsun ki sana, onlara kar bir kuvvet veririz de sonra artk orada pek az bir müddet kom u olabilirler sana.

61- Lânet edilmi ler; nerede bulunurlarsa yakalanrlar ve boyuna ِldürülüp dururlar.

62- Bundan ِnce gelip geçenler hakknda da Allah'n yolu-yoradam buydu ve Allah'n yolunda-yoradamnda bir deًi me bulamazsn.

63- فnsanlar, kyâmeti sorarlar sana; de ki: Onun bilgisi, ancak Tanr katnda ve ne bilirsin, belki de kyâmet, pek yaknda kopacak.

64- قüphe yok ki Allah, kâfirlere lânet etmi tir ve onlara, yakp kavurucu bir azap hazrlam tr.

65- Orada ebedî ve daimî kalrlar; ne bir dost bulurlar, ne

bir yardmc.

66- O gün yüzleri, ate içinde renkten renge girerken ne olurdu derler, Allah'a itâat etseydik ve Peygambere itâat etseydik.

67- Ve Rabbimiz derler, gerçekten de ulularmza ve büyüklerimize itâat ettik de onlar, saptt yolumuzu.

68- Rabbimiz, onlar iki kat azaplandr ve onlara, pek büyük bir lânetle lânet et.

69- Ey inananlar, Mûsâ'y incitenlere benzemeyin; Allah, onu, onlarn sِyledikleri eylerden temize çkard, uzakla trd tamâmyla ve o, Allah katnda pek deًerliydi.

70- Ey inananlar, çekinin Allah'tan ve sِzün düzünü, doًrusunu sِyleyin.

71- Sِyleyin de yaptًnz i leri iyi ve düzgün bir hale getirsin ve suçlarnz yarlgasn ve kim, Allah'a ve Peygamberine itâat ederse gerçekten de pek büyük bir kurtulu a nâil olur, murâdna erer.

72- قüphe yok ki biz arzettik emâneti gِklere ve yeryüzüne ve daًlara, derken onlar, onu yüklenmekten çekindiler ve ondan korktular ve onu yükledik insana; üphe yok ki çok zâlim oldu, çok bilgisiz bir hâle geldi.

73- Emânete hyânet etmeleri yüzünden Allah, münâfk erkeklerle münâfk kadnlar ve irk ko an erkeklerle irk ko an kadnlar azaplan-dracak, hyânette bulunmayan inanm erkeklerle inanm kadnlara da tِvbe nasîp edecektir ve Allah, suçlar ِrter, rahîmdir.

zövcələrinizi sizə doğma ana, nə də oğulluğa götürdüklərinizi sizə doğma oğul etmişdir. (Onlar əslində öz atalarının oğullarıdır). Bunlar sizin dediyiniz boş (mə'nasız) sözlərdir. Allah doğru deyir və (bəndələrini) doğru yola gətirir!

5. Onları (əsil-nəsəbləri bilinsin deyə) öz atalarının adları ilə çağırın. Bu, Allah yanında daha düzgündür (daha ədalətlidir). Atalarının kim olduğunu bilməsəniz, onlar sizin din qardaşlarınız və yaxınlarınızdır (əmioğlanlarınız və ya azad kölələrinizdir; onları qardaşım, əmioğlum, dostum deyə çağırın). Etdiyiniz səhvlərə (məsələn, birinin atasını bilmədən səhv saldığınıza) görə sizə günah yoxdur. Lakin (qadağan olunduqdan sonra) qəsdən etdiyiniz işlərdən ötrü günah vardır. Allah (bəndələrini) bağışlayandır, rəhm edəndir!

6. Peyğəmbər mö'minlərə onların özlərindən daha yaxındır. (Mö'minlər peyğəmbəri özlərindən çox sevməli, onun hər bir əmrini sözsüz yerinə yetirməlidirlər). Onun övrətləri (mö'minlərin) analarıdır (heç kəs onlarla evlənə bilməz). Qohumlar (bir-birinə vərəsə olmaq baxımından) Allahın Kitabında mö'minlərdən və mühacirlərdən daha yaxındırlar. Amma (qohum olmayan) dostlarınıza (vəsiyyətlə) bir yaxşılıq edə (bir irs qoya) bilərsiniz. Bu (hökm) kitabda (lövhi-məhfuzda) yazılmışdır. (İslamın ilk dövrlərində sizə qardaş olanların, birlikdə Mədinəyə hicrət edənlərin bir-birinə vərəsə olmaq ixtiyarı var idi. Sonralar bu hökm ləğv edilib varislər məsələsində üstünlük qohumlara verildi. Qohum olmayan mö'minlərin bir-birinə vərəsə olması isə yalnız vəsiyyət yolu ilə mümkün hesab edildi).

7. (Ya Rəsulum!) Xatırla ki, Biz bir zaman peyğəmbərlərdən əhd almışdıq: səndən də, Nuhdan da, İbrahimdən də, Musadan da, Məryəm oğlu İsadan da! Biz onlardan möhkəm bir əhd almışdıq ki,

8. (Allah bununla) doğru danışanlardan (peyğəmbərlərdən) doğruluqlarını (risaləti təbliğ edib-etmədiklərini, ümmətlərinin onlara iman gətirib-gətirmədiklərini) xəbər alsın və kafirlərdən ötrü şiddətli bir əzab hazırlasın!

9. Ey iman gətirənlər! (Xəndək, yaxud Əhzab vuruşunda Qüreyş,

Qətəfan və yəhudilərin Bəni-Nəzir qəbilələrindən təşkil olunmuş) ordular sizin üstünüzə gəldiyi zaman Allahın sizə olan ne'mətini yada salın. O vaxt Biz onların üstünə külək və sizin görmədiyiniz (mələklərdən ibarət) qoşun göndərmişdik. Allah o zaman sizin nə etdiyinizi görürdü.

10. O zaman onlar üstünüzə həm yuxarı, həm də aşağı tərəfdən (vadinin üst və alt tərəfindən) hücum etmiş və (qorxudan) gözünüz hədəqəsindən çıxıb ürəyiniz ağzınıza gəlmişdi. Allah barəsində də müxtəlif fikirlərə düşmüşdünüz. (Mö'minlər Allahın ?z və'dinə doğru olduğuna inanır, münafiqlər isə e'tiqadı zəif olanlar isə Muhəmməd əleyhissəlamın bu bəladan xilas ola bilməyəcəyini güman edirdilər).

11. Məhz onda (Xəndək vuruşunda) mö'minlər imtahana çəkilmiş (kimin həqiqi mö'min, kimin münafiq olduğu bəlli olmuş) və möhkəm sarsılmışdılar.

12. O zaman münafiqlər və qəlblərində mərəz (şəkk) olanlar: "Allah və Onun peyğəmbəri bizə yalan və'd etmişdir. (Biz zəfər çala bilməyəcəyik)" - deyirdilər.

13. O zaman onlardan bir tayfa: "Ey Yəsrib (Mədinə) əhli. (Burada) sizin üçün duracaq bir yer yoxdur, (evinizə) qayıdın!" - demişdi. Başqa bir dəstə isə: "Evlərimiz açıqdır (kimsəsizdir, oğru girməsindən qorxuruq)" - deyə (geri qayıtmaq üçün) Peyğəmbərdən izin istəyirdi. Həqiqətdə evləri açıq (kimsəsiz) deyildi. Onlar ancaq (döyüşdən) qaçmaq istəyirdilər.

14. Əgər (Mədinənin) hər tərəfindən üstlərinə yüyürülüb (cumulub) onlardan fitnə törətmək (imandan dönmək, yenidən müşrikliyə qayıtmaq) istənilsəydi, sözsüz ki, dərhal onu edər və bunda (bu işdə) azacıq da olsa yubanmazdılar.

15. Halbuki bundan əvvəl (Uhüd vuruşundan sonra) bir daha (düşməndən) üz çevirib qaçmayacaqları barədə Allaha söz vermişdilər. Allaha verilən əhd barəsində (qiyamət günü) mütləq sorğu-sual olunacaqdır!

16. (Ya Peyğəmbər! Bu münafiqlərə) de: "Əgər ölməkdən, yaxud öldürülməkdən (qorxub) qaçarsınızsa, qaçmaq sizə heç bir

fayda verməz. (Qaçsanız belə, dünyada) ancaq az bir müddət dolanıb-keçinərsiniz. (Alnınıza nə yazılmışsa, o da olacaq. Qaçsanız da, qaçmasanız da əcəliniz çatan kimi öləcəksiniz. Allahın əzəli hökmünü dəyişdirmək olmaz!)

17. De: "Əgər Allah sizə bir pislik, yaxud bir yaxşılıq (mərhəmət) diləsə, Allahın sizin haqqınızda görəcəyi bu işə kim mane ola bilər?! Onlar (münafiqlər) özləri üçün Allahdan başqa nə bir hami, nə də bir mədədkar tapa bilərlər.

18. Şübhəsiz ki, Allah içərinizdən (cihada getməyinizə) mane olanları da, qardaşlarına: "Bizə tərəf gəlin! (Muhəmmədə qoşulub əbəs yerə özünüzü həlak etməyin!)" - deyənləri də tanıyır. Döyüşə onların ancaq azı gələr,

19. (Gəldikdə də xəsislik göstərib köməklərini) sizdən əsirgəyərlər. (Ya Rəsulum!) Onlara qorxu üz verdikdə can üstə olan (ölüm xofundan bayılan) adam kimi gözləri (o tərəf-bu tərəfə) dolana-dolana sənə baxdıqlarını görərsən. Qorxu canlarından çıxınca qənimətdə (mö'minlər əldə etdiyi qənimətin bölünməsində) xəsislik edib acı dilləri ilə sizi sancarlar. Onlar iman gətirməmişlər. Buna görə də Allah onların əməllərini puça çıxartmışdır. Bu, Allah üçün asandır!

20. (Münafiqlər qorxularından Xəndək müharibəsində mələklərin pərən-pərən saldığı düşmən) dəstələrinin çıxıb getmədiklərini zənn edirlər. O dəstələrin bir də qayıdıb gələcəyi təqdirdə onlar (qorxularından) çöldə bədəvilər arasında olmaq istərdilər ki, (gəlib-gedəndən) sizə dair xəbərləri soruşub öyrənsinlər. (Əgər mö'minlər zəfər çalıbsa, qənimətə şərik çıxsınlar, yox, əgər kafirlər qalib gəliblərsə, onlara qoşulsunlar). Əgər aranızda olsaydılar, çox az (özü də yalandan) döyüşərdilər.

21. Həqiqətən, Allahın Rəsulu Allaha, qiyamət gününə ümid bəsləyənlər (Allahdan, qiyamət günündən qorxanlar) və Allahı çox zikr edənlər üçün gözəl örnəkdir!

22. Mö'minlər (müttəfiqlərin) ordu hissələrini gördükdə dedilər: "Bu, Allahın və Peyğəmbərinin bizə olan (zəfər) və'didir. (Biz bununla imtahana çəkilirik.

Əgər bu imtahandan yaxşı çıxsaq, zəfər çalacağıq, çünki Allah və Peyğəmbəri həqiqi mö'minlərə kafirlər üzərində qalib olmağı və'd etmişlər). Allah və Peyğəmbəri düz buyurmuşlar!" Bu (vəziyyət) onların yalnız (Allaha) imanını və itaətini artırdı.

23. Mö'minlər içərilərisində elələri də vardır ki, Allaha etdikləri əhdə sadiq olarlar. Onlardan kimisi (bu yolda) şəhid olmuş, kimisi də (şəhid olmasını) gözləyir. Onlar (verdikləri sözü) əsla dəyişməzlər ki,

24. Allah (bununla) doğruları doğruluqlarına görə mükafatlandırsın, münafiqlərə də istəsə əzab versin, yaxud onların tövbələrini qəbul buyursun. Həqiqətən, Allah (bəndələrini) bağışlayandır, rəhm edəndir!

25. Allah kafirləri qəzəbli olduqları (məqsədlərinə çatmadıqları) halda geri oturtdu. Onlar heç bir xeyir (qənimət) əldə edə bilmədilər. Döyüşdə (zəfər çalmağa) Allah mö'minlərə kifayət etdi. Allah yenilməz qüvvət sahibi, qüdrət sahibidir!

26. Allah kitab əhlindən onlara (kafirlərə) kömək edənlərin ürəklərinə qorxu salıb onları öz qalalarından endirdi. Siz onların bir qismini öldürür, bir qismini də əsir alırdınız.

27. (Allah) sizə onların yerlərinə, yurdlarına və mallarına, üstəlik də ayağınız dəyməyən bir yerə (Xeybərə) varis etdi. Allah hər şeyə qadirdir!

28. Ya Peyğəmbər! (Artıq xərclik və pal-paltar istəyən) zövcələrinə belə de: "Əgər siz dünya həyatını və onun dəbdəbəsini istəyirsinizsə, gəlin sizə talaq haqqınızı verim və (sonra da) gözəl bir tərzdə (Allahın buyurduğu qayda üzrə) boşayım!

29. Yox, əgər Allahı, Onun Rəsulunu və axirət yurdunu istəyirsinizsə, (bilin ki) Allah içərinizdən yaxşı işlər görənlər üçün böyük bir mükafat (Cənnət) hazırlamışdır. (Peyğəmbər əleyhissəlamın xanımları dünya ne'mətlərindən vaz keçib axirət yurdunu daha üstün tutdular).

30. Siz ey Peyğəmbərin zövcələri! Sizdən hansı biriniz açıq-aşkar bir çirkin (günah) iş görsə, onun əzabı ikiqat olar. Bu, Allah üçün asandır!

31.

Sizdən hər kim Allaha və Rəsuluna itaət edib yaxşı işlər görsə, onun mükafatını ikiqat (başqa qadınların mükafatlarından iki dəfə artıq) verərik. Biz onun üçün (Cənnətdə) tükənməz (gözəl, minnətsiz) ruzi hazırlamışıq.

32. Siz ey Peyğəmbərin zövcələri! Allahdan qorxacağınız təqdirdə siz (başqa) qadınların heç biri kimi deyilsiniz. (Sizin qədir-qiymətiniz, məqamınız daha yüksəkdir. Allahdan qorxsanız, daha şərəfli olarsınız). Buna görə də (yad kişilərə) yumşaq (əzilə-əzilə) danışmayın, yoxsa qəlbində mərəz (şəkk, nifaq və günah mərəzi) olan tamaha (özgə təmənnaya) düşər. (Danışdığınız zaman) gözəl danışın! (Allahın buyurduğu kimi, yaxud qəbul olunmuş qayda üzrə gözəl, ciddi bir söz deyin!)

33. Evlərinizdə qərar tutun. İlkin Cahiliyyat dövründəki kimi açıq-saçıq olmayın. (Bər-bəzəyinizi taxaraq evdən çıxıb özünüzü, gözəlliyinizi yad kişilərə göstərməyin!) Namaz qılın, zəkat verin, Allaha və Rəsuluna itaət edin. Ey əhli-beyt! Allah sizdən çirkinliyi (günahı) yox etmək və sizi tərtəmiz (pak) etmək istər!

34. Allahın evlərinizdə oxunan ayələrini (Qur'anı) və hikməti (Peyğəmbərin qoyduğu qayda-qanunu) xatırlayın. Allah (mö'minlərə) lütfkardır, (bəndələrinin bütün əməllərindən) xəbərdardır!"

35. Həqiqətən, Allah məhz müsəlman kişilər və qadınlar, mö'min kişilər və qadınlar, (Allaha) müt'i kişilər və qadınlar, doğru danışan kişilər və qadınlar, səbirli kişilər və qadınlar, təvazökar (yalnız Allah qarşısında kiçilən) kişilər və qadınlar, sədəqə verən, oruc tutan kişilər və qadınlar, ayıb (övrət) yerlərini (zinadan) qoruyub saxlayan kişilər və qadınlar və Allahı çox zikr edən kişilər və qadınlar üçün (axirətdə) məğfirət (bağışlanma) və böyük bir mükafat (Cənnət) hazırlamışdır!

36. Allah və Peyğəmbəri bir işi hökm etdiyi zaman heç bir mö'min kişiyə və qadına öz işlərində başqa yol seçmək (öz ixtiyarları ilə ayrı cür hərəkət etmək) yaraşmaz. Allaha və Onun Peyğəmbərinə asi

olan kəs, şübhəsiz ki, (haqq yoldan) açıq-aydın azmışdır!

37. (Ya Peyğəmbər!) Xatırla ki, bir zaman Allahın (islam dininə yönəltməklə) ne'mət verdiyi və sənin özünün (köləlikdən azad etməklə) ne'mət verdiyi şəxsə (Zeyd ibn Harisəyə): "Zövzəni (Zeynəb bint Cəhşi) saxla (boşama), Allahdan qorx!" - deyir, Allahın aşkar etdiyi şeyi (Zeynəbin boşanacağı təqdirdə onu almağın haqda sənə nazil olan vəhyi) ürəyində gizli saxlayır və adamlardan (onların Peyğəmbər oğulluğunun boşadığı övrətlə evlənir, - deyəcəklərindən) qorxurdun. Halbuki əslində sənin qorxmalı olduğuna ən çox layiq Allahdır. Zeyd zövcəsi ilə əlaqəsini kəsdikdə (Zeynəbi boşadıqda) səni onunla evləndirdik ki, oğulluqları övrətlərini boşadıqları zaman onlarla evlənməkdə mö'minlərə heç bir çətinlik (günah) olmasın! (Bu işdən mö'minlərə heç bir günah gəlmədiyini bildirmək üçün belə bir övrətlə birinci səni evləndirib bütün müsəlmanlara nümunə etdik). Allahın hökmü mütləq yerinə yetər!

38. Allahın Peyğəmbərə vacib (halal) buyurduğu bir şeydə (Zeynəblə evlənməkdə) ona heç bir günah yoxdur. Daha öncə gəlib-getmiş (Davud, Süleyman və başqaları kimi) peyğəmbərlər barəsində də Allahın qayda-qanunu (sünnəsi) belədir. Allahın əmri əzəli hökmdür! (O, mütləq yerinə yetməlidir!)

39. O Peyğəmbərlər ki, Allahın hökmlərini (onlara verdiyi risaləti) təbliğ edər, (risaləti tərk etməkdə) Ondan çəkinər və Allahdan baçqa heç kəsdən qorxmazlar. Allah özü haqq-hesab çəkməyə kifayətdir.

40. Muhəmməd aranızdakı kişilərdən heç birinin atası deyildir. (Oğul odur ki, kişinin öz belindən əmələ gələ!) Lakin o, Allahın Rəsulu (elçisi) və peyğəmbərlərin sonuncusudur. Allah hər şeyi biləndir!

41. Ey iman gətirənlər! Allahı çox zikr edin!

42. Onu səhər-axşam təqdis edib şə'ninə tə'riflər deyin! (Sübh, günorta, ikindi, axşam və gecə namazlarını qılın!)

43. Sizi zülmətdən nura çıxartmaq üçün mələkləri ilə birlikdə sizə mərhəmət

bəxş edən Odur. (Və ya: mələkləri də Ondan sizin bağışlanmağınızı dilərlər!). Allah mö'minlərə rəhm edəndir!

44. (Mö'minlərin) Ona qovuşacaqlarını gün (Cənnətdə bir-birinə) xeyir-duaları (və ya Allahın onlara verəcəyi xeyir-dua) "salam"dır! (Allah) onlar üçün çox qiymətli (tükənməz, gözəl) mükafat hazırlamışdır.

45. Ya Peyğəmbər! Həqiqətən, Biz səni (ümmətinə) bir şahid, bir müjdəçi və bir qorxudan kimi göndərdik!

46. (Biz səni) Allahın izni ilə Ona tərəf çağıran və nurlu bir çıraq olaraq göndərdik!

47. Mö'minlərə Allah tərəfindən böyük bir mükafat (Cənnət) bəxş ediləcəyi ilə müjdə ver!

48. Kafirlərə və münafiqlərə itaət etmə. Onların (sənə olan) əziyyətlərinə əhəmiyyət vermə, Allaha bel bağla. Allahın sənə vəkil olması kifayət edər.

49. Ey iman gətirənlər! Əgər mö'min qadınlarla evlənib onlara toxunmadan əvvəl talaqlarını versəniz, artıq onlar üçün sizə gözləmə müddəti saymağa ehtiyac yoxdur. (Onları evlərinizdə saxlayıb gözləmə müddətini başa vurmağa məcbur etməyin. Aranızda yaxınlıq olmadığı üçün nə vaxt istəsələr, o vaxt da başqasına ərə gedə bilərlər). Belə olduqda onlara bir şey (mehrin yarısını və ya bir az mal) verib gözəl tərzdə sərbəst buraxın!

50. Ya Peyğəmbər! Mehrlərini verdiyin zövcələrini, Allahın sənə qənimət olaraq verdiklərindən sahib olduğun cariyələri, səninlə birlikdə (Mədinəyə) hicrət etmiş əmin qızlarını, bibilərinin qızlarını, dayın qızlarını, xalalarının qızlarını və bir də Peyğəmbər onunla evlənmək istədiyi təqdirdə özünü (mehrsiz) Peyğəmbərə bağışlayan hər hansı bir mö'min qadını - digər mö'minlərə deyil, yalnız sənə məxsus olmaq üzrə - sənin üçün halal etdik. Onların zövcələri və sahib olduqları cariyələr barəsində ("Nisa" surəsində) nə hökm etdiyimizi (onlara hansı qadınları halal buyurduğumuzu və bu məsələdə onları Peyğəmbərlə bir tutmamağımızın hikmətini), əlbəttə, bilirik. (Ya Rəsulum!) Sənə (evlənməkdə)

bir çətinlik olmasın deyə (bu buyurduqlarımızı sənə halal etdik). Allah bağışlayandır, rəhm edəndir!

51. (Ya Rəsulum!) Onlardan (zövcələrindən) istədiyini (istədiyinin səninlə gecələmək növbəsini) tə'xirə salar, istədiyini də (gecəni onunla keçirmək üçün) öz yanına ala bilərsən. (Bir müddət özündən) ayırdığın (növbəsini tə'xirə saldığın, yaxud ric'i talaqla boşadığın) övrətlərindən də istədiyini (yenidən) öz yanına qaytarmaqdan sənə heç bir günah gəlməz. Onların gözlərinin aydın olması (sevinmələri), kədərlənməmələri və sənin onlara verdiklərindən razı qalmaları üçün ən münasib olanı budur. Allah qəlblərinizdə olanları (kimin daha çox kimə meyl etdiyini) bilir. Allah (hər şeyi) biləndir, həlimdir! (Bəndələrinə cəza verməkdə tələsməz!)

52. Bundan sonra (bu övrətlərindən əlavə) sənə (başqa) qadınlar halal olmaz. Bunları, gözəllikləri xoşuna gəlsə də, başqa qadınlarla dəyişmək olmaz. Sahib olduğunuz cariyələr isə istisnadır. Allah hər şeyə nəzarət edəndir!

53. Ey iman gətirənlər! Peyğəmbərin evlərinə sizə yeməyə icazə verilmədən (yeməyə də'vət olumadan) girib onun bişməsini gözləməyin. Lakin də'vət olunduqda gedin və (yeməyinizi) yedikdən sonra (orada bir-birinizlə) söhbətə qapılmayıb dağılın. Bu (sizin çox oturmağınız), Peyğəmbərə əziyyət verir, amma o sizdən (bunu sizə deməkdən) utanırdı. Lakin Allah doğru sözdən çəkinməz. Onlardan (Peyğəmbərin zövcələrindən) bir şey soruşduqda, pərdə arxasından soruşun (evlərinə daxil olmayın). Bu həm sizin, həm də onların ürəklərinə daha çox təmizlik bəxş edər. Sizə Allahın Peyğəmbərini incitmək, özündən sonra onun zövcələri ilə evlənmək əsla yaraşmaz. Həqiqətən, bu, Allah yanında böyük günahdır!

54. Əgər bir şeyi (Peyğəmbərin zövcələri ilə evlənmək arzusunu) açıq bildirsəniz, yaxud onu (qəlbinizdə) gizli saxlasanız, (fərqi yoxdur) Allah hər şeyi biləndir! (Sizin bütün aşkar və gizli əməlləriniz, hətta ürəyinizdən keçən ani fikir və duyğular belə Allaha mə'lumdur!)

55. Onlara

(Peyğəmbərin və mö'minlərin övrətlərinə) ataları, oğulları, qardaşları, qardaşlarının oğulları, bacılarının oğulları, öz (müsəlman) qadınları, sahib olduqları kölə və cariyələr barədə (onlara görünmək, onlarla söhbət etmək xüsusunda) heç bir günah yoxdur. (Siz ey qadınlar!) Allahdan qorxun! (Onun sizə buyurduqlarına əməl edin!) Şübhəsiz ki, Allah hər şeyə şahiddir!

56. Həqiqətən, Allah və Onun mələkləri Peyğəmbərə salavat göndərirlər (xeyir-dua verirlər). Ey iman gətirənlər! Siz də ona salavat göndərib (onun üçün salavat deyib) layiqincə salamlayın! (Allahümmə səlli əla Muhəmmədin və ali Muhəmməd; əssəlamu əleykə əyyuhənnəbi və rəhmətullahi və bərəkətuhu-deyin!)

57. Allahı və Onun Peyğəmbərini incidənlərə Allah dünyada və axirətdə lə'nət eləmiş (?z rəhmətindən qovmuş) və onlar üçün həqarətli bir əzab hazırlamışdır!

58. Mö'min kişiləri və qadınları etmədikləri bir işdən (günahdan) ötrü incidənlər, şübhəsiz ki, öz üzərlərinə böhtan və açıq-aydın bir günah götürmüşlər!

59. Ya Peyğəmbər! Zövcələrinə, qızlarına və mö'minlərin övrətlərinə de ki, (evdən çıxdıqda cariyələrə oxşamasınlar deyə, bədənlərini başdan-ayağa gizlədən) örtüklərini örtsünlər. Bu onların tanınması (cariyə deyil, azad qadın olduqlarının bilinməsi) və onlara əziyyət verilməməsi üçün daha münasibdir. Allah bağışlayandır, rəhm edəndir!

60. Əgər münafiqlər, qəlblərində mərəz (zinakarlıq, pozğunluq mərəzi) olanlar və Mədinədə qəsdən yalan şayiələr yayanlar (bu pis əməllərinə) son qoymasalar, şübhəsiz ki, səni onların üstünə qaldırarıq. Sonra onlar səninlə ancaq az bir müddət orada qonşu ola bilərlər.

61. (Onlar) məl'unlar kimi (tezliklə şəhərdən qovular), harada ələ keçsələr, mütləq tutulub öldürülərlər.

62. Allahın (onlardan) öncə gəlib-getmişlər (münafiqlər) haqqında qayda-qanunu belədir. Sən Allahın qoyduğu qayda-qanunda əsla dəyişiklik görməzsən!

63. Camaat (Məkkə əhli) səndən o saat (qiyamətin nə vaxt qopacağı) barədə soruşar. (Ya Peyğəmbər!) De: "Onu ancaq Allah bilər!" Nə

bilirsən, bəlkə də, o saat (qiyamət) yaxındır).

64. Şübhəsiz ki, Allah kafirlərə lə'nət eləmiş və onlar üçün yanar od hazırlamışdır.

65. Onlar orada əbədi qalacaqlar, (özlərinə) nə bir hami, nə də bir mədədkar tapa biləcəklər.

66. Uzləri odda (o tərəf-bu tərəfə) çevrildiyi (haldan-hala düşdüyü) gün onlar: "Kaş Allaha müt'i olaydıq, Peyğəmbərə itaət edəydik!" - deyəcəklər.

67. Onlar deyəcəklər: "Ey Rəbbimiz! Biz ağalarımıza, böyüklərimizə itaət etdik, onlarsa bizi haqq yoldan azdırdılar.

68. Ey Rəbbimiz! Onlara ikiqat əzab ver, onları böyük bir lə'nətə (əzaba) düçar elə!"

69. Ey iman gətirənlər! Musaya əziyyət verən kəslər kimi olmayın. Allah (Musanı) onların dediklərindən (böhtanlarından) təmizə çıxartdı. O, Allah yanında çox hörmətli (qədir-qiymətli) idi.

70. Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun və doğru söz söyləyin!

71. (Əgər belə etsəniz, Allah) əməllərinizi islah edər və günahlarınızı bağışlayar. Hər kəs Allaha və Peyğəmbərinə itaət etsə, böyük bir səadətə (Cənnətə) nail olar.

72. Biz əmanəti (Allaha itaət və ibadəti, şər'i hökmləri yerinə yetirməyi) göylərə, yerə və dağlara təklif etdik. Onlar ona yüklənməkdən (götürüb özləri ilə daşımaqdan) qorxub çəkindilər. Ona insan yükləndi. Həqiqətən, o çox zalım, çox cahildir. (İnsan bu ağır əmanəti götürməklə özünə zülm etdi və cahilliyi üzündən onun çətinliyini, ağır nəticəsini bilmədi).

73. Allah münafiq kişiləri və qadınları, müşrik kişiləri və qadınları əzaba uğratsın, mö'min kişilərin və qadınların da tövbələrini qəbul buyursun deyə (əmanəti öz razılığı ilə Adəm övladına tapşırdı). Allah (mö'minləri) bağışlayandır, rəhm edəndir!

خدا جاننے والا اور حكمت والا ہے

2. اور جو (كتاب) تم كو تمہارے پروردگار كي طرف سے وحي كي جاتي ہے اُسي كي پيروي كئے جانا۔ بيشك خدا تمہارے سب عملوں سے خبردار ہے

3. اور خدا پر بھروسہ ركھنا۔ اور خدا ہي كارساز كافي ہے

4. خدا نے كسي آدمي كے پہلو ميں دو دل نہيں بنائے۔ اور نہ تمہاري عورتوں كو جن كو تم ماں كہہ بيٹھتے ہو تمہاري ماں بنايا اور نہ تمہارے لے پالكوں كو تمہارے بيٹے بنايا۔ يہ سب تمہارے منہ كي باتيں ہيں۔ اور خدا تو سچي بات فرماتا ہے اور وہي سيدھا رستہ دكھاتا ہے

5. مومنو! ليپالكوں كو اُن كے (اصلي) باپوں كے نام سے پكارا كرو۔ كہ خدا كے نزديك يہي بات درست ہے۔ اگر تم كو اُن كے باپوں كے نام معلوم نہ ہوں تو دين ميں وہ تمہارے بھائي اور دوست ہيں اور جو بات تم سے غلطي سے ہوگئي ہو اس ميں تم پر كچھ گناہ نہيں۔ ليكن جو قصد دلي سے كرو (اس پر مواخذہ ہے) اور خدا بخشنے والا مہربان ہے

6. پيغمبر مومنوں پر اُن كي جانوں سے بھي زيادہ حق ركھتے ہيں اور پيغمبر كي بيوياں اُن كي مائيں ہيں۔ اور رشتہ دار آپس ميں كتاب الله كے رُو سے مسلمانوں اور مہاجروں سے ايك دوسرے (كے تركے) كے زيادہ حقدار ہيں۔ مگر يہ كہ تم اپنے دوستوں سے احسان كرنا چاہو۔ (تو اور بات ہے)۔ يہ حكم كتاب يعني (قرآن) ميں لكھ ديا گيا ہے

7. اور جب ہم نے پيغمبروں سے عہد ليا اور تم سے

نوح سے اور ابراہيم سے اور موسيٰ سے اور مريم كے بيٹے عيسيٰ سے۔ اور عہد بھي اُن سے پكّا ليا

8. تاكہ سچ كہنے والوں سے اُن كي سچائي كے بارے ميں دريافت كرے اور اس نے كافروں كے لئے دكھ دينے والا عذاب تيار كر ركھا ہے

9. مومنو خدا كي اُس مہرباني كو ياد كرو جو (اُس نے) تم پر (اُس وقت كي) جب فوجيں تم پر (حملہ كرنے كو) آئيں۔ تو ہم نے اُن پر ہوا بھيجي اور ايسے لشكر (نازل كئے) جن كو تم ديكھ نہيں سكتے تھے۔ اور جو كام تم كرتے ہو خدا اُن كو ديكھ رہا ہے

10. جب وہ تمہارے اُوپر اور نيچے كي طرف سے تم پر چڑھ آئے اور جب آنكھيں پھر گئيں اور دل (مارے دہشت كے) گلوں تك پہنچ گئے اور تم خدا كي نسبت طرح طرح كے گمان كرنے لگے

11. وہاں مومن آزمائے گئے اور سخت طور پر ہلائے گئے

12. اور جب منافق اور وہ لوگ جن كے دلوں ميں بيماري ہے كہنے لگے كہ خدا اور اس كے رسول نے ہم سے محض دھوكے كا وعدہ كيا تھا

13. اور جب اُن ميں سے ايك جماعت كہتي تھي كہ اے اہل مدينہ (يہاں) تمہارے ٹھہرنے كا مقام نہيں تو لوٹ چلو۔ اور ايك گروہ ان ميں سے پيغمبر سے اجازت مانگنے اور كہنے لگا كہ ہمارے گھر كھلے پڑے ہيں حالانكہ وہ كھلے نہيں تھے۔ وہ تو صرف بھاگنا چاہتے تھے

14. اور اگر (فوجيں) اطراف مدينہ سے ان پر آ داخل ہوں پھر اُن سے خانہ جنگي

كے لئے كہا جائے تو (فوراً) كرنے لگيں اور اس كے لئے بہت ہي كم توقف كريں

15. حالانكہ پہلے خدا سے اقرار كر چكے تھے كہ پيٹھ نہيں پھريں گے۔ اور خدا سے (جو) اقرار (كيا جاتا ہے اُس كي) ضرور پرسش ہوگي

16. كہہ دو كہ اگر تم مرنے يا مارے سے بھاگتے ہو تو بھاگنا تم كو فائدہ نہيں دے گا اور اس وقت تم بہت ہي كم فائدہ اٹھاؤ گے

17. كہہ دو كہ اگر خدا تمہارے ساتھ برائي كا ارادہ كرے تو كون تم كو اس سے بچا سكتا ہے يا اگر تم پر مہرباني كرني چاہے تو (كون اس كو ہٹا سكتا ہے) اور يہ لوگ خدا كے سوا كسي كو نہ اپنا دوست پائيں گے اور نہ مددگار

18. خدا تم ميں سے ان لوگوں كو بھي جانتا ہے جو (لوگوں كو) منع كرتے ہيں اور اپنے بھائيوں سے كہتے ہيں كہ ہمارے پاس چلے آؤ۔ اور لڑائي ميں نہيں آتے مگر كم

19. (يہ اس لئے كہ) تمہارے بارے ميں بخل كرتے ہيں۔ پھر جب ڈر (كا وقت) آئے تو تم ان كو ديكھو كہ تمہاري طرف ديكھ رہے ہيں (اور) اُن كي آنكھيں (اسي طرح) پھر رہي ہيں جيسے كسي كو موت سے غشي آرہي ہو۔ پھر جب خوف جاتا رہے تو تيز زبانوں كے ساتھ تمہارے بارے ميں زبان درازي كريں اور مال ميں بخل كريں۔ يہ لوگ (حقيقت ميں) ايمان لائے ہي نہ تھے تو خدا نے ان كے اعمال برباد كر ديئے۔ اور يہ خدا كو آسان تھا

20. (خوف كے سبب) خيال

كرتے ہيں كہ فوجيں نہيں گئيں۔ اور اگر لشكر آجائيں تو تمنا كريں كہ (كاش) گنواروں ميں جا رہيں (اور) تمہاري خبر پوچھا كريں۔ اور اگر تمہارے درميان ہوں تو لڑائي نہ كريں مگر كم

21. تم كو پيغمبر خدا كي پيروي (كرني) بہتر ہے (يعني) اس شخص كو جسے خدا (سے ملنے) اور روز قيامت (كے آنے) كي اُميد ہو اور وہ خدا كا ذكر كثرت سے كرتا ہو

22. اور جب مومنوں نے (كافروں كے) لشكر كو ديكھا تو كہنے لگے يہ وہي ہے جس كا خدا اور اس كے پيغمبر نے ہم سے وعدہ كيا تھا اور خدا اور اس كے پيغمبر نے سچ كہا تھا۔ اور اس سے ان كا ايمان اور اطاعت اور زيادہ ہوگئي

23. مومنوں ميں كتنے ہي ايسے شخص ہيں كہ جو اقرار اُنہوں نے خدا سے كيا تھا اس كو سچ كر دكھايا۔ تو ان ميں بعض ايسے ہيں جو اپني نذر سے فارغ ہوگئے اور بعض ايسے ہيں كہ انتظار كر رہے ہيں اور اُنہوں نے (اپنے قول كو) ذرا بھي نہيں بدلا

24. تاكہ خدا سچّوں كو اُن كي سچائي كا بدلہ دے اور منافقوں كو چاہے تو عذاب دے اور (چاہے) تو اُن پر مہرباني كرے۔ بيشك خدا بخشنے والا مہربان ہے

25. اور جو كافر تھے اُن كو خدا نے پھير ديا وہ اپنے غصے ميں (بھرے ہوئے تھے) كچھ بھلائي حاصل نہ كر سكے۔ اور خدا مومنوں كو لڑائي كے بارے ميں كافي ہوا۔ اور خدا طاقتور (اور) زبردست ہے

26. اور اہل كتاب ميں سے جنہوں نے اُن كي مدد

كي تھي اُن كو اُن كے قلعوں سے اُتار ديا اور اُن كے دلوں ميں دہشت ڈال دي۔ تو كتنوں كو تم قتل كر ديتے تھے اور كتنوں كو قيد كرليتے تھے

27. اور اُن كي زمين اور ان كے گھروں اور ان كے مال كا اور اس زمين كا جس ميں تم نے پاؤں بھي نہيں ركھا تھا تم كو وارث بنا ديا۔ اور خدا ہر چيز پر قدرت ركھتا ہے

28. اے پيغمبر اپني بيويوں سے كہہ دو كہ اگر تم دنيا كي زندگي اور اس كي زينت وآرائش كي خواستگار ہو تو آؤ ميں تمہيں كچھ مال دوں اور اچھي طرح سے رخصت كردوں

29. اور اگر تم خدا اور اس كے پيغمبر اور عاقبت كے گھر (يعني بہشت) كي طلبگار ہو تو تم ميں جو نيكوكاري كرنے والي ہيں اُن كے لئے خدا نے اجر عظيم تيار كر ركھا ہے

30. اے پيغمبر كي بيويو تم ميں سے جو كوئي صريح ناشائستہ (الفاظ كہہ كر رسول الله كو ايذا دينے كي) حركت كرے گي۔ اس كو دوني سزا دي جائے گي۔ اور يہ (بات) خدا كو آسان ہے

31. اور جو تم ميں سے خدا اور اس كے رسول كي فرمانبردار رہے گي اور عمل نيك كرے گي۔ اس كو ہم دونا ثواب ديں گے اور اس كے لئے ہم نے عزت كي روزي تيار كر ركھي ہے

32. اے پيغمبر كي بيويو تم اور عورتوں كي طرح نہيں ہو۔ اگر تم پرہيزگار رہنا چاہتي ہو تو كسي (اجنبي شخص سے) نرم نرم باتيں نہ كيا كرو تاكہ وہ شخص جس

كے دل ميں كسي طرح كا مرض ہے كوئي اميد (نہ) پيدا كرے۔ اور ان دستور كے مطابق بات كيا كرو

33. اور اپنے گھروں ميں ٹھہري رہو اور جس طرح (پہلے) جاہليت (كے دنوں) ميں اظہار تجمل كرتي تھيں اس طرح زينت نہ دكھاؤ۔ اور نماز پڑھتي رہو اور زكوٰة ديتي رہو اور خدا اور اس كے رسول كي فرمانبرداري كرتي رہو۔ اے (پيغمبر كے) اہل بيت خدا چاہتا ہے كہ تم سے ناپاكي (كا ميل كچيل) دور كردے اور تمہيں بالكل پاك صاف كردے

34. اور تمہارے گھروں ميں جو خدا كي آيتيں پڑھي جاتي ہيں اور حكمت (كي باتيں سنائي جاتي ہيں) ان كو ياد ركھو۔ بيشك خدا باريك بيں اور باخبر ہے

35. (جو لوگ خدا كے آگے سر اطاعت خم كرنے والے ہيں يعني) مسلمان مرد اور مسلمان عورتيں اور مومن مرد اور مومن عورتيں اور فرماں بردار مرد اور فرماں بردار عورتيں اور راست باز مرد اور راست باز عورتيں اور صبر كرنے والے مرد اور صبر كرنے والي عورتيں اور فروتني كرنے والے مرد اور فروتني كرنے والي عورتيں اور خيرات كرنے والے مرد اور اور خيرات كرنے والي عورتيں اور روزے ركھنے والے مرد اور روزے ركھنے والي عورتيں اور اپني شرمگاہوں كي حفاظت كرنے والے مرد اور حفاظت كرنے والي عورتيں اور خدا كو كثرت سے ياد كرنے والے مرد اور كثرت سے ياد كرنے والي عورتيں۔ كچھ شك نہيں كہ ان كے لئے خدا نے بخشش اور اجر عظيم تيار كر ركھا ہے

36. اور كسي مومن مرد اور مومن عورت كو حق نہيں ہے

كہ جب خدا اور اس كا رسول كوئي امر مقرر كرديں تو وہ اس كام ميں اپنا بھي كچھ اختيار سمجھيں۔ اور جو كوئي خدا اور اس كے رسول كي نافرماني كرے وہ صريح گمراہ ہوگيا

37. اور جب تم اس شخص سے جس پر خدا نے احسان كيا اور تم نے بھي احسان كيا (يہ) كہتے تھے كہ اپني بيوي كو اپنے پاس رہنے دے اور خدا سے ڈر اور تم اپنے دل ميں وہ بات پوشيدہ كرتے تھے جس كو خدا ظاہر كرنے والا تھا اور تم لوگوں سے ڈرتے تھے۔ حالانكہ خدا ہي اس كا زيادہ مستحق ہے كہ اس سے ڈرو۔ پھر جب زيد نے اس سے (كوئي) حاجت (متعلق) نہ ركھي (يعني اس كو طلاق دے دي) تو ہم نے تم سے اس كا نكاح كرديا تاكہ مومنوں كے لئے ان كے منہ بولے بيٹوں كي بيويوں (كے ساتھ نكاح كرنے كے بارے) ميں جب وہ ان سے اپني حاجت (متعلق) نہ ركھيں (يعني طلاق دے ديں) كچھ تنگي نہ رہے۔ اور خدا كا حكم واقع ہو كر رہنے والا تھا

38. پيغمبر پر اس كام ميں كچھ تنگي نہيں جو خدا نے ان كے لئے مقرر كرديا۔ اور جو لوگ پہلے گزر چكے ہيں ان ميں بھي خدا كا يہي دستور رہا ہے۔ اور خدا كا حكم ٹھير چكا ہے

39. اور جو خدا كے پيغام (جوں كے توں) پہنچاتے اور اس سے ڈرتے ہيں اور خدا كے سوا كسي سے نہيں ڈرتے تھے۔ اور خدا ہي حساب كرنے كو كافي ہے

40. محمد تمہارے مردوں ميں سے كسي

كے والد نہيں ہيں بلكہ خدا كے پيغمبر اور نبيوں (كي نبوت) كي مہر (يعني اس كو ختم كردينے والے) ہيں اور خدا ہر چيز سے واقف ہے

41. اے اہل ايمان خدا كا بہت ذكر كيا كرو

42. اور صبح اور شام اس كي پاكي بيان كرتے رہو

43. وہي تو ہے جو تم پر رحمت بھيجتا ہے اور اس كے فرشتے بھي۔ تاكہ تم كو اندھيروں سے نكال كر روشني كي طرف لے جائے۔ اور خدا مومنوں پر مہربان ہے

44. جس روز وہ اس سے مليں گے ان كا تحفہ (خدا كي طرف سے) سلام ہوگا اور اس نے ان كے لئے بڑا ثواب تيار كر ركھا ہے

45. اے پيغمبر ہم نے تم كو گواہي دينے والا اور خوشخبري سنانے اور ڈرانے والا بنا كر بھيجا ہے

46. اور خدا كي طرف بلانے والا اور چراغ روشن

47. اور مومنوں كو خوشخبري سنا دو كہ ان كے لئے خدا كي طرف سے بڑا فضل ہوگا

48. اور كافروں اور منافقوں كا كہا نہ ماننا اور نہ ان كے تكليف دينے پر نظر كرنا اور خدا پر بھروسہ ركھنا۔ اور خدا ہي كارساز كافي ہے

49. مومنو! جب تم مومن عورتوں سے نكاح كركے ان كو ہاتھ لگانے (يعني ان كے پاس جانے) سے پہلے طلاق دے دو تو تم كو كچھ اختيار نہيں كہ ان سے عدت پوري كراؤ۔ ان كو كچھ فائدہ (يعني خرچ) دے كر اچھي طرح سے رخصت كردو

50. اے پيغمبر ہم نے تمہارے لئے تمہاري بيوياں جن كو تم نے ان كے مہر دے ديئے ہيں

حلال كردي ہيں اور تمہاري لونڈياں جو خدا نے تم كو (كفار سے بطور مال غنيمت) دلوائي ہيں اور تمہارے چچا كي بيٹياں اور تمہاري پھوپھيوں كي بيٹياں اور تمہارے ماموؤں كي بيٹياں اور تمہاري خالاؤں كي بيٹياں جو تمہارے ساتھ وطن چھوڑ كر آئي ہيں (سب حلال ہيں) اور كوئي مومن عورت اگر اپنے تئيں پيغمبر كو بخش دے (يعني مہر لينے كے بغير نكاح ميں آنا چاہے) بشرطيكہ پيغمبر بھي ان سے نكاح كرنا چاہيں (وہ بھي حلال ہے ليكن) يہ اجازت (اے محمد) خاص تم ہي كو ہے سب مسلمانوں كو نہيں۔ ہم نے ان كي بيويوں اور لونڈيوں كے بارے ميں جو (مہر واجب الادا) مقرر كرديا ہے ہم كو معلوم ہے (يہ) اس لئے (كيا گيا ہے) كہ تم پر كسي طرح كي تنگي نہ رہے۔ اور خدا بخشنے والا مہربان ہے

51. (اور تم كو يہ بھي اختيار ہے كہ) جس بيوي كو چاہو عليحدہ ركھو اور جسے چاہو اپنے پاس ركھو۔ اور جس كو تم نے عليحدہ كرديا ہو اگر اس كو پھر اپنے پاس طلب كرلو تو تم پر كچھ گناہ نہيں۔ يہ (اجازت) اس لئے ہے كہ ان كي آنكھيں ٹھنڈي رہيں اور وہ غمناك نہ ہوں اور جو كچھ تم ان كو دو۔ اسے لے كر سب خوش رہيں۔ اور جو كچھ تمہارے دلوں ميں ہے خدا اسے جانتا ہے۔ اور خدا جاننے والا اور بردبار ہے

52. (اے پيغمبر) ان كے سوا اور عورتيں تم كو جائز نہيں اور نہ يہ كہ ان بيويوں كو چھوڑ كر اور بيوياں كرو خواہ ان كا حسن

تم كو (كيسا ہي) اچھا لگے مگر وہ جو تمہارے ہاتھ كا مال ہے (يعني لونڈيوں كے بارے ميں تم كو اختيار ہے) اور خدا ہر چيز پر نگاہ ركھتا ہے

53. مومنو پيغمبر كے گھروں ميں نہ جايا كرو مگر اس صورت ميں كہ تم كو كھانے كے لئے اجازت دي جائے اور اس كے پكنے كا انتظار بھي نہ كرنا پڑے۔ ليكن جب تمہاري دعوت كي جائے تو جاؤ اور جب كھانا كھاچكو تو چل دو اور باتوں ميں جي لگا كر نہ بيٹھ رہو۔ يہ بات پيغمبر كو ايذا ديتي ہے۔ اور وہ تم سے شرم كرتے ہيں (اور كہتے نہيں ہيں) ليكن خدا سچي بات كے كہنے سے شرم نہيں كرتا۔ اور جب پيغمبروں كي بيويوں سے كوئي سامان مانگو تو پردے كے باہر مانگو۔ يہ تمہارے اور ان كے دونوں كے دلوں كے لئے بہت پاكيزگي كي بات ہے۔ اور تم كو يہ شاياں نہيں كہ پيغمبر خدا كو تكليف دو اور نہ يہ كہ ان كي بيويوں سے كبھي ان كے بعد نكاح كرو۔ بيشك يہ خدا كے نزديك بڑا (گناہ كا كام) ہے

54. اگر تم كسي چيز كو ظاہر كرو يا اس كو مخفي ركھو تو (ياد ركھو كہ) خدا ہر چيز سے باخبر ہے

55. عورتوں پر اپنے باپوں سے (پردہ نہ كرنے ميں) كچھ گناہ نہيں اور نہ اپنے بيٹوں سے اور نہ اپنے بھائيوں سے اور نہ اپنے بھتيجوں سے اور نہ اپنے بھانجوں سے نہ اپني (قسم كي) عورتوں سے اور نہ لونڈيوں سے۔ اور (اے عورتو) خدا سے ڈرتي رہو۔ بيشك خدا

ہر چيز سے واقف ہے

56. خدا اور اس كے فرشتے پيغمبر پر درود بھيجتے ہيں۔ مومنو تم بھي ان پر دُرود اور سلام بھيجا كرو

57. جو لوگ خدا اور اس كے پيغمبر كو رنج پہنچاتے ہيں ان پر خدا دنيا اور آخرت ميں لعنت كرتا ہے اور ان كے لئے اس نے ذليل كرنے والا عذاب تيار كر ركھا ہے

58. اور جو لوگ مومن مردوں اور مومن عورتوں كو ايسے كام (كي تہمت سے) جو انہوں نے نہ كيا ہو ايذا ديں تو انہوں نے بہتان اور صريح گناہ كا بوجھ اپنے سر پر ركھا

59. اے پيغمبر اپني بيويوں اور بيٹيوں اور مسلمانوں كي عورتوں سے كہہ دو كہ (باہر نكلا كريں تو) اپنے (مونہوں) پر چادر لٹكا (كر گھونگھٹ نكال) ليا كريں۔ يہ امر ان كے لئے موجب شناخت (وامتياز) ہوگا تو كوئي ان كو ايذا نہ دے گا۔ اور خدا بخشنے والا مہربان ہے

60. اگر منافق اور وہ لوگ جن كے دلوں ميں مرض ہے اور جو مدينے (كے شہر ميں) بري بري خبريں اُڑايا كرتے ہيں (اپنے كردار) سے باز نہ آئيں گے تو ہم تم كو ان كے پيچھے لگا ديں گے پھر وہاں تمہارے پڑوس ميں نہ رہ سكيں گے مگر تھوڑے دن

61. (وہ بھي) پھٹكارے ہوئے۔ جہاں پائے گئے پكڑے گئے اور جان سے مار ڈالے گئے

62. جو لوگ پہلے گزر چكے ہيں ان كے بارے ميں بھي خدا كي يہي عادت رہي ہے۔ اور تم خدا كي عادت ميں تغير وتبدل نہ پاؤ گے

63. لوگ تم سے قيامت كي نسبت

دريافت كرتے ہيں (كہ كب آئے گي) كہہ دو كہ اس كا علم خدا ہي كو ہے۔ اور تمہيں كيا معلوم ہے شايد قيامت قريب ہي آگئي ہو

64. بيشك خدا نے كافروں پر لعنت كي ہے اور ان كے لئے (جہنم كي) آگ تيار كر ركھي ہے

65. اس ميں ابدا لآباد رہيں گے۔ نہ كسي كو دوست پائيں گے اور نہ مددگار

66. جس دن ان كے منہ آگ ميں الٹائے جائيں گے كہيں اے كاش ہم خدا كي فرمانبرداري كرتے اور رسول (خدا) كا حكم مانتے

67. اور كہيں گے كہ اے ہمارے پروردگار ہم نے اپنے سرداروں اور بڑے لوگوں كا كہا مانا تو انہوں نے ہم كو رستے سے گمراہ كرديا

68. اے ہمارے پروردگار ان كو دگنا عذاب دے اور ان پر بڑي لعنت كر

69. مومنو تم ان لوگوں جيسے نہ ہونا جنہوں نے موسيٰ (كو عيب لگا كر) رنج پہنچايا تو خدا نے ان كو بيعيب ثابت كيا۔ اور وہ خدا كے نزديك آبرو والے تھے

70. مومنو خدا سے ڈرا كرو اور بات سيدھي كہا كرو

71. وہ تمہارے اعمال درست كردے گا اور تمہارے گناہ بخش دے گا۔ اور جو شخص خدا اور اس كے رسول كي فرمانبرداري كرے گا تو بيشك بڑي مراد پائے گا

72. ہم نے (بار) امانت كو آسمانوں اور زمين پر پيش كيا تو انہوں نے اس كے اٹھانے سے انكار كيا اور اس سے ڈر گئے۔ اور انسان نے اس كو اٹھا ليا۔ بيشك وہ ظالم اور جاہل تھا

73. تاكہ خدا منافق مردوں اور منافق عورتوں اور مشرك

مردوں اور مشرك عورتوں كو عذاب دے اور خدا مومن مردوں اور مومن عورتوں پر مہرباني كرے۔ اور خدا تو بخشنے والا مہربان ہے

(55)

$ (56)

$ (57)

$ (58)

$ (59)

$ (60)

$ (61)

$ (62)

$ (63)

$ (64)

$ (65)

$ (66)

$ (67)

$ (68)

$ (69)

$ (70)

$ (71)

$ (72)

$ (73)

orang yang mempunyai hubungan darah satu sama lain lebih berhak (waris mewarisi) di dalam Kitab Allah daripada orang- orang mukmin dan orang- orang Muhajirin, kecuali kalau kamu mau berbuat baik kepada saudara- saudaramu (seagama). Adalah yang demikian itu telah tertulis di dalam Kitab (Allah).(6) (7)

Dan (ingatlah) ketika Kami mengambil perjanjian dari nabi- nabi dan dari kamu (sendiri), dari Nuh, Ibrahim, Musa dan Isa putra Maryam, dan Kami telah mengambil dari mereka perjanjian yang teguh,(7) (8)

agar Dia menanyakan kepada orang- orang yang benar tentang kebenaran mereka dan Dia menyediakan bagi orang- orang kafir siksa yang pedih.(8) (9)

Hai orang- orang yang beriman, ingatlah akan nikmat Allah (yang telah dikaruniakan) kepadamu ketika datang kepadamu tentara- tentara, lalu Kami kirimkan kepada mereka angin topan dan tentara yang tidak dapat kamu melihatnya. Dan adalah Allah Maha Melihat akan apa yang kamu kerjakan.(9) (10)

(Yaitu) ketika mereka datang kepadamu dari atas dan dari bawahmu, dan ketika tidak tetap lagi penglihatan (mu) dan hatimu naik menyesak sampai ke tenggorokan dan kamu menyangka terhadap Allah dengan bermacam- macam purbasangka.(10) (11)

Di situlah diuji orang- orang mukmin dan diguncangkan (hatinya) dengan guncangan yang sangat.(11) (12)

Dan (ingatlah) ketika orang- orang munafik dan orang- orang yang berpenyakit dalam hatinya berkata:" Allah dan Rasul-Nya tidak menjanjikan kepada kami melainkan tipu daya".(12) (13)

Dan (ingatlah) ketika segolongan di antara mereka berkata:" Hai penduduk Yatsrib (Madinah), tidak ada tempat bagimu, maka kembalilah kamu". Dan sebahagian dari mereka minta izin kepada Nabi (untuk kembali pulang) dengan berkata:" Sesungguhnya rumah- rumah kami terbuka (tidak ada penjaga)". Dan

rumah- rumah itu sekali- kali tidak terbuka, mereka tidak lain hanyalah hendak lari.(13) (14)

Kalau (Yatsrib) diserang dari segala penjuru, kemudian diminta kepada mereka supaya murtad, niscaya mereka mengerjakannya; dan mereka tiada akan menunda untuk murtad itu melainkan dalam waktu yang singkat.(14) (15)

Dan sesungguhnya mereka sebelum itu telah berjanji kepada Allah:" Mereka tidak akan berbalik ke belakang (mundur)". Dan adalah perjanjian dengan Allah akan diminta pertanggungan jawabnya.(15) (16)

Katakanlah:" Lari itu sekali- kali tidaklah berguna bagimu, jika kamu melarikan diri dari kematian atau pembunuhan, dan jika) kamu terhindar dari kematian (kamu tidak juga akan mengecap kesenangan kecuali sebentar saja".(16) (17)

Katakanlah:" Siapakah yang dapat melindungi kamu dari (takdir) Allah jika Dia menghendaki bencana atasmu atau menghendaki rahmat untuk dirimu" Dan orang- orang munafik itu tidak memperoleh bagi mereka pelindung dan penolong selain Allah.(17) (18)

Sesungguhnya Allah mengetahui orang- orang yang menghalang- halangi di antara kamu dan orang- orang yang berkata kepada saudara- saudaranya:" Marilah kepada kami." Dan mereka tidak mendatangi peperangan melainkan sebentar.(18) (19)

Mereka bakhil terhadapmu apabila datang ketakutan (bahaya), kamu lihat mereka itu memandang kepadamu dengan mata yang terbalik- balik seperti orang yang pingsan karena akan mati, dan apabila ketakutan telah hilang, mereka mencaci kamu dengan lidah yang tajam, sedang mereka bakhil untuk berbuat kebaikan. Mereka itu tidak beriman, maka Allah menghapuskan (pahala) amalnya. Dan yang demikian itu adalah mudah bagi Allah.(19) (20)

Mereka mengira (bahwa) golongan- golongan yang bersekutu itu belum pergi; dan jika golongan- golongan yang bersekutu itu datang kembali, niscaya mereka ingin berada di dusun- dusun bersama- sama orang

Arab Badwi, sambil menanya- nanyakan tentang berita- beritamu. Dan sekiranya mereka berada bersama kamu, mereka tidak akan berperang, melainkan sebentar saja.(20) (21)

Sesungguhnya telah ada pada (diri) Rasulullah itu suri teladan yang baik bagimu (yaitu) bagi orang yang mengharap (rahmat) Allah dan (kedatangan) hari kiamat dan dia banyak menyebut Allah.(21) (22)

Dan tatkala orang- orang mukmin melihat golongan- golongan yang bersekutu itu, mereka berkata:" Inilah yang dijanjikan Allah dan Rasul-Nya kepada kita". Dan benarlah Allah dan Rasul- Nya. Dan yang demikian itu tidaklah menambah kepada mereka kecuali iman dan ketundukan.(22) (23)

Di antara orang- orang mukmin itu ada orang- orang yang menepati apa yang telah mereka janjikan kepada Allah; maka di antara mereka ada yang gugur. Dan di antara mereka ada (pula) yang menunggu- nunggu dan mereka sedikit pun tidak merubah (janjinya),(23) (24)

supaya Allah memberikan balasan kepada orang- orang yang benar itu karena kebenarannya, dan menyiksa orang munafik jika dikehendaki-Nya, atau menerima tobat mereka. Sesungguhnya Allah adalah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.(24) (25)

Dan Allah menghalau orang- orang yang kafir itu yang keadaan mereka penuh kejengkelan, (lagi) mereka tidak memperoleh keuntungan apa pun. Dan Allah menghindarkan orang- orang mukmin dari peperangan. Dan adalah Allah Maha Kuat lagi Maha Perkasa.(25) (26)

Dan Dia menurunkan orang- orang Ahli Kitab (Bani Quraizhah) yang membantu golongan- golongan yang bersekutu dari benteng- benteng mereka, dan Dia memasukkan rasa takut dalam hati mereka. Sebahagian mereka kamu bunuh dan sebahagian yang lain kamu tawan.(26) (27)

Dan Dia mewariskan kepada kamu tanah- tanah, rumah- rumah dan harta benda mereka, dan (begitu pula)

tanah yang belum kamu injak. Dan adalah Allah Maha Kuasa terhadap segala sesuatu.(27) (28)

Hai Nabi, katakanlah kepada istri- istrimu:" Jika kamu sekalian mengingini kehidupan dunia dan perhiasannya, maka marilah supaya kuberikan kepadamu mut`ah dan aku ceraikan kamu dengan cara yang baik.(28) (29)

Dan jika kamu sekalian menghendaki (keridaan) Allah dan Rasul-Nya serta (kesenangan) di negeri akhirat, maka sesungguhnya Allah menyediakan bagi siapa yang berbuat baik di antaramu pahala yang besar.(29) (30)

Hai istri- istri Nabi, siapa- siapa di antaramu yang mengerjakan perbuatan keji yang nyata, niscaya akan dilipat gandakan siksaan kepada mereka dua kali lipat. Dan adalah yang demikian itu mudah bagi Allah.(30) (31)

Dan barang siapa di antara kamu sekalian (istri- istri Nabi) tetap taat pada Allah dan Rasul-Nya dan mengerjakan amal yang saleh, niscaya Kami memberikan kepadanya pahala dua kali lipat dan Kami sediakan baginya rezeki yang mulia.(31) (32)

Hai istri- istri Nabi, kamu sekalian tidaklah seperti wanita yang lain, jika kamu bertakwa. Maka janganlah kamu tunduk dalam berbicara sehingga berkeinginanlah orang yang ada penyakit dalam hatinya, dan ucapkanlah perkataan yang baik,(32) (33)

dan hendaklah kamu tetap di rumahmu dan janganlah kamu berhias dan bertingkah laku seperti orang- orang Jahiliyah yang dahulu dan dirikanlah salat, tunaikanlah zakat dan taatilah Allah dan Rasul-Nya. Sesungguhnya Allah bermaksud hendak menghilangkan dosa dari kamu, hai ahlul bait dan membersihkan kamu sebersih- bersihnya.(33) (34)

Dan ingatlah apa yang dibacakan di rumahmu dari ayat- ayat Allah dan hikmah (sunah Nabimu). Sesungguhnya Allah adalah Maha Lembut lagi Maha Mengetahui.(34) (35)

Sesungguhnya laki- laki dan perempuan yang muslim, laki- laki

dan perempuan yang mukmin, laki- laki dan perempuan yang tetap dalam ketaatannya, laki- laki dan perempuan yang benar, laki- laki dan perempuan yang sabar, laki- laki dan perempuan yang khusyuk, laki- laki dan perempuan yang bersedekah, laki- laki dan perempuan yang berpuasa, laki- laki dan perempuan yang memelihara kehormatannya, laki- laki dan perempuan yang banyak menyebut (nama) Allah, Allah telah menyediakan untuk mereka ampunan dan pahala yang besar.(35) (36)

Dan tidaklah patut bagi laki- laki yang mukmin dan tidak (pula) bagi perempuan yang mukmin, apabila Allah dan Rasul-Nya telah menetapkan suatu ketetapan, akan ada bagi mereka pilihan (yang lain) tentang urusan mereka. Dan barang siapa mendurhakai Allah dan Rasul-Nya maka sungguhlah dia telah sesat, sesat yang nyata.(36) (37)

Dan (ingatlah), ketika kamu berkata kepada orang yang Allah telah melimpahkan nikmat kepadanya dan kamu (juga) telah memberi nikmat kepadanya:" Tahanlah terus istrimu dan bertakwalah kepada Allah", sedang kamu menyembunyikan di dalam hatimu apa yang Allah akan menyatakannya, dan kamu takut kepada manusia, sedang Allah- lah yang lebih berhak untuk kamu takuti. Maka tatkala Zaid telah mengakhiri keperluan terhadap istrinya (menceraikannya), Kami kawinkan kamu dengan dia supaya tidak ada keberatan bagi orang mukmin untuk (mengawini) istri- istri anak- anak angkat mereka, apabila anak- anak angkat itu telah menyelesaikan keperluannya daripada istrinya. Dan adalah ketetapan Allah itu pasti terjadi.(37) (38)

Tidak ada suatu keberatan pun atas Nabi tentang apa yang telah ditetapkan Allah baginya. (Allah telah menetapkan yang demikian) sebagai sunah-Nya pada nabi- nabi yang telah berlalu dahulu. Dan adalah ketetapan Allah itu suatu ketetapan yang pasti berlaku,(38)

(39)

(yaitu) orang- orang yang menyampaikan risalah- risalah Allah, mereka takut kepada-Nya dan mereka tiada merasa takut kepada seorang (pun) selain kepada Allah. Dan cukuplah Allah sebagai Pembuat Perhitungan.(39) (40)

Muhammad itu sekali- kali bukanlah bapak dari seorang laki- laki di antara kamu, tetapi dia adalah Rasulullah dan penutup nabi- nabi. Dan adalah Allah Maha Mengetahui segala sesuatu.(40) (41)

Hai orang- orang yang beriman, berzikirlah (dengan menyebut nama) Allah, zikir yang sebanyak- banyaknya.(41) (42)

Dan bertasbihlah kepada-Nya di waktu pagi dan petang.(42) (43)

Dialah yang memberi rahmat kepadamu dan malaikat-Nya (memohonkan ampunan untukmu), supaya Dia mengeluarkan kamu dari kegelapan kepada cahaya (yang terang). Dan adalah Dia Maha Penyayang kepada orang- orang yang beriman.(43) (44)

Salam penghormatan kepada mereka (orang- orang mukmin itu) pada hari mereka menemui-Nya ialah:" salam"; dan Dia menyediakan pahala yang mulia bagi mereka.(44) (45)

Hai Nabi sesungguhnya kami mengutusmu untuk jadi saksi, dan pembawa kabar gembira dan pemberi peringatan,(45) (46)

dan untuk jadi penyeru kepada Agama Allah dengan izin-Nya dan untuk jadi cahaya yang menerangi.(46) (47)

Dan sampaikanlah berita gembira kepada orang- orang mukmin bahwa sesungguhnya bagi mereka karunia yang besar dari Allah.(47) (48)

Dan janganlah kamu menuruti orang- orang yang kafir dan orang- orang munafik itu, janganlah kamu hiraukan gangguan mereka dan bertawakallah kepada Allah. Dan cukuplah Allah sebagai pelindung.(48) (49)

Hai orang- orang yang beriman, apabila kamu menikahi perempuan- perempuan yang beriman, kemudian kamu ceraikan mereka sebelum kamu mencampurinya maka sekali- kali tidak wajib atas mereka idah bagimu yang kamu minta menyempurnakannya, Maka berilah mereka mut`ah dan lepaskanlah mereka itu

dengan cara yang sebaik- baiknya.(49) (50)

Hai Nabi, sesungguhnya Kami telah menghalalkan bagimu istri- istrimu yang telah kamu berikan mas kawinnya dan hamba sahaya yang kamu miliki yang termasuk apa yang kamu peroleh dalam peperangan yang dikaruniakan Allah untukmu, dan (demikian pula) anak- anak perempuan dari saudara laki- laki bapakmu, anak- anak perempuan dari saudara perempuan bapakmu, anak- anak perempuan dari saudara laki- laki ibumu dan anak- anak perempuan dari saudara perempuan ibumu yang turut hijrah bersama kamu dan perempuan mukmin yang menyerahkan dirinya kepada Nabi kalau Nabi mau mengawininya, sebagai pengkhususan bagimu, bukan untuk semua orang mukmin. Sesungguhnya Kami telah mengetahui apa yang Kami wajibkan kepada mereka tentang istri- istri mereka dan hamba sahaya yang mereka miliki supaya tidak menjadi kesempitan bagimu. Dan adalah Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.(50) (51)

Kamu boleh menangguhkan (menggauli) siapa yang kamu kehendaki di antara mereka (istri- istrimu) dan (boleh pula) menggauli siapa yang kamu kehendaki. Dan siapa- siapa yang kamu ingini untuk menggaulinya kembali dari perempuan yang telah kamu cerai, maka tidak ada dosa bagimu. Yang demikian itu adalah lebih dekat untuk ketenangan hati mereka, dan mereka tidak merasa sedih, dan semuanya rela dengan apa yang telah kamu berikan kepada mereka. Dan Allah mengetahui apa yang (tersimpan) dalam hatimu. Dan adalah Allah Maha Mengetahui lagi Maha Penyantun.(51) (52)

Tidak halal bagimu mengawini perempuan- perempuan sesudah itu dan tidak boleh (pula) mengganti mereka dengan istri- istri (yang lain), meskipun kecantikannya menarik hatimu kecuali perempuan- perempuan (hamba sahaya) yang kamu miliki. Dan adalah Allah Maha Mengawasi segala sesuatu.(52) (53)

Hai orang- orang yang beriman, janganlah kamu memasuki rumah- rumah Nabi kecuali bila kamu diizinkan untuk makan dengan tidak menunggu- nunggu waktu masak (makanannya), tetapi jika kamu diundang maka masuklah dan bila kamu selesai makan, keluarlah kamu tanpa asyik memperpanjang percakapan. Sesungguhnya yang demikian itu akan mengganggu Nabi lalu Nabi malu kepadamu (untuk menyuruh kamu ke luar), dan Allah tidak malu (menerangkan) yang benar. Apabila kamu meminta sesuatu (keperluan) kepada mereka (istri- istri Nabi), maka mintalah dari belakang tabir. Cara yang demikian itu lebih suci bagi hatimu dan hati mereka. Dan tidak boleh kamu menyakiti (hati) Rasulullah dan tidak (pula) mengawini istri- istrinya selama- lamanya sesudah ia wafat. Sesungguhnya perbuatan itu adalah amat besar (dosanya) di sisi Allah.(53) (54)

Jika kamu melahirkan sesuatu atau menyembunyikannya, maka sesungguhnya Allah adalah Maha Mengetahui segala sesuatu.(54) (55)

Tidak ada dosa atas istri- istri Nabi (untuk berjumpa tanpa tabir) dengan bapak- bapak mereka, anak- anak laki- laki mereka, saudara laki- laki mereka, anak laki- laki dari saudara laki- laki mereka, anak laki- laki dari saudara mereka yang perempuan, perempuan- perempuan yang beriman dan hamba sahaya yang mereka miliki, dan bertakwalah kamu (hai istri- istri Nabi) kepada Allah. Sesungguhnya Allah Maha Menyaksikan segala sesuatu.(55) (56)

Sesungguhnya Allah dan malaikat- malaikat-Nya bershalawat untuk Nabi. Hai orang- orang yang beriman, bersalawatlah kamu untuk Nabi dan ucapkanlah salam penghormatan kepadanya.(56) (57)

Sesungguhnya orang- orang yang menyakiti Allah dan Rasul-Nya. Allah akan melaknatinya di dunia dan di akhirat, dan menyediakan baginya siksa yang menghinakan.(57) (58)

Dan orang- orang yang menyakiti orang- orang mukmin dan

mukminat tanpa kesalahan yang mereka perbuat, maka sesungguhnya mereka telah memikul kebohongan dan dosa yang nyata.(58) (59)

Hai Nabi katakanlah kepada istri- istrimu, anak- anak perempuanmu dan istri- istri orang mukmin:" Hendaklah mereka mengulurkan jilbabnya ke seluruh tubuh mereka". Yang demikian itu supaya mereka lebih mudah untuk dikenal, karena itu mereka tidak diganggu. Dan Allah adalah Maha pengampun lagi Maha penyayang.(59) (60)

Sesungguhnya jika tidak berhenti orang- orang munafik, orang- orang yang berpenyakit dalam hatinya dan orang- orang yang menyebarkan kabar bohong di Madinah (dari menyakitimu), niscaya Kami perintahkan kamu (untuk memerangi)mereka, kemudian mereka tidak menjadi tetanggamu (di Madinah) melainkan dalam waktu yang sebentar,(60) (61)

dalam keadaan terlaknat. Di mana saja mereka dijumpai, mereka ditangkap dan dibunuh dengan sehebat- hebatnya.(61) (62)

Sebagai sunah Allah yang berlaku atas orang- orang yang telah terdahulu sebelum (mu), dan kamu sekali- kali tiada akan mendapati perubahan pada sunah Allah.(62) (63)

Manusia bertanya kepadamu tentang hari berbangkit. Katakanlah:" Sesungguhnya pengetahuan tentang hari berbangkit itu hanya di sisi Allah". Dan tahukah kamu (hai Muhammad), boleh jadi hari berbangkit itu sudah dekat waktunya.(63) (64)

Sesungguhnya Allah melaknati orang- orang kafir dan menyediakan bagi mereka api yang menyala- nyala (neraka),(64) (65)

Mereka kekal di dalamnya selama- lamanya; mereka tidak memperoleh seorang pelindung pun dan tidak (pula) seorang penolong.(65) (66)

Pada hari ketika muka mereka dibolak- balikkan dalam neraka, mereka berkata:" Alangkah baiknya, andai kata kami taat kepada Allah dan taat (pula) kepada Rasul".(66) (67)

Dan mereka berkata:" Ya Tuhan kami, sesungguhnya kami telah menaati pemimpin- pemimpin dan pembesar- pembesar kami, lalu mereka menyesatkan

kami dari jalan (yang benar).(67) (68)

Ya Tuhan kami, timpakanlah kepada mereka azab dua kali lipat dan kutuklah mereka dengan kutukan yang besar".(68) (69)

Hai orang- orang yang beriman, janganlah kamu menjadi seperti orang- orang yang menyakiti Musa; maka Allah membersihkannya dari tuduhan- tuduhan yang mereka katakan. Dan adalah dia seorang yang mempunyai kedudukan terhormat di sisi Allah.(69) (70)

Hai orang- orang yang beriman, bertakwalah kamu kepada Allah dan katakanlah perkataan yang benar,(70) (71)

niscaya Allah memperbaiki bagimu amalan- amalanmu dan mengampuni bagimu dosa- dosamu. Dan barang siapa menaati Allah dan Rasul-Nya, maka sesungguhnya ia telah mendapat kemenangan yang besar.(71) (72)

Sesungguhnya Kami telah mengemukakan amanat kepada langit, bumi dan gunung- gunung, maka semuanya enggan untuk memikul amanat itu dan mereka khawatir akan mengkhianatinya, dan dipikullah amanat itu oleh manusia. Sesungguhnya manusia itu amat lalim dan amat bodoh,(72) (73)

sebagai anak kamu sendiri. Segala yang kamu dakwakan mengenai perkara-perkara) yang tersebut itu hanyalah perkataan kamu dengan mulut kamu sahaja. Dan (ingatlah) Allah menerangkan yang benar dan Dia lah jua yang memimpin ke jalan yang betul. (4)

Panggilah anak-anak angkat itu dengan ber"bin"kan kepada bapa-bapa mereka sendiri; cara itulah yang lebih adil di sisi Allah. Dalam pada itu, jika kamu tidak mengetahui bapa-bapa mereka, maka panggilah mereka sebagai saudara-saudara kamu yang seugama dan sebagai "maula-maula" kamu. Dan kamu pula tidak dikira berdosa dalam perkara yang kamu tersilap melakukannya, tetapi (yang dikira berdosa itu ialah perbuatan) yang disengajakan oleh hati kamu melakukannya. Dan (ingatlah Allah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (5)

Nabi itu lebih menolong dan lebih menjaga kebaikan orang-orang yang beriman daripada diri mereka sendiri; dan isteri-isterinya adalah menjadi ibu mereka. Dan orang-orang yang mempunyai pertalian kerabat, setengahnya lebih berhak (mewarisi) akan setengahnya yang lain - menurut (hukum) Kitab Allah - daripada orang-orang yang beriman dan orang-orang Muhajirin (yang bukan kerabatnya), kecuali kalau kamu hendak berbuat baik kepada sahabat-sahabat karib kamu. Hukum yang demikian itu adalah tertulis dalam Kitab Allah. (6)

(Teruslah bertaqwa kepada Kami) dan (ingatlah) ketika Kami mengambil dari Nabi-nabi (umumnya): perjanjian setia mereka, dan (khasnya) dari engkau sendiri (wahai Muhammad), dan dari Nabi Nuh, dan Nabi Ibrahim, dan Nabi Musa, serta. Nabi Isa ibni Maryam; dan Kami telah mengambil dari mereka: perjanjian setia yang teguh (bagi menyempurnakan apa yang ditugaskan kepada mereka); (7)

(Tuhan berbuat demikian) supaya Ia menyoal orang-orang yang benar beriman tentang kebenaran iman mereka (untuk menyempurnakan balasan baik mereka);

dan (sebaliknya) Ia telah menyediakan bagi orang-orang yang kafir, azab seksa yang tidak terperi sakitnya. (8)

Wahai orang-orang yang beriman, kenangkanlah nikmat Allah yang dilimpahkanNya kepada kamu. Semasa kamu didatangi tentera (Al-Ahzaab), lalu Kami hantarkan kepada mereka angin ribut (yang kencang) serta angkatan tentera (dari malaikat) yang kamu tidak dapat melihatnya. Dan (ingatlah) Allah sentiasa melihat apa yang kamu lakukan. (9)

Masa itu ialah masa tentera musuh datang melanggar kamu dari sebelah hulu dan dari sebelah hilir (tempat pertahanan) kamu; dan masa itu ialah masa pemandangan mata kamu tidak berketentuan arah (kerana gempar dan bingung) serta hati pun resah gelisah (kerana cemas takut), dan kamu masing-masing pula menyangka terhadap Allah dengan berbagai-bagai sangkaan. (10)

Pada saat itulah diuji orang-orang yang beriman, dan digoncangkan perasaan dan pendiriannya dengan goncangan yang amat dahsyat. (11)

Dan lagi masa itu ialah masa orang-orang munafik dan orang-orang yang tidak sihat dan tidak kuat iman dalam hatinya berkata: "Allah dan RasulNya tidak menjanjikan kepada kita melainkan perkara yang memperdayakan sahaja". (12)

Dan juga masa itu ialah masa segolongan di antara mereka berkata: "Wahai penduduk Yathrib, tempat ini bukan tempat bagi kamu (untuk berjuang di sini), oleh itu baliklah". Dan sebahagian dari mereka pula meminta izin kepada Nabi (hendak balik) sambil berkata: "Sesungguhnya rumah-rumah kami memerlukan perlindungan", pada hal ia tidak memerlukan perlindungan. Mereka hanya bertujuan hendak melarikan diri (dari berjuang menegakkan Islam). (13)

Dan kalaulah tempat-tempat kediaman mereka itu diserang oleh musuh dari segala penjurunya, kemudian mereka diajak berpaling tadah menentang Islam, sudah tentu mereka akan melakukannya, dan mereka tidak bertangguh

lagi tentang itu melainkan sebentar sahaja. (14)

Pada hal sesungguhnya mereka telahpun mengikat janji dengan Allah sebelum itu, iaitu mereka tidak akan berpaling undur (dari medan perang yang mereka hadiri). Dan (ingatlah) janji setia dengan Allah itu akan ditanya kelak (tentang penyempurnaannya). (15)

Katakanlah (wahai Muhammad): "Kalaulah kamu melarikan diri dari kematian atau dari pembunuhan maka perbuatan melarikan diri itu tidak sekali-kali mendatangkan faedah kepada kamu; dan kalaulah kamu pada hari ini terlepas sekalipun, maka kamu tidak juga akan menikmati kesenangan hidup melainkan sedikit masa sahaja". (16)

Katakanlah: "Siapakah yang dapat melindungi kamu dari kemurkaan Allah jika Ia mahu menimpakan bala bencana kepada kamu, atau (siapakah yang dapat menahan kemurahan Allah) jika Ia hendak memberikan rahmat kepada kamu? " Dan (ingatkanlah) mereka (yang munafik) itu: bahawa mereka tidak akan beroleh sesiapapun - yang lain dari Allah - yang akan menjadi pelindung atau penolong mereka. (17)

Sesungguhnya Allah mengetahui akan orang-orang (munafik) yang menghalangi di antara kamu, dan orang-orang yang berkata kepada saudara-saudaranya: "Marilah bersatu dengan kami", sedang mereka tidak turut berperang melainkan sebentar sahaja. (18)

Mereka bersikap bakhil kedekut terhadap kamu (wahai orang-orang mukmin untuk memberikan sebarang pertolongan); dalam pada itu apabila datang (ancaman musuh yang menimbulkan) ketakutan, engkau melihat mereka memandang kepadamu (wahai Muhammad, meminta pertolonganmu) dengan keadaan mata mereka berputar seperti orang yang pengsan semasa hampir mati. Kemudian apabila hilang perasaan takut itu, mereka mencela kamu dengan lidah yang tajam, sambil mereka tamakan kebaikan (yang diberikan Allah kepada kamu). Mereka itu tidak beriman, lalu Allah gugurkan amal-amal mereka. Dan yang demikian itu adalah

mudah bagi Allah melaksanakannya. (19)

Mereka menyangka bahawa tentera "Al-Ahzaab" itu belum pergi; dan kalaulah tentera Al-Ahzaab datang semula, tentulah mereka suka kalau mereka tinggal jauh di desa-desa bersama-sama orang-orang Arab Badwi sambil bertanyakan berita mengenai kamu; dan kalaulah mereka ada bersama-sama kamu (pada ketika itu), mereka tidak akan turut berperang melainkan sebentar sahaja. (20)

Demi sesungguhnya, adalah bagi kamu pada diri Rasulullah itu contoh ikutan yang baik, iaitu bagi orang yang sentiasa mengharapkan (keredaan) Allah dan (balasan baik) hari akhirat, serta ia pula menyebut dan mengingati Allah banyak-banyak (dalam masa susah dan senang) (21)

Dan pada masa orang-orang yang beriman melihat tentera Al-Ahzaab, berkatalah mereka:" Inilah yang telah dijanjikan Allah dan RasulNya kepada kami dan benarlah (apa yang telah dijanjikan) Allah dan RasulNya". Dan (angkatan tentera musuh yang mereka lihat) itu tidak memberi sebarang kesan kepada mereka selain daripada menambahkan iman dan penyerahan diri mereka bulat-bulat kepada Allah. (22)

Di antara orang-orang yang beriman itu, ada yang bersikap benar menunaikan apa yang telah dijanjikannya kepada Allah (untuk berjuang membela Islam); maka di antara mereka ada yang telah selesai menjalankan janjinya itu (lalu gugur syahid), dan di antaranya ada yang menunggu giliran; dan mereka pula tidak mengubah (apa yang mereka janjikan itu) sedikitpun. (23)

(Berlakunya yang demikian) supaya Allah membalas orang-orang yang benar disebabkan kebenaran mereka, dan menyeksa orang-orang yang munafik jika Ia kehendaki, atau Ia menerima taubat mereka. Sesungguhnya Allah adalah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (24)

Dan Allah telah menghalau kembali (angkatan tentera) orang-orang yang kafir itu (ke tempat masing-masing) dengan keadaan mereka

geram marah (kerana gagal dan hampa), mereka tidak mendapat sebarang keuntungan. Dan Allah selamatkan orang-orang yang beriman dari bencana menghadapi peperangan itu. Dan (ingatlah) adalah Allah Maha Kuat, lagi Maha Kuasa. (25)

Dan Ia menurunkan golongan Ahli Kitab (kaum Yahudi) yang membantu tentera musuh itu, dari benteng-benteng mereka (menyerah diri), setelah diisikanNya hati mereka dengan perasaan gerun. (Lalu mereka diadili dan dijatuhkan (hukuman); sebahagian di antaranya kamu bunuh, dan sebahagian lagi kamu tawan. (26)

Dan Ia menjadikan kamu mewarisi tanah-tanah dan rumah-rumah serta harta benda mereka, dan juga tanah-tanah (di negeri-negeri lain) yang belum kamu menjejaknya. Dan (ingatlah) adalah Allah Maha Kuasa atas tiap-tiap sesuatu. (27)

Wahai Nabi, katakanlah kepada isteri-isterimu: "Sekiranya kamu semua mahukan kehidupan dunia (yang mewah) dan perhiasannya (yang indah), maka marilah supaya aku berikan kepada kamu pemberian mutah (sagu hati), dan aku lepaskan kamu dengan cara yang sebaik-baiknya. (28)

"Dan sekiranya kamu semua mahukan (keredaan) Allah dan RasulNya serta (nikmat kemewahan) di negeri akhirat maka sesungguhnya Allah menyediakan bagi orang-orang yang berbuat baik di antara kamu: pahala yang besar". (29)

Wahai isteri-isteri Nabi, sesiapa di antara kamu yang melakukan sesuatu perbuatan keji yang nyata, nescaya akan digandakan azab seksa baginya dua kali ganda. Dan (hukuman) yang demikian itu adalah mudah bagi Allah melaksanakannya. (30)

Dan sesiapa di antara kamu semua tetap taat kepada Allah dan RasulNya serta mengerjakan amal yang soleh, Kami akan beri kepadanya pahala amalnya itu dua kali ganda, dan Kami sediakan baginya limpah kurnia yang mulia. (31)

Wahai isteri-isteri Nabi, kamu semua bukanlah seperti mana-mana perempuan yang lain

kalau kamu tetap bertaqwa. Oleh itu janganlah kamu berkata-kata dengan lembut manja (semasa bercakap dengan lelaki asing) kerana yang demikian boleh menimbulkan keinginan orang yang ada penyakit dalam hatinya (menaruh tujuan buruk kepada kamu), dan sebaliknya berkatalah dengan kata-kata yang baik (sesuai dan sopan). (32)

Dan hendaklah kamu tetap diam di rumah kamu serta janganlah kamu mendedahkan diri seperti yang dilakukan oleh orang-orang Jahiliyah zaman dahulu; dan dirikanlah sembahyang serta berilah zakat; dan taatlah kamu kepada Allah dan RasulNya. Sesungguhnya Allah (perintahkan kamu dengan semuanya itu) hanyalah kerana hendak menghapuskan perkara-perkara yang mencemarkan diri kamu - wahai "AhlulBait" dan hendak membersihkan kamu sebersih-bersihnya (dari segala perkara yang keji). (33)

Dan ingatlah (serta amalkanlah) apa yang dibaca di rumah kamu dari ayat-ayat Allah (Al-Quran) dan hikmah pengetahuan (hadis-hadis Rasulullah). Sesungguhnya Allah Maha Halus tadbirNya, lagi Maha Mendalam pengetahuanNya. (34)

Sesungguhnya orang-orang lelaki yang Islam serta orang-orang perempuan yang Islam, dan orang-orang lelaki yang beriman serta orang-orang perempuan yang beriman, dan orang-orang lelaki yang taat serta orang-orang perempuan yang taat, dan orang-orang lelaki yang benar serta orang-orang perempuan yang benar, dan orang-orang lelaki yang sabar serta orang-orang perempuan yang sabar, dan orang-orang lelaki yang merendah diri (kepada Allah) serta orang-orang perempuan yang merendah diri (kepada Allah), dan orang-orang lelaki yang bersedekah serta orang-orang perempuan yang bersedekah, dan orang-orang lelaki yang berpuasa serta orang-orang perempuan yang berpuasa, dan orang-orang lelaki yang memelihara kehormatannya serta orang-orang perempuan yang memelihara kehormatannya, dan orang-orang lelaki yang menyebut nama Allah banyak-banyak serta orang-orang perempuan yang menyebut nama Allah banyak-banyak, Allah telah menyediakan

bagi mereka semuanya keampunan dan pahala yang besar. (35)

Dan tidaklah harus bagi orang-orang yang beriman, lelaki dan perempuan - apabila Allah dan RasulNya menetapkan keputusan mengenai sesuatu perkara - (tidaklah harus mereka) mempunyai hak memilih ketetapan sendiri mengenai urusan mereka. Dan sesiapa yang tidak taat kepada hukum Allah dan RasulNya maka sesungguhnya ia telah sesat dengan kesesatan yang jelas nyata. (36)

Dan (ingatlah wahai Muhammad) ketika engkau berkata kepada orang yang telah dikurniakan oleh Allah (dengan nikmat Islam) dan yang engkau juga telah berbuat baik kepadanya: "Jangan ceraikan isterimu itu dan bertaqwalah kepada Allah", sambil engkau menyembunyikan dalam hatimu perkara yang Allah akan menyatakannya; dan engkau pula takut kepada (cacian manusia padahal Allah jualah yang berhak engkau takuti (melanggar perintahNya). Kemudian setelah Zaid selesai habis kemahuannya terhadap isterinya (dengan menceraikannya), Kami kahwinkan engkau dengannya supaya tidak ada keberatan atas orang-orang yang beriman untuk berkahwin dengan isteri-isteri anak-anak angkat mereka, apabila anak-anak angkat itu telah selesai habis kemahuannya terhadap isterinya (lalu menceraikannya). Dan sememangnya perkara yang dikehendaki Allah itu tetap berlaku. (37)

Tidaklah ada sebarang keberatan yang ditanggung oleh Nabi dalam melaksanakan perkara yang telah ditetapkan Allah baginya. (Yang demikian itu) adalah menurut peraturan Allah yang tetap, yang berlaku juga kepada Nabi-nabi yang telah lalu. Dan (ingatlah) perintah Allah itu adalah satu ketetapan yang ditentukan berlakunya. (38)

(Nabi-nabi yang telah lalu itu) ialah orang-orang yang menyampaikan syariat Allah serta mereka takut melanggar perintahNya, dan mereka pula tidak takut kepada sesiapa pun melainkan kepada Allah. Dan cukuplah Allah menjadi Penghitung (segala yang dilakukan oleh makhluk-makhlukNya untuk

membalas mereka). (39)

Bukanlah Nabi Muhammad itu (dengan sebab ada anak angkatnya) menjadi bapa yang sebenar bagi seseorang dari orang lelaki kamu, tetapi ia adalah Rasul Allah dan kesudahan segala Nabi-nabi. Dan (ingatlah) Allah adalah Maha Mengetahui akan tiap-tiap sesuatu. (40)

Wahai orang-orang yang beriman, (untuk bersyukur kepada Allah) ingatlah serta sebutlah nama Allah dengan ingatan serta sebutan yang sebanyak-banyaknya; (41)

Dan bertasbihlah kamu kepadaNya pada waktu pagi dan petang. (42)

Dia lah yang memberi rahmat kepada kamu - dan malaikatNya pula (berdoa bagi kamu) - untuk mengeluarkan kamu dari gelap-gelita (kufur dan maksiat) kepada cahaya yang terang-benderang (iman dari taat); dan adalah Ia sentiasa Melimpah-limpah rahmatNya kepada orang-orang yang beriman (di dunia dan di akhirat). (43)

Sambutan penghormatan yang akan diberi Tuhan kepada mereka semasa menemuiNya ialah ucapan "Salam" (selamat sejahtera); dan Ia telah menyediakan untuk mereka pahala balasan yang mulia. (44)

Wahai Nabi, sesungguhnya Kami mengutusmu sebagai saksi (terhadap umatmu), dan pembawa berita gembira (kepada orang-orang yang beriman) serta pemberi amaran (kepada orang-orang yang ingkar). (45)

Dan juga sebagai penyeru (umat manusia seluruhnya) kepada ugama Allah dengan taufiq yang diberiNya; dan sebagai lampu yang menerangi. (46)

Dan (dengan itu) sampaikanlah berita yang mengembirakan kepada orang-orang yang beriman, bahawa sesungguhnya mereka akan beroleh limpah kurnia yang besar dari Allah. (47)

Dan janganlah engkau menurut kehendak orang-orang kafir dan orang-orang munafik dan janganlah engkau hiraukan usikan dan celaan mereka, serta berserahlah kepada Allah (memelihara keadaanmu); dan cukuplah Allah menjadi Pelindung (yang menyelamatkanmu). (48)

Wahai orang-orang yang beriman, apabila kamu berkahwin dengan perempuan-perempuan yang beriman, kemudian

kamu ceraikan mereka sebelum kamu menyentuhnya, maka tiadalah kamu berhak terhadap mereka mengenai sebarang idah yang kamu boleh hitungkan masanya. Oleh itu, berilah "mutah" (pemberian sagu hati) kepada mereka, dan lepaskanlah mereka dengan cara yang sebaik-baiknya. (49)

Wahai Nabi, sesungguhnya Kami telah halalkan bagimu isteri-isterimu yang engkau berikan maskahwinnya, dan hamba-hamba perempuan yang engkau miliki dari apa yang telah dikurniakan Allah kepadamu sebagai tawanan perang; dan (Kami telah halalkan bagimu berkahwin dengan sepupu-sepupumu, iaitu): anak-anak perempuan bapa saudaramu (dari sebelah bapa) serta anak-anak perempuan emak saudaramu (dari sebelah bapa), dan anak-anak perempuan bapa saudaramu (dari sebelah ibu) serta anak-anak perempuan emak saudaramu (dari sebelah ibu) yang telah berhijrah bersama-sama denganmu; dan (Kami telah halalkan bagimu) mana-mana perempuan yang beriman yang memberikan dirinya kepada Nabi (untuk dikahwininya dengan tidak membayar maskahwin) kalaulah Nabi suka berkahwin dengannya; perkahwinan yang demikian adalah khas bagimu semata-mata, buka bagi orang-orang yang beriman umumnya; sesungguhnya Kami telah mengetahui apa yang Kami wajibkan kepada orang-orang mukmin mengenai isteri-isteri mereka dan hamba-hamba perempuan yang mereka miliki; - supaya tidak menjadi keberatan bagimu. Dan (ingatlah) Allah adalah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (50)

Engkau boleh menangguhkan sesiapa yang engkau kehendaki dari mereka dan engkau boleh mendamping: sesiapa yang engkau kehendaki; dan sesiapa yang engkau hendak mendampinginya kembali dari mereka yang telah engkau jauhi itu maka tidaklah menjadi salah bagimu melakukannya; kebebasan yang diberikan kepadamu itu (bila diketahui oleh mereka) adalah lebih dekat untuk mententeramkan hati mereka, dan menjadikan mereka tidak berdukacita, serta menjadikan mereka pula reda akan apa yang engkau lakukan kepada mereka semuanya.

Dan (ingatlah) Allah sedia mengetahui apa yang ada dalam hati kamu; dan Allah adalah Maha Mengetahui, lagi Maha Penyabar. (51)

Tidak halal bagimu berkahwin dengan perempuan-perempuan yang lain sesudah (isteri-isterimu yang ada) itu, dan engkau juga tidak boleh menggantikan mereka dengan isteri-isteri yang baharu sekalipun engkau tertarik hati kepada kecantikan mereka, kecuali hamba-hamba perempuan yang engkau miliki. Dan (ingatlah) Allah sentiasa Mengawasi tiap-tiap sesuatu. (52)

Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu masuk ke rumah Nabi (menunggu makanan masak kerana hendak makan bersama), kecuali kamu dijemput untuk menghadiri jamuan, bukan dengan menunggu-nunggu masa sajiannya; tetapi apabila kamu dijemput maka masuklah (pada waktu yang ditetapkan); kemudian setelah kamu makan maka hendaklah masing-masing bersurai dan janganlah duduk bersenang-senang dengan berbual-bual. Sesungguhnya yang demikian itu menyakiti dan menyusahkan Nabi sehingga ia merasa malu (hendak menyatakan hal itu) kepada kamu, sedang Allah tidak malu daripada menyatakan kebenaran. Dan apabila kamu meminta sesuatu yang harus diminta dari isteri-isteri Nabi maka mintalah kepada mereka dari sebalik tabir. Cara yang demikian lebih suci bagi hati kamu dan hati mereka. Dan kamu tidak boleh sama sekali menyakiti Rasul Allah dan tidak boleh berkahwin dengan isteri-isterinya sesudah ia wafat selama-lamanya. Sesungguhnya segala yang tersebut itu adalah amat besar dosanya di sisi Allah. (53)

(Awasilah keadaan-keadaan kamu, kerana) jika kamu nyatakan sesuatu atau kamu sembunyikan dia, maka sesungguhnya Allah sentiasa Mengetahui akan segala-galanya. (54)

Tidak ada salahnya kepada perempuan-perempuan (yang tidak berpakaian yang melindungi anggota yang haram dipandang oleh lelaki asing itu) menemui bapa-bapa mereka, dan anak-anak lelaki mereka, dan saudara-saudara lelaki mereka, dan anak-anak lelaki

saudara-saudara lelaki mereka, dan anak-anak lelaki saudara-saudara perempuan mereka, dan perempuan-perempuan Islam mereka, serta hamba-hamba yang dimiliki oleh mereka. Dan bertaqwalah kamu kepada Allah; sesungguhnya Allah sentiasa Menyaksikan tiap-tiap sesuatu. (55)

Sesungguhnya Allah dan malaikatNya berselawat (memberi segala penghormatan dan kebaikan) kepada Nabi (Muhammad s.a.w); wahai orang-orang yang beriman berselawatlah kamu kepadanya serta ucapkanlah salam sejahtera dengan penghormatan yang sepenuhnya. (56)

Sesungguhnya orang-orang yang melakukan perkara yang tidak diredai Allah dan RasulNya, Allah melaknatkan mereka di dunia dan di akhirat, dan menyediakan untuk mereka azab seksa yang menghina. (57)

Dan orang-orang yang mengganggu serta menyakiti orang-orang lelaki yang beriman dan orang-orang perempuan yang beriman dengan perkataan atau perbuatan yang tidak tepat dengan sesuatu kesalahan yang dilakukannya, maka sesungguhnya mereka telah memikul kesalahan menuduh secara dusta, dan berbuat dosa yang amat nyata. (58)

Wahai Nabi, suruhlah isteri-isterimu dan anak-anak perempuanmu serta perempuan-perempuan yang beriman, supaya melabuhkan pakaiannya bagi menutup seluruh tubuhnya (semasa mereka keluar); cara yang demikian lebih sesuai untuk mereka dikenal (sebagai perempuan yang baik-baik) maka dengan itu mereka tidak diganggu. Dan (ingatlah) Allah adalah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (59)

Demi sesungguhnya, jika orang-orang munafik, dan orang-orang yang ada penyakit (syak ragu-ragu) dalam hatinya, serta orang-orang yang menyebarkan berita-berita dusta di Madinah itu tidak berhenti (dari perbuatan jahat masing-masing), nescaya Kami akan mendesakmu memerangi mereka; sesudah itu mereka tidak akan tinggal berjiran denganmu di Madinah lagi melainkan sebentar sahaja, (60)

serta mereka tetap ditimpa laknat. Di mana sahaja mereka ditemui, mereka ditangkap dan dibunuh habis-habisan. (61)

Yang demikian adalah menurut "Sunnatullah" (undang-undang peraturan Allah

yang telah lalu; dan engkau tidak sekali-kali akan mendapati sebarang perubahan bagi "Sunnatullah" itu. (62)

Manusia bertanya kepadamu (wahai Muhammad) tentang kedatangan hari kiamat; katakanlah: "Sesungguhnya pengetahuan mengenainya hanyalah ada di sisi Allah. " Dan apa jalannya engkau dapat mengetahui? - boleh jadi masa datangnya tidak lama lagi. (63)

Sesungguhnya Allah telah melaknat orang-orang kafir dan menyediakan bagi mereka api neraka yang marak menjulang, - (64)

kekalah mereka di dalamnya selama-lamanya; mereka pula tidak akan memperoleh sesiapapun yang akan menjadi pelindung atau penolong. (65)

Pada masa muka mereka dibalik-balikkan dalam neraka, mereka berkata (dengan sesalnya): "Alangkah baiknya kalau kami dahulu (semasa di dunia) taat kepada Allah serta taat kepada Rasul Allah. (66)

Dan mereka berkata lagi: "Wahai Tuhan kami, sesungguhnya kami telah mematuhi kehendak ketua-ketua dan orang-orang besar kami, lalu mereka menyesatkan kami dari jalan yang benar. (67)

"Wahai Tuhan kami, berilah mereka azab sengsara dua kali ganda, dan laknatkanlah mereka dengan laknat yang sebesar-besarnya!" (68)

Wahai orang-orang yang beriman, janganlah kamu menjadi seperti orang-orang (Yahudi) yang telah mencaci Nabi Musa, lalu Allah membersihkannya dari segala cacian yang mereka katakan; dan adalah dia seorang yang mulia di sisi Allah. (69)

Wahai orang-orang yang beriman, bertaqwalah kepada Allah, dan katakanlah perkataan yang tepat - benar (dalam segala perkara), (70)

Supaya Ia memberi taufiq dengan menjayakan amal-amal kamu, dan mengampunkan dosa-dosa kamu. Dan (ingatlah) sesiapa yang taat kepada Allah dan RasulNya, maka sesungguhnya ia telah berjaya mencapai sebesar-besar kejayaan. (71)

Sesungguhnya Kami telah kemukakan tanggungjawab amanah (Kami) kepada langit dan bumi serta gunung-ganang (untuk memikulnya), maka mereka

enggan memikulnya dan bimbang tidak dapat menyempurnakannya (kerana tidak ada pada mereka persediaan untuk memikulnya); dan (pada ketika itu) manusia (dengan persediaan yang ada padanya) sanggup memikulnya. (Ingatlah) sesungguhnya tabiat kebanyakan manusia adalah suka melakukan kezaliman dan suka pula membuat perkara-perkara yang tidak patut dikerjakan. (72)

(Dengan kesanggupan manusia memikul amanah itu maka) akibatnya Allah akan menyeksa orang-orang lelaki yang munafik serta orang-orang perempuan yang munafik, dan orang-orang lelaki yang musyrik serta orang-orang perempuan yang musyrik; dan juga Allah akan menerima taubat orang-orang lelaki yang beriman serta orang-orang perempuan yang beriman. Dan sememangnya Allah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (73)

Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

6. Nabii ana haki zaidi kwa waumini kuliko nafsi zao, na wakeze ni mama zao, na wenye nasaba wana haki zaidi wao kwa wao katika Kitabu cha Mwenyeezi Mungu kuliko waumini na waliohama. Lakini kama mkifanya wema kwa marafiki zenu (si vibaya) hayo yamekwisha andikwa Kitabuni.

7. Na tulipoahidiana na Manabii na wewe na Nuhu na Ibrahimu, na Musa na Isa mwana wa Mariam, na tuliahidiana nao ahadi ngumu.

8. Ili awaulize wakweli juu ya ukweli wao, na amewaandalia makafiri adhabu yenye kuumiza.

9. Enyi mlioamini! kumbukeni neema za Mwenyeezi Mungu zilizo juu yenu valipokufikieni majeshi, tuliwapelekea upepo na majeshi msiyo yaona, na Mwenyeezi Mungu anayaona mnayoyafanya.

10. Walipowajia (kukushambulieni) kutokajuu yenu na kutoka chini yenu, na macho yaliponywea na nyoyo zikapanda kooni, nanyi mkaanza kumdhania Mwenyeezi Mungu dhana mbali mbali.

11. Hapo Waumini walijaribiwa na wakateremshwa kwa tetemesho kali.

12. Na waliposema wanafiki na wale wenye maradhi nyoyoni mwao, Mwenyeezi Mungu na Mtume wake hawakutuahidi ila udanganyifu tu.

13. Na taifa moja miongoni mwao lilisema: enyi wenyeji wa Yathribu! hapa si mahala pa kukaa nyinyi, basi rudini, na kundi jingine miongoni mwao likaomba ruhusa kwa Mtume kwa kusema: Hakika nyumba zetu ni tupu, lakini hazikuwa tupu, hawakutaka ila kukimbia tu.

14. Na lau kama yangeliingizwa (majeshi) juu yao katika pande zote (za Madina) kisha wakaombwa kufanya vita, wangeifanya, na wasingelikaa humo ila muda kidogo tu.

15. Na kwa hakika walikwishafanya ahadi na Mwenyeezi Mungu zamani, kuwa hawatageuza migongo, na ahadi ya Mwenyeezi Mungu ni yenye kuulizwa.

16. Sema: Kukimbia

hakutakufaeni ikiwa mnakimbia mauti au kuuwawa na hata hivyo hamtastareheshwa ila kidogo tu.

17. Sema: Ni nani ambaye aweza kukulindeni na Mwenyeezi Mungu kama Mwenyeezi Mungu) akikutakieni uovu, na akikutakieni rehema? Wala hawatapata mlinzi wala msaidizi kinyume cha Mwenyeezi Mungu.

18. Bila shaka Mwenyeezi Mungu anawajua wale wanaojizuia miongoni mwenu na wawaambiao ndugu zao. Njooni kwetu wala hawaingii vitani ila kidogo tu.

19. Wanachoyo juu yenu, lakini inapofika khofu, utawaona wanakutazama, macho yao yanazungukazunguka kama yule aliyezimia kwa mauti, lakini khofu inapoondoka, wanakuudhini kwa ndimi kali, wakifanya choyo juu ya kheri. Hao hawakuamini, kwa hiyo Mwenyeezi Mungu ameviharibu vitendo vyao, na hayo ni mepesi kwa Mwenyeezi Mungu.

20. Wanafikiri makundi haya hayajaondoka, na kama makundi yangekuja (tena) wangependa laiti wangekaa jangwani pamoja na Mabedui wakiuliza khabari zenu, na kama wangelikuwa pamoja nanyi wasingelipigana ila kidogo tu.

21. Bila shaka mnao mfano mwema kwa Mtume wa Mwenyeezi Mungu, kwa mwenye kumuogopa Mwenyeezi Mungu na siku ya Mwisho, na kumtaja Mwenyeezi Mungu sana.

22.Na Waumini walipoyaona majeshi, walisema: Haya ndiyo aliyotuahidi Mwenyeezi Mungu na Mtume wake wamesema kweli, na haikuwazidishia ila imani na utii.

23. Wapo watu miongoni mwa Waumini waliotimiza ahadi waliyoahidiana na Mwenyeezi Mungu, baadhi yao wamekwishamaliza nadhiri zao, na wako miongoni mwao wanangojea, wala hawakubadilisha (ahadi yao) hata kidogo.

24. Ili Mwenyeezi Mungu awalipe wakweli kwa sababu ya ukweli wao, na kuwaadhibu wanafiki akipenda, au kuwageukia (kwa rehema) Bila shaka Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

25. Na wale waliokufuru Mwenyeezi Mungu amewarudisha na ghadhabu yao, hawakupata chochote katika kheri, na Mwenyeezi

Mungu amewatoshea Waumini katika mapigano, Mwenyeezi Mungu ni Mwenye uwezo Mwenye nguvu.

26. Na akawateremsha wale waliowasaidia (maadui) katika watu wa kitabu kutoka katika ngome zao, na akatia khofu katika nyoyo zao, baadhi yao mnawaua na wengine mnawateka.

27. Na akawarithisheni nchi yao na majumba yao na mali zao, na nchi msiyoikanyaga, na Mwenyeezi Mungu ni Mwenye uwezo juu ya kila kitu.

28. Ewe Nabii! waambie wake zako; Ikiwa mnapenda maisha ya dunia hii na uzuri wake basi njooni, nitakupeni matumizi na kukuacheni muacho mzuri.

29. Na kama mnamtaka Mwenyeezi Mungu na Mtume wake na nyumba ya Akhera, basi Mwenyeezi Mungu amewaandalia wafanyao mema miongoni mwenu malipo makubwa.

30. Enyi wakc wa Nabii! atakayefanva maovu dhahiri miongoni mwenu, atazidishiwa adhabu mara mbili, na hayo ni rahisi kwa Mwenyeezi Mungu.

31. Na miongoni mwenu atakayemtii Mwenyeezi Mungu na Mtume wake na kutenda mema tutampa malipo yake mara mbili, na kumwandalia riziki yenye heshima.

32. Enyi wake wa Nabii! nyinyi si kama yeyote katika wanawake kama mkimcha (Mwenyeezi Mungu) basi msiwe laini katika usemi ili asitamani mtu mwenye ugonjwa moyoni mwake, na semeni maneno mazuri.

33. Na kaeni majumbani mwenu, wala msijishauwe kwa majishauwo ya kijahilia ya kizamani, na simamisheni swala, na toeni zaka, na mtiini Mwenyeezi Mungu na Mtume wake. Hakika Mwenyeezi Mungu anataka kukuondoleeni uchafu watu wa nyumba (ya Mtume), na (anataka) kukutakaseni sana sana.

34. Na kumbukeni yasomwayo majumbani mwenu katika Aya za Mwenyeezi Mungu na (maneno ya) hekima, kwa hakika Mwenyeezi Mungu ni Mpole, Mwenye khabari.

35. Bila shaka wanaume wenye kufuata vizuri

nguzo za Uislaamu, na wanawake wanaozifuata vizuri nguzo za Uislaamu na wanaume wanaoamini vizuri nguzo za Imani, na wanawake wanaoamini vizuri nguzo za Imani, na wanaume wanaotii na wanawake wanaotii, na wanaume wasemao kweli, na wanawake wasemao kweli, na wanaume wanaosubiri, na wanawake wanaosubiri, na wanaume wanao nyenyekea, na wanawake wanao nyenyekea, na wanaume wanaotoa sadaka, na wanawake wanaotoa sanaka, na wanaume wanaofunga saumu, na wanawake wanaofunga saumu, na wanaume wanaolinda tupu zao, na wanawake wanaolinda (tupu zao) na wanaume wanaomtaja Mwenyeezi Mungu kwa wingi na wanawake wanaomtaja Mwenyeezi Mungu (kwawingi) Mwenyeezi Mungu amewaandalia msamaha na malipo makubwa.

36. Haiwi kwa mwanaume aliyeamini wala kwa mwanamke aliyeamini, Mwenyeezi Mungu na Mtume wake wanapokata shauri, wawe na khiari katika shauri lao. Na mwenye kumuasi Mwenyeezi Mungu na Mtume wake, hakika amepotea upotovu ulio wazi.

37. Na ulipomwambia yule ambaye Mwenyeezi Mungu amemneemesha na wewe (pia) umemneemesha: Shikamana na mkeo na umche Mwenyeezi Mungu, na ukaficha katika nafsi yako aliyotaka Mwenyeezi Mungu kuyatoa, na ukawachelea watu, hali Mwenyeezi Mungu ndiye mwenye haki zaidi ya kumchelea. Basi Zaid alipokwisha haja naye tulikuoza wewe ili isiwe taabu kwa Waumini kuwaoa wake wa watoto wao wa kupanga wanapomaliza haja nao, na amri ya Mwenyeezi Mungu ni yenye kutekelezwa.

38. Si kosa kwa Nabii katika yale ambayo Mwenyeezi Mungu amemlazimisha, ndiyo kawaida ya Mwenyeezi Mungu kwa wale waliopita zamani, na amri ya Mwenyeezi Mungu ni kipimo kilichokadiriwa.

39. Wale wanaofikisha ujumbe wa Mwenyeezi Mungu na kumuogopa yeye wala hawamuogopi yeyote isipokuwa Mwenyeezi Mungu, na Mwenyeezi Mungu ndiye atoshaye kuhesabu.

40. Muhammad

si baba wa yeyote katika wanaume wenu bali, ni Mtume wa Mungu na Mwisho wa Mitume na Mwenyeezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.

41. Enyi mlioamini! mkumbukeni Mwenyeezi Mungu kwa wingi.

42. Na mtukuzeni asubuhi najioni.

43. Yeye ndiye anayekurehemuni, na Malaika wake, ili kukutoeni katika giza kukupelekeni kwenye nuru, naye ni Mwenye kuwarehemu Waumini.

44. Maamkiano yao siku ya kukutana naye yatakuwa: Amani, Na amewaandalia malipo yenye heshima.

45. Ewe Nabii kwa hakika sisi tumekutuma (ili uwe) shahidi na mtoaji wa khabari nzuri na muonyaji.

46. Na muitaji (wa watu) kwa Mwenyeezi Mungu kwa idhini yake, na (uwe) taa itoayo nuru.

47. Na wape khabari njema Waumini kuwa, wanafadhili kubwa itokayo kwa Mwenyeezi Mungu.

48. Na usiwatii makafiri na wanafiki, wala usijali udhia wao, na tegemea kwa Mwenyeezi Mungu na Mwenyeezi Mungu anatosha kuwa Mlinzi.

49. Enyi mlioamini! Mtakapowaoa wanawake wenye kuamini kisha mkawapa talaka kabla ya kuwagusa, basi hamna eda juu yao mtakayohesabu, na wapeni cha kuliwaza na muwaache muacho mzuri.

50. Ewe Nabii! tumekuhalalishia wake zako ambao uliwapa mahari yao, na (wanawake) uliowamiliki mkono wako katika wale aliokupa Mwenyeezi Mungu, na mabinti wa ami yako na mabinti wa mjomba wako, na mabinti wa dada ya mama yako, waliohama pamoja nawe, na mwanamke muumini akijitoa mwenyewe kwa Nabii, na kama Nabii akitaka kumuoa, ni halali kwako tu, si kwa waumini wengine. Bila shaka tumekwisha jua tuliyowafaridhia katika wake zao, na iliyowamiliki mikono yao ili isiwe dhiki kwako, na Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

51. Umwakhirishe umtakaye miongoni mwao na

kumkaribisha umtakaye na kama ukimtaka yule uliyemtenga, basi si vibaya kwako, hivyo itakuwa karibu zaidi yaburudike macho yao wala wasihuzunike, na wawe radhi juu ya kile unachowapa wao wote. Na Mwenyeezi Mungu anajua yaliyomo nyoyoni mwenu na Mwenyeezi Mungu ni Mjuzi, Mpole.

52. Baada ya hawa si halali kwako (kuoa) wanawake (wengine) wala si (halali) kuwabadilisha kwa wake wengine ingawa uzuri wao ukikupendeza, isipokuwa yule uliommiliki mkono wako na Mwenveezi Mungu ni Mchungaji wa kila kitu.

53. Enyi mlioamini! msiingie nyumba za Nabii ila kama mkipewa ruhusa kwenda kula, pasipo (kwenda kukaa) kungojea kiive. Lakini mnapoitwa basi ingieni, na mnapokwisha kula, tawanyikeni, wala msishughulike kuzungumza, maana Jambo hili humuudhi Mtume, naye anakuoneeni haya, lakini Mwenyeezi Mungu haoni haya kusema haki. Nanyi mnapowauliza (wakeze) waulizeni nyuma ya pazia, hayo ni safi kabisa kwa nyoyo zenu na kwa nyoyo zao, wala haiwapasi (nyinyi) kumuudhi Mtume wa Mwenyeezi Mungu wala msiwaoe wake zake baada yake kabisa, hakika hilo ni (kosa) kubwa mbele ya Mwenyeezi Mungu.

54. Mkidhihirisha chochote au kukificha, basi hakika Mwenyeezi Mungu anajua kila kitu.

55. Si dhambi juu yao (wake za Mtume) katika (kuonana na) Baba zao, wala watoto wao, wala Kaka zao, wala watoto wa Dada zao, wala wanawake wao, wala wale iliyo wamiliki mikono yao. Na muogopeni Mwenyeezi Mungu, bila shaka Mwenyeezi Mungu ni Shahidi juu ya kila kitu.

56. Hakika Mwenyeezi Mungu na Malaika wake humsalia Mtume, enyi mlioamini! msalieni (Mtume) na muombeeni amani.

57. Kwa hakika wale wanaomuudhi Mwenyeezi Mungu na Mtume wake, Mwenyeezi Mungu amewalaani katika dunia na Akhera, na

amewaandalia adhabu yenye kufedhehesha.

58. Na wale wanaowaudhi wanaume waummini na wanawake waumini pasipo wao kufanya kosa lolote, bila shaka wamebeba dhulma kubwa na dhambi zilizo dhahiri.

59. Ewe Nabii! waambie wake zako, na mabinti zako, na wake wa waumini: Wateremshe juu yao shungi zao. Hivyo inaelekea zaidi wajulikane na wasiudhiwe, na Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

60. Kama wanafiki na wale wenye maradhi nyoyoni mwao na watangazao uovu mjini hawataacha (visa vyao) kwa hakika tutakusalitisha juu yao, kisha hawatakaa humo karibu yako ila muda kidogo.

61. Wamelaaniwa popote waonekanapo wakamatwe na wauawe kabisa.

62. Ni kawaida ya Mwenyeezi Mungu iliyokuwa kwa wale waliopita zamani, wala hutapata mabadiliko katika kawaida ya Mwenyeezi Mungu.

63. Watu wanakuuliza khabari za Kiyama, sema: Elimu yake iko kwa Mwenyeezi Mungu tu. Na nini kitakujulisha. pengine Kiyama kiko karibu.

64. Kwa hakika Mwenyeezi Mungu amewalaani makafiri na amewaandalia Moto uwakao.

65. Watakaa humo Milele, hawatapata mlinzi wala msaidizi.

66. Siku ambayo nyuso zao zitapinduliwa Motoni, waseme: Laiti tungemtii Mwenyeezi Mungu na tungemtii Mtume.

67. Na watasema: Mola wetu! hakika tumewafuata mabwana wetu na wakubwa wetu, basi wao wametupoteza njia.

68. Mola wetu! wape hawa adhabu mara dufu na uwalaani laana kubwa.

69. Enyi mlioamini! msiwe kamawale waliomtaabisha Musa, lakini Mwenyeezi Mungu alimtakasa na yale waliyoyasema, naye alikuwa mwenye heshima mbele ya Mwenyeezi Mungu.

70. Enyi mlioamini! muogopeni Mwenyeezi Mungu na semeni maneno ya sawa.

71. Atakutengenezeeni vizuri vitendo vyenu na atakusameheni madhambi yenu, na anayemtii Mwenyeezi Mungu na Mtume wake bila shaka amefaulu kufaulu kukubwa.

72. Kwa

hakika sisi tulizitolea amana mbingu na ardhi na milima lakini vikakataa kuichukua na vikaiogopa, lakini mwanadamu akaichukua. Bila shaka yeye ni dhalimu mkubwa mjinga sana.

73. Ili Mwenyeezi Mungu awaadhibu wanaume wanafiki na wanawake wanafiki, na wanaume washirikina na wanawake washirikina, na Mwenyeezi Mungu awasamehe Waumini wanaume na Waumini wanawake, na Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

آمرزنده و رحيم است (5).

پيغمبر اسلام از خود مؤمنين نسبت به آنان اختياردارتر است، و همسران وى مادران ايشانند، و ارحام بعضى مقدم بر بعضى ديگرند، تا كسى از ارحامش وارثى دارد، ارث او به مؤمنين و مهاجرين نمى رسد، مگر آنكه بخواهيد با وصيت مقدارى از ارث خود براى آنان، احسانى به آنان كرده باشيد، اين حكم در لوح محفوظ هم نوشته شده است (6).

و چون از پيامبران پيمانشان را بستانديم، و نيز از تو پيمانت را گرفتيم، و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى بن مريم، و از همه شان ميثاق غليظى بستانديم (7).

تا از راستگويان بخواهم كه راستى باطنى خود را اظهار كنند، و خدا براى كافران عذابى دردناك آماده كرده است (8).

بيان آيات اين سوره مشتمل است بر معارف، احكام، قصص، عبرتها، و مواعظى چند، و از آن جمله مشتمل است بر داستان جنگ خندق، و اشاره اى هم به داستان يهوديان بنى قريظه دارد، و سياق آيات آن شهادت مى دهد به اينكه از سوره هايى است كه در مدينه نازل شده.

[اشاره به زمينه نزول آيه:" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْكافِرِينَ وَ الْمُنافِقِينَ ..."]

" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَ لا تُطِعِ الْكافِرِينَ وَ الْمُنافِقِينَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً" در اين آيه رسول خدا (ص) مامور شده به تقواى از خدا، و در آن ______________________________________________________ صفحه ى 409

زمينه چينى شده براى نهى بعدى، يعنى نهى از اطاعت كافرين و منافقين.

در اين سياق، كه سياق نفى است، بين كفار و منافقين جمع شده، و هر دو را ذكر كرده، و از اطاعت هر دو نهى فرموده، از اين معنا كشف مى شود

كه كفار از رسول خدا (ص) چيزى مى خواسته اند كه مورد رضاى خداى سبحان نبوده، منافقين هم كه در صف مسلمانان بودند، كفار را تاييد مى كردند، و از آن جناب به اصرار مى خواستند كه پيشنهاد كفار را بپذيرد، و آن پيشنهاد، امرى بوده كه خداى سبحان به علم و حكمت خود بر خلاف آن حكم رانده بوده، و وحى الهى هم بر خلاف آن نازل شده بود.

و نيز كشف مى شود كه آن امر، امر مهمى بوده، كه بيم آن مى رفته كه اسباب ظاهرى بر خلاف آن مساعدت نكند، و بر عكس، بر وفق آن كمك كند، مگر آنكه خدا بخواهد جلو آن اسباب را بگيرد، لذا رسول خدا (ص) مامور شده از اجابت كفار نسبت به خواهششان خوددارى كند، و آنچه به او وحى شده متابعت نمايد، و از كسى نهراسيده و بر خدا توكل كند.

با اين بيان روايتى كه در شان نزول آيه وارد شده تاييد مى شود، چون در آن روايت آمده كه عده اى از صناديد و رؤساى قريش، بعد از داستان جنگ احد به مدينه آمدند، و از رسول خدا (ص) امان خواستند، و درخواست كردند كه آن جناب با ايشان و بت پرستى ايشان كارى نداشته باشد، ايشان هم با او و يكتاپرستى اش كارى نداشته باشند، اين آيه ها نازل شد كه نبايد دعوت ايشان را اجابت كنى، و رسول خدا (ص) هم از اجابت خواسته آنان خوددارى نمود، كه ان شاء اللَّه جريانش در بحث روايتى آينده خواهد آمد.

با بيانى كه گذشت وجه اينكه چرا دنبال آيه فرمود:" إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلِيماً حَكِيماً" و نيز وجه تعقيب آيه مورد بحث به دو آيه بعد

معلوم و روشن مى شود.

" وَ اتَّبِعْ ما يُوحى إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ إِنَّ اللَّهَ كانَ بِما تَعْمَلُونَ خَبِيراً" اين آيه شريفه در حد خود عموميت دارد، چون رسول خدا (ص) بايد از همه آنچه كه به وى وحى مى شود پيروى كند، و ليكن از جهت اينكه در سياق نهى قرار گرفته، و رسول خدا (ص) را امر مى كند به پيروى آنچه به وى وحى شده، لذا مخصوص به مساله پيشنهادى كفار و منافقين است، كه نتيجه پيروى آن اين است كه بر طبق آن عمل كند، نه بر طبق خواسته آنان، به دليل اينكه دنبالش فرمود: خدا به آنچه مى كنيد با خبر است. ______________________________________________________ صفحه ى 410

" وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ وَ كَفى بِاللَّهِ وَكِيلًا" اين آيه مانند آيه سابق با اينكه فى حد نفسه عام است، ليكن به خاطر وقوعش در سياق نهى دلالت مى كند بر امر به توكل بر خدا در خصوص عمل به امر خدا و وحى او، و نيز اشعار دارد بر اينكه امر مزبور مطلب مهمى است، كه از نظر اسباب ظاهرى عمل به آن محذور دارد و درد سر ايجاد مى كند، و هر دلى كه باشد دچار وحشت و دل واپسى مى شود مگر آنكه كسى در عمل به آن توكل به خداى سبحان كند، كه او يگانه سببى است كه هيچ سبب مخالفى بر او غلبه نمى كند.

[معناى جمله:" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ" و ارتباط آن با قبل و بعد]

" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ" اين جمله كنايه است از اينكه ممكن نيست كسى بين دو اعتقاد متنافى و دو رأى متناقض جمع كند، اگر

دو اعتقاد متنافى ديديم بايد بدانيم كه دو قلب به آن دو معتقد است، يعنى دو فرد مخالف هر يك به يكى از آن دو اعتقاد دارند، و ممكن نيست يك فرد به هر دو معتقد باشد، و اينكه فرمود:" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ- خدا در جوف كسى دو قلب ننهاده" منظور از آن بيشتر بيان كردن است، هم چنان كه در جمله" وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ" «1» نيز اين زيادى آمده.

بعضى «2» از مفسرين گفته اند: جمله مورد بحث زمينه چينى و مقدمه اى است كه الغاى مساله" ظهار" و پسرگيرى را كه بعدا بيان مى كند تعليل نمايد، براى اينكه ظهار (اينكه به همسرت بگويى پشت تو چون پشت مادرم است، و با اين سخن او را بر خود حرام كنى) جمع بين دو متنافى است، يعنى زوجيت و مادرى، و همچنين فرزند ديگران را فرزند خود خواندن دو متنافى است، كه در يك قلب جمع نمى شوند:" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ".

ولى به نظر ما بعيد نيست كه بگوييم آيه شريفه تعليل مطلب قبل است، كه رسول خدا (ص) را از اطاعت كفار و منافقين نهى مى كرد و به پيروى آنچه به وى وحى مى شود امر مى فرمود، جمله مورد بحث اين امر و نهى را تعليل مى كند و مى فرمايد اطاعت خدا با اطاعت كفار و منافقين تنافى دارد، چون قبول ولايت خدا و ولايت آنان متنافى است، مثل توحيد و شرك، كه در يك قلب جمع نمى شود" ما جَعَلَ اللَّهُ لِرَجُلٍ مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ".

_______________

(1) ليكن كور مى شود دلهايى كه در سينه ها است. سوره حج، آيه 46.

(2)

تفسير كشاف، ج 3، ص 520. ______________________________________________________ صفحه ى 411

[الغاء رسم و سنت" ظهار" و" دعاء و تبنى- فرزند خواندگى

" وَ ما جَعَلَ أَزْواجَكُمُ اللَّائِي تُظاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهاتِكُمْ" در جاهليت، رسم بود وقتى مرد از دست همسرش به خشم مى آمد، و مى خواست او را طلاق دهد يك نوع طلاقشان اين بود كه بگويد: پشت تو چون پشت مادرم است، و يا بگويد بر من باد كه پشت تو را چون پشت مادرم بدانم، و اين عمل را" ظهار" مى ناميدند و يك نوع طلاق مى دانستند كه اسلام آن را لغو كرد.

و بنا بر اين مفاد آيه اين است كه خداى تعالى همسران شما را به صرف اينكه ظهار كنيد، و بگوييد پشت تو چون پشت مادرم است، مادر شما قرار نمى دهد، و چون قرار نداده، پس هيچ اثرى براى اين كلام نيست، و شارع اسلام آن را معتبر نشمرده.

" وَ ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُمْ" كلمه" ادعياء" جمع دعى، به معناى پسر خوانده است، و در جاهليت اين عمل" دعاء" و" تبنى" در بينشان دائر و معمول بوده است، و همچنين در بين امت هاى مترقى آن روز، مانند روم و فارس كه وقتى كودكى را پسر خود مى خواندند، احكام فرزند صلبى را در حق او اجراء مى كردند، يعنى اگر دختر بود ازدواج با او را حرام مى دانستند، و چون پدر خوانده مى مرد، به او نيز مانند ساير فرزندان ارث مى دادند، و همچنين ساير احكام پدر و فرزندى را در باره او اجراء مى كردند، و اسلام اين عمل را نيز لغو كرد.

بنا بر اين مفاد آيه اين است كه خداى تعالى آن كسانى را كه شما آنها را

فرزند خود خوانده ايد، فرزندان شما قرار نداده تا احكام فرزندان صلبى در حق آنان نيز جارى باشد." ذلِكُمْ قَوْلُكُمْ بِأَفْواهِكُمْ وَ اللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ" كلمه" ذلكم" در اين آيه اشاره به مساله ظهار، و فرزندخواندگى، و يا تنها اشاره به مساله دومى است، كه البته ظهور آيه در احتمال دومى روشن تر است، مؤيدش هم اين است كه در آيه بعدى تنها حكم فرزندخواندگى را بيان مى كند.

و اينكه فرمود:" قَوْلُكُمْ بِأَفْواهِكُمْ" معنايش اين است: اينكه شما فرزند ديگرى را به خود نسبت مى دهيد، سخنى است كه با دهان هاى خود مى گوييد، و جز اين اثرى ندارد، و اين تعبير كنايه است از بى اثر بودن اين سخن، هم چنان كه در آيه" كَلَّا إِنَّها كَلِمَةٌ هُوَ قائِلُها" «1» نيز كنايه از بيهودگى آن سخن است.

" وَ اللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ"- معناى حق بودن قول خدا اين است كه او از

_______________

(1) حاشا، اين سخنى است كه وى آن را خواهد گفت. سوره مؤمنون، آيه 100. ______________________________________________________ صفحه ى 412

چيزى خبر مى دهد كه واقع و حقيقت مطابق آن است، و اگر حكم و فرمانى براند، آثارش بر آن مترتب مى شود، و مصلحت واقعى مطابق آن است.

و معناى راهنمايى اش به راه، اين است كه هر كس را هدايت كند، بر آن راه حقى وادارش مى كند كه خير و سعادت در آن است، و در اين دو جمله اشاره است به اينكه وقتى سخن شما بيهوده و بى اثر است، و سخن خدا همواره با اثر و مطابق واقع است، پس سخن خود را رها نموده و سخن او را بگيريد.

" ادْعُوهُمْ لِآبائِهِمْ هُوَ أَقْسَطُ

عِنْدَ اللَّهِ ... وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً" حرف" لام" در كلمه" لآبائهم" لام اختصاص است، و معناى آيه اين است كه:

وقتى مى خواهيد پسر خوانده خود را معرفى و يا صدا كنيد، طورى صدا بزنيد كه مخصوص پدرانشان شوند، يعنى به پدرشان نسبت دهيد (و بگوييد اى پسر فلانى، و نگوييد پسرم).

" هُوَ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ"- ضمير" هو" به مصدرى بر مى گردد كه از" ادعوهم" فهميده مى شود، و معناى جمله اين است كه خواندنتان آنان را به نام پدرانشان، به عدالت نزديك تر است، و نظير اين آيه در برگشتن ضمير به مصدر مفهوم از جمله آيه" اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى «1» مى باشد.

و كلمه" اقسط" صيغه تفضيل از ماده" قسط" است، كه به معناى عدالت است.

و معناى آيه اين است كه پسر خوانده هايتان را وقتى صدا مى زنيد به پدرانشان نسبت دهيد، براى اينكه نسبت دادن به پدرانشان، عادلانه تر در نزد خدا است.

" فَإِنْ لَمْ تَعْلَمُوا آباءَهُمْ فَإِخْوانُكُمْ فِي الدِّينِ وَ مَوالِيكُمْ"- مراد از" علم نداشتن به پدران پسرخواندگان" اين است كه پدران ايشان را با اسم و رسم و خصوصيات نشناسند. و كلمه" موالى" به معناى اولياء است، و معناى آيه اين است كه: اگر پدران پسرخواندگان خود را نمى شناسيد (هنگام صدا زدن) به غير پدرانشان نسبت ندهيد، بلكه آنان را برادر خطاب كنيد، و يا به اعتبار ولايت دينى ولى خود بخوانيد.

" وَ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ فِيما أَخْطَأْتُمْ بِهِ وَ لكِنْ ما تَعَمَّدَتْ قُلُوبُكُمْ"- يعنى گناهى بر شما نيست در مواردى كه اشتباها و يا از روى فراموشى ايشان را به غير پدرانشان نسبت دهيد، و ليكن در مواردى كه دلهايتان آگاه است، و

عمدا اين كار را مى كنيد، گناهكاريد- اين معنا

_______________

(1) عدالت كنيد كه آن عمل به تقوى نزديك تر است. سوره مائده، آيه 8. ______________________________________________________ صفحه ى 413

در صورتى است كه كلمه" ما" را موصوله، و به معناى" آنچه" بگيريم، و اما اگر مصدر بگيريم معنايش چنين مى شود- و ليكن در تعمد دلهايتان گناه هست، و جمله" وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحِيماً" مربوط به موارد اشتباه و خطا است.

[توضيح مفاد و مراد از اينكه فرمود:" النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ"]

" النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ"" انفس مؤمنين"، يعنى خود مؤمنين، و بنا بر اين، معناى" أولى بودن رسول خدا (ص) به مؤمنين از خود مؤمنين" اين است كه آن جناب اختياردارتر نسبت به مؤمنين است از خود مؤمنين، و معناى اولويت اين است كه فرد مسلمان هر جا امر را دائر ديد بين حفظ منافع رسول خدا (ص) و حفظ منافع خودش، بايد منافع رسول خدا (ص) را مقدم بدارد.

و بنا بر اين معناى آيه اين مى شود كه مؤمن هر حق و منافعى كه براى خودش قائل است، اگر حفظ جان خويش است و اگر دوست داشتن خودش است، و اگر براى خود حرمتى قائل است، و اگر استجابت دعوت است، و اگر به كار بردن اراده خويش است، هر چه باشد، رسول خدا (ص) مقدم بر او است، يعنى هر جا كه امر دائر شد بين حفظ جان رسول خدا (ص)، يا جان خودش، يا بين دوست داشتن رسول خدا (ص)، يا دوست داشتن خودش، و همچنين ساير موارد ديگر، جانب رسول خدا (ص) را بر جانب خود ترجيح دهد.

در نتيجه، اگر

در هنگام خطر، جان رسول خدا (ص) در مخاطره قرار گيرد، يك فرد مسلمان موظف است كه با جان خود سپر بلاى آن جناب شود و خود را فدايش كند.

و همچنين در تمامى امور دنيا و دين، رسول خدا (ص) أولى و اختياردارتر است، و اينكه گفتيم در تمامى امور دنيا و دين، به خاطر اطلاقى است كه در جمله" النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ" هست.

از اينجا روشن مى شود اينكه بعضى «1» گفته اند: مراد اولويت آن جناب در دعوت است، يعنى وقتى آن جناب مؤمنين را به چيزى دعوت كرد، و نفس مؤمنين ايشان را به چيز ديگر، واجب است دعوت او را اطاعت كنند و دعوت نفس خود را عصيان كنند، در نتيجه آيه مورد بحث همان را مى گويد كه آيه" وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ" «2» و آيه _______________

(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 523.

(2) سوره نساء، آيه 59. ______________________________________________________ صفحه ى 414

" وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ" «1» و آياتى ديگر نظير آن، در مقام بيان آن است، تفسير ضعيفى است براى اينكه گفتيم آيه مطلق است، و همه شؤون دنيايى و دينى را شامل مى شود.

و همچنين آن تفسير ديگر كه گفته اند «2»: مراد نافذتر بودن حكم آن جناب نسبت به حكمى كه مؤمنين عليه يكديگر مى كنند، مى باشد هم چنان كه در آيه" فَسَلِّمُوا عَلى أَنْفُسِكُمْ" «3» منظور سلام كردن به يكديگر است، پس به گفته اين مفسرين برگشت معناى آيه مورد بحث به اين است كه رسول خدا (ص) بر مؤمنين ولايت دارد، ولايتى كه فوق ولايت آنان نسبت به يكديگر است، كه آيه" وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ

بَعْضٍ" «4» بر آن دلالت دارد اين قول نيز ضعيف است براى اينكه سياق با آن مساعد نيست.

" وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ"- اينكه زنان رسول خدا (ص) مادران امتند، حكمى است شرعى و مخصوص به آن جناب، و معنايش اين است كه همانطور كه احترام مادر، بر هر مسلمان واجب، و ازدواج با او حرام است، همچنين احترام همسران رسول خدا (ص) بر همه آنان واجب، و ازدواج با آنان بر همه حرام است، و در آيات بعد به مساله حرمت نكاح با آنان تصريح نموده و مى فرمايد" وَ لا أَنْ تَنْكِحُوا أَزْواجَهُ مِنْ بَعْدِهِ أَبَداً".

پس تشبيه همسران رسول خدا (ص) به مادران، تشبيه در بعضى از آثار مادرى است، نه همه آنها، چون مادر به غير از وجوب احترام و حرمت نكاح، آثار ديگرى نيز دارد، از فرزند خود ارث مى برد، و فرزند از او ارث مى برد، و نظر كردن به روى او جائز است، و با دخترانى كه از شوهر ديگر دارد نمى شود ازدواج كرد، چون خواهر مادرى آدمى است، و نيز پدر و مادر مادر، جد و جده آدمى است، و برادرانش دايى، و خواهرانش خاله انسان است، ولى همسران رسول خدا (ص) به غير از آن دو حكم، احكام ديگر مادرى را ندارند.

" وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ ... مَسْطُوراً" كلمه" ارحام" جمع رحم است، كه همان عضوى از زنان است كه نطفه شوهر را در

_______________

(1) هيچ رسولى نفرستاديم مگر براى آنكه به اذن خدا اطاعت شود. سوره نساء، آيه 64.

(2) روح البيان، ج 7، ص 138.

(3) پس به خودتان سلام كنيد. سوره نور،

آيه 61.

(4) مردان و زنان مؤمن بعضى بر بعض ديگر ولايت دارند. سوره برائت، آيه 71. ______________________________________________________ صفحه ى 415

خود جاى مى دهد، تا به صورت جنين در آمده، و سپس متولد شود، و چون قرابتهاى نسبى بالأخره منتهى به يك رحم مى شود، بدين مناسبت خويشاوندان نسبى را رحم گفته اند، و دارندگان نسبت را ذى رحم خوانده اند.

و مراد از اولويت در اين جمله كه فرمود: صاحبان رحم بعضى اولى بر بعض ديگرند، اولويت در توارث (از يكديگر ارث بردن) است، و منظور از كتاب خدا، يا لوح محفوظ است، و يا قرآن، و يا سوره قرآن، و جمله" مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ"، بيان مى كند آن كسانى را كه صاحبان رحم از آنان اولى به ارثند.

و مراد از مؤمنين، مؤمنين غير مهاجر است، و معناى آيه اين است كه صاحبان رحم بعضيشان اولى به بعض ديگر از مهاجرين، و سائر مؤمنين هستند كه به ملاك برادرى دينى از يكديگر ارث مى بردند، و اين اولويت در كتاب خدا است، و چه بسا احتمال داده شود كه جمله" مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ"، بيان صاحبان رحم باشد، كه در اين صورت معنا چنين مى شود: صاحبان رحم از مهاجرين و غير مهاجرين بعضى اولى از بعضى ديگرند.

اين آيه ناسخ حكمى است كه در صدر اسلام اجراء مى شد و آن اين بود كه كسانى كه به خاطر حفظ دينشان از وطن و آنچه در وطن داشتند چشم مى پوشيدند، و يا صرفا به خاطر دين با يكديگر دوستى مى كردند، در بين خود از يكديگر ارث مى بردند، آيه مورد بحث اين حكم را نسخ كرد، و فرمود: از اين به بعد تنها خويشاوندان از يكديگر

ارث مى برند.

كلمه" الا" در جمله" إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلى أَوْلِيائِكُمْ مَعْرُوفاً" استثناء منقطع است، (استثنايى است كه مستثنى از جنس مستثنى منه نباشد) و مراد از فعل معروف نسبت به اولياء، اين است كه چيزى از مال را براى آنان وصيت كنى، كه در شرع اسلام به ثلث مال و كمتر از آن تحديد شده.

" كانَ ذلِكَ فِي الْكِتابِ مَسْطُوراً"، يعنى حكم فعل معروف، و وصيت كردن به چيزى از مال، در لوح محفوظ يا در قرآن و يا در سوره نوشته شده.

[الغاء سنت توارث غير ارحام از يكديگر- مراد از ميثاقى كه خداوند از پيامبران گرفت

" وَ إِذْ أَخَذْنا مِنَ النَّبِيِّينَ مِيثاقَهُمْ وَ مِنْكَ وَ مِنْ نُوحٍ وَ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى وَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً" اضافه ميثاق به ضميرى كه به انبياء بر مى گردد، خود دليل است بر اينكه مراد از ميثاق انبياء، ميثاق خاص به ايشان است، هم چنان كه بردن نام پيغمبران به لفظ انبياء اين معنا را مى فهماند، كه ميثاق پيغمبران ميثاقى است كه با صفت نبوت آنان ارتباط دارد، و غير از آن ميثاقى است كه از عموم بشر گرفته و آيه" وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ ______________________________________________________ صفحه ى 416

وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى «1» از آن خبر مى دهد.

و مساله ميثاق گرفتن از انبياء در جاى ديگر نيز آمده، و فرموده:" وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثاقَ النَّبِيِّينَ لَما آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتابٍ وَ حِكْمَةٍ ثُمَّ جاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِما مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَ لَتَنْصُرُنَّهُ قالَ أَ أَقْرَرْتُمْ وَ أَخَذْتُمْ عَلى ذلِكُمْ إِصْرِي قالُوا أَقْرَرْنا" «2».

آيه

مورد بحث هر چند بيان نكرده كه آن عهد و ميثاقى كه از انبياء گرفته شده چيست، و تنها به طورى كه گفتيم اشاره اى دارد به اينكه عهد مزبور چيزيست مربوط به پست نبوت، ليكن ممكن است از آيه ديگرى كه از سوره آل عمران نقل كرديم استفاده كرد كه آن ميثاق عبارت است از وحدت كلمه در دين و اختلاف نكردن در آن، هم چنان كه آيه" إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ" «3» و آيه" شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى وَ عِيسى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ" «4» نيز بدان اشاره نموده است.

در آيه مورد بحث" نبيين" را به لفظ عام آورد، تا شامل همه شود، آن گاه از بين همه آنان پنج نفر را با اسم ذكر كرده، و به عموم انبياء عطف كرده، فرموده: از تو و از نوح و ابراهيم و موسى و عيسى بن مريم، و معناى عطف اين پنج نفر به عموم انبياء اين است كه ايشان را به خاطر خصوصياتى كه دارند از بين انبياء بيرون كرده و به خصوص ذكر نموده است، پس گويا فرموده: و چون از شما پنج نفر و از ساير انبياء ميثاق گرفتيم، چنين و چنان شد.

و اگر به اين اسلوب، اين پنج نفر را اختصاص به ذكر داد، تنها به منظور تعظيم و احترام ايشان است، چون شانى عظيم و مقامى رفيع داشتند، براى اينكه اولو العزم و صاحب _______________

(1) و چون پروردگارت از بنى آدم از پشتشان ذريه ايشان را بگرفت،

و ايشان را گواه عليه خودشان كرد، كه آيا من پروردگار شما نيستم؟ گفتند: آرى. سوره اعراف، آيه 172.

(2) و چون خدا ميثاق انبياء از ايشان بگرفت كه وقتى كه كتابى و حكمتى به شما دادم و رسولى ديگر آن را كه نزد شما است تصديق كرد بايد بدان ايمان بياوريد و آن را يارى كنيد، آن گاه پرسيد آيا قرار كرديد و تحمل اين تكليف را پذيرفتيد؟ گفتند آرى اقرار داريم. سوره آل عمران، آيه 81.

(3) اين است دين شما كه دينى است واحد، و منم پروردگار شما پس مرا بپرستيد. سوره انبياء، آيه 92.

(4) براى شما از دين همان را تشريع كرد كه نوح را بدان سفارش فرمود، و آنچه به تو وحى كرديم، و به ابراهيم و موسى و عيسى سفارش نموديم، اين است كه دين را بپا داريد، و در آن اختلاف مكنيد. سوره شورى، آيه 13. ______________________________________________________ صفحه ى 417

شريعت و داراى كتاب بودند، و به همين ملاك بود كه چهار نفر از ايشان را به ترتيب عصرشان ذكر كرد، ولى رسول خدا (ص) را بر آنان مقدم داشت، با اينكه آن جناب از لحاظ عصر آخرين ايشان بود، براى اينكه آن جناب برترى و شرافت و تقدم بر همه آنان دارد.

" وَ أَخَذْنا مِنْهُمْ مِيثاقاً غَلِيظاً"- اين جمله تاكيد ميثاق مذكور است، مى خواهد بفرمايد:

پيمان مزبور بسيار غليظ و محكم بود، نظير آيه" وَ لَمَّا جاءَ أَمْرُنا نَجَّيْنا هُوداً وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِنَّا وَ نَجَّيْناهُمْ مِنْ عَذابٍ غَلِيظٍ" «1».

" لِيَسْئَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ وَ أَعَدَّ لِلْكافِرِينَ عَذاباً أَلِيماً" لام در" ليسئل" لام تعليل، و يا لام غايت است، و

در هر حال متعلق به محذوفى است كه جمله" وَ إِذْ أَخَذْنا" بر آن دلالت دارد، و جمله" و أعد" بر همان محذوف عطف شده، تقدير كلام اين است كه: خداوند اگر اين كار را كرد، و از انبياء پيمان گرفت، براى اين است كه زمينه فراهم شود، تا از راستگويان از راستيشان بپرسد، و براى كفار عذابى دردناك آماده كند.

چيزى كه هست به جاى اينكه بفرمايد: و براى كفار عذابى دردناك آماده كند، فرموده: و عذابى دردناك براى كفار آماده كرده، و اين بدان علت است كه كسى نپندارد كه عذاب كفار علت غايى گرفتن پيمان است، بلكه جهنمى شدن آنان، و نقصشان از ناحيه خودشان است، و اين خود آنان بودند كه خلف پيمان كردند.

[وجوهى كه در باره مراد از اينكه فرمود:" تا از راستى راستگويان بپرسد" گفته اند]

و اما اينكه از راستى راستگويان بپرسد چه معنايى دارد؟ بعضى «2» گفته اند: مقصود از" صادقين" انبياء، و مقصود از پرسش از راستى آنان، اين است كه روز قيامت از ايشان مى پرسند كه امت شان چه كارها كردند؟ و گويا مفسر نامبرده اين معنا را از آيه" يَوْمَ يَجْمَعُ اللَّهُ الرُّسُلَ فَيَقُولُ ما ذا أُجِبْتُمْ" «3» استفاده كرده.

بعضى «4» ديگر گفته اند: مراد، سؤال از مطلق راستگويان است، نه تنها انبياء، بلكه هر

_______________

(1) همين كه امر ما بيامد، هود و آنهايى كه با او ايمان آورده بودند، به رحمت خود از عذابى غليظ نجات داديم. سوره هود، آيه 58.

(2) روح المعانى، ج 21، ص 155.

(3) روزى كه خداوند رسولان را جمع مى كند و مى پرسد مردم دعوت شما را چگونه اجابت كردند.

سوره مائده، آيه 109.

(4) مجموعه من التفاسير، ج

5، ص 88. ______________________________________________________ صفحه ى 418

راستگوى در توحيد خدا، و عدالت او و شرايع او، و مراد از راستى آنان، هر چيزى است كه در باره اش سخنى گفته باشند. بعضى «1» ديگر گفته اند: مراد از سؤال از صادقان، صادقان در سخن، و مراد از صدقشان صدق در عملشان است، (و حاصل معنايش اين است كه از هر راستگويى مى پرسند آيا اعمالشان هم مطابق اقوالشان راست بوده يا نه؟) بعضى «2» ديگر گفته اند: مراد، پرسش از صادقان است، از آن هدفها و منظورهايى كه در دل از راستگوييهاى خود پنهان داشتند، آيا منظورشان از راستگوييها وجه اللَّه (رضاى خدا) بوده يا چيز ديگر؟ و از اين قبيل توجيهات براى آيه كرده اند، و بطورى كه ملاحظه مى كنيد هيچ يك از آنها دلچسب نيست.

[بيان اينكه مراد از راستى در جمله:" لِيَسْئَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ" انطباق پيمان الهى در عالم ذر با كردار و عمل در اين عالم است

و اما آنچه به نظر ما مى رسد اين است كه دقت در مفاد جمله" لِيَسْئَلَ الصَّادِقِينَ عَنْ صِدْقِهِمْ" انسان را بر خلاف آن توجيهات رهنمون مى شود، چون فرق است بين اينكه بگوييم:

" سئلت الغنى عن غناه- از بى نيازى پرسيدم از بى نيازى اش" و يا از عالم از علمش سؤال كردم، و بين اينكه بگوييم از فلانى از مالش سؤال كردم، و يا از فلانى از علمش پرسيدم، اين دو قسم عبارت مفادشان يكى نيست، آنچه از عبارت اول به ذهن تبادر مى كند، و جلوتر از معانى ديگر به ذهن مى رسد، اين است كه من از شخص غنى خواستم تا غنايش را اظهار كند، و يا علمش را بنماياند، و آنچه

از عبارت دوم به ذهن تبادر مى كند كه من از او خواستم تا مرا از مال و يا علم خود خبر دهد، آيا مال و يا علم دارد يا نه؟ و يا از او خواستم تا برايم تعريف كند، چقدر مال دارد؟ و از مال چه چيزهايى دارد، و يا چه چيزهايى مى داند؟

و به هر حال معناى سؤال از صادقان از صدقشان، اين است كه صدق باطنى خود را اظهار كنند، و در مرحله گفتار و كردار آن را نمايش دهند، و خلاصه در دنيا عمل صالح كنند، (چون عمل صالح مساوى است با تطابق گفتار و كردار با صدق باطنى).

پس مراد از سؤال از صادقان از صدق آنان اين مى شود كه تكليف هاى دينى را طورى متوجه ايشان سازد، كه با مقتضاى ميثاق سازگار و منطبق باشد، تا در نتيجه آن صدق كه در بطون دلها نهفته است، در گفتار و كردار ظهور و جلوه كند.

و البته معلوم است كه جاى اين ظهور دنيا است، نه آخرت، و نيز معلوم مى شود كه اخذ ميثاق در دنيا نبوده، بلكه قبل از دنيا بوده، هم چنان كه آيات" ذر" نيز بر آن دلالت دارد، و مى فهماند كه خداى تعالى قبل از آنكه انسانها را به نشاه دنيا بياورد، پيمانهايى از ايشان _______________

(1 و 2) مجموعة من التفاسير، ج 5، ص 88. ______________________________________________________ صفحه ى 419

بگرفت، از آن جمله مى فرمايد:" وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ أَشْهَدَهُمْ عَلى أَنْفُسِهِمْ أَ لَسْتُ بِرَبِّكُمْ قالُوا بَلى «1» كه ترجمه اش گذشت.

و كوتاه سخن اينكه دو آيه مورد بحث از آياتى است كه از عالم ذر خبر

مى دهند، چيزى كه هست اخذ ميثاق از انبياء، و ترتب شان آنان و اعمالشان بر طبق ميثاق را در ضمن ترتب صدق هر صادقى بر ميثاقى كه از وى گرفته اند بيان مى كند، (ساده تر بگويم در دو آيه مورد بحث سخنى صريح از عالم ذر به ميان نيامده، تنها در آيه اولى فرموده از انبياء ميثاقى محكم گرفتيم، و در آيه دومى فرموده تا از صادقان بخواهد كه صدق خود را نشان دهند، تا در دنيا گفتار و كردارشان از ميثاق ازلى حكايت كند و آن را نشان دهد).

و چون در آيه دوم خصوص انبياء (ع) مورد گفتار قرار نگرفته اند، بلكه عنوانى كلى يعنى صادقان مورد كلام واقع شده اند، لذا سرانجام كفار را هم با اينكه از انبياء نيستند بيان فرموده، پس گويا فرموده: ما از انبياء ميثاقى غليظ گرفتيم، مبنى بر اينكه بر دين واحد متفق الكلمه باشند و همان را تبليغ كنند، تا در نتيجه خداى تعالى با تكليف و هدايت خود از صادقان بخواهد كه عمل و گفتارشان نمايانگر آن ميثاق باشد، از ايشان صدق در اعتقاد و عمل را مطالبه كند، انبياء هم همين كار را كردند، و خداوند پاداشى براى آنان مقدر فرمود، و براى كافران عذابى دردناك آماده كرده.

از اينجا معلوم مى شود كه چرا در دو آيه مورد بحث التفات به كار رفته، در آيه اول" وَ إِذْ أَخَذْنا- و چون گرفتيم" سياق، سياق متكلم بود ولى در آيه دومى غايب شد" ليسئل- تا خدا بازخواست كند" نكته اين التفات اين است كه ميثاق عبارت است از پيمان بر پرستش او به تنهايى و شرك نورزيدن بر او، و اين

هر چند كه با وساطت ملائكه صورت گرفته، و به همين جهت كلمه" گرفتيم" به كار رفته، ولى در حقيقت آن كسى كه از صادقان مطالبه صدق مى كند، و كافران را عذاب مى كند، تنها خدا است، لذا در آيه دوم فرمود" تا مطالبه كند" تا همه مردم تنها او را بپرستند (دقت بفرماييد).

بحث روايتى [رواياتى در باره شان نزول آيه:" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ ..." و آيه:" ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُمْ"]

در مجمع البيان ذيل آيه" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ" گفته: اين آيات در باره ابى سفيان _______________

(1) سوره اعراف، آيه 172. ______________________________________________________ صفحه ى 420

بن حرب، و عكرمة بن ابى جهل، و ابى الاعور سلمى، نازل شده، كه وقتى جنگ احد تمام شد، از رسول خدا (ص) امان گرفتند، و سپس به مدينه آمده بر عبد اللَّه بن ابى وارد شدند، و آن گاه بوسيله ميزبان خود از رسول خدا (ص) رخصت خواستند تا با آن جناب گفتگو كنند، بعد از كسب اجازه به اتفاق ميزبان و عبد اللَّه بن سعيد بن ابى سرح، و طعمة بن أبيرق، به خدمت آن جناب رفتند، و گفتند اى محمد! تو دست از خدايان ما بردار، و" لات" و" عزى" و" منات" را ناسزا مگو، و چون ما معتقد باش كه اين خدايان شفاعت مى كنند كسى را كه آنها را بپرستد، ما نيز دست از پروردگار تو برمى داريم، اين سخن سخت بر رسول خدا (ص) گران آمد، عمر بن خطاب گفت: يا رسول اللَّه اجازه بده تا هم اكنون گردنشان را بزنيم، فرمود: آخر من به ايشان امان داده ام، ناگزير دستور داد تا از مدينه بيرونشان كنند، آن

گاه مى گويد: آيه" وَ لا تُطِعِ الْكافِرِينَ" در اين باره نازل شد، كه مراد از كافرين كفار اهل مكه ابو سفيان و ابو اعور سلمى و عكرمه است، و مراد از" وَ الْمُنافِقِينَ" ابن ابى، و ابن سعيد، و طعمه مى باشد «1».

مؤلف: اجمال اين داستان را سيوطى هم در الدر المنثور از ابن جرير از ابن عباس روايت كرده، البته روايات ديگرى در شان نزول آيه مزبور هست كه چون از سياق آيات بيگانه بودند، از نقل آنها صرفنظر كرديم «2».

و در تفسير قمى در ذيل آيه" وَ ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُمْ" مى گويد: پدرم از ابن ابى عمير، از جميل، از امام صادق (ع) برايم حديث كرد، كه فرمود: سبب نزول اين آيه اين بود كه وقتى رسول خدا (ص) با خديجه دختر خويلد ازدواج كرد، به منظور تجارت از مكه به عكاظ رفت و در آنجا زيد را ديد كه در معرض فروش قرار گرفته، او را جوانى زيرك و تيزهوش و عفيف يافت، پس وى را خريدارى كرد، و همين كه به نبوت رسيد، زيد را به اسلام دعوت نمود، و زيد مسلمان شد، از آن روز مردم به وى مى گفتند: مولى محمد (ص).

از سوى ديگر وقتى حارثة بن شراحيل كلبى از سرگذشت پسرش زيد خبردار شد، به مكه آمد (تا فرزندش را از مولايش خريده آزاد كند)، و حارثه مردى محترم و بزرگ بود، نزد ابو طالب آمده گفت: اى ابو طالب! پسر من (در حادثه اى) اسير شده، و شنيده ام كه دست به _______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 335.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 180. ______________________________________________________ صفحه ى 421

دست بفروش رفته، تا

به دست برادرزاده ات افتاده، (از تو خواهش مى كنم) به ايشان پيشنهاد كنى يا پسرم را بفروشد، و يا عوض آن غلامى ديگر بگيرد، و يا آزادش كند.

ابو طالب با رسول خدا (ص) صحبت كرد، حضرت فرمود: من او را آزاد كردم هر جا مى خواهد برود، حارثه برخاست و دست زيد را گرفت و گفت: پسر بر خيز و به شرافت و حسب و آبروى سابقت برگرد، زيد گفت: به هيچ وجه تا زنده ام از رسول خدا (ص) جدا نمى شوم، حارثه گفت: آيا دست از شرافت و دودمان خود بر مى دارى، و برده قريش مى شوى؟ زيد مجددا گفت به هيچ وجه و تا چندى كه زنده ام از رسول خدا (ص) جدا نمى شوم، پدرش خشم كرده گفت اى گروه قريش شاهد باشيد كه من از او بيزارى جستم و او ديگر پسر من نيست، رسول خدا (ص) به حاضران خطاب كرد كه شاهد باشيد، زيد پسر من است، از من ارث مى برد، و من از او ارث مى برم. از آن روز مردم به زيد مى گفتند:" ابن محمد" و رسول خدا (ص) او را دوست مى داشت، و نامش را" زيد محبت" گذاشته بود.

بعد از آنكه رسول خدا (ص) به مدينه مهاجرت فرمود، زينب دختر جحش را به ازدواج زيد درآورد، روزى دير به خدمت رسول خدا (ص) رفت، آن جناب به منزل وى رفت تا از او خبر بگيرد، و در آن هنگام زينب وسط اطاق خود نشسته، و با" فهر" (سنگى كه ادويه را با آن نرم مى كنند) عطر جامد خود را مى ساييد، رسول خدا (ص) درب را باز كرد تا از زينب خبر بگيرد، ناگهان چشمش

به زينب كه زنى زيبا بود بيفتاد و گفت: منزه است خدا آفريدگار نور و" فَتَبارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخالِقِينَ" و سپس به منزل خود برگشت، در حالى كه به ياد زيبايى او بود.

زيد به منزل آمد، زينب جريان را به شوهرش گفت: زيد گفت: آيا ميل دارى تو را طلاق دهم تا رسول خدا (ص) با تو ازدواج كند؟ زينب گفت: مى ترسم تو طلاقم بدهى، و رسول خدا (ص) هم با من ازدواج نكند، زيد نزد رسول خدا (ص) رفت و عرضه داشت: پدر و مادرم فدايت، زينب جريانى به اين صورت برايم تعريف كرد، آيا ميل دارى من او را طلاق دهم تا شما با او ازدواج كنيد؟

فرمود: نه، برو و از خدا بترس، و همسرت را نگهدار، خداى تعالى اين جريان را حكايت كرده و فرمود" أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ وَ تُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَ تَخْشَى النَّاسَ وَ اللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشاهُ فَلَمَّا قَضى زَيْدٌ مِنْها وَطَراً زَوَّجْناكَها ... وَ كانَ أَمْرُ اللَّهِ مَفْعُولًا" پس خداى تعالى در بالاى عرش خود زينب را به ازدواج آن جناب درآورد. ______________________________________________________ صفحه ى 422

منافقين گفتند: زنان پسران ما را بر ما حرام مى كند، آن وقت خودش همسر پسرش زيد را مى گيرد، خداى تعالى در پاسخ آنان فرمود:" وَ ما جَعَلَ أَدْعِياءَكُمْ أَبْناءَكُمْ ... يَهْدِي السَّبِيلَ" «1».

مؤلف: سيوطى قريب به اين مضمون را با مختصرى اختلاف در الدر المنثور از ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده «2».

و نيز در الدر المنثور است كه احمد و ابو داوود و ابن مردويه، از جابر روايت كرده اند كه گفت: رسول خدا (ص) مى فرمود: من

اولاى به هر مؤمنم از خود او، پس هر مردى از دنيا برود، و قرضى بگذارد، آن قرض به عهده من است، و هر كس بميرد و مالى از خود بگذارد، از آن ورثه اوست «3».

مؤلف: در اين معنا روايات ديگرى از طريق شيعه و اهل سنت رسيده.

[چند روايت حاكى از اينكه پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) فرمود هر كه را من مولايم على (عليه السلام) مولا است در ذيل جمله:" النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ"]

و در همان كتاب است كه ابن ابى شيبه و احمد و نسايى، از بريده روايت كرده اند كه گفت: من با على (ع) در جنگ يمن شركت داشتم، و از او جفايى ديدم، پس همين كه به مدينه برگشته، شرفياب محضر رسول خدا (ص) شدم، نزد آن جناب از على بدگويى كردم و عيب گرفتم، ديدم كه رنگ آن جناب دگرگون شد، و فرمود: اى بريده مگر من اولى به مؤمنين از خود آنان نيستم؟ عرض كردم: بله يا رسول اللَّه فرمود: پس هر كه من مولاى اويم، على مولاى اوست «4».

و در احتجاج از عبد اللَّه بن جعفر بن ابى طالب روايت كرده كه در ضمن حديثى طولانى گفت: از رسول خدا شنيدم كه مى فرمود: من به مؤمنين اولى هستم از خود آنان، هر كس من اولايم به او از خود او، تو اولى هستى به او از خودش، و اين سخن را خطاب به على كه در خانه در مقابل حضرت بود فرمود «5».

مؤلف: اين روايت را كافى هم به سند خود از جعفر از آن جناب نقل كرده، و احاديث در اين معنا از طريق شيعه

و سنى از حد شمار بيرون است «6».

و در كافى به سند خود از حنان روايت كرده كه گفت: به امام صادق (ع)

_______________

(1) تفسير قمى، ج 2، ص 173 و 172.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 181.

(3 و 4) الدر المنثور، ج 5، ص 182.

(5) نور الثقلين، ج 4 ص 241 ش 26، به نقل از احتجاج.

(6) اصول كافى، ج 1، ص 406، ح 6. ______________________________________________________ صفحه ى 423

عرضه داشتم كه: موالى (بردگان) چه حقى از آدم مى برند؟ فرمود: هيچ سهمى از ارث به ايشان نمى رسد، مگر همان كه قرآن فرمود:" إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلى أَوْلِيائِكُمْ مَعْرُوفاً" «1».

و در الدر المنثور است كه ابن مردويه از ابن عباس روايت كرده كه گفت: شخصى از رسول خدا (ص) پرسيد: چه وقت از تو پيمان گرفتند؟ فرمود آن وقت كه آدم بين روح و جسد بود «2».

مؤلف: اين روايت با همين لفظ و عبارت به چند طريق مختلف از آن جناب نقل شده، و معنايش اين است كه ميثاقى كه گرفته شد، در نشاه اى قبل از نشاه دنيا بود.

_______________

(1) فروع كافى، ج 7، ص 135، ح 3.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 184. صفحه ى 425

ترجمه آيات اى كسانى كه ايمان آورده ايد نعمتى را كه خدا به شما ارزانى داشته به ياد آوريد و فراموش مكنيد روزى را كه لشكرها به سويتان آمدند، ما، بادى و لشكرى كه نمى ديديد بر شما فرستاديم، و خدا به آنچه شما مى كنيد بينا است (9).

هنگامى كه از نقطه بالا و از پايين تر شما بيامدند، آن روزى كه چشمها از ترس خيره، و دلها به گلوگاه رسيد، و در باره خدا به پندارها افتاديد

(10).

در آن هنگام بود كه مؤمنين آزمايش شدند، و سخت متزلزل گشتند (11).

همان روزى كه منافقان و بيماردلان گفتند: خدا و رسولش جز فريبى به ما وعده ندادند (12).

روزى كه طائفه اى از ايشان گفتند: اى اهل مدينه! ديگر جاى درنگ برايتان نيست، برگرديد، وعده اى از ايشان از پيامبر اجازه برگشتن گرفتند، به اين بهانه كه گفتند خانه هاى ما در و بام محكمى ندارد، در حالى كه چنين نبود، و منظورى جز فرار نداشتند (13).

به شهادت اينكه اگر دشمن از هر سو بر آنان در خانه هايشان درآيند، و بخواهند كه اينان دست از دين بردارند، جز اندكى بدون درنگ از دين بر مى گردند (14). ______________________________________________________ صفحه ى 426

در حالى كه قبلا با خدا عهد بستند كه پشت به خدا و دين نكنند، و خدا از عهد خود بازخواست خواهد كرد (15).

بگو به فرضى هم كه از مرگ يا كشته شدن فرار كنيد، تازه جز اندكى زندگى نخواهيد كرد (16).

بگو آن كيست كه شما را از خدا اگر بدى شما را بخواهد نگه بدارد؟ و يا جلو رحمت او را اگر رحمت شما را بخواهد بگيرد؟ نه، به غير خدا ولى و ياورى براى خود نخواهند يافت (17).

و بدانند كه خدا مى شناسد چه كسانى از شما امروز و فردا كردند، و چه كسانى بودند كه به برادران خود گفتند: نزد ما بياييد، و به جنگ نرويد، اينها جز اندكى به جنگ حاضر نمى شوند (18).

آنان نسبت به جان خود بر شما بخل مى ورزند، به شهادت اينكه وقتى پاى ترس به ميان مى آيد، ايشان را مى بينى كه وقتى به تو نگاه مى كنند مانند كسى كه به غشوه مرگ افتاده، حدقه هايشان

مى چرخد، ولى چون ترس تمام مى شود، با زبانهايى تيز به شما طعن مى زنند، و در خير رساندن بخيلند، ايشان ايمان نياورده اند، و خدا هم اعمال نيكشان را بى اجر كرده، و اين براى خدا آسان است (19).

پنداشتند احزاب هنوز نرفته اند، و اگر هم برگردند، دوست مى دارند اى كاش به باديه رفته بودند، و از آنجا جوياى اخبار شما مى شدند، و به فرضى هم در ميان شما باشند، جز اندكى قتال نمى كنند (20).

در حالى كه شما مى توانستيد به رسول خدا (ص) به خوبى تاسى كنيد، و اين وظيفه هر كسى است كه اميد به خدا و روز جزا دارد، و بسيار ياد خدا مى كند (21).

و چون مؤمنان احزاب را ديدند، گفتند: اين همان وعده اى است كه خدا و رسولش به ما داد، و خدا و رسولش راست گفتند، و از ديدن احزاب جز بيشتر شدن ايمان و تسليم، بهره اى نگرفتند (22).

بعضى از مؤمنان مردانى هستند كه بر هر چه با خدا عهد بستند وفا كردند، پس بعضى شان از دنيا رفتند، و بعضى ديگر منتظرند و هيچ چيز را تبديل نكردند (23).

تا خدا به صادقان، پاداش صدقشان را دهد و منافقان را اگر خواست عذاب كند، و يا بر آنان توبه كند، كه خدا آمرزنده رحيم است (24).

و خدا آنان را كه كافر شدند، به غيظشان برگردانيد، به هيچ خيرى نرسيدند، و خدا زحمت جنگ را هم از مؤمنان برداشت، و خدا همواره توانا و عزيز است (25).

و ياران كتابى ايشان را كه كمكشان كردند از قلعه هايشان بيرون كرد، و ترس در دلهايشان بيفكند، عده اى از ايشان را كشتيد، و جمعى ديگر را اسير كرديد (26).

و سرزمين

ايشان، و خانه هايشان، و اموالشان، و زمينى را كه تا امروز در آن قدم ننهاده بوديد، همه را به شما ارث داد، و خدا همواره بر هر چيزى توانا است (27). ______________________________________________________ صفحه ى 427

بيان آيات [بيان آيات مربوط به داستان جنگ احزاب (خندق)]

در اين آيات، داستان جنگ خندق، و به دنبالش سرگذشت بنى قريظه را آورده، و وجه اتصالش به ما قبل اين است كه در اين آيات نيز در باره حفظ عهد و پيمان شكنى گفتگو شده است.

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ إِذْ جاءَتْكُمْ جُنُودٌ ... بَصِيراً" اين آيه مؤمنين را يادآورى مى كند كه در ايام جنگ خندق چه نعمتها به ايشان ارزانى داشت، ايشان را يارى، و شر لشكر مشركين را از ايشان برگردانيد، با اينكه لشكريانى مجهز، و از شعوب و قبائل گوناگون بودند، از غطفان، از قريش، احابيش، كنانه، يهوديان بنى قريظه، بنى النضير جمع كثيرى آن لشكر را تشكيل داده بودند، و مسلمانان را از بالا و پايين احاطه كرده بودند، با اين حال خداى تعالى باد را بر آنان مسلط كرد، و فرشتگانى فرستاد تا بيچاره شان كردند.

كلمه" اذ" در جمله" اذ جاءتكم" ظرف است براى نعمت، يا براى ثبوت آن،" جاءَتْكُمْ جُنُودٌ"، لشكرهايى از هر طائفه به سر وقتتان آمدند، لشكرى از غطفان، لشكرى از قريش، و لشكريانى از ساير قبائل،" فارسلنا" اين جمله بيان آن نعمت است، و آن عبارت است از فرستادن باد كه متفرع بر آمدن لشكريان است، و چون متفرع بر آمدن آنها است، حرف" فاء" بر سر جمله آورد،" عَلَيْهِمْ رِيحاً"، فرستاديم بر آنان بادى، كه مراد از آن، باد صبا

است، چون نسيمى سرد در شبهايى زمستانى بوده،" وَ جُنُوداً لَمْ تَرَوْها" لشكرهايى كه شما ايشان را نمى ديديد، و آن ملائكه بودند كه براى بيچاره كردن لشكر كفر آمدند،" وَ كانَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيراً- و خدا به آنچه مى كنيد بيناست".

" إِذْ جاؤُكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَ مِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ ..."

لشكرى كه از بالاى سر مسلمانان يعنى از طرف مشرق مدينه آمدند، قبيله غطفان، و يهوديان بنى قريظه، و بنى نضير بودند، و لشكرى كه از پايين مسلمانان آمدند، يعنى از طرف غرب مدينه آمدند، قريش و هم پيمانان آنان از احابيش و كنانه بودند، و بنا بر اين جمله" إِذْ جاؤُكُمْ مِنْ فَوْقِكُمْ وَ مِنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ" عطف بيان است براى جمله" إِذْ جاءَتْكُمْ جُنُودٌ".

و جمله" إِذْ زاغَتِ الْأَبْصارُ وَ بَلَغَتِ الْقُلُوبُ الْحَناجِرَ" عطف بيان ديگرى است براى جمله" إِذْ جاءَتْكُمْ ..."، و كلمه" زاغت" از زيغ بصر است، كه به معناى كجى ديد چشم ______________________________________________________ صفحه ى 428

است، و مراد از قلوب جانها و مراد از حناجر، حنجره ها است، كه به معناى جوف حلقوم است.

و اين دو وصف يعنى كجى چشم، و رسيدن جانها به گلو، كنايه است از كمال چيرگى ترس بر آدمى، و مسلمانان در آن روز آن قدر ترسيدند كه به حال جان دادن افتادند، كه در آن حال چشم تعادل خود را از دست مى دهد، و جان به گلوگاه مى رسد.

" وَ تَظُنُّونَ بِاللَّهِ الظُّنُونَا"- يعنى منافقين و كسانى كه بيمار دل بودند، آن روز در باره خدا گمانها كردند، بعضى از آنها گفتند: كفار به زودى غلبه مى كنند، و بر مدينه مسلط مى شوند، بعضى ديگر گفتند: بزودى اسلام از بين مى رود

و اثرى از دين نمى ماند، بعضى ديگر گفتند: جاهليت دو باره جان مى گيرد، بعضى ديگر گفتند: خدا و رسول او مسلمانان را گول زدند، و از اين قبيل پندارهاى باطل.

[حكايت ترس و بهانه تراشى منافقان و بيمار دلان بعد از مشاهده لشكر انبوه دشمن و سخن پراكنى هايشان در جهت تضعيف روحيه مؤمنين

" هُنالِكَ ابْتُلِيَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالًا شَدِيداً" كلمه" هنالك" كه اسم اشاره است و مخصوص اشاره به دور است، دور از جهت زمان، و يا دور از جهت مكان، در اينجا اشاره است به زمان آمدن آن لشكرها، كه براى مسلمانان مشكلى بود كه حل آن بسيار دور به نظر مى رسيد، و كلمه" ابتلاء" به معناى امتحان، و" زلزال" به معناى اضطراب، و" شدة" به معناى قوت است، چيزى كه هست موارد استعمال شديد و قوى مختلف است، چون غالب موارد استعمال شديد در محسوسات است، و غالب موارد استعمال قوى به طورى كه گفته اند در غير محسوسات است، و به همين جهت به خداى تعالى قوى گفته مى شود، ولى شديد گفته نمى شود.

و معناى آيه اين است كه در آن زمان سخت، مؤمنين امتحان شدند، و از ترس دچار اضطرابى سخت گشتند.

" وَ إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ إِلَّا غُرُوراً" منظور از آنهايى كه در دلهايشان مرض دارند افراد ضعيف الايمان از مؤمنين اند، و اين دسته غير منافقين هستند كه اظهار اسلام نموده و كفر باطنى خود را پنهان مى دارند و اگر منافقين، پيغمبر اكرم (ص) را رسول خواندند، با اينكه در باطن او را پيامبر نمى دانستند، باز براى همين است كه اظهار اسلام

كنند.

كلمه" غرور" به معناى اين است كه كسى آدمى را به شرى وادار كند كه به صورت خير باشد، و اين عمل او را غرور (فريب) مى خوانند، و عمل ما را كه فريب او را خورده و آن ______________________________________________________ صفحه ى 429

عمل را مرتكب شده ايم" اغترار" مى خوانند، راغب گفته: معناى اينكه بگوييم:" غررت فلانا" اين است كه من رگ خواب فلانى را يافتم، و توانستم فريبش دهم، و به آنچه از او مى خواستم برسم، و كلمه" غرة" به كسره غين، به معناى غفلت در بيدارى است «1».

و وعده اى كه منافقين آن را فريبى از خدا و رسول خواندند، به قرينه مقام، وعده فتح و غلبه اسلام بر همه اديان است، و اين وعده در كلام خداى تعالى مكرر آمده، هم چنان كه در روايات هم آمده كه منافقين گفته بودند محمد (ص) به ما وعده مى دهد كه شهرهاى كسرى و قيصر را براى ما فتح مى كند، با اينكه ما جرأت نداريم در خانه خود تا مستراح برويم؟!!" وَ إِذْ قالَتْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ يا أَهْلَ يَثْرِبَ لا مُقامَ لَكُمْ فَارْجِعُوا" كلمه" يثرب" نام قديمى مدينه طيبه است، قبل از ظهور اسلام اين شهر را يثرب مى خواندند، بعد از آنكه رسول خدا (ص) به اين شهر هجرت كردند نامش را" مدينة الرسول" نهادند، و سپس كلمه رسول را از آن حذف كرده و به مدينه مشهور گرديد.

و كلمه" مقام" به ضمه ميم به معناى اقامه است، و اينكه گفتند اى اهل مدينه شما در اين جا مقام نداريد، و ناگزير بايد برگرديد، معنايش اين است كه ديگر معنا ندارد در اين جا اقامت كنيد، چون در مقابل لشكرهاى

مشركين تاب نمى آوريد، و ناگزير بايد برگرديد.

خداى تعالى بعد از حكايت اين كلام از منافقين، كلام يك دسته ديگر را هم حكايت كرده، و بر كلام اول عطف نموده، و فرموده" وَ يَسْتَأْذِنُ فَرِيقٌ مِنْهُمُ"، يعنى يك دسته از منافقين و كسانى كه در دل بيمارى سستى ايمان دارند،" النبى" از رسول خدا (ص) اجازه مراجعت مى خواهند،" يقولون" و در هنگام اجازه خواستن مى گويند:

" إِنَّ بُيُوتَنا عَوْرَةٌ"، يعنى خانه هاى ما، در و ديوار درستى ندارد، و ايمن از آمدن دزد و حمله دشمن نيستيم،" وَ ما هِيَ بِعَوْرَةٍ إِنْ يُرِيدُونَ إِلَّا فِراراً"، يعنى دروغ مى گويند و خانه هايشان بدون در و ديوار نيست، و از اين حرف جز فرار از جهاد منظورى ندارند.

" وَ لَوْ دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ مِنْ أَقْطارِها ثُمَّ سُئِلُوا الْفِتْنَةَ لَآتَوْها وَ ما تَلَبَّثُوا بِها إِلَّا يَسِيراً" ضميرهاى جمع همه به منافقين و بيماردلان، و ضمير در فعل" دخلت" به كلمه" بيوت" برمى گردد، و معناى جمله" دُخِلَتْ عَلَيْهِمْ" اين است كه: اگر لشكريان مشركين _______________

(1) مفردات راغب، ماده" غرر". ______________________________________________________ صفحه ى 430

داخل خانه ها شوند، در حالى كه دخول بر آنان نيز باشد، جز اندكى درنگ نمى كنند، و كلمه" اقطار" جمع قطر به معناى ناحيه و جانب است، و مراد از فتنه به قرينه مقام، برگشتن از دين، و مراد از درخواست آن، درخواست از ايشان است، و كلمه" تلبث" به معناى درنگ كردن است.

و معناى آيه اين است كه اگر لشكرهاى مشركين از اطراف، داخل خانه هاى ايشان شوند، و آنان در خانه ها باشند، آن گاه از ايشان بخواهند كه از دين برگردند، حتما پيشنهاد آنان را مى پذيرند، و جز اندكى از زمان درنگ نمى كنند

مگر همان قدر كه پيشنهاد كفار طول كشيده باشد، و منظور اين است كه اين عده تا آنجا پايدارى در دين دارند، كه آسايش و منافعشان از بين نرود، و اما اگر با هجوم دشمن منافعشان در خطر بيفتد، و يا پاى جنگ پيش بيايد، ديگر پايدارى نمى كنند، و بدون درنگ از دين برمى گردند.

" وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ وَ كانَ عَهْدُ اللَّهِ مَسْؤُلًا" لام در" لقد" لام قسم است، و معناى" لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ" اين است كه پشت به دشمن نكرده از جنگ نمى گريزند، و اين جمله بيان آن عهدى است كه قبلا كرده بودند، و بعيد نيست كه مراد از عهد آنان از سابق، بيعتى باشد كه بر مساله ايمان به خدا و رسولش، و دينى كه آن جناب آورده با آن جناب كرده اند، و يكى از احكام دينى كه آن جناب آورده مساله جهاد و حرمت فرار از جنگ است، و معناى آيه روشن است.

" قُلْ لَنْ يَنْفَعَكُمُ الْفِرارُ إِنْ فَرَرْتُمْ مِنَ الْمَوْتِ أَوِ الْقَتْلِ وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا" يعنى بگو اگر از مرگ و يا قتل فرار كنيد، اين فرار سودى به حالتان ندارد، و جز اندكى زنده نمى مانيد، براى اينكه هر كسى بايد روزى بميرد، و هر نفس كشى اجلى معين و حتمى دارد، كه حتى يك ساعت عقب و جلو نمى شود، پس فرار از جنگ در تاخير اجل هيچ اثرى ندارد.

" وَ إِذاً لا تُمَتَّعُونَ إِلَّا قَلِيلًا"- يعنى به فرضى هم كه فرار از جنگ در تاخير اجل شما مؤثر باشد، تازه چقدر زندگى مى كنيد؟ در چنين فرضى تازه بهره منديتان از زندگى بسيار

اندك، و يا در زمانى اندك است، چون بالآخره تمام مى شود.

" قُلْ مَنْ ذَا الَّذِي يَعْصِمُكُمْ مِنَ اللَّهِ إِنْ أَرادَ بِكُمْ سُوءاً أَوْ أَرادَ بِكُمْ رَحْمَةً وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً" آيه قبلى منافقين را هشدار مى داد كه زندگى انسان مدت و اجلى معين دارد، كه با آن تقدير، ديگر فرار از جنگ هيچ سودى ندارد، و در اين آيه تذكرشان مى دهد كه خير و شر همه ______________________________________________________ صفحه ى 431

تابع اراده خدا است، و بس، و هيچ سببى از اسباب، از نفوذ اراده خدا جلوگير نمى شود، و هيچ كس آدمى را از اراده خدا اگر به شر تعلق گرفته باشد نگه نمى دارد، پس حزم و احتياط اين را اقتضاء مى كند كه انسان توكل به خدا نموده و امور را محول به او كند.

و از آنجا كه منافقين و بيماردلان به خاطر مرضى كه دارند، و يا كفرى كه در دل پنهان كرده اند و دلهايشان مشغول بدانست، خداى تعالى كه تا كنون به رسول گرامى خود دستور داده بود با ايشان صحبت كند، در اين جا خودش صحبت كرده، و فرموده" وَ لا يَجِدُونَ لَهُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلِيًّا وَ لا نَصِيراً" ايشان غير از خدا ولى و ياورى براى خود نمى يابند.

" قَدْ يَعْلَمُ اللَّهُ الْمُعَوِّقِينَ مِنْكُمْ ... يَسِيراً" كلمه" معوقين" اسم فاعل از تعويق است كه به معناى منصرف كردن و تاخير انداختن است، و كلمه" هلم" اسم فعلى است كه معناى" بيا" را مى دهد، و چون اسم فعل است تثنيه و جمع ندارد، اين البته در لغت حجاز چنين است، و كلمه" باس" به معناى شدت و جنگ

و كلمه" اشحة" جمع شحيح است، كه به معناى بخيل است، و جمله" كَالَّذِي يُغْشى عَلَيْهِ مِنَ الْمَوْتِ" به معناى كسى است كه غشوه مرگ او را گرفته باشد، و در نتيجه مشاعر خود را از دست داده و چشمانش در حدقه بگردش درآمده باشد، و كلمه" سلق"- به فتحه سين و سكون لام- به معناى زدن و طعنه است. و معناى دو آيه اين است كه: خدا مى شناسد آن كسان از شما را كه مردم را از شركت در جهاد بازمى دارند، و آن منافقينى را كه از شركت مسلمانان در جهاد جلوگيرى مى كنند، و نيز آن منافقين را كه به برادران منافق خود و يا به بيماردلان مى گويند بياييد نزد ما و به جهاد نرويد، و خود كمتر در جهاد شركت نموده و از شما مسلمانان جان خود را دريغ مى دارند.

و همين كه آتش جنگ شعله ور شد، ايشان را مى بينى كه از ترس به تو نگاه مى كنند، اما نگاهى بدون اراده، و چشمانشان در حدقه كنترل ندارد، و مانند چشمان شخص محتضر در حدقه مى گردد، و همين كه ترس از بين رفت، شما را با زبانهايى تيزتر از شمشير مى زنند، در حالى كه از آن خيرى كه به شما رسيده ناراحتند، و بدان بخل مى ورزند.

اينگونه افراد- كه نشانيهايشان را داديم- ايمان نياورده اند، به اين معنا كه ايمان در دلهايشان جايگير نشده، هر چند كه در زبان آن را اظهار مى كنند پس خداوند اعمال آنان را بى اجر نموده و اين كار براى خدا آسان است.

" يَحْسَبُونَ الْأَحْزابَ لَمْ يَذْهَبُوا ..."

يعنى از شدت ترس هنوز گمان مى كنند كه احزاب- لشكر دشمن- فرار نكرده اند (و ______________________________________________________

صفحه ى 432

اگر آنها را احزاب خواند چون همگى عليه رسول خدا (ص) متحد شده بودند) و اگر احزاب بعد از رفتن از مدينه بار ديگر برگردند، اين منافقين دوست مى دارند اى كاش از مدينه بيرون شويم، و در باديه منزل بگيريم، و از آنجا خبر مسلمين را به دست آوريم، كه از بين رفتند يا نه،" يَسْئَلُونَ عَنْ أَنْبائِكُمْ" از آنجا اخبار شما را به دست آورند،" وَ لَوْ كانُوا فِيكُمْ" و به فرضى كه به باديه نروند، و در بين شما بمانند،" ما قاتَلُوا إِلَّا قَلِيلًا" قتال نمى كنند مگر اندكى، پس بودن منافقين با شما فايده زيادى براى شما ندارد، چون قتال آنان خدمت قابل توجهى نيست.

[مقصود از اينكه فرمود:" لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ ..."]

" لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً" كلمه" أسوة" به معناى اقتداء و پيروى است، و معناى" فِي رَسُولِ اللَّهِ" يعنى در مورد رسول خدا (ص)، و اسوه در مورد رسول خدا (ص)، عبارت است از پيروى او، و اگر تعبير كرد به" لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ- شما در مورد رسول خدا (ص) تاسى داريد" كه استقرار و استمرار در گذشته را افاده مى كند، براى اين است كه اشاره كند به اينكه اين وظيفه هميشه ثابت است، و شما هميشه بايد به آن جناب تاسى كنيد.

و معناى آيه اين است كه يكى از احكام رسالت رسول خدا (ص)، و ايمان آوردن شما، اين است كه به او تاسى كنيد، هم در گفتارش و هم در رفتارش، و شما مى بينيد كه او در راه

خدا چه مشقت هايى تحمل مى كند، و چگونه در جنگها حاضر شده، آن طور كه بايد جهاد مى كند، شما نيز بايد از او پيروى كنيد.

در تفسير كشاف گفته: اگر كسى بپرسد حقيقت معناى آيه" لَقَدْ كانَ لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ" چيست؟ البته با در نظر گرفتن اينكه كلمه" اسوة" به ضمه همزه قراءت شده، در جواب مى گوييم دو احتمال هست، اول اينكه خود آن جناب اسوه اى حسنه و نيكو است، يعنى بهترين رهبر و مؤتسى يعنى مقتدى به است، و اين تعبير نظير تعبير زير است، كه در باره كلاهخود مى گويى بيست من آهن، يعنى اين كلاه بيست من آهن است، دوم اينكه بگوييم خود آن جناب اسوه نيست، بلكه در او صفتى است كه جا دارد مردم به وى در آن صفت اقتداء كنند، و آن عبارت است از مواساة، يعنى اينكه خود را برتر از مردم نمى داند «1». و

_______________

(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 531. ______________________________________________________ صفحه ى 433

وجه اول قريب به همان معنايى است كه ما بيان كرديم.

در جمله" لِمَنْ كانَ يَرْجُوا اللَّهَ وَ الْيَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَكَرَ اللَّهَ كَثِيراً" كلمه" من- كسى كه" بدل است از ضمير خطاب در" لكم" تا دلالت كند بر اينكه تاسى به رسول خدا (ص) صفت حميده و پاكيزه اى است كه هر كسى كه مؤمن ناميده شود بدان متصف نمى شود، بلكه كسانى به اين صفت پسنديده متصف مى شوند كه متصف به حقيقت ايمان باشند، و معلوم است كه چنين كسانى اميدشان همه به خدا است، و هدف و همشان همه و همه خانه آخرت است، چون دل در گرو خدا دارند، و به زندگى آخرت اهميت

مى دهند و در نتيجه عمل صالح مى كنند، و با اين حال بسيار به ياد خدا مى باشند و هرگز از پروردگار خود غافل نمى مانند، و نتيجه اين توجه دائمى، تاسى به رسول خدا (ص) است، در گفتار و كردار.

بعضى از مفسرين گفته اند: جمله" لِمَنْ كانَ ..." صله است براى كلمه" حسنة" و يا صفتى است براى آن، و منظورشان اين بوده كه كلمه" من" را بدل از ضمير خطاب نگيرند، ولى برگشت هر سه وجه به يكى است.

[وصف حال مؤمنين بعد از ديدن لشكريان احزاب: افزون گشتن ايمان، وفا و استوارى بر عهد و ...]

" وَ لَمَّا رَأَ الْمُؤْمِنُونَ الْأَحْزابَ قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ" اين آيه وصف حال مؤمنين است كه وقتى لشكرها را مى بينند كه پيرامون مدينه اتراق كرده اند، مى گويند اين همان وعده اى است كه خدا و رسولش به ما داده، و خدا و رسولش راست مى گويند، و اين عكس العمل آنان براى اين است كه در ايمان خود بينا، و رشد يافته اند، و خدا و رسولش را تصديق دارند. به خلاف آن عكس العملى كه منافقين و بيماردلان از خود نشان دادند، آنها وقتى لشكرها ديدند به شك افتاده و سخنان زشتى گفتند، از همين جا معلوم مى شود كه مراد از مؤمنين آن افرادى هستند كه با خلوص به خدا و رسول ايمان آوردند.

" قالُوا هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ"- كلمه" هذا" اشاره است به آنچه ديدند، منهاى ساير خصوصيات، هم چنان كه در آيه" فَلَمَّا رَأَى الشَّمْسَ بازِغَةً قالَ هذا رَبِّي" «1» كلمه" هذا" صرفا اشاره است به همين معنا.

و وعده اى كه به آن

اشاره كردند- به قول بعضى «2»- عبارت بود از اينكه رسول خدا

_______________

(1) همين كه آفتاب را درخشان ديد گفت اين پروردگار من است. سوره انعام، آيه 78.

(2) روح المعانى، ج 21، ص 169. ______________________________________________________ صفحه ى 434

(ص) قبلا فرموده بود به زودى احزاب عليه ايشان پشت بهم مى دهند، و به همين جهت وقتى احزاب را ديدند فهميدند اين همان است كه آن جناب وعده داده بود.

بعضى «1» ديگر گفته اند: منظور از وعده مزبور آيه سوره بقره است، كه قبلا از رسول خدا (ص) شنيده بودند:" أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا يَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى يَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذِينَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى نَصْرُ اللَّهِ أَلا إِنَّ نَصْرَ اللَّهِ قَرِيبٌ" «2» و مى دانستند كه به زودى گرفتار مصائبى مى شوند، كه انبياء و مؤمنين گذشته بدان گرفتار شده، و در نتيجه دلهايشان دچار اضطراب و وحشت مى شود و چون احزاب را ديدند يقين كردند كه اين همان وعده موعود است، و خدا به زودى ياريشان داده و بر دشمن پيروزشان مى كند.

اين دو وجهى است كه در باره وعده مذكور در آيه گفته اند، و حق مطلب اين است كه بين آن دو جمع كنيم، چون در آيه شريفه وعده را هم به خدا نسبت داده اند، و هم به رسول او، و گفتند:" هذا ما وَعَدَنَا اللَّهُ وَ رَسُولُهُ".

جمله" وَ صَدَقَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ" شهادتى است از ايشان بر صدق وعده،" وَ ما زادَهُمْ إِلَّا إِيماناً وَ تَسْلِيماً"، يعنى ديدن احزاب در آنان زياد نكرد، مگر ايمان به خدا و رسولش، و تسليم در برابر امر خدا، و يارى كردن

دين خدا، و جهاد در راه او را.

" مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا" راغب گفته كلمه" نحب" به معناى نذرى است كه محكوم به وجوب باشد، مثلا وقتى گفته مى شود" فلان قضى نحبه" معنايش اين است كه فلانى به نذر خود وفا كرد، و در قرآن آمده" فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ" كه البته منظور از آن، مردن است، هم چنان كه مى گويند:" فلان قضى اجله- فلانى اجلش را به سر رساند" و يا مى گويند" فلان استوفى اكله- فلانى رزق خود را تا به آخر دريافت كرد" و يا مى گويند:" فلان قضى من الدنيا حاجته- فلانى حاجتش را از دنيا برآورد" «3». " صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ"- يعنى صدق خود را در آنچه با رسول خدا (ص) عهد كرده بودند به ثبوت رساندند، و آن عهد اين بود كه هر وقت به دشمن _______________

(1) روح المعانى، ج 21، ص 169.

(2) سوره بقره، آيه 213.

(3) مفردات راغب، ماده" نحب". ______________________________________________________ صفحه ى 435

برخوردند فرار نكنند، شاهد اينكه مراد از عهد اين است، محاذاتى است كه آيه مورد بحث با آيه سابق دارد، كه در باره منافقين و بيماردلان سست ايمان مى فرمود:" وَ لَقَدْ كانُوا عاهَدُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ لا يُوَلُّونَ الْأَدْبارَ- قبلا با خدا عهد كرده بودند كه پشت به دشمن نكنند" هم چنان كه همين محاذات بين آيه سابق و آيه اى كه قبلا فرموده بود كه: منافقين در چنين مخاطرى به شك افتادند، و تسليم امر خدا نشدند، نيز برقرار است.

" فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى نَحْبَهُ"- يعنى بعضى

از مؤمنين در جنگ اجلشان به سر رسيد، يا مردند، و يا در راه خدا كشته شدند، و بعضى منتظر رسيدن اجل خود هستند، و از قول خود و عهدى كه بسته بودند هيچ چيز را تبديل نكردند.

" لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقِينَ إِنْ شاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كانَ غَفُوراً رَحِيماً".

لام در اول آيه، لام غايت است، چون مضمون آيه غايت و نتيجه براى همه نامبردگان در آيات قبل است، چه منافقين و چه مؤمنين.

" لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ"- مراد از صادقين مؤمنين اند، كه قبلا هم سخن از صدق ايشان بود، و حرف" باء" در جمله" بصدقهم" باى سببيت است، و آيه چنين معنا مى دهد، كه نتيجه عمل منافقين و مؤمنين اين شد كه خداى تعالى مؤمنينى را كه به عهد خود وفا كردند، به سبب وفايشان پاداش دهد.

" وَ يُعَذِّبَ الْمُنافِقِينَ إِنْ شاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ"- يعنى و منافقين را اگر خواست عذاب كند، كه معلوم است اين در صورتى است كه توبه نكنند، و يا اگر توبه كردند نظر رحمت خود را به ايشان برگرداند، كه خدا آمرزنده و رحيم است.

[اشاره به اينكه بسا مى شود گناه مقدمه سعادت و آمرزش مى شود]

در اين آيه از جهت اينكه غايت رفتار منافقين و مؤمنين را بيان مى كند، نكته لطيفى هست، و آن اين است كه چه بسا ممكن است گناهان، مقدمه سعادت و آمرزش شوند، البته نه از آن جهت كه گناهند، بلكه از اين جهت كه نفس آدمى را از ظلمت و شقاوت به جايى مى كشانند، كه مايه وحشت نفس شده، و در نتيجه نفس سرانجام شوم گناه را لمس نموده،

متنبه مى شود و به سوى پروردگار خود برمى گردد، و با برگشتنش همه گناهان از او دور مى شود، و معلوم است كه در چنين وقتى خدا هم به سوى او برمى گردد، و او را مى آمرزد.

" وَ رَدَّ اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا بِغَيْظِهِمْ لَمْ يَنالُوا خَيْراً وَ كَفَى اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ الْقِتالَ وَ كانَ اللَّهُ قَوِيًّا عَزِيزاً" كلمه" غيظ" به معناى اندوه و خشم است، و مراد از" خير" آن آرزوهايى است كه ______________________________________________________ صفحه ى 436

كفار آن را براى خود خير مى پنداشتند، و آن عبارت بود از غلبه بر مسلمانان، و از بين بردن رسول خدا (ص).

و معناى آيه اين است كه خداى تعالى كفار را به اندوه و خشمشان برگردانيد، در حالى كه به هيچ آرزويى نرسيدند، و خداوند كارى كرد كه مؤمنين هيچ احتياجى به قتال و جنگ پيدا نكردند، و خدا قوى بر اراده خويش، و عزيزى است كه هرگز مغلوب نمى شود.

" وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ صَياصِيهِمْ ... قَدِيراً"" ظاهروهم" از" مظاهر" است، كه به معناى معاونت و يارى است، و" صياصى" جمع" صيصية" است، كه به معناى قلعه بسيار محكمى است، كه با آن از حمله دشمن جلوگيرى مى شود، و شايد تعبير به انزال از قلعه ها، (با اينكه ممكن بود بفرمايد آنها را از قلعه هايشان بيرون كرديم)، بدين جهت باشد كه اهل كتاب از بالاى برجها و ديوارهاى قلعه بر دشمنان خود كه در بيرون قلعه ايشان را محاصره مى كردند مشرف مى شدند.

و معناى آيه اين است كه" وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ" خداوند آنهايى را هم كه مشركين را عليه مسلمانان يارى مى كردند، يعنى بنى قريظه را كه" مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ" از

اهل كتاب و يهودى بودند،" مِنْ صَياصِيهِمْ" از بالاى قلعه هايشان پايين آورد،" و قذف" و افكند" فِي قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ" ترس را در دلهايشان،" فَرِيقاً تَقْتُلُونَ" عده اى را كه همان مردان جنگى دشمن باشند بكشتيد،" وَ تَأْسِرُونَ فَرِيقاً" و جمعى كه عبارت بودند از زنان و كودكان دشمن را اسير كرديد" وَ أَوْرَثَكُمْ أَرْضَهُمْ وَ دِيارَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ وَ أَرْضاً لَمْ تَطَؤُها" بعد از كشته شدن و اسارت آنان، اراضى و خانه ها و اموال آنان، و سرزمينى را كه تا آن روز قدم در آن ننهاده بوديد به ملك شما درآورد.

و منظور از اين سرزمين، سرزمين خيبر، و يا آن اراضى است كه خداوند بدون جنگ نصيب مسلمانان كرد، و اما اينكه بعضى گفته اند: مقصود هر زمينى است كه تا روز قيامت به دست مسلمانان فتح شود، و يا خصوص زمين مكه، و يا زمين روم و فارس است، تفسيرى است كه سياق دو آيه مورد بحث با آن نمى سازد «1».

و اما جمله" وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيراً" معنايش روشن است.

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 340 و روح المعانى، ج 21، ص 180. ______________________________________________________ صفحه ى 437

بحث روايتى [داستان اجتماع قبائل مختلف عرب براى جنگ با پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) و وقايع جنگ احزاب: حفر خندق و ...]

در مجمع البيان آمده كه محمد بن كعب قرظى، و ديگران از تاريخ نويسان گفته اند:

يكى از حوادث جنگ خندق اين بود كه عده اى از يهوديان كه يكى از آنان سلام بن ابى الحقيق، و يكى ديگر حيى بن اخطب بود با جماعتى از بنى النضير يعنى آنهايى كه رسول خدا (ص) تبعيدشان كرده بود، به مكه

رفتند، و قريش را دعوت به جنگ با رسول خدا (ص) نموده، گفتند: ما در مدينه به شما كمك مى كنيم، تا مسلمانان را مستاصل نماييم.

قريش به يهوديان گفتند: شما اهل كتابيد آنهم كتاب اول" تورات"، شما بگوييد:

آيا دين ما بهتر است يا دين محمد؟ گفتند البته دين شما بهتر است، و شما به حق نزديكتر از اوييد، كه آيه شريفه" أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ أُوتُوا نَصِيباً مِنَ الْكِتابِ يُؤْمِنُونَ بِالْجِبْتِ وَ الطَّاغُوتِ وَ يَقُولُونَ لِلَّذِينَ كَفَرُوا هؤُلاءِ أَهْدى مِنَ الَّذِينَ آمَنُوا سَبِيلًا" «1» تا آنجا كه مى فرمايد:" وَ كَفى بِجَهَنَّمَ سَعِيراً" در باره همين جريان نازل شد.

و قريش از اين سخن يهوديان سخت خوشحال شده، و دعوت آنان را با آغوش باز استقبال نموده، براى جنگ با مسلمانان به جمع عده و عده پرداختند.

آن گاه يهوديان نامبرده از مكه بيرون شده مستقيما به غطفان رفتند و مردم آنجا را نيز به جنگ با رسول خدا (ص) دعوت نمودند، و گفتند كه اگر شما بپذيريد ما نيز با شما خواهيم بود، هم چنان كه اهل مكه نيز با ما در اين باره بيعت كردند. آنان نيز دعوتشان را اجابت كردند.

چيزى نگذشت كه قريش به سردارى ابو سفيان پسر حرب از مكه و غطفان بسركردگى عيينة بن حصين بن حذيفة بن بدر، در تيره فزاره، و حارث بن عوف، در قبيله بنى مرة، و مسعر بن جبلة اشجعى در جمعى از قبيله اشجع، به حركت در آمدند، و غطفان علاوه بر اين چند قبيله اش، نامه اى به هم سوگندانى كه در بنى اسد داشتند نوشتند، و از بين آن قبيله جمعى به سركردگى طليحه به راه افتادند،

چون دو قبيله اسد و غطفان هم سوگند بودند.

_______________

(1) آيا نمى بينى كسانى را كه مختصر بهره اى از علم كتاب داشتند، به جبت و طاغوت ايمان آوردند، و به كفار گفتند مذهب شما به هدايت نزديك تر از مذهب آنهايى است كه ايمان آوردند. سوره نساء، آيه 51. ______________________________________________________ صفحه ى 438

از سوى ديگر قريش هم به جمعى از قبيله بنى سليم نامه نوشته، و آنان به سركردگى ابو الأعور سلمى به مدد قريش شتافتند.

همين كه رسول خدا (ص) از جريان با خبر شد، خندقى در اطراف مدينه حفر كرد، و آن كسى كه چنين پيشنهادى به آن جناب كرده بود سلمان فارسى بود، كه تازه به اسلام گرويده، و اين اولين جنگ از جنگهاى اسلامى بود كه سلمان در آن شركت مى كرد، و اين وقتى بود كه وى آزاد شده بود، به رسول خدا (ص) عرضه داشت: يا رسول اللَّه، ما وقتى در بلاد خود يعنى بلاد فارس محاصره مى شويم، پيرامون خود خندقى حفر مى كنيم، رسول خدا (ص) پيشنهادش را پذيرفته، با مسلمانان سرگرم حفر آن شدند، و خندقى محكم بساختند.

از جمله حوادثى كه در هنگام حفر خندق پيش آمد، و دلالت بر نبوت آن جناب مى كند، جريانى است كه آن را ابو عبد اللَّه حافظ، به سند خود از كثير بن عبد اللَّه بن عمرو بن عوف مزنى، نقل كرده، او مى گويد: پدرم از پدرش برايم نقل كرد كه رسول خدا (ص) در سالى كه جنگ احزاب پيش آمد نقشه حفر خندق را طرح كرد، و آن اين طور بود كه هر چهل ذراع (تقريبا بيست متر) را به ده نفر واگذار كرد، مهاجرين و انصار

بر سر سلمان فارسى اختلاف كردند، و چون سلمان مردى قوى و نيرومند بود، انصار گفتند سلمان از ماست، و مهاجرين گفتند از ماست، رسول خدا (ص) فرمود: سلمان از ما اهل بيت است.

آن گاه ناقل حديث يعنى عمرو بن عوف مى گويد: من، و سلمان، و حذيفة بن يمان، و نعمان بن مقرن، و شش نفر از انصار چهل ذراع را معين نموده حفر كرديم، تا آن جا كه از ريگ گذشته به رگه خاك رسيديم، در آنجا خداى تعالى از شكم خندق صخره اى بسيار بزرگ، و سفيد و گرد، نمودار كرد، كه هر چه كلنگ زديم كلنگها از كار افتاد، و آن صخره تكان نخورد، به سلمان گفتيم برو بالا و به رسول خدا (ص) جريان را بگو، يا دستور مى دهد آن را رها كنيد، چون چيزى به كف خندق نمانده، و يا دستور ديگرى مى دهد، چون ما دوست نداريم از نقشه اى كه آن جناب به ما داده تخطى كنيم، سلمان از خندق بالا آمده، جريان را به رسول خدا (ص) كه در آن ساعت در قبه اى قرار داشت باز گفت، و عرضه داشت: يا رسول اللَّه (ص)! سنگى گرد و سفيد در خندق نمايان شده كه همه آلات آهنى ما را شكست، و خود كمترين تكانى نخورد، و حتى خراشى هم بر نداشت، نه كم و نه زياد، حال هر چه دستور مى فرمايى عمل كنيم. ______________________________________________________ صفحه ى 439

رسول خدا (ص) باتفاق سلمان به داخل خندق پايين آمد، و كلنگ را گرفته ضربه اى به سنگ فرود آورد، و از سنگ جرقه اى برخاست، كه دو طرف مدينه از نور آن روشن شد، به طورى كه

گويى چراغى در دل شبى بسيار تاريك روشن كرده باشند، رسول خدا (ص) تكبيرى گفت كه در همه جنگها در هنگام فتح و پيروزى به زبان جارى مى كرد، دنبال تكبير آن جناب همه مسلمانان تكبير گفتند، بار دوم ضربتى زد، و برقى ديگر از سنگ برخاست، بار سوم نيز ضربتى زد، و برقى ديگر برخاست.

سلمان عرضه داشت: پدر و مادرم فدايت، اين برقها چيست كه مى بينيم؟ فرمود: اما اولى نويدى بود مبنى بر اينكه خداى عز و جل به زودى يمن را براى من فتح خواهد كرد، و اما دومى نويد مى داد كه خداوند شام و مغرب را برايم فتح مى كند، و اما سومى نويدى بود كه خداى تعالى بزودى مشرق را برايم فتح مى كند، مسلمانان بسيار خوشحال شدند، و حمد خدا بر اين وعده راست بگفتند.

راوى سپس مى گويد: احزاب يكى پس از ديگرى رسيدند، از مسلمانان آنان كه مؤمن واقعى بودند، وقتى لشكرها بديدند گفتند: اين همان وعده اى است كه خدا و رسول او به ما دادند و خدا و رسول راست گفتند، و آنان كه ايمان واقعى نداشتند، و منافق بودند، گفتند:

هيچ تعجب نمى كنيد از اينكه اين مرد به شما چه وعده هاى پوچى مى دهد، به شما مى گويد من از مدينه، قصرهاى حيره و مدائن را ديدم، و به زودى اين بلاد براى شما فتح خواهد شد، آن وقت شما را واميدارد كه از ترس دشمن دور خود خندق بكنيد، و شما هم از ترس جرأت نداريد به قضاء حاجت برويد؟!! يكى ديگر از دلائل نبوت كه در اين جنگ رخ داد، جريانى است كه باز ابو عبد اللَّه حافظ آن را به سند

خود از عبد الواحد بن ايمن مخزومى، آورده، كه گفت: ايمن مخزومى برايم نقل كرد كه من از جابر بن عبد اللَّه انصارى شنيدم كه مى گفت: در ايام جنگ خندق روزى به يك رگه بزرگ سنگى برخورديم، و به رسول خدا (ص) عرضه داشتيم در مسير خندق كوهى سنگى است، فرمود آب به آن بپاشيد تا بيايم، آن گاه برخاست و بدانجا آمد، در حالى كه از شدت گرسنگى شالى به شكم خود بسته بود، پس كلنگ و يا بيل را به دست گرفته و سه بار بسم اللَّه گفت، و ضربتى بر آن فرود آورد كه آن كوه سنگى مبدل به تلى از ريگ شد.

عرضه داشتم: يا رسول اللَّه اجازه بده تا سرى به خانه بزنم، بعد از كسب اجازه به خانه آمدم، و از همسرم پرسيدم: آيا هيچ طعامى در خانه داريم؟ گفت تنها صاعى جو و يك ______________________________________________________ صفحه ى 440

ماده بز داريم، دستور دادم جو را دستاس و خمير كند و من نيز ماده بز را سر بريده و پوستش را كندم، و به همسرم دادم، و خود شرفياب حضور رسول خدا (ص) شدم، ساعتى در خدمتش نشستم، و دوباره اجازه گرفته به خانه آمدم، ديدم خمير و گوشت درست شده، باز نزد آن حضرت برگشتم و عرضه داشتم يا رسول اللَّه (ص) ما طعامى تهيه كرده ايم شما با دو نفر از اصحاب تشريف بياوريد، رسول خدا (ص) فرمود: چقدر غذا تهيه كرده اى؟ عرضه داشتم: يك من جو، و يك ماده بز، پس آن جناب به تمامى مسلمانان خطاب كرد كه برخيزيد برويم منزل جابر، من از خجالت به حالى افتادم كه

جز خدا كسى نمى داند، و با خود گفتم خدايا اين همه جمعيت كجا؟ و يك من نان جو و يك ماده بز كجا؟

پس به خانه رفتم، و جريان را گفتم، كه الآن رسوا مى شويم، رسول خدا (ص) تمامى مسلمانان را مى آورد، زن گفت: آيا از تو پرسيدند كه طعامت چقدر است؟ گفتم: بله پرسيدند و من جواب دادم، زن گفت: پس هيچ غم مخور كه خدا و رسول خود به وضع داناترند، چون تو گفته اى كه چقدر تهيه دارى؟ از گفته زن اندوه شديدى كه داشتم برطرف شد.

در همين بين رسول خدا (ص) وارد خانه شد، و به همسرم گفت تو تنها چونه به تنور بزن، و گوشت را به من واگذار، زن مرتب چونه مى گرفت، و به تنور مى زد، و چون پخته مى شد به رسول خدا (ص) مى داد، و آن جناب آنها را در ظرفى تريد مى كرد، و آبگوشت روى آن مى ريخت، و به اين و آن مى داد، و اين وضع را هم چنان ادامه داد، تا تمامى مردم سير شدند، در آخر، تنور و ديگ پرتر از اولش بود.

آن گاه رسول خدا (ص) به همسر جابر فرمود: خودت بخور، و به همسايگان هديه بده، و ما خورديم و به تمامى اقوام و همسايگان هديه داديم «1».

راويان احاديث گفته اند: همين كه رسول خدا (ص) از حفر خندق فارغ شد، لشكر قريش رسيده، بين كوه جرف و جنگل لشكرگاه كردند، و عده آنان با هم سوگندان و تابعانى كه از بنى كنانه و اهل تهامه با خود آورده بودند ده هزار نفر بودند، از سوى ديگر قبيله غطفان با تابعين خود از اهل نجد در

كنار احد منزل كردند، رسول خدا (ص) با مسلمانان از شهر خارج شدند تا وضع را رسيدگى كنند، و صلاح در

_______________

(1) نقل از صحيح بخارى. ______________________________________________________ صفحه ى 441

اين ديدند كه در دامنه كوه سلع لشكرگاه بسازند، و مجموع نفرات مسلمانان سه هزار نفر بودند، رسول خدا (ص) پشت آن كوه را لشكرگاه كرد، در حالى كه خندق بين او و لشكر كفر فاصله بود، و دستور داد تا زنان و كودكان در قلعه هاى مدينه متحصن شوند.

پس دشمن خدا، حيى بن اخطب نضيرى به نزد كعب بن اسد قرظى رئيس بنى قريظه رفت، كه او را همراه خود سازد، غافل از اينكه كعب با رسول خدا (ص) معاهده صلح و ترك خصومت دارد، و به همين جهت وقتى صداى حيى بن اخطب را شنيد درب قلعه را به روى او بست، ابن اخطب اجازه دخول خواست، ولى كعب حاضر نشد در را به رويش بگشايد، حيى فرياد كرد: اى كعب در برويم باز كن، گفت: واى بر تو اى حيى، چرا باز كنم، با اينكه مى دانم تو مردى شوم هستى. و من با محمد پيمان دارم، و هرگز حاضر نيستم براى خاطر تو پيمان خود را بشكنم، چون من از او جز وفاى به عهد و راستى نديدم، كعب گفت: واى بر تو در برويم بگشاى تا برايت تعريف كنم، گفت: من اينكار را نخواهم كرد، حيى گفت: از ترس اينكه قاشقى از آشت را بخورم در برويم باز نكردى؟ و با اين سخن كعب را به خشم آورد، و ناگزير كرد در را باز كند، پس حيى گفت: واى بر تو اى كعب! من عزت

دنيا را برايت آوردم، من دريايى بى كران آبرو برايت تهيه ديده ام، من قريش را با همه رهبرانش، و غطفان را با همه سرانش، برايت آوردم، با من پيمان بسته اند كه تا محمد را مستاصل و نابود نكنند دست برندارند، كعب گفت: ولى به خدا سوگند يك عمر ذلت برايم آوردى، و يك آسمان ابر بى باران و فريب گر برايم تهيه ديده اى، ابرى كه آبش را جاى ديگر ريخته، و براى من فقط رعد و برق تو خالى دارد، برو و مرا با محمد بگذار، من هرگز عليه او عهدى نمى بندم، چون از او جز صدق و وفا چيزى نديده ام.

اين مشاجره هم چنان ادامه يافت، و حيى مثل كسى كه بخواهد طناب در بينى شتر بيندازد، و شتر امتناع ورزد، و سر خود را بالا گيرد، تلاش همى كرد، تا آنكه بالآخره موفق شده كعب را بفريبد، اما با اين عهد و ميثاق كه اگر قريش و غطفان نتوانستند به محمد دست بيابند، حيى وى را با خود به قلعه خود ببرد، تا هر چه بر سر خودش آمد بر سر وى نيز بيايد، با اين شرط كعب عهد خود با رسول خدا (ص) را شكست، و از آن عهد و آن سوابق كه با رسول خدا (ص) داشت بيزارى جست.

و چون خبر عهدشكنى وى به رسول خدا (ص) رسيد، آن حضرت سعد بن معاذ بن نعمان بن امرء القيس كه يكى از بنى عبد الاشهل، و او در آن روز رئيس قبيله اوس بود به اتفاق سعد بن عباده كه يكى از بنى ساعدة بن كعب بن خزرج و ______________________________________________________ صفحه ى 442

رئيس خزرج در آن

ايام بود، و نيز عبد اللَّه بن رواحه و خوات بن جبير را نزد وى فرستاد، كه ببينند اين خبر كه به ما رسيده صحيح است يا نه، در صورتى كه صحيح بود، و كعب عهد ما را شكسته بود، در مراجعت به مسلمانان نگوييد (تا دچار وهن و سستى نشوند)، بلكه تنها به من بگوييد، آنهم با كنايه، كه مردم بو نبرند، و اگر دروغ بود، و كعب هم چنان بر پيمان خود وفادار بود، خبرش را علنى در بين مردم انتشار دهيد.

و آنان هم به قبيله بنى قريظه رفته و با كعب رئيس قبيله تماس گرفتند، و ديدند كه انحراف بنى قريظه از رسول خدا (ص) بيش از آن مقدارى است كه به اطلاع آن جناب رسانده اند، و مردم قبيله صريحا به فرستادگان آن جناب گفتند: هيچ عهد و پيمانى بين ما و محمد نيست، سعد بن عباده به ايشان بد و بيراه گفت، و آنها به وى گفتند، و سعد بن معاذ بن ابن عباده گفت: اين حرفها را ول كن، زيرا بين ما و ايشان رابطه سخت تر از بد و بيراه گفتن است، (يعنى جوابشان را بايد با لبه شمشير داد).

آن گاه نزد رسول خدا (ص) آمده به كنايه گفتند:" عضل و القاره" و اين دو اسم نام دو نفر بود كه در واقعه رجيع با چند نفر از اصحاب رسول خدا (ص) به سركردگى خبيب بن عدى نيرنگ كرده بودند،- رسول خدا (ص) فرمود: اللَّه اكبر، اى گروه مسلمانان شما را مژده باد.

در اين هنگام بلا و ترس بر مسلمانان چيره گشت، و دشمنان از بالا و پايين احاطه شان كردند،

به طورى كه مؤمنين در دل خيالها كردند، و منافقين نفاق خود را به زبان اظهار كردند.

[آغاز درگيرى و به ميدان آمدن عمر و بن عبد ود و مقابله امير المؤمنين (عليه السلام) با او]

رسول خدا (ص) و مشركين بيست و چند شب در برابر يكديگر قرار گرفتند، بدون اينكه جنگى كنند، مگر گاهگاهى كه به صف يكديگر تير مى انداختند، و بعد از اين چند روز، چند نفر از سواره نظامهاى لشكر دشمن به ميدان آمدند، و آن عده عبارت بودند از عمرو بن عبد ود، برادر بنى عامر بن لوى، و عكرمة بن ابى جهل، و ضرار بن خطاب، و هبيرة بن ابى وهب، و نوفل بن عبد اللَّه، كه بر اسب سوار شده و به صف بنى كنانه عبور كرده، و گفتند: آماده جنگ باشيد، كه بزودى خواهيد ديد چه كسانى دلاورند؟

آن گاه به سرعت و با غرور و به صف مسلمانان نهادند، همين كه نزديك خندق رسيدند، گفتند: به خدا سوگند اين نقشه نقشه اى است كه تا كنون در عرب سابقه نداشته، ناگزير از اول تا به آخر خندق رفتند تا تنگ ترين نقطه را پيدا كنند، و با اسب از آن عبور نمايند، و همين كار را كردند، چند نفر از خندق گذشته، و در فاصله بين خندق و سلع را جولانگاه خود كردند، ______________________________________________________ صفحه ى 443

على بن ابى طالب (ع) با چند نفر از مسلمانان رفتند، و از عبور بقيه لشكر دشمن از آن نقطه جلوگيرى كردند، در آنجا سوارگان دشمن كه يكى از آنها عمرو بن عبد ود بود با على (ع) و همراهانش روبرو شدند.

عمرو بن عبد ود يگانه

جنگجوى شجاع قريش بود، قبلا هم در جنگ بدر شركت جسته بود، و چون زخمهاى سنگينى برداشته بود نتوانست در جنگ احد شركت كند، و در اين جنگ شركت كرد، و با پاى خود به قتلگاه خود آمد، اين مرد با هزار مرد جنگى برابرى مى كرد، و او را فارس و دلاور يليل مى ناميدند، چون روزى از روزها در نزديكى هاى بدر، در محلى كه آن را يليل مى ناميدند، با راهزنان قبيله بنى بكر مصادف شد، به رفقايش گفت: شما همگى برويد، من خود به تنهايى حريف اينها هستم، پس در برابر صف بنى بكر قرار گرفت، و نگذاشت كه به بدر برسند، از آن روز او را فارس يليل خواندند، براى اينكه در آن روز به همراهان خود گفت شما همگى كنار برويد، و خود به تنهايى به صف بنى بكر حمله كرد، و نگذاشت به بدر بروند. و در مدينه اين محلى كه خندق را در آن حفر كردند نامش" مذاد" بود، و اولين كسى كه از خندق پريد همين عمرو و همراهانش بودند، و در شان او گفتند:

عمرو بن عبد كان اول فارس *** جزع المذاد و كان فارس يليل يعنى عمرو پسر عبد اولين سواره اى بود كه از مذاد گذشت، و همو بود كه در واقعه يليل يكه سوار بود.

ابن اسحاق نوشته كه عمرو بن عبد ود آن روز با بانگ بلند مبارزه طلب مى كرد، على (ع) در حالى كه روپوشى از آهن داشت، برخاست و گفت: يا رسول اللَّه (ص) مرا نامزدش كن، رسول خدا (ص) فرمود: اين مرد عمرو است، بنشين، بار ديگر عمرو بانگ زد، كه كيست با من

هماوردى كند؟ و آيا در بين شما هيچ مردى نيست كه با من دست و پنجه نرم كند؟ و براى اين كه مسلمانان را سرزنش و مسخره كند مى گفت: چه شد آن بهشتى كه مى گفتيد هر كس در راه دين كشته شود به آن بهشت مى رسد؟ پس بياييد تا من شما را به آن بهشت برسانم، در اين نوبت باز على (ع) برخاست و عرضه داشت: يا رسول اللَّه (ص) مرا نامزدش كن، (باز حضرت اجازه نداد).

بار سوم عمرو بن عبد ود اين رجز را خواند:

و لقد بححت عن النداء *** بجمعكم هل من مبارز ______________________________________________________ صفحه ى 444

و وقفت اذ جبن المشجع *** موقف البطل المناجز

ان السماحة و الشجاعة فى *** الفتى خير الغرائز

من از بس رو در روى جمع شما فرياد (هل من مبارز) زدم صداى خود را خشن ساختم، و كسى پاسخم نگفت. و من هم چنان در موقفى كه شجاعان هم در آن موقف دچار وحشت مى شوند، با كمال جرأت ايستاده، آماده جنگم، راستى كه سخاوت و شجاعت در جوانمرد بهترين غريزه ها است.

اين بار نيز از بين صف مسلمين على برخاست، و اجازه خواست، كه به نبرد او برود، حضرت فرمود: آخر او عمرو است، عرضه داشت: هر چند كه عمرو باشد، پس اجازه اش داد، و آن جناب به سويش شتافت.

ابن اسحاق مى گويد: على (ع) وقتى به طرف عمرو مى رفت اين رجز را مى خواند:

لا تعجلن فقد أتاك *** مجيب صوتك غير عاجز

ذو نية و بصيرة *** و الصدق منجى كل فائز

انى لأرجو ان اقيم *** عليك نائحة الجنائز

من ضربة نجلاء يبقى *** ذكرها عند الهزاهز

يعنى عجله مكن، كه پاسخگوى فريادت مردى آمد

كه هرگز زبون نمى شود، مردى كه نيتى پاك و صادق دارد، و داراى بصيرت است، و صدق است كه هر رستگارى را نجات مى بخشد، من اميدوارم (در اينجا غرور به خود راه نداد همچون دلاوران ديگر خدا را فراموش نكرد، و نفرمود من چنين و چنان مى كنم، بلكه فرمود اميدوارم كه چنين كنم) نوحه سرايان را كه دنبال جنازه ها نوحه مى خوانند، به نوحه سرايى در مرگت برانگيزم، آنهم با ضربتى كوبنده، كه اثر و خاطره اش، در همه جنگها باقى بماند.

عمرو وقتى از زير آن روپوش آهنى اين رجز را شنيد، پرسيد: تو كيستى؟ فرمود: من على هستم، پرسيد: پسر عبد منافى؟ فرمود: پسر ابى طالب بن عبد المطلب بن هاشم بن عبد منافم، عمرو گفت: اى برادر زاده! غير از تو كسى مى آمد كه سالدارتر از تو مى بود، از قبيل عموهايت، چون من از ريختن خون تو كراهت دارم.

على (ع) فرمود: و ليكن به خدا سوگند من هيچ كراهتى از ريختن خون تو ندارم، عمرو از شنيدن اين پاسخ سخت خشمناك شد، و از اسب فرود آمد و شمشير خود را از غلاف كشيد، شمشيرى چون شعله آتش و با خشم به طرف على حمله ور شد، على ______________________________________________________ صفحه ى 445

(ع) با سپر خود به استقبالش رفت، و عمرو شمشير خود را بر سپر او فرود آورد و دو نيمش كرد، و از شكاف آن فرق سر آن جناب را هم شكافت، و على (ع) شمشير خود را بر رگ گردن او فرود آورد، و به زمينش انداخت.

و در روايت حذيفه آمده كه على (ع) پاهاى عمرو را با شمشير قطع كرد، و او به پشت به زمين

افتاد، و در اين گير و دار غبار غليظى برخاست و هيچ يك از دو لشكر نمى دانستند كدام يك از آن دو نفر پيروزند، تا آن كه صداى على به تكبير بلند شد، رسول خدا فرمود: به آن خدايى كه جانم در دست اوست على او را كشت، و اولين كسى كه به سوى گرد و غبار دويد عمر بن خطاب بود، كه رفت، و برگشت و گفت: يا رسول اللَّه (ص) عمرو را كشت، پس على سر از بدن عمرو جدا نمود و نزد رسول خدا (ص) آورد، در حالى كه رويش از شكرانه اين موفقيت چون ماه مى درخشيد.

حذيفه مى گويد: پس رسول خدا (ص) به وى فرمود: اى على بشارت باد تو را كه اگر عمل امروز تو در يك كفه ميزان، و عمل تمامى امت در كفه ديگر گذاشته شود، عمل تو سنگين تر است، براى اينكه هيچ خانه اى از خانه هاى شرك نماند، مگر آنكه مرگ عمرو خوارى را در آن وارد كرد، هم چنان كه هيچ خانه اى از خانه هاى اسلام نماند، مگر آنكه با كشته شدن عمرو عزت در آن داخل گرديد.

و از حاكم ابو القاسم نيز آمده كه به سند خود از سفيان ثورى، از زبيد ثانى، از مرة، از عبد اللَّه بن مسعود، روايت كرده كه گفت: وى آيه را چنين مى خواند:" و كفى اللَّه المؤمنين القتال بعلى".

همراهان عمرو، بعد از مرگ وى فرار كردند، و از خندق پريدند، و مسلمين به دنبالشان شتافتند، نوفل بن عبد العزى را ديدند كه در داخل خندق افتاده او را سنگ باران كردند، نوفل به ايشان گفت كشتن از اين بهتر است، يكى از

شما پايين بيايد، تا با او بجنگم، زبير بن عوام پايين رفت، و او را كشت، ابن اسحاق مى گويد على (ع) با ضربتى كه به ترقوه او وارد آورد به قتلش رسانيد، و ضربتش آن چنان شديد بود كه نيزه فرو رفت، و از آنجا بيرون آمد.

آن گاه مشركين به رسول خدا (ص) پيام دادند كه مردار عمرو را به ده هزار به ما بفروش، رسول خدا (ص) فرمود: مردار او مال شما، و ما از مرده فروشى رزق نمى خوريم، و در اين هنگام على (ع) اشعارى سرود، كه چند بيت آن را مى خوانيد: ______________________________________________________ صفحه ى 446

نصر الحجارة من سفاهة رأيه *** و نصرت رب محمد بصواب فضربته و تركته متجدلا *** كالجذع بين دكادك و رواب و عففت عن اثوابه لو اننى *** كنت المقطر بزنى أثوابى يعنى او راه سفاهت پيمود، و به يارى بتهاى سنگى برخاست، و من راه صواب رفتم، و پروردگار محمد (ص) را يارى كردم، در نتيجه با يك ضربت كارش را بساختم و جيفه اش را چون تنه درخت خرما در ميان پستى و بلنديها روى زمين گذاشتم و رفتم، و به جامه هاى جنگى اش طمع نكردم، و از آن چشم پوشيدم، با اينكه مى دانستم اگر او بر من دست مى يافت، و مرا مى كشت، جامه هاى مرا مى برد.

ابن اسحاق مى گويد: حنان بن قيس عرفه تيرى به سوى سعد بن معاذ انداخت، و بانگ زد: اين را بگير كه من فرستادم، و من ابن عرفه ام، تير، رگ اكحل (شاهرگ دست) سعد را پاره كرد، و سعد او را نفرين كرد، و گفت خدا رويت را با آتش آشنا سازد، و بار الها اگر

از جنگ قريش چيزى باقى گذاشته اى، مرا هم باقى بدار، تا به جهادى قيام كنم، كه محبوب ترين جهاد در نظرم باشد، و خلاصه با مردمى كه پيامبر تو را اذيت كردند، و او را تكذيب نموده و از وطنش بيرون نمودند، آن طور كه دلم مى خواهد جنگ كنم، و اگر ديگر جنگى بين ما و ايشان باقى نگذاشته اى، همين بريده شدن رگ اكحلم را شهادت قرار ده، و مرا نميران، تا آنكه چشمم را از بنى قريظه روشن كنى.

[نيرنگى كه يكى از مؤمنان بعد از اجازه گرفتن از پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) براى ايجاد تفرقه بين دشمنان به كار برد]

آن گاه مى گويد: نعيم بن مسعود اشجعى به خدمت رسول خدا (ص) آمده عرضه داشت يا رسول اللَّه! من در حالى مسلمان شده ام كه هيچ يك از اقوام و آشنايانم از مسلمان شدنم خبر ندارند، حال هر دستورى مى فرمايى انجام دهم، و با لشكر دشمن به عنوان اينكه من نيز مشرك هستم نيرنگ بزنم، آن حضرت فرمود: از هر طريق بتوانى جلو پيشرفت كفار را بگيرى مى توانى، چون جنگ خدعه و نيرنگ است، و ممكن است يك نفر با نيرنگ كار يك لشكر كند.

نعيم بن مسعود بعد از اين كسب اجازه نزد بنى قريظه رفت، و به ايشان گفت: من دوست شمايم، و به خدا سوگند شما با قريش و غطفان فرق داريد، چون مدينه (يثرب) شهر شماست، و اموال و فرزندان و زنان شما در دست رس محمد (ص) قرار دارد، و اما قريش و غطفان خانه و زندگى ايشان جاى ديگر است، آنها آمده اند و به شما وارد شده اند، اگر فرصتى به دست

آورند، آن را غنيمت شمرده، و اگر فرصتى نيافتند، و شكست خوردند به شهر و ديار خود بر مى گردند، و شما را در زير چنگال دشمنتان تنها مى گذارند، و شما ______________________________________________________ صفحه ى 447

هم خوب مى دانيد كه حريف او نيستيد، پس بياييد و از قريش و غطفان گروگان بگيريد، آنهم بزرگان ايشان را گرو بگيريد، تا به اين وسيله وثيقه اى به دست آورده باشيد كه شما را تنها نگذارند، بنى قريظه اين رأى را پسنديدند.

از سوى ديگر به طرف لشكر قريش روانه شد، و نزد ابو سفيان و اشراف قريش رفت و گفت: اى گروه قريش شما واقفيد كه من دوستدار شمايم، و فاصله ام را از محمد و دين او مى دانيد، اينك آمده ام شما را با نصيحتى خيرخواهى كنم، به شرط آنكه به احدى اظهار نكنيد، گفتند: مطمئن باش كه به احدى نمى گوييم، و تو در نزد ما متهم نيستى، گفت: هيچ مى دانيد كه بنى قريظه از اينكه پيمان خود را با محمد شكستند، و به شما پيوستند پشيمان شده اند؟ و نزد محمد (ص) پيام فرستاده اند، كه براى اينكه تو از ما راضى شوى مى خواهيم بزرگان لشكر دشمن را گرفته به دست تو دهيم، تا گردنهايشان را بزنى، و بعد از آن همواره با تو باشيم، تا لشكر دشمن را از اين سرزمين بيرون برانيم، و او قبول كرده، پس هوشيار باشيد، اگر بنى قريظه نزد شما آمدند، و چند نفر از شما را به عنوان رهن خواستند، قبول نكنيد، حتى يك نفر هم به ايشان ندهيد، و زنهار از ايشان بر حذر باشيد.

از آن جا برخاسته نزد بنى غطفان رفت، و گفت اى مردم، من

يكى از شمايم، و همان حرفهايى را كه به قريش زده بود به ايشان زد.

فردا صبح كه روز شنبه و ماه شوال و سال پنجم هجرت بود، ابو سفيان عكرمة بن ابى جهل با چند نفر ديگر از قريش را نزد بنى قريظه فرستاد كه ابو سفيان مى گويد: اى گروه يهود آذوقه گوشتى ما تمام شد، و ما در اينجا از خانه و زندگى خود دور هستيم و نمى توانيم تجديد قوا كنيم، از قلعه ها بيرون شويد، تا با محمد بجنگيم.

يهوديان گفتند: امروز روز شنبه است، كه ما يهوديان هيچ كارى را جائز نمى دانيم، و گذشته از اين اصلا ما حاضر نيستيم در جنگ با محمد با شما شركت كنيم، مگر آنكه از مردان سرشناس خود چند نفر را به ما گروگان دهيد، كه از اين شهر نرويد، و ما را تنها نگذاريد، تا كار محمد را يكسره كنيد.

ابو سفيان وقتى اين پيام يهوديان را شنيد گفت: به خدا سوگند نعيم درست گفت:

ناگزير كسى نزد بنى قريظه فرستاد كه احدى را به شما گروگان نمى دهيم، مى خواهيد در جنگ شركت كنيد و مى خواهيد در قلعه خود بنشينيد، يهوديان هم گفتند: به خدا قسم نعيم درست گفت، در پاسخ قريش پيام دادند كه به خدا سوگند با شما شركت نمى كنيم، مگر وقتى گروگان بدهيد، و خداوند به اين وسيله اتحاد بين لشكر را بهم زد، آن گاه در شبهاى زمستانى ______________________________________________________ صفحه ى 448

آن روز بادى بسيار سرد بر لشكر كفر مسلط نمود و همه را از صحنه جنگ مجبور به فرار ساخت.

محمد بن كعب مى گويد: حذيفة بن اليمان گفت: به خدا سوگند در ايام خندق آن قدر در

فشار بوديم كه جز خدا كسى نمى تواند از مقدار خستگى و گرسنگى و ترس ما آگاه شود، شبى از آن شبها رسول خدا (ص) برخاست، و مقدارى نماز گزاشته سپس فرمود: آيا كسى هست برود و خبرى از اين قوم براى ما بياورد و در عوض رفيق من در بهشت باشد؟

حذيفه سپس اضافه كرد: و چون شدت ترس و خستگى و گرسنگى به احدى اجازه پاسخ نداد، ناگزير مرا صدا زد، و من كه چاره اى جز پذيرفتن نداشتم، عرضه داشتم: بله يا رسول اللَّه (ص)، فرمود: برو و خبرى از اين قوم براى ما بياور، و هيچ كارى مكن تا برگردى، من به طرف لشكرگاه دشمن رفتم، ديدم (با كمال تعجب) در آنجا باد سردى و لشكرى از طرف خدا به لشكر دشمن مسلط شده، آن چنان كه بيچاره شان كرده، نه خيمه اى برايشان باقى گذاشته، و نه بنايى، و نه آتشى و نه ديگى مى تواند روى اجاق قرار گيرد.

همان طور كه ايستاده بودم و وضع را مى ديدم، ناگهان ابو سفيان از خيمه اش بيرون آمد، فرياد زد اى گروه قريش! هر كس رفيق بغل دستى خود را بشناسد، مردم در تاريكى شب از يكديگر پرسيدند تو كيستى؟ من پيش دستى كردم و از كسى كه در طرف راستم ايستاده بود پرسيدم تو كيستى؟ گفت: من فلانيم.

آن گاه ابو سفيان به منزلگاه خود رفت، و دو باره برگشت، و صدا زد اى گروه قريش! به خدا ديگر اين جا جاى ماندن نيست، براى اينكه همه چهار پايان و مركبهاى ما هلاك شدند، و بنى قريظه هم با ما بى وفايى كردند، اين باد سرد هم چيزى براى ما

باقى نگذاشت، و با آن هيچ چيزى در جاى خود قرار نمى گيرد، آن گاه به عجله سوار بر مركب خود شد، آن قدر عجول بود كه بند از پاى مركب باز نكرد، و بعد از سوار شدن باز كرد.

مى گويد: من با خود گفتم چه خوب است همين الان او را با تير از پاى در آورم، و اين دشمن خدا را بكشم، كه اگر اين كار را بكنم كار بزرگى كرده ام، پس زه كمان خود را بستم و تير در كمان گذاشتم، همين كه خواستم رها كنم، و او را بكشم به ياد دستور رسول خدا (ص) افتادم، كه فرمود: هيچ كارى صورت مده، تا برگردى، ناگزير كمان را به حال اول برگردانده، نزد رسول خدا برگشتم، ديدم هم چنان مشغول نماز است، ______________________________________________________ صفحه ى 449

همين كه صداى پاى مرا شنيد، ميان دو پاى خود را باز كرد، و من بين دو پايش پنهان شدم، و مقدارى از پتويى كه به خود پيچيده بود رويم انداخت، و با همين حال ركوع و سجده را به جا آورد، آن گاه پرسيد: چه خبر؟ من جريان را به عرض رساندم.

و از سليمان بن صرد نقل شده كه گفت: رسول خدا بعد از پايان يافتن احزاب فرمود:

ديگر از اين به بعد كفار به ما حمله نخواهند كرد، بلكه ما با ايشان مى جنگيم، و همين طور هم شد، و بعد از احزاب ديگر قريش هوس جنگيدن نكرد، و رسول خدا با ايشان جنگيد، تا آنكه مكه را فتح كرد «1».

مؤلف: اين جريان را صاحب مجمع البيان، مرحوم طبرسى نقل كرده، كه ما خلاصه آن را در اين جا آورديم،

و مرحوم قمى «2» در تفسير خود قريب همان را آورده، و سيوطى در الدر المنثور روايات متفرقه اى در اين قصه نقل كرده است «3».

[خاتمه جنگ احزاب و روانه شدن سپاه اسلام به سوى بنى قريظه و محاصره آنان و ...]

و نيز در مجمع البيان گفته: زهرى از عبد الرحمن بن عبد اللَّه بن كعب بن مالك، از پدرش مالك، نقل كرده كه گفت: وقتى رسول خدا (ص) از جنگ خندق برگشت، و ابزار جنگ را به زمين گذاشت، و استحمام كرد، جبرئيل برايش نمودار شد، و گفت در انجام جهاد هيچ عذرى باقى نگذاشتى، حال مى بينيم لباس جنگ را از خود جدا مى كنى، و حال آنكه ما نكنده ايم.

رسول خدا (ص) از شدت ناراحتى از جاى پريد، و فورا خود را به مردم رسانيد، كه نماز عصر را نخوانند، مگر بعد از آنكه بنى قريظه را محاصره كرده باشند، مردم مجددا لباس جنگ به تن كردند، و هنوز به قلعه بنى قريظه نرسيده بودند كه آفتاب غروب كرد، و مردم با هم بگو مگو كردند، بعضى گفتند: ما گناهى نكرده ايم، چون رسول خدا (ص) به ما فرمود نماز عصر را نخوانيد مگر بعد از آنكه به قلعه بنى قريظه برسيد، و ما امر او را اطاعت كرديم، بعضى ديگر به احتمال اينكه دستور آن جناب منافاتى با نماز خواندن ندارد، نماز خود را خواندند، تا در انجام وظيفه مخالفت احتمالى هم نكرده باشند، ولى بعضى ديگر نخواندند، تا نمازشان قضاء شد، و بعد از غروب آفتاب كه به قلعه رسيدند نمازشان را قضاء كردند، و رسول خدا (ص) هيچ يك از دو طايفه را

_______________

(1) مجمع

البيان، ج 8، ص 340 الى 345

(2) تفسير قمى، ج 2، ص 177.

(3) الدر المنثور، ج 5، ص 185. ______________________________________________________ صفحه ى 450

ملامت نفرمود.

عروه مى گويد: رسول خدا (ص) على بن ابى طالب (ع) را به عنوان مقدمه جلو فرستاد، و لواء جنگ را به دستش داد، و فرمود، همه جا پيش برو، تا لشكر را جلو قلعه بنى قريظه پياده كنى، على (ع) از پيش براند، و رسول خدا (ص) به دنبالش براه افتاد، در بين راه به عده اى از انصار كه از تيره بنى غنم بودند برخورد، كه منتظر رسيدن آن جناب بودند، و چون آن جناب را ديدند خيال كردند كه آن حضرت از دور به ايشان فرمود ساعتى قبل لشكر از اين جا عبور كرد؟ در پاسخ گفتند: دحيه كلبى سوار بر قاطرى ابلق از اين جا گذشت، در حالى كه پتويى از ابريشم بر پشت قاطر انداخته بود، حضرت فرمود: او دحيه كلبى نبود، بلكه جبرئيل بود، كه خداوند او را مامور بنى قريظه كرده، تا ايشان را متزلزل كند، و دلهايشان را پر از ترس سازد.

مى گويند: على (ع) هم چنان برفت تا به قلعه بنى قريظه رسيد، در آن جا از مردم قلعه، ناسزاها به رسول خدا (ص) شنيد، پس برگشت تا در راه رسول خدا (ص) را بديد، و عرضه داشت: يا رسول اللَّه (ص) سزاوار نيست شما نزديك قلعه بياييد، و به اين مردم ناپاك نزديك شويد. حضرت فرمود: مثل اينكه از آنان سخنان زشت نسبت به من شنيده اى؟ عرضه داشت:

بله يا رسول اللَّه (ص) فرمود: به محضى كه مرا ببينند ديگر از آن سخنان نخواهند گفت، پس به

اتفاق نزديك قلعه آمدند، رسول خدا (ص) فرمود:

اى برادران مردمى كه به صورت ميمون و خوك مسخ شدند، آيا خدا خوارتان كرد، و بلا بر شما نازل فرمود؟ يهوديان بنى قريظه گفتند: اى ابا القاسم تو مردى نادان نبودى.

پس رسول خدا (ص) بيست و پنج شب آنان را محاصره كرد، تا به ستوه آمدند، و خدا ترس را بر دلهايشان مسلط فرمود، تصادفا بعد از آنكه قريش و غطفان فرار كردند، حيى بن اخطب (بزرگ خيبريان) با مردم بنى قريظه داخل قلعه ايشان شده بود، و چون يقين كردند كه رسول خدا (ص) از پيرامون قلعه بر نمى گردد، تا آنكه با ايشان نبرد كند، كعب بن اسد به ايشان گفت: اى گروه يهود بلايى است كه مى بينيد به شما روى آورده، و من يكى از سه كار را به شما پيشنهاد مى كنم، هر يك را صلاح ديديد عملى كنيد.

پرسيدند، بگو ببينيم چيست؟ گفت: اول اينكه بياييد با اين مرد بيعت كنيم، و دين او را بپذيريم، براى همه شما روشن شده كه او پيغمبرى است مرسل، و همان شخصى است ______________________________________________________ صفحه ى 451

كه در كتاب آسمانى خود نامش را يافته ايد، اگر اين كار را بكنيم، هم جان و مال و زنانمان محفوظ مى شود، و هم دين خدا را پذيرفته ايم.

گفتند: ما هرگز از دين تورات جدا نخواهيم شد، و آن را با دينى ديگر معاوضه نخواهيم نمود.

گفت: دوم اينكه اگر آن پيشنهاد را نمى پذيريد، بياييد فرزندان و زنان خود را به دست خود بكشيم، و سپس با محمد نبرد كنيم، و حتى اموال خود را نيز نابود كنيم، تا بعد از ما چيزى از ما باقى

نماند، تا خدا بين ما و محمد حكم كند، اگر كشته شديم بدون دل واپسى كشته شده ايم، چون نه زنى داريم، و نه فرزندى و نه مالى، و اگر غلبه كرديم تهيه زن و فرزند آسان است، گفتند: مى گويى اين يك مشت بيچاره را بكشيم؟ آن وقت ديگر چه خيرى در زندگى بدون آنان هست؟

گفت: اگر اين را هم نمى پذيريد بياييد همين امشب كه شب شنبه است، و محمد و يارانش مى دانند كه ما در اين شب نمى جنگيم، از اين غفلت آنان استفاده نموده به ايشان شبيخون بزنيم، گفتند: آيا حرمت شب شنبه خود را از بين ببريم؟ و همان كارى را كه گذشتگان ما كردند بكنيم، و به آن بلاى كه ميدانى دچار شدند، و مسخ شدند ما نيز دچار شويم؟ نه، هرگز اين كار را نمى كنيم، كعب بن اسد وقتى ديد هيچ يك از پيشنهادهايش پذيرفته نشد، گفت: عجب مردم بى عقلى هستيد، خيال مى كنم از آن روز كه به دنيا آمده ايد حتى يك روز هم در خود حزم و احتياط نداشته ايد.

زهرى مى گويد: رسول خدا (ص) در پاسخ بنى قريظه كه پيشنهاد كردند يك نفر را حكم قرار دهد، فرمود: هر يك از اصحاب مرا كه خواستيد مى توانيد حكم خود كنيد، بنى قريظه سعد بن معاذ را اختيار كردند، رسول خدا (ص) قبول كرد، و دستور داد تا هر چه اسلحه دارند در قبه آن جناب جمع كنند، و سپس دستهايشان را از پشت بستند، و به يكديگر پيوستند و در خانه اسامه باز داشت كردند، آن گاه رسول خدا (ص) دستور داد سعد بن معاذ را بياورند، وقتى آمد، پرسيد: با اين

يهوديان چه كنيم؟ عرضه داشت جنگى هايشان كشته شوند، و ذرارى و زنانشان اسير گردند، و اموالشان به عنوان غنيمت تقسيم شود، و ملك و باغاتشان تنها بين مهاجرين تقسيم شود، آن گاه به انصار گفت كه اين جا وطن شما است، و شما ملك و باغ داريد و مهاجران ندارند.

رسول خدا (ص) تكبير گفت، و فرمود: بين ما و آنان به حكم ______________________________________________________ صفحه ى 452

خداى عز و جل داورى كردى، و در بعضى روايات آمده كه فرمود: به حكمى داورى كردى كه خدا از بالاى هفت رقيع رانده، و رقيع به معناى آسمان دنيا است.

آن گاه رسول خدا (ص) دستور داد مقاتلان ايشان را- كه به طورى كه گفته اند ششصد نفر بودند- كشتند، بعضى ها گفته اند: چهار صد و پنجاه نفر كشته و هفتصد و پنجاه نفر اسير شدند، و در روايت آمده كه: در موقعى كه بنى قريظه را دست بسته مى بردند نزد رسول خدا (ص)، به كعب بن اسد گفتند هيچ مى بينى با ما چه مى كنند؟ كعب گفت: حالا كه بيچاره شديد اين حرف را مى زنيد؟ چرا قبلا به راهنماييهاى من اعتناء نكرديد؟ اى كاش همه جا اين پرسش را مى كرديد، و چاره كار خود را از خيرخواهان مى پرسيديد، به خدا سوگند دعوت كننده ما دست بردار نيست، و هر يك از شما برود ديگر بر نخواهد گشت، چون به خدا قسم با پاى خود به قتلگاهش مى رود.

در اين هنگام حيى بن اخطب دشمن خدا را نزد رسول خدا (ص) آوردند، در حالى كه حله اى فاختى در بر داشت، و آن را از هر طرف پاره پاره كرده بود، و مانند جاى انگشت سوراخ

كرده بود، تا كسى آن را از تنش بيرون نكند، و دستهايش با طناب به گردنش بسته شده بود، همين كه رسول خدا (ص) او را ديد، فرمود: آگاه باش كه به خدا سوگند من هيچ ملامتى در دشمنى با تو ندارم، و خلاصه تقصيرى در خود نمى بينم، و اين بيچارگى تو از اين جهت است كه خواستى خدا را بيچاره كنى، آن گاه فرمود: اى مردم از آنچه خدا براى بنى اسرائيل مقدر كرده ناراحت نشويد، اين همان سرنوشت و تقديرى است كه خدا عليه بنى اسرائيل نوشته، و مقدر كرده، آن گاه نشست و سر از بدن او جدا كردند.

بعد از اعدام جنگجويان عهدشكن بنى قريظه، زنان و كودكان و اموال ايشان را در بين مسلمانان تقسيم كرد، و عده اى از اسراى ايشان را به اتفاق سعد بن زيد انصارى به نجد فرستاد، تا به فروش برساند، و با پول آن اسب و سلاح خريدارى كند.

مى گويند وقتى كار بنى قريظه خاتمه يافت، زخم سعد بن معاذ باز شد، و رسول خدا (ص) او را به خيمه اى كه در مسجد برايش زده بودند برگردانيد، (تا به معالجه اش بپردازند).

جابر بن عبد اللَّه مى گويد: در همين موقع جبرئيل نزد رسول خدا (ص) آمد، و پرسيد اين بنده صالح كيست كه در اين خيمه از دنيا رفته، درهاى آسمان برايش باز شده، و عرش به جنب و جوش در آمده؟ رسول خدا (ص) به مسجد ______________________________________________________ صفحه ى 453

آمد، ديد سعد بن معاذ از دنيا رفته است «1».

مؤلف: اين داستان را قمى در تفسير خود به طور مفصل آورده، و در آن آمده كه كعب ابن اسد را

در حالى كه دستهايش را به گردنش بسته بودند آوردند، همين كه رسول خدا (ص) نظرش به وى افتاد، فرمود: اى كعب آيا وصيت ابن الحواس آن خاخام هوشيار كه از شام نزد شما آمده بود سودى به حالت نبخشيد؟ با اينكه او وقتى نزد شما آمد گفت من از عيش و نوش و زندگى فراخ شام صرفنظر كردم، و به اين سرزمين اخمو كه غير از چند دانه خرما چيزى ندارد آمده ام، و به آن قناعت كرده ام، براى اينكه به ديدار پيغمبرى نايل شوم كه در مكه مبعوث مى شود، و بدين سرزمين مهاجرت مى كند، پيغمبرى است كه با پاره اى نان و خرما قانع است، و به الاغ بى پالان سوار مى شود، و در چشمش سرخى، و در بين دو شانه اش مهر نبوت است، شمشيرش را به شانه اش مى گيرد، و هيچ باكى از احدى از شما ندارد، سلطنتش تا جايى كه سواره و پياده از پا درآيند گسترش مى يابد؟! كعب گفت: چرا اى محمد همه اينها كه گفتى درست است، ولى چكنم كه از سرزنش يهود پروا داشتم، ترسيدم بگويند كعب از كشته شدن ترسيد، و گر نه به تو ايمان مى آوردم، و تصديقت مى كردم، ولى من چون عمرى به دين يهود بودم و به همين دين زندگى كردم، بهتر است به همان دين نيز بميرم، رسول خدا (ص) فرمود: بياييد گردنش را بزنيد، مامورين آمدند، و گردنش را زدند «2».

باز در همان كتاب آمده كه آن جناب يهوديان بنى قريظه را در مدت سه روز در سردى صبح و شام اعدام كرد و مكرر مى فرمود: آب گوارا به ايشان بچشانيد و غذاى پاكيزه به

ايشان بدهيد، و با اسيرانشان نيكى كنيد، تا آنكه همه را به قتل رسانيد و اين آيه نازل شد:" وَ أَنْزَلَ الَّذِينَ ظاهَرُوهُمْ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ مِنْ صَياصِيهِمْ ... وَ كانَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيراً" «3».

و در مجمع البيان آمده كه ابو القاسم حسكانى، از عمرو بن ثابت، از ابى اسحاق، از على (ع) روايت كرده كه فرمود: آيه" رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ" در باره ما نازل شد، و به خدا سوگند ماييم، و من به هيچ وجه آنچه نازل شده بر خلاف معنا نمى كنم «4».

_______________

(1) مجمع البيان، ج 8، ص 351- 352.

(2 و 3) تفسير قمى، ج 2، ص 192- 189.

(4) مجمع البيان، ج 8، ص 350. صفحه ى 455

ترجمه آيات اى پيامبر! به همسرانت بگو اگر زندگى دنيا و زينت آن را مى خواهيد، بياييد تا چيزى از دنيا به شما بدهم، و رهايتان كنم، طلاقى نيكو و بى سر و صدا (28).

و اگر خدا و رسول او و خانه آخرت را مى خواهيد، بدانيد كه خدا براى نيكوكاران از شما اجرى عظيم تهيه ديده است (29).

اى زنان پيامبر! هر يك از شما كه عمل زشتى روشن انجام دهد، عذابش دو چندان خواهد بود، و اين بر خدا آسان است (30).

و هر يك از شما براى خدا و رسولش مطيع شود، و عمل صالح كند، اجر او نيز دو چندان داده مى شود، و ما برايش رزقى آبرومند فراهم كرده ايم (31).

اى زنان پيامبر! شما مثل احدى از ساير زنان نيستيد، البته اگر تقوى پيشه سازيد، پس در سخن دلربايى مكنيد، كه بيمار دل به طمع بيفتد، و سخن نيكو گوييد (32).

و در خانه هاى خود

بنشينيد، و چون زنان جاهليت نخست خود نمايى نكنيد، و نماز بپا داريد، و زكات دهيد، و خدا و رسولش را اطاعت كنيد، خدا جز اين منظور ندارد كه پليدى را از شما اهل بيت ببرد، و آن طور كه خود مى داند پاكتان كند (33).

و آنچه در خانه هاى شما از آيات خدا و حكمت كه تلاوت مى شود به ياد آوريد، كه خدا همواره داراى لطف و با خبر است (34).

بدرستى كه مردان مسلمان، و زنان مسلمان و مردان مؤمن، و زنان مؤمن، مردان عابد، و زنان عابد، مردان راستگو، و زنان راستگو، مردان صابر و زنان صابر، مردان خاشع، و زنان خاشع، مردان و زنانى كه صدقه مى دهند، مردان و زنانى كه روزه مى گيرند، مردان و زنانى كه شهوت و فرج خود را حفظ مى كنند، مردان و زنانى كه خدا را بسيار ذكر مى گويند، و ياد مى كنند، خداوند برايشان آمرزشى و اجرى عظيم آماده كرده است (35).

بيان آيات [بيان آيات مربوط به همسران رسول اللَّه (صلّى الله عليه وآله وسلّم)]

اين آيات مربوط به همسران رسول خدا (ص) است كه اولا به ايشان تذكر دهد كه از دنيا و زينت آن جز عفت و رزق كفاف بهره اى ندارند، البته اين در ______________________________________________________ صفحه ى 456

صورتى است كه بخواهند همسر او باشند، و گرنه مانند ساير مردمند، و سپس ايشان را خطاب كند كه متوجه باشند در چه موقفى دشوار قرار گرفته اند، و به خاطر افتخارى كه نصيبشان شده چه شدايدى را بايد تحمل كنند، پس اگر از خدا بترسند، خداوند اجر دو چندانشان مى دهد، و اگر هم عمل زشتى كنند، عذابشان نزد خدا دو چندان خواهد بود.

آن

گاه ايشان را امر مى كند به عفت، و اينكه ملازم خانه خود باشند، و چون ساير زنان خود را به نامحرم نشان ندهند، و نماز بگزارند، و زكات دهند، و از آنچه در خانه هايشان نازل و تلاوت مى شود از آيات قرآنى و حكمت آسمانى ياد كنند، و در آخر، عموم صالحان از مردان و زنان را وعده مغفرت و اجر عظيم مى دهد.

[مخير بودن همسران پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) بين جدايى از او- اگر دل به دنيا و زينت هاى آن بسته اند- يا تحمل سختى هاى زندگى در خانه او- اگر خدا و رسول و دار آخرت را مى طلبند]

" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ ... أَجْراً عَظِيماً" سياق اين دو آيه اشاره دارد به اينكه گويا از زنان رسول خدا (ص) يا از بعضى ايشان سخنى و يا عملى سرزده كه دلالت مى كرده بر اينكه از زندگى مادى خود راضى نبوده اند، و در خانه رسول خدا (ص) به ايشان سخت مى گذشته، و نزد رسول خدا (ص) از وضع زندگى خود شكايت كرده اند و پيشنهاد كرده اند كه كمى در زندگى ايشان توسعه دهد، و از زينت زندگى مادى بهره مندشان كند.

دنبال اين جريان خدا اين آيات را فرستاده، و به پيغمبرش دستور داده كه ايشان را بين ماندن و رفتن مخير كند، يا بروند و هر جورى كه دلشان مى خواهد زندگى كنند، و يا بمانند و با همين زندگى بسازند، چيزى كه هست اين معنا را چنين تعبير كرد، كه اگر حيات دنيا و زينت آن را مى خواهيد، بياييد تا رهايتان كنم. و اگر خدا و رسول و دار آخرت را مى خواهيد بايد با وضع موجود بسازيد، و

از اين تعبير بر مى آيد كه:

اولا جمع بين وسعت در عيش دنيا، و صفاى آن، كه از هر نعمتى بهره بگيرى و به آن سرگرم شوى، با همسرى رسول خدا (ص) و زندگى در خانه او ممكن نيست، و اين دو با هم جمع نمى شوند.

ثانيا دلالت مى كند بر اينكه هر يك از دو طرف تخيير مقيد به مقابل ديگرش است، و مراد از اراده حيات دنيا و زينت آن، اين است كه انسان دنيا و زينت آن را اصل و هدف قرار دهد، چه اينكه آخرت را هم در نظر بگيرد يا نه، و مراد از اراده حيات آخرت نيز اين است كه آدمى آن را هدف و اصل قرار دهد، و دلش همواره متعلق بدان باشد، چه اينكه حيات دنياييش هم توسعه داشته باشد، و به زينت و صفاى عيش نائل بشود، يا آنكه از لذائذ مادى به كلى ______________________________________________________ صفحه ى 457

بى بهره باشد.

مطلب ديگر اينكه جزاء يعنى نتيجه اختيار كردن يكى از اين دو طرف ترديد مختلف است، اگر حيات دنيا و زينت آن را اختيار كنند، يعنى همسران رسول خدا (ص) از همسرى او صرفنظر نمايند، نتيجه و جزايش اين است كه آن جناب ايشان را طلاق دهد، و هم از مال دنيا بهره مندشان سازد و اما بر فرضى كه به همسرى آن جناب باقى بمانند و آخرت را بر حيات دنيا و زينت آن ترجيح دهند نتيجه اش اجر عظيمى است در نزد خدا، اما نه به طور مطلق، بلكه به شرطى كه احسان و عمل صالح هم بكنند.

[تنها ملاك سعادت و كرامت" تقوى" است و هيچ حسب و نسب ديگرى از

آن جمله همسرى پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم)- ملاك نيست

پس چنين نيست كه صرف همسرى رسول خدا (ص) اجر عظيم داشته باشد، و خدا براى هر كس كه همسر آن جناب شود كرامتى و حرمتى قائل باشد، بلكه كرامت و احترام براى همسرى توأم با احسان و تقوى است، و به همين جهت است كه مى بينيم وقتى براى بار دوم علو مقام ايشان را ذكر مى كند، آن را مقيد به تقوى نموده و مى فرمايد:" لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ".

و اين تقييد نظير تقييدى است كه نسبت به كرامت اصحاب رسول خدا (ص) كرده، و فرموده:" مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَماءُ بَيْنَهُمْ تَراهُمْ رُكَّعاً سُجَّداً ... وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً" «1»، پس معلوم مى شود همه كسانى كه صحابى رسول خدا (ص) بودند مشمول اين وعده نيستند، بلكه تنها شامل آن عده است كه ايمان و عمل صالح داشته اند، (پس اگر از يك نفر صحابى انحراف و گناه و ظلمى سرزده باشد، ما نمى توانيم صحبت با رسول خدا (ص) را كفاره آن حساب كنيم).

و كوتاه سخن اينكه اطلاق جمله:" إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ" «2» با اين حرفها تقييد نمى شود، و هم چنان به قوت خود باقى است، و به حكم اطلاق آن حسب و نسب و يا هيچ سببى ديگر ملاك كرامت نزد خدا نخواهد بود.

پس اينكه فرمود" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ" دستور به آن جناب است كه اين دو آيه را

_______________

(1) محمد (ص) فرستاده خدا، و آنان كه با وى ايمان آوردند، در جهاد عليه كفار بسيار سختند،

و در بين خود دل رحمند، و مى بينى ايشان را كه همواره يا در ركوعند يا سجود ...

خداوند همين اصحاب را كه ايمان آورده اند و عمل صالح كرده اند مغفرت و اجر عظيمى وعده داده است.

سوره فتح، آيه 29.

(2) تنها گرامى ترين شما با تقواترين شما است. سوره حجرات، آيه 13. ______________________________________________________ صفحه ى 458

به همسران خود ابلاغ كند، و لازمه اش اين است كه اگر شق اول را اختيار كردند، طلاقشان داده، مهريه شان را بپردازد، و اگر شق دوم يعنى خدا و رسول و خانه آخرت را اختيار كردند، بر همسرى خود باقيشان بدارد.

" إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها"- اراده حيات دنيا و زينت آن به قرينه مقابله، كنايه است از اختيار دنيا، و دلدادگى به تمتعات آن، و روى آوردن بدان، و روى گرداندن از آخرت.

" فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَمِيلًا" در كشاف گفته: كلمه" تعال" در اصل براى اين وضع شده كه هر وقت در مكانى بلند قرار داشتى، و خواستى كسى را كه در مكانى پايين تر قرار دارد صدا بزنى، و بگويى بيا، اين كلمه را بكار ببرى، و ليكن در اثر كثرت استعمال، كار آن به جايى رسيده كه در همه جا استعمال مى شود، چه مكان بلند، و چه پست، و معناى كلمه" تعالين"، آمدن با پا نيست، بلكه روى آوردن بكارى است، (در فارسى هم مى گوييم بياييد فلان كار را انجام دهيم)، يعنى بياييد با اراده و اختيارتان يكى از دو پيشنهادم را عملى كنيد، نه اينكه با پاى خود بياييد، هم چنان كه مى گوييم: فلانى دارد مى آيد تا با من مخاصمه كند، و يا فلانى رفت در باره من

حرف بزند، و يا برخاست تا مرا تهديد كند، كه در اين موارد هيچ يك از كلمات مى آيد، رفت و برخاست به معناى لغوى خود استعمال نشده بلكه همه آنها كنايه است «1».

و تمتيع عبارت است از اينكه وقتى يكى از ايشان را طلاق مى دهد مالى به او بدهد كه با آن زندگى كند، و كلمه" تسريح" به معناى رها كردن است، و سراح جميل به اين معنا است كه بدون خصومت و مشاجره و بد و بيراه گفتن او را طلاق دهد.

در اين آيه شريفه بحث هايى از نظر فقه هست، كه مفسرين آن را ايراد كرده اند، و ليكن حق مطلب اين است كه احكامى كه در اين آيه آمده شخصى است، و مربوط به شخص رسول خدا (ص) است، و هيچ دليلى از جهت لفظ در آيه نيست، كه دلالت كند بر اينكه شامل غير از آن جناب نيز هست، و تفصيل همين مطلب در كتب فقهى آمده.

" وَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الدَّارَ الْآخِرَةَ"- در سابق گذشت كه مقابله بين اين جمله و جمله" إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها ..."، هر يك از دو كلام را مقيد مى كند به _______________

(1) تفسير كشاف، ج 3، ص 535. ______________________________________________________ صفحه ى 459

مخالف آن ديگرى، و نبودن آن، و در نتيجه معناى جمله مورد بحث چنين مى شود (و اگر طاعت خدا و رسول، و سعادت خانه آخرت را اختيار كرديد، و به همين جهت در مقابل تنگى و سختى زندگى صبر كرديد، و نيز محروميت از زينت زندگى دنيا را تحمل نموديد، چنين و چنان مى شود) كه به طورى كه ديديد مقيد

شد، به مخالف مضمون جمله ديگر، و در عين حال كنايه است از اينكه در همسرى رسول خدا (ص) باقى بمانند و در برابر تنگى معيشت صبر كنند، چون اگر جز اين بود، صحيح نبود كه قيد احسان را هم در آن اجر موعود شرط كند، و اين خود روشن است.

پس معناى آيه اين مى شود كه: و اگر بقاء نزد رسول خدا (ص) و همسرى او را اختيار كرديد، و بر تنگى زندگى صبر نموديد، خداوند برايتان اجرى عظيم آماده كرده، اما به شرطى كه نيكو كار باشيد، و خلاصه علاوه بر اين گزينش، يعنى گزينش خدا و رسول و خانه آخرت، در عمل هم نيكو كار باشيد، چه اگر به صرف اين گزينش اكتفاء نموده و در عمل نيكو كار نباشيد، هم در دنيا زيانكار شده ايد و از لذائذ آن محروم مانده ايد، و هم در آخرت، و هر دو را از دست داده ايد." يا نِساءَ النَّبِيِّ مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ ..."

در اين آيه از خطابى كه قبلا به خود رسول خدا (ص) در باره همسران او داشت، عدول نموده، روى سخن را متوجه خود آنان كرده، تا تكليفى را كه متوجه ايشان است مسجل و مؤكد كند، و اين آيه و آيه بعدش به نحوى تقرير و توضيح جمله" فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِناتِ مِنْكُنَّ أَجْراً عَظِيماً" مى باشد، و هم اثباتا آن را توضيح مى دهد، كه چگونه اجرى عظيم داريد، و هم نفيا كه چرا غير از محسنات از شما آن اجر عظيم را ندارند.

كلمه" فاحشة" در جمله" مَنْ يَأْتِ مِنْكُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَيِّنَةٍ- هر يك از شما كه گناهى آشكار

مرتكب شود" به معناى عملى است كه در زشتى و شناعت به نهايت رسيده باشد، مانند آزار دادن به رسول خدا (ص) افتراء، غيبت، و امثال اينها، و كلمه" مبينة" به معناى آشكار است، يعنى گناهى كه زشتى اش براى همه روشن باشد.

" يُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَيْنِ"- يعنى عذاب براى او دو چندان مى شود، در حالى كه مضاعف هم باشد، و" ضعفين" به معناى دو مثل است و مؤيد آن اين است كه در طرف ثواب فرموده:" نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ"، اجرش را دو بار مى دهيم، و بنا بر اين ديگر نبايد به گفتار بعضى اعتناء كرد كه گفته اند: مراد از مضاعفه عذاب ضعفين، اين است كه چنين همسرى از رسول خدا (ص) سه بار عذاب دارد، به اين بيان كه مضاعفه عذاب به معناى ______________________________________________________ صفحه ى 460

زياد شدن عذاب است، و چون بر اين عذاب دو برابر افزوده شود مجموع سه برابر مى گردد.

آيه شريفه با جمله" وَ كانَ ذلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً" ختم شده، تا اشاره كند به اينكه صرف همسرى پيغمبر جلوگير عذاب دو چندان نمى شود، هيچ ملاكى براى احترام نيست مگر تقوى، و همسرى پيغمبر وقتى اثر نيك دارد كه توأم با تقوى باشد، و اما با معصيت اثرى جز دورتر شدن، و وبال بيشتر آوردن ندارد.

[همسران پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم) در برابر عمل خوب و بد خود پاداش و كيفر دو برابر دارند و بايد در اطاعت خدا و رسول (صلّى الله عليه وآله وسلّم) دقت و مواظبت بيشترى داشته باشند]

" وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صالِحاً نُؤْتِها أَجْرَها مَرَّتَيْنِ ..."

كلمه" قنوت" به معناى خضوع است «1»

و بعضى «2» گفته اند: به معناى اطاعت است، بعضى «3» ديگر به معناى ملازمت و مداومت در اطاعت و خضوع گرفته اند، و كلمه" اعتاد" به معناى تهيه كردن است، و رزق كريم مصداق بارزش بهشت است.

و معناى آيه اين است كه هر يك از شما همسران رسول خدا (ص) براى خدا و رسول او خاضع شود، و يا ملازم اطاعت و خضوع براى خدا و رسول باشد، و عمل صالح كند، اجرش را دو باره مى دهيم، يعنى دو برابر مى دهيم، و برايش رزقى كريم، يعنى بهشت آماده مى كنيم.

در اين آيه التفاتى از غيبت (و اين براى خدا آسان است) به تكلم با غير (مى دهيم- و آماده مى كنيم) به كار رفته، تا اعلام بدارد: كه چنين افرادى به درگاه خدا نزديكند، و خدا برايشان احترام قائل است، هم چنان كه سياق غيبت قبلى مى فهماند كه آنهايى كه مرتكب فاحشه مبينه مى شوند، از خدا دورند، و خدا هيچ ارزشى برايشان قائل نيست، و همسرى رسول خدا (ص) كمترين اثرى برايشان ندارد.

" يا نِساءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّساءِ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ" اين آيه برابرى زنان پيغمبر با ساير زنان را نفى مى كند، و مى فرمايد: شما با ساير زنان برابر نيستيد اگر تقوى به خرج دهيد، و مقام آنها را به همان شرطى كه گفته شد بالا مى برد، آن گاه از پاره اى از كارها نهى، و به پاره اى از كارها امر مى كند، امر و نهيى كه متفرع بر برابر نبودن آنان با ساير زنان است، چون بعد از آنكه مى فرمايد شما مثل ساير زنان نيستيد، با كلمه" فاء- پس" آن امر

و نهى را متفرع بر آن نموده، فرموده، پس در سخن خضوع نكنيد، (و چون _______________

(1) روح المعانى، ج 22، ص 2.

(2 و 3) مجمع البيان، ج 8، ص 354. ______________________________________________________ صفحه ى 461

ساير زنان آهنگ صدا را فريبنده نسازيد)، و در خانه هاى خود بنشينيد، و كرشمه و ناز مكنيد ...، با اينكه اين امور بين زنان پيغمبر و ساير زنان مشترك است.

پس از اينجا مى فهميم كه آوردن جمله" شما مثل ساير زنان نيستيد" براى تاكيد است، و مى خواهد اين تكاليف را بر آنان تاكيد كند، و گويا مى فرمايد شما چون مثل ديگران نيستيد، واجب است در امتثال اين تكاليف كوشش و رعايت بيشترى بكنيد، و در دين خدا بيشتر از ساير زنان احتياط به خرج دهيد.

مؤيد و بلكه دليل بر اينكه تكليف همسران آن جناب سخت تر و شديدتر است، اين است كه پاداش و كيفرشان دو چندان است، همان طور كه ديديد آيه قبلى آن را مضاعف خواند، و معقول نيست تكليف از همه يكسان باشد، ولى كيفر و پاداش از بعضى مضاعف، پس اگر كيفر و پاداش بعضى مضاعف بود، بايد بفهميم كه تكليف آنان مؤكد، و مسئووليتشان سنگين تر است.

" فَلا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ"- بعد از آنكه علو مقام، و رفعت منزلت همسران رسول خدا (ص) را به خاطر انتسابشان به آن جناب بيان نموده، اين علو مقامشان را مشروط به تقوى نموده، و فرموده كه فضيلت آنان به خاطر اتصالشان به رسول خدا (ص) نيست، بلكه به خاطر تقوى است، اينك در اين جمله ايشان را از خضوع در كلام نهى مى كند، و خضوع در كلام به معناى اين

است كه در برابر مردان آهنگ سخن گفتن را نازك و لطيف كنند، تا دل او را دچار ريبه، و خيالهاى شيطانى نموده، شهوتش را بر انگيزانند، و در نتيجه آن مردى كه در دل بيمار است به طمع بيفتد، و منظور از بيمارى دل، نداشتن نيروى ايمان است، آن نيرويى كه آدمى را از ميل به سوى شهوات باز مى دارد.

" وَ قُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفاً"- يعنى سخن معمول و مستقيم بگوييد، سخنى كه شرع و عرف اسلامى (نه هر عرفى) آن را پسنديده دارد، و آن سخنى است كه تنها مدلول خود را برساند، (نه اينكه كرشمه و ناز را بر آن اضافه كنى، تا شنونده علاوه بر درك مدلول آن دچار ريبه هم بشود).

" وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِيَّةِ الْأُولى ... وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ" كلمه" قرن" امر از ماده" قر" است، كه به معناى پا بر جا شدن است، و اصل اين كلمه" اقررن" بوده، كه يكى از دو تا" راء" آن حذف شده است، ممكن هم هست از ماده" قار، يقار" به معناى اجتماع، و كنايه از ثابت ماندن در خانه ها باشد، و مراد اين باشد كه اى ______________________________________________________ صفحه ى 462

زنان پيغمبر! از خانه هاى خود بيرون نياييد.

و كلمه" تبرج" به معناى ظاهر شدن در برابر مردم است، همان طور كه برج قلعه براى همه هويدا است، و كلمه" جاهلية اولى" به معناى جاهليت قبل از بعثت است، پس در نتيجه مراد از آن، جاهليت قديم است، و اينكه بعضى «1» گفته اند مراد از آن دوران هشتصد ساله ما بين آدم و نوح است، و يا گفته اند «2»:

زمان داوود و سليمان است، و يا گفتار آنان كه گفته اند زمان ولادت ابراهيم است، و يا گفتار آنان كه گفته اند «3» زمان فترت بين عيسى و محمد (صلوات اللَّه عليهما) است، اقوالى است بدون دليل.

" وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِينَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ"- اين آيه دستور مى دهد كه اوامر دينى را امتثال كنند، و اگر از بين همه اوامر فقط نماز و زكات را ذكر نمود، براى اين است كه اين دو دستور ركن عبادت، و معاملات است، و بعد از ذكر اين دو به طور جامع فرمود: و خدا و رسولش را اطاعت كنيد.

و طاعت خدا عبارت است از امتثال تكاليف شرعى او، و اطاعت رسولش به اين است كه آنچه با ولايتى كه دارد امر و نهى مى كند، امتثال شود، چون امر و نهى او نيز از ناحيه خدا جعل شده، خدا او را به حكم" النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ" «4» ولى مؤمنين كرده، و فرمان او را فرمان خود خوانده.

" إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً" كلمه" انما" در آيه انحصار خواست خدا را مى رساند، و مى فهماند كه خدا خواسته كه رجس و پليدى را تنها از اهل بيت دور كند، و به آنان عصمت دهد، و كلمه" أَهْلَ الْبَيْتِ" چه اينكه صرفا براى اختصاص باشد، تا غير از اهل خانه داخل در حكم نشوند، و چه اينكه اين كلمه نوعى مدح باشد، و چه اينكه نداء، و به معناى" اى اهل بيت" بوده باشد، على اى حال دلالت دارد بر اينكه دور كردن رجس و پليدى از آنان، و تطهيرشان، مساله اى

است مختص به آنان، و كسانى كه مخاطب در كلمه" عنكم- از شما" هستند.

بنا بر اين در آيه شريفه در حقيقت دو قصر و انحصار بكار رفته، يكى انحصار اراده و خواست خدا در بردن و دور كردن پليدى و تطهير اهل بيت، دوم انحصار اين عصمت و دورى از پليدى در اهل بيت.

_______________

(1 و 2 و 3) مجمع البيان، ج 8، ص 356.

(4) پيغمبر ولايتش به مؤمنين از خود آنان مقدم تر است. سوره احزاب، آيه 16. ______________________________________________________ صفحه ى 463

[" أَهْلَ الْبَيْتِ" و مخاطب آيه" يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً" چه كسانى هستند؟]

حال بايد ديد اهل بيت چه كسانى هستند؟ بطور مسلم فقط زنان آن جناب اهل بيت او نيستند، براى اينكه هيچگاه صحيح نيست ضمير مردان را به زنان ارجاع داد، و به زنان گفت" عنكم- از شما" بلكه اگر فقط همسران اهل بيت بودند، بايد مى فرمود:" عنكن"، بنا بر اين، يا بايد گفت مخاطب همسران پيامبر و ديگران هستند هم چنان كه بعضى «1» ديگر گفته اند: مراد از اهل البيت، اهل بيت الحرام است، كه در آيه" إِنْ أَوْلِياؤُهُ إِلَّا الْمُتَّقُونَ" آنان را متقى خوانده، و بعضى «2» ديگر گفته اند: مراد اهل مسجد رسول خدا (ص) است، و بعضى «3» گفته اند: همه آن كسانى است كه در عرف جزو خاندان آن جناب به شمار مى روند، چه همسرانش، و چه خويشاوندان و نزديكانش، يعنى آل عباس، آل عقيل، آل جعفر، و آل على، و بعضى «4» ديگر گفته اند: مراد خود رسول خدا (ص) و همسران اوست، و شايد آنچه به عكرمه و عروه نسبت داده اند همين باشد، چون آنها

گفته اند: مراد تنها و تنها همسران رسول خدا (ص) است.

تا اينكه مخاطب هم چنان كه بعضى «5» ديگر گفته اند: غير از همسران آن جناب هستند و خطاب در" عنكم- از شما" متوجه اقرباى رسول خدا (ص) است، يعنى آل عباس، آل على، آل عقيل، و آل جعفر.

و به هر حال، مراد از بردن رجس و تطهير اهل بيت تنها همان تقواى دينى، و اجتناب از نواهى، و امتثال اوامر است، و بنا بر اين معناى آيه اين است كه خداى تعالى از اين تكاليف دينى كه متوجه شما كرده سودى نمى برد، و نمى خواهد سود ببرد، بلكه مى خواهد شما را پاك كند، و پليدى را از شما دور سازد، و بنا بر اين آيه شريفه در حد آيه" ما يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ" «6» مى باشد، و اگر معنا اين باشد، آن وقت _______________

(1) روح المعانى، ج 22، ص 16.

(2) روح المعانى، ج 2، ص 13.

(3) روح المعانى، ج 22، ص 14.

(4) روح المعانى، ج 22، ص 13.

(5) روح المعانى، ج 22، ص 14.

(6) خدا نمى خواهد بيهوده بار شما را سنگين كند، بلكه مى خواهد پاكتان سازد، و نعمت خود را بر شما تمام كند. سوره مائده، آيه 6. ______________________________________________________ صفحه ى 464

آيه شريفه، با هيچ يك از چند معنايى كه گذشت نمى سازد، چون اين معنا با اختصاص آيه به اهل بيت منافات دارد، زيرا خدا اين گونه تطهير را براى عموم مسلمانان و مكلفين باحكام دين مى خواهد، نه براى خصوص اهل بيت، و حال آنكه گفتيم آيه شريفه دو انحصار را مى رساند، كه انحصار دوم تطهير اهل بيت

است.

و اگر بگويى مراد از بردن رجس، و تطهير كردن، همانا تقواى شديد و كامل است، و معناى آيه اين است كه اين تشديدى كه در تكاليف متوجه شما كرديم، و در برابر اجر دو چندان هم وعده تان داديم، براى اين نيست كه خود ما از آن سودى ببريم، بلكه براى اين است كه مى خواهيم پليدى را دور نموده و تطهيرتان كنيم.

و در اين معنا هم اختصاص رعايت شده، و هم عموميت خطاب به همسران رسول خدا (ص) و به ديگران، چيزى كه هست در اول، خطاب را متوجه خصوص همسران آن جناب نمود، و در آخر يعنى در كلمه" عنكم" متوجه عموم.

ليكن اين حرف هم صحيح نيست، براى اينكه در آخر، خطاب متوجه غير از ايشان شده، و اگر بگويى خطاب متوجه همه است چه همسران و چه غير آنان، مى گوييم: اين نيز باطل است، براى اينكه غير از همسران شريك در تشديد تكليف نبودند، و اجر دو چندان هم ندارند، و معنا ندارد خداى تعالى بفرمايد: اگر به شما همسران رسول خدا (ص) تكاليف دشوارترى كرديم، براى اين است كه خواستيم عموم مسلمانان و شما را پاك نموده و پليدى را از همه دور كنيم.

خواهى گفت: چرا جايز نباشد كه خطاب متوجه همسران رسول خدا (ص) و خود رسول خدا (ص) باشد، با اينكه تكليف خود رسول خدا (ص) هم مانند تكاليف همسرانش شديد است؟

در پاسخ مى گوييم: نبايد همسران آن جناب را با خود آن جناب مقايسه كرد، چون آن جناب مؤيد به داشتن عصمت خدايى است، و اين موهبتى است كه با عمل و اكتساب به دست نمى آيد، تا بفرمايد تكليف تو

را تشديد كرديم، و اجرت را مضاعف نموديم، تا پاكت كنيم، چون معناى اين حرف اين است كه تشديد تكليف، و دو چندان كردن اجر مقدمه و يا سبب است براى بدست آمدن عصمت، و به همين جهت هيچ يك از مفسرين اين احتمال را نداده اند كه خطاب متوجه رسول خدا (ص) و همسرانش باشد و بس. و اگر ما آن را جزو اقوال ذكر كرديم، به عنوان اين است كه اين هم يك احتمال است، و خواستيم با ايراد اين احتمال نظريه آن مفسرينى كه گفته اند: مراد خصوص همسران آن جناب ______________________________________________________ صفحه ى 465

است تصحيح كنيم، نه اينكه بگوييم: كسى از مفسرين اين احتمال را هم داده.

و اگر مراد بردن رجس و پاك كردن، به اراده خدا باشد، و در نتيجه مراد اين باشد كه خدا مى خواهد به طور مطلق، و بدون هيچ قيدى شما را تطهير كند، نه از راه توجيه تكاليف، و نه از راه تكليف شديد، بلكه اراده مطلقه اى است از خدا كه شما پاك و از پليديها دور باشيد، چون اهل بيت پيغمبريد، در اين صورت معناى آيه منافى با آن شرطى است كه كرامت آنان مشروط بدان شد، و آن عبارت بود از تقوى، حال چه اينكه مراد از اراده، اراده تشريعى باشد، و چه تكوينى، هر يك باشد با شرط نمى سازد، پس معلوم مى شود اراده مطلقه نيست.

[اثبات اينكه مراد از" أَهْلَ الْبَيْتِ" و مخاطب آيه تطهير، خمسه طيبه (پيغمبر، على، فاطمه، حسن و حسين عليهم السلام) هستند]

با اين بيانى كه گذشت آن رواياتى كه در شان نزول آيه وارد شده تاييد مى شود، چه در آن روايت آمده كه

آيه شريفه در شان رسول خدا (ص) و على و فاطمه و حسن و حسين (ع) نازل شده است، و احدى در اين فضيلت با آنان شركت ندارد.

و اين روايات بسيار زياد، و بيش از هفتاد حديث است، كه بيشتر آنها از طرق اهل سنت است، و اهل سنت آنها را از طرق بسيارى، از ام سلمه، عايشه، ابى سعيد خدرى، سعد، وائلة بن الاسقع، ابى الحمراء، ابن عباس، ثوبان غلام آزاد شده رسول خدا (ص) عبد اللَّه بن جعفر، على، و حسن بن على (ع) كه تقريبا از چهل طريق نقل كرده اند.

و شيعه آن را از حضرت على، امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا (ع)، و از ام سلمه، ابى ذر، ابى ليلى، ابى الاسود دؤلى، عمرو بن ميمون اودى، و سعد بن ابى وقاص، بيش از سى طريق نقل كرده اند.

حال اگر كسى بگويد: اين روايات بيش از اين دلالت ندارد كه على و فاطمه و حسنين (ع) نيز مشمول آيه هستند، و اين منافات ندارد با اينكه همسران رسول خدا نيز مشمول آن باشند، چون آيه شريفه در سياق خطاب به آنان قرار گرفته.

در پاسخ مى گوييم: بسيارى از اين روايات و بخصوص آنچه از ام سلمه- كه آيه در خانه او نازل شده- روايت شده است، تصريح دارد بر اينكه آيه مخصوص همان پنج تن است، و شامل همسران رسول خدا (ص) نيست، كه ان شاء اللَّه روايات مزبور كه بعضى از آنها داراى سندى صحيح هستند، از نظر خواننده خواهد گذشت.

و اگر كسى بگويد: آن روايات بايد به خاطر ناسازگارى اش با صريح قرآن طرح شود، چون روايت هر قدر

هم صحيح باشد، وقتى پذيرفته است كه با نص صريح قرآن منافات نداشته ______________________________________________________ صفحه ى 466

باشد، و روايات مذكور مخالف قرآن است، براى اينكه آيه مورد بحث دنبال آياتى قرار دارد كه خطاب در همه آنها به همسران رسول خدا (ص) است، پس بايد خطاب در اين آيه نيز به ايشان باشد.

در پاسخ مى گوييم: همه حرفها در همين است، كه آيا آيه مورد بحث متصل به آن آيات، و تتمه آنها است يا نه؟ چون رواياتى كه بدان اشاره شد، همين را منكر است، و مى فرمايد آيه مورد بحث به تنهايى، و در يك واقعه جداگانه نازل شده، و حتى در بين اين هفتاد روايت، يك روايت هم وجود ندارد، كه بگويد آيه شريفه دنبال آيات مربوط به همسران رسول خدا (ص) نازل شده، و حتى احدى هم از مفسرين اين حرف را نزده اند، حتى آنها هم كه گفته اند آيه مورد بحث مخصوص همسران رسول خدا (ص) است، مانند عكرمه و عروه، نگفته اند كه: آيه در ضمن آيات نازل شده.

پس آيه مورد بحث از جهت نزول جزو آيات مربوط به همسران رسول خدا (ص) و متصل به آن نيست، حال يا اين است كه به دستور رسول خدا (ص) دنبال آن آيات قرارش داده اند، و يا بعد از رحلت رسول خدا (ص) اصحاب در هنگام تاليف آيات قرآنى در آنجا نوشته اند، مؤيد اين احتمال اين است كه اگر آيه مورد بحث كه در حال حاضر جزو آيه" وَ قَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ" است، از آن حذف شود، و فرض كنيم كه اصلا جزو آن نيست، آيه مزبور با آيه بعدش كه مى فرمايد:" و اذكرن" كمال اتصال

و انسجام را دارد، و اتصالش بهم نمى خورد.

پس معلوم مى شود جمله مورد بحث نسبت به آيه قبل و بعدش نظير آيه" الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا" «1» است كه در وسط آياتى قرار گرفته كه آنچه خوردنش حرام است مى شمارد، كه در جلد پنجم اين كتاب در سوره مائده گفتيم كه: چرا آيه مزبور در وسط آن آيات قرار گرفته، و اين بى نظمى از كجا ناشى شده است.

بنا بر آنچه گفته شد، كلمه" أَهْلَ الْبَيْتِ" در عرف قرآن اسم خاص است كه هر جا ذكر شود، منظور از آن، اين پنج تن هستند، يعنى رسول خدا (ص) و على و فاطمه و حسنين (ع)، و بر هيچ كس ديگر اطلاق نمى شود، هر چند كه از خويشاوندان و اقرباى آن جناب باشد، البته اين معنا، معنايى است كه قرآن كريم لفظ مذكور را بدان اختصاص داده، و گر نه به حسب عرف عام، كلمه مزبور بر خويشاوندان نيز اطلاق _______________

(1) سوره مائده، آيه 3. ______________________________________________________ صفحه ى 467

مى شود.

كلمه" رجس"- به كسره را، و سكون جيم- صفتى است از ماده رجاست، يعنى پليدى، و قذارت، و پليدى و قذارت هياتى است در نفس آدمى، كه آدمى را وادار به اجتناب و نفرت مى نمايد، و نيز هياتى است در ظاهر موجود پليد، كه باز آدمى از آن نفرت مى نمايد اولى مانند پليدى رذائل، دومى مانند پليدى خوك، هم چنان كه قرآن كريم اين لفظ را در هر دو معنا اطلاق كرده، در باره پليدى ظاهرى فرموده:" أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ" «1» و هم در پليديهاى معنوى، مانند شرك و كفر و اعمال ناشايست به كار برده و فرموده:"

وَ أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ كافِرُونَ" «2»، و نيز فرموده:" وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ كَذلِكَ يَجْعَلُ اللَّهُ الرِّجْسَ عَلَى الَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ" «3».

و اين كلمه به هر معنا كه باشد نسبت به انسان عبارت است از ادراكى نفسانى، و اثرى شعورى، كه از علاقه و بستگى قلب به اعتقادى باطل، يا عملى زشت حاصل مى شود، وقتى مى گوييم (انسان پليد، يعنى انسانى كه به خاطر دل بستگى به عقايد باطل، يا عمل باطل دلش دچار پليدى شده است).

[توضيح اينكه مفاد آيه تطهير معصوم بودن اهل بيت (عليهم السلام) از اعتقاد و عمل باطل و ملازم بودن با اعتقاد و عمل حق، به اراده تكوينى خداوند است

و با در نظر گرفتن اينكه كلمه رجس در آيه شريفه الف و لام دارد، كه جنس را مى رساند، معنايش اين مى شود كه خدا مى خواهد تمامى انواع پليديها، و هياتهاى خبيثه، و رذيله، را از نفس شما ببرد، هياتهايى كه اعتقاد حق، و عمل حق را از انسان مى گيرد، و چنين ازاله اى با عصمت الهى منطبق مى شود، و آن عبارت است از صورت علميه اى در نفس كه انسان را از هر باطلى، چه عقايد و چه اعمال حفظ مى كند، پس آيه شريفه يكى از ادله عصمت اهل بيت است.

براى اينكه قبلا گفتيم اگر مراد از آيه، چنين معنايى نباشد، بلكه مراد از آن تقوى و يا تشديد در تكاليف باشد، ديگر اختصاصى به اهل بيت نخواهد داشت، خدا از همه بندگانش _______________

(1) يا گوشت خوك كه پليد است. سوره انعام، آيه 145.

(2)

و آنهايى كه در دل بيمارند، قرآن پليدى ديگرى بر پليديهايشان مى افزايد، و مى ميرند در حالى كه كافرند. سوره توبه، آيه 125.

(3) و كسى كه خدا بخواهد گمراهش كند، دلش را تنگ و ناپذيرا مى كند، به طورى كه پذيرفتن حق برايش چون رفتن به آسمان غير ممكن باشد، خدا اين چنين پليدى را بر كسانى كه ايمان نمى آورند مسلط مى سازد. سوره انعام، آيه 125. ______________________________________________________ صفحه ى 468

تقوى مى خواهد، نه تنها از اهل بيت، و نيز گفتيم كه يكى از اهل بيت خود رسول خدا (ص) است، و با اينكه آن جناب معصوم است، ديگر معنا ندارد كه خدا از او تقوى بخواهد.

پس چاره اى جز اين نيست كه آيه شريفه را حمل بر عصمت اهل بيت كنيم، و بگوييم: مراد از بردن رجس، عصمت از اعتقاد و عمل باطل است، و مراد از تطهير در جمله" يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً" كه با مصدر تطهير تاكيد شده، زايل ساختن اثر رجس به وسيله وارد كردن مقابل آن است، و آن عبارت است از اعتقاد به حق، پس تطهير اهل بيت عبارت شد، از اينكه ايشان را مجهز به ادراك حق كند، حق در اعتقاد، و حق در عمل، و آن وقت مراد از اراده اين معنا، (خدا مى خواهد چنين كند)، نيز اراده تكوينى مى شود، چون قبلا هم گفتيم اراده تشريعى را كه منشا تكاليف دينى و منشا متوجه ساختن آن تكاليف به مكلفين است، اصلا با اين مقام سازگار نيست، (چون گفتيم اراده تشريعى را نسبت به تمام مردم دارد نه تنها نسبت به اهل بيت).

پس معناى آيه اين شد كه خداى سبحان مستمرا و دائما اراده دارد شما

را به اين موهبت يعنى موهبت عصمت اختصاص دهد به اين طريق كه اعتقاد باطل و اثر عمل زشت را از شما اهل بيت ببرد، و در جاى آن عصمتى بياورد كه حتى اثرى از آن اعتقاد باطل و عمل زشت در دلهايتان باقى نگذارد.

" وَ اذْكُرْنَ ما يُتْلى فِي بُيُوتِكُنَّ مِنْ آياتِ اللَّهِ وَ الْحِكْمَةِ إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطِيفاً خَبِيراً" از ظاهر سياق بر مى آيد كه مراد از" ذكر"، معناى مقابل فراموشى باشد، كه همان ياد آورى است، چون اين معنا مناسب تاكيد و تشديدى است كه در آيات شده است پس در نتيجه اين آيه به منزله سفارش و وصيتى است بعد از وصيت به امتثال تكاليف كه قبلا متوجه ايشان كرده است، و در كلمه" فِي بُيُوتِكُنَّ" تاكيدى ديگر است، (چون مى فهماند مردم بايد امتثال امر خدا را از شما ياد بگيرند، آن وقت سزاوار نيست شما كه قرآن در خانه هايتان نازل مى شود، اوامر خدا را فراموش كنيد).

و معناى آيه اين است كه شما زنان پيغمبر بايد آنچه را كه در خانه هايتان از آيات خدا و حكمت تلاوت مى شود، حفظ كنيد، و همواره به خاطرتان بوده باشد، تا از آن غافل نمانيد، و از خط سيرى كه خدا برايتان معين كرده تجاوز مكنيد.

اين است معناى آيه، نه آنكه ديگران گفته اند كه: مراد از ذكر، شكر خدا است، و ______________________________________________________ صفحه ى 469

معناى آيه اين است كه خدا را شكر كنيد، كه شما را در خانه هايى قرار داد كه در آن قرآن و سنت خوانده مى شود، چون اين معنا از سياق آيه و بخصوص با در نظر گرفتن جمله" إِنَّ اللَّهَ كانَ لَطِيفاً خَبِيراً"

دور است.

" إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ ... أَجْراً عَظِيماً" شريعت مقدسه اسلام در كرامت و حرمت اشخاص از نظر دين دارى فرقى بين زن و مرد نگذاشته، و در آيه" يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ" «1»، به طور اجمال به اين حقيقت اشاره مى نمايد، و در آيه" أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى «2»، به آن تصريح، و سپس در آيه مورد بحث با صراحت بيشترى آن را بيان كرده است.

[اشاره به فرق بين اسلام و ايمان و اشاره به اينكه در شريعت اسلام از نظر حرمت و كرامت بين زن و مرد فرق نيست

پس مقابله اى كه در جمله" إِنَّ الْمُسْلِمِينَ وَ الْمُسْلِماتِ وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِناتِ" بين اسلام و ايمان انداخته، مى فهماند كه اين دو با هم تفاوت دارند، و نوعى فرق بين آن دو هست، و آن آيه اى كه بفهماند آن نوع تفاوت چيست؟ آيه" قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا" است، كه اينك همه آن از نظر خواننده مى گذرد:" قالَتِ الْأَعْرابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَ لكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنا وَ لَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمانُ فِي قُلُوبِكُمْ ... إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ ثُمَّ لَمْ يَرْتابُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ" «3»، كه مى فهماند اولا اسلام به معناى تسليم دين شدن از نظر عمل است، و عمل هم مربوط به جوارح و اعضاى ظاهرى بدن است، و ايمان امرى است قلبى، و ثانيا اينكه گفتيم ايمان امرى است قلبى، عبارت است از اعتقاد باطنى، به طورى كه

آثار آن اعتقاد در اعمال ظاهرى و بدنى نيز ظاهر شود.

پس اسلام عبارت شد از تسليم عملى براى دين، به اينكه همه تكاليف آن را بياورى، و آنچه از آن نهى كرده ترك كنى، و" مسلمون" و" مسلمات" مردان و زنانى هستند كه اين _______________

(1) اى مردم ما شما را از يك مرد و زن آفريديم، و قبيله قبيله تان كرديم، تا يكديگر را بشناسيد، بدرستى گرامى ترين شما نزد خدا با تقوى ترين شما است. سوره حجرات، آيه 13.

(2) من اجر هيچ يك از عمل كنندگان شما را ضايع نمى كنم، چه مرد باشد و چه زن. سوره آل عمران، آيه 195.

(3) اعراب گفتند ما ايمان آورده ايم، بگو هنوز ايمان نياورده ايد، و ليكن بگوييد اسلام آورديم، چون هنوز ايمان در دلهايتان وارد نشده.- تا آنجا كه مى فرمايد- تنها و تنها مؤمنين آن كسانى هستند كه به خدا و رسولش ايمان آورده، و بعد از آن ديگر شك نكردند، و با مال و جان خود در راه خدا جهاد نمودند.

سوره حجرات، آيه 14 و 15. ______________________________________________________ صفحه ى 470

طور تسليم دين شده باشند، و اما" مؤمنين" و" مؤمنات" مردان و زنانى هستند كه دين خدا را در دل خود جاى داده باشند، به طورى كه وقتى به اعمال آنان نگاه مى كنى، پيداست كه اين شخص در دل به خدا ايمان دارد، پس هر مؤمنى مسلمان هست، ولى هر مسلمانى مؤمن نيست.

" وَ الْقانِتِينَ وَ الْقانِتاتِ"- كلمه" قنوت" به طورى كه گفته اند به معناى ملازمت در اطاعت و خضوع است، و در نتيجه معناى دو كلمه مورد بحث مردان و زنانى است كه ملازم اطاعت خدا، و همواره در برابر او

خاضعند.

" وَ الصَّادِقِينَ وَ الصَّادِقاتِ"- كلمه" صدق" به معناى هر فعل و قولى است كه مطابق با واقع باشد، و مرد و زن با ايمان هم در ادعاى دين دارى صادقند، و هم در گفتار راست مى گويند، و هم خلف وعده نمى كنند.

" وَ الصَّابِرِينَ وَ الصَّابِراتِ"- اينان كسانى هستند كه هم در هنگام مصيبت و بلاء، صبر مى كنند، و هم در هنگام اطاعت، و هم آنجا كه گناهى پيش آمده، در ترك آن صابرند.

" وَ الْخاشِعِينَ وَ الْخاشِعاتِ"- كلمه" خشوع" به معناى خوارى و تذلل باطنى و قلبى است، هم چنان كه كلمه" خضوع" به معناى تذلل ظاهرى، و با اعضاى بدن است.

" وَ الْمُتَصَدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقاتِ"- كلمه" صدقة" به معناى خرج كردن مال است در راه خدا، كه يكى از مصاديق آن زكات واجب است.

" وَ الصَّائِمِينَ وَ الصَّائِماتِ"- مراد از" صوم" روزه هاى واجب و مستحبّ هر دو است،" وَ الْحافِظِينَ فُرُوجَهُمْ وَ الْحافِظاتِ"- يعنى كسانى كه فروج خود را حفظ مى كنند، و آن را در غير آنچه خدا حلال كرده به كار نمى بندند.

" وَ الذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيراً وَ الذَّاكِراتِ"- يعنى" و الذاكرات اللَّه" كه كلمه" اللَّه" به خاطر اينكه معلوم بوده حذف شده يعنى، و كسانى كه ذكر خدا را بسيار مى كنند، هم با زبان و هم با قلب، و اين ذكر شامل نماز و حج نيز هست.

" أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً" نكره آمدن مغفرت و اجر، به منظور تعظيم آن است.

بحث روايتى در تفسير قمى در ذيل آيه" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ" آمده كه سبب نزول اين آيه ______________________________________________________ صفحه ى 471

اين بود كه چون رسول خدا (ص) از جنگ

خيبر برگشت، و در آن جنگ گنجينه هاى آل ابى الحقيق نصيب مسلمانان شد، همسرانش به آن جناب عرضه داشتند اين گنجينه ها را به ما بده، حضرتش فرمود: بر طبق دستور خداى تعالى در بين همه مسلمانان تقسيم كردم، همسران از وى در خشم شدند، و گفتند تو چنان گمان كرده اى كه اگر ما را طلاق دهى ديگر در همه فاميل ما يك همسر كفو پيدا نمى شود كه ما را بگيرد؟

خداى تعالى از اين سخن ايشان براى رسول گرامى اش غيرت كرد، و به آن جناب دستور داد از ايشان كناره گيرى كند، رسول خدا (ص) بيست و نه روز از ايشان كناره گيرى نموده و در مشربه ام ابراهيم منزل گزيد، تا آن كه يك نوبت حيض ديدند، و پاك شدند، آن گاه آيه" يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِكَ ... أَجْراً عَظِيماً" را فرستاد، كه در آن همسران رسول خدا (ص) را مخير كرد بين باقى ماندن بر همسرى آن جناب، و بين طلاق گرفتن.

و اولين كسى كه در بين همسران برخاست ام سلمه بود، عرضه داشت: من خدا و رسول را اختيار مى كنم، دنبال او ساير همسران يكى يكى برخاستند، و با رسول خدا (ص) از در آشتى معانقه كردند، و كلام ام سلمه را همى گفتند «1».

مؤلف: قريب به اين معنا از طرق اهل سنت نيز روايت شده، و در آن آمده: اولين كسى كه برخاست و گفت من خدا و رسولش را اختيار كردم عايشه بود «2».

[رواياتى در ذيل آيات مربوط به همسران پيامبر (صلّى الله عليه وآله وسلّم)]

و در كافى به سند خود از داوود بن سرحان از امام صادق (ع) روايت كرده كه

فرمود: زينب دختر جحش گفت: رسول خدا پنداشتند اگر ما را طلاق دهد شوهر براى ما قحطى است، و اين در هنگامى بود كه رسول خدا (ص) بيست و نه روز از آنان كناره گيرى كرده بود، وقتى زينب اين حرف را زد، خداى تعالى جبرئيل را نزد رسول خدا (ص) فرستاد، و گفت:" قُلْ لِأَزْواجِكَ ..." پس همسران گفتند:

ما خدا و رسول او را و خانه آخرت را برگزيديم «3».

و در همان كتاب به سند خود از عيص بن قاسم، از امام صادق (ع) روايت كرده كه گفت: از آن جناب اين مساله را پرسيدم كه مردى همسر خود را مخير مى كند، و همسرش جدايى را مى گزيند، آيا به صرف اين گزينش جدا مى شود يا نه؟ فرمود: نه، اين حكم _______________

(1) تفسير قمى، ج 2، ص 192.

(2) الدر المنثور، ج 5، ص 194- 196.

(3) فروع كافى، ج 6، ص 138، ح 4. ______________________________________________________ صفحه ى 472

تنها مخصوص رسول خدا (ص) بود، كه از ناحيه خدا مامور شد همسرانش را مخير كند، و او هم از باب امتثال امر خدا اين كار را كرد، تازه اگر همسرانش جدايى را اختيار مى كردند رسول خدا (ص) طلاقشان مى داد، و صرف اختيار زنان طلاق نمى شود، خداى تعالى هم به مساله طلاق تصريح كرده، و فرموده:" قُلْ لِأَزْواجِكَ إِنْ كُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَياةَ الدُّنْيا وَ زِينَتَها فَتَعالَيْنَ أُمَتِّعْكُنَّ وَ أُسَرِّحْكُنَّ سَراحاً جَمِيلًا" «1». و در مجمع البيان آمده كه واحدى به سند خود از سعيد بن جبير، از ابن عباس روايت كرده كه گفت: رسول خدا (ص) با حفصه (دختر عمر) نشسته بودند با هم مشاجره كردند و رسول خدا (ص) پرسيد: