فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنانٍ (12)

ذلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ مَنْ يُشاقِقِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ (13)

ذلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَ أَنَّ لِلْكافِرِينَ عَذابَ النَّارِ (14)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ (15)

وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلاَّ مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (16)

فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (17)

ذلِكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ (18)

إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جاءَكُمُ الْفَتْحُ وَ إِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ وَ لَنْ تُغْنِيَ عَنْكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئاً وَ لَوْ كَثُرَتْ وَ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ (19)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20)

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ (21)

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ (22)

وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْراً لَأَسْمَعَهُمْ وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ لَتَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ (23)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ (24)

وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ (25)

وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ فَآواكُمْ وَ أَيَّدَكُمْ بِنَصْرِهِ وَ رَزَقَكُمْ مِنَ الطَّيِّباتِ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ (26)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ

آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ (27)

وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ وَ أَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ (28)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ (29)

وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ وَ يَمْكُرُونَ وَ يَمْكُرُ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ (30)

وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا قالُوا قَدْ سَمِعْنا لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا إِنْ هذا إِلاَّ أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ (31)

وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ كانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِكَ فَأَمْطِرْ عَلَيْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ أَوِ ائْتِنا بِعَذابٍ أَلِيمٍ (32)

وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ (33)

وَ ما لَهُمْ أَلاَّ يُعَذِّبَهُمُ اللَّهُ وَ هُمْ يَصُدُّونَ عَنِ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ ما كانُوا أَوْلِياءَهُ إِنْ أَوْلِياؤُهُ إِلاَّ الْمُتَّقُونَ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ (34)

وَ ما كانَ صَلاتُهُمْ عِنْدَ الْبَيْتِ إِلاَّ مُكاءً وَ تَصْدِيَةً فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْفُرُونَ (35)

إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ لِيَصُدُّوا عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ فَسَيُنْفِقُونَها ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِمْ حَسْرَةً ثُمَّ يُغْلَبُونَ وَ الَّذِينَ كَفَرُوا إِلى جَهَنَّمَ يُحْشَرُونَ (36)

لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ يَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلى بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ (37)

قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا إِنْ يَنْتَهُوا يُغْفَرْ لَهُمْ ما قَدْ سَلَفَ وَ إِنْ يَعُودُوا فَقَدْ مَضَتْ سُنَّتُ الْأَوَّلِينَ (38)

وَ قاتِلُوهُمْ حَتَّى لا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَ يَكُونَ الدِّينُ كُلُّهُ لِلَّهِ فَإِنِ انْتَهَوْا فَإِنَّ اللَّهَ بِما يَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (39)

وَ إِنْ تَوَلَّوْا فَاعْلَمُوا أَنَّ

اللَّهَ مَوْلاكُمْ نِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ (40)

وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (41)

إِذْ أَنْتُمْ بِالْعُدْوَةِ الدُّنْيا وَ هُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى وَ الرَّكْبُ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَ لَوْ تَواعَدْتُمْ لاَخْتَلَفْتُمْ فِي الْمِيعادِ وَ لكِنْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً لِيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ يَحْيى مَنْ حَيَّ عَنْ بَيِّنَةٍ وَ إِنَّ اللَّهَ لَسَمِيعٌ عَلِيمٌ (42)

إِذْ يُرِيكَهُمُ اللَّهُ فِي مَنامِكَ قَلِيلاً وَ لَوْ أَراكَهُمْ كَثِيراً لَفَشِلْتُمْ وَ لَتَنازَعْتُمْ فِي الْأَمْرِ وَ لكِنَّ اللَّهَ سَلَّمَ إِنَّهُ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ (43)

وَ إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلاً وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ لِيَقْضِيَ اللَّهُ أَمْراً كانَ مَفْعُولاً وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ (44)

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْكُرُوا اللَّهَ كَثِيراً لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (45)

وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَنازَعُوا فَتَفْشَلُوا وَ تَذْهَبَ رِيحُكُمْ وَ اصْبِرُوا إِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرِينَ (46)

وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ خَرَجُوا مِنْ دِيارِهِمْ بَطَراً وَ رِئاءَ النَّاسِ وَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ اللَّهُ بِما يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ (47)

وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ وَ قالَ لا غالِبَ لَكُمُ الْيَوْمَ مِنَ النَّاسِ وَ إِنِّي جارٌ لَكُمْ فَلَمَّا تَراءَتِ الْفِئَتانِ نَكَصَ عَلى عَقِبَيْهِ وَ قالَ إِنِّي بَرِيءٌ مِنْكُمْ إِنِّي أَرى ما لا تَرَوْنَ إِنِّي أَخافُ اللَّهَ وَ اللَّهُ شَدِيدُ الْعِقابِ (48)

إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ

عَزِيزٌ حَكِيمٌ (49)

وَ لَوْ تَرى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ (50)

ذلِكَ بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ لَيْسَ بِظَلاَّمٍ لِلْعَبِيدِ (51)

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَفَرُوا بِآياتِ اللَّهِ فَأَخَذَهُمُ اللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ شَدِيدُ الْعِقابِ (52)

ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ (53)

كَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كَذَّبُوا بِآياتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَكْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ كُلٌّ كانُوا ظالِمِينَ (54)

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الَّذِينَ كَفَرُوا فَهُمْ لا يُؤْمِنُونَ (55)

الَّذِينَ عاهَدْتَ مِنْهُمْ ثُمَّ يَنْقُضُونَ عَهْدَهُمْ فِي كُلِّ مَرَّةٍ وَ هُمْ لا يَتَّقُونَ (56)

فَإِمَّا تَثْقَفَنَّهُمْ فِي الْحَرْبِ فَشَرِّدْ بِهِمْ مَنْ خَلْفَهُمْ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ (57)

وَ إِمَّا تَخافَنَّ مِنْ قَوْمٍ خِيانَةً فَانْبِذْ إِلَيْهِمْ عَلى سَواءٍ إِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْخائِنِينَ (58)

وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا سَبَقُوا إِنَّهُمْ لا يُعْجِزُونَ (59)

وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ آخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ ما تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ أَنْتُمْ لا تُظْلَمُونَ (60)

وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ (61)

وَ إِنْ يُرِيدُوا أَنْ يَخْدَعُوكَ فَإِنَّ حَسْبَكَ اللَّهُ هُوَ الَّذِي أَيَّدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِينَ (62)

وَ أَلَّفَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ لَوْ أَنْفَقْتَ ما فِي الْأَرْضِ جَمِيعاً ما أَلَّفْتَ بَيْنَ قُلُوبِهِمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ أَلَّفَ بَيْنَهُمْ إِنَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (63)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَسْبُكَ اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ

الْمُؤْمِنِينَ (64)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنِينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا يَفْقَهُونَ (65)

الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ أَلْفٌ يَغْلِبُوا أَلْفَيْنِ بِإِذْنِ اللَّهِ وَ اللَّهُ مَعَ الصَّابِرِينَ (66)

ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ (67)

لَوْ لا كِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ (68)

فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالاً طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ (69)

يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِمَنْ فِي أَيْدِيكُمْ مِنَ الْأَسْرى إِنْ يَعْلَمِ اللَّهُ فِي قُلُوبِكُمْ خَيْراً يُؤْتِكُمْ خَيْراً مِمَّا أُخِذَ مِنْكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ (70)

وَ إِنْ يُرِيدُوا خِيانَتَكَ فَقَدْ خانُوا اللَّهَ مِنْ قَبْلُ فَأَمْكَنَ مِنْهُمْ وَ اللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ (71)

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَمْ يُهاجِرُوا ما لَكُمْ مِنْ وَلايَتِهِمْ مِنْ شَيْءٍ حَتَّى يُهاجِرُوا وَ إِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِي الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ إِلاَّ عَلى قَوْمٍ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ مِيثاقٌ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ (72)

وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ إِلاَّ تَفْعَلُوهُ تَكُنْ فِتْنَةٌ فِي الْأَرْضِ وَ فَسادٌ كَبِيرٌ (73)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ الَّذِينَ آوَوْا وَ نَصَرُوا أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ (74)

وَ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْ بَعْدُ

وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا مَعَكُمْ فَأُولئِكَ مِنْكُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (75)

غنايم بيشترى برسند. جوان ترها مى گفتند: اين ما بوديم كه دشمن را تار و مار كرديم و به خاك مذلت نشانديم. شمارى را كشتيم و بقيه را فرارى داديم. سال خورده ها نيز مى گفتند: ما بوديم كه در عقبه ى ميدان از جان پيامبر مراقبت و در پشت جبهه، امدادرسانى مى كرديم. اگر ما، پيامبر را رها مى كرديم، شما چگونه مى توانستيد بجنگيد؟ پس نقش اصلى ما در اين پيروزى بر كسى پنهان نيست و سهم ما از غنايم بيشتر است. امّا حقيقت مطلب اين بود كه در اين جنگ، پيامبر صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرمود: مشتى از خاك و سنگريزه از زمين بردار و به من بده. على عليه السلام چنين كرد. پيامبر آن را به سوى مشركان پرتاب كرد و فرمود: رويتان زشت و سياه باد! اين كار، اثر معجزه آسايى داشت؛ زيرا آن گرد و غبار و سنگ ريزه در چشم دشمنان فرو رفت و مسلمانان توانستند آن ها را شكست دهند.

آيه ى 17 سوره ى انفال نازل شد و اين جريان را آشكار ساخت. از اين رو، مسلمانان به قدرت الهى و اشتباه خود پى بردند:

شما، آنان را نكشتيد، بلكه خدا، آنان را كُشت و چون [ريگ به سوى آنان] افكندى، تو نيافكندى، بلكه خدا افكند و بدين وسيله، مؤمنان را به آزمايشى نيكو، بيازمايد. به يقين، خدا، شنواى داناست «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 277؛ تفسير نمونه، ج 7، ص 115؛ نمونه ى بينات، ص 374؛ مجمع البيان، ج 10، ص 184.

دعاى ناخواسته عليه خود

شأن نزول آيه ى 19 سوره ى انفال

مشركان پيش از حركت به سوى بدر، به خانه ى كعبه پناه آوردند، تا براى پيروزى خود و شكست سپاه محمد صلى الله عليه و آله دعا كنند. آنان چنان

به خود مطمئن بودند و خود را بر حق و به خدا نزديك مى ديدند كه از همان لحظه، به پيروزى چشم دوخته از شكست مسلمانان مطمئن بودند. ابوجهل پيشاپيش مشركان دست به سوى آسمان بلند كرد و بقيه نيز دعاى او را با صداى بلند، آمين مى گفتند. او دعا كرد: خدايا! محمد از خويشاوندانش، گسسته و آيين نياكانش را رها كرده است و چيزى مى گويد كه ما آن را نمى شناسيم. خدايا! از ميان اين دو لشكر، آن گروه كه برتر و هدايت يافته تر و گرامى تر است پيروز گردان. خدايا! آيين ما، آيين كهن و قديمى است، امّا آيين محمد، تازه و خام است و ريشه و اصالت ندارد. پيروان هريك از اين دو آيين را كه نزد تو محبوب تر است، پيروز و ديگرى را منكوب گردان.

دُعاى ابوجهل مستجاب شد و خداوند، رسول خويش را در اين جنگ پيروز گردانيد. در اين جا، آيه ى 19 سوره ى انفال نازل شد:

اگر شما خواهان فتح و پيروزى آيين حق هستيد، آيين محمد پيروز شد و حقانيت آن بر شما آشكار گرديد و اگر دست از آيين شرك و مخالفت فرمان خدا برداريد، به سود شماست و اگر به سوى جنگ با مسلمانان باز گرديد، ما هم بار ديگر به سوى شما باز مى گرديم (يعنى مسلمانان را پيروز و شما را مغلوب خواهيم ساخت) و هرگز به فزونى جمعيت خود مغرور، نشويد، زيرا جمعيت شما هرچند زياد باشد، مايه ى بى نيازى شما نخواهد بود و خداوند با مؤمنان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 118؛ نمونه ى بينات، ص 375؛ مجمع البيان، ج 10، ص 187؛ شأن نزول آيات، ص 278.

خيانت

و سرچشمه ى مادى آن

شأن نزول آيه ى 27 سوره ى انفال

يهود بنى قريظه در مدينه براى مقابله با دشمنان، با پيامبر پيمان بسته بودند. به دليل پيمان شكنى و خيانت بنى قريظه پيامبر بيست و يك روز آنان را به محاصره در آورد. هنگامى كه آنان در تنگناى شديد قرار گرفتند، از پيامبر خواستند با همان مفاد صلح پيامبر صلى الله عليه و آله با يهود «بنى نضير»، با آنان صلح كند. در آن صلح، بنى نضير، مجبور شدند به دو شهر از شهرهاى شام به نام «اذرعات» و «اريحا»، كوچ كنند. پيامبر از پذيرش پيشنهاد آنان براى چنين صلحى سر باز زد، امّا پذيرفت هر حكمى كه «سعد بن معاذ» درباره ى آنان بدهد، انجام شود. «بنى قريظه» از حكميت سعد ترسيدند و نپذيرفتند. آنان تقاضا كردند كه پيامبر، «ابولبابه» را نزدشان بفرستد تا با او مشورت كنند. ابولبابه با اين كه مسلمان بود، خيرخواه و مورد اطمينان آنان بود؛ زيرا همسر، فرزند و اموال او نزد بنى قريظه بود. پيامبر صلى الله عليه و آله پذيرفت و «ابولبابه» را به سوى آنان فرستاد. يهوديان از او پرسيدند: نظر تو درباره ى سعد بن معاذ چيست؟ آيا بر حكم سعد گردن نهيم؟ ابولبابه مكثى كرد و با دست به گردن خود اشاره كرد، يعنى او به قتل شما حكم خواهد داد. پس حكم او را نپذيريد. ابولبابه هنوز قدمى بر نداشته بود كه فهميد به خدا و رسول او خيانت كرده است. سپس آيه ى 27 سوره ى انفال نازل شد:

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خدا و پيامبر خيانت نكنيد و (نيز) در امانت هاى خودخيانت روا مداريد، در حالى كه متوجه هستيد و مى دانيد «» (1)

هنگامى كه اين آيه نازل

شد، ابولبابه، خود را به ستونى از ستو نهاى مسجد بست و گفت: به خدا سوگند! نه غذا مى خورم و نه آب مى آشامم تا اين كه بميرم يا خداوند توبه ى مرا بپذيرد. ابولبابه هفت شبانه روز غذا نخورد و آب نياشاميد، تا اين كه بى هوش شد و بر زمين افتاد. در اين هنگام، خداوند، توبه ى او را پذيرفت. مسلمانان به او گفتند: اى ابولبابه! توبه ى تو پذيرفته شده است. او اظهار داشت: خير. به خدا سوگند! من خود را از ستون باز نمى كنم، تا اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله با دست خود مرا بگشايد. پيامبر آمد و او را رها كردند. ابولبابه گفت: براى تكميل توبه ى خود، از اموال و دارايى و خانه اى كه نزد بنى قريظه دارم، چشم مى پوشم و انفاق مى كنم، زيرا براى حفظ آن ها به اين گناه دست يازيده ام. پيامبر فرمود: يك سوم آن را در راه خدا انفاق كنى، بس است.

پاورقى:

(1) تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 143؛ تفسير نمونه، ج 7، ص 134؛ نمونه ى بينات، ص 378؛ مجمع البيان، ج 10، ص 197؛ شأن نزول آيات، ص 279.

بالاتر از هر مكرى

شأن نزول آيه ى 30 سوره ى انفال

با آشكار شدن دعوتِ پيامبر به اسلام و افزايش روند گرويدن به او، گروهى از قريش و اشراف مكه تصميم گرفتند در دارالندوه، گرد آيند. دارالندوه، محل برگزارى جلسه هاى مشورتى بزرگان مكه بود. آنان در ميانه ى راه با پيرمردى خوش سيما كه شيطان صفت بود، روبه رو شدند از او پرسيدند: كيستى؟ گفت: از اهل نجد هستم. چون از تصميم شما باخبر شدم، خواستم براى اظهار عقيده و خيرخواهى، در مجلس شما، حضور يابم. به او اجازه دادند و او همراه آنان به

دارالندوه وارد شد. يكى از حاضران كه درشت اندام بود و صدايش به سختى از حنجره بيرون مى آمد، به جمعيت گفت: به خدا سوگند! بيم آن مى رود كه محمد صلى الله عليه و آله بر شما پيروز گردد و آيين و عظمت شما را در هم بپيچد. چرا خفته ايد و اقدامى نمى كنيد؟ بياييد فكرى اساسى كنيد تا براى هميشه از جانب او آسوده خاطر باشيد. پيرمردى از ته مجلس با صداى بلند گفت: من مى گويم او را حبس كنيد، تا در زندان جان بدهد. آزادى او، قبايل را به جان هم مى اندازد. پيرمرد نجدى، اين نظر را ردّ كرد و گفت: در اين صورت، هوادارانش در يك فرصت مناسب، او را از زندان آزاد مى كنند و از اين سرزمين بيرون مى برند. پس اساسى تر بيانديشيد.

ديگرى گفت: براى اين كه از دست او راحت شويد، او را از اين سرزمين بيرون كنيد در اين صورت چون سر و كارش با ديگران است، به شما زيان نمى رساند.

پيرمرد نجدى بى درنگ گفت: اين عقيده هم درست نيست. مگر سحر كلام او را نمى دانيد؟ شيرينى گفتار و زيبايى بيان و نفوذ كلام او را خوب مى دانيد. با اين اقدام شما، ديگر اعراب گرد او را مى گيرند. سپس با لشكر انبوه در پى شما مى آيد و در اقدامى مشابه، شما را از شهرهاى تان بيرون مى راند و بزرگانِ شما را به قتل مى رساند. جمعيت نيز با تأييد حرف او گفتند: پس چه كنيم؟

ابوجهل كه معمولاً آخر از همه حرف مى زد و تا آن هنگام ساكت بود، به سخن درآمد و گفت: من عقيده اى دارم تازه و از هر جهت كامل. من درباره ى آن بسيار انديشيده ام و گمان مى كنم شما نيز موافقت

كنيد. فكر من اين است كه از هر قبيله اى، جوانى شجاع و شمشير زن را بر مى گزينيم، تا در فرصتى مناسب، دسته جمعى به او حمله كنند. در اين صورت، چون همه در قتل او شريك بوده اند، طايفه ى بنى هاشم نيز براى خون خواهى نمى تواند با همه ى قريش بجنگد. پس جز قبول خون بها چاره اى ندارند. در اين حال، ما نيز به مقصود خود مى رسيم و از خطر او در امان مى مانيم.

پير مرد نجدى با خوشحالى گفت: رأى اين جوان مرد صحيح است و من عقيده ى او را مى پذيرم. به اين ترتيب، پيشنهاد ابوجهل به اتفاق آرا پذيرفته شد و جلسه پايان گرفت.

در اين هنگام، جبرييل فرود آمد و جريان را به پيامبر گفت و به آن حضرت دستور داد كه شب را در بستر خويش نخوابد، پيامبر شبانه، از مكه بيرون آمد و به سوى غار ثور - در نزديكى مكه - حركت كرد.

آن شب، على عليه السلام در بستر پيامبر خوابيد تا كسانى كه از درزِ در مراقب بودند، بستر را تهى نبينند و به پندار اين كه او، پيامبر است، تا سر فرصت به او مهلت دهند. پيامبر نيز از فرصت استفاده كرد و از منطقه ى خطر دور شد. هنگامى كه آنان به خانه ريختند، پيامبر را نيافتند و على را در بستر ديدند. آنان با عصبانيت فرياد زدند، پس محمد صلى الله عليه و آله، كجاست؟ على عليه السلام فرمود: نمى دانم. آنان ردّ پاى پيامبر را پى گرفتند تا به كوه رسيدند. نزديك غار ثور، با تعجب ديدند كه تار عنكبوتى، جلوى غار نمايان است. آنان به يكديگر گفتند: اگر محمد در اين غار بود، بايد تارهاى عنكبوت پاره مى شد. بنابراين، پس از

جست و جوهاى بسيار خسته و نااميد بازگشتند. پيامبر پس از گذشت سه روز از غار درآمد و به سوى مدينه حركت كرد. در اين هنگام، آيه ى 30 سوره ى انفال نازل شد:

(به خاطر بياور) هنگامى را كه كافران نقشه مى كشيدند كه تو را به زندان بيافكنند يا به قتل رسانند يا (از مكه) بيرون كنند. آنان چاره مى انديشيدند (و تدبير مى كردند) و خداوند هم تدبير مى كرد و خدا بهترين چاره جويان است «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 145؛ مجمع البيان، ج 10، ص 203؛ نمونه ى بينات، ص 380.

رضايت حسود به باران سنگ

شأن نزول آيه هاى 32 و 33 سوره ى انفال

رسول گرامى اسلام در طول عمرش، پيوسته از جايگاه و منزلت على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و اولادش سخن مى گفت و با بيان كرامت هاى آنان، بر رعايت حال شان تأكيد مى كرد. در يكى از روزها كه پيامبر در اين باره سخن مى گفت، نضر بن حرث از شنيدن اين سخنان تاب نياورد. وى نزد پيامبر آمد و گفت: اى محمد صلى الله عليه و آله تو سيد و آقاى اولاد آدم هستى، و على، سيّد عرب، و دخترت فاطمه، سرور زنان جهان، و دو پسرانت، حسن و حسين، آقاى جوانان بهشتى، و عموى تو، حمزه سيد شهيدان، و پسر عمويت، جعفر بن ابى طالب، داراى دو بال كه با آن در بهشت پرواز مى كند. براى ديگر عموها و عموزاده هايت نيز موقعيت و منزلتى بيان كرده اى. بنابراين، ديگر براى قريش و عرب چه مقام و منزلتى باقى خواهد ماند؟ رسول خدا در فكر فرو رفت. سپس سر بلند كرد و فرمود: به خدا سوگند! اين مقام هايى كه شمردى، من به آنان نداده ام، بلكه خداوند بخشيده

است. پس من نقشى ندارم. چهره ى نضر بن حرث پس از اين پاسخ، برافروخته شد و از پيامبر روى برگردانيد. پس گفت: بار خدايا! اگر اين مقام و منزلت ها از ناحيه ى تو باشد، سنگى از آسمان بر ما فرود آور و ما را به عذاب دردناك گرفتار ساز.

بعد از گفتن اين سخن، پيامبر او را نصيحت مى كرد. نضر گفت: يا رسول اللّه! براى خود و ديگر اهل بيت خود گفتى، دريافتم و به شرافت و فضلى كه براى آن ها در دنيا و آخرت قايل گشتى، آگاه گشتم. ولى با توجه به اين مراتب، مى خواهم از مدينه كوچ كنم، زيرا تاب شنيدن اين گفتار را ندارم. پيامبر باز وى را نصيحت كرد و پند و اندرز داد. ايشان فرمود: تو نيز اگر دوباره ايمان بياورى و در گناهان صبر پيشه كنى، ممكن است چنين مواهبى از سوى پروردگار نصيب تو گردد. بنابراين، اسلام اختيار كن و با پيروى از خداوند، خشنود باش، زيرا خداوند، گاهى بندگان خود را به انواع بدى ها در معرض آزمايش و امتحان قرار مى دهد. البته بخشش خداوند، بزرگ و احسان او بسيار است. نضر بن حرث هم چنان خوددارى ورزيد و اجازه خواست كه از مدينه بيرون رود. پيامبر نيز به او اجازه داد. پس به خانه ى خويش رفت و وسايل سفر خود را آماده كرد و پيوسته مى گفت: بار خدايا! اگر اين مراتب را كه محمد صلى الله عليه و آله مى گويد، راست باشد، از آسمان بر سر ما، سنگ بباران يا ما را به عذاب دردناك مبتلا ساز. خداوند، آيه ى 32 و 33 را در اين باره نازل فرمود:

و (به خاطر بياور) زمانى را كه گفتند:

پروردگارا! اگر اين حق است و از سوى تو است، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر يا عذاب دردناكى براى ما بفرست «» ولى خداوند، تا هنگامى كه تو در ميان شان هستى، آنان را مجازات نخواهد كرد. و (نيز) تا استغفار مى كنند، خدا عذاب شان نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 280؛ تفسير نمونه، ج 7، ص 152؛ نمونه ى بينات، ص 383؛ مجمع البيان، ج 10، ص 209.

رضايت حسود به باران سنگ

شأن نزول آيه هاى 32 و 33 سوره ى انفال

رسول گرامى اسلام در طول عمرش، پيوسته از جايگاه و منزلت على عليه السلام و فاطمه عليهاالسلام و اولادش سخن مى گفت و با بيان كرامت هاى آنان، بر رعايت حال شان تأكيد مى كرد. در يكى از روزها كه پيامبر در اين باره سخن مى گفت، نضر بن حرث از شنيدن اين سخنان تاب نياورد. وى نزد پيامبر آمد و گفت: اى محمد صلى الله عليه و آله تو سيد و آقاى اولاد آدم هستى، و على، سيّد عرب، و دخترت فاطمه، سرور زنان جهان، و دو پسرانت، حسن و حسين، آقاى جوانان بهشتى، و عموى تو، حمزه سيد شهيدان، و پسر عمويت، جعفر بن ابى طالب، داراى دو بال كه با آن در بهشت پرواز مى كند. براى ديگر عموها و عموزاده هايت نيز موقعيت و منزلتى بيان كرده اى. بنابراين، ديگر براى قريش و عرب چه مقام و منزلتى باقى خواهد ماند؟ رسول خدا در فكر فرو رفت. سپس سر بلند كرد و فرمود: به خدا سوگند! اين مقام هايى كه شمردى، من به آنان نداده ام، بلكه خداوند بخشيده است. پس من نقشى ندارم. چهره ى نضر بن حرث پس از اين پاسخ، برافروخته شد و از پيامبر

روى برگردانيد. پس گفت: بار خدايا! اگر اين مقام و منزلت ها از ناحيه ى تو باشد، سنگى از آسمان بر ما فرود آور و ما را به عذاب دردناك گرفتار ساز.

بعد از گفتن اين سخن، پيامبر او را نصيحت مى كرد. نضر گفت: يا رسول اللّه! براى خود و ديگر اهل بيت خود گفتى، دريافتم و به شرافت و فضلى كه براى آن ها در دنيا و آخرت قايل گشتى، آگاه گشتم. ولى با توجه به اين مراتب، مى خواهم از مدينه كوچ كنم، زيرا تاب شنيدن اين گفتار را ندارم. پيامبر باز وى را نصيحت كرد و پند و اندرز داد. ايشان فرمود: تو نيز اگر دوباره ايمان بياورى و در گناهان صبر پيشه كنى، ممكن است چنين مواهبى از سوى پروردگار نصيب تو گردد. بنابراين، اسلام اختيار كن و با پيروى از خداوند، خشنود باش، زيرا خداوند، گاهى بندگان خود را به انواع بدى ها در معرض آزمايش و امتحان قرار مى دهد. البته بخشش خداوند، بزرگ و احسان او بسيار است. نضر بن حرث هم چنان خوددارى ورزيد و اجازه خواست كه از مدينه بيرون رود. پيامبر نيز به او اجازه داد. پس به خانه ى خويش رفت و وسايل سفر خود را آماده كرد و پيوسته مى گفت: بار خدايا! اگر اين مراتب را كه محمد صلى الله عليه و آله مى گويد، راست باشد، از آسمان بر سر ما، سنگ بباران يا ما را به عذاب دردناك مبتلا ساز. خداوند، آيه ى 32 و 33 را در اين باره نازل فرمود:

و (به خاطر بياور) زمانى را كه گفتند: پروردگارا! اگر اين حق است و از سوى تو است، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود

آر يا عذاب دردناكى براى ما بفرست «» ولى خداوند، تا هنگامى كه تو در ميان شان هستى، آنان را مجازات نخواهد كرد. و (نيز) تا استغفار مى كنند، خدا عذاب شان نمى كند «» (1)

پاورقى:

(1) شأن نزول آيات، ص 280؛ تفسير نمونه، ج 7، ص 152؛ نمونه ى بينات، ص 383؛ مجمع البيان، ج 10، ص 209.

سوت و كف به چه انگيزه اى؟!

شأن نزول آيه ى 35 سوره ى انفال

ماجراجويان قريش براى تحقير و آزار پيامبر و ياران او به هر وسيله اى دست مى يازيدند. داد و فرياد مى كردند، نعره مى زدند و سر و صدا راه مى انداختند تا از شخصيت پيامبر بكاهند و يارانش را از گرد او پراكنده سازند. شگفت آن بود كه آنان، كردار زشت خود را بندگى و عبادت مى ناميدند.

كف زدن و سوت كشيدن از جمله كارهاى احمقانه اى بود كه در اطراف خانه ى كعبه انجام مى دادند و بدين ترتيب، با بر هم زدن آرامش مسلمانان، مانع از نماز و عبادت شان مى شدند. آنان حتى براى جلب توجه، با سر و بدنى عريان، پيرامون خانه ى كعبه حاضر مى شدند و اين گونه اظهار وجود مى كردند. به ويژه هنگامى كه پيامبر در كنار حجرالاسود به عبادت مى پرداخت، دو نفر در سمت راست و چپ حضرت مى ايستادند. يكى صيحه مى كشيد و ديگرى كف مى زد، تا پيامبر را از نماز خواندن باز دارند. آيه ى 35 سوره ى انفال به چنين افرادى، وعده ى عذاب داد:

نماز آنان (كه مدعى هستند ما هم نماز داريم) نزد خانه (خدا) چيزى جز «سوت كشيدن» و «كف زدن» نبود. پس عذاب الهى را به دليل كفرتان بچشيد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 151؛ شأن نزول قرآن، ص 282؛ مجمع البيان، ج 10،

ص 212؛ نمونه ى بينات، ص 384.

سرمايه هاى كلان مبارزه با حق

شأن نزول آيه هاى 36 و 37 سوره ى انفال

«ابوسفيان»؛ بزرگ مكه در رأس يك كاروان مهم تجارتى، از شام به سوى مكه باز مى گشت. پيامبر به ياران خود دستور داد براى ضربه زدن به بنيه ى اقتصادى دشمن به آن كاروان حمله برند و به تلافى اموالى كه قريش از مسلمانان مصادره كرده بود، مال آنان را مصادره كنند. ابوسفيان، براى آگاهى اهل مكه و درخواست كمك، قاصدى را به مكه فرستاد. هنگامى كه مشركان مكه از جريان آگاه شدند، اموال فراوانى براى كمك به جنگ جويان، فراهم آوردند. چون عده ى زيادى را براى جنگ با مسلمانان آماده كرده بودند، دوازده نفر از سرانِ قريش، به نوبت، هزينه ى خوراك آنان را قبول كردند. هر روز، يك نفر، كل لشكر را غذا مى داد. آن دوازده نفر عبارت بودند از: ابوجهل بن هشام، عتبه بن ربيعه، شيبه بن ربيعه، نبيه بن الحجّاج، منبّه بن الحجّاج، ابوالبخترى بن هشام، نضر بن حرث، حكيم بن حزام، ابىّ بن خلف، زمعه بن الاسود، حرث بن عامر و عباس بن عبد المطلب.

آيه ى 36 و 37 سوره ى انفال نازل شد و از شكست و حسرت و اندوه مشركان خبر داد:

آنان كه كافر شدند، اموال شان را براى باز داشتن مردم از راه خدا انفاق مى كنند. آنان، اين اموال را انفاق مى كنند، اما مايه ى حسرت و اندوه شان خواهد شد. سپس شكست خواهند خورد و (در جهان ديگر اين) كافران همگى به سوى دوزخ مى روند «»(اين ها همه) براى آن است كه خداوند (مى خواهد) ناپاك را از پاك جدا سازد و ناپاك ها را روى هم بگذارد و انباشته سازد

و يك جا در دوزخ قرار دهد و اينان، زيان كاران هستند «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 159؛ شأن نزول آيات، ص 282؛ مجمع البيان، ج 10، ص 213؛ نمونه ى بينات، ص385.

سرمايه هاى كلان مبارزه با حق

شأن نزول آيه هاى 36 و 37 سوره ى انفال

«ابوسفيان»؛ بزرگ مكه در رأس يك كاروان مهم تجارتى، از شام به سوى مكه باز مى گشت. پيامبر به ياران خود دستور داد براى ضربه زدن به بنيه ى اقتصادى دشمن به آن كاروان حمله برند و به تلافى اموالى كه قريش از مسلمانان مصادره كرده بود، مال آنان را مصادره كنند. ابوسفيان، براى آگاهى اهل مكه و درخواست كمك، قاصدى را به مكه فرستاد. هنگامى كه مشركان مكه از جريان آگاه شدند، اموال فراوانى براى كمك به جنگ جويان، فراهم آوردند. چون عده ى زيادى را براى جنگ با مسلمانان آماده كرده بودند، دوازده نفر از سرانِ قريش، به نوبت، هزينه ى خوراك آنان را قبول كردند. هر روز، يك نفر، كل لشكر را غذا مى داد. آن دوازده نفر عبارت بودند از: ابوجهل بن هشام، عتبه بن ربيعه، شيبه بن ربيعه، نبيه بن الحجّاج، منبّه بن الحجّاج، ابوالبخترى بن هشام، نضر بن حرث، حكيم بن حزام، ابىّ بن خلف، زمعه بن الاسود، حرث بن عامر و عباس بن عبد المطلب.

آيه ى 36 و 37 سوره ى انفال نازل شد و از شكست و حسرت و اندوه مشركان خبر داد:

آنان كه كافر شدند، اموال شان را براى باز داشتن مردم از راه خدا انفاق مى كنند. آنان، اين اموال را انفاق مى كنند، اما مايه ى حسرت و اندوه شان خواهد شد. سپس شكست خواهند خورد و (در جهان ديگر اين) كافران همگى به

سوى دوزخ مى روند «»(اين ها همه) براى آن است كه خداوند (مى خواهد) ناپاك را از پاك جدا سازد و ناپاك ها را روى هم بگذارد و انباشته سازد و يك جا در دوزخ قرار دهد و اينان، زيان كاران هستند «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 159؛ شأن نزول آيات، ص 282؛ مجمع البيان، ج 10، ص 213؛ نمونه ى بينات، ص385.

رهبرى شالوده ى وحدت

شأن نزول آيه هاى 46 و 47 سوره ى انفال

در جنگ بدر، پيامبر ابتدا با لشكريانش در نقطه اى بيابانى مستقر شدند. چشمه يا چاه آبى در آن نزديكى ديده نمى شد. از اين رو، ماندن در آن مكان به صلاح نبود. «خبّاب بن منذر» كه منطقه را كاملاً مى شناخت و از چشمه و چاه هاى آب آگاهى كامل داشت، نزد پيامبر آمد. ولى پيشنهاد كرد كه پيامبر از اردو زدن در اين جا چشم بپوشد و به منطقه اى برود كه به آب نزديك باشد. خباب، محدوده ى آن منطقه را هم بيان كرد تا اگر پيامبر تأييد كند، در آن جا مستقر گردند و پس از آن، لشكريان نيز به آن حضرت بپيوندند. در اين ميان، عده اى با اين پيشنهاد مخالفت كردند. ممكن است دليل اين مخالفت، دشمنى شخصى آنان با خبّاب باشد يا اين كه به دليل تن پرورى، نمى خواستند جا به جا شوند. شايد نيز در پى اختلاف افكنى در صفوف مسلمانان بودند. با اين حال، اكثريت مسلمانان با اين پيشنهاد موافق بودند. بحث و جدل بالا گرفت و كار به مشاجره كشيده شد. چيزى نمانده بود كه دو گروه بر روى هم شمشير بكشند و كار به خون ريزى بيانجامد. در اين هنگام آيه ى 46 و 47 سوره ى انفال نازل شد. رسول خدا نيز

پيشنهاد خبّاب را پذيرفت و به اين دعوا پايان داد:

از خدا و پيامبرش، پيروى كنيد و نزاع و كشمكش مكنيد تا سست نشويد و قدرت (و شوكت و هيبت) شما از ميان نرود و استقامت ورزيد؛ زيرا خداوند با استقامت كنندگان است «» و مانند كسانى نباشيد كه از سرزمين خود، از روى هواپرستى و غرور و خودنمايى كردن در برابر مردم (به سوى ميدان بدر) بيرون آمدند و (مردم را) از راه خدا باز مى داشتند (و سرانجام كارشان، شكست و نابودى شد) و خداوند به آن چه عمل مى كنند احاطه و (آگاهى) دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 195؛ نمونه ى بينات، ص 387؛ مجمع البيان، ج 10، ص 232.

رهبرى شالوده ى وحدت

شأن نزول آيه هاى 46 و 47 سوره ى انفال

در جنگ بدر، پيامبر ابتدا با لشكريانش در نقطه اى بيابانى مستقر شدند. چشمه يا چاه آبى در آن نزديكى ديده نمى شد. از اين رو، ماندن در آن مكان به صلاح نبود. «خبّاب بن منذر» كه منطقه را كاملاً مى شناخت و از چشمه و چاه هاى آب آگاهى كامل داشت، نزد پيامبر آمد. ولى پيشنهاد كرد كه پيامبر از اردو زدن در اين جا چشم بپوشد و به منطقه اى برود كه به آب نزديك باشد. خباب، محدوده ى آن منطقه را هم بيان كرد تا اگر پيامبر تأييد كند، در آن جا مستقر گردند و پس از آن، لشكريان نيز به آن حضرت بپيوندند. در اين ميان، عده اى با اين پيشنهاد مخالفت كردند. ممكن است دليل اين مخالفت، دشمنى شخصى آنان با خبّاب باشد يا اين كه به دليل تن پرورى، نمى خواستند جا به جا شوند. شايد نيز در پى اختلاف افكنى در صفوف

مسلمانان بودند. با اين حال، اكثريت مسلمانان با اين پيشنهاد موافق بودند. بحث و جدل بالا گرفت و كار به مشاجره كشيده شد. چيزى نمانده بود كه دو گروه بر روى هم شمشير بكشند و كار به خون ريزى بيانجامد. در اين هنگام آيه ى 46 و 47 سوره ى انفال نازل شد. رسول خدا نيز پيشنهاد خبّاب را پذيرفت و به اين دعوا پايان داد:

از خدا و پيامبرش، پيروى كنيد و نزاع و كشمكش مكنيد تا سست نشويد و قدرت (و شوكت و هيبت) شما از ميان نرود و استقامت ورزيد؛ زيرا خداوند با استقامت كنندگان است «» و مانند كسانى نباشيد كه از سرزمين خود، از روى هواپرستى و غرور و خودنمايى كردن در برابر مردم (به سوى ميدان بدر) بيرون آمدند و (مردم را) از راه خدا باز مى داشتند (و سرانجام كارشان، شكست و نابودى شد) و خداوند به آن چه عمل مى كنند احاطه و (آگاهى) دارد «» (1)

پاورقى:

(1) تفسير نمونه، ج 7، ص 195؛ نمونه ى بينات، ص 387؛ مجمع البيان، ج 10، ص 232.

از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَالرَّسُولِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَاتَّقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَأَصْلِحُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ذاتَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَيْنِكُمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَطِيعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {مُؤْمِنِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب

{إِنَّمَا} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {الْمُؤْمِنُونَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ذُكِرَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَجِلَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {قُلُوبُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَإِذا} (و) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تُلِيَتْ} فعل

ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتُهُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {زادَتْهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {إِيماناً} تمييز، منصوب {وَعَلى} (و) حرف عطف / حرف جر {رَبِّهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَتَوَكَّلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{الَّذِينَ} بدل تابع {يُقِيمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الصَّلاةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَمِمَّا} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَزَقْناهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُؤْمِنُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {دَرَجاتٌ} مبتدا مؤخّر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَغْفِرَةٌ} (و)

حرف عطف / معطوف تابع {وَرِزْقٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كَرِيمٌ} نعت تابع

{كَما} (ك) حرف جر / حرف مصدرى {أَخْرَجَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {رَبُّكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر {بَيْتِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِالْحَقِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنَّ} (و) حاليه / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فَرِيقاً} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {لَكارِهُونَ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يُجادِلُونَكَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {الْحَقِّ} اسم مجرور يا در محل جر {بَعْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {ما} حرف مصدرى {تَبَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَأَنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {يُساقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {إِلَى} حرف جر {الْمَوْتِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَنْظُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِذْ} (و)

حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَعِدُكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِحْدَى} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {الطَّائِفَتَيْنِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {أَنَّها} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر إنَّ محذوف {وَتَوَدُّونَ} (و) حاليه / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {غَيْرَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {ذاتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الشَّوْكَةِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُرِيدُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَنْ} حرف نصب {يُحِقَّ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِكَلِماتِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَقْطَعَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {دابِرَ} مفعولٌ به، منصوب يا

در محل نصب {الْكافِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{لِيُحِقَّ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْحَقَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُبْطِلَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْباطِلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَلَوْ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {كَرِهَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْمُجْرِمُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} بدل تابع {تَسْتَغِيثُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {رَبَّكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَاسْتَجابَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مُمِدُّكُمْ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بِأَلْفٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {الْمَلائِكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {مُرْدِفِينَ} حال، منصوب

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {جَعَلَهُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {بُشْرى} مفعول لأجله، منصوب {وَلِتَطْمَئِنَّ} (و) حرف عطف /

(ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {قُلُوبُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَا} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {النَّصْرُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {مِنْ} حرف جر {عِنْدِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يُغَشِّيكُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {النُّعاسَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {أَمَنَةً} حال، منصوب {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيُنَزِّلُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {ماءً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لِيُطَهِّرَكُمْ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {وَيُذْهِبَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رِجْزَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الشَّيْطانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَلِيَرْبِطَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {قُلُوبِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيُثَبِّتَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْأَقْدامَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{إِذْ} بدل تابع {يُوحِي} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {رَبُّكَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلَى} حرف جر {الْمَلائِكَةِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر إنَّ محذوف {فَثَبِّتُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَأُلْقِي} (س) حرف استقبال /

فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير {فِي} حرف جر {قُلُوبِ} اسم مجرور يا در محل جر {الَّذِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الرُّعْبَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاضْرِبُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَوْقَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْأَعْناقِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاضْرِبُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كُلَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَنانٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {شَاقُّوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُشاقِقِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {اللَّهَ} مفعولٌ

به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {شَدِيدُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {فَذُوقُوهُ} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِلْكافِرِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {عَذابَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {النَّارِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَقِيتُمُ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {زَحْفاً} حال، منصوب {فَلا} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جزم {تُوَلُّوهُمُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه)

ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْأَدْبارَ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب

{وَمَنْ} (و) حرف عطف / اسم شرط جازم در محل رفع و مبتدا {يُوَلِّهِمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {يَوْمَئِذٍ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (إذ) مضاف إليه {دُبُرَهُ} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {مُتَحَرِّفاً} حال، منصوب {لِقِتالٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَوْ} حرف عطف {مُتَحَيِّزاً} معطوف تابع {إِلى} حرف جر {فِئَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {باءَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِغَضَبٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمَأْواهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {جَهَنَّمُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَبِئْسَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى جامد براى انشاء ذم {الْمَصِيرُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{فَلَمْ} (ف) حرف عطف / حرف جزم {تَقْتُلُوهُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل

يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {قَتَلَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {رَمَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {رَمَيْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {رَمى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {وَلِيُبْلِيَ} (و) حرف عطف / (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {بَلاءً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {حَسَناً} نعت تابع {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {سَمِيعٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{ذلِكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {مُوهِنُ} خبر أنَّ، مرفوع يا

در محل رفع {كَيْدِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْكافِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِنْ} حرف شرط جازم {تَسْتَفْتِحُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {جاءَكُمُ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {الْفَتْحُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَنْتَهُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَهُوَ} (ف) رابط جواب براى شرط / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَعُودُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {نَعُدْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {وَلَنْ} (و) حرف عطف / حرف نصب {تُغْنِيَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِئَتُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {شَيْئاً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {وَلَوْ} (و) حاليه / حرف شرط غير جازم {كَثُرَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {وَأَنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در

محل نصب {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمُؤْمِنِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَطِيعُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَوَلَّوْا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَسْمَعُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَسْمَعُونَ} فعل

مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {شَرَّ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {الدَّوَابِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الصُّمُّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْبُكْمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِينَ} نعت تابع {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْقِلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {عَلِمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لَأَسْمَعَهُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَلَوْ} (و) حرف عطف / حرف شرط غير جازم {أَسْمَعَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَتَوَلَّوْا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مُعْرِضُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل

نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اسْتَجِيبُوا} فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلِلرَّسُولِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {دَعاكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يُحْيِيكُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {يَحُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر أنَّ محذوف {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْمَرْءِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَقَلْبِهِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنَّهُ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {إِلَيْهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تُحْشَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به

ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر أنَّ محذوف

{وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فِتْنَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تُصِيبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (هي) در تقدير {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {ظَلَمُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {خَاصَّةً} حال، منصوب {وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {شَدِيدُ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَاذْكُرُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {قَلِيلٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {مُسْتَضْعَفُونَ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {تَخافُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَتَخَطَّفَكُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {النَّاسُ} فاعل، مرفوع يا در

محل رفع {فَآواكُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَأَيَّدَكُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِنَصْرِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَرَزَقَكُمْ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الطَّيِّباتِ} اسم مجرور يا در محل جر {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تَشْكُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لا} حرف جزم {تَخُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَالرَّسُولَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَتَخُونُوا} (و) معيّه / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَماناتِكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف

اليه {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {تَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَاعْلَمُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّما} حرف مكفوف (كافّه و مكفوفه) {أَمْوالُكُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَوْلادُكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِتْنَةٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {عِنْدَهُ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر أنَّ محذوف / خبر مقدّم محذوف {أَجْرٌ} مبتدا مؤخّر {عَظِيمٌ} نعت تابع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {تَتَّقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَجْعَلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فُرْقاناً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَيُكَفِّرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل،

ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {سَيِّئاتِكُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَيَغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {ذُو} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْفَضْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الْعَظِيمِ} نعت تابع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يَمْكُرُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {بِكَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لِيُثْبِتُوكَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَوْ} حرف عطف {يَقْتُلُوكَ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {أَوْ} حرف عطف {يُخْرِجُوكَ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {وَيَمْكُرُونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَيَمْكُرُ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى

{اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {خَيْرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْماكِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِذا} (و) حرف استيناف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تُتْلى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آياتُنا} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {قَدْ} حرف تحقيق {سَمِعْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَوْ} حرف شرط غير جازم {نَشاءُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (نحن) در تقدير {لَقُلْنا} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِثْلَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {هذا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف نفى غير عامل {هذا} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {إِلاَّ} حرف استثنا {أَساطِيرُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْأَوَّلِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {قالُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهُمَّ} منادا، منصوب يا در محل نصب {إِنْ} حرف شرط جازم {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {هذا} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {هُوَ}

ضمير فصل بدون محل {الْحَقَّ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {عِنْدِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَمْطِرْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَيْنا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حِجارَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {السَّماءِ} اسم مجرور يا در محل جر {أَوِ} حرف عطف {ائْتِنا} فعل امر، مبنى بر حذف حرف عله (ى) / (نا) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِعَذابٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَلِيمٍ} نعت تابع

{وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {لِيُعَذِّبَهُمْ} (ل) حرف جحود و نصب فرعى / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر كان، محذوف يا در تقدير {وَأَنْتَ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {فِيهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {مُعَذِّبَهُمْ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَهُمْ} (و) حاليه

/ مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَسْتَغْفِرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَما} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {أَلاَّ} (أن) حرف نصب / حرف نفى غير عامل {يُعَذِّبَهُمُ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَهُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَصُدُّونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَنِ} حرف جر {الْمَسْجِدِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْحَرامِ} نعت تابع {وَما} (و) حرف عطف / حرف نفى غير عامل {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {أَوْلِياءَهُ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنْ} حرف نفى غير عامل {أَوْلِياؤُهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِلاَّ} حرف استثنا {الْمُتَّقُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {أَكْثَرَهُمْ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {يَعْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون

/ (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لكن محذوف

{وَما} (و) حرف استيناف / حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {صَلاتُهُمْ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْبَيْتِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِلاَّ} حرف استثنا {مُكاءً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَتَصْدِيَةً} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فَذُوقُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْعَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {تَكْفُرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُنْفِقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف {أَمْوالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {لِيَصُدُّوا} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ}

مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَسَيُنْفِقُونَها} (ف) حرف استيناف / (س) حرف استقبال / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {ثُمَّ} حرف عطف {تَكُونُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هي) در تقدير {عَلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {حَسْرَةً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {ثُمَّ} حرف عطف {يُغْلَبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِلى} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر {يُحْشَرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{لِيَمِيزَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْخَبِيثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الطَّيِّبِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيَجْعَلَ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {الْخَبِيثَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بَعْضَهُ} بدل تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {عَلى} حرف جر {بَعْضٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَيَرْكُمَهُ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى

يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {جَمِيعاً} حال، منصوب {فَيَجْعَلَهُ} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {جَهَنَّمَ} اسم مجرور يا در محل جر {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْخاسِرُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِلَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنْ} حرف شرط جازم {يَنْتَهُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {يُغْفَرْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ما} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع {قَدْ} حرف تحقيق {سَلَفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَعُودُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَقَدْ} (ف) حرف تعليل / حرف تحقيق {مَضَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {سُنَّتُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {الْأَوَّلِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَقاتِلُوهُمْ} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل /

(ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {حَتَّى} حرف نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {فِتْنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَيَكُونَ} (و) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {الدِّينُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كُلُّهُ} توكيد تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَإِنِ} (ف) حرف عطف / حرف شرط جازم {انْتَهَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {تَوَلَّوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَاعْلَمُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {مَوْلاكُمْ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {نِعْمَ} فعل ماضى جامد براى انشاء مدح {الْمَوْلى} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَنِعْمَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى جامد براى انشاء مدح {النَّصِيرُ} فاعل،

مرفوع يا در محل رفع

{وَاعْلَمُوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنَّما} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ما) اسم أنّ {غَنِمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر أنَّ محذوف {مِنْ} حرف جر {شَيْءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأَنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {لِلَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {خُمُسَهُ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلِلرَّسُولِ} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلِذِي} (و) حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الْقُرْبى} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالْيَتامى} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَالْمَساكِينِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {وَابْنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {السَّبِيلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {كُنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {آمَنْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل / خبر كان، محذوف يا در تقدير {بِاللَّهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَما} (و) حرف عطف / معطوف تابع {أَنْزَلْنا} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَلى} حرف جر {عَبْدِنا} اسم مجرور يا در محل جر /

(نا) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {يَوْمَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْفُرْقانِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يَوْمَ} بدل تابع {الْتَقَى} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {الْجَمْعانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلى} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {قَدِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {أَنْتُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعُدْوَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الدُّنْيا} نعت تابع {وَهُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِالْعُدْوَةِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْقُصْوى} نعت تابع {وَالرَّكْبُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {أَسْفَلَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {تَواعَدْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {لاَخْتَلَفْتُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْمِيعادِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلكِنْ} (و) حرف عطف / حرف استدراك {لِيَقْضِيَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب

به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَمْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَفْعُولاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {لِيَهْلِكَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {مَنْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {هَلَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْ} حرف جر {بَيِّنَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَيَحْيى} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {مَنْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {حَيَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَنْ} حرف جر {بَيِّنَةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِنَّ} (و) حرف استيناف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَسَمِيعٌ} (ل) حرف مزحلقه / خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِذْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُرِيكَهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به ثان (دوم) {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {مَنامِكَ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قَلِيلاً} مفعولٌ به ثالث (سوم)، منصوب يا در محل نصب {وَلَوْ} (و) حرف عطف

/ حرف شرط غير جازم {أَراكَهُمْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به ثان (دوم) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {كَثِيراً} مفعولٌ به ثالث (سوم)، منصوب يا در محل نصب {لَفَشِلْتُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {وَلَتَنازَعْتُمْ} (و) حرف عطف / (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {الْأَمْرِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {سَلَّمَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {بِذاتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الصُّدُورِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{وَإِذْ} (و) حرف عطف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُرِيكُمُوهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / (و) حرف زائد براى اشباع ميم / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به ثان (دوم) / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِذِ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الْتَقَيْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون

/ (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {أَعْيُنِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {قَلِيلاً} حال، منصوب {وَيُقَلِّلُكُمْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {أَعْيُنِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لِيَقْضِيَ} (ل) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَمْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مَفْعُولاً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب {وَإِلَى} (و) حرف استيناف / حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {تُرْجَعُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْأُمُورُ} نائب فاعل، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {الَّذِينَ} بدل تابع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِذا} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {لَقِيتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {فِئَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَاثْبُتُوا} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَاذْكُرُوا} (و) حرف عطف /

فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَثِيراً} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {لَعَلَّكُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ك) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {تُفْلِحُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَأَطِيعُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَرَسُولَهُ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَنازَعُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَتَفْشَلُوا} (ف) حرف نصب / فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَتَذْهَبَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {رِيحُكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَاصْبِرُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الصَّابِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر إنَّ محذوف

{وَلا} (و) حرف عطف / حرف جزم {تَكُونُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و)

ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {كَالَّذِينَ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {خَرَجُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {دِيارِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {بَطَراً} حال، منصوب {وَرِئاءَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {النَّاسِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَيَصُدُّونَ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَنْ} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {يَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مُحِيطٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِذْ} (و) حرف استيناف / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {زَيَّنَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {الشَّيْطانُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {أَعْمالَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقالَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لا} (لا)ى نفى جنس {غالِبَ} اسم لاى نفى جنس، منصوب {لَكُمُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر لاى نفى جنس، محذوف {الْيَوْمَ} ظرف يا

مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {النَّاسِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَإِنِّي} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {جارٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَلَمَّا} (ف) حرف عطف / ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {تَراءَتِ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {الْفِئَتانِ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {نَكَصَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {عَلى} حرف جر {عَقِبَيْهِ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَقالَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {بَرِيءٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {أَرى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {تَرَوْنَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنِّي} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ي) ضمير متصل در محل نصب، اسم

إنّ {أَخافُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنا) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {شَدِيدُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{إِذْ} بدل تابع {يَقُولُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الْمُنافِقُونَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {فِي} حرف جر {قُلُوبِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مَرَضٌ} مبتدا مؤخّر {غَرَّ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {هؤُلاءِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {دِينُهُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَمَنْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط جازم {يَتَوَكَّلْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {عَزِيزٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَلَوْ} (و) حرف استيناف / حرف شرط غير جازم {تَرى} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِذْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {يَتَوَفَّى} فعل

مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى {الَّذِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {الْمَلائِكَةُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {يَضْرِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وُجُوهَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَدْبارَهُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَذُوقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَذابَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الْحَرِيقِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} (ب) حرف جر / حرف مصدرى {قَدَّمَتْ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ت) تأنيث {أَيْدِيكُمْ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {لَيْسَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / اسم ليس، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِظَلاَّمٍ} (ب) حرف جر زائد / خبر ليس، منصوب يا در محل نصب / خبر أنَّ محذوف {لِلْعَبِيدِ} (ل) حرف جر زائد / مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{كَدَأْبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فَأَخَذَهُمُ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {بِذُنُوبِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {قَوِيٌّ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {شَدِيدُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {الْعِقابِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر

{ذلِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِأَنَّ} (ب) حرف جر / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لَمْ} حرف جزم {يَكُ} فعل مضارع، مجزوم به سكون بر نون محذوف / اسم كان، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مُغَيِّراً} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر إنَّ محذوف / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {نِعْمَةً} مفعولٌ به (مغيّراً)، منصوب يا در محل نصب {أَنْعَمَها} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در

تقدير {عَلى} حرف جر {قَوْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر {حَتَّى} حرف نصب {يُغَيِّرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِأَنْفُسِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {سَمِيعٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر أنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{كَدَأْبِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {آلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {قَبْلِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {كَذَّبُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِآياتِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {رَبِّهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأَهْلَكْناهُمْ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {بِذُنُوبِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَغْرَقْنا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر سكون / (نا) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {آلَ} مفعولٌ به، منصوب يا

در محل نصب {فِرْعَوْنَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَكُلٌّ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع، اسم كان {ظالِمِينَ} خبر كان، منصوب يا در محل نصب / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {شَرَّ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {الدَّوَابِّ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عِنْدَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {الَّذِينَ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {فَهُمْ} (ف) حرف تعليل / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يُؤْمِنُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{الَّذِينَ} بدل تابع {عاهَدْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {ثُمَّ} حرف عطف {يَنْقُضُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَهْدَهُمْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {كُلِّ} اسم مجرور يا در محل جر {مَرَّةٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَهُمْ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل

{يَتَّقُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{فَإِمَّا} (ف) حرف عطف / (ان) حرف شرط جازم / (ما) حرف زائد {تَثْقَفَنَّهُمْ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {فِي} حرف جر {الْحَرْبِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَشَرِّدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {بِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَنْ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {خَلْفَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَعَلَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم لعل {يَذَّكَّرُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر لعل محذوف

{وَإِمَّا} (و) حرف عطف / (ان) حرف شرط جازم / (ما) حرف زائد {تَخافَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {مِنْ} حرف جر {قَوْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر {خِيانَةً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فَانْبِذْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {إِلَيْهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَلى} حرف جر {سَواءٍ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا

حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {لا} حرف نفى غير عامل {يُحِبُّ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر إنَّ محذوف {الْخائِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{وَلا} (و) حرف استيناف / حرف جزم {يَحْسَبَنَّ} فعل مضارع، مبنى بر فتحه / نون تأكيد ثقليه {الَّذِينَ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {سَبَقُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {إِنَّهُمْ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {لا} حرف نفى غير عامل {يُعْجِزُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / خبر إنَّ محذوف

{وَأَعِدُّوا} (و) حرف استيناف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {مَا} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {اسْتَطَعْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {قُوَّةٍ} اسم مجرور يا در محل جر {وَمِنْ} (و) حرف عطف / حرف جر {رِباطِ} اسم مجرور يا در محل جر {الْخَيْلِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {تُرْهِبُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {عَدُوَّ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب

{اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَعَدُوَّكُمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَآخَرِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {مِنْ} حرف جر {دُونِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لا} حرف نفى غير عامل {تَعْلَمُونَهُمُ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {اللَّهُ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يَعْلَمُهُمْ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {وَما} (و) حرف عطف / مفعولٌ به جازم {تُنْفِقُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {شَيْءٍ} تمييز، منصوب {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {يُوَفَّ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {إِلَيْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَأَنْتُمْ} (و) حاليه / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {تُظْلَمُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع، نائب فاعل / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {جَنَحُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع

و فاعل {لِلسَّلْمِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فَاجْنَحْ} (ف) رابط جواب براى شرط / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لَها} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَتَوَكَّلْ} (و) حرف عطف / فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {عَلَى} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {هُوَ} ضمير فصل بدون محل {السَّمِيعُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {الْعَلِيمُ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يُرِيدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَنْ} حرف نصب {يَخْدَعُوكَ} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فَإِنَّ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {حَسْبَكَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللَّهُ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {هُوَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {الَّذِي} خبر، مرفوع يا در محل رفع {أَيَّدَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بِنَصْرِهِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبِالْمُؤْمِنِينَ} (و)

حرف عطف / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور

{وَأَلَّفَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قُلُوبِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {لَوْ} حرف شرط غير جازم {أَنْفَقْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {ما} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {جَمِيعاً} حال، منصوب {ما} حرف نفى غير عامل {أَلَّفْتَ} فعل ماضى، مبنى بر سكون / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {بَيْنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {قُلُوبِهِمْ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَلكِنَّ} (و) حرف عطف / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم لكن، منصوب يا در محل نصب {أَلَّفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر لكن محذوف {بَيْنَهُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {إِنَّهُ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم إنّ {عَزِيزٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} بدل

تابع {حَسْبُكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {اللَّهُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {وَمَنِ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {اتَّبَعَكَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنَ} حرف جر {الْمُؤْمِنِينَ} اسم مجرور يا در محل جر

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} بدل تابع {حَرِّضِ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {الْمُؤْمِنِينَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {عَلَى} حرف جر {الْقِتالِ} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {عِشْرُونَ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {صابِرُونَ} نعت تابع {يَغْلِبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِائَتَيْنِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِائَةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {يَغْلِبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أَلْفاً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنَ} حرف جر {الَّذِينَ} اسم مجرور يا در محل جر {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و)

ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَنَّهُمْ} (ب) حرف جر زائد / حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ / (ه) ضمير متصل در محل نصب، اسم أنّ {قَوْمٌ} خبر أنَّ، مرفوع يا در محل رفع {لا} حرف نفى غير عامل {يَفْقَهُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل

{الْآنَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {خَفَّفَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَعَلِمَ} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {أَنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {فِيكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر أنَّ محذوف {ضَعْفاً} اسم أنّ، منصوب يا در محل نصب {فَإِنْ} (ف) حرف استيناف / حرف شرط جازم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {مِائَةٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {صابِرَةٌ} نعت تابع {يَغْلِبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِائَتَيْنِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَلْفٌ} اسم كانَ، مرفوع يا در محل رفع {يَغْلِبُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل

در محل رفع و فاعل {أَلْفَيْنِ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {بِإِذْنِ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مَعَ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب {الصَّابِرِينَ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل

{ما} حرف نفى غير عامل {كانَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى {لِنَبِيٍّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر كان، محذوف يا در تقدير {أَنْ} حرف نصب {يَكُونَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى {لَهُ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر (يكون) محذوف {أَسْرى} اسم (يكون) / اسم كان محذوف {حَتَّى} حرف نصب {يُثْخِنَ} فعل مضارع، منصوب به فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {تُرِيدُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {عَرَضَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {الدُّنْيا} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {يُرِيدُ} فعل مضارع، مرفوع به ضمه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {الْآخِرَةَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَزِيزٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر ثان

(دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{لَوْلا} حرف شرط غير جازم {كِتابٌ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {مِنَ} حرف جر {اللَّهِ} اسم مجرور يا در محل جر {سَبَقَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَمَسَّكُمْ} (ل) حرف جواب / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِيما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أَخَذْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {عَذابٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {عَظِيمٌ} نعت تابع

{فَكُلُوا} (ف) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {غَنِمْتُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (ت) ضمير متصل، در محل رفع و فاعل {حَلالاً} حال، منصوب {طَيِّباً} نعت تابع {وَاتَّقُوا} (و) حرف عطف / فعل امر، مبنى بر حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {غَفُورٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر إنَّ ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{يا} (يا) حرف ندا {أَيُّهَا} منادا، منصوب يا در محل نصب / (ها) حرف تنبيه {النَّبِيُّ} بدل تابع {قُلْ} فعل امر مبنى بر سكون / فاعل، ضمير مستتر (أنت) در تقدير {لِمَنْ} حرف جر و اسم بعد

از آن مجرور {فِي} حرف جر {أَيْدِيكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنَ} حرف جر {الْأَسْرى} اسم مجرور يا در محل جر {إِنْ} حرف شرط جازم {يَعْلَمِ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {اللَّهُ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {قُلُوبِكُمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {خَيْراً} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {يُؤْتِكُمْ} فعل مضارع مجزوم به حذف حرف عله (ى) / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {خَيْراً} مفعولٌ به ثان (دوم)، منصوب يا در محل نصب {مِمَّا} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {أُخِذَ} فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / نائب فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَيَغْفِرْ} (و) حرف عطف / فعل مضارع، مجزوم به سكون / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {غَفُورٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {رَحِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{وَإِنْ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {يُرِيدُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {خِيانَتَكَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَقَدْ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف تحقيق {خانُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه /

(و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {اللَّهَ} مفعولٌ به، منصوب يا در محل نصب {مِنْ} حرف جر {قَبْلُ} اسم مجرور يا در محل جر {فَأَمْكَنَ} (ف) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر فتحه ظاهرى يا تقديرى / فاعل، ضمير مستتر (هو) در تقدير {مِنْهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {عَلِيمٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {حَكِيمٌ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع

{إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {الَّذِينَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهاجَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجاهَدُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بِأَمْوالِهِمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَأَنْفُسِهِمْ} (و) حرف عطف / معطوف تابع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آوَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَنَصَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بَعْضُهُمْ} مبتدا ثان (دوم) /

(ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْلِياءُ} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع {بَعْضٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر إنَّ محذوف {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَلَمْ} (و) حرف عطف / حرف جزم {يُهاجِرُوا} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {ما} حرف نفى غير عامل {لَكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مِنْ} حرف جر {وَلايَتِهِمْ} اسم مجرور يا در محل جر / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {مِنْ} حرف جر زائد {شَيْءٍ} مبتدا مؤخّر / خبر براى (الذين) {حَتَّى} حرف نصب {يُهاجِرُوا} فعل مضارع، منصوب به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَإِنِ} (و) حرف عطف / حرف شرط جازم {اسْتَنْصَرُوكُمْ} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ك) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {فِي} حرف جر {الدِّينِ} اسم مجرور يا در محل جر {فَعَلَيْكُمُ} (ف) رابط جواب براى شرط / حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {النَّصْرُ} مبتدا مؤخّر {إِلاَّ} حرف استثنا {عَلى} حرف جر {قَوْمٍ} اسم مجرور يا در محل جر {بَيْنَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {وَبَيْنَهُمْ} (و) حرف عطف /

ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه / خبر مقدّم محذوف {مِيثاقٌ} مبتدا مؤخّر {وَاللَّهُ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {بِما} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {تَعْمَلُونَ} فعل مضارع، مرفوع به ثبوت نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَصِيرٌ} خبر، مرفوع يا در محل رفع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف استيناف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {كَفَرُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {بَعْضُهُمْ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْلِياءُ} خبر، مرفوع يا در محل رفع {بَعْضٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر / خبر براى (الذين) {إِلاَّ} (إن) حرف شرط جازم / حرف نفى غير عامل {تَفْعَلُوهُ} فعل مضارع مجزوم به حذف نون / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل / (ه) ضمير متصل در محل نصب، مفعولٌ به {تَكُنْ} فعل مضارع، مجزوم به سكون {فِتْنَةٌ} فاعل، مرفوع يا در محل رفع {فِي} حرف جر {الْأَرْضِ} اسم مجرور يا در محل جر {وَفَسادٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كَبِيرٌ} نعت تابع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَهاجَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجاهَدُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در

محل رفع و فاعل {فِي} حرف جر {سَبِيلِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {آوَوْا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَنَصَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {أُولئِكَ} مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {هُمُ} ضمير فصل بدون محل {الْمُؤْمِنُونَ} خبر، مرفوع يا در محل رفع / خبر براى (الذين) {حَقًّا} مفعول مطلق يا نائب مفعول، منصوب {لَهُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر مقدّم محذوف {مَغْفِرَةٌ} مبتدا مؤخّر {وَرِزْقٌ} (و) حرف عطف / معطوف تابع {كَرِيمٌ} نعت تابع

{وَالَّذِينَ} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {آمَنُوا} فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مِنْ} حرف جر {بَعْدُ} اسم مجرور يا در محل جر {وَهاجَرُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {وَجاهَدُوا} (و) حرف عطف / فعل ماضى، مبنى بر ضمه / (و) ضمير متصل در محل رفع و فاعل {مَعَكُمْ} ظرف يا مفعولٌ فيه، منصوب يا در محل نصب / (ك) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {فَأُولئِكَ} (ف) حرف زائد / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع {مِنْكُمْ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل / خبر براى (الذين) {وَأُولُوا} (و) حرف عطف / مبتدا، مرفوع يا در محل رفع

{الْأَرْحامِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {بَعْضُهُمْ} مبتدا ثان (دوم) / (ه) ضمير متصل در محل جر، مضاف اليه {أَوْلى} خبر ثان (دوم)، مرفوع يا در محل رفع / خبر در تقدير يا محذوف يا در محل {بِبَعْضٍ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {فِي} حرف جر {كِتابِ} اسم مجرور يا در محل جر {اللَّهِ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {إِنَّ} حرف مشبه بالفعل يا حرف نفى ناسخ {اللَّهَ} اسم إنّ، منصوب يا در محل نصب {بِكُلِّ} حرف جر و اسم بعد از آن مجرور {شَيْءٍ} مضاف اليه، مجرور يا در محل جر {عَلِيمٌ} خبر إنَّ، مرفوع يا در محل رفع

maan liyutahhirakum bihi wayuthhiba AAankum rijza alshshaytani waliyarbita AAala quloobikum wayuthabbita bihi al-aqdama

12.Ith yoohee rabbuka ila almala-ikati annee maAAakum fathabbitoo allatheena amanoo saolqee fee quloobi allatheena kafaroo alrruAAba faidriboo fawqa al-aAAnaqi waidriboo minhum kulla bananin

13.Thalika bi-annahum shaqqoo Allaha warasoolahu waman yushaqiqi Allaha warasoolahu fa-inna Allaha shadeedu alAAiqabi

14.Thalikum fathooqoohu waanna lilkafireena AAathaba alnnari

15.Ya ayyuha allatheena amanoo itha laqeetumu allatheena kafaroo zahfan fala tuwalloohumu al-adbara

16.Waman yuwallihim yawma-ithin duburahu illa mutaharrifan liqitalin aw mutahayyizan ila fi-atin faqad baa bighadabin mina Allahi wama/wahu jahannamu wabi/sa almaseeru

17.Falam taqtuloohum walakinna Allaha qatalahum wama ramayta ith ramayta walakinna Allaha rama waliyubliya almu/mineena minhu balaan hasanan inna Allaha sameeAAun AAaleemun

18.Thalikum waanna Allaha moohinu kaydi alkafireena

19.In tastaftihoo faqad jaakumu alfathu wa-in tantahoo fahuwa khayrun lakum wa-in taAAoodoo naAAud walan tughniya AAankum fi-atukum shay-an walaw kathurat waanna Allaha maAAa almu/mineena

20.Ya ayyuha allatheena amanoo ateeAAoo Allaha warasoolahu wala tawallaw AAanhu waantum tasmaAAoona

21.Wala takoonoo kaallatheena qaloo samiAAna wahum la yasmaAAoona

22.Inna sharra alddawabbi AAinda Allahi alssummu albukmu allatheena la yaAAqiloona

23.Walaw AAalima Allahu feehim khayran laasmaAAahum walaw asmaAAahum latawallaw wahum muAAridoona

24.Ya ayyuha allatheena amanoo istajeeboo lillahi walilrrasooli itha daAAakum lima yuhyeekum waiAAlamoo anna Allaha yahoolu bayna almar-i waqalbihi waannahu ilayhi tuhsharoona

25.Waittaqoo fitnatan la tuseebanna allatheena thalamoo minkum khassatan waiAAlamoo anna Allaha shadeedu alAAiqabi

26.Waothkuroo ith antum qaleelun mustadAAafoona fee al-ardi takhafoona an yatakhattafakumu alnnasu faawakum waayyadakum binasrihi warazaqakum mina alttayyibati laAAallakum tashkuroona

27.Ya ayyuha allatheena amanoo la takhoonoo Allaha waalrrasoola watakhoonoo amanatikum waantum taAAlamoona

28.WaiAAlamoo annama amwalukum waawladukum fitnatun waanna Allaha AAindahu ajrun AAatheemun

29.Ya

ayyuha allatheena amanoo in tattaqoo Allaha yajAAal lakum furqanan wayukaffir AAankum sayyi-atikum wayaghfir lakum waAllahu thoo alfadli alAAatheemi

30.Wa-ith yamkuru bika allatheena kafaroo liyuthbitooka aw yaqtulooka aw yukhrijooka wayamkuroona wayamkuru Allahu waAllahu khayru almakireena

31.Wa-itha tutla AAalayhim ayatuna qaloo qad samiAAna law nashao laqulna mithla hatha in hatha illa asateeru al-awwaleena

32.Wa-ith qaloo allahumma in kana hatha huwa alhaqqa min AAindika faamtir AAalayna hijaratan mina alssama-i awi i/tina biAAathabin aleemin

33.Wama kana Allahu liyuAAaththibahum waanta feehim wama kana Allahu muAAaththibahum wahum yastaghfiroona

34.Wama lahum alla yuAAaththibahumu Allahu wahum yasuddoona AAani almasjidi alharami wama kanoo awliyaahu in awliyaohu illa almuttaqoona walakinna aktharahum la yaAAlamoona

35.Wama kana salatuhum AAinda albayti illa mukaan watasdiyatan fathooqoo alAAathaba bima kuntum takfuroona

36.Inna allatheena kafaroo yunfiqoona amwalahum liyasuddoo AAan sabeeli Allahi fasayunfiqoonaha thumma takoonu AAalayhim hasratan thumma yughlaboona waallatheena kafaroo ila jahannama yuhsharoona

37.Liyameeza Allahu alkhabeetha mina alttayyibi wayajAAala alkhabeetha baAAdahu AAala baAAdin fayarkumahu jameeAAan fayajAAalahu fee jahannama ola-ika humu alkhasiroona

38.Qul lillatheena kafaroo in yantahoo yughfar lahum ma qad salafa wa-in yaAAoodoo faqad madat sunnatu al-awwaleena

39.Waqatiloohum hatta la takoona fitnatun wayakoona alddeenu kulluhu lillahi fa-ini intahaw fa-inna Allaha bima yaAAmaloona baseerun

40.Wa-in tawallaw faiAAlamoo anna Allaha mawlakum niAAma almawla waniAAma alnnaseeru

41.WaiAAlamoo annama ghanimtum min shay-in faanna lillahi khumusahu walilrrasooli walithee alqurba waalyatama waalmasakeeni waibni alssabeeli in kuntum amantum biAllahi wama anzalna AAala AAabdina yawma alfurqani yawma iltaqa aljamAAani waAllahu AAala kulli shay-in qadeerun

42.Ith antum bialAAudwati alddunya wahum bialAAudwati alquswa waalrrakbu asfala minkum walaw tawaAAadtum laikhtalaftum fee almeeAAadi walakin liyaqdiya Allahu amran kana mafAAoolan liyahlika man halaka AAan

bayyinatin wayahya man hayya AAan bayyinatin wa-inna Allaha lasameeAAun AAaleemun

43.Ith yureekahumu Allahu fee manamika qaleelan walaw arakahum katheeran lafashiltum walatanazaAAtum fee al-amri walakinna Allaha sallama innahu AAaleemun bithati alssudoori

44.Wa-ith yureekumoohum ithi iltaqaytum fee aAAyunikum qaleelan wayuqallilukum fee aAAyunihim liyaqdiya Allahu amran kana mafAAoolan wa-ila Allahi turjaAAu al-omooru

45.Ya ayyuha allatheena amanoo itha laqeetum fi-atan faothbutoo waothkuroo Allaha katheeran laAAallakum tuflihoona

46.WaateeAAoo Allaha warasoolahu wala tanazaAAoo fatafshaloo watathhaba reehukum waisbiroo inna Allaha maAAa alssabireena

47.Wala takoonoo kaallatheena kharajoo min diyarihim bataran wari-aa alnnasi wayasuddoona AAan sabeeli Allahi waAllahu bima yaAAmaloona muheetun

48.Wa-ith zayyana lahumu alshshaytanu aAAmalahum waqala la ghaliba lakumu alyawma mina alnnasi wa-innee jarun lakum falamma taraati alfi-atani nakasa AAala AAaqibayhi waqala innee baree-on minkum innee ara ma la tarawna innee akhafu Allaha waAllahu shadeedu alAAiqabi

49.Ith yaqoolu almunafiqoona waallatheena fee quloobihim maradun gharra haola-i deenuhum waman yatawakkal AAala Allahi fa-inna Allaha AAazeezun hakeemun

50.Walaw tara ith yatawaffa allatheena kafaroo almala-ikatu yadriboona wujoohahum waadbarahum wathooqoo AAathaba alhareeqi

51.Thalika bima qaddamat aydeekum waanna Allaha laysa bithallamin lilAAabeedi

52.Kada/bi ali firAAawna waallatheena min qablihim kafaroo bi-ayati Allahi faakhathahumu Allahu bithunoobihim inna Allaha qawiyyun shadeedu alAAiqabi

53.Thalika bi-anna Allaha lam yaku mughayyiran niAAmatan anAAamaha AAala qawmin hatta yughayyiroo ma bi-anfusihim waanna Allaha sameeAAun AAaleemun

54.Kada/bi ali firAAawna waallatheena min qablihim kaththaboo bi-ayati rabbihim faahlaknahum bithunoobihim waaghraqna ala firAAawna wakullun kanoo thalimeena

55.Inna sharra alddawabbi AAinda Allahi allatheena kafaroo fahum la yu/minoona

56.Allatheena AAahadta minhum thumma yanqudoona AAahdahum fee kulli marratin wahum la yattaqoona

57.Fa-imma tathqafannahum fee alharbi fasharrid bihim man khalfahum laAAallahum yaththakkaroona

58.Wa-imma takhafanna min

qawmin khiyanatan fainbith ilayhim AAala sawa-in inna Allaha la yuhibbu alkha-ineena

59.Wala yahsabanna allatheena kafaroo sabaqoo innahum la yuAAjizoona

60.WaaAAiddoo lahum ma istataAAtum min quwwatin wamin ribati alkhayli turhiboona bihi AAaduwwa Allahi waAAaduwwakum waakhareena min doonihim la taAAlamoonahumu Allahu yaAAlamuhum wama tunfiqoo min shay-in fee sabeeli Allahi yuwaffa ilaykum waantum la tuthlamoona

61.Wa-in janahoo lilssalmi faijnah laha watawakkal AAala Allahi innahu huwa alssameeAAu alAAaleemu

62.Wa-in yureedoo an yakhdaAAooka fa-inna hasbaka Allahu huwa allathee ayyadaka binasrihi wabialmu/mineena

63.Waallafa bayna quloobihim law anfaqta ma fee al-ardi jameeAAan ma allafta bayna quloobihim walakinna Allaha allafa baynahum innahu AAazeezun hakeemun

64.Ya ayyuha alnnabiyyu hasbuka Allahu wamani ittabaAAaka mina almu/mineena

65.Ya ayyuha alnnabiyyu harridi almu/mineena AAala alqitali in yakun minkum AAishroona sabiroona yaghliboo mi-atayni wa-in yakun minkum mi-atun yaghliboo alfan mina allatheena kafaroo bi-annahum qawmun la yafqahoona

66.Al-ana khaffafa Allahu AAankum waAAalima anna feekum daAAfan fa-in yakun minkum mi-atun sabiratun yaghliboo mi-atayni wa-in yakun minkum alfun yaghliboo alfayni bi-ithni Allahi waAllahu maAAa alssabireena

67.Ma kana linabiyyin an yakoona lahu asra hatta yuthkhina fee al-ardi tureedoona AAarada alddunya waAllahu yureedu al-akhirata waAllahu AAazeezun hakeemun

68.Lawla kitabun mina Allahi sabaqa lamassakum feema akhathtum AAathabun AAatheemun

69.Fakuloo mimma ghanimtum halalan tayyiban waittaqoo Allaha inna Allaha ghafoorun raheemun

70.Ya ayyuha alnnabiyyu qul liman fee aydeekum mina al-asra in yaAAlami Allahu fee quloobikum khayran yu/tikum khayran mimma okhitha minkum wayaghfir lakum waAllahu ghafoorun raheemun

71.Wa-in yureedoo khiyanataka faqad khanoo Allaha min qablu faamkana minhum waAllahu AAaleemun hakeemun

72.Inna allatheena amanoo wahajaroo wajahadoo bi-amwalihim waanfusihim fee sabeeli Allahi waallatheena awaw wanasaroo ola-ika baAAduhum awliyao baAAdin waallatheena

amanoo walam yuhajiroo ma lakum min walayatihim min shay-in hatta yuhajiroo wa-ini istansarookum fee alddeeni faAAalaykumu alnnasru illa AAala qawmin baynakum wabaynahum meethaqun waAllahu bima taAAmaloona baseerun

73.Waallatheena kafaroo baAAduhum awliyao baAAdin illa tafAAaloohu takun fitnatun fee al-ardi wafasadun kabeerun

74.Waallatheena amanoo wahajaroo wajahadoo fee sabeeli Allahi waallatheena awaw wanasaroo ola-ika humu almu/minoona haqqan lahum maghfiratun warizqun kareemun

75.Waallatheena amanoo min baAAdu wahajaroo wajahadoo maAAakum faola-ika minkum waoloo al-arhami baAAduhum awla bibaAAdin fee kitabi Allahi inna Allaha bikulli shay-in AAaleemun

را به شما وعده داد كه از آنِ شما باشد، و شما دوست داشتيد كه دسته بى سلاح براى شما باشد، و[لى خدا مى خواست حق [=اسلام را با كلمات خود ثابت، و كافران را ريشه كن كند. (7)

تا حق را ثابت و باطل را نابود گرداند، هر چند بزهكاران خوش نداشته باشند. (8)

[به ياد آوريد] زمانى را كه پروردگار خود را به فرياد مى طلبيديد، پس دعاى شما را اجابت كرد كه: «من شما را با هزار فرشته پياپى، يارى خواهم كرد.» (9)

و اين [وعده را خداوند جز نويدى [براى شما] قرار نداد، و تا آنكه دلهاى شما بدان اطمينان يابد؛ و پيروزى جز از نزد خدا نيست، كه خدا شكست ناپذير [و] حكيم است. (10)

[به ياد آوريد] هنگامى را كه [خدا] خواب سبك آرامش بخشى كه از جانب او بود بر شما مسلط ساخت، و از آسمان بارانى بر شما فرو ريزانيد تا شما را با آن پاك گرداند، و وسوسه شيطان را از شما بزدايد و دلهايتان را محكم سازد و گامهايتان را بدان استوار دارد. (11)

هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان وحى مى كرد كه من با شما هستم، پس كسانى را كه ايمان آورده اند ثابت قدم بداريد. به زودى در دل كافران وحشت خواهم افكند. پس، فراز گردنها را بزنيد، و همه سرانگشتانشان را قلم كنيد. (12)

اين [كيفر] بدان سبب است كه آنان با خدا و پيامبر او به مخالفت برخاستند، و هر كس با خدا و پيامبر او به مخالفت برخيزد قطعاً خدا سخت كيفر است. (13)

اين [عذاب دنيا] را بچشيد، و [بدانيد كه براى كافران عذاب

آتش خواهد بود. (14)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر گاه [در ميدان نبرد] به كافران برخورد كرديد كه [به سوى شما] روى مى آورند، به آنان پشت مكنيد. (15)

و هر كه در آن هنگام به آنان پشت كند -مگر آنكه [هدفش كناره گيرى براى نبردى [مجدد] يا پيوستن به جمعى [ديگر از همرزمانش باشد- قطعاً به خشم خدا گرفتار خواهد شد، و جايگاهش دوزخ است، و چه بد سرانجامى است. (16)

و شما آنان را نكشتيد، بلكه خدا آنان را كُشت. و چون [ريگ به سوى آنان افكندى، تو نيفكندى، بلكه خدا افكند. [آرى، خدا چنين كرد تا كافران را مغلوب كند] و بدين وسيله مؤمنان را به آزمايشى نيكو، بيازمايد. قطعاً خدا شنواى داناست. (17)

[ماجرا] اين بود، و [بدانيد كه خدا نيرنگ كافران را سست مى گرداند. (18)

[اى مشركان اگر شما پيروزى [حق را مى طلبيد، اينك پيروزى به سراغ شما آمد [و اسلام پيروز شد]؛ و اگر [از دشمنى بازايستيد، آن براى شما بهتر است؛ و اگر [به جنگ برگرديد ما هم بر مى گرديم، و [بدانيد] كه گروه شما هر چند زياد باشد، هرگز از شما چيزى را دفع نتوانند كرد و خداست كه با مؤمنان است. (19)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خدا و فرستاده او را فرمان بريد و از او روى برنتابيد در حالى كه [سخنان او را] مى شنويد. (20)

و مانند كسانى مباشيد كه گفتند: «شنيديم» در حالى كه نمى شنيدند. (21)

قطعاً بدترين جنبندگان نزد خدا كران و لالانى اند كه نمى انديشند. (22)

و اگر خدا در آنان خيرى مى يافت قطعاً شنوايشان

مى ساخت، و اگر آنان را شنوا مى كرد، حتماً باز به حال اعراض، روى برمى تافتند. (23)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون خدا و پيامبر، شما را به چيزى فرا خواندند كه به شما حيات مى بخشد، آنان را اجابت كنيد، و بدانيد كه خدا ميان آدمى و دلش حايل مى گردد، و هم در نزد او محشور خواهيد شد. (24)

و از فتنه اى كه تنها به ستمكاران شما نمى رسد بترسيد و بدانيد كه خدا سخت كيفر است. (25)

و به ياد آوريد هنگامى را كه شما در زمين، گروهى اندك و مستضعف بوديد. مى ترسيديد مردم شما را بربايند، پس [خدا] به شما پناه داد و شما را به يارى خود نيرومند گردانيد و از چيزهاى پاك به شما روزى داد، باشد كه سپاسگزارى كنيد. (26)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خدا و پيامبر او خيانت مكنيد و [نيز] در امانتهاى خود خيانت نورزيد و خود مى دانيد [كه نبايد خيانت كرد]. (27)

و بدانيد كه اموال و فرزندان شما [وسيله آزمايش [شما] هستند، و خداست كه نزد او پاداشى بزرگ است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى تشخيص [حق از باطل قرار مى دهد؛ و گناهانتان را از شما مى زدايد؛ و شما را مى آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است. (29)

و [ياد كن هنگامى را كه كافران در باره تو نيرنگ مى كردند تا تو را به بند كشند يا بكشند يا [از مكه اخراج كنند، و نيرنگ مى زدند، و خدا تدبير مى كرد، و خدا بهترين تدبيركنندگان است. (30)

و چون آيات ما بر آنان

خوانده شود، مى گويند: «به خوبى شنيديم، اگر مى خواستيم، قطعاً ما نيز همانند اين را مى گفتيم، اين جز افسانه هاى پيشينيان نيست.» (31)

و [ياد كن هنگامى را كه گفتند: «خدايا، اگر اين [كتاب همان حق از جانب توست، پس بر ما از آسمان سنگهايى بباران يا عذابى دردناك بر سر ما بياور.» (32)

و[لى تا تو در ميان آنان هستى، خدا بر آن نيست كه ايشان را عذاب كند، و تا آنان طلب آمرزش مى كنند، خدا عذاب كننده ايشان نخواهد بود. (33)

چرا خدا [در آخرت عذابشان نكند، با اينكه آنان [مردم را] از [زيارت مسجدالحرام باز مى دارند در حالى كه ايشان سرپرست آن نباشند. چرا كه سرپرست آن جز پرهيزگاران نيستند، ولى بيشترشان نمى دانند. (34)

و نمازشان در خانه [خدا] جز سوت كشيدن و كف زدن نبود. پس به سزاى آنكه كفر مى ورزيديد، اين عذاب را بچشيد! (35)

بى گمان، كسانى كه كفر ورزيدند، اموال خود را خرج مى كنند تا [مردم را] از راه خدا بازدارند. پس به زودى [همه آن را خرج مى كنند، و آنگاه حسرتى بر آنان خواهد گشت؛ سپس مغلوب مى شوند. و كسانى كه كفر ورزيدند، به سوى دوزخ گردآورده خواهند شد. (36)

تا خدا، ناپاك را از پاك جدا كند، و ناپاكها را روى يكديگر نهد و همه را متراكم كند؛ آنگاه در جهنم قرار دهد. اينان همان زيانكارانند. (37)

به كسانى كه كفر ورزيده اند، بگو: «اگر بازايستند، آنچه گذشته است برايشان آمرزيده مى شود؛ و اگر بازگردند، به يقين، سنت [خدا در مورد] پيشينيان گذشت.» (38)

و با آنان بجنگيد تا فتنه اى بر جاى نماند و دين

يكسره از آنِ خدا گردد. پس اگر [از كفر] بازايستند قطعاً خدا به آنچه انجام مى دهند بيناست. (39)

و اگر روى برتافتند، پس بدانيد كه خدا سرور شماست. چه نيكو سرور و چه نيكو ياورى است. (40)

و بدانيد كه هر چيزى را به غنيمت گرفتيد، يك پنجم آن براى خدا و پيامبر و براى خويشاوندان [او] و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايى [حق از باطل ]-روزى كه آن دو گروه با هم روبرو شدند- نازل كرديم، ايمان آورده ايد. و خدا بر هر چيزى تواناست. (41)

آنگاه كه شما بر دامنه نزديكتر [كوه بوديد و آنان در دامنه دورتر [كوه ]، و سواران [دشمن پايين تر از شما [موضع گرفته بودند، و اگر با يكديگر وعده گذارده بوديد، قطعاً در وعده گاه خود اختلاف مى كرديد، ولى [چنين شد] تا خداوند كارى را كه انجام شدنى بود به انجام رساند [و] تا كسى كه [بايد] هلاك شود، با دليلى روشن هلاك گردد، و كسى كه [بايد] زنده شود، با دليلى واضح زنده بماند، و خداست كه در حقيقت شنواى داناست. (42)

[اى پيامبر، ياد كن آنگاه را كه خداوند آنان [=سپاه دشمن را در خوابت به تو اندك نشان داد؛ و اگر ايشان را به تو بسيار نشان مى داد قطعاً سست مى شديد و حتماً در كار [جهاد] منازعه مى كرديد، ولى خدا شما را به سلامت داشت، چرا كه او به راز دلها داناست. (43)

و آنگاه كه چون با هم برخورد كرديد، آنان را در ديدگان شما اندك جلوه داد و

شما را [نيز] در ديدگان آنان كم نمودار ساخت تا خداوند كارى را كه انجام شدنى بود تحقق بخشد، و كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود. (44)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون با گروهى برخورد مى كنيد پايدارى ورزيد و خدا را بسيار ياد كنيد، باشد كه رستگار شويد. (45)

و از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و با هم نزاع مكنيد كه سست شويد و مهابت شما از بين برود، و صبر كنيد كه خدا با شكيبايان است. (46)

و مانند كسانى مباشيد كه از خانه هايشان با حالت سرمستى و به صرف نمايش به مردم خارج شدند و [مردم را] از راه خدا باز مى داشتند، و خدا به آنچه مى كنند احاطه دارد. (47)

و [ياد كن هنگامى را كه شيطان اعمال آنان را برايشان بياراست و گفت: «امروز هيچ كس از مردم بر شما پيروز نخواهد شد، و من پناه شما هستم.» پس هنگامى كه دو گروه، يكديگر را ديدند [شيطان به عقب برگشت و گفت: «من از شما بيزارم، من چيزى را مى بينم كه شما نمى بينيد، من از خدا بيمناكم.» و خدا سخت كيفر است. (48)

آنگاه كه منافقان و كسانى كه در دلهايشان بيمارى بود مى گفتند: «اينان [=مؤمنان را دينشان فريفته است.» و هر كس بر خدا توكل كند [بداند كه در حقيقت خدا شكست ناپذير حكيم است. (49)

و اگر ببينى آنگاه كه فرشتگان جان كافران را مى ستانند، بر چهره و پشت آنان مى زنند و [گويند:] عذاب سوزان را بچشيد. (50)

اين [كيفر] دستاوردهاى پيشين شماست، و [گر نه خدا بر بندگان [خود] ستمكار نيست. (51)

[رفتارشان مانند

رفتار خاندان فرعون و كسانى است كه پيش از آنان بودند: به آيات خدا كفر ورزيدند؛ پس خدا به [سزاى گناهانشان گرفتارشان كرد. آرى، خدا نيرومند سخت كيفر است. (52)

اين [كيفر] بدان سبب است كه خداوند نعمتى را كه بر قومى ارزانى داشته تغيير نمى دهد، مگر آنكه آنان آنچه را در دل دارند تغيير دهند، و خدا شنواى داناست. (53)

[رفتارى چون رفتار فرعونيان و كسانى كه پيش از آنان بودند، كه آيات پروردگارشان را تكذيب كردند؛ پس ما آنان را به [سزاى گناهانشان هلاك، و فرعونيان را غرق كرديم و همه آنان ستمكار بودند. (54)

بى ترديد، بدترين جنبندگان پيش خدا كسانى اند كه كفر ورزيدند و ايمان نمى آورند. (55)

همانان كه از ايشان پيمان گرفتى ولى هر بار پيمان خود را مى شكنند و [از خدا] پروا نمى دارند. (56)

پس اگر در جنگ بر آنان دست يافتى با [عقوبت آنان، كسانى را كه در پى ايشانند تارومار كن، باشد كه عبرت گيرند. (57)

و اگر از گروهى بيم خيانت دارى [پيمانشان را] به سويشان بينداز [تا طرفين به طور يكسان [بدانند كه پيمان گسسته است ، زيرا خدا خائنان را دوست نمى دارد. (58)

و زنهار كسانى كه كافر شده اند گمان نكنند كه پيشى جسته اند، زيرا آنان نمى توانند [ما را] درمانده كنند. (59)

و هر چه در توان داريد از نيرو و اسبهاى آماده بسيج كنيد، تا با اين [تداركات ، دشمن خدا و دشمن خودتان و [دشمنان ديگرى را جز ايشان -كه شما نمى شناسيدشان و خدا آنان را مى شناسد- بترسانيد. و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد پاداشش به

خود شما بازگردانيده مى شود و بر شما ستم نخواهد رفت. (60)

و اگر به صلح گراييدند، تو [نيز] بدان گراى و بر خدا توكل نما كه او شنواى داناست. (61)

و اگر بخواهند تو را بفريبند، [يارى خدا براى تو بس است. همو بود كه تو را با يارى خود و مؤمنان نيرومند گردانيد. (62)

و ميان دلهايشان اُلفت انداخت، كه اگر آنچه در روى زمين است همه را خرج مى كردى نمى توانستى ميان دلهايشان اُلفت برقرار كنى، ولى خدا بود كه ميان آنان اُلفت انداخت، چرا كه او تواناى حكيم است. (63)

اى پيامبر، خدا و كسانى از مؤمنان كه پيرو تواند تو را بس است. (64)

اى پيامبر، مؤمنان را به جهاد برانگيز. اگر از [ميان شما بيست تن، شكيبا باشند بر دويست تن چيره مى شوند، و اگر از شما يكصد تن باشند بر هزار تن از كافران پيروز مى گردند، چرا كه آنان قومى اند كه نمى فهمند. (65)

اكنون خدا بر شما تخفيف داده و معلوم داشت كه در شما ضعفى هست. پس اگر از [ميان شما يكصد تن شكيبا باشند بر دويست تن پيروز گردند، و اگر از شما هزار تن باشند، به توفيق الهى بر دو هزار تن غلبه كنند، و خدا با شكيبايان است. (66)

هيچ پيامبرى را سزاوار نيست كه [براى اخذ سربها از دشمنان اسيرانى بگيرد، تا در زمين به طور كامل از آنان كشتار كند. شما متاع دنيا را مى خواهيد و خدا آخرت را مى خواهد، و خدا شكست ناپذير حكيم است. (67)

اگر در آنچه گرفته ايد، از جانب خدا نوشته اى نبود، قطعاً به شما عذابى بزرگ

مى رسيد. (68)

پس، از آنچه به غنيمت برده ايد، حلال و پاكيزه بخوريد و از خدا پروا داريد كه خدا آمرزنده مهربان است. (69)

اى پيامبر، به كسانى كه در دست شما اسيرند بگو: «اگر خدا در دلهاى شما خيرى سراغ داشته باشد، بهتر از آنچه از شما گرفته شده به شما عطا مى كند و بر شما مى بخشايد و خدا آمرزنده مهربان است.» (70)

و اگر بخواهند به تو خيانت كنند، پيش از اين [نيز] به خدا خيانت كردند؛ [و خدا تو را] بر آنان مسلّط ساخت، و خدا داناى حكيم است. (71)

كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده اند و در راه خدا با مال و جان خود جهاد نموده اند و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده اند و يارى كرده اند، آنان ياران يكديگرند؛ و كسانى كه ايمان آورده اند ولى مهاجرت نكرده اند هيچ گونه خويشاوندى [دينى با شما ندارند مگر آنكه [در راه خدا] هجرت كنند؛ و اگر در [كار] دين از شما يارى جويند، يارى آنان بر شما [واجب است، مگر بر عليه گروهى باشد كه ميان شما و ميان آنان پيمانى [منعقد شده است، و خدا به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (72)

و كسانى كه كفر ورزيدند ياران يكديگرند. اگر اين [دستور] را به كار نبنديد، در زمين فتنه و فسادى بزرگ پديد خواهد آمد. (73)

و كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا به جهاد پرداخته، و كسانى كه [مهاجران را] پناه داده و يارى كرده اند، آنان همان مؤمنان واقعى اند، براى آنان بخشايش و روزىِ شايسته اى خواهد بود. (74)

و كسانى كه بعداً ايمان آورده و

هجرت نموده و همراه شما جهاد كرده اند، اينان از زمره شمايند، و خويشاوندان نسبت به يكديگر [از ديگران در كتاب خدا سزاوارترند. آرى، خدا به هر چيزى داناست. (75)

و شما دوست مى داشتيد كه كاروان [غير مسلح] براى شما باشد [و بر آن پيروز شويد]؛ ولى خداوند مى خواهد حق را با كلمات خود تقويت، و ريشه كافران را قطع كند؛ [از اين رو شما را بر خلاف ميلتان با لشكر قريش درگير ساخت، و آن پيروزى بزرگ نصيبتان شد.]

«8» تا حق را تثبيت كند، و باطل را از ميان بردارد، هر چند مجرمان كراهت داشته باشند.

«9» [به خاطر بياوريد] زمانى را [كه از شدت ناراحتى در ميدان بدر،] از پروردگارتان كمك مى خواستيد؛ و او خواسته شما را پذيرفت [و گفت]: من شما را با يكهزار از فرشتگان، كه پشت سر هم فرود مى آيند، يارى مى كنم.

«10» ولى خداوند، اين را تنها براى شادى و اطمينان قلب شما قرار داد؛ وگرنه، پيروزى جز از طرف خدا نيست؛ خداوند توانا و حكيم است!

«11» و [ياد آوريد] هنگامى را كه خواب سبكى كه مايه آرامش از سوى خدا بود، شما را فراگرفت؛ و آبى از آسمان برايتان فرستاد، تا شما را با آن پاك كند؛ و پليدى شيطان را از شما دور سازد؛ و دلهايتان را محكم، و گامها را با آن استوار دارد!

«12» و [به ياد آر] موقعى را كه پروردگارت به فرشتگان وحى كرد: (من با شما هستم؛ كسانى را كه ايمان آورده اند، ثابت قدم داريد! بزودى در دلهاى كافران ترس و وحشت مى افكنم؛ ضربه ها را بر بالاتر از گردن [بر سرهاى دشمنان] فرود آريد! و همه انگشتانشان را قطع كنيد!

«13» اين بخاطر آن است كه آنها با خدا و پيامبرش [ص] دشمنى ورزيدند؛ و هر كس با خدا و

پيامبرش دشمنى كند، [كيفر شديدى مى بيند؛] و خداوند شديد العقاب است!

«14» اين [مجازات دنيا] را بچشيد! و براى كافران، مجازات آتش [در جهان ديگر] خواهد بود!

«15» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه با انبوه كافران در ميدان نبرد روبه رو شويد، به آنها پشت نكنيد [و فرار ننماييد]!

«16» و هر كس در آن هنگام به آنها پشت كند - مگر آنكه هدفش كناره گيرى از ميدان براى حمله مجدد، و يا به قصد پيوستن به گروهى [از مجاهدان] بوده باشد - [چنين كسى] به غضب خدا گرفتار خواهد شد؛ و جايگاه او جهنم، و چه بد جايگاهى است!

«17» اين شما نبوديد كه آنها را كشتيد؛ بلكه خداوند آنها را كشت! و اين تو نبودى [اى پيامبر كه خاك و سنگ به صورت آنها] انداختى؛ بلكه خدا انداخت! و خدا مى خواست مؤمنان را به اين وسيله امتحان خوبى كند؛ خداوند شنوا و داناست.

«18» سرنوشت مؤمنان و كافران، همان بود كه ديديد! و خداوند سست كننده نقشه هاى كافران است.

«19» اگر شما فتح و پيروزى مى خواهيد، پيروزى به سراغ شما آمد! و اگر [از مخالفت] خوددارى كنيد، براى شما بهتر است! و اگر بازگرديد، ما هم باز خواهيم گشت؛ و جمعيت شما هر چند زياد باشد، شما را [از يارى خدا] بى نياز نخواهد كرد؛ و خداوند با مؤمنان است!

«20» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! خدا و پيامبرش را اطاعت كنيد؛ و سرپيچى ننماييد در حالى كه [سخنان او را] مى شنويد!

«21» و همانند كسانى نباشيد كه مى گفتند: (شنيديم!) ولى در حقيقت نمى شنيدند!

«22» بدترين جنبندگان نزد خدا، افراد كر و لالى هستند كه

انديشه نمى كنند.

«23» و اگر خداوند خيرى در آنها مى دانست، [حرف حق را] به گوش آنها مى رساند؛ ولى [با اين حال كه دارند،] اگر حق را به گوش آنها برساند، سرپيچى كرده و روگردان مى شوند.

«24» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامى كه شما را به سوى چيزى مى خواند كه شما را حيات مى بخشد! و بدانيد خداوند ميان انسان و قلب او حايل مى شود، و همه شما [در قيامت] نزد او گردآورى مى شويد!

«25» و از فتنه اى بپرهيزيد كه تنها به ستمكاران شما نمى رسد؛ [بلكه همه را فرا خواهد گرفت؛ چرا كه ديگران سكوت اختيار كردند.] و بدانيد خداوند كيفر شديد دارد!

«26» و به خاطر بياوريد هنگامى را كه شما در روى زمين، گروهى كوچك و اندك و زبون بوديد؛ آنچنان كه مى ترسيديد مردم شما را بربايند! ولى او شما را پناه داد؛ و با يارى خود تقويت كرد؛ و از روزيهاى پاكيزه بهره مند ساخت؛ شايد شكر نعمتش را بجا آوريد!

«27» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خدا و پيامبر خيانت نكنيد! و [نيز] در امانات خود خيانت روا مداريد، در حالى كه ميدانيد [اين كار، گناه بزرگى است]!

«28» و بدانيد اموال و اولاد شما، وسيله آزمايش است؛ و [براى كسانى كه از عهده امتحان برآيند،] پاداش عظيمى نزد خداست!

«29» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر از [مخالفت فرمان] خدا بپرهيزيد، براى شما وسيله اى جهت جدا ساختن حق از باطل قرارمى دهد؛ [روشن بينى خاصّى كه در پرتو آن، حق را از باطل خواهيد شناخت؛] و گناهانتان را مى پوشاند؛ و شما را مى زمرزد؛ و خداوند صاحب

فضل و بخشش عظيم است!

«30» [به خاطر بياور] هنگامى را كه كافران نقشه مى كشيدند كه تو را به زندان بيفكنند، يا به قتل برسانند، و يا [از مكّه] خارج سازند؛ آنها چاره مى انديشيدند [و نقشه مى كشيدند]، و خداوند هم تدبير مى كرد؛ و خدا بهترين چاره جويان و تدبيركنندگان است!

«31» و هنگامى كه آيات ما بر آنها خوانده مى شود، مى گويند: (شنيديم؛ [چيز مهمّى نيست؛] ما هم اگر بخواهيم مثل آن را مى گوييم؛ اينها همان افسانه هاى پيشينيان است!) [ولى دروغ مى گويند، و هرگز مثل آن را نمى آورند.]

«32» و [به خاطر بياور] زمانى را كه گفتند: (پروردگارا! اگر اين حق است و از طرف توست، بارانى از سنگ از آسمان بر ما فرود آر! يا عذاب دردناكى براى ما بفرست!)

«33» ولى [اى پيامبر!] تا تو در ميان آنها هستى، خداوند آنها را مجازات نخواهد كرد؛ و [نيز] تا استغفار مى كنند، خدا عذابشان نمى كند.

«34» چرا خدا آنها را مجازات نكند، با اينكه از [عبادت موحدّان در كنار] مسجد الحرام جلوگيرى مى كنند در حالى كه سرپرست آن نيستند؟! سرپرست آن، فقط پرهيزگارانند؛ ولى بيشتر آنها نمى دانند.

«35» [آنها كه مدّعى هستند ما هم نماز داريم،] نمازشان نزد خانه [خدا]، چيزى جز (سوت كشيدن) (كف زدن) نبود؛ پس بچشيد عذاب [الهى] را بخاطر كفرتان!

«36» آنها كه كافر شدند، اموالشان را براى بازداشتن [مردم] از راه خدا خرج مى كنند؛ آنان اين اموال را [كه براى به دست آوردنش زحمت كشيده اند، در اين راه] مصرف مى كنند، امّا مايه حسرت و اندوهشان خواهد شد؛ و سپس شكست خواهند خورد؛ و [در جهان ديگر] كافران همگى به سوى دوزخ

گردآورى خواهند شد.

«37» [اينها همه] بخاطر آن است كه خداوند [مى خواهد] ناپاك را از پاك جدا سازد، و ناپاكها را روى هم بگذارد، و همه را متراكم سازد، و يكجا در دوزخ قرار دهد؛ و اينها هستند زيانكاران!

«38» به آنها كه كافر شدند بگو: (چنانچه از مخالفت باز ايستند، [و ايمان آورند،] گذشته آنها بخشوده خواهد شد؛ و اگر به اعمال سابق بازگردند، سنّت خداوند در گذشتگان، درباره آنها جارى مى شود [؛و حكم نابودى آنان صادر مى گردد].

«39» و با آنها پيكار كنيد، تا فتنه [= شرك و سلب آزادى] برچيده شود، و دين [و پرستش] همه مخصوص خدا باشد! و اگر آنها [از راه شرك و فساد بازگردند، و از اعمال نادرست] خوددارى كنند، [خداوند آنها را مى پذيرد؛] خدا به آنچه انجام مى دهند بيناست.

«40» و اگر سرپيچى كنند، بدانيد [ضررى به شما نمى رسانند؛] خداوند سرپرست شماست! چه سرپرست خوبى! و چه ياور خوبى!

«41» بدانيد هرگونه غنيمتى به دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر، و براى ذى القربى و يتيمان و مسكينان و واماندگان در راه [از آنها] است، اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه [باايمان و بى ايمان] [= روز جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده ايد؛ و خداوند بر هر چيزى تواناست!

«42» در آن هنگام كه شما در طرف پايين بوديد، و آنها در طرف بالأ [و دشمن بر شما برترى داشت؛] و كاروان [قريش]، پايين تر از شما بود؛ [و وضع چنان سخت بود كه] اگر با يكديگر وعده مى گذاشتيد [كه در ميدان نبرد حاضر

شويد]، در انجام وعده خود اختلاف مى كرديد؛ ولى [همه اينها] براى آن بود كه خداوند، كارى را كه مى بايست انجام شود، تحقّق بخشد؛ تا آنها كه هلاك [و گمراه] مى شوند، از روى اتمام حجّت باشد؛ و آنها كه زنده مى شوند [و هدايت مى يابند]، از روى دليل روشن باشد؛ و خداوند شنوا و داناست.

«43» در آن هنگام كه خداوند تعداد آنها را در خواب به تو كم نشان داد؛ و اگر فراوان نشان مى داد، مسلّماً سست مى شديد؛ و [درباره شروع جنگ با آنها] كارتان به اختلاف مى كشيد؛ ولى خداوند [شما را از شرّ اينها] سالم نگه داشت؛ خداوند به آنچه درون سينه هاست، داناست.

«44» و در آن هنگام [كه در ميدان نبرد،] با هم روبه رو شديد، آنها را به چشم شما كم نشان مى داد؛ و شما را [نيز] به چشم آنها كم مى نمود؛ تا خداوند، كارى را كه مى بايست انجام گيرد، صورت بخشد؛ [شما نترسيد و اقدام به جنگ كنيد، آنها هم وحشت نكنند و حاضر به جنگ شوند، و سرانجام شكست بخورند!] و همه كارها به خداوند باز مى گردد.

«45» اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هنگامى كه [در ميدان نبرد] با گروهى رو به رو مى شويد، ثابت قدم باشيد! و خدا را فراوان ياد كنيد، تا رستگار شويد!

«46» و [فرمان] خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد! و نزاع [و كشمكش] نكنيد، تا سست نشويد، و قدرت [و شوكت] شما از ميان نرود! و صبر و استقامت كنيد كه خداوند با استقامت كنندگان است!

«47» و مانند كسانى نباشيد كه از روى هوى پرستى و غرور و خودنمايى در برابر مردم، از سرزمين خود

به [سوى ميدان بدر] بيرون آمدند؛ و [مردم را] از راه خدا بازمى داشتند؛ [و سرانجام شكست خوردند] و خداوند به آنچه عمل مى كنند، احاطه [و آگاهى] دارد!

«48» و [به ياد آور] هنگامى را كه شيطان، اعمال آنها [= مشركان] را در نظرشان جلوه داد، و گفت: (امروز هيچ كس از مردم بر شما پيروز نمى گردد! و من، همسايه [و پناه دهنده] شما هستم!) امّا هنگامى كه دو گروه [كافران، و مؤمنان مورد حمايت فرشتگان] در برابر يكديگر قرار گرفتند، به عقب برگشت و گفت: (من از شما [دوستان و پيروانم] بيزارم! من چيزى مى بينم كه شما نمى بينيد؛ من از خدا مى ترسم، خداوند شديدالعقاب است!)

«49» و هنگامى را كه منافقان، و آنها كه در دلهايشان بيمارى است مى گفتند: (اين گروه [مسلمانان] را دينشان مغرور ساخته است.) [آنها نمى دانستند كه] هر كس بر خدا توكّل كند، [پيروز مى گردد؛] خداوند قدرتمند و حكيم است!

«50» و اگر ببينى كافران را هنگامى كه فرشتگان [مرگ]، جانشان را مى گيرند و بر صورت و پشت آنها مى زنند و [مى گويند:] بچشيد عذاب سوزنده را [،به حال آنان تأسف خواهى خورد]!

«51» اين، در مقابل كارهايى است كه از پيش فرستاده ايد؛ و خداوند نسبت به بندگانش، هرگز ستم روا نمى دارد!

«52» [حال اين گروه مشركان،] همانند حال نزديكان فرعون، و كسانى است كه پيش از آنان بودند؛ آنها آيات خدا را انكار كردند؛ خداوند هم آنان را به گناهانشان كيفر داد؛ خداوند قوى و كيفرش شديد است

«53» اين، بخاطر آن است كه خداوند، هيچ نعمتى را كه به گروهى داده، تغيير نمى دهد؛ جز آنكه آنها خودشان را تغيير دهند؛ و

خداوند، شنوا و داناست!

«54» اين، [درست] شبيه [حال] فرعونيان و كسانى است كه پيش از آنها بودند؛ آيات پروردگارشان را تكذيب كردند؛ ما هم بخاطر گناهانشان، آنها را هلاك كرديم، و فرعونيان را غرق نموديم؛ و همه آنها ظالم [و ستمگر] بودند!

«55» به يقين، بدترين جنبندگان نزد خدا، كسانى هستند كه كافر شدند و ايمان نمى آورند.

«56» همان كسانى كه با آنها پيمان بستى؛ سپس هر بار عهد و پيمان خود را مى شكنند؛ و [از پيمان شكنى و خيانت،] پرهيز ندارند.

«57» اگر آنها را در [ميدان] جنگ بيابى، آنچنان به آنها حمله كن كه جمعيّتهايى كه پشت سر آنها هستند، پراكنده شوند؛ شايد متذكّر گردند [و عبرت گيرند]!

«58» و هرگاه [با ظهور نشانه هايى،] از خيانت گروهى بيم داشته باشى [كه عهد خود را شكسته، حمله غافلگيرانه كنند]، بطور عادلانه به آنها اعلام كن كه پيمانشان لغو شده است؛ زيرا خداوند، خائنان را دوست نمى دارد!

«59» آنها كه راه كفر پيش گرفتند، گمان نكنند [با اين اعمال،] پيش برده اند [و از قلمرو كيفر ما، بيرون رفته اند]! آنها هرگز ما را ناتوان نخواهند كرد!

«60» هر نيرويى در قدرت داريد، براى مقابله با آنها [= دشمنان]، آماده سازيد! و [همچنين] اسبهاى ورزيده [براى ميدان نبرد]، تا به وسيله آن، دشمن خدا و دشمن خويش را بترسانيد! و [همچنين] گروه ديگرى غير از اينها را، كه شما نمى شناسيد و خدا آنها را مى شناسد! و هر چه در راه خدا [و تقويت بنيه دفاعى اسلام] انفاق كنيد، بطور كامل به شما بازگردانده مى شود، و به شما ستم نخواهد شد!

«61» و اگر تمايل به صلح

نشان دهند، تو نيز از در صلح درآى؛ و بر خدا توكّل كن، كه او شنوا و داناست!

«62» و اگر بخواهند تو را فريب دهند، خدا براى تو كافى است؛ او همان كسى است كه تو را، با يارى خود و مؤمنان، تقويت كرد...

«63» و دلهاى آنها را با هم، الفت داد! اگر تمام آنچه را روى زمين است صرف مى كردى كه ميان دلهاى آنان الفت دهى، نمى توانستى! ولى خداوند در ميان آنها الفت ايجاد كرد! او توانا و حكيم است!

«64» اى پيامبر! خداوند و مؤمنانى كه از تو پيروى مى كنند، براى حمايت تو كافى است [؛فقط بر آنها تكيه كن]!

«65» اى پيامبر! مؤمنان را به جنگ [با دشمن] تشويق كن! هرگاه بيست نفر با استقامت از شما باشند، بر دويست نفر غلبه مى كنند؛ و اگر صد نفر باشند، بر هزار نفر از كسانى كه كافر شدند، پيروز مى گردند؛ چرا كه آنها گروهى هستند كه نمى فهمند!

«66» هم اكنون خداوند به شما تخفيف داد، و دانست كه در شما ضعفى است؛ بنابراين، هرگاه يكصد نفر با استقامت از شما باشند، بر دويست نفر پيروز مى شوند؛ و اگر يكهزار نفر باشند، بر دو هزار نفر به فرمان خدا غلبه خواهند كرد! و خدا با صابران است!

«67» هيچ پيامبرى حق ندارد اسيرانى [از دشمن] بگيرد تا كاملاً بر آنها پيروز گردد [؛و جاى پاى خود را در زمين محكم كند]! شما متاع ناپايدار دنيا را مى خواهيد؛ [و مايليد اسيران بيشترى بگيريد، و در برابر گرفتن فديه آزاد كنيد؛ ولى خداوند، سراى ديگر را [براى شما] مى خواهد؛ و خداوند قادر و حكيم است!

«68» اگر فرمان سابق خدا نبود [كه بدون ابلاغ، هيچ امّتى را كيفر ندهد]، بخاطر چيزى [= اسيرانى] كه گرفتيد، مجازات بزرگى به شما مى رسيد.

«69» از آنچه به غنيمت گرفته ايد، حلال و پاكيزه بخوريد؛ و از خدا بپرهيزيد؛ خداوند آمرزنده و مهربان است!

«70» اى پيامبر! به اسيرانى كه در دست شما هستند بگو: (اگر خداوند، خيرى در دلهاى شما بداند، [و نيّات پاكى داشته باشيد،] بهتر از آنچه از شما گرفته شده به شما مى دهد؛ و شما را مى بخشد؛ و خداوند آمرزنده و مهربان است!)

«71» امّا اگر بخواهند با تو خيانت كنند، [تازگى ندارد] آنها پيش از اين [نيز] به خدا خيانت كردند؛ و خداوند [شما را] بر آنها پيروز كرد؛ خداوند دانا و حكيم است!

«72» كسانى كه ايمان آوردند و هجرت نمودند و با اموال و جانهاى خود در راه خدا جهاد كردند، و آنها كه پناه دادند و يارى نمودند، آنها ياران يكديگرند؛ و آنها كه ايمان آوردند و مهاجرت نكردند، هيچ گونه ولايت [= دوستى و تعّهدى] در برابر آنها نداريد تا هجرت كنند! و [تنها] اگر در [حفظ] دين [خود] از شما يارى طلبند، بر شماست كه آنها را يارى كنيد، جز بر ضدّ گروهى كه ميان شما و آنها، پيمان [ترك مخاصمه] است؛ و خداوند به آنچه عمل مى كنيد، بيناست!

«73» كسانى كه كافر شدند، اولياء [و ياوران و مدافعان] يكديگرند؛ اگر [اين دستور را] انجام ندهيد، فتنه و فساد عظيمى در زمين روى مى دهد.

«74» و آنها كه ايمان آوردند و هجرت نمودند و در راه خدا جهاد كردند، و آنها كه پناه دادند و

يارى نمودند، آنان مؤمنان حقيقى اند؛ براى آنها، آمرزش [و رحمت خدا] و روزى شايسته اى است.

«75» و كسانى كه بعداً ايمان آوردند و هجرت كردند و با شما جهاد نمودند، از شما هستند؛ و خويشاوندان نسبت به يكديگر، در احكامى كه خدا مقرّر داشته، [از ديگران] سزاوارترند؛ خداوند به همه چيز داناست.

خود را در ترك جنگ به عنوان اينكه جنگى نابرابر است، تحميل كنند؛ چنان از شركت در جنگ ترسيده بودند] كه گويا به سوى مرگ رانده مى شوند و آن را با چشم خود مى بينند!! (6)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه خدا پيروزى بر يكى ازدو گروه [سپاه دشمن يا كاروان تجارتى قريش] را به شما وعده داد، و شما دوست داشتيد بر كاروان تجارتى قريش دست يابيد، ولى خدا مى خواست پيروزى در ميدان جنگ را با فرمان نافذى [كه داير بر پيروزى مؤمنان و شكست دشمنان جارى ساخته بود] تحقّق دهد و ريشه كافران را قطع كند. (7)

تا حق را ثابت [و پابرجا و استوار نمايد] وباطل را نابود سازد، هر چند مجرمان خوش نداشته باشند. (8)

[ياد كنيد] هنگامى را كه [در حال مشاهده دشمنِ تا دندان مسلح با دعا و زارى] ازپروردگارتان يارى خواستيد، و او درخواست شما را اجابت كرد كه من مسلماً شما را با هزار فرشته كه پى در پى نازل مى شوند، يارى مى دهم. (9)

و خدا آن [وعده يارى] را فقط مژده و نويدى براى شما قرار داد و نيز براى آنكه دل هايتان به سبب آن آرامش يابد؛ و گرنه پيروزى فقط از سوى خداست؛ زيرا خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (10)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه به سبب امنيت و آرامشى كه ازسوى خدا يافتيد، خواب سبكى را به همه شما مسلط كرد و برايتان آبى از آسمان نازل كرد تا شما را به وسيله آن [از آلودگى ها] پاك كند، و وسوسه شيطان را [كه از بدترين كثافات است] از شما برطرف نمايد،

و دل هايتان را استحكام دهد، و گام هايتان را به آن استوار و پا برجا كند. (11)

[ياد كن] هنگامى را كه پروردگارت به فرشتگان وحى كرد كه من با شمايم، پس مؤمنان را [براى نبرد با دشمن] ثابت قدم داريد، [و] به زودى در دل كافران ترس مى اندازم، پس سرهايشان را در هم كوبيد و همه انگشتانشان را قطع كنيد. (12)

اين [كيفر سخت] به سبب اين است كه آنان با خدا و پيامبرش دشمنى و مخالفت كردند، و هر كس با خدا و پيامبرش دشمنى و مخالفت ورزد، پس [بداند كه] يقيناً خدا سخت كيفر است. (13)

اين [مجازات شما در دنياست]، پس آن رابچشيد، و [بدانيد] براى كافران در قيامت، عذاب آتش است. (14)

اى اهل ايمان! هنگامى كه با كافران در حالى كه بر ضد شما لشكركشى مى كنند روبرو مى شويد، به آنان پشت نكنيد [و نگريزيد.] (15)

و هر كس در آن موقعيت به آنان پشت كند [و بگريزد] سزاوار خشمى از سوى خدا شود و جايگاهش دوزخ است ودوزخ بازگشت گاه بدى است مگر [اينكه گريزش براى انتخاب محلى ديگر] جهت ادامه نبرد بادشمن، يا پيوستن به گروهى [تازه نفس از مجاهدان براى حمله به دشمن] باشد. (16)

[به كشتن دشمنان بر خود مباليد] شما آنان را نكشتيد، بلكه خدا آنان را كشت. [اى پيامبر!] هنگامى كه به سوى دشمنان تير پرتاب كردى، تو پرتاب نكردى، بلكه خدا پرتاب كرد [تا آنان را هلاك كند] و مؤمنان را از سوى خود به آزمايشى نيكو بيازمايد؛ زيرا خدا شنوا و داناست. (17)

[سرنوشت مؤمنان و كافران از] اين [قرار است كه ديديد]،

و قطعاً خدا سست كننده نيرنگ كافران است. (18)

[شما اى مشركان!] اگر پيروزى [آيينِ حق] را مى خواستيد، اينك پيروزى براى آيينِ حق آمد [پس به آن ايمان آوريد]، و اگر [از دشمنى و مخالفت با خدا و رسول] بازايستيد، براى شما بهتر است، و اگر [به دشمنى و مخالفت] بازگرديد، ما نيز [بر ضد شما] بازمى گرديم، و هرگز جمعيت شما هر چند زياد باشد، چيزى [از عذاب خدا] را از شما دفع نمى كند، و يقيناً خدا با مؤمنان است. (19)

اى اهل ايمان! از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و در حالى كه [سخنان بر حقّ او را] مى شنويد، از او روى نگردانيد. (20)

و مانند كسانى نباشيد كه [از روى تظاهر] گفتند: شنيديم در حالى كه [از روى حقيقت] نمى شنوند. (21)

قطعاً بدترين جُنبندگان نزد خدا، كرانِ [از شنيدن حق] و لالانِ [از گفتن حق] هستند كه [كلام حق را] نمى انديشند! (22)

اگر خدا [نسبت به پذيرفتن هدايت، شايستگى و] خيرى در آنان مى ديد، يقيناً ايشان را شنوا[ى حقايق و معارف] مى كرد، و اگر [با لجبازى و عنادى كه فعلاً دارند] آنان را شنوا كند، باز اعراض كنان، روى [از حق] مى گردانند. (23)

اى اهل ايمان! هنگامى كه خدا و پيامبرش شما را به حقايقى كه به شما [حيات معنوى و] زندگى [واقعى] مى بخشد، دعوت مى كنند اجابت كنيد، و بدانيد كه خدا ميان آدمى و دلش حايل و مانع مى شود [تا حق را باطل و باطل را حق مپندارد] و مسلماً همه شما به سوى او گردآورى خواهيد شد. (24)

و از عذابى [كه نتيجه گناه، فساد، نزاع، اختلاف و ترك امر به معروف

و نهى از منكر است] بپرهيزيد، [عذابى] كه فقط به ستمكاران از شما نمى رسد [بلكه وقتى نازل شود، همه را فرامى گيرد، ستمكاران را به خاطر ستم و اهل ايمان را به سبب اختلاف و نزاع و ترك امر به معروف و نهى از منكر] و بدانيد كه خدا سخت كيفر است. (25)

و ياد كنيد هنگامى را كه شما در زمين گروهى اندك بوديد، و ناتوان و زبون شمرده مى شديد، و همواره مى ترسيديد كه مردم [مشرك و كافر] شما را بربايند [تا شكنجه و آزار دهند ونابود كنند] پس خدا شما را [در شهر مدينه] جاى داد و با ياريش نيرومندتان ساخت، و از [نعمت هاى] پاكيزه اش به شما روزى بخشيد تا سپاس گزارى كنيد. (26)

اى اهل ايمان! [با فاش كردنِ اسرار و جاسوسى براى دشمن] به خدا و پيامبر خيانت نكنيد، و به امانت هاى ميان خود هم خيانت نورزيد، در حالى كه مى دانيد [خيانت، عملى بسيار زشت است.] (27)

و بدانيد كه اموال و فرزندانتان فقط وسيله آزمايش شماست، وخداست كه پاداشى بزرگ نزد اوست. (28)

اى اهل ايمان! اگر [در همه امورتان] از خدا پروا كنيد، براى شما [بينايى و بصيرتى ويژه] براى تشخيص حق از باطل قرار مى دهد، و گناهانتان را محو مى كند، و شما را مى آمرزد؛ و خدا داراى فضل بزرگ است. (29)

و [ياد كن] هنگامى را كه كفرپيشگان درباره تو نيرنگ مى زدند تا تو را به زندان دراندازند، يا به قتل برسانند يا [از وطن] بيرونت كنند، و [در آينده هم، همواره بر ضد تو] نيرنگ مى زنند و خدا هم جزاى نيرنگشان را مى دهد و خدا بهترين جزا دهنده نيرنگ

زنندگان است. (30)

و هنگامى كه آيات ما را بر آنان مى خوانند، مى گويند: البته شنيديم [ولى اين آيات، مطلب فوق العاده اى نيست] ما هم اگر بخواهيم مانند آن را مى گوييم، اين آيات جز افسانه پيشينيان نيست!! (31)

و [ياد كن] هنگامى را كه گفتند: خدايا! اگر اين [قرآن] همان حقِّ [نازل شده] از نزد توست، پس بر ما سنگ هايى از آسمان ببار يا عذابى دردناك بر ما بياور!! (32)

و خدا بر آن نيست كه آنان را در حالى كه تو در ميان آنان به سر مى برى، عذاب كند و تا ايشان طلب آمرزش مى كنند، خدا عذاب كننده آنان نخواهد بود. (33)

و چه چيزى مانع آنان است كه خدا عذابشان نكند، در حالى كه [مردم مؤمن را] از ورود به مسجدالحرام [و عبادت در آن] با آنكه متولّيان آن نيستند، بازمى دارند؛ متولّيانِ [شايسته و واقعىِ] اين [مكان مقدس] فقط پرهيزكارانند، ولى بيشتر مشركان نمى دانند [كه توليت آنجا شايسته آنان نيست.] (34)

و نماز و دعايشان در كنار خانه [خدا] چيزى جز سوت كشيدن و كف زدن نبود، پس به كيفر كفرى كه همواره مى ورزيديد، عذاب [دنيا و آخرت را] بچشيد. (35)

مسلماً كسانى كه كافرند، اموالشان را هزينه مى كنند تا مردم را از راه خدا بازدارند، و به زودى همه اموالشان را [براى جلوگيرى از گسترش اسلام] خرج مى كنند؛ سپس [اين عمل] براى آنان مايه حسرت و ندامت مى شود [زيرا خواهند ديد كه ثروتشان را از دست داده اند و اسلام هم گسترش يافته] و آن گاه مغلوب مى شوند، و آنان كه كافرند به سوى دوزخ گردآورى خواهند شد. (36)

تا خدا ناپاكان را از

پاكان جدا كند، وناپاكان را روى يكديگر گذارد، پس همه را متراكم وانباشته سازد و يكجا در جهنم قرار دهد؛ [به راستى] آنانند كه زيانكار واقعى اند. (37)

به كسانى كه كافرند بگو: اگر از كفر خود بازايستند [و به اسلام روى آورند] گناهان[ى چون جنگ با پيامبر و بازداشتن مردم از راه خدا، ومنع كردن مؤمنان از ورود به مسجدالحرام] از آنان بخشيده خواهد شد، واگر [به گناهانشان] بازگردند، بى ترديد همان سنت خدا كه در رابطه با [عذاب وهلاك] پيشينيان جارى شد [بر آنان نيز جارى مى شود.] (38)

و با آنان بجنگيد تا هيچ نوع فساد و فتنه [و خونريزى وناامنى] بر جا نماند، و دين [در سراسر گيتى] ويژه خدا شود؛ پس اگر از فتنه بازايستند [با آنان نجنگيد] زيرا خدا به آنچه انجام مى دهند، بيناست. (39)

و اگر روى گرداندند [باك نداشته باشيد] بدانيد كه خدا سرپرست و يار شماست؛ نيكو سرپرست و نيكو ياورى است. (40)

و بدانيد هر چيزى را كه [از راه جهاد يا كسب يا هر طريق مشروعى] به عنوان غنيمت و فايده به دست آورديد [كم باشد يا زياد] يك پنجم آن براى خدا و رسول خدا (صلى الله عليه وآله) و خويشان پيامبر، و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است، اگر به خدا و آنچه بر بنده اش روز جدا كننده حق از باطل، روز رويارويى دو گروه [مؤمن وكافر در جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده ايد [پس آن را به عنوان حقّى واجب به خدا و رسول و ديگر نامبردگان بپردازيد]؛ و خدا بر هركارى تواناست. (41)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه شما [در

جنگ بدر] بر دامنه اى نزديك تر به سطح زمين بوديد [كه براى جنگ جايى نامناسب بود] و دشمن در دامنه اى بالاتر [و مناسب براى جنگ] قرار داشت، و كاروان [تجارى قريش] در مكانى پايين تر ازشما بود [كه توانست دور از ديد شما بگريزد]؛ و اگر [براى رويارويى] با دشمن [زمانى معين و جايى مشخص] وعده مى گذاشتيد، نسبت به وعده گاه اختلاف مى كرديد [ظاهر امر نشان مى داد كه شكست حتمى با شما و پيروزى قطعى با دشمن است، ولى اين پيروزى به صورتى غير عادى نصيب شما شد] تا خدا پيروزى شما و شكست آنان را كه [بر اساس اراده اش] انجام شدنى بود تحقق دهد، تا هر كه هلاك مى شود از روى دليلى روشن هلاك شود، وهر كه زندگى مى كند ازروى برهانى آشكار زندگى كند؛ و يقيناً خدا شنوا و داناست. (42)

و [ياد كن] هنگامى را كه خدا دررؤياهاى مكرّرت [نفراتِ] آنان را [كه بر ضد تو و اهل ايمان تصميم به جنگ داشتند] به تو اندك و ناچيز نشان داد [تا آن را براى يارانت بيان كنى]؛ و اگر آنان را بسيار و زياد نشان مى داد، شما [اى ياران پيامبر!] قطعاً سست مى شديد و در كار جنگ نزاع و اختلاف مى كرديد، ولى خدا شما را [با آگاه شدن از رؤياى پيامبر، از سستى و اختلاف] رهايى بخشيد؛ زيرا او به آنچه در سينه هاست، داناست. (43)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه در جنگ بدر باهم برخورد كرديد، دشمن را در چشم شما اندك نشان داد، و شما را نيز در چشم آنان اندك نشان داد [اگر چه در گرما گرم جنگ، شما را در نظر آنان

بسيار و آنان را در نظر شما اندك نشان داد] تا خدا پيروزى شما و شكست آنان را كه [بر اساس اراده اش] انجام شدنى بود، تحقّق دهد؛ و همه كارها به سوى خدا بازگردانده مى شود. (44)

اى اهل ايمان! هنگامى كه [در ميدان نبرد] با گروهى [از مشركان و كافران] برخورد كرديد، ايستادگى نماييد و خدا را بسيار ياد كنيد تا رستگار شويد. (45)

و از خدا و پيامبرش فرمان بريد، و با يكديگر نزاع و اختلاف مكنيد، كه سست و بد دل مى شويد، و قدرت و شوكتتان از ميان مى رود؛ و شكيبايى ورزيد؛ زيرا خدا با شكيبايان است. (46)

و مانند كسانى مباشيد كه از خانه هايشان از روى مستى و غرور، و براى خودنمايى بيرون آمدند و مردم را از راه خدا بازمى داشتند [ولى سرانجام دچار شكست ذلت بارى شدند]؛ و خدا به آنچه انجام مى دهند، احاطه دارد. (47)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه شيطان اعمالشان را [كه در راه دشمنى با پيامبر و لشكركشى بر ضد اهل ايمان بود] در نظرشان آراست و گفت: امروز [به سبب جمعيت بسيار و آرايش جنگى شما] هيچ كس از مردمان [با ايمان] پيروز شونده بر شما نيست، و من پناه دهنده به شمايم، ولى زمانى كه دو گروه [مؤمن و مشرك] با يكديگر برخورد كردند، به عقب برگشت و پا به فرار گذاشت، و گفت: من از شما [ياران و پيروانم] بيزارم، من چيزى را [چون نزول فرشتگان] مى بينم كه شما نمى بينيد، البته من از خدا مى ترسم و خدا سخت كيفر است. (48)

و [ياد كنيد] هنگامى را كه منافقان و آنان كه در دل هايشان بيمارى

[شك و ترديد نسبت به حقايق] است، مى گفتند: مؤمنان را دينشان [با اين جمعيت اندك و اسلحه ناچيز براى شركت در ميدان نبرد] فريفت، و [آنان باور نمى كردند كه] هر كس بر خدا توكل كند [بى ترديد پيروز مى شود]؛ زيرا خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (49)

و اگر آن زمانى را كه فرشتگان جان كافران را مى ستانند، مشاهده كنى [مى بينى] كه بر چهره و پشتشان ضربات سنگينى مى كوبند و [به آنان نهيب مى زنند كه] عذاب سوزان را بچشيد!! (50)

اين به سبب گناهانى است كه مرتكب شده اند و گرنه خدا نسبت به بندگانش [حتى به كمترين چيزى از ستم] ستمكار نيست. (51)

[عادتِ اينان] مانند عادت فرعونيان و پيشينيان آنان است كه به آيات خدا كافر شدند، پس خدا آنان را به كيفر گناهانشان [به عذابى سخت] گرفت؛ زيرا خدا نيرومند و سخت كيفر است. (52)

اين [كيفر سخت] به سبب اين است كه خدا بر آن نيست كه نعمتى را كه به قومى عطا كرده [به عذاب و نقمت] تغيير دهد تا زمانى كه آنان آنچه را در خود [از عقايد حقّه، حالات پاك و اخلاق حسنه اى كه] دارند [به كفر، شرك، عصيان و گناه] تغيير دهند؛ و يقيناً خدا شنوا و داناست. (53)

[عادت اينان] مانند عادت فرعونيان و پيشينيان آنان است كه آيات پروردگارشان را تكذيب كردند، در نتيجه ايشان را به كيفر گناهانشان هلاك نموديم، و فرعونيان را غرق كرديم و همه آنان ستمكار بودند. (54)

يقيناً بدترين جنبندگان نزد خدا كسانى هستند كه كافرند و [به سبب لجبازى و عنادشان] ايمان نمى آورند. (55)

همان كسانى كه با برخى از

آنان [بارها] پيمان بستى، ولى هر بار پيمانشان را مى شكنند و از خدا پروا نمى كنند. (56)

پس اگر در ميدان جنگ، بر آنان دست يافتى [با وارد كردن مجازات و عقوبت سنگين بر ايشان] ديگر كسانى را كه دنبال آنانند [و قصد جنگ با تو را دارند] تار و مار كن تا متذكّر [قدرت شما] شوند [و از خيال جنگ با تو بازايستند.] (57)

و اگر از خيانت و پيمان شكنى گروهى [كه با آنان هم پيمانى] بيم دارى، پس به آنان خبر ده كه [پيمان] به صورتى مساوى [و طرفينى] گسسته است؛ زيرا خدا خائنان را دوست ندارد. (58)

و آنان كه كافرند گمان نكنند كه با پيمان شكنى خود [بر قدرتِ حق] پيشى جسته اند، اينان نمى توانند [ما را] عاجزكنند [تا از دسترس قدرت ما بيرون روند.] (59)

و در برابر آنان آنچه در قدرت و توان داريد از نيرو [و نفرات و ساز و برگ جنگى] و اسبان ورزيده [براى جنگ] آماده كنيد تا به وسيله آنها دشمن خدا و دشمن خودتان ودشمنانى غير ايشان را كه نمى شناسيد، ولى خدا آنان را مى شناسد بترسانيد. و هر چه در راه خدا هزينه كنيد، پاداشش به طور كامل به شما داده مى شود، و مورد ستم قرار نخواهيد گرفت. (60)

و اگر دشمنان به صلح گرايند، تو هم به صلح گراى، و بر خدا توكل كن، كه يقيناً او شنوا و داناست. (61)

و اگر بخواهند [در زمينه صلح و آشتى] تو را بفريبند، يقيناً خدا تو را بس است؛ اوست كسى كه تو را با يارى خود و به وسيله مؤمنان نيرومند ساخت. (62)

و

ميان دل هايشان الفت و پيوند برقرار كرد كه اگر همه آنچه را در روى زمين است، هزينه مى كردى نمى توانستى ميان دل هايشان الفت اندازى، ولى خدا ميان آنان ايجاد الفت كرد؛ زيرا خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (63)

اى پيامبر! خدا و مؤمنانى كه از تو پيروى مى كنند [از نظر حمايت و پشتيبانى] براى تو بس است. (64)

اى پيامبر! مؤمنان را به جنگ برانگيز كه اگر از شما بيست نفر صابر باشند بر دويست نفر چيره مى شوند، و اگر از شما صد نفر [صابر] باشند بر هزار نفر از كافران چيره مى شوند؛ زيرا آنان گروهى هستند [كه حقايق توحيد و قدرت خدا را] نمى فهمند. (65)

اكنون خدا به شما تخفيف داد و معلوم داشت كه در شما ضعفى هست؛ بنابراين اگر از شما صد نفر صابر باشند بر دويست نفر چيره مى شوند، و اگر هزار نفر [صابر] باشند، به فرمان خدا بر دو هزار نفر چيره مى شوند؛ و خدا با صابران است. (66)

هيچ پيامبرى را نسزد و نشايد كه [پيش از جنگ و پيروزى بر دشمن] اسيران جنگى بگيرد، تا زمانى كه [دشمن را به طور كامل] در زمين از قدرت و توان بيندازد [و موقعيت دين و مؤمنان در جهان پابرجا و استوار گردد آن گاه اسير بگيرد؛ شما اى ياران پيامبر!] متاع ناچيز و ناپايدار دنيا را مى خواهيد، و خدا [براى شما] آخرت را مى خواهد؛ و خدا تواناى شكست ناپذير و حكيم است. (67)

اگر فرمان و حكم لازمى كه از سوى خدا گذشته است، نبود [كه پيش از اتمام حجت كسى را عذاب نكند] مسلماً شما را به سبب

اسيرانى كه [بدون اجازه پيامبر و پيش از شروع جنگ] گرفتيد، عذابى بزرگ مى رسيد. (68)

آنچه از غنيمت [در ميدان جنگ] گرفته ايد، حلال و پاكيزه بخوريد و از خدا پروا كنيد؛ يقيناً خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (69)

اى پيامبر! به اسيرانى كه در اختيار شمايند، بگو: اگر خدا خيرى در دل هاى شما بداند، بهتر از مالى كه [در برابر آزادى شما] از شما گرفته اند به شما مى دهد، و گناهانتان را مى آمرزد و خدا بسيار آمرزنده و مهربان است. (70)

و اگر اسيران آزاد شده بخواهند [پس از آزاد شدنشان] به تو خيانت ورزند، [كار جديد و تازه اى نيست] آنان پيش از اين هم به خدا خيانت ورزيدند، پس او تو را بر آنان مسلط ساخت؛ و خدا دانا و حكيم است. (71)

مسلماً كسانى كه ايمان آوردند، و هجرت كردند، و با اموال و جان هايشان در راه خدا جهاد نمودند، و كسانى كه مهاجران را پناه و جا دادند و يارى كردند، اينانند كه يار و دوست يكديگرند. و كسانى كه ايمان آوردند و هجرت نكردند شما را از دوستى آنان هيچ سودى نيست تازمانى كه هجرت كنند؛ و اگر در امور دين از شما يارى طلبند، بر شماست كه آنان را يارى دهيد مگر آنكه يارى دادن شما به زيان گروهى باشد كه ميان شما و آنان پيمان [ترك جنگ] برقرار است؛ و خدا به آنچه انجام مى دهيد، بيناست. (72)

و آنان كه كافرند، دوستان و ياران يكديگرند [و] اگر شما فرمان پيوند [با اهل ايمان و قطع رابطه با كافران] را به اجرا نگذاريد فتنه و فسادى بزرگ در زمين پيدا

خواهد شد. (73)

و كسانى كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا جهاد نمودند و آنان كه مهاجران را پناه دادند و يارى كردند، مؤمنان حقيقى فقط آنانند، براى آنان آمرزش و رزق نيكو و فراوانى است. (74)

و آنان كه بعد [از مؤمنان و نخستين مهاجران] ايمان آوردند و هجرت كردند و همراه شما با دشمنان جنگيدند، از شمايند؛ و خويشاوندان [بنابر آنچه نسبت به برنامه ارث] در كتاب خدا مقرّر شده از ديگران سزاوارترند؛ يقيناً خدا به همه چيز داناست. (75)

را با حضور قلب بپا ميدارند و از هر چه روزى آنها كرديم علم و جاه و مال انفاق ميكنند (3)

آنها براستى و حقيقت اهل ايمانند و نزد خدا مراتب بلند و آمرزش و روزى نيكوعلم و ادب مخصوص آنها است (4)

چنانچه خدا تو را از خانه خود بحق و براى اعلار دين حق بيرون آورد و گروهى از مومنان سخت راى خلاف و كراهت اظهار كردند و تو بمخالفت آنها از حكم حق باز نگشتى و هجرت گزيدى در امر انفال و غير آنهم به خواهش مردم توجه مكن پيرو امر خدا باش و از خلق ابدا انديشه مدار (5)

مردم نادان در حكم حق و طاعت خدا با آنكه حق آشكار و روشن گرديد با تو جدل و نزاع خواهند كرد و چنان حكم حق و طاعت خدا بر آنها دشوار و سخت است كه گوئى معاينه مينگرند كه آنها را بجانب مرگ ميكشند (6)

اى رسول ما بياد آر هنگامى را كه خدا بشما وعده فتح بر يكى از دو طايفه را داد غلبه بر قافله قريش يا كاروان شام و شما مسلمين مايل بوديد كه آن طايفه كه شوكت و سلاحى همراه ندارند بى رنج و جهاد اموالشان نصيب شما شود و خدا ميخواست كه صدق سخنان حق را ثابت گرداند و از بيخ و بن ريشه كافران را بركند (7)

تا حق دين اسلام را محقق و پايدار كند و باطل را محو و نابود سازد هر چند بدكاران و كافران را خوش نيايد (8)

بياد آريد هنگامى را كه استغاثه و زارى به پروردگار خود ميكرديد كه

شما رابر دشمن غلبه دهد پس دعاى شما را اجابت كرد و وعده داد كه من سپاهى منظم ازهزار فرشته به مدد شما مى فرستم (9)

و اين فرشتگان را خدا نفرستاد مگر آنكه بشارت و مژده فتح باشد و تا دلهاى شما را بوعده خدا مطمئن سازد و بدانيد كه نصرت و فيروزى نيست مگر از جانب خدا كه خدا را در تمام امور كمال قدرت و حكمت است (10)

ياد آريد هنگامى را كه خواب راحت شما را فرا گرفت براى اينكه از جانب خدا ايمنى يافتيد و از آسمان رحمت خود آبى فرستاد كه شما را بدان آب پاك گرداند و وسوسه و كيد شيطان را از شما دور سازد و دلهاى شما را به رابطه ايمان با هم متحد گرداند تا در كار دين ثابت قدم و استوار باشيد يعنى از آسمان رحمت بارانى فرستاد كه جسم شما را از هر حدث و ناپاكى پاك سازد و جان شما را از هر وسوسه و خيال شيطانى ايمن گرداند (11)

و ياد آر اى رسول آنگاه كه پروردگار تو بفرشتگان وحى كرد كه من با شمايم مومنان را ثابت قدم بداريد كه همانا من ترس در دل كافران ميافكنم تا گردنهايشان بزنيد و همه انگشتشان و دست آويزهايشان قطع كنيد (12)

اين كيفر كافران بر آنست كه با خدا و رسول او سخت ضديت و مخالفت كردند و هر كس با خدا و رسول او راه شقاق و مخالفت پيمايد بترسد كه عقاب خدا بسيار سخت است (13)

اين عذاب مختصر قتل و اسارت را در دنيا بچشيد و بدانيد كه براى

كافران در قيامت عذاب سخت آتش دوزخ مهياست (14)

اى اهل ايمان هر گاه با تهاجم و تعرض كافران در ميدان كارزار روبرو شويد مبادا از بيم آنها پشت كرده و از جنگ بگريزيد (15)

هر كه در روز جنگ بانها پشت نمود و فرار كرد بطرف غضب و خشم خدا روى آورده و جايگاهش دوزخ كه بدترين منزل است خواهد بود مگر آنكه از ميمنه بميسره و يا از قلب به جناح براى مصالح جنگى رود يا از فرقه اى بيارى فرقه اى ديگر شتابد (16)

اى مومنان نه شما بلكه خدا كافران را كشت و اى رسول چون تو تير افكندى نه تو بلكه خدا افكند و شكست كافران را خدا براى اين خواست كه مومنان را به پيش آمد خوشى بيازمايد كه خدا شنواى دعاى خلق و دانا بمصالح امور عالم است (17)

اين فتح و غلبه در جنگ به خواست خدا شما را نصيب شد و بدانيد كه محققا خدابى اثر كننده مكر كفار است يعنى شما مومنان از مكر كافران مينديشيد كه خدا بنيان مكرشان را ويران خواهد كرد (18)

اى كافران اگر شما از خدا فتح و نصرت مى طلبيد اينك فتح كامل شما را رسيددين اسلام و قرآن را كه بهترين فتح و فيروزى و كاملترين وسيله سعادت خلق استاز جانب خدا آمد اكنون اگر از كفر و عناد با حق دست برداريد شما را بهتر است و اگر ديگر بار به جنگ و دشمنى اهل ايمان باز آئيد ما هم شما را باز كيفر و عذاب كنيم و هرگز جمعيت و سپاه شما هر چند بسيار باشد

شما را از قهر خدا و سطوت مسلمين نجات نتواند داد كه خدا البته با اهل ايمانست (19)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد خدا و رسول را اطاعت كنيد و از فرمان او سر نپيچيد كه شما سخنان حق و آيات خدا را ميشنويد (20)

و شما مومنان حرف حق را بگوش و قلب و در مقام عمل بشنويد و چون منافقان نباشيد كه گفتند ما سخن خدا و رسول را شنيديم و به حقيقت نشنيدند (21)

بدترين جانوران و شقى ترين اشخاص نزد خدا كسانى هستند كه از شنيدن و گفتن حرفحق كر و لالند و اصلش در آيات خدا تعقل نميكنند (22)

اگر خدا بعلم ازلى در آنها خير و صلاحى ميديد آنها را شنوا بكلام حق ميكرد اكنون كه هيچ خير و تمايل به دين در آنها نمى بيند اگر هم بحق شنوا كند باز از آن روگردانند و اعراض كنند (23)

اى اهل ايمان چون خدا و رسول شما را بايمان دعوت كنند اجابت كنيد تا بحياتابد رسيد و بدانيد كه خدا در ميان شخص و قلب او حايل است و از اسرار درونى همه آگاهست و همه بسوى او محشور خواهيد شد (24)

و بترسيد از بلائى كه چون آيد تنها مخصوص ستمكاران شما نباشد بلكه ظالمان و مظلومان همه را فرا گيرد ظالمان را بكيفر ظلم و ستم و مظلومان را به كيفر تركامر بمعروف و نهى از منكر تفسير ديگر آيه: بترسيد و بپرهيزيد از بلا و فتنه تا به ستمكاران از شما نرسيده است يعنى ستمگران و ظالمان بترسند كه بلا به كيفر ظلم تنها بانها

خواهد رسيد نه بغير آنها و بدانيد كه عقاب خدا بسيارسخت است (25)

و اى مومنان بياد آريد زمانى را كه عده قليلى در ميان دشمنان بسيار بوديد كه شما را ضعيف و خوار در زمين مكه ميشمردند و از هجوم مردم مشرك بر خود ترسان بوديد بعد از آن خدا شما را در پناه خود آورد و بيارى خود نيرومندى و نصرت بشما عطا كرد و از بهترين غنائم و طعامها روزى فرمود باشد كه شكر نعمتش بجاى آريد (26)

اى كسانى كه ايمان آورديد زنهار در كار دين با خدا و رسول خيانت مكنيد و دركار دنيا با يكديگر در صورتى كه شما زشتى خيانت را بخوبى ميدانيد (27)

و محققا بدانيد كه شما را اموال و فرزندان در دنيا قابليتى ندارد فتنه و ابتلائى بيش نيست و در حقيقت اجر عظيم نزد خداست و سعادت حقيقى در عالم آخرتست (28)

اى اهل ايمان اگر خدا ترس و پرهيزكار شويد خدا بشما فرقان بخشد يعنى ديده بصيرت دهد تا بنور باطن حق را از باطل فرق گذاريد و راه خدا و شيطان و طريق سعادت و شقاوت و نفع و ضرر دنيوى و اخروى را تشخيص دهيد و گناهان شما را بپوشاند و شما را بيامرزد كه خدا داراى فضل و رحمت بى منتهاست (29)

اى رسول ما بياد آر وقتى را كه كافران با تو مكر ميكردند تا تو را از مقصد خود كه تبليغ دين خداست بازدارند يا به قتل رسانند يا از شهر بيرون كنند تو كار خود بخدا واگذار كه اگر آنها با تو مكر كنند خدا هم با

آنها مكر ميكند و خدا بهتر از هر كس مكر تواند كرد (30)

و چون بر آنان كه منكر و معاند قرآنند آيات ما تلاوت شود گويند ما اين سخنان را شنيديم هيچ اعجاز و كرامتى در نظر ما ندارد اگر ما هم ميخواستيم مانند آن مى گفتيم كه چيزى جز سخنان افسانه پيشينيان نيست (31)

و چون باز لجاجت كردند و گفتند خدايا اگر اين قرآن براستى بر حق و از جانبتست باز هم پيروى آن نخواهيم كرد پس با اين حال يا بر سرمان سنگى از آسمان ببار يا ما را به عذابى دردناك گرفتار ساز لذا سخت مستحق عذاب شدند (32)

ولى خدا هم تا تو پيغمبر رحمت در ميان آنها هستى آنان را عذاب نخواهد كرد و نيز تا مادامى كه از نافرمانى خدا پشيمان شوند و بدرگاه خدا توبه و استغفار كنند باز آنها را عذاب نكند (33)

و آنها چه كردند كه خدا عذابشان نكند؟ و چگونه آن منافقان معاند مستحق عذاب خدا نباشند؟ در صورتى كه راه مسجد الحرام را به روى بندگان خدا ميبندند و اگر دعوى دوستى خدا ميكنند كذب است آنها را هيچ رابطه دوستى با خدا نيست كه دوستان خدا بجز اهل تقوى نباشند ليكن اكثر مردم از اين مطلب آگاه نيستند (34)

و اگر به نماز خود دعوى محبت خدا كنند نماز آنها در خانه كعبه جز صغير و كف زدنى كه خلق را از خانه خدا منع ميكند چيزى ديگر نيست و چنين نماز نه موجبحب بلكه سبب قهر خداست پس در آخرت بانها خطاب شود بچشيد طعم عذاب را به كيفر

آنكه بخدا كافر شديد (35)

كافران اموالشان را انفاق ميكنند براى اين مقصود كه راه خدا را به روى بندگانش ببندند پس به زودى مالهايشان بر سر اين خيال باطل برود و حسرتش بر دل آنها بماند و آنگاه علاوه بر اينكه موفق بر منع دين و غلبه بر مسلمين نشوند مغلوب نيز خواهند شد و آن كافران بسوى جهنم جمعا رهسپار ميشوند (36)

تا آنكه خدا پليد را از پاكيزه جدا سازد و پليدان را بعضى با بعضى ديگر درآميزد و با هم گرد آورد آنگاه همه را در آتش دوزخ افكند كه آنها زيانكاران عالمند (37)

اى رسول ما كافران را بگو كه اگر از كفر خود دست كشيده و براه ايمان باز آئيد هر چه از پيش كرده ايد بخشيده شود و اگر به كفر و عصيان روى آريد سنت الهى در گذشته است يعنى حكم ازلى بر اين قرار گرفته كه مومنان را عزيز و بهشتى كند و كافران را ذليل و دوزخى گرداند (38)

اى مومنان با كافران جهاد كنيد كه در زمين فتنه و فسادى ديگر نماند و آئينهمه دين خدا گردد و چنانچه دست از كفر كشيدند خدا به اعمالشان بصير و آگاهست (39)

و اگر آن كافران به دين خدا پشت كردند پس شما مومنان غم مداريد و بدانيد كه البته خدا يار شماست كه بهترين يار و بهترين ياور است (40)

و اى مومنان بدانيد كه هر چه به شما غنيمت و فايده رسد زياد يا كم خمس آن خاصخدا و رسول و خويشان او و يتيمان و فقيران و در راه سفر ماندگان است، به

آنها بدهيد اگر به خدا و به آنچه بر بنده خود محمد (ص) در روز فرقان روزى كه دو سپاه اسلام و كفر در جنگ بدر روبرو شدند خدا نازل فرمود ايمان آورده ايد و بدانيد كه خدا بر هر چيز تواناست (41)

بياد آريد زمانى را كه سپاه شما در وادى نزديك دشمن به مكانى دور از شهر مدينه واقع شد كه موفقيت و اتفاق خوشى خدا نصيب شما كرد و اگر اين كارزار بوعده و قرار شما با دشمن مقرر ميشد در وعده گاه چنين موافق و دلخواه شما نميبود و از خوف و انديشه در جنگ اختلاف ميكرديد ليكن براى آنكه حكم ازلى و قضاى حتمى را كه خدا مقدر فرموده اجرا سازد شما را غلبه داد يعنى خدا در جنگ بدر بمدد فرشتگان مومنان كم را بر كافران بسيار غلبه داد كه حقانيت قرآن و رسولش را آشكار سازد تا هر كه هلاك شدنى است بعد از اتمام حجت هلاك شود و هر كه لايق حيات ابدى است به اتمام حجت بحيات ابدى رسد و همانا خدا شنواى دعا و داناى مصالح بندگان است (42)

و ياد آر اى رسول آنگاه كه دشمنانت را در چشم تو و اصحابت اندك نشان داديم تا شما قويدل باشيد و اگر سپاه دشمن را بسيار بچشم شما نشان داده بوديم كاملا هراسان و بد دل شده و در امر رفتن به جنگ جدل و مخالفت ميكرديد ليكن خداشما را از آسيب دشمن بسلامت داشت كه او دانا و متصرف در انديشه هاى درونى دلهاى خلق است (43)

و ياد آر زمانى كه خدا دشمنان

را هنگامى كه مقابل شديد در چشم شما كم نمودار كرد تا قويدل شده از آنها نينديشيد و شما را نيز در چشم دشمن كم نمود تا تجهيز كامل و تهيه مهمات جنگ نكنند تا خداوند آن را كه در قضاى حتمى خود مقدر نموده يعنى غلبه اسلام اجرا فرمايد تا بدانيد كه كار بدست خداست و بسوى اوست بازگشت امور (44)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد هر گاه با فوجى از دشمن مقابل شديد پايدارى كنيد و خدا را پيوسته ياد آريد كه فيروزمند و فاتح گرديد (45)

و همه با روح وحدت ايمانى پيرو فرمان خدا و رسول باشيد و هرگز راه اختلاف و تنازع كه موجب تفرقه اسلام است نپوئيد كه در اثر تفرقه ترسناك و ضعيف شده و قدرت و عظمت شما نابود خواهد شد بلكه همه بايد يكدل در راه خدا پايدار و صبور باشيد كه خدا هميشه با صابران است (46)

و شما مومنان مانند منافقان نباشيد كه آنها نه براى جهاد در راه خدا بلكه يا براى هوس و غرور و يا براى تظاهر خارج شدند و از راه خدا خلق را منع ميكنند و بترسند كه علم خدا بهر چه كنند محيط است و آنان سخت بكيفر خواهند رسيد (47)

و ياد آور وقتى كه شيطان كردار زشت آنان را در نظرشان زيبا نمود و براى فريب آن جاهلان به شكل پيرمردى آمده و گفت امروز از مسلمين هيچكس تاب مقاومت شما را ندارد و احدى بر شما غالب نخواهد گشت و من هنگام سختى يار و فريادرس شما خواهم بود و بدين سخنان كفار قريش

را مغرور كرد تا آنگاه كه دو سپاه اسلام و كفر روبرو شدند شيطان پاى بفرار گذاشت و چون كفار بدو گفتند چه شد قول و معاهده تو پاسخ داد كه من از شما بيزارم من قوائى از فرشتگان آسمان مى بينم كه شما نمى بينيد و من از قدرت و غضب و عقاب خدا ميترسم كه عقاب خداوند بسيار سخت است (48)

و ياد آر وقتى كه منافقان با هم ميگفتند كه اين مسلمين به دين خود مغرورند و عاقبت شكست خورده و نابود خواهند شد و حال آنكه هر كس بر خدا توكل كند و در دين خدا ثابت قدم باشد خدا او را يارى خواهد كرد كه خدا غالب و مقتدر و بر هر چه خواهد دانا و تواناست (49)

و اگر بنگرى سختى حال كافران را هنگامى كه فرشتگان جان آنها را ميگيرند و با تيغ قهر و عذاب خدا بر روى و پشت آنها ميزنند و ميگويند بچشيد طعم عذاب سوزنده را (50)

اين عقوبت اعمال زشتى است كه بدست خويش فرستاديد و خدا بهيچ يك از بندگان هرگز كمترين ستم نخواهد كرد (51)

اى رسول ما كافران امت تو نيز مانند فرعونيان و كافران پيش از زمان آنها به آيات خدا كتاب آسمانى و معجزات انبياء كافر شدند خدا هم آنان را بكيفر گناهانشان بگرفت كه همانا خدا توانا و سخت كيفر است (52)

حكم ازلى خدا اينست كه خدا نعمتى كه بقومى عطا كرد تغيير نميدهد و نعمت را به عذاب مبدل نميكند تا وقتى كه آن قوم حال خود را تغيير دهند و اطاعت را بدل بمعصيت

كنند كه خدا شنواى دعاى پاكان و داناى بد و خوب احوال بندگاناست (53)

همان طور كه خوى فرعونيان و پيش از آنان بر اين شد كه آيات خداى خود را تكذيب كردند ما هم آنها را به كيفر گناهانشان هلاك نموديم و فرعونيان را بدريا غرق كرديم و همه آنانكه هلاك نموديم ظالم و ستمكار بودند (54)

بدترين جانوران نزد خدا آنان هستند كه كافر شدند و در اثر لجاجت بر كفر خود ايمان ابدا نخواهند آورد (55)

چنانكه چند بار با تو عهد صلح و مسالمت بستند مانند يهود بنى قريپه آنگاه عهد تو را در هر مرتبه شكستند و در حفظ عهد تو راه تقوى نپيمودند و دشمنان اسلام مشركان مكه را يارى كردند (56)

پس تو اى رسول ما چنين مردم بد عهد پيمان شكن را چون با آنان بكارزار مشغول شوى به تهديد و مجازات و اندرز آنان و پيروانشان را پراكنده ساز باشد كه متذكر زشتى نقض عهد شوند (57)

و چنانچه از خيانتكارى گروهى از معاهدين خود سخت ميترسى مى انديشى در اين صورت تو نيز با حفظ عدل و درستى عهد آنها را نقض كن تا تكليف خود را با تو بدانند و با وجود خيانتكارى آنها فريب و خيانتى از طرف تو بانها نرسد كه خدا خيانتكاران را دوست نميدارد (58)

كافران هرگز نپندارند كه بكفر خود پيش افتادند يعنى از قهر حق جان رهانيدند كه آنها پيوسته زبونند و هرگز خدا و رسول خدا را زبون نتوانند كرد (59)

و شما اى مومنان در مقام مبارزه با آن كافران خود را مهيا كنيد و تا

آن حد كه بتوانيد از آذوقه و تسليحات و آلات جنگى و اسبان سوارى براى تهديد و تخويف دشمنان خدا و دشمنان خودتان كاملا فراهم سازيد و بر قوم ديگرى كه شما بر دشمنى آنان مطلع نيستيد مراد منافقانند كه ظاهرا مسلم و باطنا كافر محضاند و خدابه مكر و دشمنى آنها آگاهست نيز مهيا باشيد و آنچه در راه خدا و احياء دين خدا صرف ميكنيد خدا تمام و كامل به شما عوض خواهد داد و هرگز بشما ستم نخواهدشد (60)

و اگر دشمنان به صلح و مسالمت تمايل داشتند تو نيز مايل به صلح باش و از مكر دشمن مينديش بر خدا توكل كن و كار خود به خدا واگذار كه خدا شنواى دعاى مومنان و دانا بصلاح خلق است (61)

و اگر دشمنان بفكر فريب دادن تو باشند البته مطمئن باش كه خدا تو را كفايت خواهد كرد اوست كه به نصرت خود و يارى مومنان تو را مويد و منصور گردانيد (62)

و خدا الفت داد دلهاى مومنان را دلهائى كه اگر تو با تمام ثروت روى زمين ميخواستى الفت دهى نتوانستى ليكن خدا تليف قلوب آنها كرد كه او بر هر كار مقتدر و باسرار و مصالح امور داناست (63)

اى رسول ما خدا تو را كفايت است و مومنانى كه پيروان تواند تو ابدا از منافقان و كافران چشم يارى مدار (64)

اى رسول مومنان را بر جنگ ترغيب كن كه اگر بيست نفر از شما صبور و پايدار باشيد بر دويست نفر از دشمنان غالب خواهيد شد و اگر صد نفر بوده بر هزار نفر كافران غلبه خواهيد

كرد زيرا آنها گروهى بى دانشند و شما با دين و دانشيد لذا بر آنها غالب شويد (65)

اكنون خدا بر شما تخفيف داد و در حكم جهاد آسان گرفت و دانست كه در شما ضعف ايمان راه يافته كه يك نفر با ده نفر نمى توانيد مقاومت كنيد پس اگر صد نفر باشيد صبور و پايدار بر دويست نفر كافران و اگر هزار بر دو هزار آنان باذن خدا غالب خواهيد شد يعنى با وجود ضعف ايمان باز يك نفر مومن بر دو نفر كافر غلبه خواهد كرد و خدا با صابران اهل ايمان يار و ياور است (66)

هيچ پيغمبرى را روا نباشد كه از اسيران جنگ فدا گرفته و آنان را رها كند تا خون ناپاكان را در زمين بسيار بريزد پس اصحاب تو اى رسول نبايستى بطمع دنيااين انتظار را از تو داشته باشند شما اى اصحاب رسول متاع فانى ناچيز دنيا را ميخواهيد و خدا براى شما سراى ابدى و نعمت جاودانى آخرت را و خدا مقتدر و كارش همه از روى حكمت است (67)

اگر نبود حكم ازلى سابق از امر نافذ خدا كه بر پيغمبر اسلام فدا و غنايم را روا دانست همانا در آنچه از غنيمت گرفتيد به شما عذاب سخت رسيده بود (68)

پس اكنون از هر چه غنيمت بيابيد بخوريد حلال و گواراى شما باد و ليكن بى طمع به غنايم خداترس و پرهيزكار باشيد كه خدا آمرزنده خطاهاست و مهربان بخلق است (69)

اى رسول به اسيرانى كه در دست شما مسلميناند بگو كه اگر خدا در دل شما خير و هدايتى مشاهده كند

و ايمان آريد در مقابل آنچه از شما گرفته شد بهتر از آن را عطا ميكند و از گناهان شما ميگذرد كه خدا آمرزنده گناه و مهربان در حق خلق است (70)

و اگر آن اسيران به اظهار اسلام قصد خيانت با تو دارند اى رسول ما غمگين مباش كه از اين پيش با خدا هم خيانت كردند خدا تو را بر آنها تمكين و تسلط دهد و خدا دانا به صلاح خلق و درستكار در حق بندگان است (71)

آنان كه بخدا ايمان آوردند و از وطن خود هجرت نمودند و در راه خدا با مال و جانشان كوشش و فداكارى كردند يعنى مهاجرين مكه و هم آنانكه به مهاجرين منزل دادند و از آنها يارى كردند يعنى انصار مدينه آنها دوستدار يكديگرند و آنهائى كه ايمان آورده اند ليكن مهاجرت نكرده اند هيچ شما دوستدار و طرفدار آنها نباشيد تا وقتى كه هجرت گزينند ولى اگر از شما در كار دين و پيشرفت اسلام مدد خواستند بر شماست كه آنها را يارى كنيد مگر آنها با قومى كه با شما عهد و پيمان مسالمت بسته اند به خصومت برخيزند و بدانيد كه خدا بهر چه از بد و نيك ميكنيد آگاهست (72)

آنانكه كافر شدند نيز بعضى دوستدار و مددكار يكديگرند و شما مسلمين اگر آن را كه خدا دستور داده از اتفاق و اخوت و غيره كار نبنديد همانا فتنه و فساد بزرگ كفر و بى دينى روى زمين را فرا خواهد گرفت (73)

و آنانكه ايمان آوردند و از ديار كفر وطن خود هجرت گزيدند و در راه خدا كوشش و

جانفشانى كردند و هم آنانكه مهاجران را با فداكارى منزل دادند و از آنها يارى كردند آنها به حقيقت اهل ايمانند و هم آمرزش خدا و روزى نيكوى بهشتى مخصوص آنهاست (74)

و آنان كه ايمان آورده اند و بعد از شما يا بعد از صلح حديبيه هجرت گزيدند و باتفاق شما در راه دين جهاد كردند آنها نيز از شما مومنان هستند در حكم دوستى و يارى و برادرى همه يكسانيد و ارث مراتب خويشاوندان در كتاب خدا بعضى بر بعض ديگر مقدم شده كه خدا بهر چيز و بهمه مصالح خلق داناست (75)

آنان درباره ى حق (بودنِ جنگ بدر)، پس از آنكه روشن شده بود، با تو مجادله مى كنند. (چنان ترسيده اند كه) گويى به سوى مرگ رانده مى شوند و (نابودى خود را) مى نگرند. (6)

و (به ياد آوريد) زمانى كه خداوند شما را وعده مى داد كه يكى از دو گروه (كاروان تجارتى يا لشكر جنگى دشمن،) از آنِ شما خواهد بود، و شما (به خاطر راحت طلبى و منافع مادّى) دوست داشتيد گروه غير مسلّح (كاروان تجارتى) در اختيارتان قرار گيرد. در حالى كه خداوند مى خواهد حق را با كلمات (و سنّت هاى) خويش استوار ساخته و ريشه ى كفّار را بركند. (از اين رو شما را با تعداد كم و نداشتن آمادگى جنگى در بدر با لشكر قريش درگير و سرانجام پيروز ساخت.) (7)

تا (خدا) حق را استوار و باطل را نابود سازد، هرچند مجرمان خوش نداشته باشند. (8)

(به ياد آوريد) زمانى كه (در جنگ بدر) از پروردگارتان فريادرسى مى طلبيديد، پس او دعا و خواسته ى شما را اجابت كرد (و فرمود:) من يارى دهنده شما با فرستادن هزارفرشته ى پياپى هستم. (9)

و خداوند، آن (پيروزى و نزول فرشتگان) را جز براى بشارت و اينكه دلهايتان با آنان آرامش يابد قرار نداد و نصرت و پيروزى، جز از سوى خدا نيست، (به قدرت خود و امداد فرشته هم تكيه نكنيد.) همانا خداوند، شكست ناپذير حكيم است. (10)

(به ياد آوريد) زمانى كه (خداوند) از سوى خود براى آرامش شما، خوابى سبك بر شما مسلّط ساخت و از آسمان بارانى بر شما فرستاد تا شما را با آن پاك كند و پليدى (وسوسه ى) شيطان را از شما بزدايد و دلهاى شما را

محكم و گام هايتان را با آن استوار سازد. (11)

(به ياد آور) زمانى كه پروردگارت به فرشتگان وحى كرد كه من با شمايم، پس شما افراد با ايمان را تقويت كنيد، من نيز به زودى در دلهاى كافران، رُعب و ترس خواهم افكند، پس فرازگردن ها را بزنيد و همه ى سرانگشتانشان را قلم كنيد (و قطع كنيد تا نتوانند سلاح بردارند). (12)

آن (حمايت الهى از مؤمنان و فرمان ضربه بر سرها و سرانگشتان دشمن)، به جهت آن بود كه آنان در برابر خدا و پيامبرش گردنكشى كردند، و هر كس با خدا و پيامبرش در افتد و مخالفت كند، خداوند داراى كيفرى سخت است. (13)

آن است (كيفر ما در دنيا)، پس بچشيد آن را و (بدانيد) عذاب دوزخ براى كافران (مهيّا) است. (14)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هرگاه با (لشگركشى و) انبوه كافران برخورد كرديد، به آنان پشت نكنيد و مگريزيد. (15)

و جز آنها كه كناره گيريشان براى ساز و برگ نبرد مجدّد يا پيوستن به گروه ديگرى از مسلمانان باشد، هر كس در روز جنگ پشت به دشمن كند، قطعاً مورد خشم خدا قرار مى گيرد و جايگاه او جهنّم است و چه بد سرانجامى است. (16)

شما (با نيروى خود)، آنان (كفّار) را نكشتيد، بلكه خداوند (با امدادهاى غيبى) آنها را به قتل رساند. (اى پيامبر!) آنگاه كه تير افكندى، تو نيفكندى، بلكه خدا افكند (تا كافران را مرعوب كند) و تا مؤمنان را از سوى خويش به آزمونى نيكو بيازمايد، زيرا خداوند، بسيار شنوا و داناست. (17)

آن، (شكست دشمن و پيروزى شما و لطف خدا بود.) و (بدانيد) كه خداوند،

سست كننده ى نيرنگ كافران است. (18)

اگر (شما كافران) در انتظار فتح و پيروزى (اسلام) بوديد، كه آن فتح آمد (و حقّانيّت اسلام آشكار شد) و اگر دست (از انحراف و باطل خود) برداريد، برايتان بهتر است و اگر (شما به كفر و عناد) برگرديد، (ما هم به سوى قهر) برمى گرديم و هرگز گروه شما هر چند بسيار باشد، به كارتان نخواهد آمد، چرا كه خداوند با مؤمنان است. (19)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! از خدا و فرستاده ى او اطاعت كنيد و در حالى كه (سخنان او را) مى شنويد، از وى سرپيچى نكنيد. (20)

و مثل كسانى نباشيد كه گفتند: «شنيديم»، ولى (در حقيقت) آنها نمى شنيدند. (21)

همانا بدترين جنبندگان نزد خداوند، (كسانى هستند كه نسبت به شنيدن حق) كران (و نسبت به گفتن حق) لال هايند، آنها كه تعقّل نمى كنند. (22)

و اگر خداوند خيرى در آنان مى دانست، شنوايشان مى ساخت، (حرف حق را به گوش دلشان مى رساند،) ولى با (اين روحيه ى لجاجتى كه فعلاً دارند، حتّى) اگر شنوايشان مى ساخت، باز هم سرپيچى كرده روى مى گرداندند. (در دل يقين پيدا مى كردند، ولى در ظاهر اقرار نمى كردند) (23)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هرگاه خدا و رسول شما را به چيزى كه حيات بخش شماست دعوت مى كنند، بپذيريد و بدانيد خداوند، ميان انسان و دل او حايل مى شود و به سوى او محشور مى شويد. (24)

و بترسيد (و حفظ كنيد خود را) از فتنه اى كه تنها دامنگير ستمگران شما نمى شود، (بلكه همه را فرا خواهد گرفت، چرا كه ديگران نيز در مقابل ستمگران سكوت كردند) و بدانيد كه خداوند سخت كيفر است. (25)

و به ياد آوريد زمانى را

كه شما كم بوديد و در زمين (مكّه) مستضعف بوديد، مى ترسيديد مردم (دشمنان) شما را بربايند، پس (خداوند در مدينه) پناهتان داد و با يارى خويش، شما را نيرومند كرد و از پاكيزه ها به شما روزى داد، باشد كه شما شكرگزارى كنيد. (26)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خدا و پيامبر خيانت نكنيد و آگاهانه به امانت هاى خود خيانت نورزيد. (27)

و بدانيد كه اموال و فرزندانتان آزمايشى (براى شما) هستند و البتّه نزد خداوند (براى كسانى كه از عهده ى آزمايش برآيند)، پاداشى بزرگ است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! اگر تقواى الهى پيشه كنيد، خداوند برايتان فرقانى (قوّه ى شناخت حق از باطلى) قرار مى دهد و بدى هايتان را از شما مى پوشاند و شما را مى آمرزد و خداوند صاحب فضل و بخشش بزرگ است. (29)

و (به ياد آور) زمانى كه كافران درباره ى تو نقشه مى كشيدند تا تو را زندانى كنند، يا تو را بكشند يا (از مكّه) تبعيد كنند. و آنان نقشه مى كشيدند و خدا هم (با خنثى كردن توطئه هاى آنان) تدبير مى كرد و خداوند، بهترين تدبيركنندگان است. (30)

و هرگاه آيات ما بر آنان تلاوت شود، گويند: به خوبى شنيديم (چيز مهمى نيست)، اگر بخواهيم قطعاً مانند اين قرآن را بيان مى كنيم، اين جز افسانه هاى پيشينيان نيست. (31)

و (به ياد آور) زمانى كه مخالفان (دست به دعا برداشته) گفتند: خدايا! اگر اين (اسلام و قرآن) همان حقِ از جانب تو است، پس بر ما از آسمان سنگ هايى بباران يا عذابى دردناك براى ما بياور. (32)

و(لى) تا تو در ميان مردمى، خداوند بر آن نيست كه آنان را عذاب كند، و

تا آنان استغفار مى كنند، خداوند عذاب كننده ى آنان نيست. (33)

و چرا خداوند آنها را عذاب نكند؟ با اينكه آنان (مردم را) از مسجدالحرام بازمى دارند، در حالى كه سرپرست آنجا نيستند. جز افراد پرهيزگار ديگران حقّ توليت و سرپرستى آن را ندارند، ولى بيشترشان نمى دانند. (34)

(دعا و) نمازشان نزد بيت اللّه (كعبه)، جز سوت كشيدن و كف زدن نبود. پس به خاطر آنكه كفر مى ورزيديد، عذاب (الهى را) بچشيد. (35)

همانا آنان كه كافر شدند، اموال خود را صرف مى كنند تا از (رفتن مردم به) راه خدا جلوگيرى كنند. در آينده نيز اين گونه خرجها را خواهند داشت، سپس (اموال هزينه شده) مايه ى حسرت آنان مى گردد و آنگاه شكست مى خورند. و آنان كه كافر شدند، به سوى دوزخ محشور خواهند شد. (36)

(اين حسرت، شكست و عذاب،) براى آن است كه خداوند، ناپاك را از پاك (در اين جهان و آن جهان) جدا كند و پليدى ها را برهم نهد و همه را متراكم سازد و در دوزخ قرار دهد، آنان همان زيانكارانند. (37)

(اى پيامبر!) به كافران بگو: اگر (از انحراف و عملكردهاى ناپسند) دست بردارند، گذشته ى آنان بخشوده مى شود و اگر (به روش سابق خود) برگردند، به تحقيق سنّت الهى در برخورد با گذشتگان، (درباره ى آنان نيز) جارى است. (38)

و با آنان (دشمنان) بجنگيد تا فتنه اى (از كفر و شرك) بر جاى نماند و دين، يكسره براى خدا باشد، پس اگر (از كفر خود) دست كشيدند، همانا خداوند به آنچه انجام مى دهند بيناست. (39)

و اگر (باز هم) سرپيچى كرده و روى بگردانند، بدانيد كه خداوند، مولى و سرپرست شماست، چه خوش مولايى

و چه نيكو ياورى است. (40)

و اگر به خداوند و آنچه بر بنده ى خود، روز جدايى (حق از باطل،) روز درگيرى دو گروه (با ايمان و بى ايمان در جنگ بدر) نازل كرديم، ايمان داريد، بدانيد كه هر چه غنيمت گرفتيد، همانا خمس (يك پنجم) آن براى خداوند و رسول خدا و خويشاوندان (او، اهل بيت عليهم السلام) و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان (از سادات) است، و خداوند بر هر چيزى تواناست. (41)

(به ياد آوريد) زمانى كه شما در جانب پايين بوديد و دشمنان در جانب بالا (بر شما برترى داشتند) و كاروان (تجارى ابوسفيان) از شما پايين تر بود و اگر قرار قبلى (براى جنگ هم) مى گذاشتيد، به توافق نمى رسيديد. (زيرا هم بالادست شما دشمن بود، هم پايين شما و شما بين دو صف مخالف بوديد و هرگز تن به چنين جنگى نمى داديد.) ولى (خداوند شما را در برابر عمل انجام شده قرار داد) تا كارى را كه خدا مى خواست، تحقّق بخشد، تا هر كس (به گمراهى) هلاك مى شود، از روى حجّت و آگاهى هلاك شود و هر كس (به هدايت) حيات يافت، از روى دليل، حيات يابد و همانا خداوند شنوا و داناست. (42)

(اى پيامبر! به ياد آور) زمانى كه خداوند، عدد آنان (دشمنان) را در خوابت، به تو اندك نشان داد و اگر (خداوند) آنان را (در ديد تو) زياد نشان مى داد، حتماً سست شده و قطعاً در كار جنگ نزاع كرده بوديد، ولى او (شما را از اين سستى و نزاع) سالم نگاه داشت، همانا خد اوند به آنچه در سينه هاست آگاه است. (43)

و (به ياد آوريد)

زمانى كه چون با دشمن برخورد كرديد، خداوند دشمنان را در نظر شما كم جلوه داد (تا با جرأت حمله كنيد) و شما را نيز در ديدگاه آنان اندك نشان داد (تا از كفّار مكّه، كمك نخواهند). اين كار براى آن بود كه خداوند كارى را كه مى بايست انجام شود، تح قّق بخشد. و (بدانند كه) همه ى كارها به خدا بازمى گردد (و اراده ى او بر هر چيزى نافذ است). (44)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هرگاه با گروهى (از دشمن) روبرو شديد، ثابت قدم باشيد و خدا را بسيار ياد كنيد تا شما رستگار شويد. (45)

و از خداوند و فرستاده اش اطاعت كنيد و با يكديگر نزاع نكنيد، كه سست مى شويد و مهابت و قوّتتان از بين مى رود، و صبر كنيد، همانا خداوند با صابران است. (46)

و مثل كسانى نباشيد كه از روى سرمستى و خودنمايى و غرور و ريا در برابر مردم، از خانه هاى خود (به سوى جبهه) خارج شدند و مردم را از راه خدا بازمى داشتند و حال آنكه خداوند، به آنچه انجام مى دهند احاطه دارد. (47)

و (به ياد آور) زمانى كه شيطان، كارهاى آنان (مشركان) را در نظرشان زيبا جلوه داد و گفت: امروز هيچ كس از مردم، بر شما غالب نخواهد شد و من نيز در كنار شما و پناهِ شمايم. امّا همين كه دو لشكر با هم درآويختند (و فرشتگان به يارى سپاه اسلام آمدند،) شيطان به عقب برگشت و گفت: هر آينه من از شما بيزارم، من چيزى را مى بينم كه شما نمى بينيد، همانا من از خدا بيم دارم و خداوند سخت عقوبت است. (48)

(به ياد آور)

زمانى كه منافقان و بيماردلان مى گفتند: آنان (مسلمانان را) دينشان مغرورشان كرده است، (كه بى ترس حمله مى كنند. غافل از آنكه مسلمين بر خدا توكّل نموده اند.) و كسى كه بر خدا توكّل كند، پس (بداند) قطعاً خداوند شكست ناپذير حكيم است. (49)

و (اى پيامبر!) اگر ببينى آن هنگام كه فرشتگان، جان كافران را مى گيرند، بر چهره ها و پشت هاى آنان ضربه مى زنند (و مى گويند:) بچشيد عذاب سوزان را. (50)

اين (كيفر،) دستاورد كارهاى پيشين شماست و (گرنه) شكّى نيست كه خداوند بر بندگانش ستمگر نيست. (51)

(اى پيامبر! روش كافران زمان تو،) مثل روش فرعونيان و كفّار پيش از آنان است كه (از روى لجاجت و عناد) به آيات خداوند كفر ورزيدند، پس خداوند نيز به كيفر گناهانشان، آنان را گرفتار كرد. قطعاً خداوند، نيرومند سخت كيفر است. (52)

آن (كيفر) بدين سبب است كه خداوند، نعمتى را كه به قومى عطا كرده، تغيير نمى دهد، مگر آنكه آنان آنچه را در خودشان است تغيير دهند، و همانا خداوند، بسيار شنوا و داناست. (53)

(اى پيامبر! روحيّه ى مردمِ زمان تو،) همچون خوى و روش فرعونيان و كسانى است كه پيش از آنان بودند، آيات پروردگارشان را تكذيب كردند، پس ما نيز به سزاى گناهانشان، هلاكشان ساختيم و فرعونيان را غرق كرديم، و همگى (فرعونيان و كفّار قريش) ستمگر بودند. (54)

قطعاً بدترين جنبندگان نزد خداوند، آنانند كه كافر شدند، پس آنان ايمان نمى آورند. (55)

(بدترين جنبندگان نزد خداوند،) آنانند كه از ايشان پيمان گرفته اى، سپس پيمان خود را در هر بار مى شكنند و (در وفادارى و حفظ پيمان،) اهل تقوا و پروا نيستند. (56)

پس (اى پيامبر!) هرگاه

در جنگ به آنان دست يافتى، (با برخوردهاى قاطع) افراد پشت جبهه ى آنان را به وحشت افكنده و متفرّق ساز، باشد كه پند گيرند (و دست از توطئه بردارند). (57)

و اگر خوف آن داشتى كه گروهى (در پيمان) خيانت كنند، تو نيز عهدشان را به سوى آنان بيانداز (و آن را لغو كن، يا به آنان اعلام كن كه همانند خودشان عمل خواهى كرد.) همانا خداوند خائنان را دوست ندارد. (58)

و آنان كه كفرورزيده اند گمان نكنند كه پيش افتاده اند (و از قلمرو ما بيرون رفته اند،) زيرا آنها نمى توانند (ما را) ناتوان كنند. (59)

و براى (آمادگى مقابله با) دشمنان، هرچه مى توانيد از نيرو و از اسبان سوارى فراهم كنيد تا دشمن خدا و دشمن خودتان و نيز (دشمنانى) غير از اينان را كه شما آنان را نمى شناسيد، ولى خداوند آنها را مى شناسد، به وسيله آن بترسانيد، و در راه خدا (و تقويت بنيه ى دفا عى اسلام) هرچه انفاق كنيد، پاداش كامل آن به شما مى رسد و به شما ستم نخواهد شد. (60)

و اگر (دشمنان) به صلح تمايل داشتند، (تو نيز) تمايل نشان بده و بر خداوند توكّل كن، همانا او شنوا و داناست. (61)

و اگر (دشمنان) بخواهند با تو نيرنگ كنند، قطعاً خداوند تو را بس است، اوست كه با امدادهاى خويش و حمايت مؤمنان، تو را يارى كرده است. (62)

و (خداوند) ميان دلهاى آنان (مؤمنان) اُلفت داد، اگر تو همه ى آنچه را در زمين است خرج مى كردى، نمى توانستى ميان قلوبشان محبّت و اُلفت پديد آورى، ولى خداوند ميان آنان پيوند داد، چرا كه او شكست ناپذير و حكيم است. (63)

اى پيامبر!

براى تو (حمايت) خداوند و پيروان با ايمانت كافى است (و نيازى به حمايت گرفتن از ديگران ندارى). (64)

اى پيامبر! مؤمنان را بر پيكار (با كفّار) تشويق كن، اگر بيست نفر از شما پايدار باشند، بر دويست نفر پيروز مى شوند و اگر از شما صد نفر (مقاوم) باشند، بر هزار نفر از كافران غلبه مى يابند، زيرا آنان گروهى هستند كه (آثار ايمان را) نمى فهمند. (65)

اكنون خداوند، (در امر جهاد) بر شما تخفيف داد و معلوم داشت كه در شما ضعف راه يافته است. پس اگر صد نفر از شما پايدار باشد، بر دويست نفر (از كفّار) پيروز مى شود، و اگر از شما هزار نفر باشند، بر دو هزار نفر (از آنان) با خواست خداوند پيروز مى شوند. و خداوند با صابران است. (66)

هيچ پيامبرى حقِّ اسير گرفتن ندارد، مگر بعد از آنكه در آن (منطقه و) زمين، غلبه ى كامل يابد. شما (به خاطر گرفتن اسير و سپس آزاد كردن با فديه) به فكر متاع زود گذر دنيا هستيد، ولى خداوند (براى شما) آخرت را مى خواهد و خداوند، شكست ناپذير و حكيم است. (67)

اگر حكم ازلى خداوند نبود (كه بدون ابلاغ، هيچ اُمّتى را كيفر ندهد)، به خاطر آنچه (از اسيران كه نابجا) گرفتيد، عذابى بزرگ به شما مى رسيد. (68)

پس، از آنچه غنيمت گرفتيد، كه حلال و پاكيزه است، مصرف كنيد و از خداوند پروا كنيد، همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است. (69)

اى پيامبر! به اسيرانى كه در دست شمايند بگو: اگر خداوند در دلهاى شما خيرى بداند، بهتر از آنچه از شما گرفته شده است به شما خواهد داد (و

مسلمان خواهيد شد) و گناهانتان را مى بخشايد و خداوند بخشاينده و مهربان است. (70)

و اگر (اسيران) بخواهند به تو خيانت كنند، از پيش هم به خدا خيانت كرده اند، پس خداوند (تو را) بر آنان غلبه و تسلّط داد و خداوند، دانا و حكيم است. (71)

همانا كسانى كه ايمان آورده و هجرت كردند و با اموال و جان هايشان در راه خدا جهاد كردند، و آنان كه (مجاهدان و مهاجران را) پناه داده و يارى كردند، آنان دوستدار و حامى و هم پيمان يكديگرند. امّا كسانى كه ايمان آورده، ولى هجرت نكردند، حقّ هيچگونه دوستى و حما يت از آنان را نداريد، تا آنكه هجرت كنند. و اگر (مؤمنانِ تحت فشار، براى حفظ دينشان) از شما يارى طلب كردند، بر شماست كه ياريشان كنيد، مگر در برابر قومى كه ميان شما و آنان پيمان (ترك مخاصمه) است، و خداوند به آنچه انجام مى دهيد بيناست. (72)

و كسانى كه كفر ورزيدند، ياران يكديگرند، (پس شما با آنان هم پيمان نشويد،) اگر شما (هم ميان خود، همبستگى) نداشته باشيد، فتنه و فساد بزرگى در زمين واقع خواهد شد. (73)

و كسانى كه ايمان آورده و هجرت كردند و در راه خدا جهاد نمودند و كسانى كه پناه دادند و يارى كردند، همانان مؤمنان واقعى اند. براى آنان آمرزش و روزى شايسته و كريمانه اى است. (74)

و كسانى كه بعداً ايمان آورده و همراه شما هجرت و جهاد كردند، آنان از شمايند. و در قانون الهى، خويشاوندان نسبت به يكديگر اولويّت دارند. همانا خداوند به هر چيزى بسيار داناست. (75)

غنيمتهاى جنگى - مى پرسند، بگو: آن غنيمتها از آن خدا و پيامبر است. پس، از خدا پروا داشته باشيد و ميان خود آشتى و سازش كنيد، و خداى و پيامبر او را فرمان بريد اگر ايمان داريد. (1)

جز اين نيست كه مومنان كسانى اند كه چون خدا ياد شود دلهاشان ترسان گردد - از عظمت يا عقوبت او - و چون آيات او بر آنان خوانده شود بر ايمانشان بيفزايد و بر پروردگارشان توكل كنند (2)

آنان كه نماز را برپا مى دارند و از آنچه روزيشان كرده ايم انفاق مى كنند. (3)

اينانند كه براستى مومناند، ايشان را نزد پروردگارشان پايه هاست و آمرزشى و روزى نيكو و بزرگوارانه - در بهشت -. (4)

چنانكه پروردگارت تو را از خانه ات بحق بيرون آورد - براى جنگ بدر - و همانا گروهى از مومنان ناخشنود بودند. (5)

با تو درباره آن حق - جهاد - پس از آنكه روشن و هويدا شد ستيزه مى كنند، گويى آنها را به سوى مرگ مى رانند و خود مى نگرند. (6)

و [ياد كنيد] آنگاه كه خدا يكى از آن دو گروه - كاروان بازرگانى و سپاه كافران - را به شما وعده مى داد كه از آن شما خواهد بود، و شما دوست مى داشتيد كه گروه بى خار و بى سلاح - كاروان بازرگانى - شما را بشد و حال آنكه خدا مى خواست كه حق را با سخنان خود - نهادها و سنتهايى كه براى يارى كردن پيامبران و پيروان حق قرار داده - استوار و پايدار كند و بنياد كافران را براندازد. (7)

تا حق - اسلام - را پايدار و باطل را نيست گرداند، هر

چند بزه كاران خوش ندارند. (8)

آنگاه كه از پروردگارتان فريادرسى [و يارى] مى خواستيد، پس شما را پاسخ داد كه من شما را به هزارى از فرشتگان كه از پى يكديگر در آيند يارى كننده ام. (9)

و خداوند آن را پديد نكرد مگر براى مژدگانى و تا دلهاتان بدان آرام گيرد، و يارى نيست مگر از نزد خدا، كه خدا تواناى بى همتا و داناى با حكمت است. (10)

آنگاه كه از سوى خود براى ايمنى و آرامش خوابى سبك بر شما مى پوشانيد، و از آسمان آبى فرو مى آورد تا شما را بدان پاك كند و پليدى وسوسه شيطان را از شما ببرد و تا بر دلهاتان [شكيبايى و پايدارى] بربندد و گامها را بدان استوار بدارد. (11)

آنگاه كه پروردگارت به فرشتگان وحى كرد كه من با شمايم، پس آنان را كه ايمان آورده اند استوار سازيد، زودا كه در دلهاى آنان كه كافر شدند بيم افكنم، پس فراز گردنها - سرهاشان - بزنيد و از آنها هر انگشتى را بزنيد - تا نتوانند سلاح بر گيرند - (12)

اين از آن روست كه با خدا و فرستاده او مخالفت كردند، و هر كه با خدا و فرستاده او مخالفت كند پس [بداند كه] خدا سخت كيفر است. (13)

اين است [كيفر ما] پس آن را بچشيد، و همانا كافران را عذاب آتش است. (14)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، چون [در ميدان جنگ] با انبوه حمله ور كافران روبرو شديد، پس پشتها را به آنها مگردانيد - از آنها مگريزيد -. (15)

و هر كه در آن روز - روز جنگ - پشت خويش به آنها بگرداند

- مگر براى آنكه در كارزار كامگارتر باشد به سويى ديگر شود يا در گروهى [ديگر از سپاه مسلمانان] جاى گيرد - پس به خشمى از خدا بازگشته - گرفتار خشم خدا شده - و جاى او دوزخ است، و بد بازگشت گاهى است. (16)

پس شما آنها را نكشتيد - به نيروى خود - بلكه خدا آنان را كشت - به امدادهاى غيبى - و تو [تير يا خاك] نيفكندى آنگاه كه افكندى بلكه خدا افكند [تا كافران را مرعوب و مغلوب گرداند] و تا مومنان را به آزمونى نيكو از جانب خويش بيازمايد - يا نعمتى نيكو كه همان پيروزى است به آنان ارزانى دارد - كه خدا شنوا و داناست. (17)

اين است شما را [يارى و پيروزى]، و خدا سستكننده نيرنگ كافران است. (18)

[اى مشركان،] اگر فتح و پيروزى خواهيد، [على رغم خواست شما] اينك فتح و پيروزى - كه از آن مومنان است - شما را آمد و اگر [از كفر و دشمنى با پيامبر] بازايستيد پس آن شما را بهتر است، و اگر [به جنگ با مسلمانان] بازگرديد ما نيز بازگرديم و هرگز گروه شما هر چند بسيار باشد برايتان سودى نخواهد داشت و همانا خدا با مومنان است. (19)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خدا و پيامبر او را فرمان بريد و از او روى مگردانيد در حالى كه [فرمان او را] مى شنويد. (20)

و مانند كسانى مباشيد كه گفتند شنيديم و حال آنكه نمى شنوند. (21)

همانا بدترين جنبندگان به نزد خداوند، كران و گنگانند - از شنيدن و گفتن حق - كه خرد را كار نمى بندند. (22)

و اگر خداى در آنان خيرى مى شناخت، شنواشان مى ساخت، و اگر [در حالى كه دلهاشان شنوايى ندارد] شنواشان مى ساخت هرآينه روى گردان شده بر مى گشتند. (23)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، خداى و پيامبر را پاسخ دهيد هنگامى كه شما را به چيزى خوانند كه زنده تان مى سازد - سبب زنده دلى شماست -، و بدانيد كه خدا ميان مرد و دل او حائل مى شود، و [بدانيد كه] به سوى او برانگيخته و فراهم مى شويد. (24)

و از فتنه اى بپرهيزيد كه تنها به كسانى از شما كه ستم كردند نرسد، و بدانيد كه خدا سخت كيفر است. (25)

و به ياد آريد هنگامى را كه در زمين گروهى اندك و ناتوان شمرده شده بوديد، بيم آن داشتيد كه مردمان - مشركان مكه و قبيله هاى عرب - شما را بربايند، پس شما را جاى داد - در مدينه - و به يارى خود نيرومند گردانيد و از چيزهاى پاكيزه روزيتان داد تا مگر سپاس داريد. (26)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، به خداى و پيامبر خيانت مكنيد و در امانتهاى خود خيانت مورزيد در حالى كه مى دانيد [كه خيانت مى كنيد]. (27)

و بدانيد كه همانا مالها و فرزندانتان آزمونى اند - پس دوستى مال و فرزندان شما را به گناه واندارد - و بدانيد كه پاداشى بزرگ نزد خداوند است. (28)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر از خدا پروا داشته باشيد براى شما مايه تميز [ميان حق و باطل] قرار مى دهد و بدى هاتان را از شما مى زدايد و شما را مى آمرزد، و خدا، خداوند فزونى و بخشش بزرگ است. (29)

و [ياد كن] آنگاه كه كسانى كه كافر

شدند بد انديشى مى كردند - در دار الندوه - كه تو را به بند كشند يا بكشند يا بيرون كنند، آنها بدانديشى مى كردند و خدا چاره نهان مى كرد - مكرشان را بديشان بر مى گرداند - و خدا بهترين چاره كنندگان است. (30)

و چون آيات ما بر آنها خوانده شود گويند: شنيديم، اگر بخواهيم ما هم مانند اين - قرآن - را خواهيم گفت، اين نيست مگر افسانه هاى پيشينيان. (31)

و [ياد كن] آنگاه كه گفتند: خدايا، اگر اين - قرآن - راست و درست است از نزد تو، پس بر ما سنگهايى از آسمان ببار، يا ما را عذابى دردناك بيار. (32)

و خدا بر آن نيست كه آنان را عذاب كند در حالى كه تو در ميان ايشانى، و خدا عذابكننده آنان نيست در حالى كه آمرزش مى خواهند. (33)

و چيست آنان را - چه جاى آن است - كه خدا عذابشان نكند و آنهايند كه [مردم را] از مسجد الحرام بازمى دارند، و حال آنكه سرپرستان - سزاوار توليت - آن نيستند، سرپرستان آن جز پرهيزگاران نباشند وليكن بيشترشان نمى دانند (34)

و نماز و دعاى آنان به نزد آن خانه جز سوت كشيدن و دست زدن نيست، پس عذاب را به سزاى آنكه كفر مى ورزيديد بچشيد. (35)

آنان كه كافر شدند مالهاى خود را هزينه مى كنند تا [مردم را] از راه خدا باز دارند و بگردانند. زودا كه آن را هزينه كنند آنگاه بر آنها مايه پشيمانى و حسرت شود و سپس شكست خورند، و كسانى كه كافر شدند به سوى دوزخ برانگيخته و فراهم شوند. (36)

تا خدا پليد را از پاك جدا

سازد و پليد را برخى بر برخى نهد پس همه را توده كند و در دوزخ افكند، اينانند زيان كاران. (37)

به كسانى كه كافر شدند بگو: اگر باز ايستند، آنان را آنچه گذشته بخشوده و آمرزيده مى شود و اگر [به روش خود و جنگ و فتنه انگيزى] باز گردند پس همان روش و نهاد است كه بر پيشينيان گذشت. (38)

و با آنان كارزار كنيد تا آنگاه كه فتنه اى - كفر و شرك و فتنه انگيزى - نماند و دين يكسره خداى را باشد. پس اگر باز ايستند همانا خدا به آنچه مى كنند بيناست. (39)

و اگر روى بگردانند بدانيد كه خدا سرپرست و ياور شماست، نيكو سرپرست و نيكو ياورى است. (40)

و بدانيد كه هر چه به چنگ آريد، پس پنج يك آن براى خداى و پيامبر و خويشان [پيامبر] و يتيمان و تهيدستان و در راه ماندگان [از خاندان پيامبر] است، اگر به خداى و آنچه [از قرآن] بر بنده خود روز جدا شدن [حق از باطل] - روز بدر -، روزى كه آن دو گروه - كافران و مومنان - به هم رسيدند، فرو فرستاديم ايمان آورده ايد، و خدا بر هر چيزى تواناست. (41)

آنگاه كه شما به كناره نزديكتر - كناره خشك رود كه به مدينه نزديكتر است - بوديد و آنها - ابوجهل و سپاه او - به كناره دورتر - از مدينه - بودند، و آن كاروان - شتر سواران ابوسفيان - از شما فروتر بود - نزديكتر به جانب دريا -. و اگر با آنها وعده [مكان و زمان جنگ] مى نهاديد، در وعده گاه با يكديگر اختلاف مى كرديد -

و اين گونه با هم روبرو نمى شديد - وليكن [چنان شد] تا خدا كارى را كه كردنى بود به انجام رساند، تا آن كه [به گمراهى] هلاك مى شود به حجتى روشن هلاك شود و آن كه [به هدايت] زنده مى ماند به حجتى روشن زنده بماند، و هرآينه خدا شنوا و داناست. (42)

[ياد كن] آنگاه كه خدا آنها را در خوابت به تو اندك نمود، و اگر آنها را بسيار مى نمود سست و بد دل مى شديد و در كار [جنگ] با يكديگر ستيزه مى كرديد وليكن خدا [شما را از اين سستى و ستيزه] به سلامت داشت، همانا او به آنچه در دلهاست داناست. (43)

و آنگاه كه آنان را چون با هم روبرو شديد در چشمهاى شما اندك و شما را در چشمهاى آنان اندك نمود تا خدا كارى را كه كردنى بود به انجام رساند، و كارها به خدا باز گردانده مى شود. (44)

اى كسانى كه ايمان آورده ايد، هر گاه به گروهى [از دشمن] برخورديد، پايدارى نماييد و خدا را بسيار ياد كنيد باشد كه پيروز و رستگار شويد. (45)

و خدا و پيامبرش را فرمان بريد و با يكديگر ستيزه و كشمكش مكنيد كه سست و بد دل شويد و نيرو و دولتتان برود، و شكيبايى كنيد، كه خدا با شكيبايان است. (46)

و مانند آن كسان - كفار قريش - مباشيد كه از خانه هاى خويش با سرمستى از نعمت و خودنمايى به مردم بيرون آمدند و [مردم را] از راه خدا بازمى دارند و مى گردانند، و خدا بدانچه مى كنند [دانايى] فراگيرنده است. (47)

و آنگاه كه شيطان كارهاى آنها را برايشان بياراست و

گفت: امروز از مردمان بر شما چيره شونده اى نيست و من پناه شمايم. و چون آن دو گروه روياروى شدند بر دو پاشنه خود گرديد - پشت كرد و گريخت - و گفت: من از شما بيزارم، من چيزى - فرشتگان يارى كننده مومنان - را مى بينم كه شما نمى بينيد، من از خداى مى ترسم، و خدا سخت كيفر است. (48)

آنگاه كه منافقان و كسانى كه در دلهاشان بيمارى است گفتند: اينان را دينشان فريفته است. و هر كس بر خدا توكل كند همانا خدا تواناى بى همتا و داناى استوار كار است - از اين رو متوكلان را يارى مى كند و تنها نمى گذارد -. (49)

و اگر مى ديدى آنگاه كه فرشتگان جان كافران را بر گيرند! بر روى و پشتشان مى زنند و [گويند:] عذاب سوزان را بچشيد، (50)

اين به سزاى كارهايى است كه دستهاى شما پيش فرستاده - خودتان كرده ايد - و هرگز خدا بر بندگان ستمگر نيست. (51)

همانند عادت و روش فرعونيانو كسانى كه پيش از آنان بودند كه به آيات خدا كافر شدند، پس خدا آنها را به سزاى گناهانشان بگرفت، زيرا كه خدا نيرومند و سخت كيفر است. (52)

اين [كيفر] از آن روست كه خدا هرگز بر آن نبوده است كه نعمتى را كه بر مردمى ارزانى داشته دگرگون كند تا آنكه آنها آنچه را كه در خودشان است دگرگون سازند - حال خود را به كفر و ناسپاسى و ستمگرى بگردانند -، و خدا شنوا و داناست. (53)

همانند عادت و روش فرعونيان و كسانى كه پيش از آنها بودند كه نشانه هاى پروردگارشان را دروغ شمردند پس آنان

را به سزاى گناهانشان هلاك كرديم و فرعونيان را غرق كرديم و همگى - فرعونيان و كفار قريش - ستم كار بودند. (54)

همانا بدترين جنبندگان به نزد خدا كسانى اند كه كافر شدند، پس آنها ايمان نخواهند آورد، (55)

كسانى از آنها - كافران - كه با آنان پيمان بسته اى سپس پيمان خود را هر بار مى شكنند و هيچ پروا نمى كنند. (56)

پس اگر در جنگ به آنان دست يابى، با سختگيرى به آنها آنان را كه پشت سر ايشانند پراكنده ساز شايد ياد كنند و پند گيرند. (57)

و اگر از گروهى بيم خيانت - پيمان شكنى - داشتى [پيمانشان را] برابر [عملكرد خودشان] به نزدشان افكن - اعلام نقض پيمان كن -، زيرا خدا خائنان را دوست ندارد. (58)

و كسانى كه كافر شدند نپندارند كه پيشى گرفتند [و از عذاب ما جستند]، زيرا كه آنها نمى توانند [ما را] عاجز كنند. (59)

و براى [كارزار با] آنها آنچه مى توانيد نيرو و اسبان بسته [و زين كرده] آماده سازيد تا بدين وسيله دشمن خدا و دشمن خودتان و ديگرانى جز اينان را كه شما نمى شناسيد - خدا آنها را مى شناسد - بترسانيد، و آنچه در راه خدا انفاق كنيد به تمامى به شما باز دهند و بر شما هيچ ستمى نخواهد شد. (60)

و اگر به صلح و آشتى گراييدند - تمايل نشان دادند - تو نيز به آن بگراى و بر خدا توكل كن، كه اوست شنوا و دانا. (61)

و اگر بخواهند تو را بفريبند، خداوند تو را بسنده است، اوست كه تو را به يارى خود و به مومنان نيرومند كرد، (62)

و

در ميان دلهاشان الفت و پيوند داد، اگر همه آنچه در زمين است هزينه مى كردى نمى توانستى ميان دلهاشان الفت پديد كنى وليكن خداوند ميان آنها الفت داد، كه او تواناى بى همتا و داناى با حكمت است. (63)

اى پيامبر، خدا و مومنانى كه از تو پيروى كرده اند تو را بسنده است. (64)

اى پيامبر، مومنان را بر كارزار برانگيز، اگر از شما بيست تن شكيبا باشند - كه در جنگ پايدارى كنند - بر دويست تن [از كافران] چيره شوند، و اگر از شما صد تن باشند بر هزار تن از آنها كه كافر شدند چيره شوند زيرا كه آنها گروهى نافهم و نادانند - ايمان و انگيزه اى ندارند و از اين رو در كارزار شكيبايى و پايدارى نمى كنند -. (65)

اكنون - پس از روز بدر - خدا بار شما را سبك كرد و دانست كه در شما سستى و ناتوانى هست، پس اگر از شما صد تن شكيبا باشند بر دويست تن چيره شوند و اگر از شما هزار تن باشند بر دوهزار تن چيره شوند - به خواست خدا -، و خدا با شكيبايان است. (66)

هيچ پيامبرى را نسزد كه او را بنديان - اسيران جنگى براى فديه گرفتن يا فروختن - باشد تا آنگاه كه با كشتار [و خستن كافران در ميدان جنگ] در زمين چيره و پيروز شود - يعنى روا نيست كه پيش از شكستن و سركوب كردن دشمن، نيروى رزمندگان اسلام صرف گرفتن اسير شود - شما كالاى اين جهان مى خواهيد و خدا [براى شما پاداش و نعمت جاويد] آن جهان را مى خواهد، و خدا تواناى بى همتا

و داناى با حكمت است. (67)

اگر نوشته و فرمانى از خدا پيشى نگرفته بود - كه مجاهدان را گرفتن غنيمت حلال و مباح خواهد شد -، در آنچه [از آن اسيران] ستانديد شما را عذابى بزرگ مى رسيد. (68)

اينك از آنچه غنيمت گرفتيد حلال و پاكيزه بخوريد و ترس از خدا را پيشه كنيد، كه خدا آمرزگار و مهربان است. (69)

اى پيامبر، به بنديانى كه در دست شمايند بگو: اگر خداوند در دلهاى شما نيكيى بداند به شما بهتر از آنچه از شما ستاندند بدهد و شما را بيامرزد، و خدا آمرزگار و مهربان است. (70)

و اگر بخواهند به تو خيانت كنند همانا پيش از اين به خدا خيانت كردند، پس اينك [تو را] بر آنها توانايى و دستيابى داد، و خدا دانا و استوار كار است. (71)

همانا كسانى كه ايمان آوردند و هجرت كردند و با مالها و جانهاى خويش در راه خدا جهاد كردند و كسانى كه [مهاجران را] جاى و پناه دادند و [پيامبر را] يارى كردند، آنان دوستان و پيوندداران يكديگرند، و كسانى كه ايمان آوردند و هجرت نكردند شما را از دوستى و پيوند با آنان هيچ نيست تا هجرت كنند، و اگر از شما در [كار] دين يارى بخواهند بر شماست يارى كردن آنها، مگر بر ضد گروهى كه ميان شما و آنها پيمانى باشد، و خداوند بدانچه مى كنيد بيناست. (72)

و كسانى كه كافر شدند دوستان و پيوندداران يكديگرند، اگر آن كار را نكنيد - يعنى اگر آن يارى را نكنيد و بستگى و پيوندتان با كافران باشد نه با مومنان - فتنه و

تباهى بزرگى در زمين روى خواهد نمود. (73)

و كسانى كه ايمان آوردند و هجرت كردند و در راه خدا جهاد كردند و آنان كه جاى و پناه دادند و يارى كردند، اينانند كه براستى مومناند، ايشان راست آمرزش و روزى بزرگوارانه. (74)

و كسانى كه پس از آن - يعنى پس از ايمان آوردن و هجرت كردن شما - ايمان آوردند و هجرت كردند و همراه شما جهاد كردند، اينان از شمايند. و خويشاوندان در كتاب خدا [درباره ميراث] به يكديگر سزاوارترند، همانا خدا به همه چيز داناست. (75)

را كه خدا به شما وعده داد كه يكي از آن دو گروه به دست شما افتد و دوست داشتيد كه آن گروه كه عاري از قدرت است، به دست شما افتد، حال آنكه خدا مي خواست با سخنان خويش حق را بر جاي خود نشاند و ريشه كافران را قطع كند. (7)

تا حق را ثابت و باطل را ناچيز گرداند، هرچند گناهكاران ناخشنود باشند. (8)

و آنگاه كه از پروردگارتان ياري خواستيد و خدا بپذيرفت كه من با هزار فرشته كه از پي يكديگر مي آيند ياريتان مي كنم. (9)

و آن كار را خدا جز براي شادماني شما نكرد و تا دلهايتان بدان آرام گيرد. و ياري تنها از سوي خداست كه او پيروزمند و حكيم است. (10)

و به يادآر آنگاه را كه خدا چنان ايمنيتان داده بود كه خوابي سبك شما را فرو گرفت و از آسمان برايتان باراني باريد تا شست و شويتان دهد و وسوسه شيطان را از شما دور كند و دلهاتان را قوي گرداند و قدمهاتان را استوار سازد. (11)

و آنگاه را كه پروردگارت به فرشتگان وحي كرد: من با شمايم. شما مومنان را به پايداري واداريد. من در دلهاي كافران بيم خواهم افكند. بر گردنهايشان بزنيد و انگشتانشان را قطع كنيد. (12)

زيرا با خدا و پيامبرش به مخالفت برخاستند. و هر كه با خدا و پيامبرش مخالفت ورزد، بداند كه عقوبت خدا سخت است. (13)

عقوبت را بچشيد، و عذاب آتش از آن كافران است. (14)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون كافران را حمله ور ديديد به هزيمت پشت مكنيد. (15)

جز آنها كه براي ساز و برگ نبرد باز مي گردند يا آنها كه به ياري گروهي ديگر مي روند، هر كس كه پشت به دشمن كند مورد خشم خدا قرار مي گيرد و جايگاه او جهنم است، و جهنم بد جايگاهي است. (16)

شما آنان را نمي كشتيد، خدا بود كه آنها را مي كشت. و آنگاه كه تير مي انداختي ، تو تير نمي انداختي ، خدا بود كه تير مي انداخت، تا به مومنان نعمتي كرامند ارزاني دارد. هر آينه خدا شنوا و داناست. (17)

اينچنين بود. و خدا سستكننده حيله كافران است. (18)

اگر پيروزي خواهيد پيروزيتان فراز آمد، و اگر از كفر باز ايستيد برايتان بهتر است، و اگر باز گرديد باز مي گرديم، و سپاه شما هرچند فراوان باشد برايتان سودي نخواهد داشت كه خدا با مومنان است. (19)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و در حالي كه سخن او را مي شنويد از او روي برمگردانيد. (20)

و از آنان مباشيد كه گفتند كه شنيديم، در حالي كه نمي شنيدند. (21)

بدترين جانوران در نزد خدا اين كران و لالان هستند كه درنمي يابند. (22)

و اگر خدا خيري در آنان مي يافت شنوايشان مي ساخت، و اگر هم آنان را شنوا ساخته بود باز هم بر مي گشتند و رويگردان مي شدند. (23)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون خدا و پيامبرش شما را به چيزي فراخوانند كه زندگيتان مي بخشد دعوتشان را اجابت كنيد و بدانيد كه خدا ميان آدمي و قلبش حايل است و همه به پيشگاه

او گرد آورده شويد. (24)

و بترسيد از فتنه اي كه تنها ستمكارانتان را در بر نخواهد گرفت و بدانيد كه خدا به سختي عقوبت مي كند. (25)

و به ياد آوريد آن هنگام را كه اندك بوديد و در شمار زبونشدگان اين سرزمين، بيم آن داشتيد كه مردم شما را از ميان بردارند و خدا پناهتان داد و ياري كرد و پيروز گردانيد و از چيزهاي پاكيزه روزي داد. باشد كه سپاس گوييد. (26)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، مي دانيد كه نبايد به خدا و پيامبر خيانت كنيد و در امانت خيانت ورزيد. (27)

بدانيد كه داراييها و فرزندان وسيله آزمايش شمايند و پاداش بزرگ در نزد خداست. (28)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، اگر از خدا بترسيد شما را بصيرت شناخت حق از باطل دهد و گناهانتان را بزدايد و شما را بيامرزد، كه صاحب فضل و كرمي بزرگ است. (29)

و آن هنگام را به يادآور كه كافران درباره تو مكري كردند تا در بندت افكنند يا بكشندت يا از شهر بيرون سازند. آنان مكر كردند و خدا نيز مكر كرد و خدا بهترين مكركنندگان است. (30)

چون آيات ما بر آنها خوانده شد، گفتند: شنيديم. و اگر بخواهيم همانند آن مي گوييم، اين چيزي جز افسانه هاي پيشينيان نيست. (31)

و آن هنگام را كه گفتند: بار خدايا، اگر اين كه از جانب تو آمده حق است، بر ما از آسمان باراني از سنگ ببار يا عذاب دردآوري بر ما بفرست. (32)

تا آنگاه كه تو در ميانشان هستي خدا عذابشان نكند و تا آنگاه كه از خدا

آمرزش مي طلبند، نيز خدا عذابشان نخواهد كرد. (33)

چرا خدا عذابشان نكند، حال آنكه مردم را از مسجدالحرام باز مي دارند و صاحبان آن نيستند؟ صاحبان آن تنها پرهيزگارانند ولي بيشترينشان نمي دانند. (34)

و دعايشان در نزد خانه كعبه جز صفير كشيدن و دست زدن هيچ نبود. پس به پاداش انكارتان عذاب را بچشيد. (35)

كافران اموالشان را خرج مي كنند تا مردم را از راه خدا باز دارند. اموالشان را خرج خواهند كرد و حسرت خواهند برد، سپس مغلوب مي شوند. و كافران را در جهنم گرد مي آورند. (36)

تا خدا ناپاك را از پاك باز نماياند و ناپاكان را بر هم نهد. آنگاه همه را گرد كند و به جهنم افكند. اينان زيانكارانند. (37)

به كافران بگوي كه اگر دست بردارند گناهان گذشته آنها آمرزيده شود و اگر باز گردند، دانند كه با پيشينيان چه رفتاري شده است. (38)

با آنان نبرد كنيد تا ديگر فتنه اي نباشد و دين همه دين خدا گردد. پس اگر باز ايستادند، خدا كردارشان را مي بيند. (39)

و اگر سر باز زدند، بدانيد كه خدا مولاي شماست، او مولا و ياري دهنده اي نيكو است. (40)

و اگر به خدا و آنچه بر بنده خود در روز فرقان كه دو گروه به هم رسيدند نازل كرده ايم ايمان آورده ايد، بدانيد كه هرگاه چيزي به غنيمت گرفتيد خمس آن از آن خدا و پيامبر و خويشاوندان و يتيمان و مسكينان و در راه ماندگان است. و خدا به هرچيز تواناست. (41)

شما در كرانه نزديكتر بيابان بوديد و آنها در كرانه دورتر بودند

و آن قافله در مكاني فروتر از شما بود. اگر شما با يكديگر زمان جنگ را تعيين مي كرديد باز هم از آن تخلف مي ورزيديد تا كاري كه خدا مقرر كرده است واقع شود، تا هر كه هلاك مي شود به دليلي هلاك شود و هر كه زنده مي ماند به دليلي زنده ماند. هر آينه خدا شنوا و داناست. (42)

در خواب، خدا شمارشان را به تو اندك نشان داد. اگر شمار آنها را بسيار نشان داده بود، از ترس ناتوان مي شديد و در تصميم به جنگ به مناقشه بر مي خواستيد، ولي خداوند شما را از دشمنان در امان داشت. كه او به آنچه در دلهاست آگاه است. (43)

و آنگاه كه چون به هم رسيديد آنان را در چشم شما اندك نمود و شما را نيز در چشم آنان اندك تا آن كار كه مقرر داشته بود واقع گردد. و همه كارها به خدا بر مي گردد. (44)

اي كساني كه ايمان آورده ايد، اگر به فوجي از دشمن برخورديد پايداري كنيد و خدا را فراوان ياد كنيد، باشد كه پيروز شويد. (45)

از خدا و پيامبرش اطاعت كنيد و با يكديگر به نزاع برمخيزيد كه ناتوان شويد و مهابت و قوت شما برود. صبر پيشه گيريد كه خدا همراه صابران است. (46)

همانند آن كسان مباشيد كه سرمست غرور و براي خودنمايي از ديار خويش بيرون آمدند و ديگران را از راه خدا باز داشتند. و خدا به هر كاري كه مي كنند احاطه دارد. (47)

شيطان كردارشان را در نظرشان بياراست و گفت: امروز از مردم كسي بر

شما پيروز نمي شود و من پناه شمايم. ولي چون دو فوج رو به رو شدند او بازگشت و گفت: من از شما بيزارم، كه چيزهايي مي بينم كه شما نمي بينيد، من از خدا مي ترسم كه او به سختي عقوبت مي كند. (48)

منافقان و آن كسان كه در دل بيماريي دارند گفتند: اينان را دينشان بفريفته است. و هر كس كه به خدا توكل كند او را پيروزمند و حكيم خواهد يافت. (49)

اگر ببيني آن زمان را كه فرشتگان جان كافران مي ستانند، و به صورت و پشتشان مي زنند و مي گويند: عذاب سوزان را بچشيد. (50)

اين به كيفر اعمالي بود كه پيش از اين كرده بوديد و خدا به بندگانش ستم روا نمي دارد. (51)

و اين به شيوه خاندان فرعون بود و كساني كه پيش از آنها بودند. آنها به آيات خدا كافر شدند. پس خدا آنها را به كيفر گناهانشان مواخذه كرد، كه خدا نيرومند و سخت عقوبت است. (52)

زيرا خدا نعمتي را كه به قومي ارزاني داشته است، دگرگون نسازد، تا آن قوم خود دگرگون شوند. و خدا شنوا و داناست. (53)

و اين به شيوه خاندان فرعون بود و كساني كه پيش از آنها بودند. آنها آيات پروردگارشان را تكذيب كردند و ما به كيفر گناهانشان هلاكشان كرديم و خاندان فرعون را غرقه ساختيم، زيرا همه ستمكار بودند. (54)

هر آينه بدترين جنبندگان در نزد خدا آنهايند كه كافر شده اند و ايمان نمي آورند: (55)

كساني كه تو از آنان پيمان گرفتي ، سپس پياپي پيمان خويش را مي شكنند و هيچ

پروا نمي كنند. (56)

پس اگر آنها را در جنگ بيابي پراكنده شان ساز تا پيروانشان نيز پراكنده شوند، باشد كه عبرت گيرند. (57)

اگر مي داني كه گروهي در پيمان خيانت مي ورزند، به آنان اعلام كن كه همانند خودشان عمل خواهي كرد. زيرا خدا خائنان را دوست ندارد. (58)

آنان كه كافر شده اند نپندارند كه جسته اند، زيرا خدا را ناتوان نمي سازند (59)

و در برابر آنها تا مي توانيد نيرو و اسبان سواري آماده كنيد تا دشمنان خدا و دشمنان خود -و جز آنها كه شما نمي شناسيد و خدا مي شناسد- را بترسانيد. و آنچه را كه در راه خدا هزينه مي كنيد به تمامي به شما باز گردانده شود و به شما ستم نشود. (60)

و اگر به صلح گرايند، تو نيز به صلح گراي . و بر خدا توكل كن كه اوست شنوا و دانا. (61)

و اگر خواستند كه تو را بفريبند، خدا براي تو كافي است. اوست كه تو را به ياري خويش و ياري مومنان تاييد كرده است. (62)

دلهايشان را به يكديگر مهربان ساخت. اگر تو همه آنچه را كه در روي زمين است انفاق مي كردي ، دلهاي ايشان را به يكديگر مهربان نمي ساختي . ولي خدا دلهايشان را به يكديگر مهربان ساخت كه او پيروزمند و حكيم است. (63)

اي پيامبر، خدا و مومناني كه از تو پيروي مي كنند تو را بسند. (64)

اي پيامبر، مومنان را به جنگ برانگيز. اگر از شما بيست تن باشند و در جنگ پايداري كنند، بر دويست تن غلبه خواهند يافت. و اگر

صد تن باشند، بر هزار تن از كافران پيروز مي شوند. زيرا آنان مردمي عاري از فهمند. (65)

اكنون خدا بار از دوشتان برداشت و از ناتوانيتان آگاه شد. اگر از شما صد تن باشند و در جنگ پاي فشرند، بر دويست تن پيروز مي شوند. و اگر از شما هزار تن باشند، به ياري خدا بر دو هزار تن پيروز مي شوند. و خدا با آنهاست كه پايداري مي كنند. (66)

براي هيچ پيامبري نسزد كه اسيران داشته باشد تا كه در روي زمين كشتار بسيار كند. شما متاع اين جهاني را مي خواهيد و خدا آخرت را مي خواهد. و او پيروزمند و حكيم است. (67)

اگر پيش از اين از جانب خدا حكمي نشده بود، به سبب آنچه گرفته بوديد عذابي بزرگ به شما مي رسيد. (68)

از آنچه به غنيمت گرفته ايد كه حلال است و پاكيزه ، بخوريد. و از خدا بترسيد. هر آينه خدا آمرزنده و مهربان است. (69)

اي پيامبر، به اسيراني كه در دست شما هستند بگو: اگر خدا در دلهايتان نشان ايمان ببيند، بهتر از آنچه از شما گرفته شده ارزانيتان خواهد داشت و مي آمرزدتان، و خدا آمرزنده و مهربان است. (70)

اگر قصد خيانت به تو را داشته باشند، پيش از اين به خدا خيانت ورزيده اند و خدا تو را بر آنها نصرت داده است كه دانا و حكيم است. (71)

آنان كه ايمان آورده اند و مهاجرت كرده اند و با مال و جان خويش در راه خدا جهاد كرده اند و آنان كه به مهاجران جاي داده و ياريشان كرده اند،

خويشاوندان يكديگرند. و آنان كه ايمان آورده اند و مهاجرت نكرده اند خويشاوندان شما نيستند تا آنگاه كه مهاجرت كنند. ولي اگر شما را به ياري طلبيدند بايد به ياريشان برخيزيد مگر آنكه بر ضد آن گروهي باشد كه ميان شما و ايشان پيماني بسته شده باشد. و خدا به كارهايي كه مي كنيد بيناست. (72)

كافران نيز خويشاوندان يكديگرند. اگر مراعات آن نكنيد فتنه و فسادي بزرگ در اين سرزمين پديد خواهد آمد. (73)

آنان كه ايمان آورده اند و مهاجرت كرده اند و در راه خدا جهاد كرده اند و آنان كه جايشان داده اند و ياريشان كرده اند، به حقيقت مومنانند، آمرزش و روزي نيكو از آن آنهاست. (74)

و كساني كه بعدا ايمان آورده اند و مهاجرت كرده اند و همراه شما جهاد كرده اند، از شما هستند. به حكم كتاب خدا، خويشاوندان به يكديگر سزاوارترند. و خدا بر هر چيزي داناست. (75)

و روزى شايسته است (4)

همچنانكه پروردگارت تو را از خانه ات [مدينه] به حق بيرون آورد، و گروهى از مومنان آن را ناخوش مى داشتند (5)

[و] درباره حق پس از آشكار شدنش با تو مجادله مى كردند، گويى كه ايشان را به سوى مرگ مى رانند و ايشان همچنان نظاره مى كنند (6)

و ياد آوريد كه خداوند به شما وعده داده بود كه يكى از دو طايفه نصيب شما [و مغلوب شما]ست، و دوست مى داشتيد آنكه بدون سلاح است [كاروان تجارى] نصيب شما باشد، و حال آنكه خداوند مى خواست كه به كلمات خويش حق را احقاق كند و ريشه كافران را بركند (7)

تا حق را - ولو گناهكاران ناخوش داشته باشند - احقاق و باطل را ابطال كند (8)

ياد آوريد هنگامى كه به پروردگارتان استغاثه كرديد، و او دعاى شما را اجابت كرد [و فرمود] كه من يارى دهنده شما با [فرو فرستادن] هزار فرشته پياپى هستم (9)

و خداوند آن را جز بشارتى براى شما نكرد و تا دلهايتان با آن آرام بگيرد، و پيروزى جز از سوى خداوند نيست، كه خداوند پيروزمند فرزانه است (10)

ياد آوريد كه شما را در پرده خوابى سبك كه [در حكم] آرامشبخشى از سوى او بود، پوشاند، و از آسمان آبى بر شما باريد، تا شما را با آن پاكيزه بدارد و از شما پليدى شيطان را بزدايد، و دلهايتان را گرم و گامهايتان را بدان استوار كند (11)

چنين بود كه پروردگارت به فرشتگان وحى فرستاد كه من با شما هستم، مومنان را ثابت قدم بداريد، كه به زودى در دل كافران هراس مى افكنم، گردنها و

سرانگشتانشان را قطع كنيد (12)

اين از آن است كه آنان با خداوند و پيامبر او مخالفت ورزيدند، و هر كس با خداوند و پيامبر او مخالفت ورزد، خداوند سخت كيفر است (13)

اينها را بچشيد و بدانيد كه براى كافران عذاب آتش جهنم مهياست (14)

اى مومنان چون با انبوه كافران رو در رو شديد هرگز به آنان پشت مكنيد (15)

و هر كس در چنين روزى به آنان پشت كند - مگر آنكه كناره جو براى [ادامه] كارزار، يا پناه جو به گروهى [خودى] باشد - سزاوار خشم الهى شده است، و سرا و سرانجام او دوزخ است، و بد سرانجامى است (16)

پس شما آنان را نكشته ايد بلكه خداوند كشته است، و چون تير انداختى، به حقيقت تو نبودى كه تير مى انداختى بلكه خداوند بود كه مى انداخت، تا مومنان را بدين وسيله به آزمونى نيك بيازمايد، كه خداوند شنواى داناست (17)

اين چنين است كه خداوند نقش بر آب كننده نقشه كافران است (18)

اگر از خداوند داورى مى خواستيد، [نتيجه] داورى او برايتان پيش آمد، و اگر [از كفر] باز ايستيد برايتان بهتر است، و اگر باز گرديد ما نيز باز مى گرديم و گروه شما، ولو انبوه باشد، به كارتان نيايد، و بدانيد كه خداوند با مومنان است (19)

اى مومنان از خداوند و پيامبر او اطاعت كنيد و از او روى نگردانيد، در حالى كه [پند و پيام او را] مى شنويد (20)

و مانند كسانى نباشيد كه گفتند [پند و پيام حق را] شنيديم ولى نمى شنيدند (21)

بدترين جنبندگان از نظر خداوند، ناشنوايان گنگ [از شنيدن حق] هستند كه در نمى يابند (22)

و

اگر خداوند خيرى در آنان سراغ داشت به آنان گوش شنوا مى داد، و اگر به آنان گوش شنوا هم داده بود، باز پشت مى كردند و رويگردان مى شدند (23)

اى مومنان به نداى خداوند و پيامبر كه شما را به پيامى حيات بخش مى خوانند، لبيك اجابت بگوييد و بدانيد كه خداوند بين انسان و دل او حايل مى گردد، و بدانيد كه در نزد او محشور مى گرديد (24)

و از فتنه اى كه [چون درگيرد] فقط به ستمكارانتان نمى رسد و [دامنگير همگان مى شود] پروا كنيد و بدانيد كه خداوند سخت كيفر است (25)

و ياد كنيد آنگاه كه در اين سرزمين اندك شمار و مستضعف بوديد و مى ترسيديد كه مردمان [كافر] شما را از خانه و كاشانه تان آواره كنند، ولى او شما را [نزد يارانتان] جاى داد و به نصرت خويش يارى كرد و از پاكيزه ها روزى داد، باشد كه سپاس بگزاريد (26)

اى مومنان آگاهانه به خداوند و پيامبر و در امانات خود خيانت مكنيد (27)

و بدانيد كه اموال و اولادتان مايه آزمون شما هستند و پاداش سترگ نزد خداوند است (28)

اى مومنان اگر از خداوند پروا كنيد براى شما [پديده اى] جداكننده حق از باطل پديد آورد و سيئات شما را بزدايد و شما را بيامرزد، و خداوند بخشنده و بخشاينده بزرگ است (29)

و ياد كن كه كافران در حق تو بدسگالى مى كردند تا تو را در بند كشند يا بكشند يا آواره كنند، و آنان مكر مى ورزيدند و خداوند هم مكر مى ورزيد و خداوند بهترين مكرانگيزان است (30)

و چون آيات ما بر آنان خوانده مى شد مى گفتند شنيديم و اگر بخواهيم مانند اين خواهيم

گفت، اين جز افسانه هاى پيشينيان نيست (31)

و چنين بود كه مى گفتند بار خدايا اگر اين حق است و از سوى توست، بر ما از آسمان سنگ ببار، يا عذاب دردناكى بر سر ما بياور (32)

و خداوند مادام كه تو در ميان ايشان هستى، آنان را عذاب نمى كند، و نيز مادام كه استغفار مى كنند، عذابكننده آنان نيست (33)

و سزاوار نيستند كه خداوند [در آخرت] عذابشان نكند، و حال آنكه مردمان را از [زيارت] مسجد الحرام باز مى دارند و ايشان متوليان آن نباشند، چرا كه جز پارسايان كسى متولى آن [مسجد الحرام] نمى تواند باشد، ولى بيشترشان [مردم] نمى دانند (34)

و [اينان كسانى هستند كه] نمازشان در پيرامون خانه كعبه جز سوت زدن و دستافشانى نيست، پس عذاب [الهى] را به خاطر كفرورزيدنتان بچشيد (35)

[آن] كافران اموالشان را براى بازداشتن از راه خدا خرج مى كنند، آرى خرجش خواهند كرد آنگاه مايه حسرت آنان مى گردد و سرانجام مغلوب مى گردند، و كافران را در جهنم گرد مى آورند (36)

[چنين است] تا خداوند پاك را از پليد جدا كند و پليد را برهم نهد و همه را برهم بيفشرد و سرانجام در جهنم اندازد، اينان همان زيانكارانند (37)

به كافران بگو اگر دست [از كفر خود] بردارند، گذشته هايشان آمرزيده خواهد شد و اگر به آن بازگردند، [بدانند كه بر آنان نيز] سنت پيشينيان خواهد گذشت (38)

و با آنان كارزار كنيد تا آنكه فتنه شرك باقى نماند و دين، سراسر دين خدايى باشد، و اگر دست بردارند خداوند به كار و كردارشان بيناست (39)

و اگر روى گرداندند [شما مسلمانان] بدانيد كه خداوند سرور شماست، چه نيكو

سرورى و چه نيكو ياورى (40)

اگر به خداوند و آنچه بر بنده خود در يوم الفرقان [روز جنگ بدر، روز جدايى حق از باطل]، روز برخورد دو گروه [حق و باطل] نازل كرده ايم، ايمان داريد، بدانيد كه از هر غنيمتى كه به دست آوريد يك پنجم آن خاص خداوند و پيامبر و خويشاوندان [او] و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان است، و خداوند بر هر كارى تواناست (41)

ياد كنيد زمانى كه شما در كناره نزديك [به مدينه] و آنان در كناره دورتر بودند، و سواران [كاروان تجارى قريش] در فرودست شما [در كناره دريا] بودند، و اگر شما با همديگر وعده [جنگ] گذارده بوديد [چه بسا] در آن وعده خلاف مى كرديد، ولى خداوند [چنين مقرر داشت] تا كارى انجام يافتنى را به سرانجام برساند، تا سرانجام هر كس كه نابود [و گمراه] مى گردد، ديده و دانسته باشد و هر كس زنده [و راهياب] مى گردد ديده و دانسته باشد، و [بدانيد كه] خداوند شنواى داناست (42)

ياد كنيد كه خداوند آنان را در روياى تو اندك شمار نماياند، و اگر بسيار نمايانده بود، هراس به دل راه مى داديد و در كارتان اختلاف كلمه مى يافتيد، ولى خداوند درامان داشت، كه او از راز دلها آگاه است (43)

و ياد كنيد كه چون رو در رو شديد آنان را در ديدگان شما اندك شمار نماياند و شما را نيز در ديدگان ايشان اندك نماياند، تا خداوند كارى انجام يافتنى را به سرانجام برساند، و همه كارها به او باز مى گردد (44)

اى مومنان چون با گروهى [از دشمن] رو در رو شديد، ثابتقدم باشيد و خداوند

را بسيار ياد كنيد، باشد كه رستگار شويد (45)

و از خداوند و پيامبر او اطاعت كنيد و اختلاف كلمه نداشته باشيد كه بددل خواهيد شد و شان و شوكتتان بر باد مى رود، و شكيبايى كنيد كه خداوند با شكيبايان است (46)

و همانند كسانى مباشيد كه از سرزمينشان با سرمستى و نمايشگرى در چشم مردم، بيرون شدند، و [مردمان را] از راه خدا باز مى داشتند و خداوند به كار و كردار ايشان چيره است (47)

چنين بود كه شيطان كارهاى ايشان را در نظرشان آراسته جلوه داد، و گفت امروز كسى از مردم بر شما پيروز نخواهد شد و من اماندهنده شما هستم، و چون دو گروه رو در رو شدند، به عقب برگشت و گفت من از شما برى و بركنار هستم، چرا كه من چيزى را مى بينم كه شما نمى بينيد، من از خداوند مى ترسم و خداوند سخت كيفر است (48)

بارى منافقان و بيماردلان گفتند اينان را دينشان فريفته است، و حال آنكه هر كس بر خدا توكل كند [بداند كه] خداوند پيروزمند فرزانه است (49)

اگر بدانى آنگاه كه فرشتگان جان كافران را بگيرند و بر چهره ها و پشتهايشان بكوبند و [گويند] عذاب آتش سوزان را بچشيد (50)

اين به خاطر كار و كردار پيشين شماست [وگرنه] خداوند هرگز در حق بندگان ستمگر نيست (51)

همانند شيوه فرعونيان و پيشينيان ايشان كه به آيات الهى كفر ورزيدند، آنگاه خداوند ايشان را به كيفر گناهانشان فرو گرفت، كه خداوند نيرومند سخت كيفر است (52)

اين از آن است كه خداوند دگرگونكننده نعمتى نيست كه بر قومى ارزانى داشته باشد، مگر آنكه آنچه

در دلهايشان دارند بگردانند، و خداوند شنواى داناست (53)

همانند شيوه فرعونيان و پيشينيان ايشان كه آيات پروردگارشان را دروغ انگاشتند، آنگاه ايشان را به خاطر گناهانشان نابود كرديم و فرعونيان را غرقه ساختيم و همگى ستمكار بودند (54)

بدترين جنبندگان از نظر الهى كسانى هستند كه كفرورزيده اند و ايمان نمى آورند (55)

همانان كه با ايشان پيمان بسته اى، سپس هربار پيمانشان را مى شكنند و پروايى ندارند (56)

و اگر در جنگ بر ايشان دست يافتى چنان تارومارشان كن كه عبرت آيندگانشان شود باشد كه پند گيرند (57)

و اگر از خيانت قومى انديشناك شدى، تو نيز همسان عهدشان را به سويشان بينداز، كه خداوند خائنان را دوست ندارد (58)

و كافران هرگز مپندارند كه جان به در برده اند، آنان گزير و گريزى ندارند (59)

و در برابر آنان هر نيرويى كه مى توانيد، از جمله نگاهدارى اسبان، فراهم آوريد، تا به آن وسيله دشمن خدا و دشمن خود را بترسانيد، همچنين ديگرانى را هم غير از آنان، كه شما ايشان را نمى شناسيد، و خداوند مى شناسدشان، و آنچه در راه خدا انفاق كنيد، پاداشش به شما بر مى گردد، و بر شما ستم نمى رود (60)

و اگر جانب آشتى را گرفتند تو نيز جانب آن را بگير و بر خداوند توكل كن، كه او شنواى داناست (61)

و اگر خواستند به تو نيرنگ بزنند، بدان كه خداوند تو را كافى است، و او كسى است كه تو را به نصرت خويش و به مومنان يارى كرد (62)

و بين دلهاى ايشان الفت داد كه اگر هر آنچه در روى زمين است خرج مى كردى، بين دلهاى ايشان الفت نمى افكندى،

ولى خداوند ميان آنان الفت برقرار كرد، كه او پيروزمند فرزانه است (63)

اى پيامبر، خدا و مومنانى كه پيرو تو هستند تو را كافى است (64)

اى پيامبر مومنان را به جهاد برانگيز، [و بدان كه] اگر از شما بيست تن شكيبا باشند، بر دويست تن غلبه خواهند كرد و اگر از شما صدتن باشند بر هزار تن از كافران غلبه مى كنند، چرا كه اينان قومى هستند كه چيزى در نمى يابند (65)

اينك خداوند بر شما آسان گرفت و معلوم داشت كه در شما ضعفى هست، در اين صورت اگر از شما صدتن شكيبا باشند بر دويست تن غلبه مى كنند و اگر از شما هزار تن باشند، به توفيق الهى بر دو هزار تن غلبه مى كنند، و خداوند با شكيبايان است (66)

هيچ پيامبرى را نسزد كه اسيران [دشمن] را نگاه دارد، مگر زمانى كه در اين سرزمين استيلاء و استقرار يابد، شما متاع دنيوى مى خواهيد و خداوند آخرت را [براى شما] مى خواهد، و خداوند پيروزمند فرزانه است (67)

اگر حكم پيشين الهى نبود، به خاطر آنچه گرفته بوديد، عذابى سهمگين به شما مى رسيد (68)

پس از آنچه به دست آورده ايد، پاك و پاكيزه بخوريد، و از خداوند پروا كنيد، بى گمان خداوند آمرزگار مهربان است (69)

اى پيامبر به اسيرانى كه در دست شما هستند بگو اگر خداوند خيرى در دلهاى شما سراغ كند، به شما چيزى مى بخشد كه از آنچه از شما گرفته اند، بهتر است، و شما را مى آمرزد، و خداوند آمرزگار مهربان است (70)

و اگر آهنگ خيانت به تو كردند، بدان كه پيشترها هم نسبت به خداوند خيانت روا داشته اند، آنگاه

شما را بر آنان پيروز كرد، و خداوند داناى فرزانه است (71)

كسانى كه ايمان آورده اند و هجرت كرده اند، و در راه خدا به مال و جان جهاد كرده اند، همچنين كسانى كه ايشان را جا و پناه و يارى داده اند، اينان دوستان همديگرند، و كسانى كه ايمان آورده اند، ولى هجرت نكرده اند، شما از دوستى [و توارث] آنان برخوردار نمى شويد، مگر آنكه هجرت كنند، و اگر در كار دين از شما يارى خواستند بر شماست كه يارى كنيد مگر در برابر قومى كه بين شما و ايشان پيمانى باشد، و خداوند به كار و كردار شما بيناست (72)

و كافران دوستان همديگرند، اگر [به اين سفارش] عمل نكنيد، در اين سرزمين فتنه و فساد بزرگى برپا مى گردد (73)

و كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خداوند جهاد كرده اند و كسانى كه ايشان را جا و پناه و يارى داده اند، اينانند كه به راستى مومناند، براى ايشان آمرزش [الهى] و روزى پاك مقرر است (74)

و كسانى كه پس از آن ايمان آورده اند و همراه شما هجرت و جهاد كرده اند، اينان از شما هستند، و در حكم الهى خويشاوندان به يكديگر [براى ارث بردن] سزاوارترند، كه خداوند بر هر چيزى داناست (75)

بر پروردگار خويش توكّل كنند (2)

آنان كه بپاى مى دارند نماز را و از آنچه روزيشان داده ايم ببخشند (3)

آنانند مؤمنان بدرست ايشان را است پايه هائى نزد پروردگارشان و آمرزشى و روزيى گرامى (4)

بدانسان كه برون آورد تو را پروردگار تو از خانه ات به حقّ حالى كه گروهى از مؤمنانند ناخوش دارندگان (5)

مى ستيزند با تو در حقّ پس از آنكه پديدار شد گوئيا رانده مى شوند بسوى مرگ و آنانند نگران (6)

و هنگامى كه وعده مى دادتان خدا يكى از دو گروه را كه آن از آن شما است و دوست مى داشتيد كه جز شوكتمند شما را باشد و خدا مى خواست جايگزين كند حقّ را به كلمات خود و ببُرد دنباله كافران را (7)

تا بپاى دارد حقّ را و تباه كند باطل را و اگر چه ناخوش دارند گنهكاران (8)

هنگامى كه مى ناليديد (كمك مى خواستيد) به پروردگار خود پس اجابت كرد براى شما كه كمك كننده ام شما را به هزار تن از فرشتگان دوش به دوش (9)

و نگردانيد آن را خدا جز بشارتى و تا آرام گيرد بدان دلهاى شما حالى كه نيست يارى جز از نزد خدا همانا خداوند است عزّتمند حكيم (10)

هنگامى كه افكند بر شما خمار خواب را تا آرامشى باشد از او و فرستاد بر شما از آسمان آبى تا پاكتان سازد بدان و تا دور كند از شما چرك شيطان را و تا پيوند نهند بر دلهاى شما و استوار سازد بدان قدمها را (11)

هنگامى كه وحى مى فرستاد پروردگار تو بسوى فرشتگان كه من با شما هستم پس استوار داريد آنان را كه ايمان آوردند زود است

افكنم در دلهاى آنان كه كفر ورزيدند هراس را پس بزنيد فراز گردنها را و بزنيد از ايشان هر سرانگشتى را (12)

اين بدان است كه درافتادند با خدا و رسولش و هر كه با خدا و رسولش درافتد همانا خداوند است سخت عقوبت (13)

اينك بچشيدش و همانا كافران را است عذاب آتش (14)

اى آنان كه ايمان آورديد هرگاه تلاقى كرديد با آنان كه كفر ورزيدند در جنگ پس برنگردانيد بسوى آنان پشتها را (15)

و آنكس كه بگرداند پشتش را بسوى آنان جز گرائيده براى جنگى يا ملحق شونده به گروهى همانا بازگشت است به خشمى از خدا و جايگاه او است دوزخ و چه زشت است آن جايگاه (16)

پس نكشتيد ايشان را شما و ليكن خداوند كشتشان و نه تو انداختى تير را گاهى كه انداختى و ليكن خدا بينداخت و تا بيازمايد مؤمنان را از خود آزمايشى نكو همانا خداوند شنواى دانا (17)

اين است و آنكه خدا است سست كننده نيرنگ كافران (18)

اگر پيروزى جوئيد همانا بيامدتان پيروزى و اگر كوتاه آئيد (دست برداريد)پس آن بهتر است براى شما و اگر بازگرديد بازگرديم و بى نيازتان نكند جمعيت شما به چيزى و هر چند فزون باشد و آنكه خدا است با مؤمنان (19)

اى آنان كه ايمان آورديد فرمانبريد خدا و پيمبرش را و برنگرديد از او و شما مى شنويد (20)

و نباشيد مانند آنان كه گفتند شنيديم و ايشان نمى شنوند (21)

همانا بدترين جنبندگان نزد خدا كَران و گنگانى اند كه ناخردمندند (22)

و اگر مى دانست خدا در ايشان خيرى هر آينه مى شنواندشان و اگر مى شنواند ايشان را هر آينه

پشت مى كردند و آنانند روى گردانان (23)

اى آنان كه ايمان آورديد اجابت كنيد خدا و رسولش را گاهى كه خوانندتان بدانچه زنده تان سازد و بدانيد كه خدا حايل مى شود ميان مرد و دلش و آنكه بسوى او گردآورده مى شويد (24)

و بپرهيزيد فتنه (آزمايشى) را كه نرسد بدانان كه ستم كردند از شما تنها و بدانيد كه خداوند است سخت شكنجه (25)

و ياد آريد هنگامى را كه بوديد گروه اندكى ناتوان شمردگان در زمين بيم داشتيد كه بربايند شما را مردم پس پناهتان داد و كمك كرد شما را به يارى خود و روزى داد شما را از پاكيزه ها شايد شكر گزاريد (26)

اى آنان كه ايمان آورديد خيانت نكنيد خدا و رسول را و خيانت نكنيد سپرده هاى خويش را و شما مى دانيد (27)

و بدانيد كه مالهاى شما و فرزندان شما فتنه است و همانا خدا نزد او است پاداشى بزرگ (28)

اى آنان كه ايمان آورديد اگر بترسيد خدا را بنهد براى شما جداكننده اى و بزدايد از شما گناهان شما را و بيامرزد شما را و خدا است داراى فضلى بزرگ (29)

و هنگامى كه مى انديشيدند براى تو آنان كه كفر ورزيدند كه بازدارندت يا بكشندت يا برون كنندت و مكر كردند و مكر كرد خدا و خدا است بهترين مكرآوران (30)

و هنگامى كه خوانده شود بر ايشان آيتهاى ما گويند همانا شنيديم اگر مى خواستيم مى گفتيم همانند اين نيست اين جز افسانه هاى باستان (31)

و هنگامى كه گفتند بار خدايا اگر اين است حقّ از نزد تو پس ببار بر ما سنگى از آسمان يا بياور ما را عذابى دردناك (32)

و نبوده

است خدا عذاب كننده آنان حالى كه توئى در آنان و نبوده است خدا عذاب كننده ايشان و ايشانند استغفاركنندگان (33)

و چيست ايشان را (چرا) عذابشان نكند خدا حالى كه بازمى دارند از مسجد حرام و نيستند ياران آن همانا نيستند ياران آن مگر پرهيزكاران و ليكن بيشتر ايشان نمى دانند (34)

و نبود نمازشان نزد خانه جز صفير و دستك زدنى پس بچشيد عذاب را بدانچه بوديد كفر مى ورزيديد (35)

همانا آنان كه كافر شدند مى دهند مالهاى خود را تا بازدارند از راه خدا زود است بدهند آنها را سپس حسرتى بر ايشان شود پس شكست خورند و آنان كه كفر ورزيدند بسوى دوزخ گردآورده شوند (36)

تا جداسازد خدا پليد را از پاك و بنهد پليد را پاره اى از آن بر پاره اى پس انباشته سازدش با هم پس بگرداندش در دوزخ آنانند زيانكاران (37)

بگو بدانان كه كفر ورزيدند اگر دست بردارند آمرزيده شود براى ايشان آنچه گذشته است و اگر بازگردند همانا گذشت شيوه پيشينيان (38)

و نبرد كنيد با ايشان تا نشود فتنه اى و بشود دين همه آن براى خدا پس اگر دست برداشتند همانا خدا بدانچه مى كنند بينا است (39)

و اگر روى گردانيدند پس بدانيد كه خدا است سرپرست شما چه خوب سرپرست و چه خوب ياورى است (40)

و بدانيد كه آنچه در جنگ به دست آورديد همانا براى خدا است پنج يك آن و براى پيمبر و براى نزديكان و يتيمان و بينوايان و درماندگان راه اگر ايمان آورده ايد به خدا و آنچه فرستاديم بر بنده خود روز جداشدن روزى كه دو سپاه روبرو شدند و خدا است بر هر چيزى

توانا (41)

هنگامى كه بوديد بر كنار فرودين درّه و ايشان بر كنار فرازين آن و كاروان فرودتر از شما و اگر وعده مى گزارديد با هم هر آينه اختلاف مى كرديد در وعده گاه ليكن تا بگذراند خدا كارى را كه بوده است شدنى تا هلاك شود آنكه هلاك شده است از روى بينش و زنده شود آنكه زنده شده است از روى بينش و همانا خدا است شنونده دانا (42)

هنگامى كه نماياندشان خداوند به تو در خواب تو اندكى و اگر مى نماياندشان به تو فزون هر آينه سست مى شديد و اختلاف مى كرديد در كار ليكن خدا نگه داشت همانا اوست دانا بدانچه در سينه ها است (43)

گاهى كه مى نماياند ايشان را به شما هنگام تلاقى شما با ايشان در ديدگانتان اندك و اندك نمود شما را در ديدگان ايشان تا بگذراند خدا كارى را كه بوده است شدنى و بسوى خدا بازگردانيده شوند كارها (44)

اى آنان كه ايمان آورديد هرگاه ملاقات كرديد گروهى را در جنگ پس پايدارى كنيد و ياد كنيد خدا را فراوان شايد رستگار شويد (45)

و اطاعت كنيد خدا و پيمبرش را و درنستيزيد با هم كه سست شويد و برود نيروى شما و شكيبا شويد همانا خدا است با صبركنندگان (46)

و نباشيد مانند آنان كه برون رفتند از خانه هاى خود به سستى و خودنمائى به مردم و بازمى داشتند از راه خدا و خدا است بدانچه كنند فراگيرنده (47)

و هنگامى كه آراست براى ايشان شيطان كردار ايشان را و گفت نيست چيره شونده شما را امروز از مردم و منم پشتيبان شما تا گاهى كه ديدار كردند دو سپاه

همديگر را برگشت بر پاشنه هاى خود و گفت همانا بيزارم از شما چه مى بينم آنچه را نمى بينيد و همانا مى ترسم خدا را و خدا است سخت شكنجه (48)

هنگامى كه مى گفتند دورويان و آنان كه در دلهاشان بيمارى است فريب داد اينان را دينشان و هر كه بر خدا توكل كند همانا خداوند است عزّتمند حكيم (49)

و اگر (كاش) مى ديدى هنگامى را كه دريابند گروه كافران را فرشتگان زنند روى هايشان و پشت هايشان را و بچشيد عذاب سوزان را (50)

اين بدان است كه پيش آورد دستهاى شما و آنكه نيست خدا ستم كننده بر بندگان (51)

مانند شيوه خاندان فرعون و آنان كه پيش از ايشان بودند كفر ورزيدند به آيتهاى خدا پس گرفتشان خدا به گناهانشان همانا خدا نيرومندى است سخت شكنجه (52)

اين بدان است كه نيست خدا تغييردهنده نعمتى كه به قومى ارزانى داشته است تا تغيير دهند آنچه را كه در خود ايشان است و آنكه خدا است شنونده دانا (53)

مانند شيوه خاندان فرعون و آنان كه پيش از ايشان بودند تكذيب كردند آيتهاى پروردگار خود را پس نابودشان كرديم به گناهانشان و غرق ساختيم خاندان فرعون را و هركدام بودند ستمگران (54)

همانا بدترين دامها نزد خدا آنانند كه كفر ورزيدند پس ايمان نمى آورند (55)

آنان كه پيمان بستى با ايشان و سپس مى شكنند عهد خويش را در هربار و ايشان نمى پرهيزند (56)

پس هرگاه دست بر ايشان يافتى در جنگ پراكنده سازيديشان آنان را كه پشت سر ايشانند (چنان بتاز بر ايشان كه تارومار شود هر كه پشت ايشان است) شايد يادآور شوند (57)

و اگر بيم داشتى از قومى

خيانتى را پس بيفكن بسوى ايشان برابر همانا خدا دوست ندارد خيانتكاران را (58)

و نپندارند آنان كه كفر ورزيدند كه سبقت جستند همانا به عجز نمى آورند ايشان (59)

و آماده كنيد براى ايشان هرچه توانيد از نيرو و از اسبان بسته كه بترسانيد بدان دشمن خدا و دشمن خويش را و ديگران را از غير ايشان كه ندانيدشان خدا داندشان و آنچه دهيد در راه خدا پرداخت شود به شما سراسر و ستم نمى شويد (60)

و اگر گرائيدند به صلح پس بدان گراى و توكّل كن بر خداى كه او است شنونده دانا (61)

و اگر خواهند با تو نيرنگ كنند همانا بس است تو را خدا او است آنكه كمك كرد تو را به يارى خويش و به مؤمنان (62)

و الفت افكند ميان دلهاى آنان كه اگر مى دادى هرچه در زمين است نمى توانستى الفت افكنى ميان دلهاى آنان و ليكن خدا الفت افكند ميان ايشان همانا او است عزّتمند حكيم (63)

اى پيمبر بس است تو را خدا و آنان كه پيرويت كردند از مؤمنان (64)

اى پيمبر برانگيز مؤمنان را بر جنگ اگر باشد از شما بيست تن بردبار چيره شوند دويست تن را و اگر باشد از شما صد تن چيره شوند يكهزار را از آنان كه كفر ورزيدند اين بدان است كه ايشانند گروهى كه درنمى يابند (65)

اكنون كاست خدا (سبك كرد) از شما و دانست كه در شما است ناتوانى اى پس اگر باشد از شما صد تن بردبار چيره شوند دويست تن را و اگر باشد از شما هزار تن چيره آيند بر دو هزار به اذن خدا

و خدا است با صبركنندگان (66)

نبوده است پيمبرى را كه باشدش بردگانى تا كشتار كند در زمين خواهيد بهره دنيا را و خدا آخرت را خواهد و خدا است عزّتمند حكيم (67)

اگر نبود سرنوشتى كه از خدا پيشى گرفته است همان مى رسيد شما را در آنچه گرفتيد عذابى بزرگ (68)

پس بخوريد از آنچه به غنيمت گرفتيد (در جنگ) حلال پاكيزه و بترسيد خدا را كه خدا است آمرزنده مهربان (69)

اى پيمبر بگو بدانان كه در دست شمايند از بردگان اگر بداند خدا در دلهاى شما خيرى بدهد شما را بهتر از آنچه گرفته شده است از شما و بيامرزد شما را و خدا است آمرزنده مهربان (70)

و اگر خواهند خيانت ورزيدن با تو همانا خيانت ورزيدند خدا را پيش از اين پس دستيابى داد بر ايشان و خدا است دانشمند حكيم (71)

همانا آنان كه ايمان آوردند و مهاجرت كردند (از وطن آواره شدند) و جهاد كردند (كوشيدند) با مالها و جانهاى خود در راه خدا و آنان كه پناه دادند و يارى كردند همانا گروهى از ايشانند دوستان گروهى و آنان كه ايمان آوردند و مهاجرت ننمودند (از خانمان خود آواره نشدند) نيست شما را از دوستى ايشان چيزى تا ترك خانمان كنند و اگر يارى خواستند از شما در دين پس بر شما است يارى كردن مگر بر قومى كه ميان شما و ايشان است پيمانى و خدا بدانچه مى كنيد بينا است (72)

و آنان كه كفر ورزيدند بعضى از ايشانند دوستان بعضى اگر نكنيد اين را مى شود فتنه اى در زمين و فسادى بزرگ (73)

و آنان كه ايمان

آوردند و هجرت كردند و جهاد نمودند در راه خدا و آنان كه پناه دادند و يارى كردند آنانند مؤمنان به درست ايشان را است آمرزش و روزيى گرامى (74)

و آنان كه ايمان آوردند از اين پس و هجرت نمودند و جهاد كردند همراه شما پس ايشانند از شما و خويشاوندان بعضى از ايشانند سزاوارتر به بعضى در كتاب خدا همانا خداوند است به همه چيز دانا (75)

the one that was unarmed. But Allah desires to confirm the truth with His words, and to root out the faithless,

8 so that He may confirm the truth and bring falsehood to naught, though the guilty should be averse.

9 When you appealed to your Lord for help, He answered you: ‘I will aid you with a thousand angels in a file.’

10 Allah did not appoint it but as a good news, and to reassure your hearts. Victory comes only from Allah. Indeed Allah is all-mighty, all-wise.

11 When He covered you with a trance as a [sense of] security from Him, and He sent down water from the sky to purify you with it, and to repel from you the defilement of Satan, and to fortify your hearts, and to make [your] feet steady with it.

12 Then your Lord signaled to the angels: ‘I am indeed with you; so steady the faithful. I will cast terror into the hearts of the faithless. So strike their necks, and strike each of their fingertips!’

13 That, because they defied Allah and His Apostle. And whoever defies Allah and His Apostle, Allah is indeed severe in retribution.

14 ‘Taste this, and [know] that for the faithless is the punishment of the Fire.’

15 O you who have faith! When you encounter the faithless advancing [for battle], do not turn your backs [to flee] from them.

16 Whoever turns his back [to flee] from them that day—unless [he is] diverting to fight or retiring towards

another troop—shall certainly earn Allah’s wrath, and his refuge shall be hell, an evil destination.

17 You did not kill them; rather it was Allah who killed them; and you did not throw when you threw, rather it was Allah who threw, that He might test the faithful with a good test from Himself. Indeed Allah is all-hearing, all-knowing.

18 Such is the case, and [know] that Allah undermines the stratagems of the faithless.

19 If you sought a verdict, the verdict has certainly come to you; and if you relinquish [faithlessness], it is better for you, but if you revert, We [too] shall return and your troops will never avail you though they should be ever so many, and [know] that Allah is with the faithful.

20 O you who have faith! Obey Allah and His Apostle, and do not turn away from him while you hear [him].

21 Do not be like those who say, ‘We hear,’ though they do not hear.

22 Indeed the worst of beasts in Allah’s sight are the deaf and the dumb who do not apply reason.

23 Had Allah known any good in them, surely He would have made them hear, and were He to make them hear, surely they would turn away, being disregardful.

24 O you who have faith! Answer Allah and the Apostle when he summons you to that which will give you life. Know that Allah intervenes between a man and his heart and that toward Him you will be mustered.

25 And

beware of a punishment which shall not visit the wrongdoers among you exclusively, and know that Allah is severe in retribution.

26 Remember when you were few, abased in the land, and feared lest the people should despoil you, and He gave you refuge, and strengthened you with His help, and provided you with all the good things so that you may give thanks.

27 O you who have faith! Do not betray Allah and the Apostle, and do not betray your trusts knowingly.

28 Know that your possessions and children are only a test, and that Allah—with Him is a great reward.

29 O you who have faith! If you are wary of Allah, He shall appoint a criterion for you, and absolve you of your misdeeds, and forgive you, for Allah is dispenser of a great grace.

30 When the faithless plotted against you to take you captive, or to kill or expel you. They plotted and Allah devised, and Allah is the best of devisers.

31 When Our signs are recited to them, they say, ‘We have heard already. If we want, we [too] can say like this. These are nothing but myths of the ancients.’

32 And when they said, ‘O Allah, if this be the truth from You, rain down upon us stones from the sky, or bring us a painful punishment.’

33 But Allah will not punish them while you are in their midst, nor will Allah punish them while they plead for forgiveness.

34 What [excuse] have they

that Allah should not punish them, when they bar [the faithful] from the Holy Mosque, and they are not its custodians? Its custodians are only the Godwary, but most of them do not know.

35 Their prayer at the House is nothing but whistling and clapping. So taste the pun-ishment because of what you used to defy.

36 Indeed the faithless spend their wealth to bar from the way of Allah. Soon they will have spent it, then it will be a cause of regret to them, then they will be overcome, and the faithless will be gathered toward Hell,

37 so that Allah may separate the bad ones from the good, and place the bad on one another, and pile them up together, and cast them into hell. It is they who are the losers.

38 Say to the faithless, if they relinquish [faithlessness], what is already past shall be forgiven them. But if they revert [to faithlessness], then the precedent of the ancients has already passed.

39 Fight them until faithlessness is no more, and religion becomes exclusively for Allah. But if they relinquish, Allah indeed sees best what they do.

40 And if they turn away, then know that Allah is your master: an excellent master and an excellent helper!

41 Know that whatever thing you may come by, a fifth of it is for Allah and the Apos-tle, for the relatives and the orphans, for the needy and the traveller, if you have faith in Allah and what We sent down

to Our servant on the Day of Separation, the day when the two hosts met; and Allah has power over all things.

42 When you were on the nearer side, and they on the farther side, while the caravan was below you, and had you agreed together on an encounter, you would have cer-tainly failed to keep the tryst, but in order that Allah may carry through a matter that was bound to be fulfilled, so that he who perishes might perish by a manifest proof, and he who lives may live on by a manifest proof, and Allah is indeed all-hearing, all-knowing.

43 When Allah showed them to you as few in your dream, and had He shown them as many, you would have lost heart, and disputed about the matter. But Allah spared you. Indeed He knows well what is in the breasts.

44 And when He showed them to you—when you met them [on the battlefield]—as few in your eyes, and He made you [appear] few in their eyes in order that Allah may carry through a matter that was bound to be fulfilled, and to Allah all matters are returned.

45 O you who have faith! When you meet a host [in battle], then stand firm, and re-member Allah greatly so that you may be felicitous.

46 And obey Allah and His Apostle, and do not dispute, or you will lose heart and your power will be gone. And be patient; indeed Allah is with the patient.

47 Do not be

like those who left their homes vainly and to show off to the people, and to bar [other people] from the way of Allah, and Allah comprehends what they do.

48 When Satan made their deeds seem decorous to them, and said, ‘No one shall overcome you today from among all mankind, and I will stand by you.’ But when the two hosts sighted each other, he took to his heels, saying, ‘Indeed I am quit of you. I see what you do not see. Indeed I fear Allah, and Allah is severe in retribution.’

49 When the hypocrites said, and [also] those in whose hearts is a sickness, ‘Their religion has deceived them.’ But whoever puts his trust in Allah, then Allah is indeed all-mighty, all-wise.

50 Were you to see when the angels take away the faithless, striking their faces and their backs, [saying], ‘Taste the punishment of the burning.

51 That is because of what your hands have sent ahead, and because Allah is not ty-rannical to the servants.’

52 Like the precedent of Pharaoh’s clan and those who were before them, who defied Allah’s signs, so Allah seized them for their sins. Indeed Allah is all-strong, severe in retribution.

53 That is because Allah never changes a blessing that He has bestowed on a people unless they change what is in their own souls, and Allah is all-hearing, all-knowing:

54 Like the precedent of Pharaoh’s clan and those who were before them, who denied the signs of their Lord; so We

destroyed them for their sins, and We drowned Phar-aoh’s clan; and they were all wrongdoers.

55 Indeed the worst of beasts in Allah’s sight are those who are faithless; so they will not have faith.

56 —Those with whom you made a treaty, and who violated their treaty every time, and who are not Godwary.

57 So if you confront them in battle, treat them [in such a wise] as to disperse those who are behind them, so that they may take admonition.

58 And if you fear treachery from a people, break off [the treaty] with them in a like manner. Indeed Allah does not like the treacherous.

59 Let the faithless not suppose that they have outmaneuvered [Allah]. Indeed they cannot thwart [His power].

60 Prepare against them whatever you can of [military] power and war-horses, awing thereby the enemy of Allah, and your enemy, and others besides them, whom you do not know, but Allah knows them. And whatever you spend in the way of Allah will be repaid to you in full, and you will not be wronged.

61 And if they incline toward peace, then you [too] incline toward it, and put your trust in Allah. Indeed He is the All-hearing, the All-knowing.

62 But if they desire to deceive you, Allah is indeed sufficient for you. It is He who strengthened you with His help and with the means of the faithful,

63 and united their hearts. Had you spent all that is in the earth, you could not

have united their hearts, but Allah united them together. Indeed He is all-mighty, all-wise.

64 O Prophet! Sufficient for you is Allah and those of the faithful who follow you.

65 O Prophet! Urge on the faithful to fight: If there be twenty patient men among you, they shall overcome two hundred; and if there be a hundred of you, they shall over-come a thousand of the faithless, for they are a lot who do not understand.

66 Now Allah has lightened your burden, knowing that there is weakness in you. So if there be a hundred patient men among you, they shall overcome two hundred; and if there be a thousand, they shall overcome two thousand, by Allah’s leave; and Allah is with the patient.

67 A prophet may not take captives until he has thoroughly decimated [the enemy] in the land. You desire the transitory gains of this world, while Allah desires [for you] [the reward of] the Hereafter, and Allah is all-mighty, all-wise.

68 Had it not been for a prior decree of Allah, surely there would have befallen you a great punishment for what you took.

69 Avail yourselves of the spoils you have taken as lawful and good, and be wary of Allah. Indeed Allah is all-forgiving, all-merciful.

70 O Prophet! Say to the captives who are in your hands, ‘If Allah finds any good in your hearts, He will give you [something which is] better than what has been taken away from you, and He will forgive you, and

Allah is all-forgiving, all-merciful.’

71 But if they seek to betray you, then they have already betrayed Allah earlier, and He gave [you] power over them; and Allah is all-knowing, all-wise.

72 Indeed those who have believed and migrated and waged jihad with their posses-sions and persons in the way of Allah, and those who gave [them] shelter and help—they are heirs of one another. As for those who have believed but did not migrate, you have no heirdom in relation to them whatsoever until they migrate. Yet if they ask your help for the sake of religion, it is incumbent on you to help them, excepting against a people with whom you have a treaty; and Allah sees best what you do.

73 As for the faithless, they are allies of one another. Unless you do the same, there will be turmoil on the earth and great corruption.

74 Those who have believed, migrated, and waged jihad in the way of Allah, and those who gave them shelter and help, it is they who are truly the faithful. For them shall be forgiveness and a noble provision.

75 And those who believed afterwards and migrated, and waged jihad along with you, they belong to you; but the blood relatives are more entitled to inherit from one an-other in the Book of Allah. Indeed Allah has knowledge of all things.

aright matters of your difference, and obey Allah and His Messenger if you are believers. (1)

Those only are believers whose hearts become full of fear when Allah is mentioned, and when His communications are recited to them they increase them in faith, and in their Lord do they trust. (2)

Those who keep up prayer and spend (benevolently) out of what We have given them. (3)

These are the believers in truth; they shall have from their Lord exalted grades and forgiveness and an honorable sustenance. (4)

Even as your Lord caused you to go forth from your house with the truth, though a party of the believers were surely averse; (5)

They disputed with you about the truth after it had become clear, (and they went forth) as if they were being driven to death while they saw (it). (6)

And when Allah promised you one of the two parties that it shall be yours and you loved that the one not armed should he yours and Allah desired to manifest the truth of what was true by His words and to cut off the root of the unbelievers. (7)

That He may manifest the truth of what was true and show the falsehood of what was false, though the guilty disliked. (8)

When you sought aid from your Lord, so He answered you: I will assist you with a thousand of the angels following one another. (9)

And Allah only gave it as a good news and that your hearts might be

at ease thereby; and victory is only from Allah; surely Allah is Mighty, Wise. (10)

When He caused calm to fall on you as a security from Him and sent down upon you water from the cloud that He might thereby purify you, and take away from you the uncleanness of the Shaitan, and that He might fortify your hearts and steady (your) footstep (11)

When your Lord revealed to the angels: I am with you, therefore make firm those who believe. I will cast terror into the hearts of those who disbelieve. Therefore strike off their heads and strike off every fingertip of them. (12)

This is because they acted adversely to Allah and His Messenger; and whoever acts adversely to Allah and His Messenger-- then surely Allah is severe in requiting (evil). (13)

This-- taste it, and (know) that for the unbelievers is the chastisement of fire. (14)

O you who believe! when you meet those who disbelieve marching for war, then turn not your backs to them. (15)

And whoever shall turn his back to them on that day-- unless he turn aside for the sake of fighting or withdraws to a company-- then he, indeed, becomes deserving of Allah's wrath, and his abode is hell; and an evil destination shall it be. (16)

So you did not slay them, but it was Allah Who slew them, and you did not smite when you smote (the enemy), but it was Allah Who smote, and that He might confer upon the believers a

good gift from Himself; surely Allah is Hearing, Knowing. (17)

This, and that Allah is the weakener of the struggle of the unbelievers. (18)

If you demanded a judgment, the judgment has then indeed come to you; and if you desist, it will be better for you; and if you turn back (to fight), We (too) shall turn back, and your forces shall avail you nothing, though they may be many, and (know) tha (19)

O you who believe! obey Allah and His Messenger and do not turn back from Him while you hear. (20)

And be not like those who said, We hear, and they did not obey. (21)

Surely the vilest of animals, in Allah's sight, are the deaf, the dumb, who do not understand. (22)

And if Allah had known any good in them He would have made them hear, and if He makes them hear they would turn back while they withdraw. (23)

O you who believe! answer (the call of) Allah and His Messenger when he calls you to that which gives you life; and know that Allah intervenes between man and his heart, and that to Him you shall be gathered. (24)

And fear an affliction which may not smite those of you in particular who are unjust; and know that Allah is severe in requiting (evil). (25)

And remember when you were few, deemed weak in the land, fearing lest people might carry you off by force, but He sheltered you and strengthened you with His aid and

gave you of the good things that you may give thanks. (26)

O you who believe! be not unfaithful to Allah and the Messenger, nor be unfaithful to your trusts while you know. (27)

And know that your property and your children are a temptation, and that Allah is He with Whom there is a mighty reward. (28)

O you who believe! If you are careful of (your duty to) Allah, He will grant you a distinction and do away with your evils and forgive you; and Allah is the Lord of mighty grace. (29)

And when those who disbelieved devised plans against you that they might confine you or slay you or drive you away; and they devised plans and Allah too had arranged a plan; and Allah is the best of planners. (30)

And when Our communications are recited to them, they say: We have heard indeed; if we pleased we could say the like of it; this is nothing but the stories of the ancients. (31)

And when they said: O Allah! if this is the truth from Thee, then rain upon us stones from heaven or inflict on us a painful punishment. (32)

But Allah was not going to chastise them while you were among them, nor is Allah going to chastise them while yet they ask for forgiveness. (33)

And what (excuse) have they that Allah should not chastise them while they hinder (men) from the Sacred Mosque and they are not (fit to be) guardians of it; its guardians

are only those who guard (against evil), but most of them do not know. (34)

And their prayer before the House is nothing but whistling and clapping of hands; taste then the chastisement, for you disbelieved. (35)

Surely those who disbelieve spend their wealth to hinder (people) from the way of Allah; so they shall spend it, then it shall be to them an intense regret, then they shall be overcome; and those who disbelieve shall be driven together to hell. (36)

That Allah might separate the impure from the good, and put the impure, some of it upon the other, and pile it up together, then cast it into hell; these it is that are the losers. (37)

Say to those who disbelieve, if they desist, that which is past shall be forgiven to them; and if they return, then what happened to the ancients has already passed. (38)

And fight with them until there is no more persecution and religion should be only for Allah; but if they desist, then surely Allah sees what they do. (39)

And if they turn back, then know that Allah is your Patron; most excellent is the Patron and most excellent the Helper. (40)

And know that whatever thing you gain, a fifth of it is for Allah and for the Messenger and for the near of kin and the orphans and the needy and the wayfarer, if you believe in Allah and in that which We revealed to Our servant, on the day of distinction (41)

When you were on the nearer side (of the valley) and they were on the farthest side, while the caravan was in a lower place than you; and if you had mutually made an appointment, you would certainly have broken away from the appointment, but-- in order th (42)

When Allah showed them to you in your dream as few; and if He had shown them to you as many you would certainly have become weak-hearted and you would have disputed about the matter, but Allah saved (you); surely He is the Knower of what is in the breasts (43)

And when He showed them to you, when you met, as few in your eyes and He made you to appear little in their eyes, in order that Allah might bring about a matter which was to be done, and to Allah are all affairs returned. (44)

O you who believe! when you meet a party, then be firm, and remember Allah much, that you may be successful. (45)

And obey Allah and His Messenger and do not quarrel for then you will be weak in hearts and your power will depart, and be patient; surely Allah is with the patient. (46)

And be not like those who came forth from their homes in great exultation and to be seen of men, and (who) turn away from the way of Allah, and Allah comprehends what they do. (47)

And when the Shaitan made their works fair seeming to them, and said: No one can overcome

you this day, and surely I am your protector: but when the two parties came in sight of each other he turned upon his heels, and said: Surely I am clear of you, sure (48)

When the hypocrites and those in whose hearts was disease said: Their religion has deceived them; and whoever trusts in Allah, then surely Allah is Mighty, Wise. (49)

And had you seen when the angels will cause to die those who disbelieve, smiting their faces and their backs, and (saying): Taste the punishment of burning. (50)

This is for what your own hands have sent on before, and because Allah is not in the least unjust to the servants; (51)

In the manner of the people of Firon and those before them; they disbelieved in Allah's communications, therefore Allah destroyed them on account of their faults; surely Allah is strong, severe in requiting (evil). (52)

This is because Allah has never changed a favor which He has conferred upon a people until they change their own condition; and because Allah is Hearing, Knowing; (53)

In the manner of the people of Firon and those before them; they rejected the communications of their Lord, therefore We destroyed them on account of their faults and We drowned Firon's people, and they were all unjust. (54)

Surely the vilest of animals in Allah's sight are those who disbelieve, then they would not believe. (55)

Those with whom you make an agreement, then they break their agreement every time and they do not guard

(against punishment). (56)

Therefore if you overtake them in fighting, then scatter by (making an example of) them those who are in their rear, that they may be mindful. (57)

And if you fear treachery on the part of a people, then throw back to them on terms of equality; surely Allah does not love the treacherous. (58)

And let not those who disbelieve think that they shall come in first; surely they will not escape. (59)

And prepare against them what force you can and horses tied at the frontier, to frighten thereby the enemy of Allah and your enemy and others besides them, whom you do not know (but) Allah knows them; and whatever thing you will spend in Allah's way, it w (60)

And if they incline to peace, then incline to it and trust in Allah; surely He is the Hearing, the Knowing. (61)

And if they intend to deceive you-- then surely Allah is sufficient for you; He it is Who strengthened you with His help and with the believers (62)

And united their hearts; had you spent all that is in the earth, you could not have united their hearts, but Allah united them; surely He is Mighty, Wise. (63)

O Prophet! Allah is sufficient for you and (for) such of the believers as follow you. (64)

O Prophet! urge the believers to war; if there are twenty patient ones of you they shall overcome two hundred, and if there are a hundred of you they shall overcome a

thousand of those who disbelieve, because they are a people who do not understand. (65)

For the present Allah has made light your burden, and He knows that there is weakness in you; so if there are a hundred patient ones of you they shall overcome two hundred, and if there are a thousand they shall overcome two thousand by Allah's permission (66)

It is not fit for a prophet that he should take captives unless he has fought and triumphed in the land; you desire the frail goods of this world, while Allah desires (for you) the hereafter; and Allah is Mighty, Wise. (67)

Were it not for an ordinance from Allah that had already gone forth, surely there would have befallen you a great chastisement for what you had taken to. (68)

Eat then of the lawful and good (things) which you have acquired in war, and be careful of (your duty to) Allah; surely Allah is Forgiving, Merciful. (69)

O Prophet! say to those of the captives who are in your hands: If Allah knows anything good in your hearts, He will give to you better than that which has been taken away from you and will forgive you, and Allah is Forgiving, Merciful. (70)

And if they intend to act unfaithfully towards you, so indeed they acted unfaithfully towards Allah before, but He gave (you) mastery over them; and Allah is Knowing, Wise. (71)

Surely those who believed and fled (their homes) and struggled hard in Allah's way with their property

and their souls, and those who gave shelter and helped-- these are guardians of each other; and (as for) those who believed and did not fly, not yours i (72)

And (as for) those who disbelieve, some of them are the guardians of others; if you will not do it, there will be in the land persecution and great mischief. (73)

And (as for) those who believed and fled and struggled hard in Allah's way, and those who gave shelter and helped, these are the believers truly; they shall have forgiveness and honorable provision. (74)

And (as for) those who believed afterwards and fled and struggled hard along with you, they are of you; and the possessors of relationships are nearer to each other in the ordinance of Allah; surely Allah knows all things. (75)

with the Truth, even though a group of believers disliked it.

(6) They will argue with you about the Truth even after it has been explained, just as if they were only being driven along towards death and were expecting it.

(7) When God promised you that one of the two bands would be yours, you preferred the one that had no weapons [to fall] to you, while God wanted the Truth to be verified through His words and to cut off the last remnant of the disbelievers

(8) so He might verify the Truth and disprove falsehood no matter how criminals might dislike it.

(9) Thus you (all) implored your Lord, so He responded to you: "I will reinforce you with a thousand angels riding up one after another."

(10) God granted it merely as good tidings to calm your hearts. Support comes only from God; God is Powerful, Wise.

(11) Thus He caused drowsiness to overcome you as an assurance from Him, and sent down water from the sky on you to cleanse you with and to remove Satan's blight from you, and to bind up your hearts and brace your feet with it.

(12) So your Lord inspired the angels: "I am with you, so brace those who believe. I shall cast panic into the hearts of those who disbelieve; so strike at the nape of their necks and beat every [last] fingertip of theirs!"

(13) That is because they have split off from God and His messenger. Anyone who splits off

from God and His messenger [will find out] that God is Stern in punishment.

(14) That is [how it is], so taste it; disbelievers will have fiery torment!

(15) You who believe, whenever you meet those who disbelieve, do not turn your backs on them as they go marching along.

(16) Anyone who turns his back on them on such a day, except while manoeuvring for battle or wheeling towards some detachment, will incur wrath from God; his lodging will be Hell and how awful is such a goal!

(17) You (all) do not kill them but God kills them. You did not shoot [anything] when you shot [arrows or spears]but God threw [them] so He may test believers, as a handsome test from Himself. God is Alert, Wise.

(18) That is [how it is]; since God is the One Who will frustrate the disbelievers' plot.

(19) If you sought to conquer, then victory has already come to you. Yet if you would only stop, it would be better for you; while if you do it over again, We too shall do so again. Your detachment will not give you any advantage no matter how numerous it is. God stands alongside believers.

(20) You who believe , obey God and His messenger ; do not turn away from Him while you are within earshot.

(21) Do not be like those who say: "We have heard," while they were not even listening.

(22) The worst animals before God are the deaf and dumb, those who do

not use their reason.

(23) If God had known about any good in them, He would have made them hear; yet even though He were to make them hear, they would still turn away and shun [Him].

(24) You who believe, respond to God and the Messenger whenever He invites you to something that will make you live. Know that God slips in between a man and his heart , and to Him you will (all) be summoned.

(25) Do your duty lest dissension strike those of you especially who do wrong. Know that God is Severe in punishment.

(26) Remember when you were so few, disdained as helpless souls on earth, fearing lest men would kidnap you, and how He sheltered you and aided you with His support, and provided you with wholesome things so that you might act grateful.

(27) You who believe, do not betray God and the Messenger, nor knowingly betray your own trusts.

(28) Know that your possessions and children are merely a trial, while God holds a splendid wage.

(29) You who believe, if you heed God, He will grant you a Standard, absolve your evil deeds for you, and forgive you. God possesses such splendid bounty!

(30) Whenever those who disbelieve plot against you, to pin you down or kill you or exile you, they plot away while God is plotting too, and God is the best Plotter!

(31) Whenever Our verses are recited to them, they say: "We have heard (it) already; if we wished to, we'd

say the same as this. These are only legends by primitive people!"

(32) When they say: "O God, if this is the Truth from You, then rain down stones from Heaven on us, or give us painful torment!"

(33) God is not apt to punish them while you are among them, nor will God be their tormenter so long as they seek forgiveness.

(34) What do they have, that God should not punish them for blocking off the Hallowed Mosque while they are not its protectors? Its protectors are only the heedful, even though most of them do not realize it.

(35) Their prayer at the House consists only of whistling and clapping: "Taste torment since you have disbelieved!"

(36) Those who disbelieve spend their money to block off God's way. They will go on spending it; then regret will be their lot. Next they will be defeated and those who disbelieve will be summoned unto Hell

(37) so God may sort out the bad from the good and pile some of the bad on top of the rest, so He may heap them all up together and drop them into Hell. Those will be the losers!

(38) Tell those who disbelieve that anything they have done in the past will be forgiven once they stop[doing so], while if they should ever do it over again, the precedent with the earliest men has already been set.

(39) Fight them off until there is no more persecution, and Religion belongs wholly to God : yet if

they do stop, then God is Observant of anything they do.

(40) If they should turn away, then know that God is your Protector; how splendid such a Protector is, and how favored is such a Supporter!

(41) Know that with anything you may acquire as spoils, a Fifth of it belongs to God and the Messenger, close relatives and orphans, paupers and the wayfarer, if you believe in God and what We have sent down to Our servant on the Day of Distinction, the day when both forces met. God is Capable of everything.

(42) When you (all) were on the nearer bank and they were on the further bank, and the baggage train was lower than you were, even if you had made [previous] arrangements with one another, you would have failed to keep the appointment; but [it happened] So God might settle a matter which had already been determined, so that anyone who perished might perish in order to set an example, and anyone who survived might (also) survive as an example. God is so Alert, Aware!

(43) When God pointed them out to you as a few in your dream, you (all) would have felt discouraged and debated the matter even if He had shown you that they were many; but God kept things safely in hand. He is Aware of whatever is on your minds.

(44) When He showed you them as a few in your eyes as you met, He made you seem few in their eyes too, so

God might settle a matter which had already been determined. To God do matters return.

(45) You who believe, whenever you meet with any armed force, hold firm and remember God often, so that you may succeed.

(46) Obey God and His messenger and do not argue with one another, so that you will falter and lose your courage. Show patience; God stands beside the patient.

(47) Do not be like those who left their homes recklessly and in order to be seen by everybody, and they obstructed God's way. God is Embracing whatever they are doing.

(48) So Satan made their actions seem attractive to them, and said: "There will be no man who will overcome you today: I'll stand close by you." Yet as both detachments sighted one another, he wheeled around on his heels and said: "I am innocent of you; I see something you do not see! I fear God, and God is Severe in punishment."

(49) Whenever hypocrites and those in whose hearts [there lurks] malice say: "Their religion has lured these people on," anyone who relies on God[will find] that God is Powerful, Wise.

(50) If you could only see when the angels gather up [the souls of]those who disbelieve, striking their faces and backs: "Taste the torment of the Blaze!

(51) That is because of what your hands have sent on ahead. Yet God is no One to harm any worshippers."

(52) In the case of Pharaoh's house as well as those who lived before them, they disbelieved

in God's signs, so God seized them for their offences. God is Strong, Severe with punishment!

(53) That is because God is no One to alter any favor He has granted a folk unless they alter what they themselves have. God is Alert, Aware.

(54) In the case of Pharaoh's house and those who lived before them, they had rejected their Lord's signs, so We let them perish because of their offences and let Pharaoh's household drown. They were all such wrongdoers!

(55) The worst animals for God are those who disbelieve and do not even want to believe;

(56) those with whom you have pledged some undertaking, then they break their word in every case and do not heed.

(57) Should you encounter them in war, then use them to frighten off anyone who comes in their rear, so that they may (all) learn a lesson.

(58) Should you fear treachery from any folk, confront them with it in exactly the same manner. God does not love traitors.

(59) Let not those who disbelieve reckon they will thus forge ahead; they will not forestall a thing.

(60) Prepare any [military] strength you can muster against them, and any cavalry posts with which you can overawe God's enemy and your own enemy as well, plus others besides them whom you do not know. God however knows them! Anything you spend for God's sake will be repaid you, and you will not be harmed.

(61) If they should incline to peace, then incline to it too

and rely on God. He is Alert, Aware.

(62) If they want to outwit you, then let God serve as your [final] reckoning; He is the One Who aids you through his own support and by means of believers.

(63) He has united their hearts: even though you spent everything on earth, you could never unite their hearts; but God has united them. He is Powerful, Wise.

(64) O Prophet, let God be your Reckoning, and that of any believers who may follow you.

(65) O Prophet, urge believers on to fight! If there are twenty disciplined men among you, they will overcome two hundred, while if there are a hundred of you, they will defeat a thousand of those who disbelieve, since those are folk who do not understand.

(66) Now God has lightened things for you; He knows how much weakness exists among you. If there are a hundred patient men among you, they will overcome two hundred, while if there are a thousand of you, they will overcome two thousand with God's permission. God stands alongside the disciplined.

(67) It is not proper for a Prophet to have any prisoners [of war] until he has subdued [everyone] on earth. You (all) want worldly show while God wants the Hereafter [for you]. God is Powerful, Wise.

(68) Had it not been for a writ from God that had come previously, awful torment might have afflicted you because of what you have taken;

(69) So (now) consume any lawful and wholesome thing out of

what you have captured, and heed God. God is Forgiving, Merciful.

(70) O Prophet, tell any captives who are in your hands: "If God knows of any good in your hearts, He will give you something even better than what has been taken away from you, as well as forgive you. God is Forgiving, Merciful."

(71) If they should want to betray you, they have already betrayed God previously, so He has made them available. God is Aware, Wise.

(72) Those who believe, and have migrated and struggled for God's sake with their property and persons, as well as those who have given them asylum and support, [will find] some of those are friends of one another. You do not owe any protection to those who believe and have not migrated, until they become refugees. If they should plead for support however from you concerning religious matters, you must support them except against any folk with whom you have made a treaty. God is Observant of anything you do.

(73) Some of those who disbelieve are allies of one another. Unless you [Muslims] do not do likewise, dissension will exist on earth, and [cause] great havoc.

(74) Those who believe and become refugees, and struggle for God's sake, as well as those who grant them asylum and support, are truly believers; they will have forgiveness and generous provision.

(75) Those who believe later on, and migrate and struggle alongside you are (also) part of you. [Nevertheless] some blood relationships are closer to others according to

God's writ. God is Aware of everything!

tidings and that your hearts thereby mightbe at rest; help comes only from God; surely God is All-mighty,All-wise. (10)

When He was causing slumber to overcome you as a security from Him, andsending down on you water from heaven, to purify you thereby, and to put awayfrom you the defilement of Satan, and to strengthen your hearts, and toconfirm your feet. (11)

When thy Lord was revealing to the angels, `I am with you; so confirm thebelievers. I shall cast into the unbelievers' hearts terror; so smite abovethe necks, and smite every finger of them!' (12)

That, because they had made a breach with God and with His Messenger ; andwhosoever makes a breach with God and with His Messenger, surely God isterrible in retribution. (13)

That for you; therefore taste it; and that the chastisement of the Fire isfor the unbelievers. (14)

O believers, when you encounter the unbelievers marching to battle, turnnot your backs to them. (15)

Whoso turns his back that day to them, unless withdrawing to fight againor removing to join another host, he is laden with the burden of God'sanger, and his refuge is Gehenna--an evil homecoming! (16)

You did not slay them, but God slew them; and when thou threwest, it was notthyself that threw, but God threw, and that He might confer on the believersa fair benefit; surely God is All-hearing, All-knowing. (17)

That for you; and that God weakens the unbelievers' guile. (18)

If victory you are seeking, victory has already come upon you; and ifyou give

over, it is better for you. But if you return, We shall return,and your host will avail you nothing though it be numerous; and that God iswith the believers. (19)

O believers, obey God and His Messenger, and do not turn away from Him, evenas you are listening; (20)

and be not as those who say, `We hear,' and they hear not. (21)

Surely the worst of beasts in God's sight are those that are deaf and dumband do not understand. (22)

If God had known of any good in them He would have made them hear; and ifHe had made them hear, they would have turned away, swerving aside. (23)

O believers, respond to God and the Messengerwhen He calls you unto that which will give you life; and know that Godstands between a man and his heart, and that to Him you shall be mustered. (24)

And fear a trial which shall surely not smite in particular the evildoersamong you; and know that God is terrible in retribution. (25)

And remember when you were few and abased in the land, and were fearfulthat the people would snatch you away; but He gave you refuge, and confirmedyou with His help, and provided you with the good things, that haply youmight be thankful. (26)

O believers, betray not God and the Messenger, and betray not your trustsand that wittingly; (27)

and know that your wealth and your children are a trial, and that with God isa mighty wage. (28)

O believers, if you fear God,

He will assign you a salvation, and acquit youof your evil deeds, and forgive you; and God is of bounty abounding. (29)

And when the unbelievers were devisingagainst thee, to confine thee, or slay thee,or to expel thee, and were devising, and God was devising; and God isthe best of devisers. (30)

And when Our signs were being recited to them, they said, `We have alreadyheard; if we wished, we could say the like of this; this is naught but thefairy-tales of the ancients.' (31)

And when they said, `O God, if this be indeed the truth from Thee, then raindown upon us stones out of heaven, or bring us a painful chastisement.' (32)

But God would never chastise them, with thee among them; God would neverchastise them as they begged forgiveness. (33)

But what have they now, that God should not chastise them, when they arebarring from the Holy Mosque, not being its protectors? Its only protectorsare the godfearing; but most of them know not. (34)

And their prayer at the House is nothing but a whistling and a clapping ofhands--therefore taste you now the chastisement for yourunbelief! (35)

The unbelievers expend their wealth to bar from God's way, and still theywill expend it, till it is an anguish for them, then be overthrown,and the unbelievers will be mustered into Gehenna, (36)

that God may distinguish the corrupt from the good, and place the corruptone upon another, and so heap them up all together, and put them in Gehenna;those are the losers. (37)

Say

to the unbelievers, if they give over He will forgive them what is past;but if they return, the wont of the ancients is already gone ! (38)

Fight them, till there is no persecution and the religion is God's entirely;then if they give over, surely God sees the things they do; (39)

but if they turn away, know that God is your Protector--and excellentProtector, and excellent Helper! (40)

Know that, whatever booty you take, the fifth of it is God's and theMessenger's, and the near kinsman's, and the orphans', and for the needy, andthe traveller, if you believe in God and that We sent down upon Our servanton the day of salvation, the day the two hosts encountered; and God ispowerful over everything; (41)

when you were on the nearer bank, and they were on the farther bank, and thecavalcade was below you; and had you made tryst together, you would havesurely failed the tryst; but that God might determine a matter that was done,that whosoever perished might perish by a clear sign, and by a clear sign hemight live who lived; and surely God is All-hearing, All-knowing. (42)

When God showed thee them in thy dream as few ; and had He shown them as manyyou would have lost heart, and quarrelled about the matter; but God saved; Heknows the thoughts in the breasts. (43)

When God showed you them in your eyes as few, when you encountered, and madeyou few in their eyes, that God might determine a matter that was done; andunto

God all matters are returned. (44)

O believers, whensoever you encounter a host, then stand firm, andremember God frequently; haply so you will prosper. (45)

And obey God, and His Messenger, and do not quarrel together, and so loseheart, and your power depart; and be patient; surely God iswith the patient. (46)

Be not as those who went forth from their habitations swaggering boastfullyto show off to men, and barring from God's way; and God encompassesthe things they do. (47)

And when Satan decked out their deeds fair to them, and said, `Today no manshall overcome you, for I shall be your neighbour. `But when the two hostssighted each other, he withdrew upon his heels, saying, `I am quit of you;for I see what you do not see. I fear God; and God is terriblein retribution.' (48)

When the hypocrites, and those in whose hearts was sickness, said, `Theirreligion has deluded them'; but whosoever puts his trust in God, surelyGod is All-mighty, All-wise. (49)

If thou couldst only see when the angels take the unbelievers, beating theirfaces and their backs: `Taste the chastisement of the burning-- (50)

that, for what your hands have forwarded, and for that God is never unjustunto His servants.' (51)

Like Pharaoh's folk, and the people before him, who disbelieved in God'ssigns; God seized them because of their sins; God is strong, terrible inretribution. (52)

That is because God would never change His favour that He conferred on apeople until they changed what was within themselves; and that God isAll-hearing, All-knowing.

(53)

Like Pharaoh's folk, and the people before him, who cried lies to the signsof their Lord, so We destroyed them because of their sins, and We drowned thefolk of Pharaoh; and all were evildoers. (54)

Surely the worst of beasts in God's sight are the unbelievers, who will notbelieve, (55)

those of them with whom thou hast made compact then they break their compactevery time, not being godfearing. (56)

So, if thou comest upon them anywhere in the wa, deal with them in such wiseas to scatter the ones behind them; haply they will remember. (57)

And if thou fearest treachery any way at the hands of a people, dissolve itwith them equally; surely God loves not the treacherous. (58)

And thou art not to suppose that they who disbelieve have outstripped Me;they cannot frustrate My will. (59)

Make ready for them whatever force and strings of horses you can, to terrifythereby the enemy of God and your enemy, and others besides them that youknow not; God knows them. And whatsoever you expend in the way of God shallbe repaid you in full; you will not be wronged. (60)

And if they incline to peace, do thou incline to it; and put thy trust inGod; He is the All-hearing, the All-knowing. (61)

And if they desire to trick thee, God is sufficient for thee; He hasconfirmed thee with His help, and with the believers, (62)

and brought their hearts together. Hadst thou expended all that is in theearth, thou couldst not have brought their

hearts together; but God broughttheir hearts together; surely He is All-mighty, All-wise. (63)

O Prophet, God suffices thee, and the believers who follow thee. (64)

O Prophet, urge on the believers to fight. If there be twenty of you,patient men, they will overcome two hundred; if there be a hundred of you,they will overcome a thousand unbelievers, for they are a people whounderstand not. (65)

Now God has lightened it for you, knowing that there is weakness in you. Ifthere be a hundred of you, patient men, they will overcome two hundred; ifthere be of you a thousand, they will overcome two thousand by the leave ofGod; God is with the patient. (66)

It is not for any Prophet to have prisoners until he make wide slaughter inthe land. You desire the chance goods of the present world, and God desiresthe world to come; and God is All-mighty, All-wise. (67)

Had it not been for a prior prescription from God, there had afflicted you,for what you took, a mighty chastisement. (68)

Eat of what you have taken as booty, such as is lawful and good; and fearyou God; surely God is All-forgiving, All-compassionate. (69)

O Prophet, say to the prisoners in your hands: `If God knows of any good inyour hearts He will give you better than what has been taken from you, and Hewill forgive you; surely God is All-forgiving,All-compassionate.' (70)

And if they desire treachery against thee, they have tricked God before; butHe has given thee power over them; and God is All-knowing,

All-wise. (71)

Those who believe, and have emigrated and struggled with their possessionsand their selves in the way of God and those who have given refuge andhelp--those are friends one of another. And those who believe, but have notemigrated--you have no duty of friendship towards them till they emigrate;yet if they ask you for help, for religion's sake, it is your duty to helpthem, except against a people between whom and you there is a compact; andGod sees the things you do. (72)

As for the unbelievers, they are friends one ofanother. Unless you do this, there will be persecution in the land and greatcorruption. (73)

And those who believe, and have emigrated and struggled in the way of God.those who have given refuge and help--those in truth are the believers,and theirs shall be forgiveness and generous provision. (74)

And those who have believed afterwards and emigrated, and struggled withyou--they belong to you ; but those related by blood are nearer to oneanother in the Book of God ; surely God has knowledge ofeverything. (75)

increase their faith, and who trust in their Lord; (2)

Who establish worship and spend of that We have bestowed on them. (3)

Those are they who are in truth believers. For them are grades (of honor) with their Lord, and pardon, and a bountiful provision. (4)

Even as thy Lord caused thee (Muhammad) to go forth from thy home with the Truth, and lo! a party of the believers were averse (to it), (5)

Disputing with thee of the Truth after it had been made manifest, as if they were being driven to death visible. (6)

And when Allah promised you one of the two bands (of the enemy) that it should be yours, and ye longed that other than the armed one might be yours. And Allah willed that He should cause the Truth to triumph by His words, and cut the root of the disbelievers; (7)

That He might cause the Truth to triumph and bring vanity to naught, however much the guilty might oppose; (8)

When ye sought help of your Lord and He answered you (saying): I will help you with a thousand of the angels, rank on rank. (9)

Allah appointed it only as good tidings, and that your hearts thereby might be at rest. Victory cometh only by the help of Allah. Lo! Allah is Mighty, Wise. (10)

When he made the slumber fall upon you as a reassurance from Him and sent down water from the sky upon you, that thereby He might purify you, and remove

from you the fear of Satan, and make strong your hearts and firm (your) feet thereby. (11)

When thy Lord inspired the angels, (saying:) I am with you. So make those who believe stand firm. I will throw fear into the hearts of those who disbelieve. Then smite the necks and smite of them each finger. (12)

That is because they opposed Allah and His messenger. Whoso opposeth Allah and His messenger, (for him) lo! Allah is severe in punishment. (13)

That (is the award), so taste it, and (know) that for disbelievers is the torment of the Fire. (14)

O ye who believe, When ye meet those who disbelieve in battle, turn not your backs to them. (15)

Whoso on that day turneth his back to them, unless maneuvering for battle or intent to join a company, he truly hath incurred wrath from Allah, and his habitation will be hell, a hapless journey's end. (16)

Ye (Muslims) slew them not, but Allah slew them. And thou (Muhammad) threwest not when thou didst throw, but Allah threw, that He might test the believers by a fair test from Him. Lo! Allah is Hearer, Knower. (17)

That (is the case); and (know) that Allah (it is) who maketh weak the plan of disbelievers. (18)

(O Qureysh!) If ye sought a judgment, now hath the judgment come unto you. And if ye cease (from persecuting the believers) it will be better for you, but if ye return (to the attack) We also shall return. And your host

will avail you naught, however numerous it be, and (know) that Allah is with the believers (in His guidance). (19)

O ye who believe! Obey Allah and His messenger, and turn not away from him when ye hear (him speak). (20)

Be not as those who say, We hear, and they hear not. (21)

Lo! the worst of beasts in Allah's sight are the deaf, the dumb, who have no sense. (22)

Had Allah Known of any good in them He would have made them hear, but had He made them hear they would have turned away, averse. (23)

O ye who believe; Obey Allah, and the messenger when He calleth you to that which quickeneth you, and know that Allah cometh in between the man and his own heart, and that He it is unto Whom ye will be gathered. (24)

And guard yourselves against a chastisement which cannot fall exclusively on those of you who are wrong doers, and know that Allah is severe in punishment. (25)

And remember, when ye were few and reckoned feeble in the land, and were in fear lest men should extirpate you, how He gave you refuge, and strengthened you with His help, and made provision of good things for you, that haply ye might be thankful. (26)

O ye who believe! Betray not Allah and His messenger, nor knowingly betray your trusts. (27)

And know that your possessions and your children are a test, and that with Allah is immense reward. (28)

O ye who believe!

If ye keep your duty to Allah, He will give you discrimination (between right and wrong) and will rid you of your evil thoughts and deeds, and will forgive you. Allah is of infinite bounty. (29)

And when those who disbelieve plot against thee (O Muhammad) to wound thee fatally, or to kill thee or to drive thee forth; they plot, but Allah (also) plotteth; and Allah is the best of plotters. (30)

And when Our revelations are recited unto them they say: We have heard. If we wish we can speak the like of this. Lo! this is naught but fables of the men of old. (31)

And when they said: O Allah! If this be indeed the truth from Thee, then rain down stones on us or bring on us some painful doom! (32)

But Allah would not punish them while thou wast with them, nor will He punish them while they seek forgiveness. (33)

What (plea) have they that Allah should not punish them, when they debar (His servants) from the Inviolable Place of Worship, though they are not its fitting guardians. Its fitting guardians are those only who keep their duty to Allah. But most of them know not. (34)

And their worship at the (holy) House is naught but whistling and hand clapping. Therefore (it is said unto them): Taste of the doom because ye disbelieve. (35)

Lo! those who disbelieve spend their wealth in order that they may debar (men) from the way of Allah. They will spend it,

then it will become an anguish for them, then they will be conquered. And those who disbelieve will be gathered unto hell, (36)

That Allah may separate the wicked from the good. The wicked will He place piece upon piece, and heap them all together, and consign them unto hell. Such verily are the losers. (37)

Tell those who disbelieve that if they cease (from persecution of believers) that which is past will be forgiven them; but if they return (thereto) then the example of the men of old hath already gone (before them, for a warning). (38)

And fight them until persecution is no more, and religion is all for Allah. But if they cease, then lo! Allah is Seer of what they do. (39)

And if they turn away, then know that Allah is your Befriender, a transcendent Patron, a transcendent Helper! (40)

And know that whatever ye take as spoils of war, lo! a fifth thereof is for Allah, and for the messenger and for the kinsmen (who hath need) and orphans and the needy and the wayfarer; if ye believe in Allah and that which We revealed unto Our slave on the Day of Discrimination, the day when the two armies met. And Allah is Able to do all things. (41)

When ye were on the near bank (of the valley) and they were on the yonder bank, and the caravan was below you (on the coast plain). And had ye trysted to meet one another ye surely would have failed

to keep the tryst, but (it happened, as it did, without the forethought of either of you) that Allah might conclude a thing that must be done; that he who perished (on that day) might perish by a clear proof (of His sovereignty) and he who survived might survive by a clear proof (of His sovereignty). Lo! Allah in truth is Hearer, Knower. (42)

When Allah showed them unto thee (O Muhammad) in thy dream as few in number, and if He had shown them to thee as many, ye (Muslims) would have faltered and would have quarrelled over the affair. But Allah saved (you). Lo! He knoweth what is in the breasts (of men). (43)

And when He made you (Muslims), when ye met (them), see them with your eyes as few, and lessened you in their eyes, (it was) that Allah might conclude a thing that must be done. Unto Allah all things are brought back. (44)

O ye who believe! When ye meet an army, hold firm and think of Allah much, that ye may be successful. (45)

And obey Allah and His messenger, and dispute not one with another lest ye falter and your strength depart from you; but be steadfast! Lo! Allah is with the steadfast. (46)

Be not as those who came forth from their dwellings boastfully and to be seen of men, and debar (men) from the way of Allah, while Allah is surrounding all they do. (47)

And when Satan made their deeds seem fair to them

and said: No one of mankind can conquer you this day, for I am your protector. But when the armies came in sight of one another, he took Sight, saying: Lo! I am guiltless of you. Lo! I see that which ye see not. Lo! I fear Allah. And Allah is severe in punishment. (48)

When the hypocrites and those in whose hearts is a disease said: Their religion hath deluded these. Whoso putteth his trust in Allah (will find that) lo! Allah is Mighty, Wise. (49)

If thou couldst see how the anguish receive those who disbelieve, smiting their faces and their backs and (saying): Taste the punishment of burning! (50)

This is for that which your own hands have sent before (to the Judgment), and (know) that Allah is not a tyrant to His slaves. (51)

(Their way is) as the way of Pharaoh's folk and those before them ; they disbelieved the revelations of Allah, and Allah took them in their sins. Lo! Allah is Strong, severe in punishment. (52)

That is because Allah never changeth the grace He hath bestowed on any people until they first change that which is in their hearts, and (that is) because Allah is Hearer, Knower. (53)

(Their way is) as the way of Pharoah's folk and those before them; they denied the revelations of their Lord, so We destroyed them in their sins. And We drowned the folk of Pharaoh. All were evil doers. (54)

Lo! the worst of beasts in Allah's sight are the

ungrateful who will not believe; (55)

Those of them with whom thou madest a treaty, and, then at every opportunity they break their treaty, and they keep not duty (to Allah). (56)

If thou comest on them in the war, deal with them so as to strike fear in those who are behind them, that haply they may remember. (57)

And if thou fearest treachery from any folk, then throw back to them (their treaty) fairly. Lo! Allah loveth not the treacherous. (58)

And let not those who disbelieve suppose that they can outstrip (Allah's purpose). Lo! they cannot escape. (59)

Make ready for them all thou canst of (armed) force and of horses tethered, that thereby ye may dismay the enemy of Allah and your enemy, and others beside them whom ye know not. Allah knoweth them. Whatsoever ye spend in the way of Allah it will be repaid to you in full, and ye will not be wronged. (60)

And if they incline to peace, incline thou also to it, and trust in Allah. Lo! He is the Hearer, the Knower. (61)

And if they would deceive thee, then lo! Allah is sufficient for thee. He it is Who supporteth thee with His help and with the believers, (62)

And (as for the believers) hath attuned their hearts. If thou hadst spent all that is in the earth thou couldst not have attuned their hearts, but Allah hath attuned them. Lo! He is Mighty, Wise. (63)

O Prophet! Allah is sufficient for thee

and those who follow thee of the believers. (64)

O Prophet! Exhort the believers to fight. If there be of you twenty steadfast they shall overcome two hundred, and if there be of you a hundred steadfast they shall overcome a thousand of those who disbelieve, because they (the disbelievers) are a folk without intelligence. (65)

Now. hath Allah lightened your burden, for He knoweth that there is weakness in you. So if there be of you a steadfast hundred they shall overcome two hundred, and if there be of you a thousand (steadfast) they shall overcome two thousand by permission of Allah. Allah is with the steadfast. (66)

It is not for any Prophet to have captives until he hath made slaughter in the land. Ye desire the lure of this world and Allah desireth (for you) the Hereafter, and Allah is Mighty, Wise. (67)

Had it not been for an ordinance of Allah which had gone before, an awful doom had come upon you on account of what ye took. (68)

Now enjoy what ye have won, as lawful and good, and keep your duty to Allah. Lo! Allah is Forgiving, Merciful. (69)

O Prophet, Say unto those captives who are in your hands: If Allah knoweth any good in your hearts He will give you better than that which hath been taken from you, and will forgive you. Lo! Allah is Forgiving, Merciful. (70)

And if they would betray thee, they betrayed Allah before, and He gave (thee) power over them. Allah

is knower, Wise. (71)

Lo! those who believed and left their homes and strove with their wealth and their lives for the cause of Allah, and those who took them in and helped them; these are protecting friends one of another. And those who believed but did not leave their homes, ye have no duty to protect them till they leave their homes; but if they seek help from you in the matter of religion then it is your duty to help (them) except against a folk between whom and you there is a treaty. Allah is Seer of what ye do. (72)

And those who disbelieve are protectors one of another If ye do not so, there will be confusion in the land, and great corruption. (73)

Those who believed and left their homes and strove for the cause of Allah, and those who took them in and helped them these are the believers in truth. For them is pardon, and a bountiful provision. (74)

And those who afterwards believed and left their homes and strove along with you, they are of you; and those who are akin are nearer one to another in the ordinance of Allah. Lo! Allah is Knower of all things. (75)

do believe." (1)

For believers are those who when Allah is mentioned feel a tremor in their hearts and when they hear His signs rehearsed find their faith strengthened and put (all) their trust in their Lord. (2)

Who establish regular prayers and spend (freely) out of the gifts We have given them for sustenance: (3)

Such in truth are the believers: they have grades of dignity with their Lord and forgiveness and generous sustenance. (4)

Just as thy Lord ordered thee out of thy house in truth even though a party among the believers disliked it. (5)

Disputing with thee concerning the truth after it was made manifest as if they were being driven to death and they (actually) saw it. (6)

Behold! Allah promised you one of the two (enemy) parties that it should be yours: ye wished that the one unarmed should be yours but Allah willed to justify the truth according to His words and to cut off the roots of the unbelievers. (7)

That He might justify and prove falsehood false distasteful though it be to those in guilt. (8)

Remember ye implored the assistance of your Lord and He answered you: "I will assist you with a thousand of the angels ranks on ranks." (9)

Allah made it but a message of hope and an assurance to your heart: (in any case) there is no help except from Allah: and Allah is exalted in power wise. (10)

Remember He covered you with a sort of drowsiness to give you

calm as from Himself and He caused rain to descend on you from heaven to clean you therewith to remove from you the stain of satan to strengthen your hearts and to plant your feet firmly therewith. (11)

Remember thy Lord inspired the angels (with the message): "I am with you: give firmness to the believers: I will instil terror into the hearts of the unbelievers: smite ye above their necks and smite all their finger-tips off them." (12)

This because they contended against Allah and His apostle: if any contend against Allah and His apostle Allah is strict in punishment. (13)

Thus (will it be said): "Taste ye then of the (punishment): for those who resist Allah is the penalty of the fire." (14)

O ye who believe! when ye meet the unbelievers in hostile array never turn your backs to them. (15)

If any do turn his back to them on such a day unless it be in a stratagem of war or to retreat to a troop (of his own) He draws on himself the wrath of Allah and his abode is Hell and evil refuge (indeed)! (16)

It is not ye who slew them; it was Allah: when thou threwest (a handful of dust) it was not thy act but Allahs: in order that He might test the believers by a gracious trial from Himself: for Allah is He who heareth and knoweth (all things). (17)

That and also because Allah is He who makes feeble the plans and stratagems of

the unbelievers. (18)

(O unbelievers!) if ye prayed for victory and judgment now hath the judgment come to you: if ye desist (from wrong) it will be best for you: if ye return (to the attack) so shall We. Not the least good will your forces be to you even if they were multiplied: for verily Allah is with those who believe. (19)

O ye who believe! obey Allah and his apostle and turn not away from him when ye hear (him speak). (20)

Nor be like those who say "we hear" but listen not: (21)

For the worst of beasts in the sight of Allah are the deaf and the dumb those who understand not. (22)

If Allah had found in them any good He would indeed have made them listen; (as it is) if He had made them listen they would but have turned back and declined (faith). (23)

O ye who believe! give your response to Allah and His apostle when He calleth you to that which will give you life; and know that Allah cometh in between a man and his heart and that it is He to whom Ye shall (all) be gathered. (24)

And fear tumult or oppression which affecteth not in particular (only) those of you who do wrong and know that Allah is strict in punishment. (25)

Call to mind when ye were a small (band) despised through the land and afraid that men might despoil and kidnap you; but He provided a safe asylum for you

strengthened you with his aid and gave you good things for sustenance: that ye might be grateful. (26)

O ye that believe! betray not the trust of Allah and the apostle nor misappropriate knowingly things entrusted to you. (27)

And know ye that your possessions and your progeny are but a trial; and that it is Allah with whom lies your highest reward. (28)

O ye who believe! if ye fear Allah He will grant you a criterion (to judge between right and wrong) remove from you (all) evil (that may afflict) you and forgive you: for Allah is the Lord of grace unbounded. (29)

Remember how the unbelievers plotted against thee to keep thee in bonds or slay thee or get thee out (of thy home). They plot and plan and Allah too plans but the best of planners is Allah. (30)

When Our signs are rehearsed to them they say: "we have heard this (before): if we wished we could say (words) like these: these are nothing but tales of the ancients." (31)

Remember how they said: "O Allah! if this is indeed the truth from Thee rain down on us a shower of stones from the sky or send us a grievous penalty." (32)

But Allah was not going to send them a penalty whilst thou wast amongst them; nor was He going to send it whilst they could ask for pardon. (33)

But what plea have they that Allah should not punish them when they keep out (men) from the sacred

Mosque and they are not its guardians? No men can be its guardians except the righteous; but most of them do not understand. (34)

Their prayer at the house (of Allah) is nothing but whistling and clapping of hands: (its only answer can be) "taste ye the penalty because ye blasphemed." (35)

The unbelievers spend their wealth to hinder (men) from the path of Allah and so will they continue to spend; but in the end they will have (only) regrets and sighs; at length they will be overcome: and the unbelievers will be gathered together to Hell. (36)

In order that Allah may separate the impure from the pure put the impure one on another heap them together and cast them into hell. They will be the ones to have lost. (37)

Say to the unbelievers if (now) they desist (from unbelief) their past would be forgiven them; but if they persist the punishment of those before them is already (a matter of warning for them). (38)

And fight them on until there is no more tumult or oppression and there prevail justice and faith in Allah altogether and everywhere; but if they cease verily Allah doth see all that they do. (39)

If they refuse be sure that Allah is your protector the best to protect and the best to help. (40)

And know that out of all the booty that ye may acquire (in war) a fifth share is assigned to Allah and to the apostle and to near relatives orphans the

needy and the wayfarer if ye do believe in Allah and in the revelation We sent down to Our servant on the day of testing the day of the meeting of the two forces. For Allah hath power over all things. (41)

Remember ye were on the hither side of the valley and they on the farther side and the caravan on lower ground than ye. Even if ye had made a mutual appointment to meet ye would certainly have failed in the appointment: but (thus ye met) that Allah might accomplish a matter already enacted; that those who died might die after a clear sign (had been given) and those who lived might live after a clear sign (had been given). And verily Allah is He Who heareth and knoweth (all things). (42)

Remember in thy dream Allah showed them to thee as few: if He had shown them to thee as many ye would surely have been discouraged and ye would surely have disputed in (your) decision: but Allah saved (you): for He knoweth well the (secrets) of (all) hearts. (43)

And remember when ye met He showed them to you as few in your eyes and He made you appear as contemptible in their eyes: That Allah might accomplish a matter already enacted: for to Allah do all questions go back (for decision). (44)

O ye who believe! when ye meet a force be firm and call Allah in remembrance much (and often); that ye may prosper. (45)

And obey Allah and

His apostle; and fall into no disputes lest ye lose heart and your power depart; and be patient and persevering: for Allah is with those who patiently persevere. (46)

And be not like those who started from their homes insolently and to be seen of men and to hinder (men) from the path of Allah: for Allah compasseth round about all that they do. (47)

Remember satan made their (sinful) acts seem alluring to them and said: "No one among men can overcome you this day while I am near to you": but when the two forces came in sight of each other he turned on his heels and said: "Lo! I am clear of you; lo! I see what ye see not; lo! I fear Allah; for Allah is strict in punishment. (48)

Lo! the hypocrites say and those in whose hearts is a disease: "these people their religion has misled them." But if any trust in Allah behold! Allah is Exalted in might Wise. (49)

If thou couldst see when the angels take the souls of the unbelievers (at death) (how) they smite their faces and their backs (saying): "Taste the penalty of the blazing fire. (50)

"Because of (the deeds) which your (own) hands sent forth: for Allah is never unjust to His servants: (51)

"(Deeds) after the manner of the people of Pharaoh and of those before them: they rejected the signs of Allah and Allah punished them for their crimes: for Allah is strong and strict in punishment: (52)

"Because

Allah will never change the grace which He hath bestowed on a people until they change what is in their (own) souls: and verily Allah is He Who heareth and knoweth (all things)." (53)

"(Deeds) after the manner of the people of Pharaoh and those before them": they treated as false the signs of their Lord; so We destroyed them for their crimes and We drowned the people of Pharaoh: for they were all oppressors and wrong-doers. (54)

For the worst of beasts in the sight of Allah are those who reject Him: They will not believe. (55)

They are those with whom thou didst make a covenant but they break their covenant every time and they have not the fear (of Allah). (56)

If ye gain the mastery over them in war disperse with them those who follow them that they may remember. (57)

If thou fearest treachery from any group throw back (their covenant) to them (so as to be) on equal terms: for Allah loveth not the treacherous. (58)

Let not the unbelievers think that they can get the better (of Allah): they will never frustrate (them). (59)

Against them make ready your strength to the utmost of your power including steeds of war to strike terror into (the hearts of) the enemies of Allah and your enemies and others besides whom ye may not know but whom Allah doth know. Whatever ye shall spend in the cause of Allah shall be repaid unto you and ye shall not be treated unjustly.

(60)

But if the enemy incline towards peace do thou (also) incline towards peace and trust in Allah: for He is the one that heareth and knoweth (all things). (61)

Should they intend to deceive thee verily Allah sufficeth thee: He it is that hath strengthened thee with his aid and with (the company of) the believers: (62)

And (moreover) He hath put affection between their hearts: not if thou hadst spent all that is in the earth couldst thou have produced that affection but Allah hath done it: for He is Exalted in might Wise. (63)

O Apostle! sufficient unto thee is Allah (unto thee) and unto those who follow thee among the believers. (64)

O apostle! rouse the believers to the fight. If there are twenty amongst you patient and persevering they will vanquish two hundred: if a hundred they will vanquish a thousand of the unbelievers: for these are a people without understanding. (65)

For the present Allah hath lightened your (task) for He knoweth that there is a weak spot in you: but (even so) if there are a hundred of you patient and persevering they will vanquish two hundred and if a thousand they will vanquish two thousand with the leave of Allah: for Allah is with those who patiently persevere. (66)

It is not fitting for an apostle that he should have prisoners of war until he hath thoroughly subdued the land. Ye look for the temporal goods of this world; but Allah looketh to the hereafter; and Allah

is Exalted in might Wise. (67)

Had it not been for a previous ordainment from Allah a severe penalty would have reached you for the (ransom) that ye took. (68)

But (now) enjoy what ye took in war lawful and good: but fear Allah: for Allah is Oft-Forgiving Most Merciful. (69)

O apostle! say to those who are captives in your hands: "If Allah findeth any good in your hearts He will give you something better than what has been taken from you and He will forgive you: for Allah Is Oft- Forgiving Most Merciful." (70)

But if they have treacherous designs against thee (o apostle!) they have already been in treason against Allah and so hath He given (thee) power over them and Allah is He who hath (full) knowledge and wisdom. (71)

Those who believed and adopted exile and fought for the faith with their property and their persons in the cause of Allah as well as those who gave (them) asylum and aid these are (all) friends and protectors one of another. As to those who believed but came not into exile ye owe no duty of protection to them until they seek your aid in religion it is your duty to help them except against a people with whom ye have a treaty of mutual alliance: and (remember) Allah seeth all that ye do. (72)

The unbelievers are protectors one of another: unless ye do this (protect each other) there would be tumult and oppression on earth and great mischief. (73)

Those who believe and adopt exile and fight for the faith in the cause of Allah as well as those who give (them) asylum and aid these are (all) in very truth the believers: for them is the forgiveness of sins and a provision most generous. (74)

And those who accept faith subsequently and adopt exile and fight for the faith in your company they are of you. But kindred by blood have prior rights against each other in the Book of Allah. Verily Allah is well acquainted with all things. (75)

comme si on les poussait vers la mort et qu'ils (la) voyaient.

7. (Rappelez-vous), quand Allah vous promettait qu'une des deux bandes sera à vous. ‹Vous désiriez vous emparer de celle qui était sans armes, alors qu'Allah voulait par Ses paroles faire triompher la vérité et anéantir les mécréants jusqu'au dernier.

8. afin qu'Il fasse triompher la vérité et anéantir le faux, en dépit de la répulsion qu'en avaient les criminels.

9. (Et rappelez-vous) le moment où vous imploriez le secours de votre Seigneur et qu'Il vous exauça aussitٍt: ‹Je vais vous aider d'un millier d'Anges déferlant les uns à la suite des autres.

10. Allah ne fit cela que pour (vous) apporter une bonne nouvelle et pour qu'avec cela vos coeurs se tranquillisent. Il n'y a de victoire que de la part d'Allah. Allah est Puissant est Sage.

11. Et quand Il vous enveloppa de sommeil comme d'une sécurité de Sa part, et du ciel Il fit descendre de l'eau sur vous afin de vous en purifier, d'écarter de vous la souillure du Diable, de renforcer les coeurs et d'en raffermir les pas! [vos pas].

12. Et ton Seigneur révéla aux Anges: ‹Je suis avec vous: affermissez donc les croyants. Je vais jeter l'effroi dans les coeurs des mécréants. Frappez donc au-dessus des cous et frappez-les sur tous les bouts des doigts.

13. Ce, parce qu'ils ont désobéi à Allah et à Son messager.› Et quiconque désobéit à Allah et à Son messager... Allah est certainement dur en punition!

14. Voilà (votre sort); goûtez-le

donc! Et aux mécréants le châtiment du Feu (sera réservé).

15. ش vous qui croyez quand vous rencontrez (l'armée) des mécréants en marche, ne leur tournez point le dos.

16. Quiconque, ce jour-là, leur tourne le dos, - à moins que ce soit par tactique de combat, ou pour rallier un autre groupe, - celui-là encourt la colère d'Allah et son refuge sera l'Enfer. Et quelle mauvaise destination!

17. Ce n'est pas vous qui les avez tués: mais c'est Allah qui les a tués. Et lorsque tu lançais (une poignée de terre), ce n'est pas toi qui lançais: mais c'est Allah qui lançait, et ce pour éprouver les croyants d'une belle épreuve de Sa part! Allah est Audient et Omniscient.

18. Voilà! Allah réduit à rien la ruse des mécréants.

19. Si vous avez imploré l'arbitrage d'Allah vous connaissez maintenant la sentence [d'Allah] Et si vous cessez [la mécréance et l'hostilité contre le Prophète..], c'est mieux pour vous. Mais si vous revenez, Nous reviendrons, et votre masse, même nombreuse, ne vous sera d'aucune utilité. Car Allah est vraiment avec les croyants.

20. ش vous qui croyez! Obéissez à Allah et à Son messager et ne vous détournez pas de lui quand vous l'entendez (parler).

21. Et ne soyez pas comme ceux qui disent: ‹Nous avons entendu ›, alors qu'ils n'entendent pas.

22. Les pires des bêtes auprès d'Allah, sont, [en vérité], les sourds-muets qui ne raisonnent pas.

23. Et si Allah avait reconnu en eux quelque bien, Il aurait fait qu'ils entendent. Mais, même s'Il

les faisait entendre, ils tourneraient [sûrement] le dos en s'éloignant.

24. ش vous qui croyez! Répondez à Allah et au Messager lorsqu'il vous appelle à ce qui vous donne la (vraie) vie, et sachez qu'Allah s'interpose entre l'homme et son coeur, et que c'est vers Lui que vous serez rassemblés.

25. Et craignez une calamité qui n'affligera pas exclusivement les injustes d'entre vous. Et sachez qu'Allah est dur en punition.

26. Et rappelez-vous quand vous étiez peu nombreux, opprimés sur terre, craignant de vous faire enlever par des gens. Il vous donna asile, vous renforça se Son secours et vous attribua de bonnes choses afin que vous soyez reconnaissants

27. ش vous qui croyez! Ne trahissez pas Allah et le Messager. Ne trahissez pas sciemment la confiance qu'on a placée en vous ?

28. Et sachez que vos biens et vos enfants ne sont qu'une épreuve et qu'auprès d'Allah il y a une énorme récompense.

29. ش vous qui croyez! Si vous craignez Allah, Il vous accordera la faculté de discerner (entre le bien et le mal), vous effacera vos méfaits et vous pardonnera. Et Allah est le Détenteur de l'énorme grâce.

30. (Et rappelle-toi) le moment où les mécréants complotaient contre toi pour t'emprisonner ou t'assassiner ou te bannir. Ils complotèrent, mais Allah a fait échouer leur complot, et Allah est le meilleur en stratagèmes.

31. Et lorsque Nos versets leur sont récités, ils disent: ‹Nous avons écouté, certes! Si nous voulions, nous dirions pareil à cela, ce ne sont que des légendes d'anciens.

32. Et quand ils dirent: ‹ش Allah, si cela est la vérité de Ta part, alors, fais pleuvoir du ciel des pierres sur nous, ou fais venir sur nous un châtiment douloureux›.

33. Allah n'est point tel qu'Il les châtie, alors que tu es au milieu d'eux. Et Allah n'est point tel qu'Il les châtie alors qu'ils demandent pardon.

34. Qu'ont-ils donc pour qu'Allah ne les châtie pas, alors qu'ils repoussent (les croyants) de la Mosquée sacrée, quoiqu'ils n'en soient pas les gardiens, car ses gardiens ne sont que les pieux. Mais la plupart d'entre eux ne le savent pas.

35. Et leur prière, auprès de la Maison, n'est que sifflement et battements de mains: ‹Goûtez donc au châtiment, à cause de votre mécréants!›

36. Ceux qui ne croient pas dépensent leurs biens pour éloigner (les gens) du sentier d'Allah. Or, après les avoir dépensés, ils seront pour un sujet de regret. Puis ils seront vaincus, et tous ceux qui ne croient pas seront rassemblés vers l'Enfer,

37. afin qu'Allah distingue le mauvais du bon, et qu'Il place les mauvais les uns sur les autres, pour en faire un amoncellement qu'Il jettera dans l'Enfer. Ceux-là sont les perdants.

38. Dis à ceux qui ne croient pas que, s'ils cessent, on leur pardonnera ce qui s'est passé. Et s'ils récidivent, (ils seront châtiés); à l'exemple de (leurs) devanciers.

39. Et combattez-les jusqu'à ce qu'il ne subsiste plus d'association, et que la religion soit entièrement à Allah. Puis, s'ils cessent (ils seront pardonnés car) Allah observe bien

ce qu'ils oeuvrent.

40. Et s'ils tournent le dos, sachez alors qu'Allah est votre Maître. Quel excellent Maître et quel excellent Protecteur!

41. Et sachez que, de tout butin que vous avez ramassé, le cinquième appartient à Allah, au messager, à ses proches parents, aux orphelins, aux pauvres, et aux voyageurs (en détresse), si vous croyez en Allah et en ce que Nous avons fait descendre sur Notre serviteur, le jour du Discernement: le jour où les deux groupes s'étaient rencontrés, et Allah est Omnipotent).

42. Vous étiez sur le versant le plus proche, et eux (les ennemis) sur le versant le plus éloigné, tandis que la caravane était plus bas que vous. Si vous vous étiez donné rendez-vous, vous l'auriez manqué (effrayés par le nombre de l'ennemi). Mais il fallait qu'Allah accomplît un ordre qui devait être exécuté, pour que, sur preuve, pérît celui qui (devait) périr, et vécût, sur preuve, celui qui (devait) vivre. Et certes, Allah est Audient et Omniscient.

43. En songe, Allah te les avait montrés peu nombreux! Car s'Il te les avait montrés nombreux, vous auriez certainement fléchi, et vous vous seriez certainement disputés à propos de l'affaire. Mais Allah vous en a préservés. Il connaît le contenu des coeurs.

44. Et aussi, au moment de la rencontre, Il vous les montrait peu nombreux à Vos yeux, de même qu'Il vous faisant paraître à leurs yeux peu nombreux afin qu'Allah parachève un ordre qui devait être exécuté. C'est a Allah que sont ramenées les choses.

45. ش vous qui

croyez! Lorsque vous rencontrez une troupe (ennemie), soyez fermes, et invoquez beaucoup Allah afin de réussir.

46. Et obéissez à Allah et à Son messager; et ne vous disputez pas, sinon vous fléchirez et perdrez votre force. Et soyez endurants, car Allah est avec les endurants.

47. Et ne soyez pas comme ceux qui sortirent de leurs demeures pour repousser la vérité et avec ostentation publique, obstruant le chemin d'Allah. Et Allah cerne ce qu'ils font.

48. Et quand le Diable leur eut embelli leurs actions et dit: ‹Nul parmi les humains ne peut vous dominer aujourd'hui, et je suis votre soutien.› Mais, lorsque les deux groupes furent en vue l'un de l'autre, il tourna les deux talons et dit: ‹Je vous désavoue. Je vois ce que vous ne voyez pas; je crains Allah, et Allah est dur en punition›.

49. (Et rappelez-vous), quand les hypocrites et ceux qui ont une maladie au coeur [dont la foi est douteuse] disaient: ‹Ces gens-là, leur religion les trompe.› Mais quiconque place sa confiance en Allah (sera victorieux)... car Allah est Puissant et Sage.

50. Si tu voyais, lorsque les Anges arrachaient les âmes aux mécréants! Ils les frappaient sur leurs visages et leurs derrières, (en disant): ‹Goûtez au châtiment du Feu.

51. Cela (le châtiment), pour ce que vos mains ont accompli.› Et Allah n'est point injuste envers les esclaves.

52. Il en fut de même des gens de Pharaon et ceux qui avant eux n'avaient pas cru aux signes (enseignements) d'Allah. Allah les saisit pour leurs

péchés. Allah est certes Fort et sévère en punition.

53. C'est qu'en effet Allah ne modifie pas un bienfait dont Il a gratifié un peuple avant que celui-ci change ce qui est en lui-même. Et Allah est, Audient et Omniscient.

54. Il en fut de même des gens de Pharaon et ceux qui avant eux avaient traité de mensonges les signes (enseignements) de leur Seigneur. Nous les avons fait périr pour leurs péchés. Et Nous avons noyé les gens de Pharaon. Car ils étaient tous des injustes.

55. Les pires bêtes, auprès d'Allah, sont ceux qui ont été infidèles (dans le passé) et qui ne croient donc point (actuellement),

56. ceux-là mêmes avec lesquels tu as fait un pacte et qui chaque fois le rompent, sans aucune crainte [d'Allah].

57. Donc, si tu les maîtrises à la guerre, inflige-leur un châtiment exemplaire de telle sorte que ceux qui sont derrière eux soient effarouchés. Afin qu'ils se souviennent.

58. Et si jamais tu crains vraiment une trahison de la part d'un peuple, dénonce alors le pacte (que tu as conclu avec), d'une façon franche et loyale car Allah n'aime pas les traîtres.

59. Que les mécréants ne pensent pas qu'ils Nous ont échappé. Non, ils ne pourront jamais Nous empêcher (de les rattraper à n'importe quel moment).

60. Et préparez [pour lutter] contre eux tout ce que vous pouvez comme force et comme cavalerie équipée, afin d'effrayer l'ennemi d'Allah et le vٍtre, et d'autres encore que vous ne connaissez pas en dehors de ceux-ci mais qu'Allah

connaît. Et tout ce que vous dépensez dans le sentier d'Allah vous sera remboursé pleinement et vous ne serez point lésés.

61. Et s'ils inclinent à la paix, incline vers celle-ci (toi aussi) et place ta confiance en Allah, car c'est Lui l'Audient, l'Omniscient.

62. Et s'ils veulent te tromper, alors Allah te suffira. C'est Lui qui t'a soutenu par Son secours, ainsi que par (l'assistance) des croyants.

63. Il a uni leurs coeurs (par la foi). Aurais-tu dépensé tout ce qui est sur terre, tu n'aurais pu unir leurs coeurs; mais c'est Allah qui les a unis, car Il est Puissant et Sage.

64. ش Prophète, Allah et ceux des croyants qui te suivent te suffisent.

65. ش Prophète, incite les croyants au combat. S'il se trouve parmi vous vingt endurants, ils vaincront deux cents; et s'il s'en trouve cent, ils vaincront mille mécréants, car ce sont vraiment des gens qui ne comprennent pas.

66. Maintenant, Allah a allégé votre tâche, sachant qu'il y a de la faiblesse en vous. S'il y a cent endurants parmi vous, ils vaincront deux cents; et s'il y en a mille, ils vaincront deux mille, par la grâce d'Allah. Et Allah est avec les endurants.

67. Un prophète ne devrait pas faire de prisonniers avant d'avoir prévalu [mis les mécréants hors de combat] sur la terre. Vous voulez les biens d'ici- bas, tandis qu'Allah veut l'au-delà. Allah est Puissant et Sage.

68. N'eût-été une prescription préalable d'Allah, un énorme châtiment vous aurait touché pour ce que vous avez

pris. [de la rançon]

69. Mangez donc de ce qui vous est échu en butin, tant qu'il est licite et pur. Et craignez Allah, car Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

70. ش Prophète, dis aux captifs qui sont entre vos mains: ‹Si Allah sait qu'il y a quelque bien dans vos coeurs, Il vous donnera mieux que ce qui vous a été pris et vous pardonnera. Allah est Pardonneur et Miséricordieux.

71. Et s'ils veulent te trahir..., c'est qu'ils ont déjà trahi Allah [par la mécréance]; mais Il a donné prise sur eux [le jour de Badr]. Et Allah est Omniscient et Sage.

72. Ceux qui ont cru, émigré et lutté de leurs biens et de leurs personnes dans le sentier d'Allah, ainsi que ceux qui leur ont donné refuge et secours, ceux- là sont alliés les uns des autres. Quant à ceux qui ont cru et n'ont pas émigré, vous ne serez pas liés à eux, jusqu'à ce qu'ils émigrent. Et s'ils vous demandent secours au nom de la religion, à vous alors de leur porter secours, mais pas contre un peuple auquel vous êtes liés par un pacte. Et Allah observe bien ce que vous oeuvrez.

73. Et ceux qui n'ont pas cru sont alliés les uns des autres. Si vous n'agissez pas ainsi [en rompant les liens avec les infidèles], il y aura discorde sur terre et grand désordre.

74. Et ceux qui ont cru, émigré et lutté dans le sentier d'Allah, ainsi que ceux qui leur ont donné refuge et porté

secours, ceux-là sont les vrais croyants: à eux, le pardon et une récompense généreuse.

75. Et ceux qui après cela ont cru et émigré et lutté en votre compagnie, ceux-là sont des vٍtres. Cependant ceux qui sont liés par la parenté ont priorité les uns envers les autres, d'après le Livre d'Allah. Certes, Allah est Omniscient.

Él os escuchó: «Os reforzaré con mil ángeles uno tras otro».

10. Alá no lo hizo sino como buena nueva y para que se tranquilizaran vuestros corazones con ello. La victoria no viene sino de Alá. Alá es poderoso, sabio.

11. Cuando hizo que os entrara sueño, para daros sensación de seguridad venida de Él, e hizo que bajara del cielo agua para purificaros con ella y alejar la mancha del Demonio, para reanimaros y afirmar así vuestros pasos.

12. Cuando vuestro Señor inspiró a los ángeles: «Yo estoy con vosotros. ¡Confirmad, pues, a los que creen! Infundiré el terror en los corazones de quiens no crean. ¡Cortadles del cuello, pegadles en todos los dedos!»

13. Es que se habían separado de Alá y de Su Enviado... Y quien se separa de Alá y de Su Enviado... Alá castiga severamente.

14. ¡Ahí tenéis! ¡Gustadlo! Y que los infieles tendrán el castigo del Fuego.

15. ¡Creyentes! Cuando os encontréis con los infieles marchando, ¡no les volváis la espalda!

16. Quien ese día les vuelva la espalda -a menos que sea que se destaque para acudir a otro combate o para incorporarse a otra tropa- incurrirá en la ira de Alá y tendrá la gehena por morada. ¡Qué mal fin...!

17. No erais vosotros quienes les mataban, era Alá Quien les mataba. Cuando tirabas, no eras tú quien tiraba, era Alá Quien tiraba, para hacer experimentar a los creyentes un favor venido de Él. Alá todo lo oye, todo lo sabe.

18. ¡Ahí tenéis! Y que Alá

hará fracasar la artimaña de los infieles.

19. «Si buscáis un fallo, ahí lo tenéis. Más os valdría renunciar a vuestra hostilidad. Y, si reanudáis la lucha, Nosotros también la reanudaremos y vuestras huestes no os servirán de nada, por numerosas que sean. ¡Alá está con los creyentes!»

20. «¡Creyentes! ¡Obedeced a Alá y a Su Enviado! ¡No le volváis la espalda mientras oís...!»

21. No hagáis como los que dicen: «¡Ya hemos oído!», sin haber oído.

22. Los seres peores, para Alá, son los sordomudos, que no razonan.

23. Si Alá hubiera reconocido en ellos bien, les habría concedido la facultad de oír. Pero, aun así, habrían vuelto la espalda y se habrían apartado.

24. ¡Creyentes! ¡Escuchad a Alá y al Enviado cuando éste os llama a algo que os da la vida! ¡Sabed que Alá se interpone entre el hombre y su corazón y que seréis congregados hacia Él!

25. ¡Guardaos de una tentación que no alcanzará exclusivamente a aquéllos de vosotros que sean impíos! ¡Sabed que Alá castiga severamente!

26. ¡Y recordad cuando erais pocos, oprimidos en el país, temerosos de que la gente os capturara! Entonces, os procuró refugio, os fortaleció con Su auxilio y os proveyó de cosas buenas. Quizás, así, fuerais agradecidos.

27. ¡Creyentes! ¡No traicionéis a Alá y a Enviado! ¡No traicionéis, a sabiendas, la confianza puesta en vosotros!

28. Sabed que vuestra hacienda y vuestros hijos constituyen una tentación, pero también que Alá tiene junto a Sí una magnífica recompensa.

29. ¡Creyentes! Si teméis a Alá, Él

os concederá un Criterio, borrará vuestras malas obras y os perdonará. Alá es el Dueño del favor inmenso.

30. Y cuando los infieles intrigaban contra ti para capturarte, matarte o expulsarte. Intrigaban ellos e intrigaba Alá, pero Alá es el Mejor de los que intrigan.

31. Y cuando se les recitaban Nuestras aleyas, decían: «¡Ya hemos oído! Si quisiéramos, diríamos algo parecido. Éstas no son sino patrañas de los antiguos».

32. Y cuando decían: «¡Alá! Si es esto la Verdad que de Ti procede, haz que nos lluevan piedras del cielo o inflígenos un castigo doloroso».

33. Pero Alá no les iba a castigar estando tú en medio de ellos. Alá no les iba a castigar mientras ellos pedían perdón.

34. Y ¿por qué no va Alá a castigarles, si apartan de la Mezquita Sagrada? Ni tampoco son amigos de Él. Sólo son amigos Suyos los que Le temen, pero la mayoría no saben.

35. Su azalá en la Casa no consiste más que en silbidos y palmas. «¡Gustad, pues, el castigo merecido por no haber creído!»

36. Los infieles gastan su hacienda en desviar a otros del camino de Alá. La gastarán y, después, se lamentarán. Luego, serán vencidos. Y los infieles serán congregados hacia la gehena.

37. para que Alá distinga al malo del bueno, coloque a los malos unos encima de otros, los amontone a todos y los eche a la gehena. Ésos serán los que pierdan.

38. Di a los infieles que, si cesan, se les perdonará lo pasado; pero que,

si reinciden, seguirán la suerte de los antiguos.

39. Combatid contra ellos hasta que dejen de induciros a apostatar y se rinda todo el culto a Alá. Si cesan, Alá ve bien lo que hacen.

40. Y, si vuelven la espalda, sabed que Alá es vuestro Protector. ¡Es un protector excelente, un auxiliar excelente!

41. Sabed que, si obtenéis algún botín un quinto corresponde a Alá, al Enviado y a sus parientes, a los huérfanos, a los pobres y al viajero, si creéis en Alá y en lo que hemos revelado a Nuestro siervo el día del Criterio, el día que se encontraron los d

42. Cuando estabais en la ladera más próxima y ellos en la más lejana, mientras que la caravana estaba más baja que vosotros. Si hubierais intentado daros cita, no os habríais puesto de acuerdo sobre ella, pero para que Alá decidiera algo que debía hacers

43. Cuando, en tu sueño, Alá te los mostró poco numerosos; que, si te los hubiera mostrado numerosos, os habríais desanimado y habríais discutido sobre el particular, pero Alá os preservó. Él sabe bien lo que encierran los pechos.

44. Y cuando Alá, al iniciarse el encuentro, os los mostró poco numerosos a vuestros ojos, igual que os empequeñeció a sus ojos, para que Alá decidiera algo que debía hacerse. Y todo será devuelto a Alá.

45. ¡Creyentes! Cuando encontréis a una tropa ¡manteneos firmes y recordad mucho a Alá! ¡Quizás, así, consigáis la victoria!

46. ¡Y obedeced a Alá y a Su Enviado! ¡No

discutáis! Si no, os desanimaréis y se enfriará vuestro ardor. ¡Tened paciencia, que Alá está con los pacientes!

47. No seáis como los que salieron de sus casas con pompa y ostentación, desviando a otros del camino de Alá. Alá abarca lo que hacen.

48. Y cuando el Demonio engalanó sus obras y dijo: «¡Nadie podrá venceros hoy, yo os protejo!» Pero, cuando las dos tropas se divisaron, dio media vuelta y dijo: «Yo no soy responsable de vosotros. Veo lo que vosotros no veis. Temo a Alá. Alá castiga seve

49. Cuando los hipócritas y los enfermos de corazón dijeron: «A éstos les ha engañado su religión». Pero quien confía en Alá... Alá es poderoso, sabio.

50. Si pudieras ver cuando los ángeles llamen a los que no han creído, golpeándoles en el rostro y en la espalda. Y: «¡Gustad el castigo del fuego de la gehena

51. por las obras que habéis cometido, que Alá no es injusto con Sus siervos!»

52. Como ocurrió a la gente de Faraón y a los que les precedieron: no creyeron en los signos de Alá y Alá les castigó por sus pecados. Alá es fuerte, castiga severamente.

53. Esto es así porque Alá no modifica la gracia que dispensa a un pueblo mientras éste no cambie lo que en sí tiene. Alá todo lo oye, todo lo sabe.

54. Como ocurrió a la gente de Faraón y a los que les precedieron: desmintieron los signos de su Señor y les hicimos perecer por sus pecados. Anegamos

a la gente de Faraón: todos eran impíos.

55. Los seres peores, para Alá, son los que, habiendo sido infieles en el pasado, se obstinan en su incredulidad,

56. que, habiendo tú concertado una alianza con ellos, la violan a cada momento sin temer a Alá.

57. Si, pues, das con ellos en la guerra, que sirva de escarmiento a los que les siguen. Quizás, así, se dejen amonestar.

58. Si temes una traición por parte de una gente, denuncia, con equidad, la alianza con ella. Alá no ama a los traidores.

59. ¡Que no crean los infieles que van a escapar! ¡No podrán!

60. ¡Preparad contra ellos toda la fuerza, toda la caballería que podáis para amedrentar al enemigo de Alá y vuestro y a otros fuera de ellos, que no conocéis pero que Alá conoce! Cualquier cosa que gastéis por la causa de Alá os será devuelta, sin que se

61. Si, al contrario, se inclinan hacia la paz, ¡inclínate tú también hacia ella! ¡Y confía en Alá! Él es Quien todo lo oye, Quien todo lo sabe.

62. Si quieren engañarte, debe Alá bastarte. Él es Quien te ha fortalecido con Su auxilio y con los creyentes.

63. cuyos corazones Él ha reconciliado. Tú, aunque hubieras gastado todo cuanto hay en la tierra, no habrías sido capaz de reconciliar sus corazones. Alá, en cambio, los ha reconciliado. Es poderoso, sabio.

64. ¡Profeta! ¡Que Alá te baste! ¡Y a los creyentes que te han seguido!

65. ¡Profeta! ¡Anima a los creyentes al combate!

Si hay entre vosotros veinte hombres tenaces, vencerán a doscientos. Y si cien, vencerán a mil infieles, pues éstos son gente que no comprende.

66. Ahora, Alá os ha aliviado. Sabe que sois débiles. Si hay entre vosotros cien hombres tenaces, vencerán a docientos. Y si mil, vencerán a dos mil, con permiso de Alá. Alá está con los tenaces.

67. No está bien que un profeta tenga cautivos mientras no someta en la tierra. Vosotros queréis lo que la vida de acá ofrece, en tanto que Alá quiere la otra vida. Alá es poderoso, sabio.

68. Si no llega a ser por una prescripción previa de Alá, habríais sufrido un castigo terrible por haberos apoderado de aquello.

69. ¡Tomad del botín hecho lo lícito, lo bueno! ¡Y temed a Alá! Alá es indulgente, misericordioso.

70. ¡Profeta! Di a los cautivos que tengáis en vuestro poder: «Si Alá encuentra bien en vuestros corazones, os dará algo mejor de lo que se os ha quitado y os perdonará. Alá es indulgente, misericordioso».

71. Y si quieren traicionarte, ya antes traicionaron a Alá. Y Él ha dado poder sobre ellos. Alá es omnisciente, sabio.

72. Los creyentes que emigraron y combatieron con su hacienda y sus personas por la causa de Alá y los que les dieron refugio y auxilio, ésos son amigos unos de otros. Los creyentes que no emigraron no serán nada amigos hasta tanto que emigren. Si os pide

73. Los infieles son amigos unos de otros. Si no obráis así, habrá en la

tierra desorden y gran corrupción.

74. Los creyentes que emigraron y lucharon por Alá, y quienes les dieron refugio y auxilio, ésos son los creyentes de verdad. Tendrán perdón y generoso sustento.

75. Quienes, después, creyeron, emigraron y combatieron con vosotros, ésos son de los vuestros. Con todo, y según la Escritura de Alá, los unidos por lazos de consanguinidad están más cerca unos de otros. Alá es omnisciente.

zu bringen durch Seine Worte und die Wurzel der Unglنubigen abzuschneiden,

8. Auf daك Er die Wahrheit an den Tag brنchte und zunichte machte das Falsche, ob die Sünder es gleich ungern litten.

9. Da ihr um Hilfe schriet zu eurem Herrn, und Er gab euch die Antwort: «Ich will euch beistehen mit tausend Engeln, einer hinter dem anderen.»

10. Allah tat dies nur als frohe Botschaft, auf daك eure Herzen sich dadurch beruhigten. Jedoch Hilfe kommt von Allah allein; wahrlich, Allah ist allmنchtig. allweise.

11. Da Er Schlaf euch einhüllen lieك - Sicherheit von Ihm; und Er sandte Wasser auf euch nieder aus den Wolken, daك Er euch damit reinige und Satans Befleckung von euch hinwegnehme, auf daك Er eure Herzen stنrke und [eure] Schritte damit festige.

12. Da dein Herr den Engeln offenbarte: «Ich bin mit euch; so festiget denn die Glنubigen. In die Herzen der Unglنubigen werde Ich Schrecken werfen. Treffet (sie) oberhalb des Nackens und schlagt ihnen die Fingerspitzen ab!»

13. Dies, weil sie Allah Trotz boten und Seinem Gesandten. Wer aber Allah und Seinem Gesandten Trotz bietet - wahrlich, Allah ist streng im Strafen.

14. Dies - kostet es denn; und (wisset) daك für die Unglنubigen die Feuerspein bestimmt ist.

15. O die ihr glaubt, wenn ihr auf die Unglنubigen stِكt, die im Heerzug vorrücken, so kehrt ihnen nicht den Rücken.

16. Und wer ihnen an solch einem Tage den Rücken kehrt, es sei denn, er schwenke ab zur Schlacht oder zum Anschluك an einen Trupp, der lنdt fürwahr Allahs

Zorn auf sich, und seine Herberge soll die Hِlle sein. Schlimm ist die Bestimmung!

17. Nicht ihr habt sie erschlagen, sondern Allah erschlug sie. Und du warfest nicht, als du warfest, sondern Allah warf, auf daك Er den Glنubigen eine groكe Gnade von Sich Selbst bezeige. Wahrlich, Allah ist allhِrend, allwissend.

18. Dies - und (wisset) daك Allah den Anschlag der Unglنubigen kraftlos machen wird.

19. Suchtet ihr Entscheidung, dann ist Entscheidung schon zu euch gekommen. Und wenn ihr absteht, so ist es besser für euch; kehrt ihr jedoch (zur Feindseligkeit) zurück werden auch Wir zurückkehren, und eure Schar soll euch ganz und gar nichts frommen so zahlreich sie auch sein mag, denn (wisset) daك Allah mit den Glنubigen ist.

20. O die ihr glaubt, gehorchet Allah und Seinem Gesandten, und wendet euch nicht von ihm ab, wنhrend ihr zuhِrt.

21. Und seid nicht wie jene, die sprechen: «Wir hِren», und doch hِren sie nicht.

22. Die schlimmsten Tiere vor Allah sind die Taubstummen, die nicht begreifen.

23. Und hنtte Allah etwas Gutes in ihnen gekannt, Er hنtte sie gewiك hِrend gemacht. Und wenn Er sie hِrend macht, so werden sie sich wegwenden in Widerwillen.

24. O die ihr glaubt, antwortet Allah und dem Gesandten, wenn er euch ruft, auf daك er euch Leben gebe, und wisset, daك Allah zwischen einen Menschen und sein Herz tritt, und daك zu Ihm ihr werdet versammelt werden.

25. Und hütet euch vor einer Drangsal, die gewiك nicht bloك die unter euch treffen wird, die Unrecht getan haben. Und

wisset, daك Allah streng im Strafen ist.

26. Und denket daran, wie ihr wenige wart, galtet für schwach im Land, schwebtet in Furcht, daك die Leute euch hinwegraffen kِnnten; Er aber schirmte euch und stنrkte euch durch Seine Hilfe und versorgte euch mit guten Dingen, auf daك ihr dankbar sein mِchtet.

27. O die ihr glaubt, handelt nicht untreu gegen Allah und den Gesandten, noch seid wissentlich untreu in eurer Treuhandschaft.

28. Und wisset, daك euer Gut und eure Kinder nur eine Versuchung sind und daك bei Allah groكer Lohn ist.

29. O die ihr glaubt, wenn ihr Allah fürchtet, wird Er euch eine Auszeichnung gewنhren und eure _bel von euch nehmen und euch vergeben; und Allah ist voll groكer Huld.

30. Und (gedenke der Zeit) da die Unglنubigen Rنnke schmiedeten wider dich, daك sie dich gefangen nنhmen oder dich ermordeten oder dich vertrieben. Sie planten, auch Allah plante, und Allah ist der beste Plنnemacher.

31. Wenn ihnen Unsere Verse vorgetragen werden, sagen sie: «Wir haben gehِrt. Wollten wir es, wir kِnnten gewiك selbst Derartiges نuكern, denn das sind ja Fabeln der Alten.»

32. Und (gedenke der Zeit) da sie sprachen: «O Allah, wenn dies wirklich die Wahrheit von Dir ist, dann laك Steine vom Himmel auf uns niederregnen oder bringe eine schmerzliche Strafe auf uns herab.»

33. Allah aber wollte sie nicht strafen, solange du unter ihnen warst, noch wollte Allah sie strafen, wنhrend sie Vergebung suchten.

34. Allein welche Entschuldigung haben sie (nun), daك Allah sie nicht strafe, wenn sie (andere) bei der

Heiligen Moschee behindern, und sie sind doch nicht ihre Beschützer? Ihre Beschützer sind nur die Gottesfürchtigen, jedoch die meisten von ihnen wissen es nicht.

35. Und ihr Gebet vor dem Haus (Kaba) ist nichts anderes als Pfeifen und Hنndeklatschen. «Kostet denn die Strafe, weil ihr unglنubig wart.»

36. Die Unglنubigen geben ihr Gut weg, um von Allahs Weg abzuhalten. Sie werden sicherlich fortfahren, es wegzugeben; dann aber wird es ihnen zur Reue gereichen, und dann werden sie überwنltigt werden. Und die Unglنubigen - zur Hِlle sollen sie versammelt werden;

37. Damit Allah die Bِsen von den Guten trenne und die Bِsen einen zum andern und sie alle zusammen zu einem Haufen tue (und) sie dann in die Hِlle schleudre. Diese sind fürwahr Verlorene.

38. Sprich zu denen, die unglنubig sind: Wenn sie abstehen, dann wird ihnen das Vergangene verziehen; kehren sie aber zurück, dann, wahrlich, ist das Beispiel der Früheren schon dagewesen.

39. Und kنmpfet wider sie, bis keine Verfolgung mehr ist und aller Glaube auf Allah gerichtet ist. Stehen sie jedoch ab, dann, wahrlich, sieht Allah sehr wohl, was sie tun.

40. Und wenn sie den Rücken kehren, dann wisset, daك Allah euer Beschützer ist; welch ausgezeichneter Beschützer und welch ausgezeichneter Helfer!

41. Und wisset, was immer ihr (im Kriege) gewinnen mِget, es gehِrt ein Fünftel davon Allah und dem Gesandten und der Verwandtschaft und den Waisen und den Bedürftigen und dem Wanderer, wenn ihr an Allah glaubt und an das, was Wir niedersandten zu Unserem Diener am Tage der Unterscheidung - dem Tage,

an dem die beiden Heere zusammentrafen -, und Allah hat Macht über alle Dinge.

42. Als ihr auf dieser Seite (des Tales) waret und sie auf jener Seite, und die Karawane war tiefer als ihr. Und hنttet ihr etwas verabreden wollen, ihr wنret uneins gewesen über den Zeitpunkt. Doch (das Treffen wurde herbeigeführt) damit Allah die Sache herbeiführe, die geschehen sollte; und damit, wer da (bereits) umgekommen war durch ein deutliches Zeichen, umkomme, und wer da (bereits) zum Leben gekommen war durch ein deutliches Zeichen, lebe. Wahrlich, Allah ist allhِrend, allwissend.

43. Als Allah sie dir in deinem Traume zeigte als wenige; und hنtte Er sie dir als viele gezeigt, ihr wنret sicherlich kleinmütig gewesen und hنttet über die Sache gehadert; Allah aber bewahrte (euch davor); wahrlich, Er kennt wohl, was in den Herzen ist.

44. Und als, zur Zeit eures Treffens, Er sie in euren Augen als wenige erscheinen lieك und euch in ihren Augen als wenige erscheinen lieك, auf daك Allah die Sache herbeiführe, die geschehen sollte. Und zu Allah werden alle Sachen zurückgebracht.

45. O die ihr glaubt, wenn ihr auf ein Heer trefft, so bleibt fest und seid Allahs eifrig eingedenk, auf daك ihr Erfolg habt.

46. Und gehorchet Allah und Seinem Gesandten und hadert nicht miteinander, damit ihr nicht kleinmütig werdet und euch die Kraft nicht verlasse. Seid standhaft; wahrlich, Allah ist mit den Standhaften.

47. Seid nicht wie jene, die prahlerisch und um von den Leuten gesehen zu werden aus ihren Wohnstنtten auszogen, und die abwendig machen von Allahs

Weg. Allah umschlieكt alles, was sie tun.

48. Und als Satan ihnen ihre Werke wohlgefنllig erscheinen lieك und sprach: «Keiner unter den Menschen soll heute etwas wider euch vermِgen, und ich bin eure Stütze.» Als dann aber die beiden Heerscharen einander ansichtig wurden, da wandte er sich rückwنrts auf seinen Fersen und sprach: «Ich habe nichts mit euch zu schaffen; ich sehe, was ihr nicht seht. Ich fürchte Allah; und Allah ist streng im Strafen.»

49. Als die Heuchler und diejenigen, in deren Herzen Krankheit ist, sprachen: «Ihr Glaube hat diese da hochmütig gemacht.» Wer aber auf Allah vertraut - siehe, Allah ist allmنchtig, allweise.

50. Kِnntest du nur sehen, wie die Engel die Seelen der Unglنubigen hinwegnehmen, ihnen Gesicht und Rücken schlagen und (sprechen): «Kostet die Strafe des Verbrennens!

51. Dies um dessentwillen, was eure Hنnde (euch) vorausgesandt haben; und (wisset) daك Allah niemals ungerecht ist gegen die Diener.»

52. Wie die Leute Pharaos und die vor ihnen waren: Sie glaubten nicht an die Zeichen Allahs; darum strafte sie Allah für ihre Sünden. Wahrlich, Allah ist allmنchtig, streng im Strafen.

53. Dies, weil Allah niemals eine Gnade نndern würde, die Er einem Volke gewنhrt hat, es sei denn, daك es seinen eignen Seelenzustand نndere, und weil Allah allhِrend, allwissend ist.

54. Wie die Leute Pharaos und die vor ihnen waren: Sie verwarfen die Zeichen ihres Herrn, darum tilgten Wir sie aus um ihrer Sünden willen, und Wir ertrنnkten die Leute Pharaos; sie waren alle Frevler.

55. Wahrlich, die schlimmsten Tiere vor Allah sind jene,

die undankbar sind. Darum wollen sie nicht glauben -

56. Jene, mit denen du einen Bund schlossest; dann brechen sie jedesmal ihren Bund, und sie furchten Gott nicht.

57. Darum, wenn du sie im Kriege anpackst, jage mit ihrem (Los) denen Furcht ein, die hinter ihnen sind, auf daك sie ermahnt seien.

58. Und wenn du von einem Volke Verrنterei fürchtest, so verwirf (den Vertrag) gegenseitig. Wahrlich, Allah liebt nicht die Verrنter.

59. Laك nicht die Unglنubigen wنhnen, sie hنtten (Uns) übertroffen. Wahrlich, sie kِnnen nicht obsiegen.

60. Und rüstet wider sie, was ihr nur vermِgt an Streitkrنften und berittenen Grenzwachen, damit in Schrecken zu setzen Allahs Feind und euren Feind und auكer ihnen andere, die ihr nicht kennt; Allah kennt sie. Und was ihr auch aufwendet für Allahs Sache, es wird euch voll zurückgezahlt werden, und es soll euch kein Unrecht geschehen.

61. Sind sie jedoch zum Frieden geneigt, so sei auch du ihm geneigt und vertraue auf Allah. Wahrlich, Er ist der Allhِrende, der Allwissende.

62. Wenn sie dich aber hintergehen wollen, so ist Allah fürwahr deine Genüge. Er hat dich gestنrkt mit Seiner Hilfe und mit den Glنubigen.

63. Und Er hat Liebe in ihre Herzen gelegt. Hنttest du auch alles aufgewandt, was auf Erden ist, du hنttest doch nicht Liebe in ihre Herzen zu legen vermocht, Allah aber hat Liebe in sie gelegt. Wahrlich, Er ist allmنchtig, allweise.

64. O Prophet, Allah ist deine Genüge und derer unter den Glنubigen, die dir folgen.

65. O Prophet, feuere die Glنubigen zum Kampf

an. Sind auch nur zwanzig Standhafte unter euch, sie sollen zweihundert überwinden; und sind hundert unter euch, sie sollen tausend überwinden von denen, die unglنubig sind, weil das ein Volk ist, das nicht versteht.

66. Jetzt aber hat Allah euch eure Bürde erleichtert, denn Er weiك, daك in euch Schwachheit ist. Wenn also unter euch hundert Standhafte sind, so sollen sie zweihundert überwinden; und wenn tausend unter euch sind, so sollen sie zweitausend überwinden nach Allahs Gebot. Und Allah ist mit den Standhaften.

67. Einem Propheten geziemt es nicht, Gefangene zu machen, ehe er sich auf kriegerischen Kampf einlaكen muك im Land. Ihr wollt die Güter dieser Welt, Allah aber will (für euch) das Jenseits. Und Allah ist allmنchtig, allweise.

68. Wنre nicht eine Verordnung von Allah schon da gewesen, so hنtte euch gewiك eine schwere Drangsal betroffen um dessentwillen, was ihr genommen.

69. So esset von dem, was ihr (im Krieg) gewonnen habt, wie erlaubt und gut, und fürchtet Allah. Wahrlich, Allah ist allverzeihend, barmherzig.

70. O Prophet, sprich zu den Gefangenen in euren Hنnden: «Wenn Allah Gutes in euren Herzen erkennt, dann wird Er euch Besseres geben als das, was euch genommen wurde, und wird euch vergeben. Denn Allah ist allvergebend, barmherzig.»

71. Wenn sie aber Verrat an dir üben wollen, so haben sie schon zuvor an Allah Verrat geübt. Er aber gab (dir) Macht über sie; und Allah ist allwissend, allweise.

72. Wahrlich, die geglaubt haben und ausgewandert sind und mit ihrem Gut und ihrem Blut gestritten haben für Allahs Sache und

jene, die (ihnen) Herberge und Hilfe gaben - diese sind einander freund. Die aber glaubten, jedoch nicht ausgewandert sind, so seid ihr keineswegs verantwortlich für ihren Schutz, ehe sie auswandern. Suchen sie aber eure Hilfe für den Glauben, dann ist Helfen eure Pflicht, auكer gegen ein Volk, zwischen dem und euch ein Bündnis besteht. Allah sieht euer Tun.

73. Und die Unglنubigen - (auch) sie sind einander freund. Wenn ihr das nicht tut, wird Unheil im Lande entstehen und gewaltige Unordnung.

74. Die nun geglaubt haben und ausgewandert sind und gestritten haben für Allahs Sache, und jene, die (ihnen) Herberge und Hilfe gaben - diese sind in der Tat wahre Glنubige. Ihnen wird Vergebung und eine ehrenvolle Versorgung.

75. Und die, welche hernach glauben und auswandern und streiten werden (für Allahs Sache) an eurer Seite - sie gehِren zu euch; und (unter) Blutsverwandten stehen sich die einen nنher als die anderen im Buche Allahs. Wahrlich, Allah weiك alle Dinge wohl.

i veri credenti: avranno gradi [d'onore] presso il loro Signore, il perdono e generoso sostentamento.

5. Così, fu nel nome della Verità che il tuo Signore ti fece uscire dalla tua casa, nonostante che una parte dei credenti ne avesse avversione .

6. Polemizzano con te dopo che la verità è stata resa manifesta, come se fossero spinti verso la morte e ne fossero consci.

7. [E ricordate] quando Allah vi promise che una delle due schiere [sarebbe stata] in vostro potere; avreste voluto che fosse quella disarmata! Invece Allah voleva che si dimostrasse la verità [delle Sue parole] e [voleva] sbaragliare i miscredenti fino all'ultimo,

8. per far trionfare la verità e annientare la menzogna a scapito degli empi .

9. E [ricordate] quando imploraste il soccorso del vostro Signore! Vi rispose: «Vi aiuterò con un migliaio di angeli a ondate successive» .

10. E Allah non lo ha fatto se non per darvi una buona novella, affinché grazie ad essa si acquietassero i vostri cuori. Non c'è altro aiuto che quello di Allah. Allah è veramente eccelso e saggio.

11. E quando vi avvolse nel sonno come in un rifugio da parte Sua, fece scendere su di voi acqua dal cielo, per purificarvi e scacciare da voi la sozzura di Satana, rafforzare i vostri cuori e rinsaldare i vostri passi .

12. E quando il tuo Signore ispirò agli angeli: « Invero sono con voi: rafforzate coloro che credono. Getterò il terrore nei cuori dei miscredenti: colpiteli tra capo e collo, colpiteli su

tutte le falangi!

13. E ciò avvenne perché si erano separati da Allah e dal Suo Messaggero». Allah è severo nel castigo con chi si separa da Lui e dal Suo Messaggero?!

14. Assaggiate questo! I miscredenti avranno il castigo del Fuoco!

15. O voi che credete, quando incontrerete i miscredenti in ordine di battaglia non volgete loro le spalle.

16. Chi in quel giorno volgerà loro le spalle - eccetto il caso di stratagemma per [meglio] combattere o per raggiungere un altro gruppo - incorrerà nella collera di Allah e il suo rifugio sarà l'Inferno. Qual triste rifugio!

17. Non siete certo voi che li avete uccisi: è Allah che li ha uccisi. Quando tiravi non eri tu che tiravi, ma era Allah che tirava , per provare i credenti con bella prova. In verità Allah tutto ascolta e conosce.

18. Ecco [quello che avvenne]: Allah vanificò l'astuzia dei miscredenti.

19. Se è la vittoria che volevate, ebbene la vittoria vi è giunta ! Se desisterete, sarà meglio per voi. Se invece ritornerete, Noi ritorneremo. Le vostre truppe, quand'anche fossero numerose, non potranno proteggervi. In verità Allah è con i credenti.

20. O voi che credete, obbedite ad Allah e al Suo Messaggero e non volgetegli le spalle dopo che avete ascoltato.

21. Non siate come quelli che dicono: « Noi ascoltiamo», quando invece non ascoltano affatto.

22. In verità, di fronte a Allah le peggiori bestie sono costoro: sordi e muti che non comprendono.

23. Se Allah avesse ravvisato in loro qualche bene,

avrebbe fatto sì che ascoltassero; ma se anche li avesse fatti ascoltare, avrebbero voltato le spalle e sarebbero rimasti indifferenti.

24. O voi che credete, rispondete ad Allah e al Suo Messaggero quando vi chiama a ciò che vi fa rivivere e sappiate che Allah si insinua tra l'uomo e il suo cuore e che sarete tutti radunati davanti a Lui .

25. Temete la fitna , essa non insidierà solo coloro che sono stati ingiusti ; sappiate che Allah è severo nel castigo.

26. Ricordate quando eravate pochi, oppressi sulla terra e timorosi che gli altri si impadronissero di voi! Poi vi diede sicurezza e vi soccorse con il Suo aiuto e vi dette cibo eccellente. Sarete mai riconoscenti?

27. O voi che credete, non tradite Allah e il Suo Messaggero. Non tradite, consapevolmente, la fiducia riposta in voi.

28. Sappiate che i vostri beni e i vostri figli non son altro che una tentazione . Presso Allah è la ricompensa immensa.

29. O voi che credete! Se temete Allah, vi concederà la capacità di distinguere [il bene dal male] , cancellerà le vostre colpe e vi perdonerà. Allah è dotato di grazia immensa.

30. E [ricorda] quando i miscredenti tramavano contro di te per tenerti prigioniero o ucciderti o esiliarti ! Essi tramavano intrighi e Allah tesseva strategie. Allah è il migliore degli strateghi.

31. E quando vengono loro recitati i Nostri versetti, dicono: « Già li abbiamo ascoltati! Se volessimo potremmo dire le stesse cose: queste non sono che favole degli antichi!».

32. E quando dissero: « O Allah, se questa è la verità che viene da Te, fai piovere su di noi pietre dal cielo, o colpiscici con un doloroso castigo».

33. Certamente Allah non li castigherà finché tu starai in mezzo a loro. Allah non li castigherà finché chiederanno perdono .

34. Ma perché mai Allah non li dovrebbe punire? Impediscono [ai credenti l'accesso al]la Santa Moschea, anche se non ne sono affatto i custodi. Solo i timorati [di Allah] ne sono [i veri] custodi, ma la maggior parte di loro lo ignora.

35. La loro adorazione presso la Casa, non è altro che sibili e battimani : «Proverete il castigo per la vostra miscredenza! ».

36. I miscredenti dilapidano i loro beni per distogliere [le genti] dal sentiero di Allah. Li dilapideranno, poi li rimpiangeranno e infine soccomberanno. I miscredenti saranno radunati nell'Inferno,

37. affinché Allah distingua il cattivo dal buono e raduni i cattivi gli uni sugli altri, li raccolga e li assegni all'Inferno! Essi sono coloro che avranno perduto.

38. Di' a coloro che negano che, se desistono, sarà loro perdonato il passato, ma se persistono, ebbene dietro di loro c'è l'esperienza degli antichi .

39. Combatteteli finchè non ci sia più politeismo , e la religione sia tutta per Allah. Se poi smettono?ebbene, Allah ben osserva quello che fanno.

40. E se volgono le spalle, sappiate che Allah è il vostro Patrono. Quale miglior patrono, quale miglior soccorritore.

41. Sappiate che del bottino che conquisterete, un quinto appartiene ad Allah e

al Suo Messaggero, ai parenti, agli orfani, ai poveri, ai viandanti , se credete in Allah e in quello che abbiamo fatto scendere sul Nostro schiavo nel giorno del Discrimine , il giorno in cui le due schiere si incontrarono. Allah è onnipotente.

42. Eravate sul versante più vicino e loro erano su quello più lontano e la carovana era più in basso di voi. Se vi foste dati un appuntamento, sareste stati discordi sul luogo. Era necessario che Allah realizzasse un ordine che doveva essere eseguito, affinché chi doveva morire morisse con una prova e chi doveva vivere vivesse con una prova. In verità Allah tutto ascolta e conosce.

43. In sogno Allah te li aveva mostrati poco numerosi, ché se te li avesse mostrati in gran numero, avreste certamente perso il coraggio e vi sareste scontrati tra voi in proposito. Ma Allah vi salvò. Egli conosce quello che c'è nei petti.

44. Al momento dello scontro li fece apparire pochi ai vostri occhi, come vi mostrò pochi agli occhi loro. Era necessario che Allah realizzasse un ordine che doveva essere eseguito. Tutte le cose sono ricondotte ad Allah.

45. O voi che credete, quando incontrate una schiera [nemica] state saldi e menzionate incessantemente il nome di Allah, affinché possiate prosperare.

46. Obbedite ad Allah e al Suo Messaggero. Non siate discordi, chè altrimenti vi scoraggereste e verrebbe meno la vostra risolutezza . Invero Allah è con coloro che perseverano.

47. E non siate come quelli che uscirono dalle loro case con insolenza e

osten- tazione di fronte alla gente e che mettevano ostacoli sul sentiero di Allah . Allah abbraccia [nel Suo sapere] tutto quello che fanno.

48. Satana rese belle [ai loro occhi] le azioni loro e disse: « Oggi nessuno può sconfiggervi. Sono io il vostro patrono!» . Quando poi le due schiere si trovarono di fronte, voltò le spalle e disse: « Io vi sconfesso! Vedo cose che voi non vedete; io temo Allah, Allah è severo nel castigo».

49. Gli ipocriti e quelli nei cui cuori c'è una malattia dicevano: « Quella gente è accecata dalla loro religione!». Chi confida in Allah, sappia che Egli è eccelso e saggio.

50. Se potessi vedere quando gli Angeli finiranno i miscredenti! Li colpiranno nel volto e tra le spalle e [diranno]: « Assaggiate il castigo del Fuoco ardente

51. in compenso di quello che le vostre mani hanno commesso!». In verità Allah non è ingiusto con i Suoi schiavi,

52. come fu per la gente di Faraone e per quelli che avevano negato i segni di Allah. Allah li colpì per i loro peccati. In verità Allah è possente e severo nel castigo .

53. Allah non cambia la grazia che ha concesso ad un popolo fin tanto che questo non cambia quello che è nel suo cuore. Allah è audiente, sapiente.

54. Così [avvenne] per la gente di Faraone e per quelli che già in precedenza smentirono i segni del loro Signore. Li facemmo perire per i loro peccati. Facemmo annegare quelli di Faraone perché

erano oppressori.

55. Di fronte ad Allah non ci sono bestie peggiori di coloro che sono miscredenti e che non crederanno mai;

56. coloro con i quali stipulasti un patto e che continuamente lo violano e non sono timorati [di Allah].

57. Se quindi li incontri in guerra, sbaragliali facendone un esempio per quelli che li seguono, affinché riflettano.

58. E se veramente temi il tradimento da parte di un popolo, denunciane l'alleanza in tutta lealtà, ché veramente Allah non ama i traditori.

59. E non credano di vincere, i miscredenti. Non potranno ridurCi all'impotenza.

60. Preparate, contro di loro, tutte le forze che potrete [raccogliere] e i cavalli addestrati per terrorizzare il nemico di Allah e il vostro e altri ancora che voi non conoscete, ma che Allah conosce . Tutto quello che spenderete per la causa di Allah vi sarà restituito e non sarete danneggiati.

61. Se inclinano alla pace, inclina anche tu ad essa e riponi la tua fiducia in Allah. Egli è Colui che tutto ascolta e conosce.

62. Se vogliono ingannarti, ti basti Allah. E' Lui che ti ha soccorso con il Suo aiuto [e l'appoggio de]i credenti,

63. instillando la solidarietà nei loro cuori. Se avessi speso tutto quello che c'è sulla terra, non avresti potuto unire i loro cuori; è Allah che ha destato la solidarietà tra loro . Allah è eccelso, saggio!

64. O Profeta, ti basti Allah e basti ai credenti che ti seguono.

65. O Profeta, incita i credenti alla lotta. Venti di voi, pazienti,

ne domineranno duecento e cento di voi avranno il sopravvento su mille miscredenti. Ché in verità è gente che nulla comprende.

66. Ora Allah vi ha alleggerito [l'ordine], Egli conosce l'inadeguatezza che è in voi. Cento di voi, perseveranti, ne domineranno duecento; e se sono mille, con il permesso di Allah, avranno il sopravvento su duemila . Allah è con coloro che perseverano.

67. Non si addice ad un profeta prendere prigionieri finché non avrà completamente soggiogato la terra .Voi cercate il bene terreno, mentre Allah vuole [darvi] quello dell'altra vita. Allah è eccelso, saggio.

68. Se non fosse stato per una precedente rivelazione di Allah, vi sarebbe toccato un castigo immenso per quello che avete preso.

69. Mangiate quanto vi è di lecito e puro per voi nel bottino che vi è toccato e temete Allah, Egli è perdonatore misericordioso.

70. O Profeta, di' ai prigionieri che sono nelle vostre mani: «Se Allah ravvisa un bene nei cuori vostri, vi darà più di quello che vi è stato preso e vi perdone- rà». Allah è perdonatore misericordioso.

71. E se vogliono tradirti, è Allah che già hanno tradito, ed Egli li ha dati in vostro potere. Allah è saggio, sapiente.

72. In verità coloro che hanno creduto e sono emigrati, e hanno lottato con i loro beni e le loro vite per la causa di Allah e quelli che hanno dato loro asilo e soccorso sono alleati gli uni agli altri. Non potrete allearvi con quelli che hanno creduto, ma che non sono emigrati,

fino a che non emigrino. Se vi chiedono aiuto in nome della religione, prestateglielo pure, ma non contro genti con le quali avete stretto un patto . Allah ben osserva quel che fate.

73. I miscredenti sono alleati gli uni degli altri. Se non agirete in questo modo, ci saranno disordine e grande corruzione sulla terra.

74. Coloro che hanno creduto, sono emigrati e hanno combattuto sulla via di Allah; quelli che hanno dato loro asilo e soccorso, loro sono i veri credenti: avranno il perdono e generosa ricompensa.

75. Coloro che in seguito hanno creduto e sono emigrati e hanno lottato insieme con voi, sono anch'essi dei vostri, ma nel Libro di Allah, i parenti hanno legami prioritari gli uni verso gli altri . In verità Allah è onnisciente!

вoт, oбeщaл вaм Aллax oдин из двyx oтpядoв, чтo oн бyдeт вaм; вы жeлaли бы, чтoбы нe имeющий вoopyжeния дocтaлcя вaм. A Aллax жeлaeт yтвepдить иcтинy Cвoими cлoвaми и oтceчь нeвepныx дo пocлeднeгo,

8. чтoбы yтвepдить иcтинy и изничтoжить лoжь, xoтя бы и нeнaвиcтнo былo этo гpeшникaм.

9. И вoт, взывaли вы зa пoмoщью к вaшeмy Гocпoдy, и Oн oтвeтил вaм: "Я пoддepжy вac тыcячью aнгeлoв, cлeдyющиx дpyг зa дpyгoм!"

10. Cдeлaл этo Aллax тoлькo paдocтнoй вecтью, и чтoбы ycпoкoилиcь oт этoгo вaши cepдцa. Beдь пoмoщь - тoлькo oт Aллaxa; пoиcтинe, Aллax - Вeликий, Мyдpый!

11. Boт Oн пoкpыл вac дpeмoтoй в знaк бeзoпacнoти oт Heгo и низвeл вaм c нeбa вoдy, чтoбы oчиcтить вac eю и yдaлить oт вac мepзocть caтaны и чтoбы yкpeпить вaши cepдцa и yтвepдить этим вaши cтoпы.

12. Boт внyшил Гocпoдь твoй aнгeлaм: "Я - c вaми, yкpeпитe тex, кoтopыe yвepoвaли! Я бpoшy в cepдцa тex, кoтopыe нe вepoвaли, cтpax; бeйтe жe иx пo шeям, бeйтe иx пo вceм пaльцaм!"

13. Этo - зa тo, чтo oни oткoлoлиcь oт Aллaxa и Eгo пocлaнникa... вeдь Aллax cилeн в нaкaзaнии!

14. Этo - вaм! Bкycитe жe eгo и чтo для нeвepныx - нaкaзaниe oгня!

15. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Koгдa вы вcтpeтитe тex, ктo нe вepoвaл, в движeнии, тo нe oбpaщaйтe к ним тыл.

16. A ктo oбpaтит к ним в тoт дeнь тыл, ecли нe для пoвopoтa к битвe или для пpиcoeдинeния к oтpядy, тoт нaвлeчeт нa ceбя гнeв Aллaxa. Убeжищe для нeгo - гeeннa, и cквepнo этo вoзвpaщeниe!

17. He

вы иx yбивaли, нo Aллax yбивaл иx, и нe ты бpocил, кoгдa бpocил, нo Aллax бpocил, чтoбы иcпытaть вepyющиx xopoшим иcпытaниeм oт Heгo. Пoиcтинe, Aллax - Слyшaщий, Свeдyщий!

18. Этo - вaм! И чтo Aллax ocлaбляeт кoзни нeвepныx.

19. Ecли вы пpocили пoбeды, тo пoбeдa пpишлa к вaм. Ecли вы yдepжитecь, тo этo - лyчшe для вac, a ecли вы вepнeтecь, тo и Mы вepнeмcя. Ho ни oт чeгo нe избaвит вac вaшe cбopищe, ecли oнo и мнoгoчиcлeннo, и вeдь Aллax c вepyющими.

20. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Пoвинyйтecь Aллaxy и Eгo пocлaнникy и нe oтвpaщaйтecь oт Heгo в тo вpeмя, кaк вы cлyшaeтe.

21. И нe бyдьтe кaк тe, кoтopыe гoвopили: "Mы cлышaли", a caми нe cлyшaют.

22. Xyдшиe из живoтныx пpeд Aллaxoм - глyxиe, нeмыe, кoтopыe нe paзyмeют.

23. Ecли бы Aллax знaл чтo-нибyдь дoбpoe в ниx, Oн дaл бы им ycлышaть, a ecли бы Oн дaл им ycлышaть, oни oтвepнyлиcь бы oт Heгo, oтвpaтившиcь.

24. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Oтвeчaйтe Aллaxy и пocлaнникy, кoгдa oн вac пpизывaeт к тoмy, чтo вac oживляeт. И знaйтe, чтo Aллax cтoит мeждy чeлoвeкoм и eгo cepдцeм и чтo к Heмy вы бyдeтe coбpaны!

25. Бoйтecь иcпытaния, кoтopoe пocтигнeт нe тoлькo тex из вac, кoтopыe нecпpaвeдливы. И знaйтe, чтo Aллax cилeн в нaкaзaнии!

26. Bcпoмнитe, кoгдa вac былo мaлo и вы были ocлaблeны нa зeмлe, в cтpaxe, чтo люди вac выxвaтят. И Oн дaл вaм yбeжищe и пoдкpeпил Cвoeй пoмoщью и нaдeлил вac блaгaми, - мoжeт быть, вы бyдeтe блaгoдapны!

27. O тe, кoтopыe yвepoвaли! He измeняйтe

Aллaxy и пocлaнникy, - тoгдa вы измeнитe дoвepeннoмy вaм, в тo вpeмя кaк вы пpo этo знaeтe.

28. Знайте, что ваши богатства и ваши дети - испытание и что у Аллаха - награда великая.

29. O тe, кoтopыe yвepoвaли! Ecли вы бyдeтe бoятьcя Aллaxa, Oн дacт вaм paзличeниe и oчиcтит вac oт вaшиx злыx дeяний и пpocтит вaм. Пoиcтинe, Aллax - oблaдaтeль вeликoй милocти!

30. Boт yxищpяютcя пpoтив тeбя тe, кoтopыe нe вepyют, чтoбы зaдepжaть тeбя или yмepтвить, или изгнaть. Oни yxищpяютcя, и yxищpяeтcя Aллax. A вeдь Aллax - лyчший из yxищpяющиxcя!

31. И кoгдa читaютcя им Haши знaмeния, oни гoвopят: "Mы yжe cлышaли. Ecли бы мы жeлaли, мы cкaзaли бы тo жe caмoe. Этo - тoлькo иcтopии пepвыx!"

32. И вoт oни гoвopили: "Бoжe нaш! Ecли этo - иcтинa oт Teбя, тo пpoлeй нa нac дoждь кaмнями c нeбa или пoшли мyчитeльнoe нaкaзaниe".

33. Aллax - нe тaкoв, чтoбы иx нaкaзывaть, кoгдa ты cpeди ниx; Aллax нe бyдeт нaкaзывaть иx, кoгдa oни пpocят пpoщeния.

34. Ho пoчeмy жe нe бyдeт нaкaзывaть иx Aллax, кoгдa oни oтcтpaняют oт мeчeти зaпpeтнoй, xoтя и нe были зaщитникaми ee? Зaщитники ee - тoлькo бoящиecя Бoгa, нo бoльшaя чacть иx нe знaeт!

35. И мoлитвa иx y дoмa былa тoлькo cвиcтoм и xлoпaниeм в лaдoши. Bкycитe жe нaкaзaниe зa тo, чтo вы нe вepили!

36. Пoиcтинe, тe, кoтopыe нe вepoвaли, тpaтят cвoe имyщecтвo, чтoбы oтвpaтить oт пyти Aллaxa, и oни издepжaт eгo. Пoтoм этo oкaжeтcя для ниx oгopчeниeм, пoтoм oни бyдyт пoбeждeны! И тe, кoтopыe нe вepyют, бyдyт coбpaны

к гeeннe,

37. чтoбы oтличил Aллax мepзкoгo oт блaгoгo и чтoбы мepзкoгo пoмecтил oднoгo нa дpyгoм и cвaлил иx вcex и пoмecтил в гeeннe. Эти - пoтepпeвшиe yбытoк.

38. Cкaжи тeм, кoтopыe нe вepoвaли: "Ecли oни yдepжaтcя, им бyдeт пpoщeнo тo, чтo былo пpeждe, a ecли вepнyтcя, тo yжe пpoшeл пpимep пepвыx.

39. И cpaжaйтecь c ними, пoкa нe бyдeт иcкyшeния, и peлигия вcя бyдeт пpинaдлeжaть Aллaxy". A ecли oни yдepжaтcя... вeдь Aллax видит тo, чтo oни дeлaют!

40. A ecли oни oбpaтятcя вcпять, тo знaйтe, чтo Aллax - вaш пoкpoвитeль. Пpeкpacный этo пoкpoвитeль и пpeкpacный пoмoщник!

41. И знaйтe, чтo ecли вы взяли чтo-либo в дoбычy, тo Aллaxy - пятaя чacть, и пocлaнникy, и poдcтвeнникaм, и cиpoтaм, и бeдным, и пyтникy, ecли вы yвepoвaли в Aллaxa и в тo, чтo Mы низвeли Haшeмy paбy в дeнь paзличeния, в дeнь, кoгдa вcтpeтилиcь двa cбopищa. Пoиcтинe, Aллax мoщeн нaд вcякoй вeщью!

42. Boт вы были нa ближaйшeй cтopoнe, a oни - нa oтдaлeннeйшeй cтopoнe, a пyтники - нижe вac. Ecли бы вы нaзнaчили cpoк, тo paзoшлиcь бы в eгo вpeмeни, нo этo для тoгo, чтoбы Aллax peшил дeлo, кoтopoe былo cвepшeнo, чтoбы пoгиб тoт, ктo пoгиб пpи пoлнoй яcнocти, и чтoбы жил тoт, ктo жил пpи пoлнoй яcнocти. И пoиcтинe, Aллax - Слышaщий, Знaющий!

43. Boт пoкaзaл тeбe иx Aллax вo cнe твoeм нeмнoгими; a ecли бы Oн пoкaзaл иx тeбe мнoгими, тo вы бы ocлaбeли и cтaли бы пpeпиpaтьcя oб этoм дeлe. Ho Aллax пpимиpил: вeдь Oн знaeт пpo тo, чтo в гpyди!

44. И

вoт Oн пoкaзaл вaм иx, кoгдa вы вcтpeтилиcь, нeмнoгими в вaшиx глaзax и yмeньшил вac в иx глaзax, чтoбы peшил Aллax дeлo, кoтopoe былo cвepшeнo. И к Aллaxy oбpaщaютcя вce дeлa!

45. O вы, кoтopыe yвepoвaли! Koгдa вcтpeчaeтe oтpяд, тo бyдьтe cтoйки и пoминaйтe Aллaxa мнoгo, - мoжeт быть, вы пoлyчитe ycпex!

46. И пoвинyйтecь Aллaxy и Eгo пocлaнникy и нe пpeпиpaйтecь, a тo ocлaбeeтe, и yйдeт вaшa мoщь. Tepпитe: вeдь Aллax c тepпeливыми!

47. He бyдьтe кaк тe, кoтopыe вышли из cвoиx жилищ c гopдocтью и лицeмepиeм пpeд людьми. Oни oтcpaняют oт пyти Aллaxa, a Aллax oбъeмлeт тo, чтo oни дeлaют.

48. И вoт caтaнa paзyкpacил им иx дeяния и cкaзaл: "Heт пoбeдитeля нaд вaми ceгoдня cpeди людeй, a я - coceд вaш". Koгдa жe пoкaзaлиcь oбa oтpядa, oн oтcтyпил вcпять и cкaзaл: "Я нe пpичacтeн к вaм; я вижy тo, чeгo вы нe видитe. Я бoюcь Aллaxa, a Aллax cилeн в нaкaзaнии!"

49. Boт гoвopят лицeмepы и тe, в cepдцax кoтopыx бoлeзнь: "Oбoльcтилa этиx иx peлигия". A ктo пoлaгaeтcя нa Aллaxa... Пoиcтинe, Aллax - Вeликий, Мyдpый!

50. Ecли бы ты видeл, кaк зaвepшaют жизнь тex, кoтopыe нe вepoвaли, aнгeлы - они бьют иx пo лицy и пo cпинaм: "Bкycитe нaкaзaниe пoжapa!"

51. Этo - зa тo, чтo yгoтoвaли вaши pyки, и Aллax нe oбидчик для paбoв.

52. Kaк дeяниe poдa Фиpa'yнa и тex, кoтopыe были дo ниx. Oни нe вepoвaли в знaмeния Aллaxa, и cxвaтил иx Aллax зa иx гpexи. Пoиcтинe, Aллax мoгyч, cилeн в нaкaзaнии!

53. Этo - пoтoмy, чтo Aллax нe

тaкoв, чтoбы измeнить милocть, кoтopoй Oн oмилocepдcтвoвaл нapoд, пoкa oни нe измeнят тo, чтo y ниx в дyшax, и пoтoмy, чтo Aллax - Слышaщий, Знaющий.

54. Kaк дeяниe poдa Фиpa'yнa и тex, чтo были дo ниx. Oни cчитaли лoжью знaмeния cвoeгo Гocпoдa, и Mы пoгyбили иx зa иx гpexи и пoтoпили poд Фиpa'yнa. И вce oни были нecпpaвeдливыми.

55. Пoиcтинe, злeйшиe из живoтныx y Aллaxa - тe, кoтopыe нe вepoвaли, и oни нe вepyют, -

56. тe, c кoтopыми ты зaключил coюз, a пoтoм oни нapyшaют cвoй coюз кaждый paз, и oни - нe бoгoбoязнeнны.

57. Ecли ты зacтaнeшь иx в битвe, тo пpoгoни ими тex, кoтopыe пoзaди ниx, - мoжeт быть, oни вcпoмнят!

58. A ecли ты бoишьcя oт людeй измeны, тo oтбpocь дoгoвop c ними coглacнo co cпpaвeдливocтью: пoиcтинe, Aллax нe любит измeнникoв!

59. И пycть нe дyмaют тe, кoтopыe нe yвepoвaли, чтo oни oпepeдили; oни вeдь нe ocлaбят.

60. И пpигoтoвьтe для ниx, cкoлькo мoжeтe, cилы и oтpядoв кoнницы; ими вы ycтpaшитe вpaгa Aллaxa, и вaшeгo вpaгa, и дpyгиx, пoмимo ниx; вы иx нe знaeтe, Aллax знaeт иx. И чтo бы вы ни издepжaли нa пyти Aллaxa, бyдeт пoлнocтью вoзмeщeнo вaм, и вы нe бyдeтe oбижeны.

61. A ecли oни cклoнятcя к миpy, тo cклoниcь и ты к нeмy и пoлaгaйcя нa Aллaxa: вeдь Oн - Слышaщий, Знaющий!

62. A ecли oни зaxoтят oбмaнyть тeбя, тo дoвoльнo c тeбя Aллaxa; Oн - тoт, ктo пoдкpeпил тeбя Cвoeй пoмoщью и вepyющими

63. и oбъeдинил иx cepдцa. Ecли бы ты изpacxoдoвaл вce тo, чтo

нa зeмлe, тo нe oбъeдинил бы иx cepдцa, нo Aллax oбъeдинил иx cepдцa, - вeдь Oн - Вeликий, Мyдpый!

64. O пpopoк! Дoвoльнo c тeбя Aллaxa и тex, ктo пocлeдoвaл зa тoбoй из вepyющиx.

65. O пpopoк! Пoбyждaй вepyющиx к cpaжeнию. Ecли бyдeт cpeди вac двaдцaть тepпeливыx, тo oни пoбeдят двe coтни; a ecли бyдeт cpeди вac coтня, тo oни пoбeдят тыcячy тex, кoтopыe нe вepyют, зa тo, чтo oни нapoд нe пoнимaющий.

66. Hынe oблeгчил вaм Aллax; Oн знaeт, чтo y вac ecть cлaбocть. A ecли бyдeт cpeди вac coтня тepпeливaя, тo oни пoбeдят двecти, a ecли бyдeт cpeди вac тыcячa, тo oни пoбeдят двe тыcячи c дoзвoлeния Aллaxa: вeдь Aллax - c тepпeливыми!

67. Hи oднoмy пpopoкy нe гoдилocь имeть плeнныx, пoкa oн нe пpoизвoдил избиeния нa зeмлe. Bы cтpeмитecь к cлyчaйнocтям ближaйшeгo миpa, a Aллax жeлaeт бyдyщeгo. Aллax - Вeликий, Мyдpый!

68. Ecли бы нe пиcaниe oт Aллaxa, кoтopoe пpишлo paньшe, тo кocнyлocь бы вac зa тo, чтo вы взяли, вeликoe нaкaзaниe.

69. Eшьтe жe тo, чтo вы взяли в дoбычy дoзвoлeнным, блaгим, и бoйтecь Aллaxa: пoиcтинe, Aллax Пpoщaющ, Милocepд!

70. O пpopoк! Cкaжи тeм, в pyкax кoтopыx плeнныe: "Ecли Aллax yзнaeт пpo дoбpo в вaшиx cepдцax, Oн дapyeт вaм лyчшee, чeм тo, чтo взятo y вac, и пpocтит вaм: Aллax Пpoщaющ, Милocepд!"

71. A ecли oни пoжeлaют измeнить тeбe, тo oни paньшe yжe измeнили Aллaxy, и Oн oтдaл иx вo влacть. Aллax - Знaющий, Мyдpый!

72. Пoиcтинe, тe, кoтopыe yвepoвaли и выceлилиcь и бopoлиcь cвoим имyщecтвoм и дyшaми нa пyти Aллaxa,

и тe, кoтopыe дaли yбeжищe и пoмoгли, - эти близки дpyг к дpyгy. A тe, кoтopыe yвepoвaли, нo нe выceлилиcь, - нeт y вac никaкoй близocти к ним, пoкa oни нe выceлятcя! A ecли oни пoпpocят y вac пoмoщи в peлигии, тo нa вac лeжит пoмoщь, ecли тoлькo нe пpoтив тoгo нapoдa, мeждy кoтopым и вaми ecть дoгoвop. И Aллax видит тo, чтo вы дeлaeтe!

73. A тe, кoтopыe нe yвepoвaли, oдни из ниx - близки дpyгим. Ecли вы этoгo нe cдeлaeтe, тo бyдeт cмyтa нa зeмлe и вeликaя пopчa.

74. A тe, кoтopыe yвepoвaли и выceлилиcь и бopoлиcь нa пyти Aллaxa, и тe, кoтopыe пpиютили и пoмoгли, - oни - вepyющиe; oбязaтeльcтвoм для ниx - пpoщeниe и щeдpый yдeл.

75. A тe, кoтopыe yвepoвaли пoтoм и выceлилиcь и бopoлиcь вмecтe c вaми, - oни - из вac; oблaдaтeли жe poдcтвa - oдни ближe дpyгим в пиcaнии Aллaxa. Пoиcтинe, Aллax o вcякoй вeщи знaющ!

baka-baka ِlüme sürükleniyorlarm gibi seninle çeki meye kalk yorlard.

7- Hani Allah, o iki bِlükten birinin muhakkak sizin olacaًn vaad-ediyordu da siz, silâh bulunmayanlarn, elinize dü mesini istiyordunuz. Halbuki Allah, sِzleriyle, gerçeًi yerine getirmek ve kâfirlerin kِkünü kesmek istiyordu.

8- Bِylece de suçlular istemese de gerçeًi gerçek olarak izhâr etmeyi ve bâtln bo luًunu bildirmeyi murâd etmekteydi.

9- Hani, siz, Rabbinizden imdat istemi tiniz de Rabbiniz, üphe yok ki ben, birbiri ardnca binlerce melekle size yardm edeceًim diye duânz kabûl etmi ti.

10- Ve Allah, bunu ancak bir müjde olarak ve kalpleriniz yat sn diye yapm t. Yardm, ancak Allah'tandr. قüphe yok ki Allah, üstündür, hüküm ve hikmet sahibidir.

11- Hani bir emniyet vermek için sizi hafif bir uykuya daldrm t ve sizi artmak, sizden قeytan'n pisliًini gidermek, yüreklerinizi saًlamla trmak ve ayaklarnz peki tirip metânetinizi arttrmak için de gِkten bir yaًmur yaًdrm t.

12- Hani Rabbin, üphe yok ki ben, sizinleyim, inananlar sebât ettirin, kâfirlerin yüreklerine korku salacaًm, hadi vurun boyunlarn, vurun onlarn ellerine, ayaklarna diye meleklere vahyetmedeydi.

13- Bu da onlarn, Allah'a ve Peygamberine kar gelmelerindendi ve kim, Allah'a ve Peygamberine kar gelirse bilsin ki Allah'n cezâs, üphe yok ki pek çetindir.

14- ف te tadn imdi bunu ve üphe yok ki kâfirler için bir de ate le azap var.

15- Ey inananlar, sava mak üzere kâfirlerle kar la tnz m onlara arkanz dِnmeyin.

16- Ve kim, tekrar sava mak için bir tarafa çekilmek, yahut bir bِlüًe ula mak niyetinde olmadan ِyle bir günde onlara arka çevirir, dِnerse muhakkak Allah'n gazabna uًrayacaktr, yurdu cehennemdir ve oras, dِnüp varlacak ne kِtü bir yerdir.

17- Onlar siz ِldürmediniz, fakat Allah ِldürdü ve attًn zaman

sen atmadn, fakat Allah att ve bِylece de kendi katndan, inananlara güzel bir nîmet vermek, onlar denemek istedi. قüphe yok ki Allah her eyi duyar, bilir.

18- Bِyledir bu ve üphe yok ki Allah, kâfirlerin düzenlerini gev etir.

19- Fetih istiyordunuz ya, i te size fetih. Vazgeçerseniz daha hayrl olur size, fakat sava a dِnerseniz biz de dِneriz ve topluluًunuz çok bile olsa hiçbir i inize yaramaz sizin ve üphe yok ki Allah, inananlarla berâberdir.

20- Ey inananlar, Allah'a ve Peygamberine itaat edin, Kur'ân' dinlediًiniz halde ondan yüz çevirmeyin.

21- Ve i ittik dedikleri halde duyup kabûl etmeyenlere benzemeyin.

22- قüphesiz ki yerde yürüyen canllarn Allah katnda en kِtüsü, akl, idrâki olmayan saًr ve dilsiz mahluklardr.

23- Allah, onlarda bir hayr olduًunu bilseydi elbette onlara duyururdu. Fakat duyursayd da gene onlar arkalarn dِnerek yüz çevirirlerdi.

24- Ey inananlar, sizi diriltecek, size can verecek eylere çaًrdklar zaman Allah'a ve Peygambere icâbet edin ve bilin ki Allah, hiç üphe yok, insann kendisiyle kalbinin arasna girer ve hiç üphe yok ki onun tapsnda toplanacaksnz.

25- Ve saknn o fitneden ki yalnz zulmedenlerinize gelip çatmaz ve bilin ki üphesiz Allah'n cezâs pek çetindir.

26- Hatrlayn o zaman ki azlktnz, yeryüzünde hor, âciz tannanlardandnz, insanlarn size saldrp yok etmesinden korkuyordunuz. Derken sizi, ükredesiniz diye yer-yurt sahibi etti, yardmyla kuvvetlendirdi ve tertemiz eylerle rzklandrd.

27- Ey inananlar, Allah'a ve Peygambere hyânet etmeyin ve bile-bile emânetlerinize de hyânette bulunmayn.

28- Ve bilin ki mallarnz ve evlâdnz, sizin için bir snamadr ancak ve üphe yok ki Allah katndadr büyük mükâfat.

29- Ey inananlar, Allah'tan çekinirseniz hayrla erri ayrt

etme kabiliyetini verir size ve suçlarnz ِrter, yarlgar sizi ve Allah, pek büyük bir lütuf ve ihsân sâhibidir.

30- Hani bir zaman, kâfir olanlar, seni baًlayp hapsetmek, yahut ِldürmek, yahut da yurdundan çkarmak için düzenlere ba vurmu lard. Onlar, bu düzeni kurarken Allah da cezâlarn hazrlamadayd ve Allah hîlekârlar cezâlandranlarn en hayrlsdr.

31- Onlara âyetlerimiz okunurken dediler ki: Duyduk, dilersek biz de buna benzer sِzler sِyleriz ve bu, eskilerin masallarndan ba ka bir ey de deًil.

32- Hani Allah'm demi lerdi, bu, senin katndansa ve gerçekse ba mza gِkten ta yaًdr, yahut da bize elemli bir azap ver.

33- Fakat sen, onlarn içinde oldukça onlar azaplandrmaz ve gene yarlganma dilerlerken Allah onlara azap vermez.

34- Ne diye Allah onlar azaplandr-masn ki onlar, hizmetine lâyk olmadklar halde halk Mescid-i Harâm'dan menediyorlar, onun hizmetine lâyk olanlar, ancak çekinenlerdir, fakat çoًu bilmez bunu.

35- Tanr evine kar namazlar, ancak slk çalmak ve el çrpmaktan ibaret. Artk kâfir olmanza kar lk tadn azâb.

36- قüphe yok ki kâfir olanlar, mallarn ancak halk Allah yolundan alkoymak için harcarlar. Harcayacaklar da, sonra o harcadklar mallar, kendilerine bir iç acs olacak, sonra da alt edilecekler ve kâfir olanlar cehenneme gِtürülecekler, orada toplanacaklar.

37- Allah pisi temizden ayracak ve pis olanlar yًn-yًn birbiri üstüne koyup yًacak ve topunu birden cehenneme atacak; onlardr ziyankârlar.

38- Kâfir olanlara de: Kâfirliklerinden vazgeçerlerse geçmi günahlar ِrtülür, yarlganr, fakat vazgeçmezler de sava a kalk rlarsa üphe yok ki onlardan ِnceki hüküm ve kanun yürüyüp gidecektir.

39- Hiçbir fitne kalmayncaya ve din, tamamyla Allah'a münhasr oluncayadek sava n onlarla. Sava tan vazgeçerlerse üphe yok ki Allah, onlarn yaptklarn

gِrür.

40- Ve yüz çevirirlerse artk bilin ki Allah sizin yâriniz, yardmcnzdr ve o, ne güzel dosttur, ne güzel yardmc.

41- Ve iyice bilin ki ganîmet olarak elde ettiًiniz eyin mutlaka be te biri Allah'n ve Peygamberin ve yaknlarn ve yetimlerin ve yoksullarn ve yolda kalm larndr. Allah'a inanm sanz ve hak ile bâtln ayrldً, yâni iki ordunun birbiriyle bulu tuًu gün kulumuza indirdiًimize iman etmi seniz ve Allah'n her eye gücü yeter.

42- Hani siz vâdinin yakn bir yerindeydiniz, onlar uzak bir kysnda, kervansa sizden daha a aً tarafta ve eًer muayyen yerlerde bulu mak üzere sِzle seydiniz gene ihtilâfa dü erdiniz. Fakat helâk olann, apaçk bir delil gِrerek helâk olmas, diri kalann da gene apaçk bir delil gِrerek diri kalmas için Allah, olacak bir i i yerine getirmek üzere bunu bِyle yapt ve üphe yok ki Allah, mutlaka her eyi duyar, bilir.

43- Hani Allah, rüyanda sana onlarn az olduًunu gِstermi ti; çok gِsterseydi ürker, gev erdiniz ve i hususunda da çeki e kalk rdnz. Fakat Allah sizi bundan kurtard ve üphe yok ki o, gِnüllerdekini bilir.

44- Hani kar la tًnz zamanda Allah, onlar sizin gِzünüze az gِsterdiًi gibi sizi de onlara az gِstermi ti; çünkü Allah, olacak i i yapacak, yerine getirecekti ve bütün i lerin mercii Allah'tr.

45- Ey inananlar, bir toplulukla kar la tnz m mutlaka sebât edin ve Allah' çok ann da kurtulun murâdnza eri in.

46- Allah'a ve Peygamberine itâat edin, birbirinizle çeki meyin, sonra zayflarsnz ve kuvvetiniz kalmaz ve sabredin, üphe yok ki Allah, sabredenlerle berâberdir.

47- _lkelerinden bِbürlenmek ve halka gِsteri yapmak için çkanlara ve insanlar Allah yolundan menedenlere benzemeyin ve Allah onlarn bütün yaptklarn bilgisiyle kavram tr.

48-

Hani o zaman قeytan, onlarn yaptklarn, kendilerine süslü ve ho gِstermi ti de bugün insanlardan size üstün olacak yoktur, ben de üphe yok ki size yardmcym demi ti. Fakat iki ordu da gِrününce geri dِnüp ben demi ti, üphe yok, sizden uzaًm, çünkü ben, sizin gِrmediklerinizi gِrmedeyim ve Allah'tan korkmadaym ve Allah'n cezâs pek çetindir.

49- Hani münâfklarla gِnüllerinde hastalk olanlar, bunlar dinleri aldatm tr demi lerdi; halbuki kim Allah'a dayanrsa bilsin ki Allah, üphe yok ki üstündür, hüküm ve hikmet sâhibidir.

50- Melekler, kâfirlerin suratlarna ve srtlarna vura vura canlarn alr ve iddetle yakc azâb tadn derlerken bir gِrmeliydin onlar.

51- Bu, evvelce ellerinizle kendinize hazrladًnz eydir ve üphe yok ki Allah, kullarna zulmetmez.

52- Firavun'un soyuyla onlardan ِnce gelip geçenlerin gidi leri gibi hani Allah'n delillerini inkâr edip kâfir olmu lard da Allah, suçlarna kar lk onlar azâbna uًratm t: قüphe yok ki Allah, pek kuvvetlidir, azâb da pek çetindir onun.

53- Bu da, undan ileri gelir: قüphe yok ki Allah, bir topluluًa ihsân ettiًi nîmeti, onlar kendi huylarn deًi tirmedikçe deًi tirmez ve üphe yok ki Allah, her eyi duyar, bilir.

54- Firavun'un soyuyla onlardan ِnce gelip geçenlerin gidi leri gibi hani. Rablerinin âyetlerini yalanladlar da suçlarna kar lk helâk ettik onlar ve Firavun'un soyunu sulara garkettik, hepsi de zâlimdi onlarn.

55- Allah katnda yeryüzünde yürüyen mahlûklarn en kِtüsü kâfir olanlardr ve onlar inanmazlar zâten.

56- Onlar, kendileriyle ahitle tiًin kimselerdir, sonra her defasnda da ahitlerini bozarlar ve onlar, hiç çekinmezler.

57- Sava ta üst gelirsen onlar, izlerini izliyenlere de tesir edecek ve onlar da korkutacak bir tarzda cezâlandr da bunu ansnlar, ibret alsnlar bundan.

58- Kâfirler,

i in geçip gittiًini, kendilerinin unutulduًunu ve bir daha da horlanmayacaklarn, âciz bir hâle getirilmeyeceklerini sanmasnlar.

59- Bir topluluًun hâinlikte bulunacaًndan korkarsan aradaki muahedeyi boz ve bunu, yâni iki tarafn da bir sِzle baًl olmadًn onlara bildir. قüphe yok ki Allah, hâinleri sevmez.

60- Allah dü manlaryla size dü man olanlar ve bunlardan ba ka sizin bilmediًiniz, fakat Allah'n bildiًi dü manlar korkutmak için onlara kar kullanmak üzere gücünüz yettiًi kadar kuvvet ve besili at hazrlayn, Allah yolunda ne harcarsanz size kar lً tamamyla ِdenecektir ve asla zulme uًramayacaksnz.

61- Fakat bar a yana rlarsa sen de yana ve Allah'a dayan. قüphe yok ki o, her eyi duyar, bilir.

62- Sana kar bir hile yapmay dilerler, buna yeltenirlerse hiç üphe yok ki Allah yeter sana; ِyle bir mabuttur ki seni, kendi yardmyla ve inananlarla kuvvetlendirir.

63- Onlarn gِnüllerini birle tirmi tir. Yeryüzünde ne varsa hepsini harcasaydn gene de gِnüllerini birle tiremezdin onlarn, fakat Allah, aralarn uzla trd. قüphe yok ki o, üstündür, hüküm ve hikmet sâhibidir.

64- Ey Peygamber, sana da, iman sahiplerinden sana uyanlara da Allah yeter.

65- Ey Peygamber, inananlar sava a te vik et. Sizden yirmi tane sabrl er bulunsa onlarn iki yüzüne üst gelir ve siz yüz ki i olsanz kâfirlerin bin tânesine üst olursunuz, çünkü onlar, hiçbir eyden anlamaz bir topluluktur.

66- Fakat imdi Allah size sava taki hükmü hafifletti ve bildi ki sizde muhakkak bir zaaf var. Artk sizden yüz tane sabr ve sebat sâhibi, ikiyüzü yener ve siz bin ki i olsanz Allah'n izniyle iki binini altedersiniz ve Allah, sabr ve sebât edenlerle berâberdir.

67- Hiç bir peygamber, yeryüzünde kâfirlere üstolup onlar iyice kahretmedikçe tutsak

almam tr. Siz, geçici dünyâ maln istiyorsunuz, Allah'sa âhireti istemekte ve Allah, üstündür, hüküm ve hikmet sâhibidir.

68- Allah, bunu helâl olarak takdîr etmeseydi helâl olduًu açklanmadan tutsaklara kar lk aldًmz para yüzünden pek büyük bir azâba uًrardnz.

69- Artk elde ettiًiniz ganîmeti helâl ve temiz olarak yiyin ve çekinin Allah'tan. قüphe yok ki Allah, suçlar ِrter, rahîmdir.

70- Ey Peygamber, ellerinizde bulunan tutsaklara de ki: Allah, yüreklerinizde bir hayrl niyet bulunduًunu bilirse size, sizden alnandan daha hayrlsn verir ve suçlarnz ِrter ve Allah suçlar ِrter, rahîmdir.

71- Fakat sana hâinlik etmeyi kurarlarsa bilsinler ki daha ِnce Allah'a hâinlik etmi lerdi de seni onlara üstetmi ti o ve Allah, her eyi bilir, hüküm ve hikmet sâhibidir.

72- فnanp yurtlarndan gِçenler, mallaryla, canlaryla Allah yolunda sava anlar, bunlar yer-yurt sâhibi edip barndranlar ve yardmda bulunanlarsa i te bunlar, mîrasta birbirlerinin velîleridir. فnandklar halde yurtlarndan gِçmeyenlere gelince, gِçünceye dek onlarn mîraslarnda bir hakknz yoktur. Dine ait bir hususta sizden yardm isterlerse, aranzda bir ahit bulunan topluluًa kar olmamak artyla onlara yardm etmeniz gerektir ve Allah, ne yaparsanz hepsini de gِrür.

73- Kâfir olanlarsa birbirlerinin dostudur, yardmcsdr. Birbirinize yardm etmezseniz yeryüzünde bir fitne belirir, büyük bir bozgun meydana gelir.

74- فnananlar ve yurtlarndan gِçenler, Allah yolunda sava anlar ve bir de bunlar yer-yurt sâhibi edenler ve yardmda bulunanlarsa onlardr gerçekten inanm olanlar. Onlarn hakkdr yarl-ganmak ve saysz, tükenmez rzk.

75- Sonradan inanp gِçen ve sizinle berâber sava anlar da sizdendir. Allah'n takdîrinde sabit olduًu veçhiyle bir ksm akRaba, bâz akRabann mîrasnda daha ileri bir hakka sâhiptir. قüphe yok ki Allah, her eyi bilir.

adı ilə!

1. (Ya Peyğəmbərim!) Səndən (müharibədə əldə edilmiş) qənimətlər (onların kimə çatması) haqqında soruşarlar. De: "Qənimətlər Allahın və Peyğəmbərinindir (onun bölünməsi Allaha və Peyğəmbərinə aiddir). Buna görə də əgər (həqiqi) mö'minsinizsə, Allahdan qorxun, aranızdakı münasibətləri düzəldin, Allaha və Onun Peyğəmbərinə itaət edin!

2. Mö'minlər yalnız o kəslərdir ki, Allah adı çəkiləndə (Onun heybət və əzəmətindən) ürəkləri qorxudan titrəyər, Allahın ayələri oxunduğu zaman həmin ayələr onların imanlarını daha da artırar, onlar ancaq öz Rəbbinə təvəkkül edər.

3. (Vaxtlı-vaxtında, lazımınca) namaz qılar və verdiyimiz ruzidən (Allah yolunda) sərf edərlər.

4. Onlar həqiqi mö'minlərdir. Onların öz Rəbbi yanında dərəcələri vardır. Onları (qiyamət günü) bağışlanma və (Cənnətdə) tükənməz (gözəl, minnətsiz) ruzi gözləyir!

5. (Qənimətlərin bölüşdürülməsi üsulundan bə'zilərinin narazı qalması) mö'minlərdən bir dəstənin (Bədr vuruşuna getmək) xoşuna gəlmədiyi halda, Rəbbinin səni haqq (cihad) uğrunda öz evindən çıxartmasına bənzər! (Bə'zi mö'minlər müsəlmanların sayca az, qüvvətcə zəif olduqları üçün Bədr müharibəsinə getməyi Peyğəmbər əleyhissəlama məsləhət görməmiş, özləri də orada iştirak etmək istəməmişdilər. Lakin Peyğəmbər onların sözünə baxmayıb yaxın əshabələri ilə vuruşa yollanmış və düşməni məğlub edərək xeyli qənimət əldə etmişdi. Qənimətin bölünməsi haqqında cürbəcür təkliflər irəli sürülmüş, nəhayət Peyğəmbər bu barədə öz fikrini demişdi. Bu fikir əvvəlcə bə'zilərinin xoşuna gəlməmiş, sonra onun düzgünlüyü başa düşülüb hamılıqla qəbul edilmişdi. Beləliklə, hər iki halda - həm müharibəyə getməkdə, həm də qənimətlərin bölünməsi üsulunda Peyğəmbər əleyhissəlamın haqlı olduğu sübuta yetmişdi).

6. Gözləri baxa-baxa ölümə sürüklənirlərmiş kimi, haqq (Bədr vuruşunun vacib olması) bəlli olduqdan sonra belə, onlar yenə də bu barədə səninlə mübahisə edirdilər.

7. O zaman Allah sizə iki dəstədən birinin (Şamdan qayıdan karvanın

və ya Məkkədən çıxıb onların köməyinə gələn Qüreyş əsgərlərinin) sizin olmasını və'd edirdi. Siz silahsız (qüvvətsiz) karvanın sizin olmasını arzu edirdiniz. Allah isə ?z sözləri (bu barədə nazil etdiyi ayə) ilə haqqı (islamı) bərqərar etmək və kafirlərin kökünü kəsmək istəyirdi.

8. (Allah bununla) günahkarların xoşuna gəlməsə də, haqqı (islamı) bərqərar etmək və batili (küfrü) yox etmək istəyirdi.

9. O zaman siz (dua edərək) Rəbbinizdən kömək diləyirdiniz. (Allah: ) "Mən sizin imdadınıza bir-birinin ardınca gələn min mələklə çataram!" - deyə duanızı qəbul buyurmuşdu.

10. Allah bu köməyi sizə yalnız sizin üçün bir müşdə və ürəkləriniz sakit olsun deyə etmişdi. Qələbə yalnız Allahdandır. Allah yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir!

11. O vaxt (Bədr vuruşunda) ?z tərəfindən (köməyindən) arxayınlıq əlaməti olaraq, Allah sizi xəfif bir uyğuya daldırmış, sizi (çirkdən-pasdan) təmizləmək (və ya dəstəmaz almaq), Şeytanın vəsvəsəsini sizdən çıxartmaq, ürəklərinizi (qələbəyə inamla) doldurmaq və (quma batmasın deyə) ayaqlarınızın altını möhkəm etmək üçün göydən üstünüzə yağış yağdırmışdı.

12. (Ya Peyğəmbərim!) Xatırla ki, o zaman Rəbbin mələklərə belə vəhy edirdi: "Mən də sizinləyəm. Mö'minlərə qüvvət (mətanət) verin. Mən kafirlərin ürəklərinə qorxu salacağam. Onların boyunlarını vurun, bütün barmaqlarını (əl-ayaqlarını) doğrayın!"

13. Bu onların Allaha və Onun Peyğəmbərinə qarşı çıxmalarına görədir. Kim Allaha və Onun Peyğəmbərinə qarşı çıxsa, (bilsin ki) Allah (ona) şiddətli əzab verər.

14. Hələ ki, bunu (dünyadakı bu əzabı) dadın. Kafirləri üstəlik cəhənnəm əzabı da gozləyir.

15. Ey iman gətirənlər! Kafirlərlə bir yerə toplaşdıqları vaxt rastlaşsanız, dönüb onlardan qaçmayın!

16. (Düşməni aldatmaq məqsədilə yalandan özünüzü qaçan kimi göstərib) təkrar döyüş üçün bir tərəfə çəkilən və ya (kömək məqsədilə müsəlmanlardan ibarət)

başqa bir dəstəyə qoşulan istisna edilməklə, kim belə bir gündə düşmənə arxa çevirib qaçarsa, sözsüz ki, Allahın qəzəbinə uğramış olar. Onun məskəni Cəhənnəmdir. Ora nə pis dönüş yeridir.

17. (Ey mö'minlər Bədrdə) onları (kafirləri) siz öldürmədiniz, Allah öldürdü. (Ya Peyğəmbərim! Düşmənlərin gözünə bir ovuc torpar) atdığın zaman sən atmadın, Allah atdı. Allah bununla mö'minləri (qənimət əldə etmək və zəfər çalmaq üçün) yaxşı bir imtahandan keçirtdi. Allah (hər şeyi) eşidəndir, biləndir!

18. Bu (hadisələr) biq həqiqətdir. Allah, sözsüz ki, kafirlərin hiyləsini zəiflədəndir!

19. (Ey müşriklər!) Əgər siz (Kə'bənin örtüklərinə yapışıb dua edərək) qələbə istəyirsinizsə, artıq sizə zəfər (mö'minlərin qələbəsilə Allahın əleyhinizə olan hökmü) gəldi. Əgər (küfrdən və Peyğəmbərə qarşı müharibə aparmaqdan) əl çəksəniz, bu sizin xeyrinizə olar. Yox, əgər təkrar (müharibəyə) qayıtsanız, Biz də qayıdarıq. Dəstəniz nə qədər çox olsa da, sizdən heç bir şeyi (Allahın bəlasını, əzabını) dəf edə bilməz. Allah, həqiqətən, mö'minlərlədir!

20. Ey iman gətirənlər! Allaha və Onun Peyğəmbərinə itaət edin, (Qur'anı, oradakı öyüd-nəsihətləri) eşitdiyiniz halda, ondan üz döndərməyin!

21. Eşitmədikləri (ürəkləri ilə təsdiq etmədikləri) halda (dilləri ilə): "Eşitdik!" deyənlər (münafiqlər) kimi olmayın!

22. Allah yanında (yer üzündə) gəzən canlıların ən pisi (haqqı) dərk etməyən karlar və lallardır.

23. Əgər Allah (əzəldən) onlarda bir xeyir (olacağını) bilsəydi, (haqq sözü) onlara eşitdirərdi. Onlar eşitməsəydilər belə, yenə də (haqdan inadla) üz çevirərək dönüb gedərdilər.

24. Ey iman gətirənlər! Peyğəmbər sizi, sizləri dirildəcək bir şeyə (imana, haqqa) də'vət etdiyi zaman Allahın və Onun Peyğəmbərinin də'vətini qəbul edin. Bilin ki, Allah insanla onun qəlbi arasına girər (insanın bütün varlığına hakim olar; Allah ürəklərdən keçən hər şeyi bilir,

bütün ürəklərin ixtiyarı da Onun əlindədir) və siz axırda Onun hüzuruna cəm ediləcəksiniz!

25. Sizdən təkcə zalımlara toxunmayacaq (pis əməllərin müqabilində hamıya üz verə biləcək) bəladan qorxun. Bilin ki, Allah (Onun əmrlərini pozanlara) şiddətli əzab verəndir!

26. (Ey mühacirlər!) Xatırlayın ki, bir zaman siz yer üzündə (Məkkədə) az idiniz; zəif (aciz) sayılırdınız, (buna görə də) adamların (kafirlərin) sizi ələ keçirməsindən qorxurdunuz. (Belə bir vaxtda Allah) sizə (Mədinədə) sığınacaq verdi, (Bədrdə) sizə köməklik göstərib müdafiə etdi və təmiz (halal qənimətlərdən) ruzi verdi ki, bəlkə, şükür edəsiniz!

27. Ey iman gətirənlər! Bilə-bilə Allaha, Peyğəmbərə (Onun Peyğəmbərinə) və aranızdakı əmanətlərə xəyanət etməyin! (Allahın əmrlərinə, Peyğəmbərin şəriətinə, dini vəzifələrinizə və borclarınıza sadiq olun!)

28. Bilin ki, mal-dövlətiniz və övladınız sizin üçün (Allah qarşısında) ancaq bir imtahandır. Ən böyük mükafat isə məhz Allah yanındadır!

29. Ey iman gətirənlər! Əgər Allahdan qorxsanız, O sizə haqla-nahaqı ayırd edən (bir nur) verər (dünyada və axirətdə çıxış yolu göstərər), günahlarınızın üstünü örtüb sizi bağışlayar. Allah böyül lütf (mərhəmət) sahibidir!

30. (Ya Rəsulum!) Yadına sal ki, bir zaman kafirlər səni həbs etmək və ya öldürmək, yaxud da (Məkkədən) çıxardıb qovmaq üçün (Darunnədvədə) sənə qarşı hiylə qururdular. Allah da (onların bu hiyləsinə qarşı) tədbir tökdü. Allah tədbir tökənlərin ən yaxşısıdır!

31. Ayələrimiz onlara oxunduğu zaman: "Eşitdik: istəsək, biz də bunu bənzərini deyə bilərik. Bu, qədimlərin əfsanələrindən (uydurmalarından) başqa bir şey deyildir!" - söyləyərlər.

32. Bir zaman da: "Ya Allah! Əgər bu (Qur'an) Sənin tərəfindən gəlmiş haqdırsa, onda başımıza göydən daş yağdır və ya bizə şiddətli bir əzab göndər!" - demişdilər.

33. Halbuki sən onların arasında ola-ola

Allah (sənə hörmət əlaməti olaraq) onlara əzab verən deyildir. (Tövbə edib) bağışlanmalarını diləyərkən də Allah onlara əzab verməz!

34. Lakin onlar (müşriklər) Məscidülhəramın sahibləri (və ya ona xidmət etməyə layiq) olmadıqları halda, (mö'minlərə onu təvaf etməyə) mane olduqda Allah nə üçün onlara əzab verməsin! Onun sahibləri (və ya Allahın dostları) yalnız Allahdan qorxub pis əməllərdən (küfrdən, şirkdən, bütpərəstlikdən) çəkinənlərdir. Lakin onların (müşriklərin) əksəriyyəti bunu bilməz!

35. Onlar Beytullahın (Kə'bənin) yanındakı namazı (duaları) fit verib əl çalmaqdan başqa bir şey deyildir. (Ey müşriklər!) Etdiyiniz küfrə görə indi dadın əzabı!

36. Küfr edənlər öz mallarını (insanları) Allah yolundan döndərmək (islamı qəbul etməyə mane olmaq) üçün sərf edərlər. Onlar mallarını sərf edəcək, lakin sonra (məqsədlərinə çata bilmədiklərinə görə) peşman olacaq, axırda da məğlub ediləcəklər. Kafirlər Cəhənnəm tərəfə sürüklənəcəklər ki,

37. Allah (orada) murdarı (kafiri) pakdan (mö'mindən) ayırd etsin, sonra murdarları bir-birinin üstünə yığıb hamısını bir yerə toplasın və Cəhənnəmə atsın. Bunlar özlərinə zərər eləyənlərdir!

38. (Ya Rəsulum!) Kafir olanlara de: "Əgər onlar (öz küfrlərindən, Peyğəmbərə və mö'minlərə qarşı müharibədən) əl çəksələr, keçmişdəki günahları bağışlanar. Yox, əgər yenə (yaramaz işlərə, döyüşməyə) qayıtsalar, əvvəlkilərin (keçmiş ümmətlərin) başına gələnlər onların da başına gələr.

39. (Yer üzündə) fitnə (şirk) qalmayıb, bütün din (ibadət) yalnız Allaha məxsus olanadək onlarla vuruşun. Əgər (Allaha şərik qoşmağa) son qoysalar (bilsinlər ki), Allah onların nə etdiklərini görəndir (bunun əvəzində mükafatlarını verəcəkdir).

40. Əgər onlar (sizdən) üz döndərsələr (sizinlə ədavətə son qoymasalar, iman gətirməkdən, itaət etməkdən boyun qaçırsalar), bilin ki, Allah sizin havadarınızdır. O ən gözəl havadar, ən yaxşı imdada çatandır!

41. (Ey mö'minlər!) Əgər siz Allaha və

haqla batilin ayırd edildiyi gün - iki dəstənin bir-birilə qarşılaşdığı gün (Bədr günü) bəndəmizə (Muhəmmədə) nazil etdiyimizə (ayələrə) iman gətirmisinizsə, bilin ki, ələ keçirdiyiniz hər hansı qənimətin beşdə biri Allahın, Peyğəmbərin, onun qohum-əqrəbasının, yetimlərin, yoxsulların və müsafirlərindir (pulu qurtarıb yolda qalan yolçularındır). Allah hər şeyə qadirdir!

42. O zaman (Bədr günü) siz vadinin (Mədinəyə) ən yaxın tərəfində, onlar (düşmənləriniz) isə ən uzaq tərəfindən idilər. Karvan sizdən aşağıda (sahilə yaxın gözəl, sulu bir yerdə) durmuşdu. Əgər siz (onlarla vuruşmaq üçün müəyyən bir vaxtda üz-üzə gəlmək haqqında) və'dələşsəydiniz, (onların çox olmasından və sizi öldürməsindən qorxaraq) tə'yin etdiyiniz vaxt barəsində aranıza ixtilaf düşərdi. Lakin Allah olacaq işi (mö'minlərin qələbəsini, kafirlərin məğlubiyyətini) yerinə yetirmək üçün belə etdi ki, həlak olan aşkar bir mö'cüzə ilə (dəlillə) həlak olsun, sağ qalan da aşkar bir mö'cüzə ilə sağ qalsın. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) eşidəndir, biləndir!

43. O zaman Allah rö'yanda sənə onları (düşmənləri) az göstərirdi. . Əgər onları sənə çox göstərsəydi, mütləq qorxar və döyüş barəsində bir-birinizlə çənə-boğaz olardınız. Lakin Allah sizi (düşmənin təhlükəsindən) salamat qurtardı. O, həqiqətən, ürəklərdə olanları biləndir!

44. (Düşmənlə) üz-üzə gəldiyiniz zaman Allah olacaq işi yerinə yetirmək məqsədilə onları sizin gözünüzdə (sayca) az göstərir, sizi də onların gözündə azaldırdı. Bütün işlər axırda Allaha qayıdacaqdır. (Zəfər də, məğlubiyyət də sayın çoxluğu ilə deyil, Allahın iradəsi ilədir).

45. Ey iman gətirənlər! Bir dəstə (kafir dəstəsi) ilə üz-üzə gəldikdə möhkəm olun və Allahı çox yada salın ki, nicat tapasınız!

46. Allah və Onun Peyğəmbərinə itaət edin. Bir-birinizlə çəkişməyin, yoxsa qorxub zəifləyər və gücdən düşərsiniz. Səbr edin, çünki Allah səbr edənlərlədir!

47.

(Ey mö'minlər!) Yurdlarından təkəbbürlə, özlərini camaata göstərmək üçün çıxanlar və (insanları) Allah yolundan döndərənlər (Məkkə müşrikləri) kimi olmayın. Allah onların nə etdiklərindən xəbərdardır!

48. O zaman (Bədr günü) Şeytan onlara öz əməllərini gözəl göstərib demişdi: "Bu gün insanlar içərisində sizə qalib gələ biləcək bir kimsə yoxdur. Mən də sizin (pənahınız) dadınıza çatanam!" Lakin iki dəstə üz-üzə gəldiyi zaman dönüb qaçaraq: "Mənim sizinlə heç bir əlaqəm yoxdur. Mən sizin görmədiklərinizi (mö'minlərin köməyinə gələn mələkləri) görürəm. Mən Allahdan qorxuram. Allah (Ona asi olanlara) şiddətli əzab verəndir!" - demişdi.

49. O zaman münafiqlər və ürəklərində mərəz (e'tiqad zəifliyi və islama qarşı şəkk-şübhə) olanlar: "Bunları (müsəlmanları) öz dinləri aldatdı!" - deyirdilər. Lakin Allaha təvəkkül edən (qalib olar). Cünki Allah, həqiqətən, yenilməz qüvvət sahibidir, hikmət sahibidir!

50. (Ya Rəsulum!) Kaş sən kafirləri mələklər onların üzünə və yanlarına vura-vura: "Dadın atəşin əzabını!" - deyib canlarını alanda görəydin!

51. Bu (əzab) sizin öz əllərinizlə qazandığınız (əllərinizin törətdiyi) günahlara görədir. Yoxsa Allah bəndələrinə əsla zülm edən deyildir!

52. Eynilə Fir'on nəslinin və onlardan əvvəlkilərin hərəkətləri kimi. Onlar Allahın ayələrini yalan hesab etdilər, Allah da onları günahlarına görə yox etdi. Həqiqətən, Allah yenilməz qüvvət sahibidir, cəzası da çox şiddətlidir!

53. (Kafirlərə verilən) bu əzab ona görədir ki, bir tayfa özünə bəxş edilən ne'məti (naşükürlük üzündən küfrə) dəyişməyincə, Allah da ona əta etdiyi ne'məti dəyişən (pisliyə çevirən) deyildir. Həqiqətən, Allah (hər şeyi) eşidəndir, biləndir! (Həmin tayfalar Allahın ne'mətlərinə şükür etmək əvəzinə Ona asi olduqlarına, itaəti küfrlə əvəz etdiklərinə, peyğəmbərlərə qarşı düşmən münasibət bəslədiklərinə görə Allah da onlara verdiyi ne'mətini qəzəbə, etdiyi yaxşılığı pisliyə çevirib hamısını

əzaba düçar etdi).

54. Eynilə Fir'on nəslinin və onlardan əvvəlkilərin hərəkətləri kimi. Onlar Rəbbinin ayələrini yalan hesab etdilər, Biz də onları günahlarına görə məhv etdik. Fir'on nəslini (dənizdə) batırdıq. Onların hamısı zalım idi!

55. Allah yanında (yer üzündə) gəzən (yürüyən) canlıların ən pisi küfr edənlərdir. Onlar artıq iman gətirməzlər.

56. Onlar (sənə qarşı müharibə etməmək barədə) əhd bağladığın kimsələrdir ki, (onu bağladıqdan) sonra hər dəfə əhdlərini pozar və Allahdan da qorxmazlar.

57. Əhdi pozanları müharibədə yaxalasan (ələ keçirtsən), onlar ilə (onlara tutacağın divanla, verəcəyin cəza ilə) arxalarında olan kimsələri də (qorxudub) dağıt ki, onlar (bundan) ibrət alsınlar (bir daha əhdi pozmağa cür'ət etməsinlər)!

58. Əgər (əhd bağladığın) bir tayfanın sənə xəyanət edə biləcəyindən qorxsan, (döyüşə başlamazdan əvvəl) onlarla olan əhdini pozduğunu açıq-aydın (mərdi-mərdanə) özlərinə e'lan et. Cünki Allah xainləri sevməz!

59. (Bədr müharibəsində qaçıb) canlarını qurtaran kafirlər əsla elə zənn etməsinlər ki, (əzabımızdan) xilas olmuşlar. Onlar (Allahı özlərinə əzab verməkdən) aciz edə bilməzlər! (Allahın əzabından qaçıb qurtara bilməzlər!)

60. (Ey mö'minlər) Allahın düşmənini və öz düşməninizi, onlardan başqa sizin bilmədiyiniz, lakin Allahın bildiyi düşmənləri (münafiqləri) qorxutmaq üçün kafirlərə qarşı bacardığınız qədər qüvvə və (cihad üçün bəslənilən) döyüş atları tədarük edin. Allah yolunda nə xərcləsəniz, onun əvəzi artıqlaması ilə ödənilər və sizə heç bir haqsızlıq edilməz!

61. Əgər onlar sülhə (barışığa) meyl etsələr, sən də sülhə meyl et və Allaha bel bağla. Həqiqətən, O (Allah hamınızın sözlərini) eşidəndir, (niyyətlərinizi) biləndir!

62. Əgər onlar səni aldatmaq istəsələr, (qorxma və bil ki, onların şərindən və məkrindən qorumağa) sənə təkcə Allah kifayətdir. (O Allah ki) səni ?z köməyilə və

mö'minlərlə müdafiə edib möhkəmlətdi.

63. Və onların (birini düşmən Ovs və Xəzrəc qəbilələrindən olan ənsarın) ürəklərini (ülfətlə, dostluqla) birləşdirdi. Əgər sən yer üzündə nə varsa, hamısını xərcləsəydin belə, yenə də onların ürəklərini birləşdirə bilməzdin. Lakin Allah onları birləşdirdi, çünki O, yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir.

64. Ya Peyğəmbər! Sənə və sənin ardınca gedən mö'minlərə təkcə Allah bəs edər.

65. Ya Peyğəmbər! Mö'minləri döyüşə həvəsləndir (təşviq et). İçərinizdə iyirmi səbirli kişi olsa, iki yüz kafirə, yüz səbirli kişi olsa, min kafirə qalib gələr. Cünki onlar (həqiqətən, Allahın mö'minlərə olan köməyini) anlamayan bir tayfadır!

66. (Ey mö'minlər!) İndi Allah (yükünüzü) yüngülləşdirdi. Cünki O sizdə bir zəiflik olduğunu bilirdi. Artıq aranızda yüz səbirli kişi olsa, iki yüz nəfərə (kafirə), min kişi olsa, iki min nəfərə Allahın iznilə qələbə çalar. Allah səbr edənlərlədir!

67. Heç bir peyğəmbərə yer üzündə (küfrün kökünü kəsmək üçün bacardığı qədər çox kafir) öldürməyənə qədər əsirləri özünə mal etmək (onları öldürməyib fidyə müqabilində azad etmək) yaramaz. (Ey mö'minlər!) Siz (fidyə almaqla) puç dünya malını istəyirsiniz, Allah isə (sizin) axirəti qazanmağınızı istəyir. Allah yenilməz qüvvət sahibi, hikmət sahibidir!

68. Əgər əvvəlcə (bu barədə) Allahdan bir hökm olsaydı (lövhi-məhfuzda qənimətlərin və əsirlərin halal olması haqqında yazılmasaydı), aldığınız (fidyə) müqabilində sizə şiddətli bir əzab üz verərdi (toxunardı).

69. Əldə etdiyiniz qənimətləri halal və təmiz olaraq (halallıq və nuşcanlıqla) yeyin. Allahdan qorxun. Həqiqətən, Allah bağışlayandır, rəhm edəndir!

70. Ya Peyğəmbər! Əlinizdə olan əsirlərə de: "Əgər Allah (?z əzəli elmi ilə) ürəklərinizdə bir yaxşılıq olduğunu bilsə, sizə sizdən alınandan (fidyədən) daha yaxşısını verər və sizi bağışlayar. Axı Allah bağışlayandır, rəhm

edəndir!

71. Əgər əsirlər sənə xəyanət etmək istəsələr, (bilsinlər ki) bundan (Bədr vuruşundan) əvvəl Allaha xəyanət etmişdilər. Allah (sənə Bədrdə olanlardan intiqam almağa) imkan verdi. Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!

72. İman gətirib hicrət edənlər, Allah yolunda malları və canları ilə cihad edənlər (mühacirlər) və (Peyğəmbərlə mühacirlərə) sığınacaq verib kömək istəyənlər (ənsar) - məhz onlar bir-birinə dostdurlar (varisdirlər). İman gətirib hicrət etməyənlərə gəldikdə isə, onlar hicrət etməyənə qədər sizin heç bir şeydə onlara varisliyiniz yoxdur (onların dostluğundan sizə heç bir mənfəət və ya qohum olsanız belə, aranızda heç bir varislik yoxdur). Lakin əgər onlar din yolunda (kafirlərə qarşı) sizdən kömək istəsələr, aranızda saziş olan bir tayfa əleyhinə yardım istisna olmaqla, onlara kömək göstərmək sizə vacibdir. Allah nə etdiklərinizi görəndir!

73. Kafirlər də bir-birinin dostlarıdır (köməkçiləridir). Əgər siz bunları (yuxarıda sizə buyurulanları) etməsəniz, yer üzündə böyük bir fitnə-fəsad olar (islam zəifləyər, küfr isə artıb qüvvətlənər).

74. İman gətirib (Məkkədən Mədinəyə) köçənlər, Allah yolunda cihad edənlər (mühacirlər) və (Peyğəmbərlə mühacirlərə) sığınacaq verib kömək edənlər (ənsar) - məhz onlar həqiqi mö'minlərdir. Onları (axirətdə) bağışlanma və tükənməz (gözəl, minnətsiz) ruzi gözləyir!

75. Sonradan (Hüdeybiyyə sazişindən sonra, Məkkənin fəthindən əvvəl) iman gətirib hicrət edənlər və sizinlə bərabər döyüşənlər (cihad edənlər) də sizdəndirlər. Qohumlar Allahın Kitabında (lövhi-məhfuzda və ya Qur'anda irs, varislik baxımından) bir-birinə daha uyğundurlar (yaxındırlar). Həqiqətən, Allah hər şeyi biləndir! (Məkkənin fəthinə qədər mühacirlər və ənsar qohumluq əlaqələrindən asılı olmayaraq bir-birinin varisi hesab edilirdilər. Məkkənin fəthindən sonra bu hökm ləğv olunub varislik hüququ yalnız qohumlara aid edildi).

والا ہے

1. (اے محمد! مجاہد لوگ) تم سے غنيمت كے مال كے بارے ميں دريافت كرتے ہيں كہ (كيا حكم ہے) كہہ دو كہ غنيمت خدا اور اس كے رسول كا مال ہے۔ تو خدا سے ڈرو اور آپس ميں صلح ركھو اور اگر ايمان ركھتے ہو تو خدا اور اس كے رسول كے حكم پر چلو

2. مومن تو وہ ہيں كہ جب خدا كا ذكر كيا جاتا ہے كہ ان كے دل ڈر جاتے ہيں اور جب انہيں اس كي آيتيں پڑھ كر سنائي جاتي ہيں تو ان كا ايمان اور بڑھ جاتا ہے۔ اور وہ اپنے پروردگار پر بھروسہ ركھتے ہيں

3. (اور) وہ جو نماز پڑھتے ہيں اور جو مال ہم نے ان كو ديا ہے اس ميں سے (نيك كاموں ميں) خرچ كرتے ہيں

4. يہي سچے مومن ہيں اور ان كے ليے پروردگار كے ہاں (بڑے بڑے درجے) اور بخشش اور عزت كي روزي ہے

5. (ان لوگوں كو اپنے گھروں سے اسي طرح نكلنا چاہيئے تھا) جس طرح تمہارے پروردگار نے تم كو تدبير كے ساتھ اپنے گھر سے نكالا اور (اس وقت) مومنوں ايك جماعت ناخوش تھي

6. وہ لوگ حق بات ميں اس كے ظاہر ہوئے پيچھے تم سے جھگڑنے لگے گويا موت كي طرف دھكيلے جاتے ہيں اور اسے ديكھ رہے ہيں

7. اور (اس وقت كو ياد كرو) جب خدا تم سے وعدہ كرتا تھا كہ (ابوسفيان اور ابوجہل كے) دو گروہوں ميں سے ايك گروہ تمہارا (مسخر) ہوجائے گا۔ اور تم چاہتے تھے كہ جو قافلہ بے (شان و) شوكت (يعني بے

ہتھيار ہے) وہ تمہارے ہاتھ آجائے اور خدا چاہتا تھا كہ اپنے فرمان سے حق كو قائم ركھے اور كافروں كي جڑ كاٹ كر (پھينك) دے

8. تاكہ سچ كو سچ اور جھوٹ كو جھوٹ كردے۔ گو مشرك ناخوش ہي ہوں

9. جب تم اپنے پروردگار سے فرياد كرتے تھے تو اس نے تمہاري دعا قبول كرلي (اور فرمايا) كہ (تسلي ركھو) ہم ہزار فرشتوں سے جو ايك دوسرے كے پيچھے آتے جائيں گے تمہاري مدد كريں گے

10. اور اس مدد كو خدا نے محض بشارت بنايا تھا كہ تمہارے دل سے اطمينان حاصل كريں۔ اور مدد تو الله ہي كي طرف سے ہے۔ بيشك خدا غالب حكمت والا ہے

11. جب اس نے (تمہاري) تسكين كے ليے اپني طرف سے تمہيں نيند (كي چادر) اُڑھا دي اور تم پر آسمان سے پاني برساديا تاكہ تم كو اس سے (نہلا كر) پاك كر دے اور شيطاني نجاست كو تم سے دور كردے۔ اور اس ليے بھي كہ تمہارے دلوں كو مضبوط كردے اور اس سے تمہارے پاؤں جمائے ركھے

12. جب تمہارا پروردگار فرشتوں كو ارشاد فرماتا تھا كہ ميں تمہارے ساتھ ہوں تم مومنوں كو تسلي دو كہ ثابت قدم رہيں۔ ميں ابھي ابھي كافروں كے دلوں ميں رعب وہيبت ڈالے ديتا ہوں تو ان كے سر مار (كر) اڑا دو اور ان كا پور پور مار (كر توڑ) دو

13. يہ (سزا) اس ليے دي گئي كہ انہوں نے خدا اور اس كے رسول كي مخالفت كي۔ اور جو شخص خدا اور اس كے رسول كي مخالفت كرتا ہے تو خدا بھي

سخت عذاب دينے والا ہے

14. يہ (مزہ تو يہاں) چكھو اور يہ (جانے رہو) كہ كافروں كے ليے (آخرت ميں) دوزخ كا عذاب (بھي تيار) ہے

15. اے اہل ايمان جب ميدان جنگ ميں كفار سے تمہار مقابلہ ہو تو ان سے پيٹھ نہ پھيرنا

16. اور جو شخص جنگ كے روز اس صورت كے سوا كہ لڑائي كے ليے كنارے كنارے چلے (يعني حكمت عملي سے دشمن كو مارے) يا اپني فوج ميں جا ملنا چاہے۔ ان سے پيٹھ پھيرے گا تو (سمجھو كہ) وہ خدا كے غضب ميں گرفتار ہوگيا اور اس كا ٹھكانا دوزخ ہے۔ اور وہ بہت ہي بري جگہ ہے

17. تم لوگوں نے ان (كفار) كو قتل نہيں كيا بلكہ خدا نے انہيں قتل كيا۔ اور (اے محمد) جس وقت تم نے كنكرياں پھينكي تھيں تو وہ تم نے نہيں پھينكي تھيں بلكہ الله نے پھينكي تھيں۔ اس سے يہ غرض تھي كہ مومنوں كو اپنے (احسانوں) سے اچھي طرح آزمالے۔ بيشك خدا سنتا جانتا ہے

18. (بات) يہ (ہے) كچھ شك نہيں كہ خدا كافروں كي تدبير كو كمزور كر دينے والا ہے

19. (كافرو) اگر تم (محمد صلي الله عليہ وآلہ وسلم پر) فتح چاہتے ہو تو تمہارے پاس فتح آچكي۔ (ديكھو) اگر تم (اپنے افعال سے) باز آجاؤ تو تمہارے حق ميں بہتر ہے۔ اور اگر پھر (نافرماني) كرو گے تو ہم بھي پھر تمہيں عذاب كريں گے اور تمہاري جماعت خواہ كتني ہي كثير ہو تمہارے كچھ بھي كام نہ آئے گي۔ اور خدا تو مومنوں كے ساتھ ہے

20. اے ايمان والو! خدا

اور اس كے رسول كے حكم پر چلو اور اس سے روگرداني نہ كرو اور تم سنتے ہو

21. اور ان لوگوں جيسے نہ ہونا جو كہتے ہيں كہ ہم نے حكم (خدا) سن ليا مگر (حقيقت ميں) نہيں سنتے

22. كچھ شك نہيں كہ خدا كے نزديك تمام جانداروں سے بدتر بہرے گونگے ہيں جو كچھ نہيں سمجھتے

23. اور اگر خدا ان ميں نيكي (كا مادہ) ديكھتا تو ان كو سننے كي توفيق بخشتا۔ اور اگر (بغير صلاحيت ہدايت كے) سماعت ديتا تو وہ منہ پھير كر بھاگ جاتے

24. مومنو! خدا اور اس كے رسول كا حكم قبول كرو جب كہ رسول خدا تمہيں ايسے كام كے ليے بلاتے ہيں جو تم كو زندگي (جاوداں) بخشتا ہے۔ اور جان ركھو كہ خدا آدمي اور اس كے دل كے درميان حامل ہوجاتا ہے اور يہ بھي كہ تم سب اس كے روبرو جمع كيے جاؤ گے

25. اور اس فتنے سے ڈرو جو خصوصيت كے ساتھ انہيں لوگوں پر واقع نہ ہوگا جو تم ميں گنہگار ہيں۔ اور جان ركھو كہ خدا سخت عذاب دينے والا ہے

26. اور اس وقت كو ياد كرو جب تم زمين (مكہ) ميں قليل اور ضعيف سمجھے جاتے تھے اور ڈرتے رہتے تھے كہ لوگ تمہيں اُڑا (نہ) لے جائيں (يعني بيخان وماں نہ كرديں) تو اس نے تم كو جگہ دي اور اپني مدد سے تم كو تقويت بخشي اور پاكيزہ چيزيں كھانے كو ديں تاكہ (اس كا) شكر كرو

27. اے ايمان والو! نہ تو خدا اور رسول كي امانت ميں خيانت كرو اور نہ

اپني امانتوں ميں خيانت كرو اور تم (ان باتوں كو) جانتے ہو

28. اور جان ركھو كہ تمہارا مال اور اولاد بڑي آزمائش ہے اور يہ كہ خدا كے پاس (نيكيوں كا) بڑا ثواب ہے

29. مومنو! اگر تم خدا سے ڈرو گے تو وہ تمہارے ليے امر فارق پيدا كردے گا (يعني تم كو ممتاز كردے گا) تو وہ تمہارے گناہ مٹادے گا اور تمہيں بخش دے گا۔ اور خدا بڑا فضل والا ہے

30. اور (اے محمد اس وقت كو ياد كرو) جب كافر لوگ تمہارے بارے ميں چال چل رہے تھے كہ تم كو قيد كر ديں يا جان سے مار ڈاليں يا (وطن سے) نكال ديں تو (ادھر تو) وہ چال چل رہے تھے اور (اُدھر) خدا چال چل رہا تھا۔ اور خدا سب سے بہتر چال چلنے والا ہے

31. اور جب ان كو ہماري آيتيں پڑھ كر سنائي جاتي ہيں تو كہتے ہيں (يہ كلام) ہم نے سن ليا ہے اگر ہم چاہيں تو اسي طرح كا (كلام) ہم بھي كہہ ديں اور يہ ہے ہي كيا صرف اگلے لوگوں كي حكايتيں ہيں

32. اور جب انہوں نے كہا كہ اے خدا اگر يہ (قرآن) تيري طرف سے برحق ہے تو ہم پر آسمان سے پتھر برسا يا كوئي اور تكليف دينے والا عذاب بھيج

33. اور خدا ايسا نہ تھا كہ جب تك تم ان ميں سے تھے انہيں عذاب ديتا۔ اور ايسا نہ تھا كہ وہ بخششيں مانگيں اور انہيں عذاب دے

34. اور (اب) ان كے ليے كون سي وجہ ہے كہ وہ انہيں عذاب نہ

دے جب كہ وہ مسجد محترم (ميں نماز پڑھنے) سے روكتے ہيں اور وہ اس مسجد كے متولي بھي نہيں۔ اس كے متولي تو صرف پرہيزگار ہيں۔ ليكن ان ميں اكثر نہيں جانتے

35. اور ان لوگوں كي نماز خانہ كعبہ كے پاس سيٹياں اور تالياں بجانے كے سوا كچھ نہ تھي۔ تو تم جو كفر كرتے تھے اب اس كے بدلے عذاب (كا مزہ) چكھو

36. جو لوگ كافر ہيں اپنا مال خرچ كرتے ہيں كہ (لوگوں كو) خدا كے رستے سے روكيں۔ سو ابھي اور خرچ كريں گے مگر آخر وہ (خرچ كرنا) ان كے ليے (موجب) افسوس ہوگا اور وہ مغلوب ہوجائيں گے۔ اور كافر لوگ دوزخ كي طرف ہانكے جائيں گے

37. تاكہ خدا ناپاك كو پاك سے الگ كر دے اور ناپاك كو ايك دوسرے پر ركھ كر ايك ڈھير بنا دے۔ پھر اس كو دوزخ ميں ڈال دے۔ يہي لوگ خسارہ پانے والے ہيں

38. (اے پيغمبر) كفار سے كہہ دو كہ اگر وہ اپنے افعال سے باز آجائيں تو جو ہوچكا وہ انہيں معاف كرديا جائے گا۔ اور اگر پھر (وہي حركات) كرنے لگيں گے تو اگلے لوگوں كا (جو) طريق جاري ہوچكا ہے (وہي ان كے حق ميں برتا جائے گا)

39. اور ان لوگوں سے لڑتے رہو يہاں تك كہ فتنہ (يعني كفر كا فساد) باقي نہ رہے اور دين سب خدا ہي كا ہوجائے اور اگر باز آجائيں تو خدا ان كے كاموں كو ديكھ رہا ہے

40. اور اگر روگرداني كريں تو جان ركھو كہ خدا تمہارا حمايتي ہے۔ (اور) وہ خوب حمايتي اور

خوب مددگار ہے

41. اور جان ركھو كہ جو چيز تم (كفار سے) لوٹ كر لاؤ اس ميں سے پانچواں حصہ خدا كا اور اس كے رسول كا اور اہل قرابت كا اور يتيموں كا اور محتاجوں كا اور مسافروں كا ہے۔ اگر تم خدا پر اور اس (نصرت) پر ايمان ركھتے ہو جو (حق وباطل ميں) فرق كرنے كے دن (يعني جنگ بدر ميں) جس دن دونوں فوجوں ميں مڈھ بھيڑ ہوگئي۔ اپنے بندے (محمد) پر نازل فرمائي۔ اور خدا ہر چيز پر قادر ہے

42. جس وقت تم (مدينے سے) قريب كے ناكے پر تھے اور كافر بعيد كے ناكے پر اور قافلہ تم سے نيچے (اتر گيا) تھا۔ اور اگر تم (جنگ كے ليے) آپس ميں قرارداد كرليتے تو وقت معين (پر جمع ہونے) ميں تقديم وتاخير ہو جاتي۔ ليكن خدا كو منظور تھا كہ جو كام ہو كر رہنے والا تھا اسے كر ہي ڈالے تاكہ جو مرے بصيرت پر (يعني يقين جان كر) مرے اور جو جيتا رہے وہ بھي بصيرت پر (يعني حق پہچان كر) جيتا رہے۔ اور كچھ شك نہيں كہ خدا سنتا جانتا ہے

43. اس وقت خدا نے تمہيں خواب ميں كافروں كو تھوڑي تعداد ميں دكھايا۔ اور اگر بہت كر كے دكھاتا تو تم لوگ جي چھوڑ ديتے اور (جو) كام (درپيش تھا اس) ميں جھگڑنے لگتے ليكن خدا نے (تمہيں اس سے) بچا ليا۔ بيشك وہ سينوں كي باتوں تك سے واقف ہے

44. اور اس وقت جب تم ايك دوسرے كے مقابل ہوئے تو كافروں كو تمہاري نظروں ميں تھوڑا كر كے دكھاتا

تھا اور تم كو ان كي نگاہوں ميں تھوڑا كر كے دكھاتا تھا تاكہ خدا كو جو كام منظور كرنا تھا اسے كر ڈالے۔ اور سب كاموں كا رجوع خدا كي طرف ہے

45. مومنو! جب (كفار كي) كسي جماعت سے تمہارا مقابلہ ہو تو ثابت قدم رہو اور خدا كو بہت ياد كرو تاكہ مراد حاصل كرو

46. اور خدا اور اس كے رسول كے حكم پر چلو اور آپس ميں جھگڑا نہ كرنا كہ (ايسا كرو گے تو) تم بزدل ہو جاؤ گے اور تمہارا اقبال جاتا رہے گا اور صبر سے كام لو۔ كہ خدا صبر كرنے والوں كا مددگار ہے

47. اور ان لوگوں جيسے نہ ہونا جو اِتراتے ہوئے (يعني حق كا مقابلہ كرنے كے ليے) اور لوگوں كو دكھانے كے ليے گھروں سے نكل آئے اور لوگوں كو خدا كي راہ سے روكتے ہيں۔ اور جو اعمال يہ كرتے ہيں خدا ان پر احاطہ كئے ہوئے ہے

48. اور جب شيطانوں نے ان كے اعمال ان كو آراستہ كر كے دكھائے اور كہا كہ آج كے دن لوگوں ميں كوئي تم پر غالب نہ ہوگا اور ميں تمہارا رفيق ہوں (ليكن) جب دونوں فوجيں ايك دوسرے كے مقابل صف آراء ہوئيں تو پسپا ہو كر چل ديا اور كہنے لگا كہ مجھے تم سے كوئي واسطہ نہيں۔ ميں تو ايسي چيزيں ديكھ رہا ہوں جو تم نہيں ديكھ سكتے۔ مجھے تو خدا سے ڈر لگتا ہے۔ اور خدا سخت عذاب كرنے والا ہے

49. اس وقت منافق اور (كافر) جن كے دلوں ميں مرض تھا كہتے تھے كہ ان

لوگوں كو ان كے دين نے مغرور كر ركھا ہے اور جو شخص خدا پر بھروسہ ركھتا ہے تو خدا غالب حكمت والا ہے

50. اور كاش تم اس وقت (كي كيفيت) ديكھو۔ جب فرشتے كافروں كي جانيں نكالتے ہيں ان كے مونہوں اور پيٹھوں پر (كوڑے اور ہتھوڑے وغيرہ) مارتے (ہيں اور كہتے ہيں) كہ (اب) عذاب آتش (كا مزہ) چكھو

51. يہ ان (اعمال) كي سزا ہے جو تمہارے ہاتھوں نے آگے بھيجے ہيں۔ اور يہ (جان ركھو) كہ خدا بندوں پر ظلم نہيں كرتا

52. جيسا حال فرعوينوں اور ان سے پہلے لوگوں كا (ہوا تھا ويسا ہي ان كا ہوا كہ) انہوں نے خدا كي آيتوں سے كفر كيا تو خدا نيان كے گناہوں كي سزا ميں ان كو پكڑ ليا۔ بيشك خدا زبردست اور سخت عذاب دينے والا ہے

53. يہ اس ليے كہ جو نعمت خدا كسي قوم كو ديا كرتا ہے جب تك وہ خود اپنے دلوں كي حالت نہ بدل ڈاليں خدا اسے نہيں بدلا كرتا۔ اور اس ليے كہ خدا سنتا جانتا ہے

54. جيسا حال فرعونيوں اور ان سے پہلے لوگوں كا (ہوا تھا ويسا ہي ان كا ہوا) انہوں نے اپنے پروردگار كي آيتوں كو جھٹلايا تو ہم نے ان كو ان كے گناہوں كے سبب ہلاك كر ڈالا اور فرعونيوں كو ڈبو ديا۔ اور وہ سب ظالم تھے

55. جانداروں ميں سب سے بدتر خدا كے نزديك وہ لوگ ہيں جو كافر ہيں سو وہ ايمان نہيں لاتے

56. جن لوگوں سے تم نے (صلح كا) عہد كيا ہے پھر وہ ہر بار

اپنے عہد كو توڑ ڈالتے ہيں اور (خدا سے) نہيں ڈرتے

57. اگر تم ان كو لڑائي ميں پاؤ تو انہيں ايسي سزا دو كہ جو لوگ ان كے پس پشت ہيں وہ ان كو ديكھ كر بھاگ جائيں عجب نہيں كہ ان كو (اس سے) عبرت ہو

58. اور اگر تم كو كسي قوم سے دغا بازي كا خوف ہو تو (ان كا عہد) انہيں كي طرف پھينك دو (اور) برابر (كا جواب دو) كچھ شك نہيں كہ خدا دغابازوں كو دوست نہيں ركھتا

59. اور كافر يہ نہ خيال كريں كہ وہ بھاگ نكلے ہيں۔ وہ (اپني چالوں سے ہم كو) ہرگز عاجز نہيں كرسكتے

60. اور جہاں تك ہوسكے (فوج كي جمعيت كے) زور سے اور گھوڑوں كے تيار ركھنے سے ان كے (مقابلے كے) ليے مستعد رہو كہ اس سے خدا كے دشمنوں اور تمہارے دشمنوں اور ان كے سوا اور لوگوں پر جن كو تم نہيں جانتے اور خدا جانتا ہے ہيبت بيٹھي رہے گي۔ اور تم جو كچھ راہ خدا ميں خرچ كرو گے اس كا ثواب تم كو پورا پورا ديا جائے گا اور تمہارا ذرا نقصان نہيں كيا جائے گا

61. اور اگر يہ لوگ صلح كي طرف مائل ہوں تو تم بھي اس كي طرف مائل ہو جاؤ اور خدا پر بھروسہ ركھو۔ كچھ شك نہيں كہ وہ سب كچھ سنتا (اور) جانتا ہے

62. اور اگر يہ چاہيں كہ تم كو فريب ديں تو خدا تمہيں كفايت كرے گا۔ وہي تو ہے جس نے تم كو اپني مدد سے اور مسلمانوں (كي جمعيت) سے تقويت

بخشي

63. اور ان كے دلوں ميں الفت پيدا كردي۔ اور اگر تم دنيا بھر كي دولت خرچ كرتے تب بھي ان كے دلوں ميں الفت نہ پيدا كرسكتے۔ مگر خدا ہي نے ان ميں الفت ڈال دي۔ بيشك وہ زبردست (اور) حكمت والا ہے

64. اے نبي! خدا تم كو اور مومنوں كو جو تمہارے پيرو ہيں كافي ہے

65. اے نبي! مسلمانوں كو جہاد كي ترغيب دو۔ اور اگر تم بيس آدمي ثابت قدم رہنے والے ہوں گے تو دو سو كافروں پر غالب رہيں گے۔ اور اگر سو (ايسے) ہوں گے تو ہزار پر غالب رہيں گے۔ اس ليے كہ كافر ايسے لوگ ہيں كہ كچھ بھي سمجھ نہيں ركھتے

66. اب خدا نے تم پر سے بوجھ ہلكا كر ديا اور معلوم كرليا كہ (ابھي) تم ميں كسي قدر كمزوري ہے۔ پس اگر تم ميں ايك سو ثابت قدم رہنے والے ہوں گے تو دو سو پر غالب رہيں گے۔ اور اگر ايك ہزار ہوں گے تو خدا كے حكم سے دو ہزار پر غالب رہيں گے۔ اور خدا ثابت قدم رہنے والوں كا مدد گار ہے

67. پيغمبر كو شايان نہيں كہ اس كے قبضے ميں قيدي رہيں جب تك (كافروں كو قتل كر كے) زمين ميں كثرت سے خون (نہ) بہا دے۔ تم لوگ دنيا كے مال كے طالب ہو۔ اور خدا آخرت (كي بھلائي) چاہتا ہے۔ اور خدا غالب حكمت والا ہے

68. اگر خدا كا حكم پہلے نہ ہوچكا ہوتا تو جو (فديہ) تم نے ليا ہے اس كے بدلے تم پر بڑا عذاب نازل ہوتا

69.

تو جو مالِ غنيمت تمہيں ملا ہے اسے كھاؤ (كہ وہ تمہارے ليے) حلال طيب رہے اور خدا سے ڈرتے رہو۔ بيشك خدا بخشنے والا مہربان ہے

70. اے پيغمبر جو قيدي تمہارے ہاتھ ميں (گرفتار) ہيں ان سے كہہ دو كہ اگر خدا تمہارے دلوں ميں نيكي معلوم كرے گا تو جو (مال) تم سے چھن گيا ہے اس سے بہتر تمہيں عنايت فرمائے گا اور تمہارے گناہ بھي معاف كر دے گا اور خدا بخشنے والا مہربان ہے

71. اور اگر يہ لوگ تم سے دغا كرنا چاہيں گے تو يہ پہلے ہي خدا سے دغا كرچكے ہيں تو اس نے ان كو (تمہارے) قبضے ميں كر ديا۔ اور خدا دانا حكمت والا ہے

72. جو لوگ ايمان لائے اور وطن سے ہجرت كر گئے اور خدا كي راہ ميں اپنے مال اور جان سے لڑے وہ اور جنہوں نے (ہجرت كرنے والوں كو) جگہ دي اور ان كي مدد كي وہ آپس ميں ايك دوسرے كے رفيق ہيں۔ اور جو لوگ ايمان تو لے آئے ليكن ہجرت نہيں كي تو جب تك وہ ہجرت نہ كريں تم كو ان كي رفاقت سے كچھ سروكار نہيں۔ اور اگر وہ تم سے دين (كے معاملات) ميں مدد طلب كريں تو تم كو مدد كرني لازم ہوگي۔ مگر ان لوگوں كے مقابلے ميں كہ تم ميں اور ان ميں (صلح كا) عہد ہو (مدد نہيں كرني چاہيئے) اور خدا تمہارے سب كاموں كو ديكھ رہا ہے

73. اور جو لوگ كافر ہيں (وہ بھي) ايك دوسرے كے رفيق ہيں۔ تو (مومنو) اگر تم يہ (كام)

نہ كرو گے تو ملك ميں فتنہ برپا ہو جائے گا اور بڑا فساد مچے گا

74. اور جو لوگ ايمان لائے اور وطن سے ہجرت كر گئے اور خدا كي راہ ميں لڑائياں كرتے رہے اور جنہوں نے (ہجرت كرنے والوں كو) جگہ دي اور ان كي مدد كي۔ يہي لوگ سچے مسلمان ہيں۔ ان كے ليے (خدا كے ہاں) بخشش اور عزت كي روزي ہے

75. اور جو لوگ بعد ميں ايمان لائے اور وطن سے ہجرت كرگئے اور تمہارے ساتھ ہو كر جہاد كرتے رہے وہ بھي تم ہي ميں سے ہيں۔ اور رشتہ دار خدا كے حكم كي رو سے ايك دوسرے كے زيادہ حقدار ہيں۔ كچھ شك نہيں كہ خدا ہر چيز سے واقف ہے

(68)

$ (69)

$ (70)

$ (71)

$ (72)

$ (73)

$ (74)

$ (75)

dikin.

7. Û hûn (bîrva nekin) di wê gavê da Yezdan yek ji wan her du destan (desta ji Mekkê derketibû ji bona qirîna bi we ra û desta karwan vanên ku ji Şamê fetilîbûne) ji bona we ra peyman dabû (ku yek ji wan hey ji bona we ra ne). We bi xweber jî diva ku ewa desta (ji wanê para we ye); ewa desta bê hêz e (çekê wan tune ye, bê sturîbin, ku tu zîyana ji wan çê nebe) lê Yezdan bi xweber jî diva ku rastîyê bi peyvên xwe derxe û poçika filan jî îdî bibire.

8. Û (file û gunehkar) çiqa rikê xwe bînin jî ji bona ku rastîyê maf bike û pûçatîyê jî pûç bike, Yezdan evan kirinan divê.

9. Di wî gavê da we bi lava ji Xudayê xwe arîkarî dixwest. Îdî (Xudayê we) ji bona we ra (aha) bersiv daye, "Bi rastî ez ê bi hezar firişteyên li pey hev arîkarya we bikim."

10. Yezdan ji bona ku dilê we bi arîkarine wan (fe¬reştan ji tirsa wan neyaran) bi nive û ji bo ku (eva servahatin) bibe mizgîn (ji bona we ra, ku hûn îdi paş da jî servahatî bin) eva arîkarina hanê bi we kirîye û bi rastî arîkar in (û servahat in) hey li bal Yezdan e. Bi rastî Yez¬dan servahatê bijejke ye.

11. Di wê gavê da (ji bona ku hûn di qirîna Bedrê da ji tirsa neyaran) ewle bibin, Yezdan li bal .xwe hênijandinek bi we da anîye, ji bo ku ewa we

paqij bike û sikatîyên ku pelîd (didane we, ji bona we ra aha digot: "Heke hûn li ser rêya rast bûnan, hûn di vê qirînê da bê av ne diman." Evan sêvirandinan) ji we behere û ji bo ku dilê we (bi servahatina li ser wan da) girê de û pê we jî (di hemberê wan neyaran da) bi cîh bîne, ew; ji ezmanan di ser we da avêk hinartîye.

12. Di wê gavê da Xudayê te li bal firiştan da (aha) niqandiye: "Bi ras¬tî (gelî firiştan!) ez bi we ra nim, hûn îdî (dilê) bawergeran (bi qinyatan) bidne nivandinê ez e jî di dilê wan ê file da tirsê berdim. Hûn (gelî firiş¬tan!) Li ser stûyê wan filan bixin hûn li hemû tilî û pêçîyê wan bixin (ji bo ku ewan nikar bin şûran hildin pêş va herin).

13. We (celata wan ê aha be;) loma ewan di hemberê Yezdan û di hemberê Pêxemberê wî da derketibûne. Kîjan di hemberê Yezdan û di hemberê Pêxemberê wî da derkebe, îdî bira (ewa bizane!) bi rastî Yezdan (ji bona wan ra) zor şapat e.

14. Îdî hûn (gelî filan!) ewê şapata (hanê di vê cîhanê da) çeşne (tam) bikin û bi rastî ji bona filan ra (di para da jî) şapata agir heye.

15. Gelî ewanê, ku we bawer kirîye! Di gava ku hûn (ji bona qirînê derketin çûn, hûn) rastê filan hatin (we dêna xwedayê, ku ewan) filan pir in, îdî heman hûn pişta xwe nedine wan para da nerevin.

16. Û kîjan di wî

danî da pişta xwe bide wan (para da here) bi rastî îdî ewa rastî xeşmeke Yezdan e wusa hatîye, êwra wî hey doj e, ewa doja çika sikê êwran e! Ji pêş¬tirê; heke paraçûna wî, ji bo ku ewa (ji bona neyaran ra xaxan darxe; bi awayekî dinê qirîn bike) ya jî para da here bal desteke mayî (ji hevalê xwe) ku di tevê wan da (bi filan ra qirînê bike.)

17. We ewan (di wî danî da bi hêza xwe) ne dikuştin! Lê îdî Yezdan ewan dikuştin. Û di gava ku te (çekê qirînê) diavête wan, te ewan (çekan) ne diavêt, lê Yezdan ewan (çekan) diavête wan (ewan çekan jî bi zanîna ji Yezdan digihîjtine armancên xwe). Ji bo ku (Yezdan) bi vî arîkarîkirinê bawergeran (bi qencîyên) rind qencîyan bike; eva arîkarkirina hanê bi we kirîye. Bi rastîYezdan bihîstekê pir zan e.

18. Bi van (arîkarîkirin û qencîyên hanênan we dît) bi rastî Yez¬dan xaxê filan sist dike.

19. (Gelî filan!) Heke hûn servahatinê dixwazin, îdî ji bona we ra servahatin, hat, (bi servahatina bawergeran, hûn sernegûn bûn). Û heke hûn ji neyartîya (Pêxember û hevalê wî) xwe bidine para da, şixwa eva paradana hanê ji bo¬na we ra çêtir e. (Na!) Heke dîsa para da bizivirin (ji bona qirîn û neyartîya Pêxember û hevalê wî) şixwa emê jî (ji bo¬na arîkarkirina Pêxember û hevalê wî) para bizivirin (hûnê dîsa sernegûn bibin). Û koma we çiqa ji pir dibe bira bibe, dîsa ewa koma we, we ji şapata (sernegûnî ye) nade para da. Û

Yezdan bi xweber jî bi rastî bi bawergeran ra ne.

20. Gelî ewanê ku we bawer kirîye! Hûn bi gotina Yezdan û Pêxemberê wî bikin û hûn (fermanên Yezdan) dibêhin (bi zanîn) pişta xwe nedine (wan fermanan).

21. Û hûn jî wekî wan komalên ku (aha) gotine: "Me bihîst", nebin. Lê qe ewan ne bihîstibûne (çima qe ewan wekî fermanên Yezdan xebat ne dikiribûne.)

22. Bi rastî 1i bal Yezdan beterê reweran; ewan rewerên, ku ker in û lal in qe ji tu tiştî hiş hilnadin hene! (Evan reweran) bi xweber in.

23. Û heke Yezdan zanîbûya ku di nava wan da qencîyek heye, wê Yezdanê (biryarên xwe) bi wan bida bihîstînê. Û heke Yezdan (biryarên xwe) bi wan bida bihîstinê jî. şixwa dîsa ewanê pişta xwe bidana wan (biryaran) para da biçûnan.

24. Gelî ewanê ku we bawer kirîye! Gava Yezdan û Pêxem¬ber hûn li bal wan (biryarên) ku ewan ji bona we ra jîna (hebûnê) didin, gazî kirin; hûn ji bona wan ra bersiva (litê kirin) bidin. Û (gelî ewanê ku we bawer kirîye!) Hûn bizanin, bi rastî Yezdan dikebe nava meriv û (mirazê) dilê wî da û (hûn bizanin) ku hûnê bi rastî li bal (Yezdan da) bêne kom kirinê.

25. Û (gelî ewanê ku we bawer kirîye!) Hûn ji wê aşîta, ku ewa xurî ji bona wanê ji we ne cewr kirine nîne, xwe biparisînin. Û hûn bizanin! Bi rastî Yezdan zor şapat e.

26. Û hûn ewê gava, ku hûn hindik bûn, hûn di zemîn da dihatine herçi qandinê, hûn

ditirsîyan, ku (neyarên we) wê nişkê va bi ser we da bigirin, we bifetisînin, bîra xwe bînin: Di wê gavê da îdî ewî hûn (bi nivandin) êwirandin û ewî hûn bi arîkarkirina xwe bi hêz kirin û bi paqijê rojîyan hûn dane rojî kirinê, divê ku hûn bi rastî sipazîya wî bikin.

27. Gelî ewanê ku we bawer kirîye! Hûn qelpîya Yezdan û Pêxember nekin, ji bo ku hûn bi zanîn di wan tiştên bi ewletî (li bal we da hatîye danînê) qelpî nekin.

28. Û hûn (bizanin!) ku bi rastî mal û zarên we (ji bona we ra sedemên) ceribandina (gonehan in) û (hûn biza¬nin!) bi rastî li bal Yezdan kirêne mezin hene.

29. Gelî ewanê ku we bawer kirîye! Heke hûn parisîya Yezdan bikin bi rastî ewê ji bona we ra pûçî û rastîyê ji hev derxe û bi rastî ewê sikatîyên we li ser we rake û ji bo¬na we ra baxişandinê bike. Bi rastî Yezdan bi xweber jî xweyê rûmeta mezin e.

30. Kanê! Di gavêkî da ewanê file ji bo ku te (Muhemmed!) bigirin girebidin, ya jî te bikujin, ya jî te (ji welat) derxin; divan ku ji te ra xexan darxin. Ewan tevdîra xaxan dikirin û Yezdan jî (ji bona wan ra) tevdîra xaxan dibîne. Û Yezdan bi xweber jî qenctirê ji wanê tevdîra xaxan dibîneye.

31. Û di gava ku beratên me ji wan ra tê xwandinê ewan (aha) gotine: "Bi sond! Me bihîst (îdî bes e) heke me biva, meyê jî wekî van (peyvan) bigotinan. Bi rastî

evan (gotinan) hey çîrokên berê ne."

32. Û di gavêkî da jî ewan (ji Xuda lava kirine aha)gotibûne: "Yezdan! Heke bi rastî eva (pirtûka hanê) maf e, bi rastî ji bal te hatîye; îdî tu li ser me da ji ezmanan keviran bibarîne, ya jî tu ji bona me ra şapateke dilsoz bîne."

33. Û Yezdan bi xweber jî; ji bo ku tu di nava wan da î ewan şapat nake, Yezdan ewan şapat nake, heke ewan ji kirinê xwa poşman bibin.

34. Û îdî (gava tu ji nava wan derketî) ji bo ku Yezdan şapat neke çi maye? Ewan bi ewan bi xweber jî (merivan ji sertêdana) mizgevta (bi nav) Mescid ul-Heram didine para da, ewan qe ji bona wê mizgevtê ra jî serkar ne bûne. Serkarê wê mizgevtê hey xudapariz in. Lê pirên wan bivê (serkaryî) nizanin.

35. Û nimêja wan di mizgevtê da ji pêştirê fitandin û çepik li hev xistinê, tu tişt nîne. Îdî (gelî filan!) ji bo ku hûn fileti dikin; hûn şapartê çeşne (tam) bikin.

36. Bi rastî ewanê ku fîletî dikin hene; ewanan malê xwe didine xwarinê, ji bo ku ewan rêya Yezdan li ber merivan bigirin. Îdî ewanê di nêzîk da jî dîsa ewî malê xwe bidin, paşê wê ewa mal sixurandina wanê ji bona wan ra bibe kovan paşê ewanê sernegûn jî bibin. Û bi rastî ewanê bûne File hene! Ewanê li bal dojê da kom bibin.

37. (Ewan kom dibin) ji bo ku Yezdan sikan, ji tîtalan raqetîne û, ewan sikan dicivîne li ser hev

datîne, îdî ewan sikan hemûşkan tevê hev dike paşê ewan sikan dixe dojê. Îdî ewanê zîyan kirine he¬ne! Evan filan in.

38. Tu (Muhemmed! Ji bona wanê bûne file ra aha) beje: "Heke ewan (filan ji neyartîya Pêxember û ji qirîna bi wî ra) xwe bidine para da, we ji bona wan ra, ewan kiri¬nê wanên berê bêne baxişandinê û heke ewan (filan) dîsa li bal (neyartî û qirîna bi Pêxember ra) bizivirin: îdî bi sond! Rêya (şapatdana wan komalên di berya wan da borîne heye!) We ji bona van ra jî (bêt pêkanînê)."

39. Û (Gelî bawergeran!) Hûn bi wanê (file ra) qirînê bikin heya (di cîhanê da) tevdanî nemîne û heya ku ol hemûşk jî ji bona Yezdan ra bimîne. Heke ewan (filan dest ji qirîn û tevdanê) berdan (bira ewan bizanin!) ku bi rastî Yezdan, ewan tiştên ku ewan dikin, dibîne.

40. Û heke ewan ji wan kirinan (dest ber nedan); pişta xwe dane we, îdî hûn bizanin! Ku bi rastî Yez¬dan serkarê we ye. Çiqa serkarekî qenc e û çiqa arîkarekî qenc e!.

41. Û hûn (gelî ewanê ku we bawer kirîye!) bizanin: We di roya, ku her du destan (di qirîna Bedrê da) rastî hev hatine, we çi mal şor kirîye; ji wî malî penca yek, ji bona Yezdan ra ne: Ewa ji bona Pêxember û lezimên wî û sewîyan û xêzan û rêwîyan (te sixurandinê). Heke we bi Yez¬dan û bi wan biryarên, ku me di roya her du deste tevê hev bibûn, ji bona rastî û pûçîtî ji

hev raqetîne li ser bendê xwe da hinartîye, bawer kiribin (parkirin wusa ne). Bi rastî Yezdan li ser hemû tiştan dişî.

42. Di wê gava hûn di rûbarê newalê (nezîkê Medînê da) bûn, ewan (neyaran jî) di rûbarê newalê alîyê dûrê (Medinê da) bûn û karwanê wan jî di jêra wê da (li derê deryayê di terazina avê da hewya bûne).Ya jî (di wê gava, ku we ji bo¬na jîna cêhanî, kelepûr divan: ku hûn li talanê wan xin, ewan jî ji bo¬na armancên dûr, divan, ku Muhemmed bikujin paşya we bînin û sîyarîyên wan jî di alîyê deryayê da li jêra we da diterezina avê da hewya bûn; dîdeyanîya we bi hêsanî diki¬rin.) Heke we (gelî bawergeran!) peymana danê radewanî (ji bona qirîna Bedrê bida wan neyarên xwe) weyê di wî danî da tekoşînî bi hev ra bikirinan, hûnê para biketinan. Lê ji bo ku Yezdan ewa bûyera (ji bona teşqela wan) pek hatîye bîne cî, ewanê têne teşqelekirinê, li ber çavî bêne teşqelekirinê û ewanê tîne jînê jî li ber çavî bijîn, ewa bû¬yera pêk anî. Bi rastî Yezdan bi xweber jî bihîstekê pir zana ye.

43. Di wê gavê de Yezdan ewan (neyaran) di xewna te da bi hindika î dane nişanê te. Û heke (Yezdan) ewan (neyaran) bi piratî bidana nîşanê te hûnê bêzar bibûnan, weyê bi hev ra (ji bona bûyerê) tetoşîn bikirinan, hûnê ji hev biçûnan. Lê Yezdan hûn (ji vê bûyera hanê) ferestandin. Bi rastî Yezdan bi tişta di singan da heye dizane.

44. Di wê gava (ku

hûn rastê hev hatin) ji bo ku Yez¬dan ewa bûyera (ji bona teşqeledana wan) pêk hatîye, bî¬ne cî; ewan (neyaran) di çavê we da hindik dida xûyandin û hûn jî di çavê wan da hindik dikirin, şixwa hemûşk bûyer jî li bal Yezdan da dizivirin.

45. Gelî ewanê ku we bawer kirîye! Di gava ku hûn rastî koma (neyaran) hatin, îdî hûn di hemberê wan da ji bona qirînê) bi cî hew bikin, ji bona ku hûn bi servahatî fereste bibin, hûn Yezdan pir bîra xwe bînin.

46. Û hûn (gelî bawergeran!) bi gotina Yezdan û Pêxemberê wî hûn (bi hev ra) tekoşînê nekin. (Heke hûn bi hev ra xir bikin) wê, îdî hûnê ji hev bêzar bibin û wê bêna (vê bêzarbûna we) here (neyarên) we û hûn (li hemberê wan neyaran) xwe da hew bikin. Bi rastî Yezdan bi hewgeran ra ne.

47. Û (gelî bawergeran!) hûn jî wekî (wan alotîyên fi¬lan, ku ji bona qirînê) bi pesnan û ji bona ku nav û dengê wan li pey wan da bê gotinê ji welatê xwe derketine, nebin. Ewan (filan hene!) ewan rêya Yezdan li ber merivan dibirin; ewan durûtî dikin. Û tişta ku ewan dikin Yezdan hildaye binê zanîna xwe.

48. Û di wê gavê da pelîd kirinên wan ji bona wan ra xemilandî bûye û pelîd ji bona wan ra (aha) gotîye: "Di îro da servahatina tu kesî bi ser we da çê nabe û bi rastî ez bi xweber jî ji bona we ra heval im." Îdî gava ku her du

deste (ji bo¬na qirînê hatin) ji hev ra xûya bûn (pelîd) di para da li ser her du gûzekê xwe teisî (ji wan revîya) û ji wan ra jî (aha) gotîye: "Bi rastî qe tu gur û gumana min bi we tune ye: Loma tişta ku hûn nabînin, ez dibî¬nim, bi rasti ez ji Yezdan ditirsim. Bi rastî Yezdan bi xweber jî zor şapat e."

49. Di wê gavê da (ewanê) durû û ewanê ku di dilê wan da nexweşîya (dexesî û filetîyê) heye (aha) digotin: "Ola van, evan ji avarû derxistine." (Gotina wan nîne, lê) kîjan xwe hispêre Yezdanê servahatê bijejk e, îdî ewa serfiraz e.

50. Xwezîya di gava can sitandina wan da; ku firişte li ber û pişta wan (filan) dixin, ji wan ra (aha) dibêjin: "Û hûn (gelî fi¬lan!) ka îdî şapata şewatê çeşne (tam) bikin", te temtêla wan bidîta, ka çabû!.

51. Eva (şapata hanê ku bi we da hatîye) bi sedema wan kedên we ne, ku hêj di berê da (we ji bona xwe ra pêşkoçî şandîye) bi cî tê. (Heke ji bona wan nebe) bi rastî Yezdan ji bona bendan ra qe cewrkar nîne.

52. Wekî temtêla hevrîyên Fir’ewn û temtêla wan komên ku di berya (hevrîyên Fir’ewn da) borîne: Ewan jî Beratên Yezdan dabûne derewdêrandinê, îdî Yezdan ewanan bi gonehên wan şapat kirine (ewan tune kirine), Bi rastî Yez¬dan bi hêzê zor şapat e.

53. Eva (aha) ye; bi rastî Yezdan gava ku qencîyekî bi komalekî bike, heya ewa komala bi xweber ewê qencîyê neguhure, ewa jî

qencîya xwe ji wan naguhure. Bi rastî Yezdan bihîstokê pirzane ye.

54. Wekî temtêla hevrîyên Fir’ewn û temtêla wan komalên ku di berya (hevrîyên Fir’ewn da) borîne; ewan jî beratên Xudayê xwe dabûne derewdêrandinê, îdî me jî ewan bi gonehên wan teşqele kirine û me hevrîyên Fir’ewn (di avê da) fetisandin. Û bi rastî ewan hemûşk jî cewrkar bûne.

55. Bi rastî ewanê file hene! Ewanan li bal Yezdan beterê reweran in, îdî ewan qe bawer nakin.

56. (Muhemmed!) Ewan kesên (ji wan filan) ku te peymana (aştîyê) dabûye wan he¬ne! Ewan di her carê da paşê peymana xwe şikênandine û qe ewan bi xweber jî parisvanîya wê peymanê nakin.

57. Tu (Muhemmed!) ewan kînge di qirînê da bigrî, îdî tu wusa bînî serê wan; ji bo ku ewan, ji bona wanê ku li peywan da tê bibne sodret (îdî peymana xwe neşikênin). Bi rastî dibe ku ewan, evan kirinan bîra xwe bînin.

58. Û kînge tu tirsîya î, ji wî komalê ku te bi wan ra peymana (aştîyê) daye: ku we ewanê qelpî bikin (peymana xwe bişikênin) îdî tu jî bi vekirî (hêj di berya qirînê da) ji wan ra (aha beje: "Ji vir ha, di nava me û we da qe tu peyman tune ¬ye; ça hûn dikarin wusa bikin)." Bi rastî Yezdan ji qelpan hez nake.

59. Û bira ewanê (ku di qirî¬nê da) pêş va çûne (fereste bûne) goman nekin (ku wê ewanê ji şapatan jî pêş va herin fereste bibin). Bi rastî ewanan qe me bêzar nakin (ku hûn bidne

pey wan ewan bigirin û em ewan şapat bikin).

60. Û hûn jî (gelî bawergeran!) çi dikarin; di hemberê wan (neyaran da bikin) ji bona ku hûn (bi wê hêza we ye heyî) neyarên Yezdan û neyarên xwe û ewan neyarên mayîne ku hûn bi wan nizanin, lê Yezdan bi wan dizane: bidine tirsandinê, Hespên xweyên (Xamê da) û çekên xwe ji bona (qirîna bi wan neyaran ra) amade bikin. Û hûn di rêya Yezdan da çi bisixurînin ewa ewê li bal we da (paş da) bê kemaî bê dayînê û qe tu cewr jî li we nayê kirinê.

61. Û heke ewan (neyaran) ji bona aştîyê nezîkê we bûn, îdî tu jî (ji bona aştîyê ra) nêzîk bibe û tu xwe hispêre Yezdan. Bi rastî hey (Yezdan bi tenê ye) ku bihîstokê pirzane ye.

62. Û heke ewan (neyaran) bivên, ku te (ji bona aştîyê) bixapînin, (haja te bi wan nemîne, dîsa ewan qirînê bikin) qe (tu kovanan neke!). Loma Yezdan besê te ye. Ewî (Yezdanî) tu bi arîkarîya xwe û (bi arîkarîya) bawergeran (serfiraz kirî).

63. Û ewî di nava dilê (bawergeran da) hogirî çê kiriye. Heke te (hemû heyîne) di cîhanê da hene, bida jî dîsa te di nava dilê wan da hogirî çê ne dikir, lê Yezdan di nava wan da hogirî çê kir. Bi rastî ewa servahatê bijejke ye.

64. Pêxember! Ewan bawergerên ku bûne peyrewê te hene! Yezdan besê te û wa ne.

65. Pêxember! Tu ji bona qirînê helana bide bawergeran. Heke ji we (bawergeran) bîst merivên hewdaî

hebin; Ewanê li du sed (merivê neyar) servahatinê bikin. Û heke ji we sed merivên hewdaî hebin; wê ewanê li hezar (merivên fileyên neyar) servehatinê bikin. Loma bi rastî ewan komalekî wusa nin; qe qencî û xirabîyan ji hev dernaxin.

66. A, di naha da! Yezdan barê we sivik kirîye, loma bi ras¬tî Yezdan zanîye ku di nava we da (merivên) bê wec hene. Îdî heke ji we sed (merivên) hewdaî hebin; wê ewanê li du sed (merivên file) servahatinê bikin, û heke ji we hezar (merivên) hewdaî hebin; wê ewanê bi dustûra Yezdan li du hezar (merivên fileyên neyar) servahatinê bikin. Loma bi rastî Yezdan bi hewdaran ra ne.

67. Heya neyar di zemîn da rind sernegûn nebin, qe ji bona tu pêxember (û hevalê wî ra) durist nîne, ku (ewan neyaran bigrin) ze¬bûn bibin (di hemberê wan da mal bistînin ewan azad bikin). Hûn (geli bawergeran! Malê wan talan û tajan dikin dest ji qirînê berdidin) jîna cîhan û xişrê wê di¬vên. Yezdan bi xweber jî (ji bona wa ra jîna) paş da divê. Bi rastî Yezdan servahatê bijejke ye.

68. Heke hêj berê da ji Yezdan (ji bona we ra peymana bi servehatina we) ne borî bûya, we bi sedema van (mal hildan û zebûn girtina we) şapateke mezin bi we bigirta.

69. Îdî (gelî bawergeran!) hûn ji wan (malên) ku we (ji neyarên xwe) şorî kirine, bi duristî û bi tîtalî bixun û hûn yezdanparisî bikin. Bi rastî Yezdan baxişkarê dilovîn e.

70. Pêxember! Tu ji bona wanê ku di destê

we da zebûn in (aha) bêje: "Heke Yezdan bizane ku di dilê we da qencî heye, we ji wan (gerewên) ku ji we tê sitandinê; çêtirên wan bide we u we ji bona we ra gonehên we bibaxişîne." Bi rastî Yezdan baxişgerê dilovîn e.

71. Heke ewan (zebûnan) qelptîya bi te ra bivên (bi¬ra ewan bizanin!) ku ewan hêj di berê da qelptî bi Yezdan ra kiribûne, îdî ewî ji bona ku tu bi wan bikarî) çare daya te, ku tu ewan (biherçiqinî). Bi rastî Yezdan bi xweber jî pirzan e bijejke ye.

72. Bi rastî ewanê ku bawer kirine û (ji bona qayîlbûna Yezdan ji welat xwe) koç kirine û bi mal û canê xwe di rêya Yezdan da tekoşîn kirine û ewan ê, ku ewan (koçer û tekoşîngeran) di mala xwe da di êwirînin û arîkarîya wan dikin, hene! Evanan; hinekê wan sarkarê hinekê wan in (ewan miratxurên hev in). Lê ewanê ku bawer kirine (ji bona qayîlbûna Yezdan ji welatê xwe) koç ne kirine, hene! Ewanan heya (ji welatê xwe) koç nekin, qe tu serkarîya we ji bona wan ra bi tu tiştî çê nabe (hûn ji bona hev ra jî nabine mîratxur). Lê heke (ewanê ku ji welatê xwe ji bona qayîlbû¬na Yezdan koç ne kirine) ji we, di mafê olê da arîkarî xwastin; îdî (di wê gavê da) arîkarîya wan, li ser we bi vê nevê ye, ji pêştirê heke ewan arîkarî di hemberê wî komalê, ku di nava we û wan da peymana (aştîyê) hebe (hûn nikarin arîkarîya wan

bawergeran bikin). Şixwa Yez¬dan bi xweber jî tişta hûn dikin dibîne.

73. Û ewanê bûne file hene! Ewan jî hinekî wan serkarê hinekî wan in (ewan mîratxurên hev in). Heke (hûn ça hatine fer¬mankirinê, wusa arîkarîya hev nekin) we di zemîn da tevdan û ji rêderketinên mezinê çê bin (hêza filanê we pir bibe, hûn Misilmanê be hêz bin).

74. Û ewanê ku bawer kirine û di rêya Yezdan da (ji welatê xwe) koç kirine û tekoşîn kirine û ewanê (ku koçgeran di mala xwe da) bi cî kirine û arîkarîya wan kirine hene! Evanan in, ku bi rastî bawer kirine. Ji bona van ra baxişandin û xarin ne xweş hene.

75. Û ewanê ku di paş da bawer kirine û (ji bona qayîlbûna Yezdan ji welatê xwe) koç kirine û bi we ra jî (bi neyaran ra) tekoşîn kirine hene! Îdî evan jî ji we ne. (Gelî bawergeran!) Şixwa di pirtûka Yezdan da; ewanê ku ji bona hev ra lêzimin, babettirin ku ji bona hev ra bibne mî¬ratxur û ûrt. Bi rastî Yezdan bi hemû tiştan dizane.

(karenanya) dan kepada Tuhan- lah mereka bertawakal,(2)

(yaitu) orang- orang yang mendirikan salat dan yang menafkahkan sebagian dari rezeki yang Kami berikan kepada mereka.(3)

Itulah orang- orang yang beriman dengan sebenar- benarnya. Mereka akan memperoleh beberapa derajat ketinggian di sisi Tuhannya dan ampunan serta rezeki (nikmat) yang mulia.(4)

Sebagaimana Tuhanmu menyuruhmu pergi dari rumahmu dengan kebenaran, padahal sesungguhnya sebagian dari orang- orang yang beriman itu tidak menyukainya,(5)

mereka membantahmu tentang kebenaran sesudah nyata (bahwa mereka pasti menang), seolah- olah mereka dihalau kepada kematian, sedang mereka melihat (sebab- sebab kematian itu).(6)

Dan (ingatlah), ketika Allah menjanjikan kepadamu bahwa salah satu dari dua golongan (yang kamu hadapi) adalah untukmu, sedang kamu menginginkan bahwa yang tidak mempunyai kekuatan senjatalah yang untukmu, dan Allah menghendaki untuk membenarkan yang benar dengan ayat- ayat-Nya dan memusnahkan orang- orang kafir,(7)

agar Allah menetapkan yang hak (Islam) dan membatalkan yang batil (syirik) walaupun orang- orang yang berdosa (musyrik) itu tidak menyukainya.(8)

(Ingatlah), ketika kamu memohon pertolongan kepada Tuhanmu, lalu diperkenankan-Nya bagimu:" Sesungguhnya Aku akan mendatangkan bala bantuan kepadamu dengan seribu malaikat yang datang berturut- turut".(9)

Dan Allah tidak menjadikannya (mengirim bala bantuan itu), melainkan sebagai kabar gembira dan agar hatimu menjadi tenteram karenanya. Dan kemenangan itu hanyalah dari sisi Allah. Sesungguhnya Allah Maha Perkasa lagi Maha Bijaksana.(10)

(Ingatlah), ketika Allah menjadikan kamu mengantuk sebagai suatu penenteraman daripada-Nya, dan Allah menurunkan kepadamu hujan dari langit untuk menyucikan kamu dengan hujan itu dan menghilangkan dari kamu gangguan- gangguan setan dan untuk menguatkan hatimu dan memperteguh dengannya telapak kaki (mu).(11)

(Ingatlah), ketika Tuhanmu mewahyukan kepada para

malaikat:" Sesungguhnya Aku bersama kamu, maka teguhkanlah (pendirian) orang- orang yang telah beriman". Kelak akan Aku jatuhkan rasa ketakutan ke dalam hati orang- orang kafir, maka penggallah kepala mereka dan pancunglah tiap- tiap ujung jari mereka.(12)

(Ketentuan) yang demikian itu adalah karena sesungguhnya mereka menentang Allah dan Rasul-Nya; dan barang siapa menentang Allah dan Rasul-Nya, maka sesungguhnya Allah amat keras siksaan-Nya.(13)

Itulah (hukum dunia yang ditimpakan atasmu), maka rasakanlah hukuman itu. Sesungguhnya bagi orang- orang yang kafir itu ada (lagi) azab neraka.(14)

Hai orang- orang yang beriman, apabila kamu bertemu dengan orang- orang yang kafir yang sedang menyerangmu, maka janganlah kamu membelakangi mereka (mundur).(15)

Barang siapa yang membelakangi mereka (mundur) di waktu itu, kecuali berbelok untuk (siasat) perang atau hendak menggabungkan diri dengan pasukan yang lain, maka sesungguhnya orang itu kembali dengan membawa kemurkaan dari Allah, dan tempatnya ialah neraka Jahanam. Dan amat buruklah tempat kembalinya.(16)

Maka (yang sebenarnya) bukan kamu yang membunuh mereka, akan tetapi Allah- lah yang membunuh mereka, dan bukan kamu yang melempar ketika kamu melempar, tetapi Allah- lah yang melempar.(Allah berbuat demikian untuk membinasakan mereka) dan untuk memberi kemenangan kepada orang- orang mukmin, dengan kemenangan yang baik. Sesungguhnya Allah Maha Mendengar lagi Maha Mengetahui.(17)

Itulah (karunia Allah yang dilimpahkan kepadamu), dan sesungguhnya Allah melemahkan tipu daya orang- orang yang kafir.(18)

Jika kamu (orang- orang musyrikin) mencari keputusan, maka telah datang keputusan kepadamu; dan jika kamu berhenti; maka itulah yang lebih baik bagimu; dan jika kamu kembali, niscaya Kami kembali (pula); dan angkatan perangmu sekali- kali tidak akan dapat menolak dari kamu

sesuatu bahaya pun, biar pun dia banyak dan sesungguhnya Allah beserta orang- orang yang beriman.(19)

Hai orang- orang yang beriman, taatlah kepada Allah dan Rasul-Nya, dan janganlah kamu berpaling daripada-Nya, sedang kamu mendengar (perintah- perintah-Nya).(20)

dan janganlah kamu menjadi sebagai orang- orang (munafik) yang berkata:" Kami mendengarkan, padahal mereka tidak mendengarkan.(21)

Sesungguhnya binatang (makhluk) yang seburuk- buruknya pada sisi Allah ialah orang- orang yang pekak dan tuli yang tidak mengerti apa- apa pun.(22)

Kalau kiranya Allah mengetahui kebaikan ada pada mereka, tentulah Allah menjadikan mereka dapat mendengar. Dan jika Allah menjadikan mereka dapat mendengar, niscaya mereka pasti berpaling juga, sedang mereka memalingkan diri (dari apa yang mereka dengar itu).(23)

Hai orang- orang yang beriman, penuhilah seruan Allah dan seruan Rasul apabila Rasul menyeru kamu kepada suatu yang memberi kehidupan kepada kamu, dan ketahuilah bahwa sesungguhnya Allah membatasi antara manusia dan hatinya dan sesungguhnya kepada-Nya lah kamu akan dikumpulkan.(24)

Dan peliharalah dirimu daripada siksaan yang tidak khusus menimpa orang- orang yang lalim saja di antara kamu. Dan ketahuilah bahwa Allah amat keras siksaan-Nya.(25)

Dan ingatlah (hai para muhajirin) ketika kamu masih berjumlah sedikit, lagi tertindas di muka bumi (Mekkah), kamu takut orang- orang (Mekkah) akan menculik kamu, maka Allah memberi kamu tempat menetap (Madinah) dan dijadikan-Nya kamu kuat dengan pertolongan-Nya dan diberi-Nya kamu rezeki dari yang baik- baik agar kamu bersyukur.(26)

Hai orang- orang yang beriman, janganlah kamu mengkhianati Allah dan Rasulullah (Muhammad) da (juga) janganlah kamu mengkhianati amanat- amanah yang dipercayakan kepadamu, sedang kamu mengetahui.(27)

Dan ketahuilah, bahwa hartamu dan anak- anakmu itu hanyalah sebagai

cobaan dan sesungguhnya di sisi Allah- lah pahala yang besar.(28)

Hai orang- orang yang beriman, jika kamu bertakwa kepada Allah, niscaya Dia akan memberikan kepadamu furqaan dan menghapuskan segala kesalahan- kesalahanmu dan mengampuni (dosa- dosa) mu. Dan Allah mempunyai karunia yang besar.(29)

Dan (ingatlah), ketika orang- orang kafir (Quraisy) memikirkan daya upaya terhadapmu untuk menangkap dan memenjarakanmu atau membunuhmu, atau mengusirmu. Mereka memikirkan tipu daya dan Allah menggagalkan tipu daya itu. Dan Allah sebaik- baik Pembalas tipu daya.(30)

Dan apabila dibacakan kepada mereka ayat- ayat Kami, mereka berkata:" Sesungguhnya kami telah mendengar) ayat- ayat yang seperti ini (, kalau kami menghendaki niscaya kami dapat membacakan yang seperti ini, (Al Quran) ini tidak lain hanyalah dongengan-dongengan orang- orang purbakala".(31)

Dan (ingatlah), ketika mereka (orang- orang musyrik) berkata:" Ya Allah, jika betul (Al Quran) ini, dialah yang benar dari sisi Engkau, maka hujanilah kami dengan batu dari langit, atau datangkanlah kepada kami azab yang pedih".(32)

Dan Allah sekali- kali tidak akan mengazab mereka, sedang kamu berada di antara mereka. Dan tidaklah (pula) Allah akan mengazab mereka, sedang mereka meminta ampun.(33)

Kenapa Allah tidak mengazab mereka padahal mereka menghalangi orang untuk (mendatangi) Masjid haram dan mereka bukanlah orang- orang yang berhak menguasainya Orang- orang yang berhak menguasai (nya), hanyalah orang- orang yang bertakwa, tetapi kebanyakan mereka tidak mengetahui.(34)

Sembahyang mereka di sekitar Baitullah itu, lain tidak hanyalah siulan dan tepukan tangan. Maka rasakanlah azab disebabkan kekafiranmu itu.(35)

Sesungguhnya orang- orang yang kafir itu, menafkahkan harta mereka untuk menghalangi (orang) dari jalan Allah. Mereka akan menafkahkan harta itu, kemudian

menjadi penyesalan bagi mereka, dan mereka akan dikalahkan. Dan ke dalam neraka Jahanamlah orang- orang yang kafir itu dikumpulkan,(36)

supaya Allah memisahkan (golongan) yang buruk dari yang baik dan menjadikan (golongan) yang buruk itu sebagiannya di atas sebagian yang lain, lalu kesemuanya ditumpukkan- Nya, dan dimasukkan- Nya ke dalam neraka Jahanam. Mereka itulah orang- orang yang merugi.(37)

Katakanlah kepada orang- orang yang kafir itu:" Jika mereka berhenti (dari kekafirannya), niscaya Allah akan mengampuni mereka tentang dosa- dosa mereka yang sudah lalu; dan jika mereka kembali lagi sesungguhnya akan berlaku (kepada mereka) sunah (Allah terhadap) orang- orang dahulu".(38)

Dan perangilah mereka, supaya jangan ada fitnah dan supaya agama itu semata- mata untuk Allah. Jika mereka berhenti (dari kekafiran), maka sesungguhnya Allah Maha Melihat apa yang mereka kerjakan.(39)

Dan jika mereka berpaling, maka ketahuilah bahwasanya Allah Pelindungmu. Dia adalah sebaik- baik Pelindung dan sebaik- baik Penolong.(40)

Ketahuilah, sesungguhnya apa saja yang dapat kamu peroleh sebagai rampasan perang, maka sesungguhnya seperlima untuk Allah, Rasul, kerabat Rasul, anak- anak yatim, orang- orang miskin dan ibnu sabil, jika kamu beriman kepada Allah dan kepada apa yang Kami turunkan kepada hamba Kami (Muhammad) di hari Furqaan, yaitu di hari bertemunya dua pasukan. Dan Allah Maha Kuasa atas segala sesuatu.(41)

(Yaitu di hari) ketika kamu berada di pinggir lembah yang dekat dan mereka berada di pinggir lembah yang jauh sedang kafilah itu berada di bawah kamu. Sekiranya kamu mengadakan persetujuan (untuk menentukan hari pertempuran), pastilah kamu tidak sependapat dalam menentukan hari pertempuran itu, akan tetapi (Allah mempertemukan dua pasukan itu) agar Dia

melakukan suatu urusan yang mesti dilaksanakan, yaitu agar orang yang binasa itu binasanya dengan keterangan yang nyata dan agar orang yang hidup itu hidupnya dengan keterangan yang nyata (pula). Sesungguhnya Allah Maha Mendengar lagi Maha Mengetahui,(42)

(yaitu) ketika Allah menampakkan mereka kepadamu di dalam mimpimu (berjumlah) sedikit. Dan sekiranya Allah memperlihatkan mereka kepada kamu (berjumlah) banyak tentu saja kamu menjadi gentar dan tentu saja kamu akan berbantah- bantahan dalam urusan itu, akan tetapi Allah telah menyelamatkan kamu. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui segala isi hati.(43)

Dan ketika Allah menampakkan mereka kepada kamu sekalian, ketika kamu berjumpa dengan mereka berjumlah sedikit pada penglihatan matamu dan kamu ditampakkan- Nya berjumlah sedikit pada penglihatan mata mereka, karena Allah hendak melakukan suatu urusan yang mesti dilaksanakan. Dan hanya kepada Allah- lah dikembalikan segala urusan.(44)

Hai orang- orang yang beriman, apabila kamu memerangi pasukan (musuh), maka berteguh hatilah kamu dan sebutlah (nama) Allah sebanyak- banyaknya agar kamu beruntung.(45)

Dan taatlah kepada Allah dan Rasul-Nya dan janganlah kamu berbantah- bantahan, yang menyebabkan kamu menjadi gentar dan hilang kekuatanmu dan bersabarlah. Sesungguhnya Allah beserta orang- orang yang sabar.(46)

Dan janganlah kamu menjadi seperti orang- orang yang keluar dari kampungnya dengan rasa angkuh dan dengan maksud ria kepada manusia serta menghalangi (orang) dari jalan Allah. Dan (ilmu) Allah meliputi apa yang mereka kerjakan.(47)

Dan ketika setan menjadikan mereka memandang baik pekerjaan mereka dan mengatakan:" Tidak ada seorang manusia pun yang dapat menang terhadap kamu pada hari ini, dan sesungguhnya saya ini adalah pelindungmu". Maka tatkala kedua pasukan itu telah dapat saling lihat melihat (berhadapan)

, setan itu balik ke belakang seraya berkata:" Sesungguhnya saya berlepas diri daripada kamu; sesungguhnya saya dapat melihat apa yang kamu sekalian tidak dapat melihat; sesungguhnya saya takut kepada Allah". Dan Allah sangat keras siksa-Nya.(48)

(Ingatlah), ketika orang- orang munafik dan orang- orang yang ada penyakit di dalam hatinya berkata:" Mereka itu (orang- orang mukmin) ditipu oleh agamanya".(Allah berfirman):" Barang siapa yang tawakal kepada Allah, maka sesungguhnya Allah Maha Perkasa lagi Maha Bijaksana".(49)

Kalau kamu melihat ketika para malaikat mencabut jiwa orang- orang yang kafir seraya memukul muka dan belakang mereka (dan berkata):" Rasakanlah olehmu siksa neraka yang membakar", (tentulah kamu akan merasa ngeri).(50)

Demikian itu disebabkan oleh perbuatan tanganmu sendiri. Sesungguhnya Allah sekali- kali tidak menganiaya hamba-Nya,(51)

(keadaan mereka) serupa dengan keadaan Firaun dan pengikut- pengikutnya serta orang- orang yang sebelumnya. Mereka mengingkari ayat- ayat Allah, maka Allah menyiksa mereka disebabkan dosa- dosanya. Sesungguhnya Allah Maha Kuat lagi Amat Keras siksaan- Nya.(52)

Yang demikian (siksaan) itu adalah karena sesungguhnya Allah sekali- kali tidak akan merubah sesuatu nikmat yang telah dianugerahkan- Nya kepada sesuatu kaum, hingga kaum itu merubah apa yang ada pada diri mereka sendiri, dan sesungguhnya Allah Maha Mendengar lagi Maha Mengetahui,(53)

(keadaan mereka) serupa dengan keadaan Firaun dan pengikut- pengikutnya serta orang- orang yang sebelumnya. Mereka mendustakan ayat- ayat Tuhannya maka Kami membinasakan mereka disebabkan dosa- dosanya dan Kami tenggelamkan Firaun dan pengikut- pengikutnya; dan kesemuanya adalah orang- orang yang lalim.(54)

Sesungguhnya binatang (makhluk) yang paling buruk di sisi Allah ialah orang- orang yang kafir, karena mereka itu tidak beriman.(55)

(Yaitu) orang-

orang yang kamu telah mengambil perjanjian dari mereka, sesudah itu mereka mengkhianati janjinya pada setiap kalinya, dan mereka tidak takut (akibat- akibatnya) .(56)

Jika kamu menemui mereka dalam peperangan, maka cerai beraikanlah orang- orang yang di belakang mereka dengan (menumpas) mereka, supaya mereka mengambil pelajaran.(57)

Dan jika kamu khawatir akan (terjadinya) pengkhianatan dari suatu golongan, maka kembalikanlah perjanjian itu kepada mereka dengan cara yang jujur. Sesungguhnya Allah tidak menyukai orang- orang yang berkhianat.(58)

Dan janganlah orang- orang yang kafir itu mengira, bahwa mereka akan dapat lolos (dari kekuasaan Allah). Sesungguhnya mereka tidak dapat melemahkan (Allah).(59)

Dan siapkanlah untuk menghadapi mereka kekuatan apa saja yang kamu sanggupi dan dari kuda- kuda yang ditambat untuk berperang (yang dengan persiapan itu) kamu menggentarkan musuh Allah, musuhmu dan orang- orang selain mereka yang kamu tidak mengetahuinya; sedang Allah mengetahuinya. Apa saja yang kamu nafkahkan pada jalan Allah niscaya akan dibalas dengan cukup kepadamu dan kamu tidak akan dianiaya (dirugikan).(60)

Dan jika mereka condong kepada perdamaian, maka condonglah kepadanya dan bertawakallah kepada Allah. Sesungguhnya Dialah Yang Maha Mendengar lagi Maha Mengetahui.(61)

Dan jika mereka bermaksud hendak menipumu, maka sesungguhnya cukuplah Allah (menjadi pelindungmu). Dialah yang memperkuatmu dengan pertolongan- Nya dan dengan para mukmin, (26) (62)

dan Yang mempersatukan hati mereka (orang- orang yang beriman). Walaupun kamu membelanjakan semua (kekayaan) yang berada di bumi, niscaya kamu tidak dapat mempersatukan hati mereka, akan tetapi Allah telah mempersatukan hati mereka. Sesungguhnya Dia Maha Perkasa lagi Maha Bijaksana.(63)

Hai Nabi, cukuplah Allah (menjadi Pelindung) bagimu dan bagi orang- orang mukmin yang mengikutimu.(64)

Hai Nabi,

kobarkanlah semangat para mukmin itu untuk berperang. Jika ada dua puluh orang yang sabar di antara kamu, niscaya mereka dapat mengalahkan dua ratus orang musuh. Dan jika ada seratus orang (yang sabar) di antaramu, mereka dapat mengalahkan seribu daripada orang- orang kafir, disebabkan orang- orang kafir itu kaum yang tidak mengerti. (65)

Sekarang Allah telah meringankan kepadamu dan Dia telah mengetahui bahwa padamu ada kelemahan. Maka jika ada di antaramu seratus orang yang sabar, niscaya mereka dapat mengalahkan dua ratus orang; dan jika di antaramu ada seribu orang (yang sabar) , niscaya mereka dapat mengalahkan dua ribu orang dengan seizin Allah. Dan Allah beserta orang- orang yang sabar.(66)

Tidak patut, bagi seorang Nabi mempunyai tawanan sebelum ia dapat melumpuhkan musuhnya di muka bumi. Kamu menghendaki harta benda duniawi sedangkan Allah menghendaki (pahala) akhirat (untukmu). Dan Allah Maha Perkasa lagi Maha Bijaksana.(67)

Kalau sekiranya tidak ada ketetapan yang telah terdahulu dari Allah, niscaya kamu ditimpa siksaan yang besar karena tebusan yang kamu ambil.(68)

Maka makanlah dari sebagian rampasan perang yang telah kamu ambil itu, sebagai makanan yang halal lagi baik, dan bertakwalah kepada Allah; sesungguhnya Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.(69)

Hai Nabi, katakanlah kepada tawanan- tawanan yang ada di tanganmu:" Jika Allah mengetahui ada kebaikan dalam hatimu, niscaya Dia akan memberikan kepadamu yang lebih baik dari apa yang telah diambil daripadamu dan Dia akan mengampuni kamu". Dan Allah Maha Pengampun lagi Maha Penyayang.(70)

Akan tetapi jika mereka (tawanan- tawanan itu) bermaksud hendak berkhianat kepadamu, maka sesungguhnya mereka telah berkhianat kepada Allah sebelum ini, lalu Allah

menjadikan (mu) berkuasa terhadap mereka. Dan Allah Maha Mengetahui lagi Maha Bijaksana.(71)

Sesungguhnya orang- orang yang beriman dan berhijrah serta berjihad dengan harta dan jiwanya pada jalan Allah dan orang- orang yang memberikan tempat kediaman dan pertolongan (kepada orang- orang muhajirin), mereka itu satu sama lain lindung- melindungi. Dan (terhadap) orang- orang yang beriman, tetapi belum berhijrah, maka tidak ada kewajiban sedikit pun atasmu melindungi mereka, sebelum mereka berhijrah. (Akan tetapi) jika mereka meminta pertolongan kepadamu dalam (urusan pembelaan) agama, maka kamu wajib memberikan pertolongan kecuali terhadap kaum yang telah ada perjanjian antara kamu dengan mereka. Dan Allah Maha Melihat apa yang kamu kerjakan.(72)

Adapun orang- orang yang kafir, sebagian mereka menjadi pelindung bagi sebagian yang lain. Jika kamu (hai para muslimin) tidak melaksanakan apa yang telah diperintahkan Allah itu, niscaya akan terjadi kekacauan di muka bumi dan kerusakan yang besar. (73)

Dan orang- orang yang beriman dan berhijrah serta berjihad pada jalan Allah, dan orang- orang yang memberi tempat kediaman dan memberi pertolongan (kepada orang- orang muhajirin), mereka itulah orang- orang yang benar- benar beriman. Mereka memperoleh ampunan dan rezeki (nikmat) yang mulia.(74)

Dan orang- orang yang beriman sesudah itu, kemudian berhijrah dan berjihad bersamamu maka orang- orang itu termasuk golonganmu (juga). Orang- orang yang mempunyai hubungan itu sebagiannya lebih berhak terhadap sesamanya (daripada yang kerabat) di dalam kitab Allah. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui segala sesuatu.(75)

RasulNya (untuk menentukan pembahagiannya). Oleh itu, bertaqwalah kamu kepada Allah dan perbaikilah keadaan perhubungan di antara kamu, serta taatlah kepada Allah dan RasulNya, jika betul kamu orang-orang yang beriman". (1)

Sesungguhnya orang-orang yang beriman itu (yang sempurna imannya) ialah mereka yang apabila disebut nama Allah (dan sifat-sifatNya) gementarlah hati mereka; dan apabila dibacakan kepada mereka ayat-ayatNya, menjadikan mereka bertambah iman, dan kepada Tuhan mereka jualah mereka berserah. (2)

Iaitu orang-orang yang mendirikan sembahyang dan yang mendermakan sebahagian dari apa yang Kami kurniakan kepada mereka. (3)

Merekalah orang-orang yang beriman dengan sebenar-benarnya. Mereka akan mendapat pangkat-pangkat yang tinggi di sisi Tuhan mereka dan keampunan serta limpah kurnia yang mulia (di Syurga). (4)

Sebagaimana (harta rampasan perang ditentukan pembahagiannya dengan kebenaran, maka) Tuhanmu (wahai Muhammad) mengeluarkanmu dari rumahmu (untuk pergi berperang) dengan kebenaran juga, sedang sebahagian dari orang-orang yang beriman itu (sebenarnya) tidak suka (turut berjuang). (5)

Mereka membantahmu tentang kebenaran (berjihad) setelah nyata (kepada mereka kemenangan yang engkau janjikan), seolah-olah mereka dihalau kepada kematian, sedang mereka melihat (sebab-sebabnya). (6)

Dan (ingatlah) ketika Allah menjanjikan kepada kamu salah satu dari dua angkatan, menjadi untuk kamu (menghadapinya), sedang kamu suka kiranya (angkatan perniagaan) bukan angkatan (perang) yang mempunyai kekuatan itu yang dijadikan untuk kamu (menghadapinya). Padahal Allah menghendaki untuk menetapkan yang benar (ugama Islam) dengan Kalimah-kalimahNya, dan untuk membinasakan kaum yang kafir seluruhnya; (7)

Supaya Allah menegakkan yang benar itu dan menghapuskan yang salah (kufur dan syirik), sekalipun golongan (kafir musyrik) yang berdosa itu tidak menyukainya. (8)

(Ingatlah) ketika kamu memohon pertolongan kepada tuhan kamu, lalu Ia perkenankan

permohonan kamu (dengan firmanNya): "Sesungguhnya Aku akan membantu kamu dengan seribu (bala tentera) dari malaikat yang datang berturut-turut. (9)

Dan Allah tidak menjadikan (bantuan malaikat) itu melainkan sebagai berita gembira dan supaya hati kamu tenang tenteram dengannya. Dan kemenangan itu pula hanyalah dari sisi Allah. Sesungguhnya Allah Maha Kuasa, lagi Maha Bijaksana. (10)

(Ingatlah) ketika kamu diliputi perasaan mengantuk sebagai satu (pemberian) aman dari Allah (untuk menghapuskan kecemasan kamu). Dan (ingatlah ketika) Ia menurunkan kepada kamu hujan dari langit untuk mensucikan kamu dengannya dan menghapuskan dari kamu gangguan Syaitan, dan juga untuk menguatkan hati kamu dan menetapkan dengannya tapak pendirian (kamu di medan perjuangan). (11)

(Ingatlah) ketika Tuhanmu wahyukan kepada malaikat: "Sesungguhnya Aku menyertai kamu (memberi pertolongan), maka tetapkanlah (hati) orang-orang yang beriman. Aku akan mengisi hati orang-orang yang kafir dengan perasaan gerun; oleh itu, pancunglah leher mereka (musuh) dan potonglah tiap-tiap anggota mereka" (12)

(Perintah) yang demikian ialah kerana sesungguhnya mereka menentang Allah dan RasulNya; dan sesiapa yang menentang Allah dan RasulNya, maka sesungguhnya Allah Maha berat azab seksaNya. (13)

Itulah (azab dunia) maka rasalah dia (hai orang-orang kafir). Sesungguhnya orang-orang yang kafir disediakan baginya azab neraka (di akhirat). (14)

Wahai orang-orang yang beriman! Apabila kamu bertemu dengan orang-orang kafir yang sedang mara menyerang, maka janganlah kamu berpaling undur dari menentang mereka. (15)

Dan sesiapa berpaling undur dari menentang mereka pada ketika itu - kecuali ia bergerak ke arah lain (untuk menjalankan tipu muslihat) peperangan, atau hendak menyatukan diri dengan pasukan yang lain - maka sesungguhnya ia tetaplah mendapat kemurkaan dari Allah, dan tempatnya

ialah neraka jahanam; sedang neraka jahanam ialah seburuk-buruk tempat kembali. (16)

Maka bukanlah kamu yang membunuh mereka, akan tetapi Allah jualah yang menyebabkan pembunuhan mereka. Dan bukanlah engkau (wahai Muhammad) yang melempar ketika engkau melempar, akan tetapi Allah jualah yang melempar (untuk membinasakan orang-orang kafir), dan untuk mengurniakan orang-orang yang beriman dengan pengurniaan yang baik (kemenangan) daripadaNya. Sesungguhnya Allah Maha Mendengar, lagi Maha Mengetahui. (17)

Demikianlah (caranya nikmat yang dikurniakanNya kepada kamu), dan sesungguhnya Allah sentiasa melumpuhkan tipu daya orang-orang yang kafir. (18)

Jika kamu (hai orang-orang musyrik) memohon supaya diberi kemenangan (bagi pihak yang benar) maka sesungguhnya kemenangan (yang kamu pohonkan) itu telah datang (dan disaksikan oleh) kamu; dan jika kamu berhenti (daripada memusuhi Nabi Muhammad, s.a.w) maka yang demikian amat baik bagi kamu, dan jika kamu kembali (memusuhinya), Kami juga kembali (menolongnya mengalahkan kamu); dan golongan (angkatan perang) kamu tidak sekali-kali akan dapat menyelamatkan kamu sedikitpun, sekalipun ia lebih ramai; dan (yang demikian itu adalah kerana) sesungguhnya Allah beserta orang-orang yang beriman. (19)

Wahai orang-orang yang beriman! Taatlah kepada Allah dan RasulNya dan janganlah kamu berpaling daripadanya, sedang kamu mendengar (Al-Quran yang mewajibkan taatnya). (20)

Dan janganlah kamu menjadi seperti orang-orang (kafir dan munafik) yang berkata: "Kami dengar", padahal mereka tidak mendengar (tidak mahu menerima dan mematuhinya). (21)

Sesungguhnya sejahat-jahat makhluk yang melata, pada sisi (hukum dan ketetapan) Allah, ialah orang-orang yang pekak lagi bisu, yang tidak mahu memahami sesuatupun (dengan akal fikirannya). (22)

Dan kalaulah Allah mengetahui ada kebaikan pada mereka, tentulah Ia menjadikan mereka dapat mendengar; dan kalau Allah menjadikan mereka

dapat mendengar juga (dengan keadaan yang demikian), nescaya mereka tidak menerimanya sambil memalingkan diri. (23)

Wahai orang-orang yang beriman, sahut dan sambutlah seruan Allah dan seruan RasulNya apabila Ia menyeru kamu kepada perkara-perkara yang menjadikan kamu hidup sempurna; dan ketahuilah bahawa sesungguhnya Allah berkuasa mengubah atau menyekat di antara seseorang itu dengan (pekerjaan) hatinya, dan sesungguhnya kepadaNyalah kamu akan dihimpunkan. (24)

Dan jagalah diri kamu daripada (berlakunya) dosa (yang membawa bala bencana) yang bukan sahaja akan menimpa orang-orang yang zalim di antara kamu secara khusus (tetapi akan menimpa kamu secara umum). Dan ketahuilah bahawa Allah Maha berat azab seksaNya. (25)

Dan ingatlah ketika kamu sedikit bilangannya serta tertindas di bumi, kamu takut orang-orang menangkap dan melarikan kamu, maka Allah memberi kamu tempat bermustautin dan diperkuatkanNya kamu dengan pertolonganNya, serta dikurniakanNya kamu dari rezeki yang baik-baik, supaya kamu bersyukur. (26)

Wahai orang-orang yang beriman! Janganlah kamu mengkhianati (amanah) Allah dan RasulNya, dan (janganlah) kamu mengkhianati amanah-amanah kamu, sedang kamu mengetahui (salahnya). (27)

Dan ketahuilah bahawa harta benda kamu dan anak-anak kamu itu hanyalah menjadi ujian, dan sesungguhnya di sisi Allah jualah pahala yang besar. (28)

Wahai orang-orang yang beriman! Jika kamu bertaqwa kepada Allah, nescaya Ia mengadakan bagi kamu (petunjuk) yang membezakan antara yang benar dengan yang salah, dan menghapuskan kesalahan-kesalahan kamu, serta mengampunkan (dosa-dosa) kamu. Dan Allah (sememangnya) mempunyai limpah kurnia yang besar. (29)

Dan ingatlah (wahai Muhammad), ketika orang-orang kafir musyrik (Makkah) menjalankan tipu daya terhadapmu untuk menahanmu, atau membunuhmu, atau mengusirmu. Mereka menjalankan tipu daya dan Allah menggagalkan tipu daya (mereka), kerana Allah

sebaik-baik yang menggagalkan tipu daya. (30)

Dan apabila dibacakan kepada mereka ayat-ayat Kami, mereka berkata: "Sesungguhnya kami telah mendengarnya. Kalau kami mahu, nescaya kami dapat mengatakan (kata-kata) seperti (Al-Quran) ini. (Al-Quran) ini tidak lain hanyalah cerita cerita dongeng orang-orang dahulu kala". (31)

Dan (ingatlah) ketika mereka (kaum musyrik Makkah) berkata: "Wahai tuhan kami! Jika betul (Al-Quran) itu ialah yang benar dari sisimu, maka hujanilah kami dengan batu dari langit, atau datangkanlah kepada kami azab seksa yang tidak terperi sakitnya". (32)

Dan Allah tidak sekali-kali akan menyeksa mereka, sedang engkau (wahai Muhammad) ada di antara mereka; dan Allah tidak akan menyeksa mereka sedang mereka beristighfar (meminta ampun). (33)

Dan mengapa mereka tidak patut diseksa oleh Allah, sedang mereka menyekat (orang-orang Islam) dari masjid Al-Haraam, padahal mereka bukanlah orang-orang yang berhak menguasainya (kerana mereka kafir musyrik)? Sebenarnya orang-orang yang berhak menguasainya hanyalah orang-orang yang bertaqwa, tetapi kebanyakan mereka tidak mengetahui. (34)

Dan tiadalah sembahyang mereka di sisi Baitullah itu melainkan bersiul-siul dan bertepuk tangan. Oleh itu rasalah kamu (wahai orang kafir) akan azab seksa dengan sebab kekufuran kamu. (35)

Sesungguhnya orang-orang kafir yang selalu membelanjakan harta mereka untuk menghalangi (manusia) dari jalan Allah, maka mereka tetap membelanjakannya kemudian (harta yang dibelanjakan) itu menyebabkan penyesalan kepada mereka, tambahan pula mereka dikalahkan. Dan (ingatlah) orang-orang kafir itu (akhirnya) dihimpunkan dalam neraka jahanam. (36)

Kerana Allah hendak membezakan yang jahat (golongan yang ingkar) dari yang baik (golongan yang beriman), dan menjadikan (golongan) yang jahat itu setengahnya bersatu dengan setengahnya yang lain, lalu ditimbunkannya kesemuanya, serta dimasukkannya ke dalam neraka Jahanam.

Mereka itulah orang-orang yang rugi. (37)

Katakanlah (wahai Muhammad) kepada orang-orang yang kafir itu, jika mereka berhenti (dari kekufurannya), nescaya akan diampunkan dosa mereka yang telah lalu, dan jika mereka kembali lagi (ingkar maka Kami akan menyeksa mereka), kerana sesungguhnya telah berlakulah kebinasaan orang-orang (yang kufur ingkar) dahulu kala. (38)

Dan perangilah mereka sehingga tidak ada lagi fitnah, dan (sehingga) menjadilah ugama itu seluruhnya (bebas) bagi Allah semata-mata. Kemudian jika mereka berhenti (dari kekufurannya dan gangguannya, nescaya mereka diberikan balasan yang baik) kerana sesungguhnya Allah Maha Melihat akan apa yang mereka kerjakan. (39)

Dan jika mereka berpaling (enggan beriman dan tidak berhenti daripada menceroboh) maka ketahuilah bahawasanya Allah Pelindung kamu; Dia lah sebaik-baik Pelindung dan sebaik-baik Penolong (yang menyelamatkan dan menjayakan kamu). (40)

Dan ketahuilah, bahawa apa sahaja yang kamu dapati sebagai harta rampasan perang, maka sesungguhnya satu perlimanya (dibahagikan) untuk (jalan) Allah, dan untuk RasulNya, dan untuk kerabat (Rasulullah), dan anak-anak yatim, dan orang-orang miskin, serta ibnus-sabil (orang musafir yang keputusan), jika kamu beriman kepada Allah dan kepada apa yang telah diturunkan oleh Kami (Allah) kepada hamba Kami (Muhammad) pada "Hari Al-Furqaan", iaitu hari bertemunya dua angkatan tentera (Islam dan kafir, di medan perang Badar). Dan (ingatlah) Allah Maha Kuasa atas tiap-tiap sesuatu. (41)

(Iaitu) ketika kamu berada di tepi lembah yang dekat (ke Madinah) dan mereka (pihak musuh) berada di tepi lembah yang jauh (dari Madinah), sedang Kafilah (pembawa dagangan musuh) berada di tempat yang rendah dari tempat kamu (di tepi laut). Dan kalaulah kamu berjanji (dengan mereka mengenai peperangan itu) nescaya kamu

akan berselisih pada menentukan harinya. Akan tetapi (pertemuan angkatan kamu dengan angkatan mereka yang tidak disangka-sangka itu) ialah supaya Allah melakukan suatu perkara (kemenangan Islam) yang telah ditetapkan berlakunya, iaitu supaya orang (kafir musyrik) yang binasa itu, binasa dengan keterangan (yang membuktikan kesalahannya), dan supaya orang (Islam) yang hidup itu, hidup dengan keterangan (yang membuktikan kebenarannya); kerana sesungguhnya Allah Maha Mendengar, lagi Maha Mengetahui. (42)

(Ingatlah wahai Muhammad) ketika Allah memperlihatkan mereka kepadamu dalam mimpimu sedikit bilangannya; dan kalaulah Ia perlihatkan mereka kepadamu ramai bilangannya, tentulah kamu akan merasa gerun dan tentulah kamu akan berbantah-bantahan dalam urusan (perang) itu. Akan tetapi Allah telah menyelamatkan kamu. Sesungguhnya Allah Maha Mengetahui akan segala (isi hati) yang ada di dalam dada. (43)

Dan (ingatlah) ketika Kami memperlihatkan mereka kepada kamu (wahai umat Islam) semasa kamu bertemu dengan mereka: sedikit bilangannya pada pandangan mata kamu, dan kamu pula diperlihatkanNya: sedikit bilangannya pada pandangan mata mereka; kerana Allah hendak melakukan sesuatu perkara (kemenangan Islam) yang telah ditetapkan berlakunya. Dan (ingatlah) kepada Allah jualah dikembalikan segala urusan. (44)

Wahai orang-orang yang beriman! Apabila kamu bertemu dengan sesuatu pasukan (musuh) maka hendaklah kamu tetap teguh menghadapinya, dan sebutlah serta ingatilah Allah (dengan doa) banyak-banyak, supaya kamu berjaya (mencapai kemenangan). (45)

Dan taatlah kamu kepada Allah dan RasulNya, dan janganlah kamu berbantah-bantahan; kalau tidak nescaya kamu menjadi lemah semangat dan hilang kekuatan kamu, dan sabarlah (menghadapi segala kesukaran dengan cekal hati); sesungguhnya Allah beserta orang-orang yang sabar. (46)

Dan janganlah kamu menjadi seperti orang-orang yang keluar dari negerinya dengan berlagak sombong dan menunjuk-nunjuk

(kekuatan mereka) kepada orang ramai (kerana hendak meminta dipuji), serta mereka pula menghalang manusia dari jalan Allah dan (ingatlah) Allah Maha Meliputi pengetahuanNya akan apa yang mereka kerjakan. (47)

Dan (ingatlah) ketika Syaitan memperhiaskan kepada mereka perbuatan mereka (yang salah itu, untuk dipandang elok dan diteruskan), serta menghasut mereka dengan berkata: "Pada hari ini tidak ada sesiapa pun dari umat manusia yang dapat mengalahkan kamu, dan sesungguhnya aku adalah pelindung dan penolong kamu". Maka apabila kedua-dua puak (angkatan tentera Islam dan kafir musyrik) masing-masing kelihatan (berhadapan), Syaitan itu berundur ke belakang sambil berkata: "Aku berlepas diri dari kamu, kerana aku dapat melihat apa yang kamu tidak dapat melihatnya; sesungguhnya aku takut kepada Allah, dan Allah sangat berat azab seksaNya". (48)

(Ingatlah) ketika orang-orang munafik dan orang-orang yang ada penyakit (syak) dalam hatinya berkata: "Orang-orang (Islam) itu telah diperdayakan oleh ugama mereka (sehingga mereka berani menentang kami yang lebih besar bilangannya)". Dan (yang sebenarnya) sesiapa yang bertawakal kepada Allah (dengan sepenuh-penuh yakin, maka Allah akan menolongnya untuk mengalahkan musuh yang lebih besar bilangannya), kerana Allah Maha Kuasa, lagi Maha Bijaksana. (49)

Dan (amatlah ngerinya) kalau engkau melihat (wahai orang yang memandang), ketika malaikat mengambil nyawa orang-orang kafir dengan memukul muka dan belakang mereka (sambil berkata): "Rasalah kamu azab seksa neraka yang membakar". (50)

(Azab seksa) yang demikian itu ialah disebabkan apa yang telah dilakukan oleh tangan kamu sendiri, kerana sesungguhnya Allah tidak sekali-kali berlaku zalim kepada hamba-hambaNya. (51)

(Keadaan orang-orang kafir itu) samalah seperti keadaan Firaun dan kaumnya serta orang-orang yang terdahulu dari mereka. Mereka kufur

ingkar akan ayat-ayat Allah, lalu Allah menyeksa mereka dengan sebab dosa-dosa mereka. Sesungguhnya Allah Maha Kuat, lagi Maha berat seksaNya. (52)

(Balasan) yang demikian itu, ialah kerana sesungguhnya Allah tidak akan mengubah sesuatu nikmat yang telah dikurniakanNya kepada sesuatu kaum sehingga mereka mengubah apa yang ada pada diri mereka sendiri. Dan (ingatlah) sesungguhnya Allah Maha mendengar, lagi Maha Mengetahui. (53)

(Keadaan mereka) samalah seperti keadaan Firaun dan kaumnya serta orang-orang yang terdahulu dari mereka. Mereka mendustakan ayat-ayat Tuhan mereka, lalu Kami binasakan mereka dengan sebab dosa-dosa mereka, dan Kami tenggelamkan Firaun serta pengikut-pengikutnya (di laut), kerana kesemuanya adalah orang-orang yang zalim. (54)

Sesungguhnya sejahat-jahat (makhluk) yang melata di sisi (hukum dan ketetapan) Allah ialah orang-orang yang kafir (yang degil dengan kekufurannya). Sebab itu mereka tidak (mahu) beriman. (55)

(Iaitu) orang-orang yang engkau telah mengikat perjanjian setia dengan mereka, kemudian mereka mencabuli perjanjian setianya pada tiap-tiap kali, sedang mereka tidak mahu memelihara dirinya (dari keaiban mencabuli perjanjian itu). (56)

Oleh itu, jika engkau menemui mereka dalam peperangan maka hancurkanlah mereka (supaya dengan itu) orang-orang yang di belakang mereka (gerun gentar); mudah-mudahan orang-orang itu pula beringat (insaf). (57)

Dan jika engkau mengetahui adanya perbuatan khianat dari sesuatu kaum (yang mengikat perjanjian setia denganmu) maka campakkanlah (perjanjian itu) kepada mereka dengan cara terus terang dan adil. Sesungguhnya Allah tidak suka kepada orang-orang yang khianat. (58)

Dan janganlah orang-orang yang kafir itu menyangka (bahawa) mereka telah terlepas (dari kekuasaan dan balasan Kami); sesungguhnya mereka tidak akan dapat melemahkan (kekuasaan Kami). (59)

Dan sediakanlah untuk menentang mereka (musuh yang menceroboh)

segala jenis kekuatan yang dapat kamu sediakan dan dari pasukan-pasukan berkuda yang lengkap sedia, untuk menggerunkan dengan persediaan itu musuh Allah dan musuh kamu serta musuh-musuh yang lain dari mereka yang kamu tidak mengetahuinya; sedang Allah mengetahuinya. Dan apa sahaja yang kamu belanjakan pada jalan Allah akan disempurnakan balasannya kepada kamu, dan kamu tidak akan dianiaya. (60)

Dan jika mereka (pihak musuh) cenderung kepada perdamaian, maka engkau juga hendaklah cenderung kepadanya serta bertawakalah kepada Allah. Sesungguhnya Ia Maha Mendengar, lagi Maha Mengetahui. (61)

Dan jika mereka bertujuan hendak menipumu, maka sesungguhnya cukuplah Allah (menjaga dan memberikan perlindungan) kepadamu. Dia lah yang menguatkanmu dengan pertolonganNya dan dengan (sokongan) orang-orang yang beriman. (62)

Dan (Dia lah) yang menyatu-padukan di antara hati mereka (yang beriman itu). Kalaulah engkau belanjakan segala (harta benda) yang ada di bumi, nescaya engkau tidak dapat juga menyatu-padukan di antara hati mereka, akan tetapi Allah telah menyatu-padukan di antara (hati) mereka. Sesungguhnya Ia Maha Kuasa, lagi Maha Bijaksana. (63)

Wahai Nabi, cukuplah Allah menjadi Penolongmu, dan juga pengikut-pengikutmu dari orang-orang yang beriman. (64)

Wahai Nabi, peransangkanlah orang-orang yang beriman itu untuk berperang. Jika ada di antara kamu dua puluh yang sabar, nescaya mereka dapat menewaskan dua ratus orang (dari pihak musuh yang kafir itu); dan jika ada di antara kamu seratus orang, nescaya mereka dapat menewaskan seribu orang dari golongan yang kafir, disebabkan mereka (yang kafir itu) orang-orang yang tidak mengerti. (65)

Sekarang Allah telah meringankan daripada kamu (apa yang telah diwajibkan dahulu) kerana Ia mengetahui bahawa pada kamu ada kelemahan; oleh itu jika

ada di antara kamu seratus orang yang sabar, nescaya mereka akan dapat menewaskan dua ratus orang; dan jika ada di antara kamu seribu orang, nescaya mereka dapat menewaskan dua ribu orang dengan izin Allah. Dan (ingatlah) Allah beserta orang-orang yang sabar. (66)

Tidaklah patut bagi seseorang Nabi mempunyai orang-orang tawanan sebelum ia dapat membunuh sebanyak-banyaknya di muka bumi. Kamu menghendaki harta benda dunia (yang tidak kekal), sedang Allah menghendaki (untuk kamu pahala) akhirat. Dan (ingatlah), Allah Maha Kuasa, lagi Maha Bijaksana. (67)

Kalaulah tidak (kerana) adanya ketetapan dari Allah yang telah terdahulu, tentulah kamu ditimpa azab seksa yang besar disebabkan (penebus diri) yang kamu ambil (dari orang-orang tawanan) itu. (68)

Maka makanlah dari apa yang kamu telah dapat (dalam peperangan) itu, sebagai benda yang halal lagi baik, serta bertaqwalah kepada Allah; sesungguhnya Allah Maha Pengampun, lagi Maha Mengasihani. (69)

Wahai Nabi, katakanlah kepada orang-orang tawanan yang ada dalam tangan kamu: "Jika Allah mengetahui ada kebaikan (iman) dalam hati kamu, nescaya Ia akan memberi kepada kamu (balasan) yang lebih baik daripada (harta benda penebus diri) yang telah diambil dari kamu, dan Ia akan mengampunkan dosa kamu; kerana Allah Maha Pengampun, lagi maha Mengasihani. (70)

Dan jika mereka (orang-orang tawanan itu) bertujuan hendak melakukan khianat kepadamu, maka sesungguhnya mereka telahpun melakukan khianat kepada Allah (dengan kekufuran mereka) sebelum itu, lalu Allah menjadikan (engkau) mengalahkan dan menundukkan mereka; kerana Allah Maha Mengetahui, lagi Maha Bijaksana. (71)

Sesungguhnya orang-orang yang beriman dan berhijrah serta berjihad dengan harta benda dan jiwa mereka pada jalan Allah, dan orang-orang (Ansar) yang memberi

tempat kediaman dan pertolongan (kepada orang-orang Islam yang berhijrah itu), mereka semuanya menjadi penyokong dan pembela antara satu dengan yang lain. Dan orang-orang yang beriman yang belum berhijrah, maka kamu tidak bertanggungjawab sedikitpun untuk membela mereka sehingga mereka berhijrah. Dan jika mereka meminta pertolongan kepada kamu dalam perkara (menentang musuh untuk membela) ugama, maka wajiblah kamu menolongnya, kecuali terhadap kaum yang ada perjanjian setia di antara kamu dengan mereka. Dan (ingatlah) Allah Maha Melihat akan apa yang kamu lakukan. (72)

Dan orang-orang yang kafir, setengahnya menjadi penyokong dan pembela bagi setengahnya yang lain. Jika kamu (wahai umat Islam) tidak menjalankan (dasar bantu-membantu sesama sendiri yang diperintahkan oleh Allah) itu, nescaya akan berlakulah fitnah (kekacauan) di muka bumi dan kerosakan yang besar. (73)

Dan orang-orang yang beriman dan berhijrah serta berjihad pada jalan Allah (untuk membela Islam), dan orang-orang (Ansar) yang memberi tempat kediaman dan pertolongan (kepada orang-orang Islam yang berhijrah itu), merekalah orang-orang yang beriman dengan sebenar-benarnya. Mereka beroleh keampunan dan limpah kurnia yang mulia. (74)

Dan orang-orang yang beriman sesudah itu, kemudian mereka berhijrah dan berjihad bersama-sama kamu, maka adalah mereka dari golongan kamu. Dalam pada itu, orang-orang yang mempunyai pertalian kerabat, setengahnya lebih berhak atas setengahnya yang (lain) menurut (hukum) Kitab Allah; sesungguhnya Allah Maha Mengetahui akan tiap-tiap sesuatu. (75)

wenye kuamini.

2. Hakika wenye kuamini ni wale tu ambao anapotajwa Mwenyeezi Mungu nyoyo zao hujaa khofu, na wanaposomewa Aya zake huwazidishia imani, na wakamtegemea Mola wao tu.

3. Ambao wanasimamisha swala na wanatoa katika yale tuliyowapa.

4. Hao ndio wenye kuamini kweli kweli, wao wana vyeo kwa Mola wao na msamaha na riziki bora.

5. Kama alivyokutoa Mola wako katika nyumba yako kwa haki, na hakika kundi moja la walio amini halipendi (utoke).

6. Wakabishana nawe katika haki baada ya kubainika (haki ile) kama kwamba wanasukumwa kwenye mauti na hali wanaona.

7. Na (Kumbukeni) Mwenyeezi Mungu alipokuahidini moja katika mataifa mawili ya kwamba ni lenu, nanyi mkapenda mpate lile lisilo na nguvu, liwe lenu na Mwenyeezi Mungu anapenda ahakikishe haki kwa maneno yake na aikate mizizi ya makafiri.

8. Ili kuthibitisha haki na kuondoa batili hata kama wakichukia wabaya.

9. (Kumbukeni) mlipokuwa mkiomba msaada kwa Mola wenu, naye akakujibuni: Kwa hakika Mimi nitakusaidieni kwa Malaika elfu moja watakao fuatana mfululizo.

10. Na Mwenyeezi Mungu hakufanya haya ila iwe habari ya furaha na ili nyoyo zenu zitue kwayo. Na hakuna ushindi ila utokao kwa Mwenyeezi Mungu tu, hakika Mwenyeezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

11. (Kumbukeni) alipokuleteeni usingizi uliokuwa (alama ya) salama itokayo kwake, na akakuteremshieni maji mawinguni ili kukutakaseni kwayo na kukuondoleeni uchafu wa shetani na kuzipa nguvu nyoyo zenu na kuitia imara miguu (yenu).

12. (Kumbukeni) Molawako alipowafunulia Malaika. Hakika mimi ni pamoja nanyi, basi watieni nguvu wale walioamini, nitatia woga katika nyoyo za makafiri, basi wapigeni juu ya shingo na wakateni

kila ncha za vidole (vyao).

13. Hayo ni kwa sababu wamemuasi Mwenyeezi Mungu na Mtume wake. Na mwenye kumuasi Mwenyeezi Mungu na Mtume wake, basi hakika Mwenyeezi Mungu ni Mkali wa kuadhibu.

14. Ndiyo hivyo, basi ionjeni, na bila shaka makafiri wana adhabu ya Moto.

15. Enyi mlioamini! mnapokutana vitani na wale waliokufuru basi msiwageuzie migongo.

16. Na atakayewageuzia mgongo wake siku hiyo isipokuwa amegeuka kwa kushambulia au kageuka kwa kuungana na jeshi, basi hakika yeye amerudi na ghadhabu ya Mwenyeezi Mungu, na mahala pake ni Jahannam, ni mahala pabaya pa kurudia.

17. Basi nyinyi hamkuwaua lakini Mwenyeezi Mungu ndiye aliyewaua, na hukutupa wakati ulipotupa, lakini Mwenyeezi Mungu ndiye aliyetupa, ili awape hidaya nzuri wale walioamini itokayo kwake, hakika Mwenyeezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mjuzi.

18. Ndiyo hayo, na hakika Mwenyeezi Mungu ndiye adhoofishaye hila za makafiri.

19. Kama mnataka hukumu, basi hukumu imekwisha kufikieni, na kama mkijizuia, basi itakuwa bora kwenu, na kama mtarudia (kupigana nasi) sisi pia tutarudia na jeshi lenu halitakufaeni chochote hata likiwa na watu wengi, na kwa hakika Mwenyeezi Mungu yu pamoja na wenye kuamini.

20. Enyi mlioamini! mtiini Mwenyeezi Mungu na Mtume wake, wala msijiepushe naye na hali mnasikia.

21. Wala msiwe kama wale wasemao: Tumesikia, na kumbe hawasikii

22. Hakika wanyama wabaya zaidi mbele ya Mwenyeezi Mungu ni viziwi (na) mabubu ambao hawafahamu.

23. Na kama Mwenyeezi Mungu angelijua wema wowote kwao, bila shaka angewasikilizisha na kama angeliwasikilizisha hakika wangeligeuka wakipuuza.

24. Enyi mlio amini! mwitikieni Mwenyeezi Mungu na Mtume anapokuiteni kwa yale yatakayokupeni uzima. Najueni kwamba Mwenyeezi

Mungu huingia kati ya mtu na moyo wake, na kwamba kwake yeye mtakusanywa.

25. Na iogopeni dhabu ambayo haitawapata peke yao wale waliodhulumu nafsi zao miongoni mwenu, na jueni kuwa Mwenyeezi Mungu ni Mkali wa kuadhibu.

26. Na (Kumbukeni) mlipokuwa wachache mkionekana wanyonge katika nchi mnaogopa watu wasikunyakueni, lakini akakupeni makao na akakutieni nguvu kwa msaada wake na akakupeni riziki nzuri ili mpate kushukuru.

27. Enyi mlioamini! msimfanyie khiyana Mwenyeezi Mungu na Mtume na msikhini amana zenu na hali mnajua.

28. Najueni kwamba mali zenu na watoto wenu ni mtihani, na kwamba kwa Mwenyeezi Mungu yako malipo makuu.

29. Enyi mlioamini! Mkimcha Mwenyeezi Mungu atawapeni kipambanuzi na atawafutieni makosa yenu na kuwasameheni, na Mwenyeezi Mungu ni Mwenye fadhila kubwa.

30. Na (kumbuka) walipokufanyia hila wale waliokufuru ili wakufunge au wakuue au wakutoe na wakafanya hila na Mwenyeezi Mungu akafanya hila (pia) na Mwenyeezi Mungu ni Mbora wa wafanyao hila.

31. Na wanaposomewa Aya zetu husema: Tumekwishasikia, tungependa bila shaka tungesema kama haya si chochote haya ila ni hadithi tu za watu wa kale.

32. Na (Kumbuka) waliposema (makafiri) Ee Mwenyeezi Mungu! Kama hii ni haki itokayo kwako, basi tupige kwa mvua ya mawe kutoka mbinguni au tuletee adhabu nyingine iumizayo.

33. Na Mwenyeezi Mungu hakuwa wa kuwaadhibu maadamu wewe umo pamoja nao wala Mwcnyeezi Mungu hakuwa wa kuwaadhibu hali wanaomba msamaha.

34. Na wana udhuru gani ili Mwenyeezi Mungu asiwaadhibu hali wanazuilia (watu) Msikiti Mtakatifu nao hawakuwa walinzi wake? Hawakuwa walinzi wake isipokuwa wacha Mungu tu, lakini wengi wao hawajui.

35. Na haikuwa ibada yao

katika nyumba (Alkaaba) ila mbinja na makofi, basi onjeni adhabu kwa sababu ya yale mliyo kuwa mkikufuru.

36. Hakika wale waliokufuru hutoa mali zao ili kuzuilia (watu) njia ya Mwenyeezi Mungu, basi watazitoa, kisha zitakuwa majuto juu yao, kisha watashindwa. Na wale waliokufuru watakusanywa kwenye Jahannam.

37. Ili Mwenyeezi Mungu apate kuwapambanua walio wabaya na walio wazuri, na kuwaweka wabaya juu ya wengine na kuwarundika wote pamoja na kuwatupa katika Jahannam, hao ndio waliokhasirika.

38. Waambie wale waliokufuru; Kama watakoma watasamehewa yaliyopita, na kama wakirudia, basi umekwisha pita mfano wa watu wa kwanza.

39. Na piganeni nao mpaka yasiweko mateso, na dini iwe kabisa kwa ajili ya Mwenyeezi Mungu. Lakini wakiacha, basi hakika Mwenyeezi Mungu anayaona wanayoyatenda.

40. Na kama wakigeuka, basi jueni kwamba Mwenyeezi Mungu ndiye Mola wenu, na Mola Mwema na msaidizi Mwema.

41. Na jueni kwamba chochote mlichokiteka, basi sehemu yake ya tano ni ya Mwenyeezi Mungu na Mtume na jamaa (zake Mtume) na yatima na masikini na msafiri, ikiwa nyinyi mmemwamini Mwenyeezi Mungu na yale tuliyoyateremsha kwa Mja wetu siku ya kipambanuzi, siku yalipokutana majeshi mawili na Mwenyeezi Mungu ndiye Mwenye uwezo juu ya kila kitu.

42. (Kumbukeni) mlipokuwa kando ya bonde lililo karibu, nao walikuwa kando ya bonde lililo mbali, na msafara ulipokuwa chini yenu, na kama mngelipatana katika miadi bila shaka mngelikhitilafiana. Lakini ili Mwenyeezi Mungu alitimize jambo lililokuwa lenye kutendeka ili yule aangamiaye aangamie kwa dalili dhahiri na asalimike wa kusalimika kwa dalili dhahiri. Na hakika Mwenyeezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mjuzi.

43. (Kumbuka) Mwenyeezi Mungu alipokuonyesha katika

usingizi wako (kwamba wao) ni wachache, na kama angelikuonyesha kwamba wao ni wengi mngelivunjika nguvu na mngelizozana katika jambo hilo, lakini Mwenyeezi Mungu kakuvueni. Bila shaka yeye ni Mjuzi wa yaliyomo vifuani.

44. Na (Kumbukeni) alipokuonyesheni machoni mwenu mlipokutana (kwamba wao) ni wachache na akawafanyeni kuwa wachache machoni mwao, ili Mwenyeezi Mungu alitimize jambo aliloamuru litendeke, na mambo yote hurejeshwa kwa Mwenyeezi Mungu.

45. Enyi mlioamini! mnapokutana na jeshi, basi kuweni imara na mumkumbuke Mwenyeezi Mungu kwa wingi ili mpate kufaulu.

46. Na mtiini Mwenyeezi Mungu na Mtume wake wala msigombane, msije mkavunjika mioyo na kupoteza nguvu zenu, na vumilieni, bila shaka Mwenyeezi Mungu yu pamoja na wenye kuvumilia.

47. Wala msiwe kama wale waliotoka katika majumba yao kwa fahari na kujionyesha kwa watu, na kuzuilia (watu) njia ya Mwenyeezi Mungu na Mwenyeezi Mungu ameyazunguka yote wanayoyafanya.

48. Na (Kumbukeni) shetani alipowapambia vitendo vyao, na kusema: Leo kuna wa kukushindeni katika watu, na hakika mimi ni Mlinzi wenu. Lakini yalipoonana majeshi mawili, (shetani) akarudi nyuma na kusema: Mimi si pamoja nanyi, hakika mimi naona msiyoyaona bila shaka mimi ninamuogopa mwenyeezi Mungu na Mwenyeezi Mungu ni Mkali wa kuadhibu.

49. (Kumbukeni) waliposema wanafiki na wale wenye ugonjwa nyoyoni mwao: watu hawa dini yao imewadanganya, na mwenye kutegemea kwa Mwenyeezi mungu, basi kwa hakika Mwenyeezi Mungu ndiye Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

50. Na kama ungeliona Malaika wanapowafisha wale waliokufuru wakiwapiga nyuso zao na migongo yao na kuwaambia: onjeni adhabu ya Moto.

51. Hayo ni kwa sababu ya yale yaliyofanywa na mikono yenu. Na hakika Mwenyeezi Mungu si

Mwenye kuwadhulumu waja (wake).

52. Ni kama hali ya watu wa firaun na wale waliokuwa kabla yao, walizikataa Aya za Mwenyeezi Mungu, kwa hiyo Mwenyeezi Mungu akawaadhibu kwa sababu ya makosa yao, bila shaka Mwenyeezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mkali wa kuadhibu.

53. Hayo ni kwa sababu Mwenyeezi Mungu habadilishi kabisa neema aliyowaneemesha watu mpaka wabadilishe yaliyomo ndani ya nafsi zao, na kwamba Mwenyeezi Mungu ni Mwenye kusikia, Mjuzi.

54. Ni kama hali ya watu wa Firaun na wale waliokuwa kabla yao, walizikadhibisha Aya za Mola wao, kwa hiyo tukawaangamiza kwa sababu ya dhambi zao, na tukawazamisha watu wa Firaun, na wote walikuwa madhalimu.

55. Hakika wanyama walio wabaya zaidi mbele ya Mwenyeezi Mungu ni wale waliokufuru, nao hawaaamini.

56. Ambao umewaahidi miongoni mwao, kisha wakavunja ahadi yao kila mara nao hawaogopi.

57. Basi ukiwakuta vitani uwakimbize walio nyuma yao ili wapate kufahamu.

58. Na kama ukiogopa khiyana kwa watu, basi watupie (ahadi yao) kwa usawa, hakika Mwenyeezi Mungu hawapendi wafanyao khiyana.

59. Wala wale waliokufuru wasifikiri kuwa wao ametangulia, kwa hakika wao hawatamshinda (Mwenyeezi Mungu).

60. Na waandalieni nguvu muwezavyo, na kwa farasi waliofungwa (kwa maandalizi hayo) muogopeshe maadui wa Mwenyeezi Mungu na maadui zenu, na wengine wasiokuwa wao, msiowajua, Mwenyeezi Mungu anawajua. Na chochote mtakachokitoa katika njia ya Mwenyeezi Mungu mtarudishiwa kamili na nyinyi hamtadhulumiwa.

61. Na kama wakielekea (hao maadui) kwenye amani nawe pia ielekee na mtegemee Mwcnyeezi Mungu, hakika yeye ndiye Asikiaye, Ajuaye.

62. Na kama wakitaka kukuhadaa, basi Mwenyeezi Mungu atakutoshelezea. Yeye ndiye aliyekusaidia kwa ushindi wake na kwa waumini.

63. Na akaziunga nyoyo zao hata kama ungelitoa yote yaliyomo ardhini usingeliweza kuziunga nyoyo zao, lakini Mwenyeezi Mungu ndiye aliyewaunganisha, hakika yeye ndiye Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

64. Ewe Nabii! Mwenyeezi Mungu anakutosha wewe na yule aliyekufuata katika waumini.

65. Ewe Nabii! wahimize walioamini waende vitani, kama wakiwa miongoni mwenu ishirini wanaosubiri, watawashinda mia mbili. Na kama wakiwa mia moja miongoni mwenu watawashinda elfu moja katika waliokufuru, kwa sababu wao ni watu wasiofahamu.

66. Sasa Mwenyeezi Mungu amekukhafifishieni na anajua kwamba kuna udhaifu kati yenu kwa hiyo wakiwa mia moja miongoni mwenu wenye subira watawashinda mia mbili, na kama wakiwa elfu moja miongoni mwenu watawashinda elfu mbili kwa idhini ya Mwenyeezi Mungu, na Mwenyeezi Mungu yu pamoja na wanaosubiri.

67. Haimpasi Nabii kuwa na mateka mpaka apigane na kushinda katika nchi. Mnataka vitu vya dunia, hali Mwenyeezi Mungu anataka Akhera na Mwenyeezi Mungu ni Mwenye nguvu, Mwenye hekima.

68. Isingelikuwa hukumu iliyotangulia kutoka kwa Mwenyeezi Mungu, bila shaka ingelikupateni adhabu kubwa kwa yale mliyoyachukua.

69. Basi kuleni katika vile mlivyoteka (vitani) ni halali na vizuri, na mcheni Mwenyeezi Mungu hakika Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

70. Ewe Nabii! waambie wale mateka walio mikononi mwenu! kama Mwenyeezi Mungu akiona wema wowote nyoyoni mwenu, atawapeni vizuri kuliko vilivyochukuliwa kwenu na atakusameheni, na Mwenyeezi Mungu ni Mwingi wa kusamehe, Mwenye kurehemu.

71. Na kama wanataka kukufanyia khiyana, basi walikwisha mfanyia Mwenyeezi Mungu khiyana zamani, lakini akakupa ushindi juu yao, na Mwenyeezi Mungu ni Mjuzi, Mwenye hekima.

72. Hakika wale walioamini na wakahama, na wakapigania dini

ya Mwenyeezi Mungu kwa mali zao na nafsi zao, na wale waliowapa (Muhajiri) mahala pa kukaa na wakainusuru (dini ya Mwenyeezi Mungu) hao ndio marafiki wao kwa wao. Na wale walioamini lakini hawakuhama, nyinyi hamna haki ya kurithiana nao hata kidogo mpaka wahame (katika nchi ya kikafiri). Na kama wakiomba msaada kwenu katika dini, basi ni juu yenu kuwasaidia, isipokuwa juu ya watu ambao yapo mapatano kati yenu na wao na Mwenyeezi Mungu anayaona mnayoyatenda.

73. Na wale waliokufuru ni marafiki wao kwa wao, msipofanya hivi (basi) itakuwako chokochoko katika nchi na machafuko makubwa.

74. Na wale walioamini na kuhama na wakapigania dini ya Mwenyeezi Mungu na wale waliowapa (Muhajiri) mahala pa kukaa na wakainusuru (dini ya Mwenyeezi Mungu) hao ndio waumini wa kweli, watapata msamaha na riziki tukufu.

75. Na wale watakao amini baadaye na wakahama na wakapigana Jihadi pamoja na nyinyi, basi hao ni miongoni rnwenu na ndugu wa nasaba, wana haki zaidi wao kwa wao katika Kitabu cha Mwenyeezi Mungu, hakika Mwenyeezi Mungu ni Mjuzi wa kila kitu.

و بر پروردگار خود توكل مى كنند (2).

همان كسانيند كه نماز بپا داشته و از آنچه كه روزيشان كرده ايم انفاق مى كنند (3).

آنان آرى، هم ايشانند مؤمنين حقيقى، براى ايشان است درجاتى نزد پروردگارشان و مغفرتى و رزقى كريم (4).

هم چنان كه پروردگارت تو را به حق از خانه ات بيرون كرد، در حالى كه طايفه اى از مؤمنين كراهت داشتند (5). ______________________________________________________ صفحه ى 4

با تو در امر حق مجادله مى كنند و اين جدالشان بعد از آن است كه حق برايشان روشن گرديد. در مثل مانند كسانى هستند كه بسوى مرگشان مى كشند و ايشان (ابزار قتل خود را) تماشا مى كنند (6).

بيان آيات [معناى" انفال"،" ذات" و مراد از اصلاح ذات البين

از سياق آيات اين سوره بدست مى آيد كه اين سوره در مدينه و بعد از واقعه جنگ بدر نازل شده، به شهادت اينكه پاره اى از اخبار اين جنگ را نقل مى كند و مسائل متفرقه اى در باره جهاد و غنيمت جنگى و انفال و در آخر امورى را مربوط به هجرت ذكر مى نمايد.

" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ ..."

كلمه" انفال" جمع" نفل"- به فتح فاء- است، كه به معناى زيادى هر چيزى است. و لذا نمازهاى مستحبى را هم" نافله" مى گويند چون زياده بر فريضه است، و اين كلمه بر زياديهايى كه" فى ء" هم شمرده شود اطلاق مى گردد، و مقصود از" فى ء" اموالى است كه مالكى براى آن شناخته نشده باشد، از قبيل قله كوه ها و بستر رودخانه ها و خرابه هاى متروك، و آباديهايى كه اهالى اش هلاك گرديده اند، و اموال كسى كه وارث ندارد، و غير آن، و از اين جهت آن را انفال مى گويند كه گويا

اموال مذكور زيادى بر آن مقدار اموالى است كه مردم مالك شده اند، بطورى كه ديگر كسى نبوده كه آنها را مالك شود، و چنين اموالى از آن خدا و رسول خدا (ص) است.

غنائم جنگى را نيز انفال مى گويند، اينهم باز بخاطر اين است كه زيادى بر آن چيزى است كه غالبا در جنگها مورد نظر است، چون در جنگها تنها مقصود ظفر يافتن بر دشمن و تار و مار كردن او است، و وقتى غلبه دست داد و بر دشمن ظفر پيدا شد مقصود حاصل شده، حال اگر اموالى هم به دست مردان جنگى افتاده باشد و يا اسيرى گرفته باشند موقعيتى است زياده بر آنچه مقصود بوده، (پس همه جا، در معناى اين كلمه، زيادتى نهفته است).

كلمه" ذات" در اصل مؤنث" ذا" به معناى صاحب و از الفاظى است كه هميشه بايد اضافه شود، چيزى كه هست بسيار استعمال شده است در" نفس هر چيز" يعنى در آن چيزى كه حقيقت هر شى ء با آن محفوظ است، مثلا وقتى مى گويند:" ذات انسان" معنايش آن چيزى است كه انسان به وسيله آن انسان است، و" ذات زيد" به معناى نفس انسانيت خاصه اى است كه به اسم" زيد" مسمى شده. و بعيد نيست كه اصل در اين لغت" نفس ذات اعمال كذا: نفس صاحب فلان اعمال" بوده باشد، و سپس به منظور اختصار گفته باشند" ذات اعمال: صاحب كارها" و يا تعبير ديگرى كه اين معنا را برساند، و به تدريج اعمال را هم انداخته و تنها ______________________________________________________ صفحه ى 5

گفته اند:" ذات".

و همچنين در عبارت" ذات بين" كه به معناى آن حالت و رابطه بدى است كه

در ميان دو فرقه پديد مى آيد، چون دشمنى و خصومت هميشه بين دو طرف واقع مى شود، پس اين دشمنى" صاحب بين" است كه عبارت ديگر آن" ذات بين" مى شود، پس منظور از جمله" وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ" اين است كه آن حالت بد و آن فسادى كه در بينتان رخ نموده و آن تيرگى رابطه را اصلاح كنيد.

راغب در مفردات مى گويد:" ذو" بر دو وجه است يكى آن است كه به توسط آن چيزى را كه بخواهيم به اسم جنس و اسم نوع وصف مى كنيم. و در اين صورت تنها به اسم ظاهر اضافه مى گردد، و به صيغه تثنيه و جمع نيز در مى آيد، مثلا در تثنيه گفته مى شود:" ذواتا" و در جمع:

" ذوات" و به هيچ وجه در هيچ صورت جز به اضافه استعمال نمى شود.

سپس اضافه كرده است: علماى معانى اين كلمه را استعاره گرفته و عبارت دانسته اند از عين هر چيز، چه اينكه جوهر باشد و يا عرض، (و بر خلاف آنچه كه گفتيم) آن را مفرد و مضاف به ضمير و با الف و لام استعمال نموده و عينا معامله لفظ نفس و خاصه را با آن كرده و گفته اند:" ذاته، نفسه و خاصته" ليكن بايد دانست كه اين نحوه استعمال از كلام عرب نيست.

وجه دوم از لفظ" ذو" لغت قبيله" طى" است كه آن را عينا بجاى" الذى" بكار برده و در حالت رفع و نصب و جر و همچنين در حالت جمع و تانيث به يك لفظ استعمال مى كنند هم چنان كه شاعر گويد:" و بئرى ذو حفرت و ذو طويت" يعنى" و چاه من آن چاهى كه حفر كردم،

و آن چاهى كه سنگ چين كردم". «1»

و اينكه گفت در اين صورت تنها به اسم ظاهر اضافه مى شود از" فراء" نقل شده است و لازمه اش اين است كه اگر ديديم مضاف به ضمير استعمال شده بگوييم:" اين نحوه استعمال از كلام مولدين است" و انصاف بر اين است كه اين نحوه استعمال كم است نه اينكه به كلى متروك شده باشد، به شهادت اينكه در كلمات امير المؤمنين (ع) در بعضى از خطبه هاى نهج البلاغه ديده مى شود.

[اختلاف مفسرين در قرائت" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ"]

مفسرين در اينكه آيه شريفه در ميان آيات قبل و بعدش چه موقعيتى دارد، و معنايش چيست؟ از چند جهت شديدا اختلاف كرده اند و اين اختلاف در معناى آيه بخاطر قرائت هاى مختلفى است كه در جمله" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" رسيده، برخى آن را به اهل بيت پيغمبر

_______________

(1) مفردات راغب ماده «ذو» ______________________________________________________ صفحه ى 6

(ع) نسبت داده اند و بعضى ديگر مانند عبد اللَّه بن مسعود، سعد بن ابى وقاص و طلحة بن مصرف آن را چنين قرائت كرده اند:" يسئلونك الانفال" و آن گاه بنا بر اين قرائت گفته اند كلمه" عن" در قرائت مشهور زائد است.

بعضى ديگر گفته اند: در قرائت غير مشهور اين كلمه مقدر است، عده اى گفته اند:

منظور از انفال غنائم جنگى است، و عده اى ديگر گفته اند: فقط غنائم جنگ بدر است، و" الف و لام" در" الانفال" براى عهد است، (و معنايش انفال معهود است).

بعضى ديگر گفته اند: منظور از آن" في ء" است كه مختص به خدا و رسول و امام است، عده اى ديگر گفته اند: اصلا اين آيه با آيه خمس نسخ شده، و بعضى گفته اند: بلكه نسخ نشده و از محكمات است، و

بطورى كه از مراجعه به تفاسير مفصل از قبيل تفسير رازى «1» و تفسير آلوسى «2» و غيره مشهود مى شود اين نزاع و مشاجره از جهاتى كه ذكر شد در ميان مفسرين خيلى كش پيدا كرده.

و ليكن آن چيزى كه در اينجا با استمداد از سياق كلام مى توان گفت اين است كه آيه به سياق خود دلالت دارد بر اينكه در ميان اشخاص مشار اليه به" يسئلونك" نزاع و تخاصمى بوده، و هر كدام حرفى داشته اند كه طرف مقابلشان آن را قبول نداشته، و تفريعى كه در جمله" فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ" است به خوبى دلالت دارد بر اينكه اين نزاع و تخاصم در امر انفال بوده، و لازمه اين تفريع اين است كه سؤال در صدر آيه بخاطر اصلاح و رفع نزاع از ايشان واقع شده، گويا اين اشخاص در ميان خود راجع به انفال اختلاف كرده اند، و سپس به رسول خدا (ص) مراجعه نموده اند تا حكم آن را از آن جناب بپرسند، و جوابى كه مى شنوند نزاعشان را خاتمه دهد.

و اين سياق- بطورى كه ملاحظه مى كنيد- تاييد مى كند اولا اينكه قرائت مشهور يعنى" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" راجح تر است، زيرا وقتى سؤال با لفظ" عن" متعدى شود معناى استعلام حكم و استخبار خبر را مى دهد، بخلاف آنجايى كه بدون" عن" متعدى شود كه به معناى درخواست عطيه است، و با مقام ما سازگار نيست.

و ثانيا اينكه انفال هر چند بحسب مفهوم عام است، هم غنيمت را شامل مى شود و هم فى ء را- ليكن مورد آيه تنها غنائم جنگى است، آنهم نه فقط غنائم جنگ بدر، چون وجهى _______________

(1) تفسير فخر رازى ج

15 ص 115 ط تهران.

(2) تفسير روح المعانى ج 9 ص 160 ط بيروت ______________________________________________________ صفحه ى 7

براى اين تخصيص نيست، و اگر نزاع كنندگان در باره غنيمت جنگ بدر هم نزاع داشته اند قطعا براى اين نبوده كه خصوص جنگ بدر دخالتى داشته، بلكه براى اين بوده كه بطور كلى حكم اموالى را كه مسلمين در جهادهاى خود از دشمنان دين به دست مى آورند بپرسند، و اين بسيار روشن است.

و اگر مورد آيه اختصاص به غنيمت جنگى دارد موجب نمى شود كه حكم وارد در آن را هم مختص به موردش كنيم، چون (همه مى دانيم) كه مورد مخصص نيست، پس اطلاق آيه نسبت به هر درآمدى كه آن را انفال بگويند محفوظ است، نه تنها اختصاص به جنگ بدر ندارد بلكه اختصاص به غنائم جنگى نيز نداشته و همه درآمدهاى موسوم به نفل را شامل مى شود، براى اينكه مى فرمايد انفال همه اش مال خدا و رسول او است و احدى از مؤمنين در آن سهم ندارد چه غنيمت جنگى باشد و چه في ء.

و اما جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" از ظاهر اين جمله و همچنين از ظاهر موعظه اى كه بعد از اين جمله كرده و ايشان را به ايمان به خدا واداشته استفاده مى شود كه خداى تعالى اختلاف ايشان را تنها با همين كه ملكيت انفال را مخصوص خود و رسولش كرده و از دست ايشان گرفته برطرف ساخته است، و لازمه اين ظهور اين است كه نزاع اين دو طايفه در اين بوده كه آن طايفه انفال و يا مقدارى از آن را مخصوص خود مى دانستند، و اين طايفه منكر آن بوده اند، و خداوند سبحان با

سلب ملكيت از هر دو طايفه و اختصاص دادن آن به خود و پيغمبر گرامى خود نزاع ايشان را حل و فصل نموده، و علاوه، موعظه مى كند به اينكه از اين مشاجره و نزاع دست بردارند.

و اما اينكه بعضى گفته اند" به دليل اجماع سربازان جنگى هر غنيمتى را كه در جنگ به دست بياورند خودشان مالك مى شوند" مطلبى است كه بايد در فقه بررسى شود، و مربوط به فن تفسير نيست.

و كوتاه سخن، نزاعشان در انفال كاشف از اين است كه قبلا سابقه اين را كه غنيمت از خود ايشان باشد و يا سابقه ديگرى نظير اين را داشته اند، چيزى كه هست اين سابقه، حكم مجملى داشته كه باعث اختلاف ايشان شده، و هر طايفه اى آن را به نفع خود تفسير مى كرده، و آيات كريمه قرآن اين برداشت ما را تاييد مى كند.

[معنى و ترتيبى كه از ضميمه ساختن آيات مربوط به انفال استفاده مى شود]

توضيح اينكه، ارتباط آيات در اين سوره و تصريح به داستان بدر كشف مى كند از اينكه اين سوره تماميش مربوط به جنگ بدر و كمى پس از آن نازل شده، حتى ابن عباس هم بطورى كه از وى نقل شده اين سوره را" سوره بدر" ناميده، و آياتى هم از اين سوره كه متعرض مساله ______________________________________________________ صفحه ى 8

غنيمت است پنج آيه است كه در سه جاى سوره قرار گرفته و بر حسب ترتيب عبارت است از آيه" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ ..." و آيه" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ

بِاللَّهِ وَ ما أَنْزَلْنا عَلى عَبْدِنا يَوْمَ الْفُرْقانِ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ ..." و آيات زير:" ما كانَ لِنَبِيٍّ أَنْ يَكُونَ لَهُ أَسْرى حَتَّى يُثْخِنَ فِي الْأَرْضِ تُرِيدُونَ عَرَضَ الدُّنْيا وَ اللَّهُ يُرِيدُ الْآخِرَةَ وَ اللَّهُ عَزِيزٌ حَكِيمٌ، لَوْ لا كِتابٌ مِنَ اللَّهِ سَبَقَ لَمَسَّكُمْ فِيما أَخَذْتُمْ عَذابٌ عَظِيمٌ، فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ حَلالًا طَيِّباً وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ". و از سياق آيه دوم به دست مى آيد كه بعد از آيه اول و همچنين آيات بعدى نازل شده، براى اينكه فرموده:" اگر به خدا و به آنچه كه بر بنده مان در روز فرقان و روز تلاقى دو گروه نازل كرديم ايمان آورديد" پس معلوم مى شود اين كلام بعد از واقعه بدر نازل شده.

از آيات اخير هم استفاده مى شود كه پرسش كنندگان از آن جناب در باره امر اسيران پرسش نموده اند، و درخواست كرده اند تا اجازه دهد اسيران كشته نشوند، بلكه با دادن فديه آزاد گردند، و در جواب ايشان را مورد عتاب قرار داده است، و از اينكه فرمود:" فكلوا ..." و تجويز كرد خوردن از غنيمت را، به دست مى آيد كه اصحاب بطور ابهام چنين فهميده بودند كه مالك غنيمت و انفال مى شوند، جز اينكه نمى دانستند آيا تمامى اشخاصى كه حاضر در ميدان جنگ بوده اند مالك مى شوند؟ و يا تنها كسانى كه قتال كرده اند؟ و آنها كه تقاعد ورزيده اند از آن بى نصيبند، و آيا مباشرين كه از آن سهم مى برند بطور مساوى بينشان تقسيم مى شود و يا باختلاف؟ مثلا سهم سواره ها بيشتر از پياده ها و يا امثال آن است؟.

چون جمله" فكلوا" مبهم بود باعث شد كه

مسلمين در ميان خود مشاجره كنند، و سرانجام به رسول خدا (ص) مراجعه نموده و توضيح بپرسند، لذا آيه نازل شد:" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ ..." و ايشان را در استفاده اى كه از جمله" فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ" كرده و پنداشته بودند كه مالك انفال هم هستند تخطئه نموده و ملك انفال را مختص به خدا و رسول كرده، و ايشان را از تخاصم و كشمكش نهى نموده و وقتى بدين وسيله مشاجره شان خاتمه يافت آن گاه رسول خدا (ص) آن را به ايشان ارجاع داده و در ميانشان بطور مساوى تقسيم كرد، و به همان اندازه سهمى براى آن عده از اصحاب كه حاضر در ميدان جنگ نبودند كنار گذاشت، و ميان كسانى كه قتال كرده و آنهايى كه قتال نكردند و همچنين ميان سوارگان و پيادگان تفاوتى نگذاشته است.

آن گاه آيه دوم:" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ ..." به فاصله كمى نازل ______________________________________________________ صفحه ى 9

گرديده و رسول خدا (ص) (بخاطر امتثال آن) از آنچه كه به افراد داده بود پنج يك را دوباره پس گرفت، اين است آن معنا و ترتيبى كه از ضميمه كردن آيات مربوط به انفال به يكديگر استفاده مى شود.

[بيان عدم منافات بين آيات مربوط به غنيمت و خمس با آيه:" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ"]

پس اينكه فرمود:" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" به ضميمه قرائنى كه در سياق كلام است اين معنا را به دست مى دهد كه سؤال كنندگان، اين سؤال را وقتى كردند كه پيش خود خيال كرده بودند مالك غنيمت هستند و اختلافشان در اين بود كه مالك آن

كدام طايفه است، و يا در اين بود كه به چه نحو مالك مى شوند، و به چه ترتيبى در ميانشان تقسيم مى شود، و يا در هر دو جهت اختلاف داشته اند.

و جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" جواب پرسش ايشان است، كه مى فرمايد: انفال ملك كسى از ايشان نيست، بلكه ملك خدا و رسول او است كه به هر مصرفى بخواهند مى رسانند، و اين بيان ريشه اختلافى كه در ميان آنان رخنه كرده بود بركند و بكلى از بين برد.

و از همين بيان به خوبى برمى آيد كه آيه شريفه ناسخ آيه" فَكُلُوا مِمَّا غَنِمْتُمْ ..."

نيست، بلكه مبين معناى آن و تفسير آن است، و جمله" فكلوا" كنايه از مالكيت قانونى ايشان به غنيمت نيست، بلكه مراد از آن اذن در تصرف ايشان در غنيمت و تمتعشان از آن است، مگر اينكه رسول خدا (ص) آن را در ميان ايشان تقسيم كند، كه در اينصورت البته مالك مى شوند.

و نيز روشن مى گردد كه آيه" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى ..." ناسخ براى آيه" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" نيست، بلكه تاثيرى كه نسبت به جهادكنندگان دارد اين است كه ايشان را از خوردن و تصرف در تمامى غنيمت منع مى كند، چون بعد از نزول" الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ"- و با اينكه قبلا دانسته بودند كه انفال ملك خدا و رسول است- و از آيه" أَنَّما غَنِمْتُمْ" غير اين را نمى فهميدند، و آيه" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" هم غير اين را نمى رساند كه اصل ملك انفال از خدا و رسول است، بدون اين كه كوچكترين تعرضى نسبت به كيفيت

تصرف در آن و جواز خوردن و تمتع از آن را داشته باشد، خوب، وقتى متعرض اين جهات نبود، پس با آيه" أَنَّما غَنِمْتُمْ ..." هيچ منافاتى ندارد تا كسى بگويد آيه" أَنَّما غَنِمْتُمْ ..." ناسخ آن است.

پس از مجموع اين سه آيه اين معنا استفاده مى شود كه اصل ملكيت در غنيمت از آن خدا و رسول است، و خدا و رسول چهار پنجم آن را در اختيار جهادكنندگان گذارده اند تا با آن ارتزاق نموده، و آن را تملك نمايند، و يك پنجم آن را به خدا و رسول و خويشاوندان رسول و ______________________________________________________ صفحه ى 10

غير ايشان اختصاص داده تا در آن تصرف نمايند.

دقت در اين بيان اين معنا را هم روشن مى كند كه تعبير از" غنائم" به" انفال" كه جمع نفل و به معناى زيادى است، اشاره است به علت حكم از طريق بيان موضوع اعم آن، گويا: فرموده است: از تو مساله غنائم را مى پرسند كه عبارت است از زيادتى كه در ميان مردم كسى مالك آن نيست، و چون چنين است در جوابشان حكم مطلق زيادات و انفال را بيان كن و بگو: همه انفال (نه تنها غنائم) از آن خدا و رسول او است و لازمه قهريش اين است كه غنيمت هم از آن خدا و رسول باشد.

و چه بسا به همين بيان اين معنا تاييد شود كه" الف و لام" در لفظ" الانفال" اولى، الف و لام عهد و در" الانفال" دومى براى جنس و يا براى استغراق بوده باشد، و روشن شود سر اينكه چرا فرمود:" قُلِ الْأَنْفالُ" و نفرمود:" قل هى للَّه و الرسول- بگو آن براى خدا

و رسول است".

و نيز به اين بيان روشن مى شود كه جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" يك حكم عمومى را متضمن است كه به عموم خود، هم غنيمت را شامل مى شود، و هم ساير اموال زيادى در جامعه را، از قبيل سرزمين هاى تخليه شده و دهات متروكه و قله كوه ها و بستر رودخانه ها و خالصه جات پادشاهان و اموال اشخاص بى وارث، و از همه اين انواع تنها غنيمت جنگى متعلق به جهاد كنندگان به دستور پيغمبر است، و ما بقى در تحت ملكيت خدا و رسول او باقى است.

اين آن معنايى است كه دقت در آيات كريمه فوق آن را افاده مى كند، و ليكن مفسرين در باره آنها حرفهاى ديگرى زده اند كه نقل آنها و اشكال و نقض در آنها فائده اى ندارد، و خواننده خود مى تواند براى اطلاع از آن اقوال به تفاسير مطول مراجعه نمايد.

[پنج صفت براى مؤمنين حقيقى

" إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ ..."

اين دو آيه و آيه بعدى آنها خصائص و امتيازات مردانى را كه به معناى حقيقى كلمه، مؤمن هستند بيان نموده و اوصاف كريمه و ثواب جزيلشان را برمى شمارد تا بدين وسيله جمله سابق را كه فرموده بود:" فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ" تاكيد نمايد.

و از ميان همه صفات ايشان، پنج صفت را انتخاب نموده و در اين آيه ذكر كرده است و اين پنج صفت، صفاتى هستند كه داشتن آن مستلزم داشتن تمامى صفات نيك و ملازم با دارا بودن حقيقت ايمان است، صفاتى است كه اگر خود انسان در آنها تامل و دقت كند خواهد ديد كه داشتن آن، نفس را براى تقوا

و اصلاح ذات بين و اطاعت خدا و رسول آماده مى سازد.

و آن صفات عبارت است از: 1- ترسيدن و تكان خوردن دل در هنگام ذكر خدا، 2- زياد ______________________________________________________ صفحه ى 11

شدن ايمان در اثر استماع آيات خدا، 3- توكل، 4- بپا داشتن نماز، 5- انفاق از آنچه كه خدا روزى فرموده. و معلوم است كه سه صفت اول از اعمال قلب و دو صفت اخير از اعمال جوارح است، و در ذكر آن رعايت ترتيب واقعى و طبيعى آن شده است، چون نور ايمان به تدريج در دل تابيده مى شود و هم چنان رو به زيادى مى گذارد تا به حد تمام رسيده و حقيقتش كامل شود. مرتبه اول آن كه همان تاثر قلب است عبارت است از وجل و ترس و تكان خوردن دل در هنگام ذكر خدا، و جمله" إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ" اشاره به آن است.

و اين ايمان هم چنان رو به انبساط نهاده و شروع به ريشه دواندن در دل مى كند، و در اثر سير در آيات داله بر خداى تعالى و همچنين آياتى كه انسان را بسوى معارف حقه رهبرى مى كند در دل شاخ و برگ مى زند، بطورى كه هر قدر مؤمن بيشتر در آن آيات سير و تامل كند ايمانش قوى تر و زيادتر مى گردد، تا آنجا كه به مرحله يقين برسد، و جمله" وَ إِذا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آياتُهُ زادَتْهُمْ إِيماناً" اشاره به آن است.

وقتى ايمان انسان زياد گشت و به حدى از كمال رسيد كه مقام پروردگارش را و موقعيت خود را شناخت، و به واقع مطلب پى برد، و فهميد كه تمامى امور به دست

خداى سبحان است، و او يگانه ربى است كه تمام موجودات بسوى او بازگشت مى كنند در اين موقع بر خود حق و واجب مى داند كه بر او توكل كرده و تابع اراده او شود، و او را در تمامى مهمات زندگى خود وكيل خود گرفته به آنچه كه او در مسير زندگيش مقدر مى كند رضا داده و بر طبق شرايع و احكامش عمل كند، اوامر و نواهيش را بكار بندد، و جمله" وَ عَلى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ" اشاره به همين معنا است.

و وقتى ايمان به حد كاملش در دل مستقر گرديد قهرا انسان بسوى عبوديت معطوف گشته و پروردگار خود را به خلوص و خضوع عبادت مى كند، و اين عبادت همان نماز است، علاوه، بسوى اجتماع نيز معطوف گشته حوائج اجتماع خود را برآورده مى كند، و نواقص و كمبوديها را جبران مى نمايد، و از آنچه خدا ارزانيش داشته از مال و علم و غير آن انفاق مى نمايد، و آيه" الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ" همين معنا را مى رساند.

از آنچه گذشت روشن گرديد كه جمله" زادَتْهُمْ إِيماناً" اشاره است به زيادى از جهت كيفيت، يعنى ايمانشان رو به شدت و كمال مى گذارد، پس اينكه بعضى از مفسرين آن را به معناى زياد شدن كميت و عدد مؤمنين گرفته اشتباه است.

" أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ" اين حكمى است كه خداوند كرده و فرموده: ايمان حقيقى تنها در دل آن كسانى ثابت ______________________________________________________ صفحه ى 12

[مراد از درجات در:" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ" مراتب قرب به خدا است

و مستقر گشته كه داراى پنج صفت بالا باشند، و به

همين جهت هم اجر كريم ايشان را مطلق ذكر كرده و توضيح نداده كه چيست بلكه فرموده:" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ". پس صفات كمال و ثواب و اجر عظيمى كه اينگونه مردم دارند همان صفات و ثواب و اجرى است كه مؤمنين حقيقى داراى آنند. و اينكه فرمود:" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ"، كلمه" مغفرت" به معناى گذشت الهى از گناهان است، و" رزق كريم" نعمت هاى بهشتى است كه نيكان از آن ارتزاق مى كنند، و اين تعبير در چند جاى قرآن واقع شده، مانند آيه" فَالَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ رِزْقٌ كَرِيمٌ، وَ الَّذِينَ سَعَوْا فِي آياتِنا مُعاجِزِينَ أُولئِكَ أَصْحابُ الْجَحِيمِ" «1» و امثال آن.

و از همين جا معلوم مى شود كه منظور از" درجات" در جمله" لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ" مراتب قرب و منزلت و درجات كرامت معنوى است، و همين طور هم هست، براى اينكه مغفرت و جنت از آثار مراتب قرب به خداى سبحان و فروع آن است. البته درجاتى كه خداى تعالى در اين آيه براى مؤمنين نامبرده اثبات مى كند تمامى آن براى فرد فرد مؤمنين نيست، بلكه مجموع آن براى مجموع مؤمنين است، براى اينكه درجات مذكور از آثار و لوازم ايمان است، و چون ايمان داراى مراتب مختلفى است، لذا درجات هم كه خداوند به ازاى آن مى دهد مختلف مى باشد، بعضى از مؤمنين كسانى هستند كه يكى از آن درجات را دارا مى شوند، بعضى ديگر دو درجه و بعضى چند درجه بحسب اختلافى كه در مراتب ايمان ايشان است.

مؤيد اين معنا آيه" يَرْفَعِ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنْكُمْ وَ الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ" «2»

و آيه" أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ، هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ" «3» است.

_______________

(1) پس كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح مى كنند ايشان راست مغفرت و رزق كريم، و كسانى كه در ابطال آيات ما بذل جهد مى كنند به خيال آنكه موفق مى شوند، آنان اصحاب دوزخند. سوره حج آيه 51

(2) خداوند كسانى را كه ايمان آورده و كسانى را كه علم داده شده اند به درجاتى برترى مى دهد.

سوره مجادله آيه 11

(3) پس آيا كسى كه به پيشروى در جهاد خشنودى خدا را دنبال كرده مثل كسى است كه (با فرار از آن) برگشته و خشمى از خدا را همراه مى آورد، و سرانجامش جهنم است كه بازگشت گاه بدى است؟، مردم داراى درجاتى نزد خدا هستند، و خدا به آنچه مى كنند بينا است. سوره آل عمران آيه 163 ______________________________________________________ صفحه ى 13

پس مى توان گفت تفسيرى كه بعضى كرده و درجات آيه را به درجات بهشت معنا كرده اند تفسير صحيحى نيست، و متعينا بايد همان معناى سابق ما را كرده و گفت: منظور از آن درجات قرب به مقام پروردگار است، گو اينكه اين درجات ملازم با درجات بهشت هم هست.

" كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ وَ إِنَّ فَرِيقاً مِنَ الْمُؤْمِنِينَ لَكارِهُونَ ..."

ظاهر سياق چنين مى رساند كه جمله" كَما أَخْرَجَكَ" متعلق به مدلول جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" است و تقديرش چنين مى باشد: خداوند حكم كرده به اينكه انفال براى او و رسولش باشد، و اين حكم به حق است، هر چند بعضى از مؤمنين كراهت داشته باشند، هم چنان كه خدا

تو را از خانه ات به حق بيرون كرد با اينكه طايفه اى از ايشان كراهت داشتند، پس همه اينها حق و بر طبق مصلحت دين و دنياى ايشان بوده، و ايشان از آن مصالح غفلت داشته اند.

بعضى از مفسرين گفته اند: جمله مذكور متعلق به جمله" يُجادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ" است.

بعضى ديگر گفته اند: عامل در اين جمله معناى حق است و تقدير آن چنين است" اين ذكر از حق است، همانطور كه پروردگارت تو را به حق از خانه ات خارج كرد" و ليكن اين دو معنا بطورى كه ملاحظه مى كنيد از سياق آيه بدور است.

[معناى" حق" و" جدال"]

و اما كلمه" حق"- منظور از اين كلمه مقابل باطل است، و آن عبارت است از امر ثابتى كه آثار واقعى مطلوبش بر آن مترتب بشود، و بحق بودن فعل خدا (بيرون كردن) به اين معنا است كه بحسب واقع متعين و واجب، همين فعل باشد. بعضى گفته اند: منظور از آن وحى است. بعضى ديگر گفته اند: منظور از آن جهاد است، و ليكن اينها معناهاى بعيدى است.

و اما" جدل" اصل در معناى جدل تافتن است، مثلا مى گويند:" زمام جديل" يعنى لگامى كه بشدت تابيده شده، و اگر جدال را هم جدال مى گويند- بطورى كه در مجمع البيان گفته- به اين اعتبار است كه نزاع در آن از ناحيه پيچيدن از مذهبى به مذهبى ديگر برخاسته مى شود. «1»

و معناى دو آيه مورد بحث اين است كه: خداى تعالى با اينكه مردم ميل نداشتند مع ذلك در امر انفال حكم بحق كرد، هم چنان كه تو را در مدينه از خانه ات بيرون كرد، بيرون كردنى كه توأم با حق بود، و طايفه اى از مؤمنين

از آن كراهت داشتند، و با تو در امر حق نزاع مى كردند، و اين نزاعشان بعد از آن بود كه حق بطور اجمال براى ايشان روشن شده بود، و ايشان _______________

(1) مجمع البيان ج 4 ص 520 ط تهران ______________________________________________________ صفحه ى 14

شبيه به مردمى هستند كه بخواهند آنان را بكشند و آنها ايستاده و وسائل و ابزار قتل خود را تماشا مى كنند.

بحث روايتى [(معناى انفال، شان نزول آيات مربوط به انفال ...)]

مرحوم طبرسى در كتاب جوامع الجامع خود مى گويد: ابن مسعود و على بن الحسين زين- العابدين و امام باقر و امام صادق (ع) آيه مورد بحث را" يسئلونك الانفال" قرائت كرده اند. «1»

مؤلف: اين روايت را ديگران هم از ابن مسعود و همچنين از امام سجاد، امام باقر و امام صادق (ع) روايت كرده اند.

و در كافى به سند خود از عبد صالح (ع) روايت كرده كه فرمود: انفال عبارت است از هر زمين خرابى كه اهلش منقرض شده باشند، و هر سرزمين كه بدون جنگ و بدون بكار بردن اسب و شتر تسليم شده است و با پرداختن جزيه صلح كرده باشند، سپس فرمود: و براى او است (يعنى براى والى و زمامدار) رءوس جبال و دره هاى سيل گير و نيزارها و هر زمين افتاده اى كه مربى نداشته باشد، و همچنين براى او است خالصه جات سلاطين، البته آن خالصه جاتى كه به زور و غصب بدست نياورده باشند، چون اگر به غصب تحصيل كرده باشند، هر مال غصبى مردود است، و بايد به صاحبش برگردد، و او است وارث هر كسى كه بى وارث مرده باشد و متكفل هزينه زندگى كسانى است كه نمى توانند هزينه خود را به

دست بياورند. «2»

و نيز به سند خود از امام صادق (ع) روايت كرده كه در ذيل آيه" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" فرموده: هر كس بميرد و وارثى نداشته باشد مالش جزو انفال است. «3»

مؤلف: و در معناى اين دو روايت روايات بسيارى از طرق ائمه اهل بيت (ع) وارد شده است، و اگر در اين روايات انفال به معناى غنائم جنگى را ذكر نكرده ضرر به جايى نمى زند، زيرا خود آيه بطورى كه از سياق آن برمى آيد به مورد خود بر غنائم جنگى دلالت دارد.

_______________

(1) جوامع الجامع ص 163

(2) كافى ج 1 ص 541

(3) كافى ج 1 ص 546 ______________________________________________________ صفحه ى 15

و در الدر المنثور است كه: طيالسى و بخارى در كتاب ادب المفرد و مسلم و نحاس در كتاب ناسخش و ابن مردويه و بيهقى در كتاب شعب همگى از سعد بن ابى وقاص روايت كرده اند كه گفت: از آيات قرآن چهار آيه در شان من نازل شده: اول اينكه مادرم قسم خورده بود كه اعتصاب غذا نموده و لب به آب و غذا نگشايد تا من از محمد (ص) دست بردارم خداوند اين آيه را نازل كرد:" وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي ما لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ فَلا تُطِعْهُما وَ صاحِبْهُما فِي الدُّنْيا مَعْرُوفاً". «1»

دوم اينكه در جنگ شمشيرى بدست من افتاد كه خيلى از آن خوشم آمد، به رسول خدا (ص) عرض كردم: اين شمشير را به من بده، آيه نازل شد:" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ".

سوم اينكه وقتى من مريض شدم رسول خدا (ص) به عيادتم آمد، عرض كردم: يا رسول اللَّه! من مى خواهم مال خودم را تقسيم كنم، آيا مى توانم به

نصف وصيت كنم؟

فرمود: نه، عرض كردم: به ثلث چطور؟ حضرت ساكت شد، و همين باعث شد كه وصيت به ثلث جايز گرديد.

چهارم اينكه من با عده اى از انصار شراب خوردم، و يكى از ايشان با استخوان فك شتر به بينى من زد، من خدمت رسول خدا (ص) آمدم، خداوند حكم حرمت شراب را نازل كرد. «2»

مؤلف: اين روايت خالى از اشكال نيست، اولا براى اينكه جمله" وَ إِنْ جاهَداكَ عَلى أَنْ تُشْرِكَ بِي ..." در ذيل آيه" وَ وَصَّيْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَيْهِ" «3» قرار دارد كه سياقش با اينكه در باره شخص معينى و جهت خاصى نازل شده باشد منافات دارد، علاوه بر اينكه در ذيل آيه" قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئاً وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً ..." «4» گفتيم كه دستور احسان به پدر و مادر از احكام عامه است كه اختصاص به اين شريعت و آن شريعت ندارد.

و ثانيا براى اينكه گرفتن شمشير و آن را از رسول خدا (ص) درخواست كردن با قرائت" يسئلونك الانفال- از تو انفال مى خواهند" مناسبت دارد، نه با قرائت" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ- از تو از انفال سؤال مى كنند" و توضيحش در سابق گذشت.

و ثالثا براى اينكه استقرار سنت بر وصيت به ثلث به آيه قرآن نبوده بلكه به سنت نبوى _______________

(1) و اگر (پدر و مادرت) سر بسرت گذاشتند كه (از ايمان دست بردارى) و به من شرك بورزى پس آن دو را اطاعت مكن، و با ايشان در دنيا به خوشى و نيكى مصاحبت كن. سوره لقمان آيه 15

(2) الدر المنثور ج 3 ص 158

(3) سوره لقمان آيه 14

(4) سوره انعام آيه 151

______________________________________________________ صفحه ى 16

بوده است، (و با اين حال چطور سعد گفته است: از آيات قرآن چهار آيه در شان من نازل شده؟).

و رابعا گو اينكه داستان شرابخوردنش با جماعتى از اصحاب و پاره شدن بينيش بوسيله استخوان فك شتر حق است، و ليكن چرا نگفت كه رفقايش مختلط از مهاجر و انصار هر دو طايفه بودند، و چرا نگفت كه بينيش را عمر بن خطاب پاره كرد؟ علاوه، در اين قضيه آيه سوره مائده نازل شد، كه نزولش براى تحريم نبوده، بلكه به منظور تشديد و تاكيد تحريم بود، و بيان اين معنا در ذيل آيه" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ" «1» گذشت.

و نيز در همان كتاب است كه احمد، عبد بن حميد، ابن جرير، ابو الشيخ، ابن مردويه، حاكم و بيهقى در سنن خود همگى از ابى امامه روايت كرده اند كه گفت: من از عبادة بن صامت معناى انفال را سؤال كردم، او گفت: در باره ما اصحاب بدر نازل شده، چون در آن روز ما، در باره نفل اختلاف كرديم، و اختلاف ما منجر به كدورت شد، در نتيجه خداوند آن را از دست ما گرفت و اختيار آن را به رسول خدا واگذار كرد. رسول خدا (ص) هم آن را ميان مسلمين تقسيم كرد، و همين روايت را از براء نقل كرده اند كه در آخر گفت يعنى: بطور مساوى تقسيم كرد. «2» و نيز مى گويد: سعيد بن منصور، احمد، ابن منذر، ابن ابى حاتم، ابن حبان، ابو الشيخ و حاكم- وى روايت را صحيح دانسته- و بيهقى و ابن مردويه همگى

از عبادة بن صامت روايت كرده اند كه گفت: ما با رسول خدا (ص) بيرون شديم و من با او حاضر در جنگ بدر گشتم، تا اينكه دو صف برابر هم قرار گرفته و مشغول جنگ شدند، و خداوند دشمن را فرارى داد، يك دسته از مسلمين دشمن را تعقيب كرده و به هر كه دست مى يافتند مى كشتند، دسته اى ديگر به جمع آورى غنيمت سرگرم شده و دسته سوم اطراف رسول خدا (ص) حلقه زدند تا او را از شر دشمنان نگهبانى كنند، اين بود تا شب، وقتى شب شد همه لشكريان به لشكرگاه برگشته و دور هم گرد آمدند، در نتيجه آن عده اى كه به جمع آورى غنيمت پرداخته بودند گفتند: كسى غير ما حقى از آن ندارد، كه ما خودمان جمع كرده ايم، آن عده كه دشمن را تعقيب كرده بودند در جواب مى گفتند: شما از ما سزاوارتر نيستيد، براى اينكه ما دشمن را از اموالشان جدا كرده و فرارى داديم، آن عده هم كه دور پيغمبر را گرفته بودند گفتند: شما از ما سزاوارتر نيستيد و ما كارى كه مستلزم بى بهرگى ما شود نكرديم، زيرا اگر با شما نبوديم براى _______________

(1) سوره مائده آيه 90

(2) الدر المنثور ج 3 ص 159 ______________________________________________________ صفحه ى 17

اين بود كه مى ترسيديم از ناحيه دشمن آسيبى به رسول خدا (ص) برسد، لذا به حراست او پرداختيم، آيه شريفه" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَيْنِكُمْ" نازل شد و رسول خدا آن را در ميان مسلمين تقسيم كرد ... «1».

و نيز مى گويد: ابن ابى شيبه، ابو داود، نسايى، ابن جرير، ابن منذر، ابن حبان، ابو

الشيخ، ابن مردويه و حاكم- وى سند را صحيح دانسته- و بيهقى در كتاب دلائل، همگى از ابن عباس روايت كرده اند كه گفت: در روز بدر رسول خدا (ص) فرمود: هر كس كه دشمنى را بكشد فلان مقدار از غنيمت مى برد و هر كس شخصى را اسير بگيرد فلان مبلغ.

پير مردان در زير پرچم ها استقامت كرده، و جوانان بسوى قتال و گرفتن غنيمت شتافتند، لذا پير مردان به جوانان گفتند: ما را بايد با خود شريك كنيد، چون ما براى شما پايگاهى بوديم اگر به خطرى برمى خورديد بما پناهنده مى شديد، جوانها زير بار نمى رفتند، لذا مخاصمه را نزد رسول خدا (ص) برده و در جوابشان اين آيه نازل شد:" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" و رسول خدا (ص) غنائم را در ميان همه لشكريان بطور مساوى تقسيم كرد «2».

مؤلف: در اين معانى روايات ديگرى نيز هست، البته در اينجا رواياتى است راجع به تفصيل داستان انفال كه در روشن شدن معناى آيات خيلى تاثير دارند و ما آنها را در ذيل آيات بعدى ايراد خواهيم كرد.

و در بعضى از روايات دارد كه پيغمبر (ص) ايشان را وعده داد كه" سلب" «3» و" غنيمت" را به ايشان بدهد و ليكن خداوند با جمله" قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ" آن را نسخ كرد، و به اين معنا اشاره دارد آنچه كه در اين روايت است، و لذا بعضى ها بهمين روايت استناد كرده و گفته اند" زمامدار مى تواند به وعده اى كه به لشكريان خود داده وفا نكند" ليكن اين روايت با اختلافى كه در روز بدر در باره غنيمت كردند جور درنمى آيد، براى اينكه اگر رسول

خدا (ص) به ايشان چنين وعده اى داده بود ديگر با وعده صريح آن جناب اختلاف نمى كردند.

و نيز در الدر المنثور است كه ابن جرير از مجاهد روايت كرده كه گفت: اصحاب از رسول خدا (ص) مساله خمس را پرسيدند كه وقتى چهار پنجم غنيمت بين لشكريان _______________

(1، 2) الدر المنثور ج 3 ص 159

(3) سلب چيزى است كه از مقتول سلب مى شود نظير لباس، سلاح و ... ______________________________________________________ صفحه ى 18

تقسيم شود يك پنجم آن چه مى شود؟ آيه نازل شد:" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" «1».

مؤلف: اين روايت هم با مضمون آيه به آن بيانى كه ما از سياق آيه درآورديم مطابقت نمى كند، و در بعضى از رواياتى كه از مفسرين صدر اول از قبيل سعيد بن جبير و مجاهد و عكرمه و همچنين از ابن عباس رسيده دارد كه آيه" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ قُلِ الْأَنْفالُ لِلَّهِ وَ الرَّسُولِ ..." با آيه" وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ ءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ ..." نسخ شده، و ليكن در سابق كه آيه را شرح مى داديم وجوهى گذشت كه احتمال نسخ را نفى مى كند.

و نيز در الدر المنثور است كه مالك، ابن ابى شيبه، ابو عبيد، عبد بن حميد، ابن جرير، نحاس، ابن منذر، ابن ابى حاتم، ابو الشيخ و ابن مردويه همگى از قاسم بن محمد روايت كرده اند كه گفت: شنيدم كه مردى از ابن عباس از انفال مى پرسيد، ابن عباس در جوابش گفت: اسب و اسلحه اى كه از دشمن گرفته شود از نفل است، آن مرد دوباره سؤال خود را تكرار كرد، ابن عباس هم همان جواب را داد.

سپس آن مرد پرسيد: انفالى كه خداى تعالى در

كتابش فرموده چيست؟ و اين سؤال را آن قدر تكرار كرد كه نزديك بود ابن عباس به تنگ بيايد، ناگزير در جوابش گفت، اين مرد مثل صبيغ است كه عمر او را كتك كارى كرد- و در نقل ديگرى- چنين گفت: چقدر احتياج به كتك دارى، تو عمر را مى خواهى كه مانند صبيغ عراقى كتك كاريت كند، و عمر صبيغ را آن قدر زد كه خون از پاشنه پايش سرازير شد «2».

و نيز در ذيل جمله" أُولئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا" مى نويسد: طبرانى از حارث بن مالك انصارى روايت كرده كه وقتى از رسول خدا (ص) مى گذشت حضرت پرسيد حارث حالت چطور است؟ عرض كرد مؤمن حقيقى شده ام، فرمود: فكر كن و حرف بزن براى هر چيزى حقيقتى است، حقيقت ايمان تو چيست؟ عرض كرد نفس خود را از دنيا گريزان و بى رغبت كرده ام، و در نتيجه همه شب را به عبادت مى گذرانم، و روزم را به روزه و تشنگى، و گويا اهل بهشت را مى بينم كه در بهشت به ديدار يكديگر مى روند، و گويا اهل جهنم را مى بينم كه از ناله و فرياد صدا به صداى هم داده اند، حضرت سه مرتبه فرمود: حارث درست شناخته اى از دست مده «3».

مؤلف: اين روايت از طرق شيعه نيز به سندهاى متعددى وارد شده.

_______________

(1 و 2) الدر المنثور ج 3 ص 160 و 161

(3) الدر المنثور ج 3 ص 162 ط بيروت صفحه ى 19

[سوره الأنفال (8): آيات 7 تا 14]

ترجمه آيات بياد آر آن هنگامى را كه خداوند در باره يكى از دو طائفه (عير و نفير قريش) به شما وعده مى دهد كه بر آن دست يابيد و

شما دوست مى داشتيد بر آن طايفه كه شوكتى همراه نداشت دست يابيد، و خداوند مى خواست با مشيت خود حق را پا بر جا نموده و نسل كفار را براندازد (7).

(و اين وعده را از اين جهت داد) تا حق را احقاق و باطل را ابطال كند هر چند مجرمين كراهت ______________________________________________________ صفحه ى 20

داشته باشند (8).

آن هنگامى را كه به پروردگارتان استغاثه مى كرديد، و خداوند استغاثه تان را مستجاب كرد (و فرمود:) من شما را به هزار نفر از ملائكه هاى منظم شده كمك خواهم كرد (9).

و خداوند اين وعده را نداد مگر براى اينكه بشارتى بر شما بوده و شما دلهايتان قوى و مطمئن شود، و هيچ ياريى جز از ناحيه خدا نيست كه خدا مقتدرى است شايسته كار (10).

آن هنگام را كه افكند بر شما خمار خواب را تا آرامشى باشد از ناحيه او، و او فرستاد بر شما از آسمان آب را تا با آن تطهيرتان داده و از شما چرك شيطان را ببرد، و دلهايتان را محكم ساخته (و جا پايتان را سفت كند) و در نتيجه قدمها را استوار سازد (11).

آن هنگام را كه خداوند وحى كرد به ملائكه كه من با شمايم پس استوار بداريد كسانى را كه ايمان آوردند. بزودى در دلهاى آنان كه كافر شدند ترس و وحشت مى افكنم، پس شما بالاى گردنها را بزنيد، و از ايشان هر سرانگشت را قطع كنيد (12).

اين بخاطر آن بود كه ايشان با خدا و رسولش مخالفت كردند، و هر كه با خدا و فرستاده او مخالفت كند (بايد بداند) كه خدا شديد العقاب است (13).

اينك بچشيدش، و همانا كافران را است عذاب

آتش (14).

بيان آيات [بيان آيات مربوط به جنگ بدر و وضع و حال روحى مسلمين در آن جنگ كه نخستين جنگ آنان بود]

اين آيات اشاره به داستان بدر مى كند كه اولين جنگ در اسلام است، و ظاهر سياق آيات چنانچه به زودى روشن خواهد شد اين است كه بعد از پايان يافتن واقعه نازل شده باشد.

" وَ إِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّها لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ وَ يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ وَ يَقْطَعَ دابِرَ الْكافِرِينَ" يعنى بياد آريد زمانى را كه خداوند به شما وعده مى دهد (غلبه بر يكى از دو طائفه عير و نفير را)، خداوند در اين آيه نعمت ها و سنت هاى خود را براى ايشان برمى شمارد تا چنين بصيرتى بهم برسانند كه خداى سبحان امرى به ايشان نمى كند و حكمى بر ايشان نمى آورد مگر بحق و در آن مصالح و سعادت ايشان و به نتيجه رسيدن مساعى ايشان را در نظر مى گيرد، و وقتى داراى چنين بصيرتى شدند ديگر در ميان خود اختلاف نكرده، و نسبت به آنچه كه خداوند براى آنان مقدر كرده و پسنديده اظهار كراهت ننموده بلكه امر خود را به او محول نموده و او و رسول او را اطاعت مى كنند.

و منظور از" طائفتين" دو طايفه عير و نفير مى باشند كه مقصود از" عير" قافله چهل نفرى قريش است كه با مال التجاره و اموال خود از مكه به شام مى رفت، و همچنين از شام به ______________________________________________________ صفحه ى 21

مكه باز مى گشت، و ابو سفيان هم در ميان ايشان بود، و مقصود از" نفير" لشكر قريش است كه قريب به هزار نفر

بودند (و لشكر اسلام پس از دست نيافتن به مال التجاره آنان در بدر با خود آنان روبرو شدند)، و" إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ" مفعول دوم" يعدكم" و جمله" أَنَّها لَكُمْ" بدل از آن است، و جمله" و تودون" در موضع حال است، و مقصود از" غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ" آن طايفه بى شوكت است كه عبارت است از همان چهل نفر حامل مال التجاره كه قوا و نفراتشان از نفير كمتر بود، و" شوكت" به معناى تيزى و برندگى است، چون اين كلمه استعاره از" شوك" به معناى خار است.

و اينكه فرمود:" يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ" نسبت به آيه شريفه، حال است، و منظور از" احقاق حق" اظهار و تثبيت آن به ترتيب آثار آن است، و" كلمات خدا" قضا و قدرى است كه رانده به اينكه انبياى خود را يارى نموده و دين حق خود را ظاهر سازد، هم چنان كه در آيه" وَ لَقَدْ سَبَقَتْ كَلِمَتُنا لِعِبادِنَا الْمُرْسَلِينَ إِنَّهُمْ لَهُمُ الْمَنْصُورُونَ وَ إِنَّ جُنْدَنا لَهُمُ الْغالِبُونَ" «1» و همچنين آيه" يُرِيدُونَ لِيُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْكافِرُونَ، هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدى وَ دِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ" «2» اشاره به آن كرده است.

بعضى از قاريان قرآن آيه را به" بكلمته" قرائت كرده اند، و اين قرائت موجه تر و به عقل نزديك تر است. و كلمه" دابر" به معناى متعلقات هر چيز است كه بعد از آن چيز بيايد و به آن بپيوندد، و" قطع دابر" كنايه از نابود كردن و منقرض ساختن چيزى است بطورى كه بعد از آن اثرى كه متفرع بر

آن و مربوط به آن باشد باقى نماند.

و معناى آيه اين است كه: بياد آوريد آن روزى را كه خداوند به شما وعده داد كه با يارى او بر يكى از دو طايفه" عير" و يا" نفير" غالب شويد، و شما ميل داشتيد كه آن طايفه، طايفه عير (قافله تجارتى قريش) باشد، چون نفير (لشكريان قريش) عده شان زياد بود، و شما ضعف و ناتوانى خود را با شوكت و نيروى آنان مقايسه مى كرديد، و ليكن خداوند خلاف اين را مى خواست، خداوند مى خواست تا با لشكريان ايشان روبرو شويد، و او شما را با كمى عددتان بر ايشان غلبه دهد، و بدين وسيله قضاى او مبنى بر ظهور حق و استيصال كفار و ريشه كن شدن _______________

(1) و به تحقيق مشيت و قضاى ما به نفع بندگان مرسل ما بر اين رانده شده كه آنان، آرى هم ايشان منصور خواهند بود و بر اينكه لشكر ما ايشانند فيروزمندان. سوره صافات آيه 173

(2) مى خواهند نور خدا را با دهنهاشان خاموش كنند (غافل از اينكه) خداوند نور خود را به حد تمام خواهد رسانيد هر چند كافران كراهت داشته باشند، او كسى است كه فرستاده خود را به هدايت و دين حق فرستاد تا آن را بر همه اديان غلبه دهد هر چند مشركين كراهت داشته باشند. سوره صف آيه 9 ______________________________________________________ صفحه ى 22

ايشان به كرسى بنشيند.

" لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُبْطِلَ الْباطِلَ وَ لَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ" از ظاهر سياق برمى آيد كه" لام" در" ليحق" براى غايت است، و كلمه مذكور تا آخر آيه متعلق به جمله" يَعِدُكُمُ اللَّهُ" باشد، و بنا بر اين، معناى آيه چنين مى شود: اگر خداوند

به شما چنين وعده اى داد- و او هرگز خلف وعده نمى كند- براى اين بود كه بدين وسيله حق را تثبيت كرده، و باطل را باطل معرفى نمايد هر چند كفار نخواسته باشند و بلكه كراهت داشته باشند.

و به اين بيان روشن مى گردد كه جمله" لِيُحِقَّ الْحَقَّ ..."، تكرار جمله" يُرِيدُ اللَّهُ أَنْ يُحِقَّ الْحَقَّ بِكَلِماتِهِ" نيست، هر چند همان معنا را افاده مى كند (چون يكى مربوط به اصل وعده اى است كه خدا داده، و ديگرى مربوط است به مواجه نمودن مسلمين بر خلاف ميل و انتظار آنان با لشكر كفار).

" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُمْ بِأَلْفٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُرْدِفِينَ"" استغاثه" به معناى درخواست يارى است، هم چنان كه در جاى ديگر مى فرمايد:

" فَاسْتَغاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ" «1» معناى" امداد" معروف است،

[مراد از" مردف" بودن ملائكه اى كه در جنگ بدر به يارى مسلمين نازل شدند]

و" مردفين" از ماده" ارداف" است و ارداف به معناى اين است كه شخص سواره كسى را رديف (ترك) خود سوار كند، و" ردف"- بطورى كه راغب گفته است به معناى تابع است" و ردف المرأة" به معناى سرين و كفل زن است و ترادف به معناى اين است كه دو چيز و يا دو كس يكديگر را متعاقب كنند، و" رادف" به معناى متاخر است، و" مردف" آن كس است كه جلو سوار شده و كسى را پشت سر خود سوار كند «2».

و به اين معنا آيه مورد بحث با آيه" وَ لَقَدْ نَصَرَكُمُ اللَّهُ بِبَدْرٍ وَ أَنْتُمْ أَذِلَّةٌ فَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ، إِذْ تَقُولُ لِلْمُؤْمِنِينَ أَ لَنْ يَكْفِيَكُمْ أَنْ يُمِدَّكُمْ رَبُّكُمْ بِثَلاثَةِ آلافٍ مِنَ

الْمَلائِكَةِ مُنْزَلِينَ، بَلى إِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا وَ يَأْتُوكُمْ مِنْ فَوْرِهِمْ هذا يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلافٍ مِنَ الْمَلائِكَةِ مُسَوِّمِينَ، وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرى لَكُمْ وَ لِتَطْمَئِنَّ قُلُوبُكُمْ بِهِ وَ مَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ الْعَزِيزِ الْحَكِيمِ" «3» كه آن نيز اشاره به همين داستان مى كند سازگار مى شود.

_______________

(1) پس آنكه از شيعيان او (موسى) بود وى را عليه آن كس كه از دشمنانش بود به يارى طلبيد. سوره قصص آيه 15

(2) مفردات راغب ماده" ردف".

(3) اين خدا بود كه شما را در واقعه بدر، يارى كرد در حالى كه شما زبون بوديد، پس، از خدا تقوا داشته باشيد شايد شكرش بجاى آوريد، بياد آر آن زمان را كه به مؤمنين مى گفتى آيا اين شما را بس نيست كه پروردگارتان با سه هزار فرشته نازل شده كمكتان كند؟ آرى، اگر صبورى كنيد و تقوا پيشه سازيد و دشمنان در همين شور و هيجان خويش بر شما بتازند پروردگارتان با پنج هزار فرشته نشان گذار مدد مى كند، خداوند اين (وعده) را نداد مگر اينكه بشارتى براى شما باشد، و اينكه دلهايتان آرامش يابد و (هر چند ملائكه شما را يارى كردند و ليكن) هيچ نصرتى جز از ناحيه خداى عزيز حكيم نيست. سوره آل عمران آيات 123- 126. ______________________________________________________ صفحه ى 23

چون تطبيق آيات اين سوره با آيات سوره" آل عمران" اين معنا را افاده مى كند كه منظور از نزول هزار ملائكه رديف شده نزول هزار نفر از ملائكه است، كه عده ديگرى را در پى دارند، بنا بر اين هزار ملائكه رديف شده با سه هزار ملائكه نازل شده منطبق مى شود.

و به همين بيان فساد اين

كلام ظاهر مى گردد كه گفته اند:" منظور از مردف بودن ملائكه اين است كه هزار نفر از ملائكه در پى هزار نفر ديگر باشد، چون اگر اينطور معنا كنيم لازمه اش اين مى شود كه با هر يك نفر از ايشان يك نفر رديف باشد و در نتيجه عده ملائكه دو هزار نفر باشد.

و همچنين فساد اينكه گفته اند: مراد از مردف بودن ملائكه اين است كه دنبال هم نازل شده باشند، و نيز اينكه گفته اند: مراد آمدن ايشان از پى مسلمين است، و در حقيقت مردف به معناى رادف است.

[امداد مسلمين با فرستادن ملائكه به منظور بشارت مسلمين و آرامش دلهاى آنان بوده نه براى كشتن كفار]

و همچنين اينكه بعضى ديگر گفته اند: مراد اين است كه ملائكه مسلمين را رديف خود قرار داده اند، يعنى در پيش روى مسلمين قرار گرفتند، تا در دلهاى كفار ايجاد رعب و وحشت بكنند." وَ ما جَعَلَهُ اللَّهُ إِلَّا بُشْرى وَ لِتَطْمَئِنَّ بِهِ قُلُوبُكُمْ وَ مَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" دو ضميرى كه در" جعله" و در" به" است بطورى كه سياق دلالت مى كند به امداد بر مى گردند، و معناى آيه اين است كه: امداد به فرستادن ملائكه به منظور بشارت شما و آرامش دلهاى شما بود، نه براى اينكه كفار به دست آنان هلاك گردند، هم چنان كه آيه" إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ" نيز اشاره به آن دارد.

اين معنا كلام بعضى از تذكره نويسان را تاييد مى كند كه گفته اند" ملائكه براى كشتن كفار نازل نشده بودند، و احدى از ايشان را نكشتند، براى اينكه نصف و

يا ثلث كشتگان را على بن ابى طالب (صلوات اللَّه عليه) كشته بود و ما بقى يعنى نصف و يا دو ثلث ديگر را ما بقى مسلمين به قتل رسانيده بودند، و منظور از نزول ملائكه تنها و تنها سياهى لشكر و در آميختن با ______________________________________________________ صفحه ى 24

ايشان بوده، تا بدين وسيله مسلمانان افراد خود را زياد يافته دلهايشان محكم شود و در مقابل دل هاى مشركين مرعوب گردد"- و به زودى گفتارى در اين باره خواهد آمد- و اينكه فرمود:" وَ مَا النَّصْرُ إِلَّا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" بيان انحصار حقيقت يارى در خداى تعالى است، و اينكه اگر پيشرفت و غلبه به كثرت نفرات و داشتن نيرو و شوكت بود، مى بايستى مشركين بر مسلمانان غلبه پيدا كنند كه هم عده شان بيشتر بود، و هم مجهزتر از مسلمين بودند.

جمله" إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ" تمامى مضمون آيه و متعلقات آن را كه در آيه قبلى بود تعليل مى كند، و مى فرمايد: به عزت خود ايشان را يارى داده و به حكمتش ياريش را به اين شكل و به اينصورت اعمال كرد.

" إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعاسَ أَمَنَةً مِنْهُ ..."

" نعاس" ابتداى خواب را گويند كه عبارت است از خواب سبك، و" تغشيه" به معناى احاطه است، و" أمنة" به معناى امان است، و ضمير" منه" به خداى تعالى برمى گردد، و بعضى گفته اند به" عدو" برمى گردد، و" رجز" به معناى پليدى و نجاست است، و در اينجا مقصود از" رجز شيطان" آن وسوسه هاى پليدى است كه در قلب راه مى يابد.

[امداد مسلمين در جنگ بدر با فرو فرستادن باران

و معناى آيه اين است كه: اين نصرت و

مددكارى خدا به وسيله بشارت و آرامش دادن به دلها همان موقعى بود كه در اثر آرامش يافتن دلها همه تان به خواب رفتيد و معلوم است كه اگر ترس و رعب شما از بين نرفته بود معقول نبود كه در ميدان جنگ خواب بر شما مسلط شود، خداوند باران را هم بر شما نازل كرد تا شما را پاكيزه كند و وسوسه شيطان را از دلهايتان بزدايد، تا دلهايتان را قوى و نيرومند سازد- جمله" لِيَرْبِطَ عَلى قُلُوبِكُمْ" كنايه از تشجيع است- و نيز تا با فرستادن باران قدم هاى شما را بر روى ريگ هاى بيابان استوار نموده و يا بدين وسيله دلهايتان را محكم سازد.

اين آيه شريفه مؤيد رواياتى است كه مى گويد: كفار قبل از مسلمين به لب چاه رسيدند و مسلمين وقتى پياده شدند كه كفار آب را گرفته بودند و بناچار در زمين خشك و ريگزار پياده شدند. بعد از مدتى كه مسلمانان محدث و جنب شده، و همه دچار تشنگى گشتند شيطان در دلهايشان وسوسه كرد و گفت دشمنان شما آب را گرفتند و اينك شما با جنابت و نجاست نماز مى خوانيد و پاهايتان در ريگ ها فرو مى رود، لذا خداى تعالى باران را برايشان بارانيد و با آن هم غسل جنابت كرده و خود را از حدث تطهير نمودند، و نيز اردوگاه آنان كه ريگزار بود سفت و محكم و اردوگاه كفار گل و لغزنده گشت. ______________________________________________________ صفحه ى 25

" إِذْ يُوحِي رَبُّكَ إِلَى الْمَلائِكَةِ أَنِّي مَعَكُمْ فَثَبِّتُوا الَّذِينَ آمَنُوا سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ ..."

ظرفى كه در اول آيه است حالش حال ظرفى است كه در جمله" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ" و"

إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعاسَ" است، و معناى آيه احتياج به توضيح ندارد.

" فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنانٍ" مراد از اينكه فرمود" بالاى گردن ها را بزنيد" اين است كه سرها را بزنيد، و مراد از" كُلَّ بَنانٍ" جميع اطراف بدن است، يعنى دو دست و دو پا و يا انگشتان دست هايشان را بزنيد تا قادر به حمل سلاح و به دست گرفتن آن نباشند.

ممكن هم هست خطاب در" فاضربوا ..." به ملائكه باشد و اتفاقا همين مطلب هم به ذهن مى رسد، و آن وقت زدن بالاى گردن ها و زدن همه بنان همان معناى ظاهريش مقصود باشد، و يا كنايه است از ذليل كردن ايشان و اينكه با ارعاب، قوه و نيروى امساك را از دست هاى ايشان سلب كنند، و نيز ممكن است خطاب به مؤمنين باشد و غرض تشجيع ايشان عليه دشمنان باشد و خواسته است قدم هاى ايشان را ثابت تر و دلهايشان را محكم تر نموده و ايشان را بر عليه مشركين تحريك كنند.

" ذلِكَ بِأَنَّهُمْ شَاقُّوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ مَنْ يُشاقِقِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ"" مشاقة" به معناى مخالفت است و اصل آن" شق" به معناى بعض است، و گويا مخالفت را از اين جهت" مشاقة" گفته اند كه مخالفت، آن بعض و آن ناحيه اى را مى گيرد كه غير از ناحيه طرف مقابل است، و معناى آيه اين است كه: اين عذاب را خداوند به اين خاطر بر سر مشركين آورد كه خدا و رسول را مخالفت مى كردند و بر مخالفتشان اصرار مى ورزيدند و كسى كه با خدا و رسول مخالفت كند خداوند شديد العقاب است.

" ذلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَ أَنَّ لِلْكافِرِينَ

عَذابَ النَّارِ" خطاب تشديدى است بر كفار و عذابى را كه نازل شده به ايشان نشان داده و مى فرمايد: اين عذاب را بچشيد، و علاوه خاطرنشان مى سازد كه به دنبال اين عذاب، عذاب آتش را در پى داريد.

بحث روايتى [(رواياتى در باره جنگ بدر و شان نزول آيات مربوطه)]

در مجمع البيان از ابن عباس نقل كرده كه گفته است: در روز بدر بعد از آنكه هر دو ______________________________________________________ صفحه ى 26

لشكر روبرو شده و صف آرايى كردند و آماده جنگ شدند ابو جهل گفت: بار الها! هر كدام از ما دو فريق سزاوارتر به نصرتيم آن فريق را نصرت ده، مسلمين هم استغاثه كردند و در نتيجه ملائكه فرود آمدند و آيه" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ ..." نازل شد.

و بعضى گفته اند: رسول خدا (ص) وقتى كثرت نفرات مشركين و كمى نفرات مسلمين را بديد رو به قبله كرد و گفت: بارالها! وفا كن به آنچه مرا وعده دادى، پروردگارا! اگر اين گروه (اصحاب من) را به دست اين دشمنان هلاك سازى ديگر در روى زمين عبادت نمى شوى، رسول خدا (ص) هم چنان خداى خود را مى خواند و دستها را رو به آسمان بلند كرد تا حدى كه ردايش از شانه اش افتاد، در اين موقع بود كه خداوند آيه" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ" را نازل كرد، صاحبان اين قول گفتار خود را به عمر بن خطاب و سدى و ابى صالح نسبت داده اند، و از حضرت ابى جعفر (ع) نيز روايت شده است.

صاحب مجمع البيان سپس اضافه كرده كه: وقتى عصر شد، و رفته رفته تاريكى شب رسول خدا (ص) و يارانش را فرا گرفت، خداوند خواب را بر ياران

او مسلط كرد، و همه به حالت چرت درآمدند، و چون زمينى كه ايشان در آنجا اطراق كرده بودند ريگزار بود، و قدمهايشان مى لغزيد (و از اين ناحيه ناراحت بودند)، خداوند باران را برايشان نرم نرم نازل كرد تا زمين نمناك و سفت گرديد، و قدم ها استوار گشت، و همين باران در ناحيه لشكرگاه قريش مانند دهانه مشك مى ريخت، علاوه بر اين خداوند دلهاى كفار را پر از وحشت نمود، هم چنان كه فرموده:" سَأُلْقِي فِي قُلُوبِ الَّذِينَ كَفَرُوا الرُّعْبَ" «1».

مؤلف: لفظ" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ" با نازل شدن آن در روز بدر و در پى استغاثه مسلمين سازگار نيست، بلكه سياق آيه دلالت مى كند بر اينكه با آيه" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ" و آيات بعد از آن نازل شده، و اين آيات دلالت دارد بر يك حكايتى كه قبلا رخ داده است، و خداوند در آن داستان بر مسلمين منت نهاده كه آيات نصرت را برايشان فرو فرستاده و نعمت هايى به ايشان ارزانى داشته است، و اين نعمت ها را به رخ ايشان مى كشد تا شكرش را به جا آورده، و در اوامر و نواهيش اطاعتش كنند.

و بعيد نيست اينكه در روايت مجمع البيان نزول آيه را بعد از استغاثه مسلمين در روز بدر دانسته، از باب انطباق مضمون آيه با واقعه بدر باشد (نه اينكه آيه در بدر نازل شده باشد) و اين قبيل از مضمون ها در روايات مربوط به شان نزول آيات زياد است.

_______________

(1) مجمع البيان ج 3- 4 ص 525 ______________________________________________________ صفحه ى 27

و در تفسير برهان از ابن شهرآشوب روايت كرده كه رسول خدا (ص) در عريش فرمود: بارالها! اگر تو امروز اين گروه

(مسلمين) را هلاك كنى بعد از اين روز، ديگر پرستش نخواهى شد، در اين موقع بود كه آيه" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ" نازل گرديد، رسول خدا (ص) بيرون آمد در حالى كه مى فرمود: بزودى جمع مشركين شكست خورده و پا به فرار مى گذارند، خداوند هم او را با پنج هزار ملك سواره كمك نمود و عدد ايشان را در چشم مشركين بسيار وانمود كرد، و در عوض عدد مشركين را در نظر مسلمين اندك جلوه داد، و اين آيه نازل شد:" وَ هُمْ بِالْعُدْوَةِ الْقُصْوى ، آنان در دورترين نقطه مرتفع وادى و پشت ريگزارى وسيع قرار گرفته بودند و رسول خدا (ص) در نقطه مرتفع نزديك يك چاه قرار داشت «1».

مؤلف: در اين روايت نيز همان حرفى است كه در روايت قبل گفتيم.

و در مجمع البيان مى گويد: بلخى از حسن نقل كرده كه گفته است آيه" وَ إِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ ..." قبل از آيه" كَما أَخْرَجَكَ رَبُّكَ مِنْ بَيْتِكَ بِالْحَقِّ" نازل شده و ليكن در تنظيم قرآن بعد از آن نوشته شده است «2».

مؤلف: تقدم مدلول يك آيه بر مدلول آن ديگرى از نظر وقوع در خارج ملازم اين نيست كه جلوتر هم نازل شده باشد، و از سياق آيه هيچ دليلى بر گفتار حسن نمى توان يافت.

و در تفسير عياشى از محمد بن يحيى خثعمى از امام صادق (ع) روايت كرده كه در ذيل آيه" وَ إِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّها لَكُمْ وَ تَوَدُّونَ أَنَّ غَيْرَ ذاتِ الشَّوْكَةِ تَكُونُ لَكُمْ" فرموده: شوكت آن برخوردى بود كه در آن قتال بود «3».

[داستان جنگ بدر]

مؤلف: نظير اين روايت را قمى نيز در تفسير خود نقل كرده است

«4».

و در مجمع البيان مى گويد: سيره نويسان و نيز ابو حمزه و على بن ابراهيم در كتب تفسيرشان نقل كرده اند كه: ابو سفيان با قافله قريش از شام مى آمد با اموالى كه در آنها عطريات بود و در آن قافله چهل سوار از قريش بودند، پيغمبر اكرم (صلوات اللَّه عليه) چنين رأى داد كه اصحابش بيرون روند و راه را بر ايشان گرفته و اموال را بگيرند، لذا فرمود: اميد است خداوند اين اموال را عايد شما كند. اصحاب نيز پسنديدند، بعضى به عجله حركت كردند، و بعضى ديگر به كندى، چون باور نمى كردند كه رسول خدا (ص) از رموز جنگى _______________

(1) تفسير برهان ج 2 ص 69

(2) مجمع البيان ج 4 ص 521 ط تهران (3) تفسير عياشى ج 2 ص 49 ح 23

(4) تفسير قمى ج 1 ص 270 ______________________________________________________ صفحه ى 28

آگاهى داشته باشد، لذا فقط قافله ابو سفيان و گرفتن غنيمت را هدف خود قرار دادند.

وقتى ابو سفيان شنيد كه رسول خدا (ص) حركت كرده ضمضم بن عمرو غفارى را خبر داد تا خود را به مكه رسانيده، به قريش برساند كه محمد (ص) با اصحابش متعرض قافله ايشان شده، و به هر نحو شده قريش را حركت دهد.

سه شب قبل از اينكه ضمضم وارد مكه شود عاتكه دختر عبد المطلب در خواب ديده بود كه مرد شترسوارى وارد شده و فرياد مى زند اى آل غالب رهسپار به سوى قتلگاه خود شويد، آن گاه با شتر خود بر بالاى كوه ابو قبيس رفته سنگى را از بالاى كوه غلطانيد، و اين سنگ هم چنان كه سرازير مى شد پاره پاره شده و هيچ خانه اى

از خانه هاى قريش نبود مگر اينكه پاره اى از آن سنگ در آن بيفتاد، عاتكه از وحشت از خواب پريد و داستان رؤيايش را با عباس در ميان نهاد، عباس قضيه را به عتبة بن ربيعه گفت، عتبه در تعبير آن گفت: اين مصيبتى است كه به قريش رو مى آورد، آهسته آهسته، خواب عاتكه دهن به دهن منتشر شد و به گوش ابو جهل رسيد، وى گفت: اينهم يك پيغمبر ديگر در خاندان عبد المطلب، به لات و عزى سوگند من سه روز صبر مى كنم، اگر خواب او حق بود كه هيچ، و گر نه همه قريش را وادار مى كنم نامه اى در بين خود بنويسيم كه هيچ اهل بيت و دودمانى دروغگوتر از بنى هاشم نيست چه مردهايشان و چه زنهايشان. وقتى روز سوم رسيد ضمضم وارد شد، در حالى كه به صداى هر چه بلندتر فرياد مى زد:

اى آل غالب، اى آل غالب! مال التجارة، مال التجارة، قافله، قافله، دريابيد و گمان نمى كنم كه بتوانيد دريابيد. محمد و مشتى بى دينان از اهل يثرب، حركت كردند و متعرض قافله شما شدند، آماده حركت شويد، قريش وقتى اين را شنيدند احدى از ايشان نماند مگر اينكه دست به جيب كرده و پولى جهت تجهيز قشون بداد، و گفتند: هر كس حركت نكند خانه اش را ويران مى كنيم، عباس بن عبد المطلب و نوفل بن حارث بن عبد المطلب و عقيل بن ابى طالب نيز حركت كردند، قريش كنيزان خود را نيز در حالى كه دف مى زدند حركت دادند.

از آن سو رسول خدا (ص) با سيصد و سيزده نفر بيرون رفت و در نزديكيهاى بدر يك نفر را مامور

ديدبانى كرد، تا وى را از قريش خبر دهد. و در حديث ابى حمزه دارد كه رسول خدا (ص) مردى را بنام عدى فرستاد تا برود و از قافله قريش خبرى به دست بياورد، وى برگشت و به عرض رسانيد كه در فلان موضع قافله را ديدم، جبرئيل در اين موقع نازل شد و رسول خدا (ص) را خبر داد كه مشركين قريش تجهيز لشكر كرده و از مكه حركت كرده اند، رسول خدا (ص) قضيه را با اصحاب خود در ميان نهاد. و در اينكه ______________________________________________________ صفحه ى 29

به دنبال قافله و اموال آن به راه بيفتند، و يا با لشكر قريش مصاف دهند مشورت كرد.

ابو بكر برخاست و عرض كرد: يا رسول اللَّه اين لشكر، لشكر قريش است، همان قريش متكبر كه تا بوده كافر بوده اند، و تا بوده با عزت و قدرت زندگى كرده اند، علاوه، ما از مدينه كه بيرون شديم براى جنگ بيرون نشديم، و از نظر قوا و اسلحه آمادگى نداريم. و در حديث ابى حمزه دارد كه وى گفت: من اين راه را بلدم، عدى (بطورى كه مى گويد) در فلان جا قافله قريش را ديده، اگر اين قافله راه خود را پيش گيرند ما نيز راه خود را پيش گيريم درست بر سر چاه بدر به يكديگر مى رسيم. حضرت فرمود: بنشين، ابو بكر نشست.

عمر برخاست، او نيز كلام ابو بكر را تكرار كرد و همان نظريه را داد، به او نيز فرمود بنشين، عمر نشست.

بعد از او، مقداد برخاست و عرض كرد: يا رسول اللَّه اين لشكر، لشكر قريش متكبر است، و ليكن ما به تو ايمان آورده و تو را

تصديق نموده ايم، و شهادت داده ايم بر اينكه آنچه كه تو آورده اى حق است، به خدا سوگند اگر بفرمايى تا در زبانه هاى آتش پر دوام چوب درخت غضا برويم و يا در انبوه تيغ هراس درآييم درمى آييم و تو را تنها نمى گذاريم، و ما آنچه را كه بنى اسرائيل در جواب موسى گفتند كه:" تو و پروردگارت برويد ما اينجا نشسته ايم" در جوابت بر زبان نمى آوريم، بلكه مى گوييم: آنجا كه پروردگارت امر كرده برو ما نيز همراه تو مى آييم، و در ركابت مى جنگيم، رسول خدا (ص) در مقابل اين گفتارش جزاى خيرش داد.

سپس فرمود: مردم شما رأى خود را بگوييد، و منظورش از مردم انصار (اهل مدينه) بود، چون عده انصار بيشتر بود، علاوه، انصار در بيعت عقبه (ما بين مكه و منا) گفته بودند: ما در باره تو هيچ تعهدى نداريم تا به شهر ما (مدينه) درآيى، وقتى بر ما وارد شدى البته در ذمه ما خواهى بود، و از تو دفاع خواهيم كرد، هم چنان كه از زنان و فرزندان خود دفاع مى كنيم.

رسول خدا (ص) فكر مى كرد منظور ايشان در آن بيعت اين بوده باشد كه ما تنها در شهرمان از تو دفاع مى كنيم، و اما اگر در خارج مدينه دشمنى به تو حمله ور شد ما در آن باره تعهدى نداريم.

چون چنين احتمالى را مى داد خواست تا ببيند آيا در مثل چنين روزى هم او را يارى مى كنند يا خير، لذا از ميان انصار سعد بن معاذ برخاست و عرض كرد: پدر و مادرم فدايت باد اى رسول خدا! گويا منظورت ما انصار است.

فرمود: آرى. ______________________________________________________ صفحه ى 30

عرض كرد: پدر و مادرم به قربانت

اى رسول خدا! ما به تو ايمان آورديم، و تو را تصديق كرديم، و شهادت داديم بر اينكه آنچه بياورى حق و از ناحيه خدا است، بنا بر اين به آنچه كه مى خواهى امر كن (تا با دل و جان امتثال كنيم) و آنچه كه مى خواهى از اموال بگير و هر قدر مى خواهى براى ما بگذار، به خدا سوگند اگر دستور دهى تا در اين دريا فرو شويم امتثال نموده و تنهايت نمى گذاريم، و از خدا اميدواريم كه از ما به تو رفتارى نشان دهد كه مايه روشنى ديدگانت باشد، پس بى درنگ ما را حركت بده كه بركت خدا همراه ما است.

رسول خدا (ص) از گفتار وى خوشحال گشت و فرمود: حركت كنيد ببركت خدا، كه خداى تعالى مرا وعده داده بر يكى از دو طايفه (عير و نفير) غلبه يابم و خداوند از وعده خود تخلف نمى كند، به خدا سوگند گويا همين الساعة قتلگاه ابى جهل بن هشام و عتبة بن ربيعه و شيبة بن ربيعه و فلانى و فلانى را مى بينم. «1»

رسول خدا (ص) دستور حركت داد و بسوى بدر كه نام چاهى بود روانه شد، و در حديث ابى حمزه ثمالى دارد كه: بدر اسم مردى از قبيله جهنيه بود كه صاحب آن چاه بود و بعدا آن چاه را به اسم وى ناميدند، بهر حال قريش نيز از آن سو به حركت درآمده و غلامان خود را پيشاپيش فرستادند تا به چاه رسيده و آب را برگيرند، اصحاب رسول خدا (ص) ايشان را گرفته دستگير نمودند، پرسيدند شما چه كسانى هستيد؟ گفتند: ما غلامان و بردگان قريشيم، پرسيدند: قافله عير

را كجا ديديد؟ گفتند: ما از قافله هيچ اطلاعى نداريم، اصحاب رسول خدا آنها را تحت فشار قرار دادند بلكه بدين وسيله اطلاعاتى كسب نمايند، در اين موقع رسول خدا (ص)، مشغول نماز بود، از نماز خود منصرف گشت و فرمود: اگر اين (بيچاره ها) واقعا به شما راست مى گويند شما هم چنان ايشان را خواهيد زد، و اگر يك دروغ بگويند دست از آنان برمى داريد (پس كتك زدن فائده ندارد) ناچار اصحاب غلامان را نزد رسول خدا (ص) بردند حضرت پرسيد: شما چه كسانى هستيد؟ عرض كردند: ما بردگان قريشيم، فرمود: قريش چند نفرند؟ عرض كردند ما از عدد ايشان اطلاعى نداريم، فرمود در شبانه روز چند شتر مى كشند؟ گفتند نه الى ده عدد، فرمود: عدد ايشان نهصد تا هزار نفر است آن گاه دستور داد غلامان را بازداشت كنند. اين خبر به گوش قريش رسيد، بسيار وحشت كرده و از حركت كردن خود پشيمان شدند، عتبة بن ربيعه، ابو البخترى پسر هشام را ديد و

_______________

(1) رسول خدا با اين پيشگويى خود اشاره اى هم به اين معنا كرده كه آن طايفه كه گفته شد" نفير" است نه" عير"، كه مسلمين اميدوار بودند به آن دست يابند." مؤلف". ______________________________________________________ صفحه ى 31

گفت: اين ظلم را مى بينى؟ به خدا سوگند من جا پاى خود را نمى بينم (نمى فهمم كجا مى روم) ما از شهر بيرون شديم تا از اموال خود دفاع كنيم و اينك مال التجاره ما از خطر جست، حالا مى بينم راه ظلم و تعدى را پيش گرفته ايم، با اينكه به خدا سوگند هيچ قوم متجاوزى رستگار نشد، و من دوست مى داشتم اموالى كه در قافله از بنى عبد

مناف بود همه از بين مى رفت و ما اين راه را نمى آمديم.

ابو البخترى گفت: تو براى خودت يكى از بزرگان قريشى، (اين مردم بهانه اى ندارند مگر آن اموالى كه در واقعه نخله از دست دادند و آن خونى كه از ابن الحضرمى در آن واقعه به دست اصحاب محمد ريخته شد) تو آن اموال و همچنين خون بهاى ابن الحضرمى را كه هم سوگند تو است به گردن بگير و مردم را از اين راه برگردان، عتبه گفته به گردن گرفتم. و هيچيك از ما مخالفت نداريم مگر ابن الحنظليه يعنى ابو جهل (كه مى ترسم او زير بار نرود) تو نزد او شو و به او بگو كه من اموال و خون ابن الحضرمى را به گردن گرفته ام، و چون او هم سوگند من بوده ديه اش با من است.

ابو البخترى مى گويد: من به خيمه ابو جهل رفتم و مطلب را به وى رساندم: ابو جهل گفت: عتبه نسبت به محمد تعصب مى ورزد چون او خودش از عبد مناف است، و علاوه بر اين، پسرش ابو حذيفه در لشكر محمد است، و مى خواهد از اين كار شانه خالى كند، از مردم رودربايستى دارد، و حاشا كه بپذيرم، به لات و عزى سوگند دست برنمى دارم تا آنكه ايشان را تا مدينه فرارى داده و سر جايشان بنشانيم و يا همه شان را اسير گرفته و به اسيرى وارد مكه شان كنيم تا داستانشان زبانزد عرب شود.

از آن سو وقتى ابو سفيان قافله را از خطر گذراند شخصى را نزد قريش فرستاد كه خداوند مال التجاره شما را نجات داد، لذا متعرض محمد نشويد، و به خانه هايتان برگرديد و او

را به عرب واگذار نموده و تا مى توانيد از مقاتله با او اجتناب كنيد، و اگر برنمى گرديد، كنيزان را برگردانيد.

فرستاده ابو سفيان در جحفه به لشكر قريش برخورد و پيغام ابو سفيان را رسانيد، عتبه خواست از همانجا برگردد، ابو جهل و بنو مخزوم مانع شدند و كنيزان را از جحفه برگرداندند.

راوى گويد اصحاب رسول خدا (ص) وقتى از كثرت قريش خبردار شدند جزع و فزع كرده و استغاثه نمودند، خداوند آيه" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ" و آيه بعدش را نازل فرمود.

طبرسى سپس اضافه كرده است كه: وقتى صبح روز بدر شد رسول خدا (ص) اصحاب خود را گرد آورد (و به تجهيزات آنان رسيدگى كرد)، در لشكرش ______________________________________________________ صفحه ى 32

دو رأس اسب بود، يكى از زبير بن عوام، و يكى از مقداد بن اسود، و هفتاد شتر بود كه آنها را به نوبت سوار مى شدند، مثلا رسول خدا (ص) و على بن ابى طالب و مرثد بن ابى مرثد غنوى به نوبت بر شتر مرثد سوار مى شدند، در حالى كه در لشكر قريش چهار صد اسب، و به روايتى دويست اسب بود.

قريش وقتى كمى اصحاب رسول خدا (ص) را ديدند ابو جهل گفت: اين عدد بيش از خوراك يك نفر نيست، ما اگر تنها غلامان خود را بفرستيم ايشان را با دست گرفته و اسير مى كنند. عتبة بن ربيعه گفت: شايد در دنبال عده اى را در كمين نشانده باشند، و يا قشون امدادى زير سر داشته باشند، لذا قريش عمير بن وهب جمحى را كه سواره اى شجاع و نترس بود فرستادند تا اين معنا را كشف كند، عمير اسب خود را به جولان درآورد و

دورادور لشكر رسول خدا (ص) جولان داد و برگشت و چنين گفت: ايشان را نه كمينى است و نه لشكرى امدادى و ليكن شتران يثرب مرگ حتمى را حمل مى كنند، و اين مردم تو گويى لالند، حرف نمى زنند، بلكه مانند افعى زبان از دهان بيرون مى كنند، مردمى هستند كه جز شمشيرهاى خود پناهگاه ديگرى ندارند، و من ايشان را مردمى نيافتم كه در جنگ پا به فرار بگذارند، بلكه از اين معركه برنمى گردند تا كشته شوند، و كشته نمى شوند تا به عدد خود از ما بكشند، حالا فكر خودتان را بكنيد. ابو جهل در جوابش گفت: دروغ گفتى و ترس تو را گرفته است.

در اين موقع بود كه آيه" وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها" نازل گرديد، لذا رسول خدا (ص) شخصى را نزد ايشان فرستاد كه: اى گروه قريش! من ميل ندارم كه جنگ با شما را من آغاز كرده باشم، بنا بر اين مرا به عرب واگذاريد، و راه خود را پيش گرفته بر گرديد، عتبه (اين پيشنهاد را پسنديد و) گفت: هر قومى كه چنين پيشنهادى را رد كنند رستگار نمى شود، سپس شتر سرخى را سوار شد و در حالى كه رسول خدا (ص) او را تماشا مى كرد ميان دو لشكر جولان مى داد و مردم را از جنگ نهى مى كرد، رسول خدا (ص) فرمود: اگر نزد كسى اميد خيرى باشد نزد صاحب شتر سرخ است، اگر قريش او را اطاعت كنند به راه صواب ارشاد مى شوند.

عتبه بعد از اين جولان خطبه اى در برابر مشركين ايراد كرد و در خطبه اش گفت: اى گروه قريش مرا يك امروز اطاعت كنيد و تا زنده ام ديگر

گوش به حرفم مدهيد، مردم! محمد يك مرد بيگانه نيست كه بتوانيد با او بجنگيد، او پسر عموى شما و در ذمه شما است، او را به عرب واگذاريد (و خود مباشر جنگ با او نشويد) اگر راستگو باشد شما بيش از پيش سرفراز ______________________________________________________ صفحه ى 33

مى شويد و اگر دروغگو باشد همان گرگ هاى عرب براى او بس است. ابو جهل از شنيدن حرفهاى او به خشم در آمد و گفت: همه اين حرفها از ترس تو است كه دلت را پر كرده، عتبه در جواب گفت: ترسو تويى كه هميشه فلان جايت از ترس صفير مى زند، آيا مثل من كسى ترسو است؟ به زودى قريش خواهد فهميد كه كداميك از ما ترسوتر و پست تر و كداميك مايه فساد قوم خود هستيم. آن گاه زره خود را به تن كرده و به اتفاق برادرش شيبه و فرزندش وليد به ميدان رفته صدا زدند: اى محمد! حريف هاى ما را از قريش تعيين كن تا با ما پنجه نرم كنند. سه نفر از انصار از لشكر اسلام بيرون شده خود را براى ايشان معرفى نموده و گفتند: شما برگرديد سه نفر از قريش به جنگ ما بيايد، رسول خدا (ص) چون اين بديد نگاهى به عبيدة بن حارث بن عبد المطلب كه در آن روز هفتاد سال عمر داشت انداخت و فرمود: عبيده برخيز، سپس نگاهى به حمزه افكنده و فرمود: عمو جان برخيز آن گاه نظر به على بن ابى طالب (ع) كه از همه كوچكتر بود انداخت و فرمود: على برخيز و حق خود را كه خداى براى شما قرار داده از اين قوم بگيريد، برخيزيد

كه قريش مى خواهد با به رخ كشيدن نخوت و افتخارات خود نور خدا را خاموش كند، و خدا هر فعاليت و كارشكنى را خنثى مى كند تا نور خود را تمام نمايد.

آن گاه فرمود: عبيده تو به عتبة بن ربيعه بپرداز و به حمزه فرمود: تو شيبه را در نظر بگير، و به على (ع) فرمود: تو به وليد مشغول شو.

نامبردگان به راه افتاده تا در برابر دشمن قرار گرفتند و گفتند: و اينك سه حريف شايسته. آن گاه عبيده از گرد راه به عتبه حمله كرد و با يك ضربت فرق سرش را بشكافت، عتبه هم شمشير به ساق پاى عبيده فرود آورد. و آن را قطع كرد، و هر دو به زمين در غلطيدند، از آن سو شيبه بر حمزه حمله برد و آن قدر به يكديگر شمشير فرود آوردند تا از كار بيفتادند، و اما امير المؤمنين (ع) وى چنان شمشير به شانه وليد فرود آورد كه شمشيرش از زير بغل او بيرون آمد و دست وليد را بينداخت. على (ع) مى فرمايد آن روز وليد دست راست خود را با دست چپ گرفت و آن را چنان بسر من كوفت كه گمان كردم آسمان به زمين افتاد.

سپس حمزه و شيبه دست به گريبان شدند، مسلمين فرياد زدند: يا على! مگر نمى بينى كه آن سگ چطور براى عمويت كمين كرده، على (ع) به عموى خود كه بلند بالاتر از شيبه بود گفت: عمو سر خود را بدزد، حمزه سر خود را در زير سينه شيبه برد، و على (ع) با يك ضربت نصف سر شيبه را پراند و به سراغ عتبه رفت و او

را كه نيمه جانى داشت بكشت. ______________________________________________________ صفحه ى 34

و در روايت ديگرى آمده كه حمزه با عتبه و عبيده با شيبه و على با وليد روبرو شدند، حمزه عتبه را كشت و عبيده شيبه را و على (ع) وليد را، و از آن سو شيبه پاى عبيده را قطع كرد، على (ع) و حمزه او را دريافته و نزد رسول خدا (ص) آوردند عبيده در حضور آن حضرت اشك ريخت و پرسيد يا رسول اللَّه آيا من شهيد نيستم؟ فرمود: چرا تو اولين شهيد از خاندان منى.

ابو جهل چون اين بديد رو به قريش كرد و گفت: در جنگ عجله نكنيد و مانند فرزندان ربيعه غرور به خرج ندهيد، و بر شما باد كه به اهل مدينه بپردازيد و ايشان را از دم شمشير بگذرانيد، و اما قريش را تا مى توانيد دستگير كنيد تا ايشان را زنده به مكه برده ضلالت و گمراهى شان را به مردم بنمايانيم.

در اين موقع ابليس به صورت سراقة بن مالك بن جشعم درآمد و به لشكر قريش گفت:

من صاحب جوار شمايم (و به همين خاطر مى خواهم امروز شما را مدد كنم) اينك پرچم خود را به من دهيد تا برگيرم، قريش رايت جناح چپ لشكر خود را كه در دست بنى عبد اللَّه بود به او سپردند. رسول خدا (ص) وقتى ابليس را ديد به اصحاب خود گفت: چشمهايتان را ببنديد، و دندانها را رويهم بگذاريد (كنايه از اينكه اعصاب خود را كنترل كنيد و استوار باشيد) آن گاه دستهايش را به آسمان بلند كرده و عرض كرد: بارالها! اگر اين گروه كشته شوند ديگر كسى نيست كه تو را

بپرستد، در همين موقع بود كه حالت غشوه (حالت وحى) به آن جناب دست داد و پس از اينكه به خود آمد و در حالى كه عرق از صورت نازنينش مى ريخت فرمود:

اينك جبرئيل است كه هزار فرشته منظم شده را به كمك شما آورده است «1».

و در كتاب امالى به سند خود از حضرت رضا از پدران بزرگوارش (ع) روايت كرده كه فرمودند: رسول خدا در ماه رمضان به سوى بدر مسافرت كرد، و فتح مكه هم در اين ماه اتفاق افتاد «2».

مؤلف: تذكره نويسان و مورخين هم همه بر اين قولند، يعقوبى در تاريخ خود مى گويد:

واقعه بدر در روز جمعه هفدهم رمضان اتفاق افتاد، و در هجدهمين ماهى بود كه رسول خدا (ص) به مدينه تشريف آورده بود «3».

_______________

(1) مجمع البيان ج 4 ص 523 و 527

(2) امالى طوسى ج 1 ص 352

(3) تاريخ يعقوبى ج 2 ص 45 ______________________________________________________ صفحه ى 35

واقدى مى گويد: رسول خدا (ص) در شب جمعه هفدهم رمضان در بدر نزول اجلال كرد و على (ع)، زبير، سعد بن ابى وقاص و بسبس بن عمرو را به جستجوى آب فرستاد، نامبردگان در ضمن جستجو به راويه لشكر قريش برخوردند كه سقايان ايشان هم همراهشان بودند، نامبردگان سقايان را دستگير و اسير نموده و عده اى از ايشان گريختند و اسيران را نزد رسول خدا (ص) آوردند، آن حضرت مشغول نماز بود، مسلمان ها خودشان اسرا را به استنطاق كشيده و پرسيدند شما چه كسانى هستيد؟ گفتند ما سقايان لشكر قريشيم، ما را فرستادند تا آب تهيه نموده برايشان ببريم. مسلمانان آنها را كتك زدند، و آنان ناگزير گفتند ما غلامان ابى سفيانيم و ما

در قافله اى هستيم كه اينك در اين تل ريگ قرار دارد، مسلمان ها هر وقت اين اسيران حرف مى زدند دست از كتك كارى شان بر مى داشتند، اين بود تا رسول خدا (ص) نماز خود را سلام داد و فرمود: (اين رفتار صحيح نيست) اگر راست بگويند شما ايشان را مى زنيد، و اگر دروغ بگويند دست از زدنشان برمى داريد؟!

[خطابه رسول اللَّه (ص) براى لشگر اسلام در روز جنگ بدر]

فرداى آن روز رسول خدا (ص) لشكر خود را بياراست و سپس براى مسلمانان خطبه اى خواند و بعد از حمد و ثناى پروردگار فرمود: اما بعد، پس اينك من شما را به چيزى دعوت و تحريص مى كنم كه خداوند بر آن تحريصتان كرده است، و از چيزهايى نهيتان مى كنم كه خداوند از آن نهى فرموده، شان خداوند عظيم است، هميشه به حق امر مى كند، و صدق را دوست مى دارد، و اهل خير را به خاطر همان نيكى هايشان به اختلاف مراتب نيكى- شان جزا مى دهد، به خير ياد مى شوند، و به همان از يكديگر برترى پيدا مى كنند، و شما اى مردم در منزلى از منزل ها (و مرحله اى از مراحل) حق قرار گرفته ايد، خداوند از احدى از شما قبول نمى كند مگر آن عملى را كه صرفا براى خاطر او انجام شده باشد، صبر در مواقف دشوار و خطرناك از وسائلى است كه خداوند آدمى را با آن وسائل گشايش داده و از اندوه نجات مى دهد، و صبر در اين موقف شما را به نجات اخروى مى رساند، در ميان شما است پيغمبر خدا، شما را زنهار مى دهد، امر مى كند، پس در چنين روزى شرم كنيد از اينكه خداوند به گناه و يا نقطه ضعفى

از شما خبردار شود، و به كيفر آن شما را مورد خشم شديد خود قرار دهد، زيرا او مى فرمايد:" لَمَقْتُ اللَّهِ أَكْبَرُ مِنْ مَقْتِكُمْ أَنْفُسَكُمْ- خشم خدا بزرگتر از خشمى است كه شما به يكديگر مى گيريد" پس امورى را كه او در كتاب خود به آنها امر فرموده در نظر بگيريد (تا همه را به كار ببنديد) دلائل روشنش را از ياد نبريد، مخصوصا اين آيت را كه شما را بعد از ذلت به عزت رسانيد، پس در برابرش اظهار مسكنت كنيد تا از شما راضى شود، و در اين مواطن، خداى ______________________________________________________ صفحه ى 36

خود را امتحان كنيد، و آن شرطى را كه كرده رعايت كنيد ببينيد رحمت و مغفرتى كه در برابر آن شرط به شما وعده داده آيا عملى مى كند يا نه (و مطمئن بدانيد كه اگر به شرطش وفا كنيد او نيز به وعده اش وفا مى كند) چون وعده او حق و قول او صدق است، هم چنان كه عقابش هم شديد است.

مردم! جز اين نيست كه قوام من و شما به خداى حى قيوم است، و اينك ما بسوى او پناه برده و به او تكيه مى كنيم، و از او مى خواهيم كه ما را از آلودگى حفظ كند، و بر او توكل جسته بازگشت ما به سوى او است، و خداوند مرا و مسلمين را بيامرزد «1».

و در مجمع البيان مى گويد: جماعتى از مفسرين مانند ابن عباس و غير او گفته اند:

جبرئيل در روز بدر به رسول خدا عرض كرد، مشتى خاك بگير و بطرف دشمن بپاش، رسول خدا (ص) وقتى دو لشكر روبرو شدند به على (ع) فرمود: يك مشت سنگ ريزه از

اين وادى به من بده، على (ع) از بيابان مشتى ريگ خاك آلود برداشته به آن جناب داد، حضرت آن را به طرف مشركين پاشيد و گفت:" شاهت الوجوه- زشت باد اين روى ها" و هيچ مشركى نماند مگر اينكه از آن مشت خاك ذره اى به حلق، بينى و چشمش فرو رفت و مؤمنين حمله آورده و از ايشان كشتند و اسير كردند، و همين مشت خاك سبب هزيمت لشكر كفار شد «2».

و در امالى به سند خود از ابن عباس روايت كرده كه گفت: رسول خدا (ص) بعد از خاتمه جنگ بدر بر سر كشته هاى كفار رفت و به ايشان فرمود: خداوند به شما جمعيت جزاى شر مى دهد، شما مرا تكذيب كرديد در حالى كه راستگو بودم، و خيانتم كرديد در حالى كه امين بودم، آن گاه متوجه كشته ابى جهل بن هشام شد، و فرمود: اين مرد در برابر خدا ياغى تر از فرعون بود، چون فرعون وقتى يقين كرد كه غرق خواهد شد به وحدانيت خدا اقرار كرد، اما اين مرد با اينكه يقين كرد كه هم اكنون كشته مى شود مع ذلك متوسل به لات و عزى شد «3».

و در كتاب مغازى واقدى است كه: رسول خدا (ص) در روز بدر دستور دادند تا لشكريان چاهى حفر كرده و كشتگان را در آن ريختند الا امية بن خلف را كه چون مرد

_______________

(1) المغازى ج 1 ص 52- 59

(2) مجمع البيان ج 4 ص 525 ط تهران (3) امالى طوسى ج 1 ص 317 ______________________________________________________ صفحه ى 37

فربهى بود جسدش همان روز باد كرد و وقتى مى خواستند حركتش دهند گوشت بدنش جدا مى شد و مى ريخت، رسول خدا

(ص) فرمود: همانجا كه هست خاك و سنگ رويش بريزيد تا پنهان شود.

آن گاه بر سر چاه آمد و كشته ها را يك به يك صدا زد و فرمود: آيا يافتيد و دستگيرتان شد كه آن وعده اى كه پروردگارتان مى داد حق بود؟ من آنچه را كه پروردگارم وعده ام داده حق يافتم، چه خويشاوندان بدى بوديد براى پيغمبرتان، مرا تكذيب كرديد، و بيگانگان تصديقم كردند، مرا از وطنم بيرون كرديد، و بيگانگان منزلم دادند، با من به جنگ برخاستيد، بيگانگان ياريم كردند. اصحاب عرض كردند: يا رسول اللَّه با مردگان سخن مى گويى؟ فرمود: مسلما بدانيد كه ايشان فهميدند كه وعده پروردگارشان حق بود.

و در روايت ديگرى دارد كه رسول خدا (ص) فرمود: شما زندگان آنچه را كه من گفتم بهتر و روشن تر از اين مردگان نشنيديد، چيزى كه هست ايشان نمى توانند جواب مرا بدهند.

مورخ نامبرده سپس اضافه مى كند كه: هزيمت قريش در هنگام ظهر بود، رسول خدا (ص) آن روز را تا به آخر، در بدر ماند و عبد اللَّه بن كعب را فرمود تا غنيمت ها را تحويل گرفته و به مدينه حمل كند، و چند نفر از اصحاب خود را فرمود تا او را كمك كنند، آن گاه نماز عصر را در آنجا خواند و حركت كرد، هنوز آفتاب غروب نكرده بود كه بسرزمين" اثيل" رسيد و در آنجا بيتوته فرمود، چون بعضى از اصحابش آسيب ديده بودند- البته جراحاتشان خيلى زياد نبود- ذكوان بن عبد قيس را فرمود تا نيمه شب مسلمين را نگهبانى كند، نزديكى هاى آخر شب بود كه از آنجا حركت كرد «1».

و در تفسير قمى در خبرى طولانى دارد: ابى جهل (در

جنگ بدر) از صف مشركين بيرون آمد و در ميان دو صف صدا زد پروردگارا محمد از ميان ما بيشتر از ما قطع رحم كرد، و براى ما دينى آورد كه ما آن را نمى شناسيم پس او را در همين بامداد هلاك كن، خداى تعالى هم آيه" إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جاءَكُمُ الْفَتْحُ وَ إِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ وَ لَنْ تُغْنِيَ عَنْكُمْ فِئَتُكُمْ شَيْئاً وَ لَوْ كَثُرَتْ وَ أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ" را نازل كرد.

آن گاه رسول خدا (ص) مشتى ريگ برگرفت و به جانب آنان پاشيد و فرمود:" شاهت الوجوه- زشت باد اين روى ها" و خداوند بادهايى را مامور كرد كه بر روى _______________

(1) المغازى ج 1 ص 111 ______________________________________________________ صفحه ى 38

كفار قريش مى كوبيدند، و به همين وسيله آنان را مجبور به هزيمت كرد. رسول خدا (ص) عرض كرد: بارالها! فرعون اين امت ابو جهل پسر هشام، جان به در نبرد، آن گاه شمشير در آنان گذاشت و هفتاد نفرشان را كشت و هفتاد نفر را اسير گرفت.

عمرو بن جموح با وى روبرو شد و ضربتى بر ران او زد، ابو جهل هم ضربتى بر دست عمرو زد و دست او را از بازو جدا كرد، بطورى كه به پوست آويزان شد، عمرو آن دست را زير پاى خود قرار داد و خود بلند شد و دستش را از بدن خود جدا كرده انداخت.

عبد اللَّه بن مسعود مى گويد: در اين موقع گذار من به ابو جهل افتاد، ديدم كه در خون خود مى غلطد، گفتم: حمد خداى را كه ذليلت كرد. ابو جهل سربلند كرد و گفت: خداوند برده برده زاده

را ذليل كرد واى بر تو بگو ببينم كدام طرف هزيمت كردند؟ گفتم خدا و رسول شما را هزيمت دادند، و من اينك تو را خواهم كشت، آن گاه پاى خود را روى گردنش گذاشتم تا كارش را بسازم، گفت: جاى ناهموارى بالا رفتى، اى گوسفندچران پست! اينقدر بدان كه هيچ دردى كشنده تر از اين نيست كه در چنين روزى كشتن من به دست تو انجام شود، چرا يك نفر از دودمان عبد المطلب و يا مردى از هم پيمانهاى ما مباشر قتل من نشد؟ من كلاهخودى را كه بر سر داشت از سرش كنده و او را كشتم. و سر نحسش را نزد رسول خدا (ص) آورده عرض كردم: يا رسول اللَّه بشارت كه سر ابى جهل بن هشام را آوردم، حضرت سجده شكر كرد. «1»

در ارشاد مفيد هست بعد از آنكه عده اى بر عاص بن سعيد بن العاص حمله برده و كارى از پيش نبردند امير المؤمنين (ع) بر او حمله برد و از گرد راه به خاك هلاكتش در انداخت، از پى وى حنظله پسر ابو سفيان با آن جناب روبرو شد، حضرت او را هم كشت، بعد از او طعيمة بن عدى بيرون آمد او را هم كشت، و بعد از او نوفل بن خويلد را كه از شيطانهاى قريش بود كشت، و هم چنان يكى را پس ديگرى كشت تا كشتگانش به عدد نصف همه كشتگان بدر كه هفتاد نفر بودند رسيد، يعنى تمامى لشكريان حاضر در جنگ با كمكى كه سه هزار ملائكه به ايشان كردند همگى به اندازه آن مقدارى كه على (ع) به تنهايى كشته بود از

كفار كشته بودند «2».

[اسامى كفارى كه به نقل شيخ مفيد عامه و خاصه اتفاق دارند در جنگ بدر به دست امير المؤمنين على (ع) هلاك شدند]

و نيز در ارشاد دارد كه: عامه و خاصه همگى اتفاق دارند در اسماء آن كسانى كه به _______________

(1) تفسير قمى ج 1 ص 267

(2) ارشاد مفيد ص 39- 43 ______________________________________________________ صفحه ى 39

شمشير على (ع) كشته شده اند، و هيچ اختلافى در ميان نيست، از جمله آن اشخاصى كه شمرده اند وليد بن عتبه بود ما قبلا هم داستانش را نقل كرديم، و او مردى شجاع و پر جرأت و نامردى بى شرم بود كه شجاعان از نامردى و غافل گير كردنش مى ترسيدند، و عاص بن سعيد بود كه مردى درشت هيكل و مخوف بود، بطورى كه مردان جنگى از وى حساب مى بردند، و او همان كسى است كه عمر بن خطاب از روبرو شدنش شانه خالى كرد، و داستانش بطورى كه در جاى خود خواهيد ديد معروف است.

و از آن جمله طعيمة بن عدى بن نوفل است كه از بزرگان اهل ضلالت بود، و نوفل بن خويلد است كه يكى از دشمن ترين مشركين نسبت به رسول خدا (ص) بود و در قريش سمت پيشوايى داشت، قريش او را تعظيم نموده اطاعتش مى كردند، و او همان كسى است كه قبل از هجرت، در مكه ابو بكر و طلحه را گرفت و هر دو را به يك طناب بست، و يك روز از صبح تا به شام آنها را كتك زد تا آنكه با شفاعت ديگران آزادشان كرد، رسول خدا (ص) وقتى شنيد كه او نيز در جنگ حاضر شده از خدا خواست تا

خودش شر او را كفايت كند. و عرض كرد: بارالها! مرا از شر نوفل بن خويلد كفايت كن، خداوند هم او را به شمشير امير المؤمنين على (ع) بكشت.

و از آن جمله زمعة بن اسود است، و در بعضى از نسخه هاى ارشاد عقيل بن اسود آمده و در همين نسخه بعد از بردن نام او مى گويد:" اين شد سى و شش نفر" و نيز حارث بن زمعه و نضر بن حارث بن عبد الدار، و عمير بن عثمان بن كعب بن تيم عموى طلحة بن عبيد اللَّه، و عثمان و مالك دو پسران عبيد اللَّه و برادران طلحة بن عبيد اللَّه، و نيز مسعود بن ابى امية بن مغيره، و قيس بن فاكه بن مغيره، و حذيفة بن ابى حذيفة بن مغيره، و ابو قيس وليد بن مغيره- وى برادر خالد بن وليد بن مغيره است و آن سه تن كه قبلا شمرديم پسران عموهاى خالدند- و حنظلة بن ابى سفيان و عمرو بن مخزوم، و ابو منذر بن ابى رفاعه، و منبه بن حجاج سهمى، و عاص بن منبه، و علقمة بن كلده، و ابو العاص بن قيس بن عدى، و معاوية بن مغيرة بن ابى العاص، و لوذان بن ربيعه، و عبد اللَّه بن منذر بن ابى رفاعة، و مسعود بن امية بن مغيره، و حاجب بن سائب بن عويمر، و اوس بن مغيرة بن لوذان، و زيد بن مليص، و عاصم بن ابى عوف، و سعيد بن وهب- هم قسم بنى عامر، و معاوية بن (عامر بن) عبد قيس، و عبد اللَّه بن جميل بن زهير بن حارث بن اسد، و سائب

بن مالك، و ابو الحكم بن اخنس، و هشام بن ابى امية بن مغيره است.

پس اين عده سى و پنج نفرند كه در آنها هيچ اختلافى نيست، البته نفرات ديگرى نيز هستند كه در آنان اختلاف است كه آيا فقط به شمشير على (ع) كشته شده اند و يا ______________________________________________________ صفحه ى 40

آنكه ديگران هم با آن جناب شريك بوده اند، و اين عده همانطورى كه گفتيم اكثريت كشتگان در جنگ بدر را تشكيل مى دهند «1».

مؤلف: بطورى كه مجمع البيان مى گويد غير از شيخ مفيد بعضى از مورخين گفته اند كه در روز جنگ بدر بيست و هفت نفر كشته شدند، واقدى گفته است آن عده اى كه مورد اتفاق است كه به دست آن حضرت كشته شده اند نه نفرند، و ما بقى مورد اختلاف است «2».

ليكن بحث دقيق در پيرامون اين داستان و بررسى اشعارى كه از شعراى عرب در اين باره رسيده، و دقت در حوادث مختلفى كه بعد از جنگ بدر اتفاق افتاده آدمى را نسبت به اختلاف مزبور بدبين مى كند، علاوه بر اينكه خود واقدى از محمد بن اسحاق نقل مى كند كه گفته است اكثر كشتگان در جنگ بدر به دست على (ع) كشته شده اند.

و همين واقدى بطورى كه ابن ابى الحديد از او نقل مى كند گفته است: كشتگان واقعه بدر پنجاه و دو نفر بودند، و قتل بيست و چهار نفر از ايشان را به على (ع) نسبت داده است، كه يا او خودش به تنهايى كشته و يا ديگران را در اين باره كمك كرده است.

و از جمله اشعار اين داستان، شعر سيد بن ابى اياس است كه مشركين قريش را تحريك مى كند به

كشتن على (ع) و از جمله آن ابيات بطورى كه ارشاد و مناقب نقل كرده اند چند بيت ذيل است:

فى كل مجمع غاية أخزاكم *** جزع ابر على المذاكى القرح للَّه دركم أ لما تنكروا *** قد ينكر الحر الكريم و يستحيى هذا ابن فاطمة الذى افناكم *** ذبحا و قتلة قعصة لم تذبح اعطوه خرجا و اتقوا تضريبه *** فعل الذليل و بيعة لم تربح اين الكهول و اين كل دعامة *** فى المعضلات و أين زين الأبطح افناهم قعصا و ضربا يفترى *** بالسيف يعمل حده لم يصفح «3»

_______________

(1) ارشاد مفيد ص 39- 43

(2) مجمع البيان ج 4 ص 559

(3) در تمامى صحنه هايى كه علمى افراشته شد شما را ذليل و زبون كرد- جوان نورسى كه بر اسبان پنجساله و جنگ ديده غلبه كرد.

براى خدا باد خيرتان، آيا زشت نمى دانيد؟- با اينكه هر آزاد مردى از اين وضع ننگ داشته و شرم مى كند.

اين (على بن ابى طالب) پسر فاطمه را كه نابودتان كرده- گاهى كشته و گاهى سر بريده و گاهى نابود كرده.

(اگر خجالت نمى كشيد) به او جزيه بدهيد و يا با كمال ذلت با او بيعت كنيد بيعتى كه (هيچ قومى را) سود نبخشيده.

(آه) كجايند بزرگ مردان و آن همه بزرگان قوم كه در مشكلات پناهگاهانى بودند؟ كجاست زينت و مايه افتخار ابطح.

آرى على همه آنان را از بين برد يكى را به ضرب دست و آن ديگرى را به ضرب شمشير ضربتى خيره كننده و شمشيرى كه از بريدن هيچ چيز دريغ نكرده. ______________________________________________________ صفحه ى 41

و در ارشاد دارد كه: شعبه از ابى اسحاق از حارث بن مضرب روايت كرده كه گفت:

من

از على بن ابى طالب (ع) شنيدم كه فرمود: جنگ بدر براى ما پيش آمد در حالى كه غير از مقداد بن اسود كسى اسب سوار نبود و من در آن شب ديدم كه همه بخواب رفته بوديم غير از رسول خدا (ص) كه در پاى درختى همه شب را به نماز و دعا گذراند تا صبح شد «1».

مؤلف: روايات در داستان جنگ بدر بسيار است، و ما در اينجا تنها به آن مقدارى كه در فهم مضمون آيات دخالت دارد اكتفاء كرديم، البته پاره اى از آن اخبار در خلال بحث از آيات بعدى كه آنها نيز به بعضى از اطراف اين داستان اشاره دارد خواهد آمد- ان شاء اللَّه-.

فهرست اسامى شهداى جنگ بدر

در كتاب بحار از واقدى نقل مى كند كه گفته است: عبد اللَّه جعفر مرا حديث كرد كه من از زهرى پرسيدم در جنگ بدر از مسلمانان چند نفر به شهادت رسيدند؟ گفت 14 نفر، شش نفر از مهاجرين و هشت نفر از انصار.

آن گاه برشمرد و گفت: از بنى المطلب بن عبد مناف، عبيدة بن حارث كه او را عتبه شهيد كرد- و در غير روايت واقدى دارد كه او را شيبه كشت و رسول خدا (ص) بدنش را در صفراء به خاك سپرد.

و از بنى زهره، عمير بن ابى وقاص كه او را عمرو بن عبد ود همان يكه سوار جنگ احزاب شهيد كرد، و نيز از اين قبيله عمير بن عبد ود ذو الشمالين هم قسم بنى زهره بود كه ابو اسامه جشمى او را بكشت، و از بنى عدى عامل بن ابى بكير بود كه هم قسم ايشان از

بنى _______________

(1) ارشاد مفيد ص 40 ______________________________________________________ صفحه ى 42

سعد بود، وى را مالك بن زهير شهيد كرد، و مهجع غلام عمر بن خطاب بود كه عامر بن حضرمى او را بكشت- بعضى گفته اند كه او اول كسى بود كه از مهاجرين به شهادت رسيد.

و از بنى حارث بن فهر، صفوان بن بيضاء بود كه به دست طعيمة بن عدى كشته شد.

و از انصار از قبيله بنى عمرو بن عوف، يكى مبشر بن عبد منذر بود كه ابو ثور او را به قتل رسانيد، و ديگر سعد بن خيثمه بود كه نيز عمرو بن عبد ود او را كشت، و بعضى گفته اند: قاتل او طعيمة بن عدى بود.

و از قبيله بنى عدى بن نجار، حارثة بن سراقه بود كه حنان بن عرقه تيرى بسوى او پرتاب كرد، و تير بگلوى او اصابت نمود و او را كشت، و از قبيله بنى مالك بن نجار، عوف و معوذ دو پسران عفراء بودند، كه هر دو را ابو جهل كشت، و از قبيله بنى سلمة، عمير بن حمام بن جموح بود كه خالد بن اعلم او را به قتل رسانيد، و به قول بعضى او اولين كشته از انصار است، البته روايتى هم هست كه مى گويد اولين شهيد از انصار حارثة بن سراقه است.

و از بنى زريق رافع بن معلى بود كه عكرمة بن ابى جهل او را كشت، و از بنى حارث بن خزرج يزيد بن حارث بود كه نوفل بن معاويه به قتلش رساند، و اين هشت نفر از انصار بودند «1».

از ابن عباس روايت شده كه گفت: أنسه، غلام رسول خدا (ص) نيز در جنگ

بدر كشته شد، و نيز روايت شده كه معاذ بن ماعص در جنگ بدر جراحتى برداشت، و در مدينه از همان جراحت درگذشت، و نيز ابن عبيد بن سكن (در نسخه اى ديگر عبيد بن سكن) در اين جنگ جراحت برداشت و به همان وسيله از دار دنيا رفت.

_______________

(1) بحار طبع قديم ج 6 ص 623 صفحه ى 43

[سوره الأنفال (8): آيات 15 تا 29]

ترجمه آيات اى آنان كه ايمان آورده ايد هر گاه با تهاجم كافران در ميدان كارزار روبرو شويد مبادا از بيم آنها پشت به دشمن كرده و از جنگ بگريزيد (15).

و آن كس كه پشت به آنان كند پس همانا بازگشتى به خشم خدا كرده و جايش جهنم است و چه بد جايگاهى است، مگر آنكه به منظور بكار بردن حيله جنگى باشد و يا بخواهد به گروه خود ملحق شده (و به اتفاق ايشان بجنگد) (16).

پس شما ايشان را نكشتيد و ليكن خدا آنها را كشت، و تو (آن مشت خاك را) نپاشيدى و ليكن خدا پاشيد و براى اينكه از ناحيه خود مؤمنان را بيازمايد آزمايشى نيكو كه خدا شنواى دانا است (17).

اين است و آنكه خدا است سست كننده نيرنگ كافران (18).

اگر پيروزى مى جوييد همانا پيروزى بيامد شما را و اگر دست برداريد پس آن بهتر است براى شما، و اگر باز گرديد باز مى گرديم و جمعيت شما به هيچ چيز بى نيازتان نكند هر چند فزون باشد كه خدا با مؤمنان است (19).

اى كسانى كه ايمان آورده ايد فرمان بريد خدا و فرستاده اش را و برنگرديد از او با اينكه مى شنويد (20).

و مانند كسانى كه گفتند شنيديم و حال آنكه نمى شنوند مباشيد

(21).

همانا بدترين جنبندگان نزد خدا كران لالند كه تعقل نمى كنند (22).

و اگر خدا در ايشان خيرى سراغ مى داشت هر آينه مى شنواندشان و اگر مى شنواندشان باز هم پشت مى كردند (آرى) آنان در هر حال روى گردانند (23).

اى كسانى كه ايمان آورده ايد اجابت كنيد خدا و رسولش را زمانى كه شما را مى خوانند بدانچه زنده تان مى سازد، و بدانيد كه خدا حائل مى شود ميان مرد و دل او و اينكه به سوى او محشور مى شويد (24).

و بپرهيزيد فتنه (آزمايشى) را كه چون آيد تنها مخصوص ستمكاران شما نباشد و بدانيد كه خدا شديد- العقاب است (25).

و به ياد آريد آن روزى را كه شما كم بوديد (و دشمن شما را) در روى زمين ضعيف مى شمرد، و شما مى ترسيديد كه مردم بربايندتان و او به نصرت خود شما را يارى كرد و از پاكيزه ها روزيتان داد شايد شكر گزاريد (26).

اى كسانى كه ايمان آورده ايد خيانت مكنيد به خدا و رسول و زنهار از اينكه خيانت كنيد امانت هاى خود را با اينكه مى دانيد (27).

و بدانيد كه اموال و اولاد شما فتنه است و اينكه نزد خداوند اجرى عظيم است (28).

اى كسانى كه ايمان آورده ايد اگر از خدا بترسيد خداوند قوه تشخيص حق از باطل روزيتان مى كند، و ______________________________________________________ صفحه ى 45

گناهانتان را محو مى سازد و خدا داراى فضلى بزرگ است (29).

بيان آيات [بيان آيات شريفه متضمن دستوراتى راجع به جهاد اسلامى و نهى از فرار از جنگ

اين آيات متضمن نواهى و اوامرى است راجع به جهاد اسلامى و مربوط و مناسب با داستان جنگ بدر، و نيز مردم را تشويق و تحريك مى كند بر ترس از خدا و زنهار مى دهد

از مخالفت خدا و رسول او و اينكه مردم خود را در معرض غضب خداى سبحان درآورند، و در آنها اشاره به پاره اى از وقايع كه در جنگ بدر رخ داده و منت هايى كه خداوند بر مؤمنين نهاده نيز مى كند.

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ"" لقاء" مصدر" لقى، يلقى" ثلاثى مجرد و" لاقى، يلاقى" ثلاثى مزيد است، راغب در مفردات خود مى گويد:" لقاء" به معناى روبرو شدن و برخوردن دو چيز با يكديگر است، و گاهى هم با اين كلمه تعبير مى شود از برخورد يكى با ديگرى و گفته مى شود فلانى را ملاقات كرد و يا ملاقات مى كند، البته اين كلمه در ادراك به حس و به چشم و بصيرت استعمال مى شود، ادراك به حس مانند:" تَمَنَّوْنَ الْمَوْتَ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَلْقَوْهُ- آرزوى مرگ مى كنيد قبلا از آنكه آن را ملاقات نماييد"، و ادراك به چشم مانند:" لَقَدْ لَقِينا مِنْ سَفَرِنا هذا نَصَباً- راستى از اين سفرمان چه ناراحتى ديديم". و ملاقات خدا عبارت است از قيامت و بازگشت به سوى او، مانند:" وَ اعْلَمُوا أَنَّكُمْ مُلاقُوهُ- بدانيد كه شما او را خواهيد ديد" و نيز مانند:" الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّهُمْ مُلاقُوا اللَّهِ- و آنان كه مى پندارند كه خدا را خواهند ديد"، و لقاء به معناى ملاقات هم آمده مانند:" وَ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنا- و آنان كه ديدار ما را آرزو ندارند گفتند" و نيز مانند:

" إِنَّكَ كادِحٌ إِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيهِ- تو كوشنده اى به سوى پروردگارت كوشيدنى تا او را ملاقات كنى"«1».

و در مجمع البيان مى گويد: لقاء به معناى اجتماع بر وجه مقاربت و نزديكى است،

چون اجتماع گاهى به غير اين وجه هم مى شود، و آن اجتماع را لقاء نمى گويند مانند اجتماع چند عرض در يك محل «2».

_______________

(1) مفردات راغب ماده" لقى".

(2) مجمع البيان ج 3- 4 ص 529 ______________________________________________________ صفحه ى 46

و نيز در باره كلمه" زحف" مى گويد: زحف به معناى نزديك شدن به آرامى و آهسته آهسته است، و" تزاحف" به معناى نزديك شدن دو چيز است به يكديگر، مثلا وقتى گفته مى شود:" زحف، يزحف، زحفا" و يا گفته مى شود:" ازحفت للقوم" معنايش اين است كه من براى اينكه با مردم بجنگم به ايشان نزديك شده و در برابرشان استوار ايستادم، ليث مى گويد:

زحف عبارت است از جماعتى كه با هم يك دفعه به دشمن خود نزديك شوند، و جمع آن زحوف است «1».

" توليت ادبار دشمنان" به معناى اين است كه دشمنان را در پشت سر خود قرار دهند، و معناى آيه اين است كه پشت به دشمن و رو به جهت هزيمت مكنيد. خطاب در اين آيه خطابى است عمومى و مختص به يك وقت و يك جنگ نيست، پس اينكه بعضى از مفسرين آن را مختص به جنگ بدر و حرمت فرار از آن جنگ گرفته اند صحيح نيست، علاوه بر اينكه قبلا متوجه شديد كه اين آيات بعد از جنگ بدر نازل شده نه در آن روز، و اينكه اين آيات دنباله آيات صدر سوره است كه مى فرمود:" يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَنْفالِ ..." البته براى اين حرف تتمه اى است كه بزودى- ان شاء اللَّه- در بحث روايتى از نظر خواننده خواهد گذشت.

" وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَيِّزاً إِلى فِئَةٍ ..."

" تحرف" به معناى

انحراف از خط وسط و ميل به" حرف" است كه به معناى طرف هر چيزى است، و در اينجا به اين معنا است كه مرد جنگى در ميدان جنگ از اين سو به آن سو شود تا بدين وسيله راهى براى غافلگير كردن حريف خود پيدا كند.

و" تحيز" به معناى گرفتن" حيز" است كه به معناى مكان است، و كلمه" فئة" به معناى يك قطعه از جماعت مردم است و" تحيز بسوى فئه" به اين معنا است كه مرد جنگى از يك تاختن صرفنظر نموده و خود را به طرف عده اى از قوم خود بكشاند تا به اتفاق ايشان بجنگد.

كلمه" باء" از" بواء" به معناى رجوع به مكان و استقرار در آن است لذا راغب مى گويد: معناى اصلى كلمه" بواء" مساوى بودن اجزاء در مكان است به خلاف" نبوة" كه معنايش منافى بودن آن اجزاء است «2»، و بنا بر آنچه راغب گفته معناى آيه چنين مى شود:

" برگشت به جاى خود در حالى كه غضب خدا را به همراه داشت".

پس معناى دو آيه مورد بحث اين مى شود: اى كسانى كه ايمان آورده ايد وقتى كفار را

_______________

(1) مجمع البيان ج 3- 4 ص 529

(2) مفردات راغب ص 69 ______________________________________________________ صفحه ى 47

ملاقات مى كنيد ملاقات جنگى و يا در حالى كه مى رويد تا با ايشان بجنگيد پس از ايشان نگريزيد، كه هر كس در چنين وقتى از ايشان بگريزد و از ميدان جنگ برگردد با غضب خدا بر گشته است، و ماواى او جهنم است كه بد بازگشت گاهى است، مگر اينكه فرارش به منظور بكار بردن حيله هاى جنگى و يا براى اين باشد كه بخواهد به اتفاق رفقايش

بجنگد كه در اين دو صورت اشكال ندارد.

[پيروزى مسلمين در جنگ بدر مرهون عنايت الهى و امدادهاى غيبى بوده است (... وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ ...)]

" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى ..."

دقت در اين آيه شكى باقى نمى گذارد در اينكه آيه شريفه اشاره به جنگ بدر مى كند، و جمله" ما رميت ..." هم اشاره به آن مشت ريگى است كه رسول خدا (ص) به طرف مشركين پاشيد، و منظور از" قتل" كشتار كفار بدست مسلمين در همان جنگ است، و ذيل آيه كه مى فرمايد:" وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً" دلالت دارد كه سياق آيه سياق منت گذارى است، و خداى تعالى مى خواهد نصرت خود را بر مسلمين منت بگذارد، و به همين جهت نيز عين آن عملى را كه رسول خدا (ص) نفى كرده براى وى اثبات نموده و مى فرمايد:" تو نپاشيدى وقتى كه پاشيدى".

از همه اين شواهد بدست مى آيد كه منظور از جمله" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ وَ لكِنَّ اللَّهَ قَتَلَهُمْ وَ ما رَمَيْتَ إِذْ رَمَيْتَ وَ لكِنَّ اللَّهَ رَمى اين است كه عادى بودن داستان بدر را نفى نموده و انكار فرمايد، و بفرمايد: كه خيال نكنيد استيصال كفار و غلبه شما بر ايشان امرى عادى و طبيعى بود، چگونه ممكن است چنين باشد و حال آنكه عادتا و طبيعتا مردمى اندك و انگشت شمار و فاقد تجهيزات جنگى با يك يا دو راس اسب، و عدد مختصرى زره و شمشير نمى توانند لشكرى مجهز به اسبان و اسلحه و مردان جنگى و آذوقه را تار و مار سازند چون عدد ايشان چند برابر

است و نيروى ايشان قابل مقايسه با نيروى اين عده نيست، وسائل غلبه و پيروزى همه با آنها است، پس قهرا آنها بايد پيروز شوند.

پس اين خداى سبحان بود كه بوسيله ملائكه اى كه نازل فرمود مؤمنين را استوار و كفار را مرعوب كرد، و با آن سنگ ريزه ها كه رسول خدا (ص) به سمتشان پاشيد فراريشان داد، و مؤمنين را بر كشتن و اسير گرفتن آنان تمكن داده و بدين وسيله كيد ايشان را خنثى و سر و صدايشان را خفه كرد.

پس جا دارد اين كشتن و بستن و اين سنگ ريزه پاشيدن و فرارى دادن همه به خداى سبحان نسبت داده شود نه به مؤمنين.

پس اينكه در آيه همه اينها را از مؤمنين نفى نموده از باب ادعاى به عنايت است با ______________________________________________________ صفحه ى 48

اسناد دادن اطراف داستان به سبب الهى و غير عادى، و اين با استنادش به اسباب ظاهرى و عوامل طبيعى معهوده و اينكه مؤمنين كشته و رسول خدا (ص) سنگريزه ها را پاشيده باشد هيچ منافاتى ندارد.

و در جمله" وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ مِنْهُ بَلاءً حَسَناً" از ظاهرش برمى آيد كه ضمير" منه" به خداى تعالى برمى گردد، و اين جمله غايت و نتيجه حاصله از اين واقعه را بيان مى كند، و نيز بر مى آيد كه جمله مزبور معطوف باشد به يك مقدرى محذوف كه اگر ظاهرش كنيم چنين مى شود:" انما فعل ذلك لمصالح عظيمة و ليبلى المؤمنين- اگر خداوند ايشان را كشت و سنگ ريزه به سويشان پاشيد براى مصالحى بود كه در نظر داشت، و براى اين بود كه مؤمنين را بنحو شايسته اى امتحان كند (اگر بلاء را به معناى امتحان بگيريم) و يا به

مؤمنين نعمت شايسته اى ارزانى بدارد كه عبارت است از نابودى دشمنان و اعلاء كلمه توحيد به دست ايشان و بى نياز شدن آنان از راه به دست آوردن غنيمت".

و جمله" إِنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ" تعليل جمله" وَ لِيُبْلِيَ الْمُؤْمِنِينَ" است، و معنايش اين است كه اگر خداى تعالى ايشان را نعمت مى دهد براى اين است كه او نسبت به استغاثه آنان شنوا و به حالشان دانا است، و لذا در پاسخ استغاثه شان نعمت خوبى ارزانيشان مى دارد.

و اما تفريعى كه در صدر آيه در جمله" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ- پس شما ايشان را نكشتيد" مى باشد متعلق است به مضمون آيات قبلى كه مى فرمود:" إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ ..."، چون اين آيات منت هايى را كه خدا بر ايشان نهاده بود برمى شمرد و مى فرمود: خداوند ملائكه را به كمك ايشان فرستاد، و خواب را بر ايشان مسلط كرد، و باران را بر ايشان نازل كرد، و به ملائكه وحى فرستاد تا ايشان را تاييد نموده قدمهايشان را استوار گرداند، و در مقابل دل هاى دشمنانشان را پر از رعب و وحشت كند. بعد از اين بيانات به عنوان تفريع و نتيجه گيرى مى فرمايد:" پس شما ايشان را نكشتيد و ليكن خدا كشت و تو اى پيغمبر ريگ ها را نپاشيدى بلكه خدا پاشيد".

و بنا بر اين، جمله" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ ... وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ" جمله معترضه اى است كه مربوط است به دو آيه قبل يعنى به جمله" فَاضْرِبُوا فَوْقَ الْأَعْناقِ وَ اضْرِبُوا مِنْهُمْ كُلَّ بَنانٍ" و يا به معنايى كه از فحواى جملات استفاده مى شود، و تفريع مورد بحث يعنى جمله" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ" بحسب نظم مربوط است بما قبل جمله" فَاضْرِبُوا

..."، و بسا در نظم آيات دو وجه ديگر گفته شود:

يكى اينكه خداى سبحان وقتى در آيه قبلى مسلمين را امر به قتال كرد دنبال همان آيه ______________________________________________________ صفحه ى 49

به عنوان يادآورى نعمت، داستان فتح در جنگ بدر را پيش كشيد و فرمود: فتح شما در آن روز و منكوب شدن مشركين به يارى خدا بود، اين وجه را ابو مسلم ذكر كرده.

دوم اينكه مسلمين بعد از آنكه مامور به قتال شدند، و چون بعضى از ايشان مى گفتند من فلانى را كشتم، آن ديگرى مى گفت و من نيز چنان كردم لذا براى اينكه دچار عجب نشده باشند آيه" فَلَمْ تَقْتُلُوهُمْ" را نازل فرمود، بعضى ها هم گفته اند" فاء" در جمله مورد بحث براى تفريع نيست، بلكه صرفا براى متصل كردن جملات به يكديگر است، و ليكن هيچيك از اين سه وجه صحيح نيست و وجه همان است كه ما بيان كرديم.

" ذلِكُمْ وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ" در مجمع البيان گفته است: كلمه" ذلكم" در محل رفع است و همچنين" ان اللَّه"، و تقدير آيه چنين است:" الامر ذلكم و الامر ان اللَّه موهن- امر اين است و آن امر اين است كه خدا خوار كننده ..."، و در جمله" ذلِكُمْ فَذُوقُوهُ وَ أَنَّ لِلْكافِرِينَ عَذابَ النَّارِ" نيز همين تقدير هست، و اينكه بعضى گفته اند: كلمه" ذلكم" مبتداء و كلمه" فذوقوه" خبر مى باشد اشتباه است، براى اينكه ما بعد" فاء" هيچ وقت خبر مبتداء نمى شود چون هيچوقت گفته نمى شود:

" زيد فمنطلق، زيد فاضربه" مگر اينكه كلمه" هذا" در تقدير فرض و گفته شود:" هذا زيد فاضربه" «1». و بنا بر اين، معناى آيه چنين مى شود:"

قضيه از همين قرار است كه ما برايتان شرح داديم و خلاصه، امر از اين قرار است كه خدا كيد كفار را خوار و خنثى مى كند.

" إِنْ تَسْتَفْتِحُوا فَقَدْ جاءَكُمُ الْفَتْحُ ..."

ظاهر آيه به قرينه جملاتى كه در آن است از قبيل جمله" وَ إِنْ تَنْتَهُوا فَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ" و جمله" وَ إِنْ تَعُودُوا نَعُدْ ..." اين است كه خطاب در آن به مشركين باشد نه به مؤمنين، البته در اين صورت كلام مشتمل بر التفات و منظور از آن تهكم و استهزاء خواهد بود، و همين معنا مناسب با جمله" وَ أَنَّ اللَّهَ مُوهِنُ كَيْدِ الْكافِرِينَ" است.

پس معناى آيه اين است كه: اگر شما اى مشركين طالب فتح هستيد و از خدا خواسته ايد كه شما را در ميان خود و مؤمنين فتح دهد اينك فتح براى مؤمنان آمد و خداوند در روز بدر حق را اظهار نمود و مؤمنين را بر شما غلبه داد، و شما اگر در اينجا از كيد خود عليه خدا و رسول او دست برداريد كه به نفعتان تمام مى شود، و اگر دست برنداريد و باز برگرديد و در صدد نقشه و طرح ريزى باشيد ما نيز برمى گرديم، و همين بلا را كه ديديد بر سرتان مى آوريم و باز

_______________

(1) مجمع البيان ج 4 ص 531 ______________________________________________________ صفحه ى 50

كيد شما را خنثى مى كنيم، و جمعيت شما كارى برايتان صورت نمى دهد هر چند هم زياد باشد، هم چنان كه در اين دفعه كارى صورت نداد، آرى خداوند با مردمان با ايمان است، و كسى كه خدا با او است هرگز مغلوب نمى شود.

و به اين بيان تاييد مى شود رواياتى كه وارد شد به

اينكه ابو جهل در روز جنگ بدر در موقعى كه دو صف روبرو شدند و يا در موقعى كه داشتند صف آرايى مى كردند گفت:

" بارالها محمد از ميان ما بيشتر از ما قطع رحم كرد، و دينى آورد كه ما آن را نمى شناسيم پس ما را عليه او يارى كن" و همچنين روايات ديگرى كه مجمع البيان از ابى حمزه نقل كرده- و مضمونش با بيان ما مناسب تر است- كه وى گفت: بارالها دين ما دين قديمى است و دين محمد دين تازه است پروردگارا هر كدام از اين دو دين نزد تو محبوب تر و مورد رضايت بيشتر تو است اهل آن دين را امروز نصرت بده".

البته بعضى از مفسرين گفته اند خطاب در آيه متوجه به مؤمنين است، و آن گاه مضامين جملات آن را بر طبق اين نظريه توجيه كرده اند، و ليكن توجيهاتشان موافق با ذوق سليم نيست، و فائده اى هم ندارد كه ما بحث خود را با نقل آن و مناقشه در آن طولانى كنيم، كسانى كه بخواهند از آن نظريه اطلاع حاصل كنند مى توانند به تفسيرهاى مبسوط مراجعه نمايند.

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ لا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ أَنْتُمْ تَسْمَعُونَ" ضمير" عنه" بطورى كه از سياق كلام برمى آيد به رسول خدا (ص) بر مى گردد، يعنى از رسول خدا روى برمتابيد با اينكه داريد دعوت حقه اى را كه به وى وحى شده مى شنويد و اوامر و نواهى او را كه همه به صلاح دين و دنياى شما است به گوش خود مى شنويد، البته در آيه شريفه اوامر و نواهى مربوط به جنگ منظور كلام است و ليكن بيان آيه عام

است.

[معناى:" كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ" و اينكه مراد از آن در آيه شريفه چه كسانى است

" وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ قالُوا سَمِعْنا وَ هُمْ لا يَسْمَعُونَ" معناى اين جمله روشن است ولى بايد دانست كه در آن يك نوع توهينى به مشركين شده كه گفتند ما شنيديم و ليكن نمى شنوند، و اين گفتارشان را خداى تعالى در چند آيه بعد حكايت نموده و مى فرمايد:" وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا قالُوا قَدْ سَمِعْنا لَوْ نَشاءُ لَقُلْنا مِثْلَ هذا" «1» و اينكه مى فرمايد" نمى شنوند" معنايش اين است كه اگر مى شنيدند قبولش مى كردند هم چنان كه فرموده:

_______________

(1) وقتى آيات ما بر ايشان تلاوت شود مى گويند اين را كه شنيديم و اگر بخواهيم ما هم نظير آن را مى گوييم. سوره انفال آيه 31 ______________________________________________________ صفحه ى 51

" وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها" «1» و نيز از اصحاب سعير حكايت كرده و فرموده:" وَ قالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ ما كُنَّا فِي أَصْحابِ السَّعِيرِ" «2» پس مقصود از" سمع" در آيه اولى شنيدن كلام حق از طريق گوش است، و در آيه دومى به معناى انقياد و پذيرفتن مضمون كلام حقى است كه مسموع شده است.

و اين دو آيه بطورى كه ملاحظه مى كنيد خطابى است به مؤمنين كه به نوعى از اتصال متصل به آيه قبل است،- و همانطورى كه گفته شد- تعريض به مشركين است، پس خداى تعالى بعد از آنكه خطاب را متوجه مشركين نموده و ايشان را در درخواست فتح و پيروزى مذمت و استهزاء مى كند، و مى فرمايد كه: غلبه هميشه با كلمه ايمان بر كلمه كفر و يا دعوت حق بر

دعوت باطل است، خطاب را متوجه حزب خود يعنى مؤمنين نموده و ايشان را امر به اطاعت خود و اطاعت رسولش مى فرمايد، و از اينكه بعد از شنيدن دعوت حقه او از وى رو برتابند زنهارشان مى دهد، و از اينكه مانند مشركين باشند كه بگويند شنيديم و حال آنكه نشنوند بر حذرشان مى دارد.

ممكن هم هست آيه شريفه اشاره به آن عده اى از اهل مكه باشد كه به رسول خدا (ص) ايمان آوردند ولى دلهايشان از ترديد بيرون نيامده بود و با مشركين براى جنگ با آن حضرت حركت كردند، و در بدر به بلائى كه بر سر مشركين آمد دچار گرديدند، چون در خبر آمده كه عده اى از قريش در همان مكه ايمان آورده بودند، و ليكن پدرانشان نمى گذاشتند كه از مكه بيرون بيايند، و در مدينه به رسول خدا (ص) بپيوندند، و ناچار با پدرانشان كه براى شركت در جنگ بدر حركت كردند بيرون آمده و به بدر آمدند، و ليكن وقتى در آنجا قلت مسلمانها را ديدند از ايمان خود منصرف شده و گفتند اين بيچاره ها فريب دينشان را خوردند، و آن عده عبارت بودند از قيس بن وليد بن مغيره، على بن امية بن خلف، عاص بن منبه بن حجاج، حارث بن زمعه، و قيس بن فاكه بن مغيره. و آيه" إِذْ يَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هؤُلاءِ دِينُهُمْ ..." كه بعد از چند آيه ديگر همين سوره است اشاره به داستان ايشان است.

بعضى هم گفته اند: منظور از كسانى كه گفتند:" سمعنا" و حال آنكه نمى شنوند اهل كتاب يعنى يهوديهاى بنى قريظه و بنى نضير است، و ليكن اين

قول بعيد است.

_______________

(1) براى ايشان گوشها است و ليكن با آن نمى شنوند. سوره اعراف آيه 179

(2) اگر ما شنيده بوديم و تعقل كرده بوديم امروز از دوزخيان نبوديم. سوره ملك آيه 10 ______________________________________________________ صفحه ى 52

[بدترين جنبدگان، كر و لالهايى هستند كه تعقل نمى كنند]

" إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ ..."

از سياق كلام و موصول و ضميرهاى اولى العقلى كه در اين دو آيه بكار رفته برمى آيد كه اين دو آيه تعريض و مذمت همان كفارى است كه قبلا در باره آنان صحبت شد، و بنا بر اين چنين مى نمايد كه" الف و لام" در" الصم" و در" البكم" الف و لام عهد ذكرى باشد، و اگر چنين باشد برگشت معنا به اين مى شود كه: بدترين جنبندگانى كه از انواع حيوانات در روى زمين در حركتند همين كر و لالهايى هستند كه تعقل نمى كنند، و اين تعقل نكردنشان براى اين است كه راهى به سوى تلقى حق و قبول آن ندارند، چون زبان و گوش ندارند، پس در حقيقت كر و لالند.

سپس خداى تعالى سبب گرفتارى آنان را ذكر مى كند و مى فرمايد كه اگر به كرى و لالى دچار شدند و در نتيجه كلمه حق را نمى شنوند و به كلمه حق تكلم نمى كنند، و كوتاه سخن اگر خداوند نعمت شنوايى و قبول را به كلى از ايشان سلب كرد، براى اين بود كه در ايشان خيرى سراغ نداشته، و قطعا اگر خيرى مى داشتند خداوند از آن خبر مى داشت، و چون چنين خيرى را در ايشان نديد موفق به شنيدن و پذيرفتنشان نكرد، و اگر با اين حال نعمت شنوايى را به ايشان

ارزانى مى داشت، از اين نعمت استفاده نمى شد، و باز دعوت حق را نمى شنيدند و قبول نمى كردند، بلكه از آن روى برتافته و اعراض مى كردند.

از اينجا معلوم مى شود كه منظور از" خير" در جمله" وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ فِيهِمْ خَيْراً" حسن سريره اين است كه انسان را براى قبول حق و نقش بستن آن در دلش آماده مى سازد، و همچنين معلوم مى شود كه منظور از اينكه فرمود:" وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ" اين اسماع روى تقديرى است كه چنين آمادگى و استعداد در دل مستقر نشده باشد، و اگر در اين معنا دقت كنيد ديگر اين اشكال به نظرتان نمى رسد كه اگر خداوند ايشان را اسماع نموده و قبول حق را روزيشان كند، آن خير در ايشان پيدا مى شود، و ديگر وجهى براى روى برتافتن و اعراضشان نمى ماند، توضيح اينكه شرط در جمله" وَ لَوْ أَسْمَعَهُمْ" بطورى كه از سياق برمى آيد بر تقدير فقدان خير است.

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" بعد از آنكه در جمله" أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ" مؤمنين را به اطاعت دعوت حقه و اينكه از آن اعراض نكنند دعوت فرمود اينك براى دومين بار آن را تاكيد نموده و مؤمنين را به استجابت خدا و رسولش در پذيرفتن دعوت پيغمبر سفارش مى كند، و اين تاكيد را بوسيله بيان حقيقت امر و آن ركن واقعى كه تكيه گاه اين دعوت است انجام داده و مى فرمايد حقيقت امر و ركن واقعى اين دعوت چيزى است كه انسان را از پرتگاه فنا و هلاكت رهايى داده و زنده اش مى كند، و اينكه ______________________________________________________ صفحه ى 53

موقف وجود ايشان چنين است كه خداوند از

دلش به او نزديك تر است و او بزودى نزد آن خدا مى رود، پس بايد هوشيار بوده و به آنچه بايد بكند تصميم بگيرد.

[شرحى در مورد" حيات" و اقسام آن از نظر قرآن، در ذيل آيه شريفه:" اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ"]

توضيح اينكه، زندگى گرانبهاترين متاعى است كه يك موجود زنده براى خود سراغ دارد، و چگونه چنين نباشد و حال آنكه در ما وراى زندگى غير از عدم و بطلان چيز ديگرى نيست، و معلوم است كه اين ارزش را براى زندگى به خاطر اثر آن قائل است كه عبارت است از شعور و اراده كه نشاط و سعادت زندگى انسانى به آن است، و براى همين جهت است كه همواره از جهل و نداشتن حريت اراده و اختيار مى گريزد.

آرى، انسان هم كه يكى از موجودات زنده است مانند همه موجودات مجهز به سلاحى كه زندگى معنوى او را كه حقيقت وجود او است تامين كند مى باشد، همانطورى كه تمامى انواع موجودات مسلح به سلاحى كه حافظ وجود و بقايشان باشد هستند، و سلاح انسانى همين اراده و اختيار او است كه خيرات و منافع او را از شرور و مضارش مشخص نموده و او را به آن يكى سوق و از اين يكى زنهار مى دهد.

و از آنجايى كه اين هدايت الهى كه نوع انسانى را بسوى سعادت و خير و به سوى منافع وجودش دلالت مى كند هدايتى است تكوينى و از مشخصات نحوه خلقت اوست، و محال است كه نظام آفرينش در يك مورد دچار خطا و اشتباه شود لا جرم بايد بطور قطع گفت كه انسان سعادت وجود خود را

بطور قطع درك مى كند، و در اين دركش دچار ترديد نمى شود، هم چنان كه ساير انواع مخلوقات بدون اينكه دچار سهو و اشتباه شوند به جبلت و فطرت خود راهى را كه منتهى به سعادت و منفعت و خيرشان مى شود مى پيمايند، و اگر در جايى دچار خبط مى شوند بخاطر تاثير عوامل و اسباب نامناسب ديگرى است كه موجودى را از مسير خيرات و منافعش منحرف ساخته بسوى ضرر و شرش سوقش مى دهد، مانند جسم ثقيل زمينى كه بحسب طبع زمينى اش بايد در روى زمين قرار بگيرد، و ليكن فشار نيرويى او را مجبور بدور شدن از زمين نموده و به رفتن بسمت بالا وادارش مى سازد، و آن جسم تا آنجا كه مجبور است بر خلاف طبع خود بالا مى رود و وقتى آن فشار تمام شد دوباره بسوى زمين باز مى گردد، و اين بازگشتن هم اگر فشار ديگرى نباشد بطور طبيعى يعنى بخط مستقيم انجام مى گيرد، مگر اينكه در بازگشتن هم محكوم به يك نيروى مخالفى باشد كه در آن صورت بطور منحنى صورت مى گيرد.

و اين معنا همان معنايى است كه در قرآن كريم روى آن پافشارى نموده و مى فرمايد راه سعادت و علم و عملى كه منتهى به آن مى شود بر هيچ انسانى پوشيده و مخفى نيست، و هر انسانى به فطرت خود مى فهمد كه چه معارفى را بايد معتقد باشد و چه كارهايى را بايد بكند، ______________________________________________________ صفحه ى 54

خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد:" فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ" «1» و در سوره" اعلى" مى فرمايد:" الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدى و پس از پنج

آيه- فَذَكِّرْ إِنْ نَفَعَتِ الذِّكْرى سَيَذَّكَّرُ مَنْ يَخْشى وَ يَتَجَنَّبُهَا الْأَشْقَى" «2» و در سوره" شمس" مى فرمايد:

" وَ نَفْسٍ وَ ما سَوَّاها فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاها وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسَّاها" «3» آرى، گاهى مى شود كه انسان در اعتقاد و يا عملش از طريق حق منحرف شده و دچار اشتباه مى گردد، ليكن اين خطا و اشتباه مستند به فطرت انسانى او و هدايت الهى نيست، بلكه بخاطر اين است كه او خودش عقل خود را دزديده و در اثر پيروى هواى نفس و تسويلات جنود شيطان راه رشد خود را گم كرده است، هم چنان كه قرآن فرموده:" إِنْ يَتَّبِعُونَ إِلَّا الظَّنَّ وَ ما تَهْوَى الْأَنْفُسُ وَ لَقَدْ جاءَهُمْ مِنْ رَبِّهِمُ الْهُدى «4» و نيز فرموده:" أَ فَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلهَهُ هَواهُ وَ أَضَلَّهُ اللَّهُ عَلى عِلْمٍ" «5».

پس اين امور و علم و عملى كه فطرت انسانى انسان را بسوى آن دعوت مى كند لوازم زندگى سعيد انسانى و آن زندگى است كه جا دارد نامش را زندگى گذاشت و چنين زندگى به چنين علم و عملى نيازمند است هم چنان كه چنين علم و عمل مستلزم چنان زندگى است، و زندگى را از اينكه دچار منافيات شده و در نتيجه اثرش خنثى گردد حفظ نموده و دوباره به مسير اولش باز مى گرداند.

از اينجا نتيجه مى گيريم كه اگر انسان از راه راستى كه فطرتش او را به آن دعوت نموده و هدايت الهى بسوى آن سوقش مى دهد منحرف شود قطعا لوازم سعادت زندگى را از دست داده _______________

(1) آفرينش خدا كه سرشت مردم را بر طبق آن آفريد، هيچ دگرگونى در

خلق خدا نيست اينست دين استوار. سوره روم آيه 30

(2) آن كسى كه آفريد پس آفرينش را راست و معتدل كرد، و آن كس كه اندازه گيرى نمود و هدايت كرد- پس از پنج آيه- پس تذكر ده اگر تذكر سود بخشد، زود است آن كس كه مى ترسد متذكر شود، و آن كس كه بد بخت تر است از آن دورى كند. سوره اعلى آيات 5 تا 11

(3) قسم به نفس و آن كس كه خلقت آن را راست كرد، سپس گنهكاريش را و تقوايش را به او الهام نمود، به تحقيق رستگار شد كسى كه نفس را تزكيه كرد و زيانكار شد آن كس كه قدرش را نشناخت (و آن را بسوى گمراهى كشانيد). سوره شمس آيه 10

(4) پيروى نمى كنند مگر پندار را و آنچه كه دلها هوس مى كند با اينكه به تحقيق از ناحيه پروردگارشان هدايت بيامدشان. سوره نجم آيه 23

(5) پس آيا ديدى كسى را كه هوى و هوس خود را خداى خود گرفت، و خداوند او را در عين دانايى گمراه ساخت. سوره جاثيه آيه 22 ______________________________________________________ صفحه ى 55

است، يعنى در علم نافع و عمل صالح كوتاهى كرده و با گرائيدن بسوى جهل و فساد، اراده آزاد و عمل نافع خود را به مردگان ملحق كرده، و ديگر زنده به آن زندگى نمى شود مگر اينكه علم حق و عمل حق را دوباره كسب كند، و اين آن معنايى است كه آيه مورد بحث به آن اشاره نموده و مى فرمايد:" اى كسانى كه ايمان آورده ايد استجابت كنيد دعوت خدا و رسول را وقتى شما را دعوت مى كنند به چيزى كه شما را زنده مى كند".

لام

در جمله" لِما يُحْيِيكُمْ" به معناى" الى" است، و اين تعبير در استعمالات عرب زياد است، و آن چيزى كه رسول مردم را به آن دعوت مى كند دين حق است و دين حق همان اسلام است كه قرآن كريم آن را به پيروى فطرت و پذيرفتن دعوت آن به علم نافع و عمل صالح تفسير كرده است.

البته از نظر قرآن كريم براى حيات يك معناى ديگرى است دقيق تر از آن معنايى كه به نظر ساده و سطحى انسان مى رسد، چون در نظر سطحى، حيات عبارت است از زندگى دنيوى از روز ولادت تا رسيدن مرگ كه دورانى است توأم با شعور و فعل ارادى كه نظيرش و يا نزديك به آن در حيوانات نيز يافت مى شود، و ليكن خداى سبحان بطورى كه از آيه" وَ ما هذِهِ الْحَياةُ الدُّنْيا إِلَّا لَهْوٌ وَ لَعِبٌ وَ إِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوانُ لَوْ كانُوا يَعْلَمُونَ" «1» برمى آيد غير اين زندگى دنيايى يك زندگى ديگرى براى انسان سراغ مى دهد كه اشتغال به زندگى دنيا كه مشتى اوهام است از آن زندگى كه حقيقت زندگى است باز مى دارد و حال آنكه اشتغال به آن اهم و نتيجه آن نتيجه وجود آدمى و تحقق دادن به اغراض روحى او است، پس اشتغال به زندگى دنيا حجابى است كه ميان آدمى و رسيدن به حقيقت آن زندگى كه در پيش هست حايل مى شود.

و اين همان معنايى است كه خداى تعالى در يكى از آيات خطابيه روز قيامت مى فرمايد:" لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ" «2».

پس معلوم شد: براى انسان زندگى ديگرى شريف تر و گرانمايه تر از زندگى

دنيا كه خداوند لهو و لعبش خوانده هست، و آن زندگى اخروى است كه، به زودى پرده از رويش برداشته مى شود، و آن زندگى است كه ديگر مشوب و آميخته با لهو و لعب و لغو و گناه نيست، و

_______________

(1) و نيست اين زندگى دنيا مگر لهو و لعب، و بدرستى خانه آخرت تنها همان است زندگى اگر مى دانستند. سوره عنكبوت آيه 64

(2) تو به تحقيق از اين (صحنه) غافل بودى، پس ما پرده ات را پس زديم اينك امروز ديدگانت خيره و تيز است. سوره ق آيه 22 ______________________________________________________ صفحه ى 56

در آن آدمى جز به نور ايمان و روح عبوديت سير نمى كند، هم چنان كه فرموده:" أُولئِكَ كَتَبَ فِي قُلُوبِهِمُ الْإِيمانَ وَ أَيَّدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ" «1» و نيز فرموده:" أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها" «2».

[آيه شريفه، ناظر به زندگى حقيقى انسان است كه اشرف و اكمل از حيات دنيوى است و با علم و عمل درك مى شود]

پس اين زندگى يك زندگى ديگرى است عالى تر و گرانبهاتر از زندگى عمومى دنيا كه در آن همه رقم آدمها و حتى حيوانها هم به سر مى برند، و از امثال جمله" وَ أَيَّدْناهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ" «3» و همچنين جمله" وَ كَذلِكَ أَوْحَيْنا إِلَيْكَ رُوحاً مِنْ أَمْرِنا" «4» برمى آيد كه باز يك زندگى ديگرى است ما فوق آن دو زندگى كه گفتيم، و به زودى در باره اين زندگى سوم بحث مفصلى در جاى مناسب خواهد آمد- انشاء اللَّه-.

و كوتاه سخن، پس براى آدمى يك زندگى حقيقى هست كه اشرف و كامل تر از حيات

و زندگى پست دنيايى او است، و وقتى به آن زندگى مى رسد كه استعدادش كامل و رسيده شده باشد، و اين تماميت استعداد به وسيله آراستگى به دين و دخول در زمره اولياى صالحين دست مى دهد، هم چنان كه رسيدن به زندگى دنيايى وقتى دست مى دهد كه نطفه اش رشد نموده و هم چنان نمو كند تا استعدادش براى درك آن كامل شود يعنى به صورت جنين در آيد.

و آيه مورد بحث كه مى فرمايد:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" اشاره به همان استعداد نموده و مى فرمايد پذيرفتن و عمل كردن به آن دستوراتى كه دعوت حقه اسلامى، بشر را به آن مى خواند انسان را براى درك آن زندگى حقيقى مستعد مى سازد، هم چنان كه اين زندگى حقيقى هم منشا و منبع اسلام است، و علم نافع و عمل صالح از آن زندگى سرچشمه مى گيرد، و در همين معنا است آيه شريفه" مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثى وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَياةً طَيِّبَةً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا يَعْمَلُونَ" «5».

_______________

(1) آنان خدا در دلهايشان ايمان را نوشته و ايشان را بر وحى از خود تاييد فرموده. سوره مجادله آيه 22

(2) آيا كسى كه مرده بود و پس ما او را زنده كرديم و نورى برايش قرار داديم كه با آن در ميان مردم آمد و شد (و زندگى) مى كند مانند كسى است كه در ظلمات قرار گرفته و از آن بيرون شدنى نيست؟ سوره انعام آيه 122

(3) او را به روح القدس تاييد كرديم. سوره بقره آيه 253

(4) و اين چنين وحى فرستاديم بسوى تو روحى از

امر خود را. سوره شورى آيه 52

(5) كسى كه از مرد و زن با داشتن ايمان عمل صالح كند پس ما او را به يك زندگى طيبى زنده كرده و اجرشان را به سنگ تمام و بهتر از آنچه مى كردند مى دهيم. سوره نحل آيه 97 ______________________________________________________ صفحه ى 57

[وجوهى كه در باره مراد از آنچه كه رسول اللَّه (ص) بدان دعوت مى كند و موجب احياء است گفته شده است

و آيه مورد بحث كه مى فرمايد:" إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" مطلق است، و از اينكه شامل مجموع دعوت هاى رسول خدا (ص) كه مايه زنده شدن دلها است، و يا دسته اى از دعوت هايش كه طبيعت احياء را دارد بشود هيچ ابايى نداشته و همچنين شامل نتايج دعوت او كه عبارت است از انواع زندگى هاى سعيد حقيقى مانند زندگى اخروى در جوار خدا نيز مى شود.

و چون همه اينها را شامل مى شود پس نبايد آيه شريفه را مقيد كرد و مانند بيشتر مفسرين گفت كه منظور از جمله" إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" با در نظر گرفتن مورد نزول آيه حكم جهاد است و معناى آيه اين است كه: اى كسانى كه ايمان آورده ايد بپذيريد دعوت خدا و رسول را وقتى شما را مى خوانند به جهاد كه خود مايه احياى امر شما و عزت دين شما است.

بعضى ديگر در توجيه اينكه جهاد مايه زندگى است گفته اند: چون خداى سبحان شهداى در ميدان جهاد را زندگان خوانده و فرموده" وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ" «1».

بعضى ديگر گفته اند معناى آيه اين است كه: بپذيريد دعوت خدا و رسول را وقتى شما را مى خوانند به

ايمان و يا به حق. و دليل آورده اند كه ايمان و يا حق مايه حيات دل، و كفر و باطل باعث مرده شدن دل است.

عده اى ديگر گفته اند: وقتى شما را مى خوانند به قرآن و علم دين. و دليل آورده اند به اينكه علم مايه حيات و جهل در حقيقت مردن است، و قرآن هم نور است و هم حيات است و هم علم «2».

عده اى ديگر گفته اند: وقتى شما را مى خوانند به بهشت، و استدلال كرده اند به اينكه بهشت زندگى دائمى و نعمت باقى و زوال ناپذير است.

و ليكن اين گفته ها وجوهى است كه مى توان آيه را با آن منطبق كرد، نه اينكه بگوييم آيه همين را مى گويد و لا غير، بلكه آيه شريفه همانطورى كه گفتيم عام است و همه را شامل مى شود، و هيچ دليلى نيست كه آن را از معناى عام و وسيعش برگردانيده و بگوييم مقصودش اين وجه است يا آن وجه.

_______________

(1) گمان نكنيد كه آن كسانى كه در راه خدا كشته شده اند مردگانند بلكه زندگانند و در نزد پروردگار خود روزى مى خورند. سوره آل عمران آيه 169

(2) مجمع البيان ج 4 ص 533 ______________________________________________________ صفحه ى 58

[معناى" قلب" در قرآن كريم و توضيح در باره جمله:" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ"]

" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ"" حيلولة" به معناى حائل شدن در وسط دو چيز است، و" قلب" عضوى است معروف، و ليكن بيشتر در قرآن كريم استعمال مى شود در آن چيزى كه آدمى بوسيله آن درك مى كند، و بوسيله آن احكام عواطف باطنيش را ظاهر و آشكار مى سازد مثلا حب و بغض،

خوف و رجاء، آرزو و اضطراب درونى و امثال آن را از خود بروز مى دهد، پس قلب آن چيزى است كه حكم مى كند و دوست مى دارد و دشمن مى دارد و مى ترسد و اميدوار مى شود و آرزو مى كند و خوشحال مى شود و اندوهناك مى گردد، وقتى معناى قلب اين باشد پس در حقيقت قلب همان جان آدمى است كه با قوا و عواطف باطنيه اى كه مجهز است به كارهاى حياتى خود مى پردازد.

و انسان مانند ساير مخلوقات كه هر يك جزئى از عالم خلقت را تشكيل مى دهند مركب از اجزاى مختلف و مجهز به قوا و ابزارى است كه تابع وجود او است، و او آنها را مالك است، و در مقاصد وجود خود از همه آنها كار مى كشد، و اين اجزاء و قوا و ادوات همه با او مربوط و او حاكم بر همه آنها است، و آن اجزاء را با همه كثرتى كه دارند و آن قوا و ادوات را با همه تعددى كه دارا هستند يكى مى كند، البته يك واحد تامى كه در عين وحدتش هم كار مى كند، و هم ترك مى كند، هم حركت مى كند و هم از حركت مى ايستد.

چيزى كه هست از آنجايى كه خداى سبحان آفريننده اين انسان و پديد آورنده يك- يك اجزاء وجود و ابعاض قوا و ادوات او است، لذا خود او به يك يك اجزاء وجود وى و توابع اجزايش محيط است، و بطور حقيقت همه آنها را مالك است، و در آنها بهر صورت كه بخواهد تصرف مى كند، و از ملك خود و تصرفاتش هر مقدار كه بخواهد به خود انسان واگذار مى نمايد، و به او تمليك مى كند،

پس خداى تعالى ميان انسان و جزء جزء وجودش و تمامى توابعش حائل است، بين او و قلبش، بين او و گوشش، بين او و چشمش، بين او و بدنش و بين او و جانش، و در آنها هم بنحو ايجاد تصرف مى كند، و هم بنحو مالك قرار دادن انسان، كه هر مقدار از آن را بهر نحوى كه بخواهد به سود انسان تمليك مى كند، و هر مقدار را كه نخواهد نمى كند.

نظير انسان در اين مطلب ساير موجودات است، چون هيچ موجودى نيست مگر اينكه ذاتى دارد، و نيز توابع ذاتى، يعنى قوا و آثار و افعالى دارد، چيزى كه هست مالك حقيقى ذات آن و توابع ذاتش خدا است، خدا است كه آن ذات و آن توابع ذات را به آن موجود تمليك كرده، پس او ميان آن موجود و ميان ذاتش حائل است، ميان آن موجود و توابع ذاتش و قوا و آثار و افعالش حايل است.

پس خداى سبحان حايل ميان آدمى و ميان قلب او است، و انسان هر چه را كه دارد و ______________________________________________________ صفحه ى 59

بهر چيزى كه بنحوى از انحاء اتصال و ارتباط دارد، خداوند به آن چيز نزديكتر و مربوطتر است، هم چنان كه فرموده:" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ" «1».

[از آنجا كه خدا مالك حقيقى تمام موجودات است و انسان به تمليك او مالك مى شود، پس خداوند ميان انسان و متعلقات او حائل و رابط است

آيه مورد بحث هم كه مى فرمايد:" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" به همين حقيقت اشاره مى كند، پس خداى تعالى از آنجايى كه مالك حقيقى تمامى موجودات

و از آن جمله انسان است، و خود او كسى حقيقى نيست پس او از خود انسان به انسان و قوايى كه انسان مالك است نزديك تر است، چون هر چه را كه انسان دارد خداى تعالى به او تمليك كرده، پس او ميان وى و ميان ما يملكش حائل و رابط است- دقت فرمائيد-.

به همين جهت در آيه مورد بحث جمله بالا را با جمله" وَ أَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ" ختم كرده، چون" حشر" و" بعث" نشئه اى است كه در آن نشئه براى هر كسى آشكار مى شود كه مالك حقيقى خدا است و حقيقت ملك تنها از آن او است و بس، و شريكى براى او نيست، و در آن نشئه ملك هاى صورى و سلطنت هاى پوچ ظاهرى باطل مى شود، و تنها ملك او باقى مى ماند، هم چنان كه فرموده:" لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّارِ" «2» و نيز فرموده:" يَوْمَ لا تَمْلِكُ نَفْسٌ لِنَفْسٍ شَيْئاً وَ الْأَمْرُ يَوْمَئِذٍ لِلَّهِ" «3».

پس گويا آيه مورد بحث مى خواهد بفرمايد: بدانيد كه خدا مالك حقيقى شما و دلهاى شما است، و او از هر چيز به شما نزديك تر است، و شما به زودى به سويش باز مى گرديد، و برايتان معلوم مى شود كه چگونه مالك حقيقى شما است و چطور بر شما مسلط است، و هيچ چيز شما را از او بى نياز نمى كند.

و اما وجه اتصال كلام يعنى ارتباط جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ ..."،

با جمله" اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ"- بيان آن اين است كه حائل بودن خداوند ميان آدمى و قلب او تمامى عذرها را در نپذيرفتن دعوت او و

رسولش را از اعتبار مى اندازد، چون دعوت او دعوت به چيزى است كه آدمى را زنده مى كند و آن توحيد است كه حقيقت و لب دعوت اوست، و از آنجايى كه خدا از هر چيزى به انسان نزديك تر است حتى از قلب او و از آنجايى كه قلب اولين چيزى است كه انسان آن را به و جدان خود درك نموده و مى شناسد پس انسان خداى تعالى را از قلب خود كه بوسيله ادراك و سبب اصلى علم و معرفت _______________

(1) و ما از رگ دل او به او نزديك تريم. سوره ق آيه 16

(2) امروز ملك براى كيست؟ براى خداى واحد قهار. سوره مؤمن آيه 16

(3) روزى كه هيچ كس به نفع كسى مالك چيزى نيست و در آن روز امر تنها براى خدا است. سوره انفطار آيه 19 ______________________________________________________ صفحه ى 60

او است بهتر و زودتر مى شناسد.

پس انسان قبل از اينكه قلب خود را و هر چيزى را كه با قلب مى شناسد بشناسد خداى تعالى را معبودى يكتا و بى شريك مى شناسد، پس او اگر در باره چيزى شك كند بارى در باره معبود واحدش كه پروردگار هر چيز است شك ننموده و در تشخيص مصداق حقيقى اين كلمه گمراه نمى شود.

[براى ترك اجابت دعوت پيامبر (ص) هيچ عذرى مقبول نيست

و با اين حال اگر داعى حق (رسول خدا) او را به سوى كلمه حق و دين توحيد كه مايه حيات او است دعوت كند بايد بى درنگ دعوت او را اجابت نمايد، و در ترك اجابت آن هيچ عذرى ندارد، و نمى تواند بگويد: من حقانيت دعوت را نمى دانستم، و يا امر بر من مشتبه

شد، و من در ترديد افتادم، و يا در اقبال به سوى حق صريح گيج شدم، چون حق صريح همان خداى سبحان است كه هيچ پرده اى ميان او و بنده اش نيست، چون هر پرده و حجابى كه فرض شود خداى سبحان از آن پرده به انسان نزديك تر است، و هر وسوسه و حجابى كه فرض شود خداى سبحان از آن پرده به انسان نزديك تر است، و هر وسوسه و شبهه اى كه در دل خلجان كند باز خداى سبحان ميان آن و قلب آدمى حائل است، پس انسان هيچ راهى به نفهميدن و نشناختن خدا و شك در توحيد او ندارد.

علاوه، وقتى خدا ميان انسان و قلبش حايل باشد پس او از قلب انسان به انسان نزديك تر خواهد بود، هم چنان كه از خود انسان به قلبش نزديك تر است چون هر حايلى نزديك تر است به دو طرف خود از هر طرف به طرف ديگر، و وقتى خداى تعالى از خود انسان نزديك تر باشد به قلب او قهرا او به آنچه كه در قلب انسان است داناتر هم هست.

پس انسان ناگزير است از اينكه وقتى داعى حق او را به حق- كه مايه حياتش مى باشد- دعوت مى كند به زبان و قلب خود بپذيرد نه اينكه نفاق ورزيده در دل چيزى را كه با قبول زبانيش مخالف است پنهان بدارد، زيرا خداى تعالى از خود او به آنچه كه در دلش نهان كرده عالم تر است، و به زودى او بسوى خدا محشور شده و نفاق درونيش را به رخش مى كشد، هم چنان كه فرموده:" يَوْمَ هُمْ بارِزُونَ لا يَخْفى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْ ءٌ" «1» و نيز فرموده:" وَ

لا يَكْتُمُونَ اللَّهَ حَدِيثاً" «2».

از اين هم كه بگذريم وقتى خداى سبحان ميان انسان و قلب او حايل باشد، و با در

_______________

(1) روزى كه ايشان آشكار مى شوند و از ايشان چيزى بر خدا پوشيده نيست. سوره مؤمن آيه 16

(2) و حديثى را از خدا پنهان نمى دارند. سوره نساء آيه 42 ______________________________________________________ صفحه ى 61

نظر گرفتن اينكه، او مالك حقيقى قلب نيز هست، پس قبل از اينكه انسان در قلبش تصرف كند او در قلب انسان بهر نحوى كه مى خواهد تصرف نموده آنچه را كه انسان از ايمان و يا شك، خوف و يا رجاء، اضطراب و يا اطمينان، و يا غير آن هر چيز اختيارى و اضطرارى را به خود نسبت مى دهد همه به خداى تعالى نيز انتساب دارد، بلكه انتسابش به خدا بيشتر است چون اين انتساب، انتساب تصرفى است، يعنى خداى تعالى نسبتى كه با قلوب دارد اين است كه در آنها با توفيق و خذلان و انواع ديگر تربيت الهى خود تصرف نموده و بدون اينكه مانعى او را از كارش منع كند و يا مذمت و سرزنش كسى او را تهديد نمايد در دلها به هر چه بخواهد حكم مى كند، هم چنان كه فرموده:" وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ" «1» و نيز فرموده:" لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ" «2».

[از آنجا كه دلها مسخر خداوند است، غرور به خاطر تمايل قلب به صلاح و تقوا، و ياس و نوميدى از عدم اقبال قلب به خيرات و صالحات بى مورد است

پس اينكه انسان به ايمان درونى و يا حسن نيت خود وثوق يافته و از تصميمش

بر كار نيك كردن و به صلاح و تقوا گرائيدن مغرور شود از كمال جهل او است، آرى، از نادانى انسان است كه خود را در مالكيت قلب خود مستقل دانسته و براى خود در اين باره قدرت مطلقه اى قائل شود، چون دلها همه مسخر خدا است و او است كه بهر طرف بخواهد آن را با انگشتان خود «3» مى گرداند، او است مالك حقيقى دلها و محيط به تمام معناى آن، هم چنان كه فرموده:

" وَ نُقَلِّبُ أَفْئِدَتَهُمْ وَ أَبْصارَهُمْ كَما لَمْ يُؤْمِنُوا بِهِ أَوَّلَ مَرَّةٍ" «4».

پس جا دارد آدمى به جاى مغرور شدن هميشه از اينكه خداوند دلش را واژگونه كند در حذر و در ترس باشد چون خدا در هر لحظه مى تواند دل انسان را از سعادت به شقاوت و از استقامت به واژگونى و انحراف برگرداند، آرى در هيچ حالى نمى توان از مكر خدا ايمن شد:

" فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ". و همچنين بر عكس، اگر ديد كه قلبش نسبت به كلمه حق اقبال نداشته و متمايل به سوى خيرات و اعمال صالح نيست مايوس نگردد، و براى اصلاح دل خود به پذيرفتن دعوت خدا و رسول مبادرت جسته و بدين وسيله دل مرده خود را زنده كند و در برابر حوادث با ياس و نوميدى از ميدان هزيمت نكند، و بداند كه هميشه خدا ميان آدمى و

_______________

(1) خدا حكم مى كند و براى حكمش تعقيب كننده اى نيست. سوره رعد آيه 41

(2) او راست ملك و حمد سزاوار اوست و او بر هر چيزى توانا است. سوره تغابن آيه 1

(3) تعبير به" انگشتان" اقتباسى است از روايتى كه مى گويد: قلب

ميان دو انگشت از انگشتان خدا است كه به هر سو بخواهد مى گرداند، و اين تعبير كنايه از كمال تسلط و احاطه است.

(4) و واژگون سازيم دلها و ديدگان ايشان را مانند اينكه از اول ايمان نياورده باشند. سوره انعام آيه 110 ______________________________________________________ صفحه ى 62

قلبش واسطه است، و مى تواند قلب او را در هر حال كه هست به بهترين احوال برگرداند، و دل او را مشمول رحمت خود كند، آرى زمام همه امور به دست او است، هم چنان كه خودش فرموده:

" إِنَّهُ لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ" «1» و نيز فرموده:" وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلَّا الضَّالُّونَ"«2».

[اشاره به اينكه آيه شريفه:" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" از جامع ترين آيات قرآنى است

پس آيه شريفه بطورى كه ملاحظه مى كنيد از جامع ترين آيات قرآنى است، و مشتمل بر معرفت حقيقيه اى از معارف الهى (مساله واسطه بودن خدا ميان آدمى و قلب او) است، آرى، با توجه دادن منافقين به مقام پروردگار و اينكه خداى تعالى از خود آنان به آنچه در دلهايشان است داناتر است ريشه نفاق و مغروريت را به كلى از بيخ برمى كند و مؤمنين را كه در راه ايمان به خدا و آيات او هستند به يك مساله روانى توجه داده، و به ايشان خاطرنشان مى سازد كه زمام امر دلهايشان به دست خدا است، و خود آنان در اختيار داشتن و مالك بودن دلهايشان مستقل و بى نياز از خدا نيستند، در نتيجه صفت رذيله تكبر را از دلهاى ايشان و هر كس كه خيال كند در تسلط بر آنچه دارد مستقل است دور نموده، و

ديگر وقتى مى بينند كه موفق به ايمان و تقواى درونى هستند مغرور نمى شوند، و يا وقتى مى بينند انگيزه هاى هوى و هوس و علاقه كشنده به زيور دنيا دلهايشان را احاطه كرده، و در نتيجه دلهايشان از ايمان به حق و اقبال بر خيرات انزجار دارد از رحمت خدا مايوس نمى شوند.

از بيان گذشته به خوبى ظاهر مى شود كه جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ ..."، بهر معنايى كه فرض شود تعليل جمله" اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" است.

و نيز روشن مى شود كه آيه شريفه از حيث معنا وسيع تر از آن چيزى است كه مفسرين در تفسيرش گفته اند: مثل كلام آن مفسرى كه گفته: منظور اين است كه خداى تعالى نزديك تر است به انسان از قلبش، هم چنان كه در جاى ديگر همين تحذير شديد را كرده و فرموده:" وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ- و ما از رگ دل به او نزديك تريم".

و نيز مانند كلام مفسر ديگرى كه گفته: منظور اين است كه قلب نمى تواند مطلبى را از خدا مخفى بدارد، چون خدا از خود انسان به قلبش نزديك تر است پس آنچه را كه خود انسان از قلب خود خبر دارد خدا جلوتر از او خبردار است.

_______________

(1) از روح و رحمت خدا مايوس نمى شود مگر مردم كافر. سوره يوسف آيه 87

(2) از رحمت پروردگارش مايوس نمى شود جز گمراهان. سوره حجر آيه 56 ______________________________________________________ صفحه ى 63

و گفتار آن مفسرى كه گفته: منظور اين است كه خدا ميان آدمى و بهره مند شدن از قلبش واسطه است، هر وقت بخواهد قلب او را از كار مى اندازد، پس چنين نيست كه انسان

هميشه بتواند ما فات را جبران كند، و چون چنين است جا دارد انسان هر چه زودتر طاعات را انجام داده و امروز و فردا نكند، و خلاصه اين آيه انسان را تحريك مى كند به اينكه قبل از رسيدن مرگ، طاعات خدا را انجام دهد.

و آن مفسرى كه گفته: معناى آيه اين است كه خداوند مالك دلها و مقلب القلوب است، مى تواند دلها را از حالى به حال ديگرى برگرداند، و چون مسلمين از جنگ مى ترسيدند مى فرمايد خداوند قادر است كه اين ترس ايشان را مبدل به امنيت و آرامش نموده، و ميان ايشان و آن اوهام و خيالاتى كه باعث ترس ايشان است حائل گردد.

هم چنان كه در حديثى از ائمه اهل بيت (ع) نيز آمده كه منظور آيه اين است كه خداى سبحان حائل است و نمى گذارد كه مردم حق را باطل و باطل را حق ببينند، و به زودى در بحث روايتى خواهد آمد- ان شاء اللَّه-.

[فتنه اى كه دامنه آن همه را (ظالمين و غير ظالمين) فرا مى گيرد و از آن زنهار داده شده است عبارتست از اختلاف داخلى بين امت

" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ" امام سجاد و امام باقر از ائمه اهل بيت (ع) و همچنين زيد بن ثابت و ربيع بن انس و ابو العاليه بطورى كه مجمع البيان نقل كرده آيه را" لتصيبن"- با لام و نون تاكيد ثقيله- قرائت كرده اند، و بقيه قاريان آن را" لا تصيبن"- بالاى ناهيه و نون تاكيد ثقيله- قرائت نموده اند «1».

و بهر تقدير كه باشد مى خواهد همه مؤمنين را از فتنه اى

كه مخصوص به ستمكاران از ايشان است و مربوط به كفار و مشركين نيست زنهار دهد، و اگر در عين اينكه مختص به ستمكاران از مؤمنين است و مع ذلك خطاب را متوجه به همه مؤمنين كرده براى اين است كه آثار سوء آن فتنه گريبان گير همه مى شود.

و دليلى كه دلالت كند بر اينكه" عقاب" در جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ" مختص به عقاب دنيوى از قبيل اختلافات قومى و شيوع قتل و فساد و از ميان رفتن امنيت و آسايش باشد در دست نيست، و بهمين جهت بايد مقصود از فتنه هر چند مختص به بعضى از مؤمنين است فتنه اى باشد كه تمامى افراد امت بايستى در صدد دفع آن برآيند، و با امر به معروف و نهى از منكر كه خدا بر ايشان واجب كرده از شعله ور شدن آتش آن جلوگيرى بعمل آورند.

_______________

(1) مجمع البيان ج 3 ص 127 جزء 9 ط بيروت. ______________________________________________________ صفحه ى 64

و بنا بر اين، برگشت معناى آيه به تحذير تمامى مسلمانان از سهل انگارى در امر اختلافات داخلى خواهد بود، چون اين گونه اختلافات آنان را به تفرقه و اختلاف كلمه تهديد نموده و باعث مى شود كه وحدت مسلمين به تشتت و چند دستگى مبدل شود، و معلوم است كه در اين صورت هر دسته كه غالب شود زمام را به دست مى گيرد، و نيز معلوم است كه اين غلبه، غلبه فساد است نه غلبه كلمه حق و دين حنيف كه خداوند تمامى مسلمانان را در آن شريك كرده.

پس گو اينكه فتنه مختص به يك دسته است يعنى مختص به ستمكاران، و ليكن اثر سوء آن دامن گير

همه شده، و در اثر اختلاف همه دچار ذلت و مسكنت و هر بلا و تلخكامى ديگرى مى شوند، و همه در پيشگاه خداى تعالى مسئول مى گردند و خدا شديد العقاب است.

گر چه خداى تعالى اين فتنه را به اسم و رسم معرفى نكرده و آن را بطور مهمل ذكر فرموده و ليكن جمله بعدى كه مى فرمايد:" لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" و همچنين جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقابِ" همانطورى كه گفتيم آن را تا اندازه اى توضيح داده و مى رساند كه" فتنه" عبارت از اين است كه بعضى از امت با بعضى ديگر اختلاف مى كنند در امرى كه تمامى امت حقيقت امر را مى فهمند كه كدام است، و ليكن يك دسته از قبول آن سرپيچى نموده، و آگاهانه به ظلم و منكر اقدام مى كنند، آن دسته ديگر هم كه حقيقت امر را قبول كرده اند آنان را نهى از منكر نمى كنند و در نتيجه آثار سوئش دامن گير همه امت مى شود.

و بطور مسلم همه ظلم ها اينطور نيستند، و مقصود، ارتكاب تمامى انحاء ظلم هم نيست، چون همه ظلمها چنين اثر سويى ندارند. و از اينكه خداوند همه امت را از آن زنهار داده معلوم مى شود كه منظور آن ظلمى است كه اثر سوئش عمومى باشد، و چنين ظلمى ناچار بايد از قبيل بر هم زدن حكومت حقه اسلامى و زمام آن را به ناحق به دست گرفتن و يا پايمال كردن احكام قطعى از كتاب و سنت كه راجع به حكومت حقه است باشد.

و هر چه باشد در فتنه هاى واقع شده در صدر اسلام نمونه اش ديده مى شود، بطورى كه آيه شريفه كاملا و بطور وضوح

بر آن فتنه ها منطبق مى گردد، چون فتنه هاى مزبور وحدت دينى اسلام را منهدم نموده و با ايجاد تفرقه قدرت و شوكت اسلام را در هم شكست، و خون هايى به ناحق ريخت و باعث اسارت و غارت و هتك نواميس و حرمت ها گرديد و كتاب و سنت متروك شد، هم چنان كه خود قرآن از زبان پيغمبرش حكايت نموده كه گفت:" يا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هذَا الْقُرْآنَ مَهْجُوراً" «1».

_______________

(1) پروردگارا همانا قومم اين قرآن را متروك گذاشتند. سوره فرقان آيه 30 ______________________________________________________ صفحه ى 65

و از جمله مفاسد شوم اين فتنه اين است كه امت اسلام حتى بعد از آنكه به اشتباهات و اعمال زشت خود تنبه پيدا كند نمى تواند از آن عذاب دردناكى كه اين فتنه به بار آورده خود را نجات دهد، آرى" كُلَّما أَرادُوا أَنْ يَخْرُجُوا مِنْها مِنْ غَمٍّ أُعِيدُوا فِيها وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ" «1».

يكى از مفسرين هم به اين معنا كه ما براى آيه كرديم تفطن يافته و گفته است كه آيه شريفه امت اسلام را به فتنه اى تهديد كرده كه وحدت كلمه شان را بر هم زده و دچار تفرقه و پراكندگيشان مى كند، و اگر از آن فتنه پرهيز نكنند دچار عذاب شديدى مى شوند، ولى اين مفسر زحمت زيادى به خود داده تا بلكه عذاب مزبور را به عذاب دنيوى توجيه نموده و اطلاق آيه را تقييد كند و ليكن" أَنَّى لَهُمُ التَّناوُشُ مِنْ مَكانٍ بَعِيدٍ- كجا مى تواند با اين تمحلات و توجيهات دور، اطلاق آيه را مقيد سازد".

[معناى آيه شريفه:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" بنا بر قرائت مشهور و بنا بر قرائت" لتصيبن"]

در اينجا به

توضيح الفاظ آيه پرداخته و مى گوييم:

بنا بر قرائت زيد و قرائت اهل بيت (ع) كه آيه را" و اتقوا فتنة لتصيبن الذين ظلموا منكم خاصة" قرائت كرده اند لام در" لتصيبن" لام قسم و نون آن نون تاكيد ثقيله است، و تقدير آيه اين است كه:" بپرهيزيد از فتنه اى كه قسم مى خورم كه خواهد رسيد به آن كسانى از شما كه ظلم كردند"، و كلمه" خاصة" حال از فتنه است، و معنايش اين است كه" بپرهيزيد از فتنه اى كه رسيدنش مختص به آن كسانى از شما است كه ظلم كردند" و خطاب آيه به عموم مردمى است كه ايمان آورده بودند.

البته خواننده محترم بايد در نظر بگيرد آن معنا و بيانى را كه ما در گذشته براى جمله" الَّذِينَ آمَنُوا" گذرانيده و گفتيم كه اين خطاب در آياتى كه در اول بعثت نازل شده اگر قرينه صارفه اى در كلام نباشد حمل بر تشريف مى شود (يعنى منظور آن احترام كردن مؤمنين و دلگرم ساختن ايشان است) و نيز بايد دانست كه فتنه هاى صدر اسلام همه منتهى به اصحاب بدر مى شود، بنا بر اين آيه شريفه تمامى مؤمنين را از فتنه اى كه بعضى از ايشان بپا مى كنند زنهار مى دهد، و اين نيست مگر براى اينكه آثار سوئش دامنگير همه مى شود.

و اما بنا بر قرائت مشهور كه آيه را:" وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" قرائت كرده اند، در باره كلمه" لا" گفته اند كه" لاى ناهيه" است، و" نون مشدد" نهى را تاكيد مى كند، و كلمه" لا تصيبن" جواب امر در" اتقوا" نيست، بلكه كلام، جارى مجراى _______________

(1) هر گاه خواهند از دوزخ بدر آيند و از

غم و اندوه آن نجات يابند باز فرشتگان عذاب، آنان را به دوزخ برگردانند و گويند باز بايد عذاب آتش سوزان را بچشيد. سوره حج آيه 22 ______________________________________________________ صفحه ى 66

استيناف و ابتداء است يعنى در حقيقت دو بار زنهار داده، در بار اول فرموده:" بپرهيزيد از فتنه اى" و در بار دوم از نو فرموده:" لا تُصِيبَنَّ الَّذِينَ ظَلَمُوا مِنْكُمْ خَاصَّةً" چون امر قبلى و نهى در اين جمله از جهت معنا متصل و مرتبط بهم بودند، عينا مانند امر و نهى كه در آيه" يا أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ لا يَحْطِمَنَّكُمْ سُلَيْمانُ وَ جُنُودُهُ" «1» دنبال هم قرار گرفته اند.

و چه بسا بعضى از علماى نحو تجويز كنند كه نهى در" لا تصيبن" نهيى باشد كه در جواب امر وارد شده است، هم چنان كه گفته مى شود:" از زيد بر حذر باش نزندت" و تقديرش اين است كه:" از زيد بپرهيز، چون اگر بپرهيزى نمى تواند تو را بزند" و اگر كسى بگويد: در اين مثالى كه زديد جمله" نزندت- لا يضربنك" است، و نون تاكيد ثقيله مختص امر و نهى است در جواب مى گوييم در نون تاكيد ثقيله شرط نشده كه بر سر خبر در نيايد.

و چه بسا بعضى ديگر كه گفته اند: كلمه" لا" زائد است و معناى آيه اين است كه" بپرهيزيد از فتنه اى كه تنها به آن كسانى از شما مى رسد كه ظلم كردند".

و بعضى ديگر گفته اند: اصل" لا تصيبن"،" لتصيبن" بوده، و فتحه لام اشباع شده، و از اشباع فتحه، الفى پيدا شده است، و اشباع فتحه به حدى كه موجب پيدا شدن الف شود در كلام عرب كمياب نيست، مثلا شاعر مى گويد:

فانت

من الغوائل حين ترمى *** و من ذم الرجال بمنتزاح «2»

كه مقصود" منتزح" است، و ليكن اين دو وجه اخير بعيد است و نمى توان كلام خداى تعالى را حمل بر چنين وجوهى نمود.

بهر حال، برگشت معناى آيه بنا بر اين قرائت نيز به همان معنايى است كه قرائت اهل بيت (ع) آن را افاده مى كرد.

و بطورى كه ملاحظه مى كنيد آيه شريفه متضمن خطابى است اجتماعى و متوجه به عموم و مجموع، و اين خود مؤيد گفتار ما است كه گفتيم خطاب در آيه قبلى هم كه مى فرمود:

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ ..." خطابى است اجتماعى و متوجه به عموم مؤمنين، و در اين صورت اين نتيجه به دست مى آيد كه پس منظور از دعوت به خيرى كه ايشان را زنده مى كند، دعوت به اتفاق و تمسك عموم به حبل اللَّه و اقامه دين و اجتناب از تفرقه و

_______________

(1) هان اى مورچگان به لانه هاى خود درآييد، زنهار كه سليمان و لشكريانش شما را پايمال نكنند. سوره نمل آيه 18

(2) پس تو در موقعى كه تير مى افكنى از برده ها هستى،، و از مذمت مردان دورى ______________________________________________________ صفحه ى 67

اختلاف است، هم چنان كه فرموده:" وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا" «1» و نيز فرموده:" أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ" «2» و نيز در همان باره فرموده:" وَ أَنَّ هذا صِراطِي مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ" «3» و نيز در اين صورت بعضى از وجوهى كه در ذيل" إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ" و همچنين در ذيل" أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ" ذكر شد تاييد

مى شود، و بايد به پيروى از سياق، آيه شريفه را حمل بر آن وجه نمود هر چند آيه به اعتبار خودش و با صرفنظر از سياق، معناى وسيع ترى را افاده مى كند، و معلوم است كه دانشمندان بصير از تشخيص آن وجه عاجز نيستند، و خدا راهنما است.

[روزگار استضعاف و نگرانى خود و تاييد و يارى خدا را بياد آوريد]

" وَ اذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ ..."

" استضعاف" به معناى ضعيف شمردن و توهين و بى اعتنايى به امر چيزى است. و" تخطف" و" خطف" و" اختطاف" به معناى قاپيدن و گرفتن چيزى است به سرعت. و" ايواء" به معناى منزل دادن به كسى است تا در آن جاى گرفته و هر جا رفت به آنجا بازگردد، و" تاييد" از ماده" ايد" است كه به معناى قوه و نيرو است.

از سياق آيه استفاده مى شود كه منظور از" آن روزى كه مسلمين در زمين مستضعف بودند" روزگار ابتداى اسلام و قبل از هجرت بوده كه مسلمين در مكه (در ميان كفار) محصور بوده اند. و نيز منظور از" ناس" در جمله" تَخافُونَ أَنْ يَتَخَطَّفَكُمُ النَّاسُ" همان مشركين عرب و رؤساى قريش است. و مقصود از اينكه فرمود:" فَآواكُمْ" اين است كه شما را در مدينه جاى داد. و منظور از نصرت و تاييد در" و ايدكم بنصره" نصرتى است كه خداوند در جنگ بدر از مسلمين كرد، و مقصود از" رزق طيب" آن غنيمت هاى جنگى است كه خداوند به ايشان روزى نمود، و آن را براى آنها حلال كرد.

احوالى كه خداوند در اين آيه از مؤمنين برشمرده و منت هايى كه در باره

ايشان ذكر كرده هر چند مختص به مهاجرين است، و مربوط به انصار نيست، ولى منظور آيه در اينجا منت نهادن بر هر دو طايفه است، چون هر دو طايفه امت واحده و داراى دين واحد بودند، علاوه بر

_______________

(1) دست بياويزيد همگى به حبل اللَّه و متفرق مشويد. سوره آل عمران آيه 103

(2) و اينكه دين را به پا داريد و در آن اختلاف مكنيد. سوره شورى آيه 13

(3) و اينكه اين راه من است مستقيم پس پيرويش كنيد و در پى هر راه مرويد كه شما را از راه او پراكنده مى كند. سوره انعام آيه 153 ______________________________________________________ صفحه ى 68

اينكه منت هايى كه در اين آيه مى شمارد نصرت و رزق طيب است كه هر دو طايفه مشمول آن بوده اند، البته اين معانى همه در صورتى است كه قرار داشتن آيه را در سياق آيات راجع به جنگ بدر در نظر بگيريم، چون اگر آيه را به لحاظ خودش به تنهايى معنا كنيم معنايش عمومى تر شده و شامل همه امت اسلام مى شود، نه فقط شامل مهاجر و انصار، چون اسلام تمامى مسلمين و گذشته و آينده ايشان را به صورت يك امت درآورده، پس داستانى كه در اين آيات نقل شده هر چه باشد داستان امت اسلام در ابتداى ظهور آن است، و خلاصه امت اسلام است كه در بدو ظهورش از نظر نفرات و نيرو ناچيز بوده تا آن حدى كه مى ترسيدند مشركين مكه ايشان را به يك حمله كوتاه از بين ببرند، و خداوند آنان را در مدينه جاى داد و با مسلمان شدن سكنه مدينه عده ايشان را زياد كرد، و در جنگ بدر

و ساير مبارزات ياريشان نمود، و غنيمت ها و انواع نعمت ها را روزيشان كرد تا شايد شكرگزارى كنند." يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ ..."

" خيانت" به معناى نقض امانت و" امانت" عبارت است از اينكه بوسيله عهد و يا وصيت و امثال آن، امنيت حقى از حقوق حفظ شود.

راغب در مفردات خود مى گويد: خيانت و نفاق به يك معنا است، ولى خيانت گفته مى شود به اعتبار عهد و امانت، و نفاق گفته مى شود به اعتبار دين و ليكن در استعمال، هر دو لفظ در هر دو معنا استعمال مى شود. پس خيانت به معناى مخالفت نهانى با حقى از حقايق و شكستن پيمان آن است، مثلا گفته مى شود:" خنت فلانا- عهد فلانى را شكستم" و" خنت امانة فلان- امانت فلانى را خيانت كردم" يعنى پيمانى را كه با او داشتم در خفا نقض كردم، و به همين معنا است آيه شريفه" لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ" «1».

و جمله" وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ" جايز است كه مجزوم و معطوف بر" تخونوا" ى سابق باشد، در اين صورت معنايش" و لا تخونوا اماناتكم: به امانتهاى خود خيانت مكنيد" مى باشد. و نيز جايز است كه منصوب به" ان" مقدر باشد و تقدير آن" و ان تخونوا اماناتكم" است، مؤيد وجه دوم جمله" وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" مى باشد كه بعد از آن ذكر شده است، چون اگر نكته اى در كار نمى بود و تقدير كلام" و لا تخونوا" مى شد، ذكر" و انتم تعلمون" بى فايده بنظر مى رسيد، براى اينكه هر چند خيانت در صورتى متعلق نهى تحريمى مى شود كه براى مكلف

معلوم باشد، و در صورت جهل به آن و جهل به حكم حرمت متعلق نهى _______________

(1) مفردات راغب ماده" خون" ______________________________________________________ صفحه ى 69

قرار نمى گيرد، و ليكن علم، از شرايط عامه هر تكليف است، كه بدون آن هيچ تكليف مولوى منجز نمى شود، و با اين حال هيچ احتياجى به ذكر" وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" و تقييد نهى از خيانت را به علم بنظر نمى رسد، پس بطور مسلم نكته اى در كار است.

از طرفى هم ظاهر اينكه فرمود:" وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" و متعلق علم را بيان نكرد اين است كه منظور، علم به موضوع و اينكه اين عمل خيانت است مى باشد، نه آنچه كه بعضى ها گفته اند كه منظور از آن علم به مفاسد خيانت و سوء عاقبت آن و حكم خدا به حرمت آن است" براى اينكه نه ظاهر لفظ آيه و نه سياق آن هيچ دلالتى بر اين معانى ندارد.

[معناى:" وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" در آيه شريفه كه از خيانت به خدا و رسول (ص) نهى مى كند]

پس يقينا تقدير جمله،" و ان تخونوا اماناتكم" است، بنا بر اين، مجموع دو جمله" لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ" يك نهى واحدى مى شود كه به يك نوع خيانت تعلق گرفته، و آن خيانت امانت خدا و رسول خدا (ص) است كه خود بعينه خيانت به امانت خود مؤمنين هم هست، چون بعضى از امانت ها منحصرا امانت خدا است در نزد مردم، مانند احكام مشروعه خدا، و بعضى از آنها منحصرا امانت رسول خدا (ص) است، مانند سيره حسنه آن جناب، و بعضى از آنها امانت خود مردم در ميان خودشان است، مانند اماناتى كه در اموال

و اسرار خود به يكديگر مى سپارند، و بعضى از امانت ها آن امانتى است كه خدا و رسول و خود مؤمنين در آن شريكند، و آن عبارت است از امورى كه خداوند به آنها امر مى كند، و رسول خدا امر آن جناب را اجراء مى نمايد، و مردم از اجراى آن منتفع گشته، و مجتمعشان نيرومند مى گردد، مانند دستورات سياسى و اوامر مربوط به جهاد و اسرار جنگى كه اگر افشاء شود آرزوهاى دينى عقيم گشته و مساعى حكومت اسلامى بى نتيجه مانده و قهرا حق خدا و رسول هم پايمال مى شود، و ضررش دامنگير خود مؤمنين هم مى گردد.

پس خيانت در اين نوع از امانت، خيانت به خدا و رسول و مؤمنين است، و مؤمنى كه به چنين خيانتى دست مى زند علاوه بر اينكه مى داند به خدا و رسول خيانت كرده مى داند كه به خودش و ساير برادران ايمانيش هم خيانت كرده است، و هيچ عاقلى حاضر نيست، كه به خيانت به خود اقدام نمايد، چون عقل هر كس قبح خيانت را درك مى كند، و با داشتن اين موهبت الهى چگونه آدمى به خود خيانت مى كند؟

پس معلوم شد منظور از اينكه فرمود:" وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"- و خدا داناتر است- اين است كه در ضمن خيانت به خدا و رسول به امانتهاى خود خيانت مى كنيد با اينكه مى دانيد كه امانتهاى خدا و رسول امانتهاى خود شما است، كه در آن خيانت مى كنيد، و كدام عاقل است كه به خيانت به خود اقدام نموده و خرابيهايى به بار آورد كه مى داند ضررش ______________________________________________________ صفحه ى 70

جز به خودش عايد نمى شود.

پس اينكه در ذيل نهى از خيانت فرمود:"

وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ" براى اين است كه غيرت عصبيت حقه مسلمين را تهييج كرده و فطرت آنان را در اين قضاوت بيدار كند، نه اينكه بخواهد شرطى از شرايط تكليف را بيان كرده باشد.

[نهى از خيانت به خدا و رسول (ص) ناظر به عمل بعضى از مسلمين بوده است كه تصميمات سرى را به دشمن اطلاع مى داده اند]

پس معلوم مى شود گويا بعضى از افراد مسلمين تصميمات سرى و سياسى رسول خدا (ص) را در نزد مشركين فاش مى كرده، و خدا اين عمل را خيانت دانسته و از آن نهى كرده است، و آن را خيانت به خدا و رسول و مؤمنين اعلام نموده است.

مؤيد اين بيان، جمله" وَ اعْلَمُوا أَنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ ..." است كه بعد از آيه مورد بحث قرار دارد، چون از ظاهر سياق برمى آيد كه اين جمله با آيه مورد بحث متصل است و بى نياز و مستقل از آن نيست، و با اين حال بخوبى معلوم مى شود كه موعظه مؤمنين در باره اموال و اولاد با اينكه قبلا ايشان را از خيانت به امانتهاى خدا و رسول و امانتهاى خود ايشان نهى كرده بود براى اين بوده كه آن فرد خيانت كار اسرار و تصميمات سرى رسول خدا (ص) را به مشركين گزارش مى داده تا بدين وسيله محبت مشركين را به خود جلب نموده و در نتيجه از اينكه به اموال و اولادش كه در مكه مانده بود تجاوز كنند جلوگيرى به عمل آورد، و خلاصه، منظور آن فرد خيانت كار حفظ مال و اولاد و امثال آن بوده، هم چنان كه نظيرش از ابى- لبابه سرزد، و اسرار آن

جناب را براى بنى قريظه فاش كرد.

اين استظهار مؤيد آن روايتى است كه در شان نزول آيه مورد بحث وارد شده كه ابو سفيان با مال التجاره بسيارى از مكه بيرون آمد و جبرئيل جريان را به رسول خدا (ص) خبر داد و سفارش كرد كه با نفرات خود بر سر راه ابو سفيان رفته تصميم خود را نزد كسى اظهار نكند، يكى از مسلمين از جريان خبردار شده و نامه اى به ابى سفيان نوشت و او را از تصميم آن حضرت خبردار كرد، در اين باره آيه نازل شد كه:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَخُونُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ وَ تَخُونُوا أَماناتِكُمْ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ"، البته در شان نزول اين آيه احاديث ديگرى نيز وارد شده كه بزودى در بحث روايتى خواهد آمد- ان شاء اللَّه-.

" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقاناً وَ يُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ يَغْفِرْ لَكُمْ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ"" فرقان" به معناى چيزى است كه ميان دو چيز فرق مى گذارد، و آن در آيه مورد بحث به قرينه سياق و تفريعش بر تقوا فرقان ميان حق و باطل است، چه در اعتقادات و چه در عمل، فرقان در اعتقادات جدا كردن ايمان و هدايت است از كفر و ضلالت، و در عمل جدا كردن ______________________________________________________ صفحه ى 71

اطاعت و هر عمل مورد خشنودى خدا است از معصيت و هر عملى كه موجب غضب او باشد، و فرقان در رأى و نظر جدا كردن فكر صحيح است از فكر باطل، همه اينها نتيجه و ميوه اى است كه از درخت تقوا به دست مى آيد، در آيه شريفه هم

فرقان مقيد به يكى از اين چند قسم تفرقه نگشته، و اطلاقش همه را شامل مى شود، علاوه بر اينكه در آيات قبلى تمامى خيرات و شرور را ذكر كرده بود، پس فرقان در آيه مورد بحث شامل همه انحاء خير و شر مى شود، چون همه احتياج به فرقان دارند.

نظير آيه مورد بحث از جهت معنا آيه شريفه" وَ مَنْ يَتَّقِ اللَّهَ يَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً وَ يَرْزُقْهُ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِبُ وَ مَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ" «1» است.

و معناى" تكفير سيئات و آمرزش" در سابق ذكر شد، و آيه شريفه در حقيقت به منزله خلاصه گيرى مطالب و اوامر و نواهيى است كه آيات سابق متضمن آن بود. و معنايش اين است كه: اگر از خدا بترسيد موجبات رضاى خدا براى شما مشتبه به موجبات سخطش نمى شود، و اوامر و نواهيى كه بيان كرديم به يكديگر مختلط نمى گردد، علاوه اگر از خدا بترسيد خداوند گناهان شما را تكفير نموده و شما را مى آمرزد و خداوند داراى فضل عظيم است.

بحث روايتى [(در ذيل آيات مربوط به جنگ بدر)]

در كافى به سند خود از عقيل خزاعى از امير المؤمنين (ع) روايت كرده كه فرمود: رعب و ترسيدن از جهاد با كسانى كه بايد با آنان جهاد كرد و آن كسانى كه يكديگر را در ضلالت پشتيبانى مى كنند خود ضلالت در دين و ذلت و خوارى در دنيا است، علاوه بر اينكه مسلمان را مستوجب آتش مى كند، چون مرعوب شدن و ترسيدن انسان را وادار به فرار از زحف (جنگ) مى كند، و خداوند در باره اين عمل نكوهيده فرموده:" يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا زَحْفاً

فَلا تُوَلُّوهُمُ الْأَدْبارَ- اى كسانى كه ايمان آورده ايد وقتى با كفار در جنگ روبرو مى شويد پشت به ايشان مكنيد" «2».

و در كتاب فقيه و علل به سند خود از ابن شاذان روايت كرده كه گفت: حضرت رضا

_______________

(1) و كسى كه از خدا بترسد خداوند برايش مخرجى قرار داده و از جايى كه گمانش را ندهد روزيشان مى دهد و كسى كه بر خدا توكل كند پس او وى را بس است. سوره طلاق آيه 3

(2) كافى ج 5 ص 36 ______________________________________________________ صفحه ى 72

(ع) در ضمن جواب مسائلى كه وى از آن جناب با نامه پرسيده بود نوشت: خداوند فرار از جنگ را حرام كرده چون موجب وهن در دين و استخفاف به انبياء و پيشوايان عادل و ترك نصرت ايشان عليه دشمنان است، و اين موجب عقاب ايشان است، چون با اين عمل خود دعوت خدا را مبنى بر اقرار به ربوبيت او و اظهار و گستردن عدالت و ترك جور و از ميان برداشتن فساد زير پا گذاشته و باعث مى شوند كه دشمنان بر مسلمانان جرأت يابند، علاوه بر اينكه با اين عمل باعث كشته شدن و اسير گشتن مسلمانان و باطل شدن دين خداى عز و جل و فسادهاى ديگر مى شوند «1».

مؤلف: روايات دال بر اينكه فرار از زحف از گناهان كبيره و هلاك كننده است از ائمه اهل بيت (ع) بسيار وارد شده، و ما در بحث از گناهان كبيره در تفسير آيه" إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ" «2» در جلد چهارم ص 511 اين كتاب تعدادى از آنها را ايراد كرديم.

و در همين معنا رواياتى از طرق اهل

سنت وارد شده، مانند روايتى كه صحيح بخارى و مسلم از ابى هريره از رسول خدا (ص) نقل كرده اند كه فرمود: از هفت گناه هلاك كننده اجتناب كنيد، پرسيدند آن هفت گناه كدامند يا رسول اللَّه، فرمود: 1- شرك به خدا 2- كشتن كسى كه خداوند كشتنش را حرام كرده مگر به حق 3- سحر 4- رباخوارى 5- خوردن مال يتيم 6- پشت به جنگ كردن در روز جنگ 7- نسبت دادن زنا به زنان پاكدامن و بى خبر از فحشاء «3» البته روايات ديگرى نيز هست كه از ابن عباس و ديگران نقل كرده اند، و دلالت دارد بر اينكه فرار از جنگ از گناهان كبيره است.

بله، آيه شريفه" الْآنَ خَفَّفَ اللَّهُ عَنْكُمْ وَ عَلِمَ أَنَّ فِيكُمْ ضَعْفاً فَإِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ صابِرَةٌ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ" «4» اطلاق آيه حرمت فرار از جنگ را به صورتى كه عده مسلمين كمتر از ثلث عده كفار باشد تقييد نموده است.

و نيز از طرق اهل سنت از عمر بن خطاب و عبد اللَّه بن عمر و ابن عباس و ابى هريره و

_______________

(1) فقيه ج 3 ص 370 و علل الشرائع ص 481

(2) سوره نساء آيه 31

(3) صحيح مسلم ج 2 ص 83 و صحيح بخارى باب وصايا ص 12

(4) امروز خداوند از شما تخفيف داد، و دانست كه در شما ضعفى است، حال اگر از شما صد نفر صابر و خويشتن دار باشند بر دويست نفر كافر غلبه مى يابند. سوره انفال آيه 66 ______________________________________________________ صفحه ى 73

ابى سعيد خدرى و ديگران روايت شده كه تحريم فرار از جنگ كه در اين آيه آمده مخصوص به روز بدر است، و اين روايت

را به اين طرق الدر المنثور نقل كرده است «1».

و چه بسا توجيه شده باشد به اينكه آيه شريفه در جنگ بدر نازل شده، و ظرف" يومئذ" در جمله" وَ مَنْ يُوَلِّهِمْ يَوْمَئِذٍ دُبُرَهُ" اشاره به روز بدر است، و ليكن خواننده فهميد كه سياق آيات شهادت مى دهد بر اينكه آيه شريفه بعد از روز بدر نازل شده، و منظور از ظرف" يومئذ" همان روز جنگ است نه روز بدر، علاوه بر اينكه اگر هم فرض كنيم آيه روز بدر نازل شده باشد خصوصيت سبب نزول در عموميت مدلول آيه هيچ اثرى نمى گذارد، هم چنان كه در ساير آياتى كه سبب نزول را با عموميت مدلول جمع كرده خاص بودن سبب عموميت مدلول را از بين نمى برد.

[عدم اختصاص نهى از فرار از جنگ به جنگ بدر و سخن صاحب المنار در اين باره

صاحب المنار در تفسير خود گفته است: البته وقتى مى توان به دلالت قرينه حاليه اين آيه را مخصوص به خصوص جنگ بدر دانست كه بتوان بر خلاف بيشتر مفسرين گفت كه آيه شريفه قبل از درگرفتن جنگ نازل شده است، كه در اين صورت شواهد ديگرى هم دلالت بر خصوصيت مى كند، يكى اينكه جنگ بدر اولين جنگ در اسلام بود و اگر مسلمين در اين جنگ شكست مى خوردند، و با اينكه رسول خدا (ص) در ميان ايشان بود پا به فرار مى گذاشتند معلوم است كه چه فتنه بزرگى رخ مى داد (و آن اين بود كه براى هميشه افراد مسلمان روحيه خود را از دست مى دادند)، دوم اينكه در اين جنگ ملائكه مسلمانها را تاييد نموده و استقامت مى دادند. سوم اينكه خداوند صراحتا

وعده نصرت و القاء رعب در دلهاى دشمنان داده بود.

پس وقتى همه اين شواهد و خصائص را با قرينه حاليه اى كه در نهى است در نظر بگيريم ادعاى اينكه تحريم با وعيد شديدى كه در آيه است مختص به جنگ بدر است به نظر ادعايى صحيح و وجيه مى رسد، علاوه بر اينكه خداوند، صحابه رسول خدا (ص) را در دو نوبت با مساله فرار و گريختن در جنگ امتحان كرد، يكى در روز احد و در آن باره فرموده:

" إِنَّ الَّذِينَ تَوَلَّوْا مِنْكُمْ يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعانِ إِنَّمَا اسْتَزَلَّهُمُ الشَّيْطانُ بِبَعْضِ ما كَسَبُوا وَ لَقَدْ عَفَا اللَّهُ عَنْهُمْ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلِيمٌ" «2» و يكى هم در روز حنين كه در باره اش فرموده:

_______________

(1) الدر المنثور ج 3 ص 173

(2) آن كسانى كه از شما در روز برخورد دو گروه پشت كردند، تنها براى اين بود كه شيطان ايشان را به خاطر پاره اى از آنچه كرده بودند بلغزاند، و خداوند از ايشان درگذشت كه خداوند آمرزنده بردبار است.