از حرم بيرون آمدن تا شوق، افزون تر شود، وهنگام خروج، عقب عقب بيرون آمدن چهاردهم: صدقه دادن به نيازمندان آن شهر و آستانه، بويژه به تنگدستان از دودمان رسول خدا احسان كردن.[3] .

رعايت اين آداب، قرب روحي و معنوي مي آورد و سازندگي زيارت را افزون مي سازد و فلسفه تشريع زيارت نيز، همين بهره وري از معنويات مزارات اولياء خداست.[4] . ------------------

[1] ر.ك: «بحار الانوار»، ج 97، ص 124.

[2] ر.ك: «بحار الانوار»، ج 98، ص 140 به بعد.

[3] همان، ج 97، ص 134.

[4] در اين زمينه ر.ك: «زيارت»، به قلم جواد محدثي، نشر سازمان حج و زيارت.

دنيا كار كردن

2- روضه خواني را وسيله كسب خويش ساختن

3- آخرت خود را به دنيا، و به دنياي ديگران فروختن

4- عمل نكردن روضه خوان به گفته هايي كه خود نقل مي كند

5- دروغ بافتن در منبر و رعايت نكردن صدق احاديث و حكايات.[1] .

شاگرد وي مرحوم محدث قمي در منتهي الآمال، پس از بياني مبسوط در زشتي دروغ در مجالس عزاداري و منبر و مرثيه و استفاده از غنا در نوحه خواني و رعايت نكردن دقت در نقلهاي تاريخي، سخناني دارد، تحت عنوان «نصح و تحذير» و اهل منبر را بر حذرمي دارد از مبتلا شدن به: دروغ گفتن و افترا بستن بر خدا و ائمه و علماء، غنا خواندن، اطفال امارد را با الحان فسوق پيش از خود به خوانندگي واداشتن، بي اذن، بلكه با نهي صريح به خانه مردم در آمدن و بر منبر رفتن و آزردن حاضرين بر گريه نكردن به كلمات بليغه، ترويج باطل در وقت دعا، مدح كساني كه مستحق مدح نيستند، مغرور كردن مجرمين و متجري نمودن فاسقين، خلط كردن حديثي به حديث ديگر به طور تدليس، تفسير آيات شريفه به آراء كاسده، نقل اخبار به معاني باطله، فتوا دادن با نداشتن اهليت آن، متوسل شدن براي زينت دادن كلام و رونق گرفتن مجلس به سخنان كفره و حكايت مضحكه و اشعار فجره و فسقه در مطالب منكره و تصحيح كردن اشعار دروغ مراثي را بعنوان زبان حال، ذكر آنچه منافي عصمت و طهارت اهل بيت نبوت است، طول دادن سخن به جهت اغراض كثيره فاسده و محروم نمودن حاضرين از اوقات فضيلت نماز وامثال اين مفاسد كه لا تعد و لا

تحصي است... و پس از بحثي پيرامون اهل عمل نبودن به گفته ها و توقعات بي مورد داشتن، اين شعر حافظ را نقل مي كند كه: واعظان كاين جلوه در محراب و منبر مي كنند

چون به خلوت مي روند آن كار ديگر مي كنند مشكلي دارم ز دانشمند مجلس باز پرس

توبه فرمايان چرا خود توبه كمتر مي كنند گوئيا باور نمي دارند روز داوري

كاين همه قلب و دغل در كار داور مي كنند[2] .

----------------------------------------

پي نوشت ها :

[1] «لؤلؤ و مرجان»، محدث نوري.

[2] منتهي الآمال، ج 1 ص 341.در اين زمينه ها به كتابهاي «حماسه حسيني» و «تحريفهاي عاشورا» از شهيد مطهري مراجعه شود.

تمام گردانيد و ايشان را به طاعت خود راهنمائي فرمود.

بر فرشتگان گران آمد كه خداوند، مخلوقي جز آنان را بيافريند و بيمناك شدند كه اين آفرينش در اثر تقصيري است كه از آنها سر زده، و يا براي مخالفتي است كه از بعضي ايشان بوجود آمده، بدين جهت براي تبرئه خود گفتند: خداوندا! با اينكه ما پيوسته به تسبيح و تقديست كمر بسته ايم، چرا مخلوقي غير از ما ايجاد مي كني؟! در صورتي كه آنها بر سر منافعي كه در زمين است، اختلاف خواهند كرد و در روي زمين فساد بر پا خواهند نمود.

اين سخن را فرشتگان بدان جهت گفتند تا پاسخي از پروردگار بشنوند كه شبهه ي ايشان زائل شود و وسوسه ها از سينه هاشان بيرون رود، و ديگر آنكه اميد داشتند كه خداوند متعال آنها را در زمين جانشين قرار دهد، زيرا آنها به رعايت نعمت خداوند، سابق تر و به شناختن حق او شايسته تر بودند، و اين سؤال از جهت انكار بر كار خدا و شك در حكمت او، و همچنين از جهت عيب گويي آدم و فرزندان او نبود، زيرا فرشتگان اولياء مقربين و بندگان گرامي خداوند هستند كه در سخن بر او پيشي نمي گيرند و به دستور او كار مي كنند.

خداوند جوابي به آنها فرموده كه دلهاشان آرام و خيالشان راحت شد، فرمود: من مي دانم آنچه را شما نمي دانيد و در جانشين نمودن آدم، حكمتي مي بينم كه شما از درك آن عاجزيد بزودي آن چه را اراده كرده ام مي آفرينم و جانشين قرار مي دهم، آن گاه آن چه را از شما پنهان و مستور بود، خواهيد ديد، هنگامي كه او را آفريديم و از روح خود

در او دميدم او را سجده كنيد.

خداوند بدن آدم را از گل مخصوصي خلق كرد و از روح خود در آن دميد، نسيم حيات در پيكر او وزيد و بشري كامل و بي عيب كرديد پس از آن، خداوند به فرشتگان دستور داد كه آدم را سجده كنند، آنان با فروتني فرمان خدا را پذيرفتند و آدم را تعظيم نمودند و در برابر او چهره به خاك نهادنند ولي شيطان با دستور حق مخالفت كرد و از سجده خودداري نمود.

خداوند، سبب سجده نكردن و تخلف او را پرسيد و فرمود: چه چيز مانع شد كه آدم را سجده نكردي؟ خود را بزرگ شمردي يا از جمله ي سركشان بودي؟!

شيطان گمان كرد عنصر او از عنصر آدم بهتر و جوهرش پاكتر است و گمان كرد كه هيچ كس به مقام ارجمند و منزلت رفيع او نمي رسد و گفت: من از آدم بهترم، مرا از آتش آفريدي و او را از گل.

آشكارا به معصيت اقدام كرد و از مخالفت و تكبر خود پرده برداشت و از فرمان پروردگار سرپيچي نمود، آدمي را كه خدا با دست قدرت خود آفريده بود، سجده نكرد و از كافرين گرديد.

خداوند او را به گناهش مجازات كرد و به او فرمود: از آسمان بيرون برو، زيرا تو از رحمت ما رانده شده اي و لعنت شامل حال تو است تا روز قيامت، شيطان از پروردگار درخواست كرد كه او را تا روز قيامت مهلت دهد و زنده بدارد، خداوند درخواست او را پذيرفت و به او فرمود: تا روز معين از مهلت داده شدگاني.

هنگامي كه خواهش او قبول و درخواستش پذيرفته شد از احسان خدا

تشكر نكرد، بلكه نعمت حق را با كفران پاداش داد و گفت: براي اين كه مرا گمراه ساختي بر سر راه بندگانت مي نشينم، و براي گمراه ساختن آنها در كمين هستم و كوشش مي نمايم، سپس از پيش رو و از پشت سر و از راست و چپ نزد بندگانت مي آيم و بيشتر آنها را شكر گذار خود نخواهي يافت.

خداوند شيطان را از درگاه خود راند و خواسته هاي او را پذيرفت و به وي گفت: اينك به راهي كه انتخاب كردي برو، و هر يك از ايشان را كه توانستي با صداي خود مضطرب و پريشان كن و با لشكريان سواره و پياده ي خود بر آنها بتاز و در اموال و اولاد با آنان شركت كن، و آنان را با وعده هاي دروغ سرگرم كن و به آرزوهاي دور و دراز مشغول ساز ولي هرگز در گمراه ساختن كساني كه عقيده ي محكم و عزم راسخ دارند و بندگان بااخلاص منند تو را آزاد نخواهم گذاشت و آنان مسلط نخواهم كرد. زيرا دلشان به تو بي توجه و گوششان به حرف تو بدهكار نيست.

اما تصميمي كه براي گمراه ساختن آدميان گرفتي، پس حساب تو در برابر اين گناه، سخت و مجازات تو بسيار بزرگ خواهد بود و من دوزخ را از تو و پيروانت پر خواهم كرد.

فرشتگان آدم را سجده كردند و به مقام ارجمند او در پيشگاه پروردگار اعتراف نمودند، ولي مثل اينكه آنها گمان مي كردند كه از نظر علم و فهم از آدم برترند، بدين جهت خداوند متعال از علم خود به آدم عنايت كرد و او را به نور خود منور گردانيد و نامهاي مخلوق خود

را به او ياد داد، آن گاه براي اين كه عجز و قصور ملائكه آشكار شود و بفهمند كه حكمت خدا مقتضي بود، كائنات را به آنها ارائه داد و فرمود: اگر راست مي گوئيد نامهاي اين آفريدگان را به من بگوئيد،

فرشتگان مبهوت از جواب عاجز شدند و به ناتواني و كوتاهي پايه ي علم خود اعتراف كردند و گفتند: پروردگارا! ما جز از آنچه از تو آموخته ايم چيزي نمي دانيم همانا عالم و حكيم مطلق تويي، چون آدم از درياي فيض پروردگار قطره اي و از پرتو علم او بهره اي برداشته بود، خداوند به او دستور داد كه آنچه فرشتگان ندانستند و از جوابش عاجز ماندند به ايشان خبر دهد، تا با اين وسيله فضيلت آدم و حكمت استخلاف او آشكار گردد، آدم به آنها خبر داد و سپس خداوند به آنها فرمود: آيا به شما نگفتم كه من غيب آسمانها و زمين را مي دانم و بر كارهاي آشكار و پنهانتان عالمم؟ در اين هنگام فضيلت آدم بر ملائكه معلوم شد و راز آفرينش وي و حكمت استخلاف او را ديدند.

خداوند نعمت خود را از شيطان بازگرفت و از رحمت خود دور كرد آن گاه آدم و همسرش را در بهشت جاي داد و به وي گفت: نعمتي كه به تو عطا كرده ام به ياد داشته باش، تو را به خلقتي بديع آفريدم و بشري كه مي خواستم بوجود آوردم و از روح خود در تو دميدم و فرشتگانم را به سجده ي تو واداشتم و بهره اي از علم خودم را به تو بخشيدم و اين ابليس است كه او را از رحمتم مأيوس ساختم و چون از فرمان من

سرپيچي كرد او را لعنت كردم و اينك بهشت را كه خانه اي جاويد است جايگاه تو قرار دادم اگر اطاعت من كني تو را براي هميشه در بهشت جاي خواهم داد و اگر پيمان مرا بشكني تو را از خانه ام بيرون و به آتش خودم معذب خواهم نمود، بيدار باش كه شيطان با تو و همسرت دشمن است، شما را از بهشت بيرون نكند كه به بدبختي مبتلا مي شويد.

خداوند به آدم و همسرش اجازه داد كه با خاطري آسوده از نعمت هاي بهشت استفاده كنند هر ميوه اي كه خواستند بچينند ولي آنان را از نزديك شدن به يك درخت از درختان بهشت نهي كرد و براي آنكه پرده ي ابهام برداشته شود و آن درخت را بشناسد، آن درخت را معين و به آن اشاره فرمود و آنان را از نزديك شدن به آن بيم داد كه اگر به آن نزديك شوند يا از ميوه ي آن بخورند در زمره ي ستمكاران محسوب خواهند شد و همچنين وعده داد كه اگر از آن دوري كنند نعمتهاي بهشت را براي آنان دائمي و جاويد گرداند و هرگز روي گرسنگي و برهنگي را نبيند و تشنگي و سختي به آنها نرسد و فرمود: اي آدم! تو و همسرت در بهشت ساكن شويد و با فراغت خاطر هر چه خواستيد بخوريد ولي نزديك اين درخت نشويد كه از ستمكاران خواهيد بود. همانا بر تو است كه در بهشت گرسنه و برهنه نشوي و تشنگي نبيني و از آسيب گرمي آفتاب محفوظ باشي.

براي شيطان خيلي سخت و دشوار بود كه آدم و همسرش در رفاه و خوشي باشند و او، رانده ي درگاه خدا

و دور از بهشت بسر برد، بدين جهت تصميم گرفت كاخ سعادت آنها را واژگون سازد و نعمت را از ايشان سلب كند. آري آدم همانست كه او را از مقام عالي و ارجمندش به زير آورد و از نعمت و رضاي خدا دور كرد و بواسطه ي همين آدم بود، كه سركشي و نابكاري او آشكار شد اينك بايد انتقام بكشد و با نيرنگ او را مذموم سازد، آهسته آهسته وارد بهشت شد و در آشكار و نهان با آدم سخن گفت، خود را دوست پاكدل و ناصح و بااخلاص معرفي كرد و براي بدست آوردن دل آدم تلاش فراوان نمود، از هر دري درآمد و از هر راهي وارد شد، علاقه ي خود را با آدم و همسرش ابراز كرد و غرض خود را براي از دست رفتن نعمت هاي آنها اظهار داشت و گفت: خداوند شما را از خوردن اين درخت نهي نكرده مگر براي آنكه اگر بخوريد دو فرشته مي شويد يا در بهشت جاودان خواهيد بود.

شيطان ديد آدم و همسرش از پذيرفتن سخن او متوحش و از مشورت او گريزانند، به حرف او گوش نمي دهند و نصيحتش را نمي پذيرند، بدين جهت براي ايشان قسم ياد كرد كه من خير خواه شمايم، قصد زيان و بدبختي شما را ندارم، قسم ياد كرد تا پاكدلي و خير خواهي خود را ثابت كند و بدون ترديد براي گمراه كردن آن دو، پافشاري و اصرار بسيار كرد و نيرنگ خود را با اين ترتيب به كار برد، بالأخره آدم و همسرش فريفته شدند و از آنها لغزش بزرگي بوجود آمد.

چون آدم و حوا از فرمان خدا بيرون رفتند،

خداوند نعمت خود را از ايشان گرفت و بهشت را بر آنها حرام كرد و به آنها فرمود: مگر من شما را از نزديك شدن به اين درخت نهي نكردم و نگفتم كه شيطان دشمن آشكار شما است؟

آدم و همسرش به درگاه خداوند بازگشت و توبه نمودند و از كرده ي خود پشيمان شدند و گفتند: پروردگارا! ما به خويشتن ستم كرديم و اگر تو ما را نيامرزي و بر ما رحم نكني از زيانكاران خواهيم بود، خداوند فرمود: بيرون رويد، منزل و جايگاه شما در زمين است و تا روز قيامت دشمن يكديگر خواهيد بود.

خداوند توبه ي آنان را پذيرفت و فرمان داد تا از بهشت بيرون روند و به آنها اطلاع داد كه دشمني بين ايشان و شيطان ادامه خواهد داشت.

وقتي كه يك آدم عليه السلام در اطراف زمين سير مي نمود تا اينكه به سرزمين كربلا رسيد، پايش به چيزي برخورد كرد. سپس بر زمين افتاد و خون از پايش جاري شد، آنگاه سر به آسمان بلند كرد و گفت: خداوندا! آيا گناهي از من صادر گرديد كه اين گونه مرا معاقب فرمودي؟ وحي رسيد: نه، ولكن فرزندت حسين عليه السلام در اين مكان كشته مي شود، پس خون تو موافق خون او جاري شد.

عرض كرد: چه كسي قاتل اوست؟ وحي آمد كه يزيد ملعون، پس او را لعن كن. پس از آنكه آدم عليه السلام او را لعن نمود به سوي جبل عرفات روانه شد.

آوردند، سپس خيمه ها را به آتش كشيدند.اهل حرم، گريان و پابرهنه دردشت پراكنده شدند و به اسارت در آمدند.[1] امام سجاد «ع» در ترسيم آن صحنه فرموده است: به خدا قسم هر گاه به عمه ها و خواهرانم نگاه مي كنم، اشك در چشمانم مي دود و به ياد فرار آنها در روز عاشورا از خيمه اي به خيمه ديگر و از پناهگاهي به پناهگاه ديگرمي افتم، كه آن گروه فرياد مي زدند: خانه ظالمان را بسوزانيد![2] اين آتش، امتداد همان آتش زدني بود كه پس از رحلت پيامبر، در خانه زهرا «ع» با آن سوخت و آتش كينه هايي بود كه از بني هاشم و اهل بيت در سينه ها داشتند.به ياد اين حادثه، در مراسم عاشورا در برخي مناطق رسم است كه خيمه هايي به نشان خيام اهل بيت بر پا مي كنند، ظهر عاشورا به آتش مي كشند، تا احياگر ياد آن ستمي باشد كه روز عاشورا بر خاندان رسالت رفت. آتش به آشيانه مرغي نمي زنند

گيرم كه خيمه، خيمه آل عبا نبود -------------------------

پي نوشتها:

[1] بحار الانوار، ج 45، ص 58.

[2] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 299.

مادرش و برادرش هم وداع مي كند.[2] وداع ديگر در روز عاشورا و كربلاست.فرزندان اهل بيت نيز در آخرين باري كه از امام و خيمه گاه خداحافظي مي كنند، سلام آخر را مي دهند.وداع واپسين، همراه با سلامي خاص است.

سيد الشهدا روز عاشورا چندين بار وداع كرد.وداع اول، آنگاه بود كه به خيمه ها آمد و از خواهرش زينب، پيراهني كهنه طلبيد تا از زير لباس بپوشد و در اين وداع بود كه علي اصغر را به آغوش گرفت تا با او نيز وداع كند، تيري گلوي او را از هم دريد.وداع ديگر با فرزندش امام سجاد «ع» بود كه درون خيمه انجام گرفت.وداعي هم با دخترش سكينه داشت كه بسي جانسوز بود و اين در همان وداع آخر بود كه حضرت با زخمهايي كه از آنها خون مي آمد براي خداحافظي به ميان اهل بيت آمد و با جمله «استعدوا للبلاء و اعلموا ان الله تعالي حاميكم و حافظكم...» آنان را به صبر دعوت كرد[3] و چون خواست براي كارزار نهايي به ميدان رود، همه را اينگونه خطاب كرد: «يا سكينة يا فاطمة يا زينب و ياام كلثوم!عليكن مني السلام...»[4] و اين نشان ديدار آخر بود.اهل بيت چون يقين كردند كه ديگر او را نخواهند ديد، بشدت گريستند.

آمدن زينب «ع» از پي برادر و بوسيدن زير گلوي او و نيز صدا كردن سكينه، پدر را و درخواست اينكه مرا بر دامن بنشان و... از جزئيات همين وداع است. «روضه وداع» از سوزناكترين مرثيه هاي حادثه عاشوراست، و نيز وداع امام حسين «ع» با علي اكبر، آنگاه كه عازم ميدان بود. هنگام ميدان رفتن يكايك اصحاب، با آن حضرت وداع مي كردند

وداعشان با سلام كردن بود كه اذن ميدان هم حساب مي شد. بگذار تا بگرييم چون ابر در بهاران

كز سنگ ناله خيزد روز وداع ياران هر كو شراب فرقت روزي چشيده باشد

داند كه سخت باشد قطع اميدواران با ساربان بگوييد احوال آب چشمم

تا بر شتر نبندد محمل به روز باران[5] .

--------------------------

پي نوشتها:

[1] لغت نامه، دهخدا.

[2] حياة الامام الحسين، ج 2، ص 259 و 261.

[3] مقتل الحسين، مقرم، ص 337.

[4] معالي السبطين، ج 2، ص 25.

[5] سعدي.

علي آل ابي سفيان».[1] خلافت بر آل ابوسفيان حرام است. اينكه در زيارت عاشورا هم خود ابو سفيان و اين دودمان لعن شده اند (اللهم العن ابا سفيان، اللهم العن... و آل ابي سفيان) به خاطر درگيري و مبارزه آنان با اساس اسلام است.امام صادق «ع» نزاع ميان اهل بيت پيامبر و آل ابي سفيان را، نزاعي مكتبي و بر سر عقيده مي دانست، نه شخصي و مي فرمود: «انا و آل ابي سفيان اهل بيتين تعادينا في الله، قلنا: صدق الله و قالوا: كذب الله»[2] ؛ ما و دودمان ابوسفيان اهل دو خاندانيم كه بر سر مسأله خدا با هم دشمني كرديم . ما گفتيم خدا راست گفته، آنان گفتند خدا دروغ گفته است. نيز، مايه از بين رفتن حكومتشان را دست آلودن به خون حسين «ع» مي دانست: «ان آل ابي سفيان قتلوا الحسين بن علي صلوات الله عليه فنزع الله ملكهم».[3] آل ابوسفيان حسين بن علي عليه السلام را كشتند ، خداوند هم حكومت را از آنان گرفت.

سيد الشهدا «ع» روز عاشورا، سپاه كوفه را كه براي كشتن او آمده بودند، پيروان اين دودمان خطاب كرد و چون شنيد به طرف خيمه ها حمله آورده اند، فرمود: «ويحكم يا شيعة آل ابي سفيان! ان لم يكن لكم دين و كنتم لا تخافون المعاد فكونوا احرارا في دنياكم...»[4] اگر دين نداريد، آزاده باشيد!آل ابو سفيان همه آنانند كه در طول تاريخ، با حق وعدل مبارزه كرده اند و براي خاموش ساختن نور خدا كوشيده اند، چه در ميدان بدر و احد و صفين و كربلا، چه در هر جاي دنيا و هر زمان ديگر.

-------------------------

پي نوشتها :

[1] بحار الانوار، ج 44، ص 326.

[2] همان،

ج 33، ص 165، ج 52، ص 190.

[3] همان، ج 45، ص 301، ج 46، ص 182.

[4] همان، ج 46، ص 51.

خير من الف شهر» را بر هزار ماه حكومت آنان تاويل كرده اند.[5] ابو سفيان، در اولين روز به خلافت رسيدن عثمان به او توصيه كرد كه: پس از قبيله تيم وعدي (كه ابو بكر و عمر از آن بودند) اينك حكومت به دست تو افتاده است، آن را همچون توپي در ميان بني اميه دست به دست بگردان.اين سلطنت است نه چيز ديگر، من به بهشت و جهنمي باور ندارم.[6] .

امويان سنت رسول خدا را تغيير دادند.خود پيامبر پيشگويي كرده بود كه چنين خواهد شد: «ان اول من يبدل سنتي رجل من بني امية» اين شعر نيز كه بي اعتقادي امويان را به خدا و قيامت و وحي مي رساند، از زبان يزيد نقل شده است كه: لعبت هاشم بالملك فلا

خبر جاء و لا وحي نزل[7] . در زيارت عاشورا، از آل ابو سفيان، آل زياد، آل مروان و بني اميه نام برده شده و مورد لعنت قرار گرفته اند.امام حسين «ع» نيز در پاسخ سخن مصرانه مروان كه مي خواست امام با يزيد بيعت كند، فرمود: از جدم شنيدم كه مي فرمود خلافت بر آل ابو سفيان حرام است «الخلافة محرمة علي آل ابي سفيان». --------------------------------------------

پي نوشتها :

[1] ر.ك: «النزاع و التخاصم بين بني امية و بني هاشم» از: مقريزي.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 46.

[3] معارف و معاريف، ج 1، ص 412.درباره وقايع زمان خلفاي بني اميه و شناخت آنها، از جمله رجوع كنيد به: تتمة المنتهي، شيخ عباس قمي و نيز منتهي الارب (ترجمه) جلد 5 و 6.

[4] كتاب «هزار ماه سياه» شرح جنايات امويان را در بردارد.نيز ر.ك: «شيعه و زمامداران خودسر» ترجمه «الشيعة و الحاكمون» از

محمد جواد مغنيه.

[5] مروج الذهب، ج 3، ص 235.

[6] استيعاب، ج 2، ص 690.

[7] اشعار از «ابن زبعري» است كه يزيد به آنها استشهاد كرده است.

نام مرجانه به دنيا آمده بود و به «ابن مرجانه» مشهور بود.حاكميت يافتن كسي چون پسر زياد، فاجعه اي بود كه عزت و كرامت مسلمين و عرب را نابود كرد.زيد بن ارقم وقتي در كوفه شاهد آن بود كه ابن زياد بر لبهاي سر بريده ابا عبدالله «ع» مي زند، گريه كنان و با اعتراض برخاست و از مجلس بيرون آمد و مي گفت: اي جماعت عرب!از اين پس برده شده ايد.پسر فاطمه را كشته و پسر مرجانه را به امارت پذيرفته ايد... [4] در همان ايام، آل زياد بعنوان گروهي فاسد و شيطاني به شمار مي رفتند.حتي يكي از شهداي كربلا به نام مالك بن انس مالكي يا انس بن حارث كاهلي در رجزي كه در ميدان مي خواند، يكي از ابيات آن چنين بود: آل علي شيعة الرحمان

آل زياد شيعة الشيطان[5] . آل زياد، طبق روايات، دلهايي مسخ شده، دودماني ننگين و مورد خشم بودند و روز عاشورا را به خاطر كشته شدن حسين بن علي، مبارك دانسته و به شادماني روزه مي گرفتند.[6] نيز «آل زياد» نام سلسله اي از خلفاست كه از نسل زياد بن ابيه بودند و از سال 204 تا 409 هجري بر يمن حكومت كردند.آغاز حكومتشان از زمان هارون الرشيد بود و ماموريتشان سركوبي علويان آن ديار.[7] . ------------------------------

پي نوشتها :

[1] الغدير، ج 10، ص 218.

[2] معادن الحكمه، محمد بن فيض كاشاني، ج 2، ص 35 (چاپ جامعه مدرسين)، بحار الانوار، ج 44، ص 212.

[3] الغدير، ج 10، ص 218.

[4] بحار الانوار، ج 45، ص 117.

[5] همان، ص 25 (آل علي پيروان خدايند و آل زياد پيروان شيطانند).

[6] همان، ص 95.

[7] ر.ك: دائرة المعارف تشيع، ج 1.

لقبهاي سيد الشهدا «ع» است كه پنجمين نفر از «اصحاب كسا» است.پيامبر «ص» درخانه «ام سلمه» بود كه آيه «انما يريد الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيرا» (احزاب 33) نازل شد.رسول خدا، فاطمه و علي و حسن و حسين عليهم السلام را جمع كردو همه را زير يك كساء و عبايي قرار داد و چنين گفت: «اللهم هؤلاء اهل بيتي فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهيرا». شاعر در همين مورد گفته است: ان النبي محمدا و وصيه

و ابنيه و ابنته البتول الطاهرة اهل العباء و انني بولائهم

ارجو السلامة و النجا في الآخرة[1] . حديث كسا نيز در مقام و فضيلت اين پنج تن وارد شده است.[2] . ------------------------------

پي نوشتها :

[1] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 112.

[2] درباره اصحاب كساء و مناقب و فضايلشان، ر.ك: بحار الانوار: ج 37، ص 35 تا 107.

نسل علي بن ابي طالب را هفت شهيد و از نسل عقيل، نه شهيد دانسته و چنين سروده است: عين جودي بعبرة و عويل

و اندبي ان ندبت آل الرسول سبعة كلهم لصلب علي

قد اصيبوا و تسعة لعقيل[1] . روز عاشورا نيز كه فرزندان عقيل به ميدان مي رفتند، اما دعايشان مي كرد و كشندگان آنان را لعن كرده و آل عقيل را به مقاومت دعوت مي كرد و به بهشت مژده مي داد: «اللهم اقتل قاتل آل عقيل... صبرا آل عقيل ان موعدكم الجنة»[2] .

و به خاطر اين فداكاريها بود كه پس از عاشورا، امام زين العابدين «ع» به خانواده آنان بيشتر عاطفه و لطف نشان مي داد و آنان را بر بقيه برتري مي داد، وقتي از او در اين باره مي پرسيدند، مي فرمود: من رفتار و عملكردشان را روز عاشورا با ابا عبدالله «ع» به ياد مي آورم و دلم به حالشان رقت و عطوفت مي يابد.از اين رو، امام سجاد «ع» با اموالي كه مختار پس از خروج، به آن حضرت داد، خانه هايي براي آل عقيل ساخت كه حكومت اموي آنها را خراب كرده بود.[3] . -------------------------

پي نوشتها :

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 249.

[2] همان.

[3] حياة الام زين العابدين، ج 1، ص 186.

رسول است.در قرآن كريم، اجر رسالت پيامبر، مودت با اهل بيت دانسته شده است: «قل لا اسئلكم عليه اجرا الا المودة في القربي».[1] و جايگاهشان در هدايت امت و نجات پيروان، چون كشتي نوح به حساب آمده است.ابوذر از رسول خدا نقل كرده كه فرمود: «انما مثل اهل بيتي فيكم كمثل سفينة نوح من دخلها نجا و من تخلف عنها غرق».[2] مثل خاندانم در ميان شما مثل كشتي نوح است. هر كه داخل آن شود نجات مي يابد، هر كه عقب بماند هلاك مي شود.

طبق روايات، اطاعت ائمه فرض است و مودتشان لازم و نافرماني آنان گناه، و هر كه بامحبت آنان بميرد، شهيد مرده است. ولايت آنان فريضه است و عامل قبولي اعمال و جواز عبور از صراط.دشمنشان، دشمن خداست. ابو بصير، از امام صادق «ع» پرسيد: «آل محمد» كيانند؟ فرمود: ذريه و نسل او.پرسيد: «اهل بيت محمد» كيانند؟ فرمود: اماماني كه اوصياي اويند.پرسيد: «عترت» او چه كسانند؟ فرمود: اصحاب عبا.[3] .

اهل بيت، بمنزله رابط حياتبخش بين ما و خدايند، كه اگر اين رابطه قطع شود، ارتباطمان با خدا قطع شده است.در تعليم و تبيين معارف دين هم اين نقش را دارند و شناخت قرآن و درك حقايق آن را بايد از آنان آموخت، كه علمشان از سوي خداوند است و پرورده خانه وحي و وارثان علوم پيامبرند. شفاعت و توسل، به دست آنان و به آنان انجام مي گيرد و زدودن تحريف از چهره دين و مقابله با بدعتها از رسالتهاي آنان است. آنگونه كه دانش آموز، از طريق معلم با كتاب آشنا مي شود، ائمه اهل بيت، معلمان اين كتابند. اگر از كلاسي معلم

را بردارند، از كتاب تنها كاري ساخته نيست.تفكر «حسبنا كتاب الله» به همين دليل، اشتباه است.اين دو «ثقلين»، از هم جدايي ناپذيرند، تا روز قيامت و حضور در كنار كوثر. شما اي عترت مبعوث خاتم

شما اي برترين اولاد آدم شما از اهل بيت آفتابيد

گل جان محمد را گلابيد امير كشور دلها شماييد

شما آيينه هاي حق نماييد ديانت بي شما كامل نگردد

بجز با عشقتان دل، دل نگردد شما تفسير «نور» و «و الضحي» ييد

شما معناي قرآن و دعاييد اماميد و شهيديد و گواهيد

مصون از هر خطا و اشتباهيد شما راه خدا را باز كرديد

شهادت را شما آغاز كرديد فدا كرديد جان تا دين بماند

به خون خفتيد تا آيين بماند شما شيرازه ي ام الكتابيد

شما ميزان حق روز حسابيد تولاي شما فرض خدايي است

قبول و رد آن مرز جدايي است هر آنكس را كه در دين رسول است

ولايت، مهر و امضاي قبول است ولايت، گنج عشقي در دل ماست

محبت هم سرشته با گل ماست دل و جان جهاني عاشق آباد

فداي نام شيرين شما باد[4] . «زيارت جامعه»، از متون معتبري است كه يك دوره شناخت ائمه و اهل بيت است.[5] .

---------------------------------

پي نوشتها :

[1] شوري، آيه 23.

[2] بحار الانوار، ج 23، ص 121، كنز العمال، ج 12، حديث 34144.

[3] بحار الانوار، ج 25، ص 216.

[4] تلخيصي از مثنوي «اهل بيت آفتاب» از: نويسنده.

[5] درباره اهل بيت، از جمله ر.ك: «اهل البيت، مقامهم، منهجهم، مسارهم» از: مؤسسة البلاغ.

براي گردن زدن به بازار كوفه بردند، هاني آل مراد را صدا كرد، ولي كسي از بيم جان خويش به حمايتش برنخاست.[1] هاني در ايام حضور مسلم بن عقيل در كوفه، ميزبان او بود، و پيش از مسلم دستگير و شهيد شد. -----------------------

پي نوشتها :

[1] مروج الذهب، ج 3 ص 59.

خود را چنين ادامه مي دهد: «و هر كس بترسد از قيل و قال به جهت تصريح به لعن اين گمراه، پس بگويد: خداي عزوجل لعنت كند هر كسي را كه راضي شد به قتل حسين و كسي را كه آزرد عترت پيامبر را به ناحق و هر كسي را كه حق آنان را غصب نمود. پس او در اين صورت يزيد را لعن كرده، به خاطر دخول او (يزيد) تحت عموم، دخول اوليه در نفس الامر، و كسي مخالف جو از لعن با اين الفاظ نيست، جز ابن العربي و موافقان و هم مسلكان او، زيرا آنان برحسب آنچه از آنها نقل شده، تجويز نمي كنند لعن كسي را كه راضي شد به قتل حسين، و سوگند به جان خودم كه اين گمراهي بزرگي است كه نزديك است بر گمراهي يزيد فزوني يابد.

سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه «كفر طاب» رفتند، به آنجا نيز راهشان ندادند.به حمس كه وارد شدند، مردم تظاهرات كردند و شعار دادند: «اكفرا بعدايمان و ضلالا بعد هدي؟» و با آنان درگير شدند و تعدادي را كشتند.[1] برخي از تاثيرات حماسه عاشورا از اين قرار است:

1- قطع نفوذ ديني بني اميه بر افكار مردم

2- احساس گناه و شرمساري در جامعه، بخاطر ياري نكردن حق و كوتاهي دراداي تكليف

3- فرو ريختن ترسها و رعبها از اقدام و قيام بر ضد ستم

4- رسوايي يزيديان و حزب حاكم اموي

5- بيداري روح مبارزه در مردم

6- تقويت و رشد انگيزه هاي مبارزاتي انقلابيون

7- پديد آمدن مكتب جديد اخلاقي و انساني (ارزشهاي نوين عاشورايي و حسيني)

8- پديد آمدن انقلابهاي متعدد با الهام از حماسه كربلا

9- الهام بخشي عاشورا به همه نهضتهاي رهايي بخش و حركتهاي انقلابي تاريخ

10- تبديل شدن «كربلا» به دانشگاه عشق و ايمان و جهاد و شهادت، براي نسلهاي انقلابي شيعه

11- به وجود آمدن پايگاه نيرومند و عميق و گسترده تبليغي و سازندگي در طول تاريخ، بر محور شخصيت و شهادت سيد الشهدا «ع»

از نهضتهاي شيعي پس از عاشورا، مي توان «انقلاب توابين»، «انقلاب مدينه»، «قيام مختار»، «قيام زيد»، و... حركتهاي ديگر را نام برد.براي توضيح بيشتر، به مدخل خاص هر يك از اين نهضتها در همين مجموعه مراجعه شود.تاثير حماسه عاشورا را درانقلابهاي بزرگي كه در طول تاريخ، بر ضد ستم انجام گرفته، چه در عراق و ايران و چه در كشورهاي ديگر، نبايد از ياد برد. «فرهنگ شهادت» و انگيزه جهاد و جانبازي كه درانقلاب اسلامي ايران و هشت سال دفاع مقدس در جبهه ها جلوه گر بود، گوشه اي

از اين تاثير پذيري است.شعار «نهضت ما حسينيه، رهبر ما خمينيه» كه در مبارزات ملت مسلمان ايران بر ضد طاغوت طنين افكن بود و نيز شور حسيني جبهه هاي رزم ايران، گواه روشن تاثير گذاري كربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.يكي از نويسندگان محقق، نتايج نهضت كربلا را عبارت مي داند از:

1- پيروزي مساله اسلام و حفظ آن از نابودي.

2- هزيمت امويان از عرصه فكري مسلمين.

3- شناخت اهل بيت بعنوان نمونه هاي پيشوايي امت.

4- تمركز شيعه از بعد اعتقادي بر محور امامت.

5- وحدت صفوف شيعه در جبهه مبارزه.

6- ايجاد حس اجتماعي در مردم.

7- شكوفايي موهبتهاي ادبي و پديد آمدن ادبيات عاشورايي.

8- منابر وعظ و ارشاد، به عنوان وسيله آگاهانيدن مردم.

9- تداوم انقلاب بصورت زمينه سازي نهضتهاي پس از عاشورا[2] .

حادثه كربلا، گشاينده جبهه اعتراض عليه حكومت امويان و سپس عباسيان شد، چه به صورت فردي كه روحهاي بزرگ را به عصيان و افشاگري واداشت، و چه به شكل مبارزه هاي گروهي و قيامهاي عمومي در شهري خاص يا منطقه اي وسيع.[3] . خون او تفسير اين اسرار كرد

ملت خوابيده را بيدار كرد[4] .

-------------------------------

پي نوشتها :

[1] عاشورا في الادب العاملي المعاصر، ص 54 به نقل از منتخب طريحي و مقتل ابي مخنف.

[2] براي تفصيل آن ر.ك: «حياة الامام الحسين»، باقر شريف القرشي، ج 3، ص 436، (معطيات الثورة).

[3] در اين زمينه ها ر.ك: «الانتفاضات الشيعيه»، هاشم معروف الحسني، «امامان و جنبشهاي مكتبي»، محمد تقي مدرسي.

[4] كليات اقبال لاهوري، ص 75.

«موت في عز خير من حياة في ذل»[1] .

مرگ با عزت بهتر از زندگي با ذلت است.نيز در مقابل تسليم و بيعت، فرمود: «لا و الله، لا اعطيهم بيدي اعطاء الذليل و لا اقر اقرار العبيد» دست ذلت به شما نمي دهم و چون بردگان تسليم شما نمي شوم.

همچنين در كربلا وقتي آن حضرت را ميان جنگ يا بيعت مخير كردند، فرمود:

«الا و ان الدعي بن الدعي قد ركزني بين اثنتين، بين السلة و الذلة، هيهات منا الذلة...»[2] ناپاك ناپاكزاده مرا بين دو چيز، شمشير و ذلت مخير قرار داده است، ذلت از ما بسيار دور است. بر ما گمان بندگي زور برده اند

اي مرگ همتي كه نخواهيم اين قيود از آستان همت ما ذلت است دور

و اندر كنام غيرت ما نيستش ورود در نبرد عاشورا نيز در حمله هايي كه به صفوف دشمن مي كرد، رجز مي خواند و مي فرمود:

«الموت اولي من ركوب العار و العار اولي من دخول النار»[3] .

مرگ، بهتر از ننگ است و ننگ، بهتر از دوزخ!وقتي كه مجروح بر زمين افتاده بود، شنيد كه سپاه دشمن قصد حمله به حرم و خيمه گاه او را دارد، بر سرشان فرياد كشيد: «ياشيعة آل ابي سفيان!ان لم تكن لكم دين و كنتم لا تخافون المعاد فكونوا احرارا في دنياكم...»[4] ؛ اي پيروان آل ابوسفيان! اگر دين نداريد و از قيامت نمي ترسيد، پس در دنيايتان آزاده باشيد. گر شما را به جهان ديني و آييني نيست

لا اقل مردم آزاده به دنيا باشيد نهضت عاشورا، به همه مظلومان، درس مبارزه و به همه مبارزان، الهام مقاومت وروحيه آزادگي داده است. «درس آزادي به دنيا داد، رفتار حسين!».گاندي، مصلح بزرگ هند گفته است:

«من براي

مردم هند، چيز تازه اي نياوردم.فقط نتيجه اي را كه از مطالعات و تحقيقاتم درباره تاريخ زندگي قهرمانان كربلا به دست آورده بودم، ارمغان ملت هند كردم.اگر بخواهيم هند را نجات دهيم، واجب است همان راهي را بپيماييم كه حسين بن علي «ع» پيمود.»[5] . درس آزادي به دنيا داد رفتار حسين

بذر همت در جهان افشاند افكار حسين با قيام خويش بر اهل جهان معلوم كرد

تابع اهل ستم گشتن بود عار حسين مرگ با عزت، زعيش در مذلت بهتر است

نغمه اي مي باشد از لعل درربار حسين[6] .

----------------------------

پي نوشتها :

[1] مناقب، ابن شهرآشوب، ج 4 ص 68.

[2] لهوف، ص 57.

[3] كشف الغمه، ج 2 ص 32.

[4] بحار الانوار، ج 45 ص 51، مقتل خوارزمي، ج 2 ص 32.

[5] حسين، پيشواي انسانها، ص 30.

[6] طوفان.

تا به كربلا رسيد 18 منزل بود (معجم البلدان).

فاصله منزلها با هم سه فرسخ و گاهي پنج فرسخ بود.

منزلهاي ميان كوفه تا شام 14 منزل بود كه اهل بيت را در حال اسارت از آنها عبور دادند.

نامه هايي كه از كوفه به امام حسين «ع» در مكه رسيد و او را دعوت به آمدن كرده بودند 12000 نامه بود (طبق نقل شيخ مفيد).

بيعت كنندگان با مسلم بن عقيل در كوفه 18000 نفر، يا 25000 نفر و يا 40000 نفرگفته شده است.

شهداي كربلا از اولاد ابي طالب كه نامشان در زيارت ناحيه آمده است 17 نفر. شهداي كربلا از اولاد ابي طالب كه نامشان در زيارت ناحيه نيامده 13 نفر.سه نفر هم كودك از بني هاشم شهيد شدند، جمعا 33 نفر.اين افراد به اين صورت اند: امام حسين «ع»

1 نفر، اولاد امام حسين 3 نفر، اولاد علي «ع» 9 نفر، اولاد امام حسن 4 نفر، اولاد عقيل 12 نفر، اولاد جعفر 4 نفر.

غير از امام حسين «ع» و بني هاشم، شهدايي كه نامشان در زيارت ناحيه مقدسه و برخي منابع ديگر آمده است 82 نفرند.غير از آنان، نام 29 نفر ديگر در منابع متاخرتر آمده است. (اصحاب امام حسين عليه السلام)

جمع شهداي كوفه از ياران امام 138 نفر.تعداد 14 نفر از جمع اين جناح حسيني، غلام بوده اند.

شهدايي كه سرهايشان بين قبايل تقسيم شد و از كربلا به كوفه بردند 78 نفر بودند. تقسيم سرها به اين صورت بود: قيس بن اشعث، رئيس بني كنده 13 سر، شمر رئيس هوازن 12 سر، قبيله بني تميم 17 سر، قبيله بني اسد 16 سر، قبيله مذحج 6 سر، افرادمتفرقه از قبايل ديگر 13

سر.

سيد الشهدا هنگام شهادت 57 سال داشت.

پس از شهادت حسين «ع» 33 زخم نيزه و 34 ضربه شمشير، غير از زخمهاي تير بربدن آن حضرت بود. اين ماهي فتاده به درياي خون كه هست

زخم از ستاره بر تنش افزون، حسين توست[2] . شركت كنندگان در اسب تاختن بر بدن امام حسين 10 نفر بودند.

تعداد سپاه كوفه 33 هزار نفر بودند كه به جنگ امام حسين آمدند.آنچه در نوبت اول آمد تعداد 22 هزار بودند به اين صورت: عمر سعد با 6000، سنان با 4000، عروة بن قيس با 4000، شمر با 4000، شبث بن ربعي با 4000.آنچه بعدا اضافه شدند: يزيد بن ركاب كلبي با 2000، حصين بن نمير با 4000، مازني با 3000، نصر مازني با 2000 نفر.

سيد الشهداء روز عاشورا براي 10 نفر مرثيه خواند و در شهادتشان سخناني فرمود و آنان را دعا، يا دشمنان آنان را نفرين كرد.اينان عبارتند از: علي اكبر، عباس، قاسم، عبدالله بن حسن، عبدالله طفل شير خوار، مسلم بن عوسجه، حبيب بن مظاهر، حر بن يزيد رياحي، زهير بن قين و جون.و در شهادت دو نفر بر آنان درود و رحمت فرستاد:

مسلم و هاني.

امام حسين «ع» بر بالين 7 نفر از شهدا پياده رفت: مسلم بن عوسجه، حر، واضح رومي، جون، عباس، علي اكبر، قاسم.

سر سه شهيد را روز عاشورا به جانب امام حسين «ع» انداختند: عبدالله بن عميركلبي، عمرو بن جناده، عابس بن ابي شبيب شاكري.

سه نفر را روز عاشورا قطعه قطعه كردند: علي اكبر، عباس، عبد الرحمن بن عمير.

مادر 9 نفر از شهداي كربلا در روز عاشورا حضور داشتند و شاهد شهادت پسر بودند: عبدالله بن حسين

كه مادرش رباب بود، عون بن عبدالله جعفر، مادرش زينب، قاسم بن حسن مادرش رمله، عبدالله بن حسن مادرش بنت شليل جيليه، عبدالله بن مسلم مادرش رقيه دختر علي «ع»، محمد بن ابي سعيد بن عقيل، عمرو بن جناده، عبدالله بن وهب كلبي مادرش ام وهب، علي اكبر (بنا به نقلي مادرش ليلي، كه ثابت نيست).

5 كودك نابالغ در كربلا شهيد شدند: عبدالله رضيع شير خوار امام حسين، عبدالله بن حسن، محمد بن ابي سعيد بن عقيل، قاسم بن حسن، عمرو بن جناده انصاري.

5 نفر از شهداي كربلا، از اصحاب رسول خدا بودند: انس بن حرث كاهلي، حبيب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه، هاني بن عروه، عبدالله بن بقطر عميري.

در ركاب سيد الشهداء، تعداد 15 غلام شهيد شدند: نصر و سعد (از غلامان علي «ع»)، منحج (غلام امام مجتبي «ع»)، اسلم و قارب (غلامان امام حسين «ع») حرث غلام حمزه، جون غلام ابوذر، رافع غلام مسلم ازدي، سعد غلام عمر صيداوي، سالم غلام بني المدينه، سالم غلام عبدي، شوذب غلام شاكر، شيب غلام حرث جابري، واضح غلام حرث سلماني.اين 14 نفر در كربلا شهيد شدند.سلمان غلام امام حسين «ع»، كه آن حضرت او را به بصره فرستاد و آنجا شهيد شد.

2 نفر از ياران امام حسين «ع» روز عاشورا اسير و شهيد شدند: سوار بن منعم و موقع بن ثمامه صيداوي.

4 نفر از ياران امام در كربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسيدند: سعد بن حرث و برادرش ابوالحتوف، سويد بن ابي مطاع (كه مجروح بود و محمد بن ابي سعيد بن عقيل.

7 نفر در حضور پدرشان شهيد شدند: علي اكبر، عبدالله بن حسين، عمرو بن جناده،

عبدالله بن يزيد، عبيد الله بن يزيد، مجمع بن عائذ، عبد الرحمن بن مسعود.

5 نفر از زنان از خيام حسيني به طرف دشمن بيرون آمده و حمله يا اعتراض كردند:

كنيز مسلم بن عوسجه، ام وهب زن عبدالله كلبي، مادر عبدالله كلبي، زينب كبري، مادر عمرو بن جناده.

زني كه در كربلا شهيد شد مادر وهب (همسر عبدالله بن عمير كلبي) بود.

زناني كه در كربلا بودند: زينب، ام كلثوم، فاطمه، صفيه، رقيه، ام هاني (اين 6 نفر از اولاد امير المؤمنين بودند) فاطمه و سكينه (دختران سيد الشهدا) رباب، عاتكه، مادر محسن بن حسن، دختر مسلم بن عقيل، فضه نوبيه، كنيز خاص حسين، مادر وهب بن عبدالله. ---------------------------

پي نوشتها :

[1] بخش عمده اي از اين آمار از كتاب «زندگي ابا عبدالله الحسين»، عماد زاده، «وسيلة الدارين في انصار الحسين»، سيد ابراهيم موسوي و «ابصار العين»، سماوي است.

[2] محتشم كاشاني.

اسلام.

سپاه اموي با بستن آب به روي ياران و فرزندان حسين «ع»، اين كار خلاف شرع ومغاير با شرافت انساني و جرم جنگي را مرتكب شدند و كساني همچون مهاجربن اوس، عمرو بن حجاج و عبدالله بن حصين به اين عمل مباهات مي كردند و زخم زبان مي زدند كه: حسين!از اين آب، درندگان و پرندگان مي خورند ولي تو حق نداري از آن بچشي!

مساله «آب»، در ابعاد و صحنه هاي مختلف نهضت عاشورا مطرح است، از قبيل: فرات و نهر علقمه، مشك و عباس، كودكان و العطش، علي اصغر و تير حرمله، سقايي و علمداري، سنگابخانه، آب خنك و سلام بر حسين، غسل زيارت، لبهاي تشنه، بستن آب در كربلا، مراسم طشت گذاري، مهريه فاطمه، برداشتن كام با آب فرات، سيراب كردن سپاه حر و... كه درباره هر كدام مي توانيد به عنوان خاص آن در اين فرهنگ مراجعه كنيد.

تشنگي كودكان و شهادت حسين با لب تشنه از فرازهاي برجسته اين حادثه است.وقتي امام سجاد «ع» نيز پيكر امام را دفن كرد، با انگشت روي قبر پدر نوشت: «هذا قبرالحسين بن علي بن ابي طالب، الذي قتلوه عطشانا». از آب هم مضايقه كردند كوفيان

خوش داشتند حرمت مهمان كربلا بودند ديو و دد همه سيراب و مي مكيد

خاتم ز قحط آب، سليمان كربلا[1] . بسيار گريست تا كه بي تاب شد، آب

خون ريخت ز ديدگان و خوناب شد، آب از شدت تشنه كامي ات، اي سقا

آن روز ز شرم روي تو آب شد، آب[2] . آب، شرمنده ي ايثار علمدار تو شد

كه چرا تشنه از او اينهمه بي باك گذشت بود لب تشنه ي لبهاي تو صد رود فرات

رود بي تاب، كنار تو عطشناك گذشت

بر تو بستند اگر آب، سواران سراب

دشت دريا شد و آب از سر افلاك گذشت[3] . آب، رمز طلب و تشنگي و الگوي عطشهاي حيات بخش است و آنان كه از آب هم استغنا و بي نيازي نشان مي دهند و تشنگي را طالبند، به آب حيات و سيرابي جان مي رسند.

به گفته مولانا: آب كم جو تشنگي آور به دست

تا بجوشد آبت از بالا و پست

----------------------------

پي نوشتها :

[1] محتشم كاشاني.

[2] سهرابي نژاد.

[3] نصرالله مرداني.

عباس، آميخته به بحثهاي قرآني بود.وي از بزرگان اسلام بود، اما نسبت به مواضع سياسي او درباره عثمان و امويان و مسائل حكومت و خلافت، نظرهاي متناقضي ابراز شده است.به لحاظ علمي، به او «حبرامت» مي گفتند.در جنگهاي علي «ع» در ركاب او بود، اما برخي آشفتگيها درعملكرد او ديده مي شود.وي در اواخر عمر نابينا شده بود.در سال 68 هجري، در فتنه پسر زبير، در طائف درگذشت، در حالي كه هفتاد سال عمر داشت.محمد حنفيه بر او نماز گزارد.[3] .

------------------------------

پي نوشتها :

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 25.

[2] امالي صدوق، ص 480.

[3] براي شرح حال مفصل او از جمله ر.ك: «اعيان الشيعة»، ج 8، ص 55. «ابن عباس و مكانته في التفسير و المعارف الاخري» از دكتر محمد باقر حجتي.

نماز جماعت خواندند.[2] وي جزء آخرين سه نفري بود كه از ياران امام تا عصر عاشورا زنده مانده بودند.برخي گفته اند كه در اثر جراحتهاي بسيار بر زمين افتاد، خويشانش او را به دوش كشيده و از ميدان به در بردند و مدتها بعد از دنيا رفت.[3] .

---------------------------

پي نوشتها :

[1] مقتل الحسين، مقرم، ص 177.برخي هم «عمرو بن عبدالله» نوشته اند.مثل تنقيح المقال، مامقاني، ج 2، ص 333.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 136، بحار الانوار، ج 45، ص 21.

[3] عنصر شجاعت، ج 2، ص 151.

خوب قافيه بندي كرده، نه به خدا ديگر جاي ماندن نيست، و متواري شد و به سوي بيابانها رفت و به بستگانش پيوست. مختار دستور داد خانه ي او و پسر عموهاي وي كه هم فكر او بودند و او را پناه داده بودند منهدم كردند.

قبيله اش مخفي شد، ولي ابن زياد به شدت در جستجويش بود، تا اين كه به همراه نافع بن هلال مخفيانه، به سوي حضرت امام حسين عليه السلام حركت كردند، و در بين راه به آن حضرت ملحق و به كربلا آمدند.

ابوثمامه بعد از آنكه جهاد كرد، و زخم هاي زيادي برداشت، به دست پسر عموي گمراهش، قيس بن عبدالله صائدي كه از لشكر ابن سعد بود به شهادت رسيد.

در روز عاشورا ابوثمامه متوجه گرديد اول ظهر است، به امام عليه السلام عرض كرد:

جانم بفدايت گرچه اين مردم به حملات پي در پي خود ادامه مي دهند، ولي به خدا سوگند تا مرا نكشته اند نمي توانند به تو دست بيابند. اما من دوست دارم آن گاه به لقاي پروردگار نايل گردم كه يك نماز ديگر را نيز به امامت تو به جاي آورده باشم.

امام عليه السلام در پاسخ وي فرمود: «ذكرت الصلاة جعلك الله من المصلين الذاكرين نعم هذا اول وقتها سلوهم ان يكفوا عنا حتي نصلي.»

«نماز را بياد ما آوردي خدا تو را از نماز گزاراني كه به ياد خدا هستند قرار بدهد، آري وقت نماز فرا رسيده است از دشمن بخواهيد كه موقتا دست از جنگ بردارد تا نماز خود را به جاي آوريم.»

و چون به لشكر كوفه پيشنهاد آتش بس موقت داده شد، حصين كه يكي از سران لشگر عمر سعد بود گفت: نمازي كه شما مي خوانيد، مورد قبول پروردگار نيست. حبيب بن مظاهر به آن ملعون پاسخ داد و جنگ شديدي در گرفت كه منجر به كشته شدن وي گرديد.

و در نتيجه امام عليه السلام با چند تن از يارانش در مقابل تيرها، كه مانند قطرات باران به سوي خيمه ها سرازير

بود، نماز ظهر را به جاي آورد، و چند تن از يارانش به هنگام نماز به خاك و خون غلطيدند.

همچون حضرت علي عليه السلام كه در صفين مراقب زوال شمس و داخل شدن وقت نماز ظهر بود.

ابن عباس گفت: در اين وقت حساس نمي توانيم دست از جنگ برداريم و مشغول نماز گرديم.

حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «انما قتلنا هم علي الصلاة»؛ «و ما براي اقامه نماز با آنان مي جنگيم.»

و حتي در ليلة الهرير جنگ صفين هم نماز شب آن حضرت ترك نمي شد.

ابوثمامه احترام و علاقه خاصي به امام حسين عليه السلام داشت، و در محافظت و خدمت به آن حضرت، خيلي اهتمام مي ورزيد.

بنا به نقل مرحوم سماوي از طبري چون عمر سعد به كربلا رسيد، كثير بن عبدالله الشعبي را فرستاد خدمت امام عليه السلام تا سؤال كند چرا به اين سرزمين آمده اي؟

ابوثمامه چون كثير را ديد به امام عليه السلام عرض كرد: «اصلحك الله يا اباعبدالله قد جائك شر اهل الارض و اجراهم علي دم و افتكهم»؛ «اي اباعبدالله عليه السلام خداوند تعالي كارهايت را حل نمايد، شرورترين اهل زمين، و جري ترين آنها بر خون ريزي به سوي تو مي آيد».

آن گاه، ابوثمامه جلوي آن ملعون را گرفت و گفت: شمشيرت را به من بده، و بعد به خدمت امام عليه السلام برو. كثير گفت: من پيغامي دارم اگر بشنويد خواهم گفت، وگرنه بر مي گردم.

ابوثمامه گفت: پس من قبضه شمشيرت را مي گيرم آن وقت خدمت امام عليه السلام برو و پيامت را برسان، ولي او قبول نكرد.

ابوثمامه گفت: پس پيامت را به من بگو، تا به آن حضرت برسانم، چون مرد فاسدي هستي، نمي گذارم به خدمت حضرت بروي، كثير باز هم قبول نكرد و

برگشت.

بنا به نقل مناقب، ابوثمامه هنگام مبارزه اين رجز را قرائت مي كرد: عزاء لال المصطفي و بناته

علي حبس خير الناس سبط محمد عزاء لزهرا النبي و زوجها

خزانة علم الله من بعد احمد عزاء لاهل الشرق و الغرب كلهم

و حزنا علي حبس الحسين المسدد فمن مبلغ عني النبي و بنته

بان ابنكم في مجهد اي مجهد تعزيت مي گويم به آل پيامبر و دخترانش؛ به خاطر گرفتاري پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم كه بهترين انسانها هستند؛ تعزيت بر حضرت زهراء سلام الله عليها و همسرش؛ كه خزانه علم الهي بود بعد از پيامبر؛ تعزيت بر همه مردمان مشرق زمين و مغرب زمين؛ محزونم براي گرفتاري حسين راستگو و درست كردار؛ كيست رساننده اين پيام از من به حضرت نبي صلي الله عليه و آله و سلم و دخترش؛ كه فرزندتان در رنج و سختي است، و چه رنج و سختي بزرگي.

ابوثمامه علاوه بر سعادت شهادت در كربلا، سعادت سلام حضرت امام مهدي (عج) در زيارت ناحيه نيز شامل حالش شده است: «السلام علي ابي ثمامه عمر بن عبدالله الصائدي».

مرحوم سماوي مي نويسد: «ابوثمامه بعد از نماز ظهر عرض كرد يا اباعبدالله عليه السلام قصد كرده ام كه به دوستان شهيدم ملحق شوم، ولي فكر تنهايي تو و خانواده ات مرا رنج مي دهد.

امام عليه السلام فرمود: قدم در راه شهادت بگذار، من هم بعد از ساعتي به تو ملحق خواهم شد.

آنگاه ابوثمامه تا آخرين نفس شمشير زد و سرانجام به دست پسر عمويش به شهادت رسيد. وي جزء آخرين سه نفري بود كه از ياران امام تا عصر عاشورا زنده مانده بود، برخي گفته اند كه در اثر جراحتهاي بسيار بر زمين افتاد،

خويشانش او را به دوش كشيده و از ميدان به در بردند و مدتها بعد از دنيا رفت.

قابل ذكر است كه اشعار زيباي ابوثمامه در آن شرايط سخت حاكي از موقعيت بالاي علمي و فرهنگي او مي باشد و الا هر كسي كه عرب زبان باشد نمي تواند در آن شرايط، اشعاري چنين زيبا و متين بسرايد.

دوباره از آن حضرت وداع كرده و براي دومين مرتبه عازم ميدان شده و جهاد سختي كرد و بعد از مدتي بر اثر جراحات زياد و شدت عطش بر زمين افتاد.

حضرت سيدالشهداء عليه السلام چون عقاب بر سر او حاضر شده و از اسب فروآمد و بر او گريست و چهره مبارك خود را بر گونه او گذاشت، اسم هنوز رمقي در جان داشت، چشم گشود، تبسمي كرد و گفت: كيست مثل من كه فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم صورت به صورت من نهاده است؟ آن گاه جان به جان آفرين تسليم كرده و به شهادت رسيد.

به شهادت رسيد.

انس پس از قرة بن ابي قرة الغفاري عازم ميدان شده و اين رجز را خواند: قد علمت مالكها و الدودان

و الخندفيون و قيس عيلان بان قومي آفة الاقرآن

لدي الوغي و سادة الفرسان مباشر و الموت بطن آن

لسنانري العجز عن الطعان آل علي شيعة الرحمان

آل زياد شيعة الشيطان «به تحقيق باور دارند قبايل مالك و دودان بني اسد، و خندفيون و قيس عيلان مي دانند كه قبيله و قوم من كشنده حريف در هنگام جنگ هستند و سرور سواركارانند.

و با زخم نيزه دشمن را كشته و ما عاجز در استفاده از نيزه نيستيم.

آل علي عليهم السلام پيروان خداي رحمانند، و آل زياد پيروان شيطانند.

بنا به نقل مناقب انس چهارده نفر از دشمن را به هلاكت رسانيده و سپس شهيد شد. بشير عشق دادش اين بشارت

كه خوش باد آن مقام كامكارت و در زيارت ناحيه انس بن حارث وارد شده است.

«السلام علي انس بن كاهل الاسدي».

فمن شهد ذالك فلينصره. يعني اين فرزندم حسين در سرزميني كه كربلا به آن گويند شهيد مي شود. هر كس ناظر بر اين امر باشد او را ياري نمايد.

حسين «ع» را داشته باشد، بي شك به ياد مظلوميت و شهادت او مي گريد.اشك، زبان دل و شاهد عشق است. آنچنان كز برگ گل، عطر و گلاب آيد برون

تا كه نامت مي برم از ديده آب آيد برون رشته الفت بود در بين ما، كز قعر چاه

كي بدون رشته، آب بي حساب آيد برون؟ تا نسوزد دل، نريزد اشك و خون از ديده ها

آتشي بايد كه خوناب كباب آيد برون مهر تو شيرازه «ام الكتاب» خلقت است

مشكل اين شيرازه از قلب كتاب آيد برون گر نباشد مهر تو دل را نباشد ارزشي

برگ بي حاصل شود گل، چون گلاب آيد برون[4] . گريستن در سوگ شهداي كربلا، تجديد بيعت با عاشورا و فرهنگ شهادت و تغذيه فكري و روحي با اين مكتب است و اشك ريختن، نوعي امضا كردن پيمان و قرارداد مودت با سيد الشهدا است.ائمه شيعه، گريستن بر مظلوميت اهل بيت و عزاي حسيني را تاكيد كرده و شهادت اشك را بر صداقت عشق، پذيرفته اند.امام صادق «ع» فرموده است: «نزد هر كس كه ما ياد شويم و چشمانش اشك آلود شود، حتي اگر به اندازه بال مگسي باشد، خداوند گناهانش را مي بخشايد، هر چند چون كف دريا فراوان باشد.»[5] به گفته صائب: در سلسله اشك بود گوهر مقصود

گر هست ز يوسف خبر، اين قافله دارد دستور امامان به گريستن بر امام حسين «ع» بسيار اكيد است.امام رضا «ع» به ريان بن شبيب در حديث مفصلي فرمود: «يابن شبيب!ان كنت باكيا لشي ء فابك للحسين بن علي بن ابي طالب فانه ذبح كما يذبح الكبش...».[6] اگر بر چيزي گريه مي كني، بر حسين بن علي گريه كن، كه او را همچون گوسفند، سر

بريدند.در حديث ديگري فرموده است: «محرم، ماهي است كه مردم دوره جاهليت جنگ در آن را ناروا مي دانستند، ولي در اين ماه، دشمنان، خون ما را بناحق ريختند و هتك حرمت ما نمودند و فرزندان و بانوان ما را به اسارت گرفتند و به خيمه هاي ما آتش زدند و غارت كردند و در كار ما، براي رسول خدا هيچ حرمتي را رعايت نكردند.روز حسين (عاشورا) پلكهاي ما را مجروح و اشكهايمان راجاري كرد و ما از سرزمين كربلا، گرفتاري و رنج به ميراث برديم.پس بايد بر كسي همچون حسين، گريه كنندگان بگريند، كه گريه بر او، گناهان بزرگ را هم فرو مي ريزد.»[7] .

خود امام حسين «ع» فرموده است: «انا قتيل العبرة، لا يذكرني مؤمن الا بكي»،[8] من كشته اشكم، هيچ مؤمني مرا ياد نمي كند مگر آنكه (بخاطر مصيبتهايم) مي گريد.امام سجاد «ع» بيست سال بر امام حسين عليه السلام گريست و هرگز طعامي پيش او نمي گذاشتند مگر آنكه گريه مي كرد.[9] به فرموده امام صادق «ع»: هر ناله و گريه اي ناپسند و مكروه است، مگر ناليدن و گريستن بر حسين عليه السلام: «كل الجزع و البكاء مكروه سوي الجزع و البكاء علي الحسين».[10] .

هم گريستن، هم گرياندن، هم خود را شبيه گريه كنندگان در آوردن (تباكي) پسنديده است و اجر دارد.اين همه فضيلت كه براي گريه بر حسين «ع» بيان شده و اينكه اشك چشم، آتش دوزخ را فرو مي نشاند و غمگين شدن در سوگ شهيدان كربلا ايمني از عذاب است، در صورتي است كه گناه و فسق و آلودگي انسان در حدي نباشد كه مانع رسيدن اين فيض الهي گردد.اشكي كه مبين پيوند عاطفي و رابطه مكتبي و اتصال روحي با راه و

فكرو خط ائمه و سيد الشهداست، حتما زمينه ساز پرهيز از گناه مي گردد.به تعبير شهيد مطهري: «گريه بر شهيد، شركت در حماسه او و هماهنگي با روح او و موافقت با نشاط او و حركت اوست... امام حسين «ع» بواسطه شخصيت عاليقدرش، بواسطه شهادت قهرمانانه اش، مالك قلبها و احساسات صدها ميليون انسان است. اگر كساني كه بر اين مخزن عظيم و گرانقدر احساسي و روحي گمارده شدند، يعني سخنرانان مذهبي، بتوانند از اين مخزن عظيم در جهت هم شكل كردن و همرنگ كردن و هم احساس كردن روحها با روح عظيم حسيني بهره برداري صحيح كنند، جهاني اصلاح خواهد شد.»[11] پس مهم، شناخت فلسفه گريه در راستاي احياي عاشورا و زنده نگهداشتن مراسم حسيني و فرهنگ كربلاست، نه گناه كردن و آلودگي، به اميد پاك شدن با چند قطره اشك! معلوم نيست كه دل و جان آلوده، آن همسويي را با امام داشته باشد كه با ياد مصائبش گريه كند.

گريه در فرهنگ عاشورا، سلاح هميشه براني است كه فرياد اعتراض به ستمگران را دارد. «اشك»، زبان دل است و گريه، فرياد عصر مظلوميت.رسالت اشك نيز پاسداري از «خون شهيد» است.امام خميني «ره» فرمود: «هر مكتبي، تا پايش سينه زن نباشد، تا پايش گريه كن نباشد، تا پايش توي سر و سينه زن نباشد حفظ نمي شود...»،[12] «گريه كردن برشهيد، نگهداشتن، زنده نگهداشتن نهضت است»،[13] «گريه كردن بر عزاي امام حسين، زنده نگهداشتن نهضت و زنده نگهداشتن همين معني است كه يك جمعيت كمي در مقابل يك امپراطور بزرگ ايستاد...، آنها از همين گريه ها مي ترسند، براي اينكه گريه اي است كه گريه بر مظلوم است، فرياد مقابل ظالم است.»[14] . هر چند نيست درد دل

ما نوشتني

از اشك خود، دو سطر به ايما نوشته ايم[15] . اشك، سر فصل محبت و مودت است و برخاسته از عشقي است كه خداوند در دلها قرار داده كه نسبت به حسين بن علي «ع» مجذوب مي شود.به فرموده رسول خدا «ص»: «ان لقتل الحسين حرارة في قلوب المؤمنين لا تبرد ابدا».[16] براي شهادت حسين عليه السلام حرارت و گرمايي در دلهاي مؤمنان است كه هرگز سرد و خاموش نمي شود. كدام عاشق در اين ره در بلا نيست؟

كدامين دل شما را مبتلا نيست؟ اگر در سوگتان شد ديده نمناك

اگر از عشقتان دل گشت غمناك گواه عشق ما اين ديده و دل

رساند «اشك» و «غم» ما را به منزل كنون ماييم و درد داغداري

كنون ماييم و اشك و سوگواري هنوز اشك عزا پيوسته جاري است

رواق چشممان آيينه كاري است غدير ما محرم دارد امروز

محرم، بذر غم مي كارد امروز[17] . امروز هم، اشك و گريه، رابط ما با حسين است و ما با شوري اشكهايمان، سر سفره محبت سيد الشهدا نشسته ايم و نمك پرورده ابا عبدالله هستيم، از اين رو، اين مهر با شير مادر در جان ما وارد شده و با جان هم به در مي شود. --------------------------------

پي نوشت ها :

[1] احاديث ثواب و آثار گريه بر امام حسين «ع» را از جمله در بحار الانوار، ج 44، ص 279 تا 296 مطالعه كنيد.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 97، بحار الانوار، ج 45، ص 220 به بعد.

[3] ميزان الحكمه، ج 5، ص 233.

[4] اي اشكها بريزيد، حسان، ص 131.

[5] وسائل الشيعه، ج 10، ص 391.

[6] بحار الانوار، ج 44، ص 286.

[7] همان، ص 283.

[8] همان، ص 279.

[9] همان، ج

46، ص 108.

[10] بحار الانوار، ج 45، ص 313.

[11] شهيد (ضميمه قيام و انقلاب مهدي)، ص 124 و 125.

[12] صحيفه نور، ج 8، ص 70.

[13] همان، ج 10، ص 31.

[14] همان-ج 10، ص 31.

[15] صائب تبريزي.

[16] جامع احاديث الشيعه، ج 12، ص 556.

[17] از مثنوي «اهل بيت آفتاب» جواد محدثي.

و به بركت آن، اقشار بسياري با امام حسين «ع» و دين و فرهنگ عاشوراآشنا مي شوند.فراز و نشيبهاي زيادي بر سوگواري بر خامس آل عبا گذشته است و هر گاه كه شيعيان، قدرت و حكومتي يافته اند، در ترويج و توسعه آن كوشيده اند. «در زمان پادشاهي آل بويه، در دهه اول محرم، شيعيان به عزاداري حضرت سيد الشهدا قيام نمودند... معز الدوله، اولين كسي است كه فرمان داد كه مردم بغداد در دهه اول محرم، سياه بپوشند و بازارها را سياهپوش كنند و به مراسم تعزيه داري حضرت سيد الشهدا قيام نمايند.بستن دكانها و منع طباخي و تعطيل عمومي در روز عاشورا از طرف معز الدوله ديلمي در شهر بغداد به عمل آمد و تا اوايل لطنت سلسله سلجوقي در آن شهر معمول بود.اين مراسم تا انقراض دولت ديالمه در تمام كشورهاي اسلامي قلمرو آنها مرسوم وبرقرار بوده است.»[3] .

رمز جاودانگي نهضت حسيني نيز همين احيا و زنده نگهداشتن و تعظيم شعائر بوده است.امام خميني «قدس سره» فرمود: «الان هزار و چهار صد سال است كه با اين منبرها، بااين روضه ها و با اين مصيبتها و با اين سينه زنيها، ما را حفظ كرده اند، تا حالا آورده اند اسلام را... هر مكتبي تا پايش سينه زن نباشد، تا پايش گريه كن نباشد، تا پايش سر و سينه زن نباشد، حفظ نمي شود... ما بايد براي يك شهيدي كه از دستمان مي رود، علم بپا كنيم، نوحه خواني كنيم، گريه كنيم، فرياد كنيم...».[4] برپايي عزا براي سيد الشهدا، نوعي اعتراض به ظالمان و حمايت از مظلوم است.اشك ريختن در سوگ ابا عبدالله «ع»، عامل تقويت حس عدالتخواهي و انتقامجويي از ستمگران و

زمينه سازي براي تجمع نيروهاي پيرو حسين «ع» در خط دفاع از حق است.عزاداري براي شهيد، انتقال فرهنگ «شهادت» به نسلهاي آينده است.به تعبير شهيد مطهري: «در شرايط خشن يزيدي، در حزب حسينيها شركت كردن و تظاهر به گريه كردن بر شهدا، نوعي اعلام وابسته بودن به گروه اهل حق واعلان جنگ با گروه باطل و در حقيقت، نوعي از خود گذشتگي است.

اينجاست كه عزاداري حسين بن علي «ع» يك حركت است، يك موج است، يك مبارزه اجتماعي است.»[5] عزاداري، سبب مي شود كه شور و عاطفه، از شعور و شناخت برخوردار گردد و ايمان را در ذهن جامعه هوادار، زنده نگهدارد و «مكتب عاشورا» بعنوان يك فكر سازنده و حادثه الهام بخش، همواره تاثير خود را حفظ كند.عزاداري، احياء خط خون و شهادت و رساندن صداي مظلوميت آل علي به گوش تاريخ است.عزاداران حسيني، پروانگاني شيفته نورند كه شمع محفل آراي خويش را يافته، از شعله شمع، پيراهن عشق پوشيده اند و آماده جان باختن و پر سوختن و فدا شدن اند.نقش عزاداري در حفظ فرهنگ عاشورا مهم است.عميقترين پيوندها را از طريق آميختگي عقل و عشق و برهان و عاطفه كه دركربلا تجسم يافته است، انتقال مي دهد.هم بر مظلوميت امام گريه مي شود و هم در سايه آن هدف امام حسين از نهضت و حركت، شناخته مي شود.روضه هاي خانگي و دسته هاي عزاداري و هيئتهاي زنجير زني، پوشيدن لباس مشكي و پرچم به دست گرفتن و شربت و آب دادن و تلاش در بر پايي مجالس و نوحه خواني و سينه زني و... هر يك به نوعي سربازگيري جبهه حسيني است و اين پيوند قلبي را عمق و غنا مي بخشد. ----------------------

پي

نوشت ها :

[1] تاريخچه عزاداري حسيني، ترجمه «تاريخ النياحة علي الامام الشهيد» از سيد صالح الشهرستاني.

[2] كامل الزيارات، ص 175.كتاب «زفرات الثقلين في ماتم الحسين»، محمد باقر محمودي، چند جلد، به مساله گريه كردن اولياء خدا بر آن حضرت پرداخته و نيز مجموعه اي از مرثيه ها در سوگ سيد الشهدا «ع» را آورده است.

[3] موسيقي مذهبي ايران، حسن مشحون، ص 4.

[4] صحيفه نور، ج 8، ص 69 و 70.

[5] نهضتهاي اسلامي صد ساله اخير، شهيد مرتضي مطهري، ص 89.

حسين «ع» به شهادت رسيدند.وقتي امير المؤمنين شهيد شد، عباس چهارده ساله بود و در كربلا 34 سال داشت.كنيه اش «ابو الفضل» و «ابو فاضل» بود و از معروفترين لقبهايش، قمر بني هاشم، سقاء، صاحب لواءالحسين، علمدار، ابو القربه، عبد صالح، باب الحوايج و... است.

عباس با لبابه، دختر عبيد الله بن عباس (پسر عموي پدرش) ازدواج كرد و از اين ازدواج، دو پسر به نامهاي عبيدالله و فضل يافت.بعضي دو پسر ديگر براي او به نامهاي محمد و قاسم ذكر كرده اند.

آن حضرت، قامتي رشيد، چهره اي زيبا و شجاعتي كم نظير داشت و به خاطر سيماي جذابش او را «قمر بني هاشم» مي گفتند.در حادثه كربلا، سمت پرچمداري سپاه حسين «ع» و سقايي خيمه هاي اطفال و اهل بيت امام را داشت و در ركاب برادر، غير از تهيه آب، نگهباني خيمه ها و امور مربوط به آسايش و امنيت خاندان حسين «ع» نير برعهده او بود و تا زنده بود، دودمان امامت، آسايش و امنيت داشتند[3] روز تاسوعا كه امام، او را براي مهلت گرفتن نزد سپاه كوفه فرستاد، تعبير والا و بالاي «بنفسي انت يا اخي» [4] (جانم فدايت اي برادر) به كار برد.

روز عاشورا، سه برادر ديگر عباس پيش از او به شهادت رسيدند.وقتي علمدار كربلا از امام حسين «ع» اذن ميدان طلبيد حضرت از او خواست كه براي كودكان تشنه و خيمه هاي بي آب، آب تهيه كند.ابو الفضل «ع» به فرات رفت و مشك آب را پر كرد و دربازگشت به خيمه ها با سپاه دشمن كه فرات را در محاصره داشتند درگير شد و دستهايش قطع گرديد و به شهادت رسيد. البته پيش از آن نيز

چندين نوبت.همركاب با سيد الشهدا به ميدان رفته و با سپاه يزيد جنگيده بود.عباس، مظهر ايثار و وفاداري و گذشت بود.وقتي وارد فرات شد، با آنكه تشنه بود، اما بخاطر تشنگي برادرش حسين «ع» آب نخورد و خطاب به خويش چنين گفت: يا نفس من بعد الحسين هوني

و بعده لا كنت ان تكوني هذا الحسين وارد المنون

و تشربين بارد المعين تالله ما هذا فعال ديني و سوگند ياد كرد كه آب ننوشد.[5] وقتي دست راستش قطع شد، اين رجز را مي خواند: و الله ان قطعتموا يميني

اني احامي ابدا عن ديني و عن امام صادق اليقين

نجل النبي الطاهر الامين و چون دست چپش قطع شد، چنين گفت: يا نفس لا تخشي من الكفار

و ابشري برحمة الجبار مع النبي السيد المختار

قد قطعوا ببغيهم يساري فاصلهم يا رب حر النار شهادت عباس، براي امام حسين بسيار ناگوار و شكننده بود.جمله پر سوز امام، وقتي كه به بالين عباس رسيد، اين بود: «الآن انكسر ظهري و قلت حيلتي و شمت بي عدوي».[6] و پيكرش، كنار «نهر علقمه» ماند و سيد الشهدا به سوي خيمه آمد و شهادت او را به اهل بيت خبر داد. هنگام دفن شهداي كربلا نيز، در همان محل دفن شد.از اين رو امروز حرم اباالفضل «ع» با حرم سيد الشهدا فاصله دارد.

مقام والاي عباس بن علي «ع» بسيار است.تعابير بلندي كه در زيارتنامه اوست، گوياي آن است. اين زيارت كه از قول حضرت صادق «ع» روايت شده، از جمله چنين دارد:

«السلام عليك ايها العبد الصالح المطيع لله و لرسوله و لامير المؤمنين و الحسن و الحسين...

اشهد الله انك مضيت علي ما مضي به البدريون و المجاهدون

في سبيل الله المناصحون في جهاد اعدائه المبالغون في نصرة اوليائه الذابون عن احبائه...»[7] كه تاييد و تاكيدي بر مقام عبوديت و صلاح و طاعت او و نيز تداوم خط مجاهدان بدر و مبارزان با دشمن و ياوران اولياء خدا و مدافعان از دوستان خداست.امام سجاد «ع» نيز سيماي درخشان عباس بن علي را اينگونه ترسيم فرموده است: «رحم الله عمي العباس فلقد آثر و ابلي و فدا اخاه بنفسه حتي قطعت يداه فابدله الله عز و جل بهما جناحين يطير بهما مع الملائكة في الجنة كما جعل جعفر بن ابي طالب.و ان للعباس عند الله تبارك و تعالي منزلة يغبطه بها جميع الشهداء يوم القيامة»[8] .كه در آن نيز مقام ايثار، گذشت، فداكاري، جانبازي، قطع شدن دستانش ويافتن بال پرواز در بهشت، همبال با جعفر طيار و فرشتگان مطرح است و اينكه: عمويم عباس، نزد خداي متعال، مقامي دارد كه روز قيامت، همه شهيدان به آن غبطه مي خورند و رشك مي برند. عباس يعني تا شهادت يكه تازي

عباس يعني عشق، يعني پاكبازي عباس يعني با شهيدان همنوازي

عباس يعني يك نيستان تكنوازي عباس يعني رنگ سرخ پرچم عشق

يعني مسير سبز پر پيچ و خم عشق جوشيدن بحر وفا، معناي عباس

لب تشنه رفتن تا خدا، معناي عباس[9] . در زيارت ناحيه مقدسه نيز از زبان حضرت مهدي «ع» به او اينگونه سلام داده شده است: «السلام علي ابي الفضل العباس بن امير المؤمنين، المواسي اخاه بنفسه، الآخذ لغده من امسه، الفادي له، الواقي الساعي اليه بمائه، المقطوعة يداه...»[10] سلام بر عباس، كه با جانش در راه برادر مواسات و ايثار كرد، آنكه از امروزش براي فردايش بهره گرفت، خود

را فداي برادر كرد و با آبرو براي او تلاش كرد... كربلا كعبه ي عشق است و من اندر احرام

شد در اين قبله ي عشاق، دو تا تقصيرم دست من خورد به آبي كه نصيب تو نشد

چشم من داد از آن آب روان تصويرم بايد اين ديده و اين دست دهم قرباني

تا كه تكميل شود حج من و تقديرم[11] .

----------------------------------------

پي نوشتها :

[1] لغت نامه دهخدا.

[2] اليوم نامت اعين بك لم تنم و تسهدت اخري فعز منامها.

[3] اليوم نامت اعين بك لم تنم و تسهدت اخري فعز منامها.

[4] ارشاد، ج 27 ص 90.

[5] بحارالانوار، ج 45، ص 41.

[6] معالي السبطين، ج 1، ص 446. مقتل خوارزمي ، ج 2، ص 30.

[7] مفاتيح الجنان، ص 435.

[8] سفينة البحار، ج 2، ص 155.

[9] خليل شفيعي.

[10] بحارالأنوار، ج 45، ص 66.

[11] اي اشكها بريزيد، حسان، ص 210.درباره زندگي عباس بن علي عليه السلام.ر.ك: «العباس بن علي»، باقر شريف القرشي، 214 صفحه، دار الكتاب الاسلامي و «عباس بن علي»، جواد محدثي، از سري آشنايي با اسوه ها.

هاي اطفال و اهل بيت امام را داشت و در ركاب برادر، غير از تهيه آب، نگهباني خيمه ها و امور مربوط به آسايش و امنيت خاندان حسين «ع» نير برعهده او بود و تا زنده بود، دودمان امامت، آسايش و امنيت داشتند[3] روز تاسوعا كه امام، او را براي مهلت گرفتن نزد سپاه كوفه فرستاد، تعبير والا و بالاي «بنفسي انت يا اخي» [4] (جانم فدايت اي برادر) به كار برد.

روز عاشورا، سه برادر ديگر عباس پيش از او به شهادت رسيدند.وقتي علمدار كربلا از امام حسين «ع» اذن ميدان طلبيد حضرت از او خواست كه براي كودكان تشنه و خيمه هاي بي آب، آب تهيه كند.ابو الفضل «ع» به فرات رفت و مشك آب را پر كرد و دربازگشت به خيمه ها با سپاه دشمن كه فرات را در محاصره داشتند درگير شد و دستهايش قطع گرديد و به شهادت رسيد. البته پيش از آن نيز چندين نوبت.همركاب با سيد الشهدا به ميدان رفته و با سپاه يزيد جنگيده بود.عباس، مظهر ايثار و وفاداري و گذشت بود.وقتي وارد فرات شد، با آنكه تشنه بود، اما بخاطر تشنگي برادرش حسين «ع» آب نخورد و خطاب به خويش چنين گفت: يا نفس من بعد الحسين هوني

و بعده لا كنت ان تكوني هذا الحسين وارد المنون

و تشربين بارد المعين تالله ما هذا فعال ديني و سوگند ياد كرد كه آب ننوشد.[5] وقتي دست راستش قطع شد، اين رجز را مي خواند: و الله ان قطعتموا يميني

اني احامي ابدا عن ديني و عن امام صادق اليقين

نجل النبي الطاهر الامين و چون دست چپش قطع شد، چنين گفت: يا نفس لا تخشي من

الكفار

و ابشري برحمة الجبار مع النبي السيد المختار

قد قطعوا ببغيهم يساري فاصلهم يا رب حر النار شهادت عباس، براي امام حسين بسيار ناگوار و شكننده بود.جمله پر سوز امام، وقتي كه به بالين عباس رسيد، اين بود: «الآن انكسر ظهري و قلت حيلتي و شمت بي عدوي».[6] و پيكرش، كنار «نهر علقمه» ماند و سيد الشهدا به سوي خيمه آمد و شهادت او را به اهل بيت خبر داد. هنگام دفن شهداي كربلا نيز، در همان محل دفن شد.از اين رو امروز حرم اباالفضل «ع» با حرم سيد الشهدا فاصله دارد.

مقام والاي عباس بن علي «ع» بسيار است.تعابير بلندي كه در زيارتنامه اوست، گوياي آن است. اين زيارت كه از قول حضرت صادق «ع» روايت شده، از جمله چنين دارد:

«السلام عليك ايها العبد الصالح المطيع لله و لرسوله و لامير المؤمنين و الحسن و الحسين...

اشهد الله انك مضيت علي ما مضي به البدريون و المجاهدون في سبيل الله المناصحون في جهاد اعدائه المبالغون في نصرة اوليائه الذابون عن احبائه...»[7] كه تاييد و تاكيدي بر مقام عبوديت و صلاح و طاعت او و نيز تداوم خط مجاهدان بدر و مبارزان با دشمن و ياوران اولياء خدا و مدافعان از دوستان خداست.امام سجاد «ع» نيز سيماي درخشان عباس بن علي را اينگونه ترسيم فرموده است: «رحم الله عمي العباس فلقد آثر و ابلي و فدا اخاه بنفسه حتي قطعت يداه فابدله الله عز و جل بهما جناحين يطير بهما مع الملائكة في الجنة كما جعل جعفر بن ابي طالب.و ان للعباس عند الله تبارك و تعالي منزلة يغبطه بها جميع الشهداء يوم القيامة»[8] .كه در آن نيز مقام ايثار،

گذشت، فداكاري، جانبازي، قطع شدن دستانش ويافتن بال پرواز در بهشت، همبال با جعفر طيار و فرشتگان مطرح است و اينكه: عمويم عباس، نزد خداي متعال، مقامي دارد كه روز قيامت، همه شهيدان به آن غبطه مي خورند و رشك مي برند. عباس يعني تا شهادت يكه تازي

عباس يعني عشق، يعني پاكبازي عباس يعني با شهيدان همنوازي

عباس يعني يك نيستان تكنوازي عباس يعني رنگ سرخ پرچم عشق

يعني مسير سبز پر پيچ و خم عشق جوشيدن بحر وفا، معناي عباس

لب تشنه رفتن تا خدا، معناي عباس[9] . در زيارت ناحيه مقدسه نيز از زبان حضرت مهدي «ع» به او اينگونه سلام داده شده است: «السلام علي ابي الفضل العباس بن امير المؤمنين، المواسي اخاه بنفسه، الآخذ لغده من امسه، الفادي له، الواقي الساعي اليه بمائه، المقطوعة يداه...»[10] سلام بر عباس، كه با جانش در راه برادر مواسات و ايثار كرد، آنكه از امروزش براي فردايش بهره گرفت، خود را فداي برادر كرد و با آبرو براي او تلاش كرد... كربلا كعبه ي عشق است و من اندر احرام

شد در اين قبله ي عشاق، دو تا تقصيرم دست من خورد به آبي كه نصيب تو نشد

چشم من داد از آن آب روان تصويرم بايد اين ديده و اين دست دهم قرباني

تا كه تكميل شود حج من و تقديرم[11] . پي نوشتها :

[1] لغت نامه دهخدا.

[2] اليوم نامت اعين بك لم تنم و تسهدت اخري فعز منامها.

[3] اليوم نامت اعين بك لم تنم و تسهدت اخري فعز منامها.

[4] ارشاد، ج 27 ص 90.

[5] بحارالانوار، ج 45، ص 41.

[6] معالي السبطين، ج 1، ص 446. مقتل خوارزمي ، ج 2، ص 30.

[7]

مفاتيح الجنان، ص 435.

[8] سفينة البحار، ج 2، ص 155.

[9] خليل شفيعي.

[10] بحارالأنوار، ج 45، ص 66.

[11] اي اشكها بريزيد، حسان، ص 210.درباره زندگي عباس بن علي عليه السلام.ر.ك: «العباس بن علي»، باقر شريف القرشي، 214 صفحه، دار الكتاب الاسلامي و «عباس بن علي»، جواد محدثي، از سري آشنايي با اسوه ها.

اجساد شهداي اهل بيت در كربلا، به ياري طايفه بني اسد آمد و پس از خاكسپاري پيكر سيد الشهدا «ع» روي قبر آن حضرت نوشت: «هذا قبر الحسين بن علي بن ابي طالب، الذي قتلوه عطشانا غريبا»[2] اين قبر حسين بن علي است. كسي كه او را تشنه و غريب شهيد كردند.

پس از عاشورا، حضرت سجاد «ع» دوران بسيار سخت و خفقان باري را با خلفاي اموي سپري كرد.وليد بن عبد الملك و هشام بن عبد الملك، از خلفاي معاصر او بودند.

داستان زيارت آن حضرت و بوسيدنش حجر الاسود را و شعرهاي بلند فرزدق در ستايش او (هذا الذي تعرف البطحاء وطاته...) معروف است. «صحيفه سجاديه» مجموعه اي از دعاهاي آن حضرت است كه اينك در دست ما بعنوان گنجينه اي از معارف ديني موجود است.آن حضرت در سال 95 هجري با دسيسه وليد بن عبد الملك به شهادت رسيد و در بقيع، مدفون شد.براي آشنايي با زندگي، شخصيت و فضايل بيشمارش بايد به كتابهاي مستقل و مفصلتر مراجعه كرد.

--------------------------------

پي نوشتها :

[1] اعيان الشيعه، ج 1،ص 635.

[2] حياة الامام زين العابدين، ص 166.

[3] از جمله «الامام زين العابدين»، عبد الرزاق المقرم، «حياة الامام زين العابدين»، باقر شريف القرشي، «سيرة الائمة الاثني عشر» هاشم معروف الحسني، «بحار الانوار» ج 46، «زندگاني زين العابدين» سيد جعفر شهيدي و... .

فرمود:) چرا چنين (كنم) در حالي كه مادرت فاطمه ات ناميده؟!

گفت:«آري...(ولي) مي ترسم هر گاه مرا به اين اسم صدا كنيد فرزندان فاطمه ي زهرا عليهاالسلام به ياد مادرشان افتند و غمشان تازه شود.» امام او را ام البنين لقب داد.

پدر و اجداد حضرت ام البنين عليهاالسلام از شجاعترين اعراب بودند. از اين رو حضرت امام علي عليه السلام به پيشنهاد برادرش حضرت عقيل عليه السلام، با حضرت ام البنين ازدواج كرد تا صاحب پسراني شجاع و رشيد گردد. كه حضرت ابوالفضل حاصل اين ازدواج بود و شجاعت و رشادت از پدر و مادرش به ارث برده بود. و لبيد شاعر معروف، عموي پدر ام البنين بوده. حضرت عباس چهارده سال با پدر بزرگوارش زندگي كرد و در اين مدت در بعضي از جنگها شركت نموده، ولي اجازه جنگيدن نداشت. و با برادرش حضرت امام حسن عليه السلام بيست و چهار سال و با حضرت امام حسين عليه السلام 34 سال زندگي كرد. و در 34 سالگي در كربلا به شهادت رسيد.

حضرت ابوالفضل شانزده لقب داشت كه مشهورترين آن «قمر بني هاشم» بود. همسر حضرت ابوالفضل عليه السلام لبابه دختر عبيدالله بن عباس بن عبدالمطلب بود كه بعد از شهادت حضرت عباس با زيد فرزند امام حسن عليه السلام ازدواج كرد. بنا به نقل مقرم آن حضرت پنج فرزند داشت: عبيدالله، فضل، حسن، قاسم و يك دختر.

حضرت ابوالفضل عليه السلام از لبابه دو پسر به نامهاي عبيدالله و فضل داشت كه فضل فرزندي نداشت ولي عبيدالله دو پسر به نامهاي عبد الله و حسن داشت كه از اين دو عبدالله بن عبيدالله فرزندي نداشت، اما حسن صاحب فرزنداني بود كه بيشتر آنها اهل علم و ادب و حديث و

اخبار بودند از جمله:

عباس بن حسن بن عبيدالله بن عباس عليه السلام.

جعفر بن فضل بن حسن بن عبيدالله بن عباس عليه السلام لقبش «غريب» بود قبرش در شيراز و مشهور به «سيد حاجي غريب» است.

عبيدالله بن علي بن ابراهيم بن حسن بن عبيدالله بن عباس عليه السلام از علماي عصر خود بود. او به تمام شهرها مسافرت كرد و كتابي پيرامون فقه اهل البيت به نام «جعفريه» جمع آوري كرد. و در سال 312 در مصر از دنيا رفت.

ابراهيم بن محمد بن عبدالله بن حسن بن عبيدالله بن عباس عليه السلام در قزوين كشته شد و گويا قبرش در قزوين است.

ابوعلي حمزة بن قاسم بن علي بن حمزه بن حسن بن عبيدالله بن عباس كه قبرش نزديك «حله سيفيه» است. وي كه مردي بسيار گرانقدر و بزرگوار و عالمي بزرگ بود، شاگردان زيادي تربيت كرد. و كتابهاي زيادي همچون: «كتاب توحيد»، «مناسك»، «زيارات» و... داشته است.

حسن بن عبيدالله بن عباس عليه السلام پنج پسر داشت: 1- عبيدالله بن حسن كه قاضي و امير مكه و مدينه بود. 2- عباس بن حسن كه سخنوري فصيح بود. 3- حمزة بن حسن 4- ابراهيم بن حسن 5- فضل بن حسن.

حضرت امام سجاد عليه السلام درباره ي شخصيت استثنائي حضرت عباس عليه السلام مي فرمايد:

«و ان للعباس عليه السلام عند الله عزوجل منزله يغبطه بها جميع الشهداء يوم القيامة»؛

«حضرت عباس عليه السلام آن چنان مقامي نزد خداوند دارد كه همه شهيدان در روز قيامت به آن غبطه مي خورند».

از حضرت امام صادق عليه السلام نيز چنين حديثي با اندكي تفاوت نقل شده است. و در جاي ديگر امام سجاد عليه السلام راجع به حضرت ابوالفضل عليه السلام چنين مي فرمايد: «خداوند عمويم عباس بن علي

را بيامرزد كه ايثار كرد و خوب كار كرد و جانش را فداي برادرش كرد. دستانش را بريدند و خداي متعال به جاي آنها دو بال مي دهدش تا با آنها در بهشت با فرشتگان پرواز كند. چونان كه براي جعفر بن ابي طالب كرد و به روز قيامت عباس را نزد خداي تبارك و تعالي جايگاهي است كه شهيدان جملگي به او رشك مي برند.

و نيز حضرت امام حسين عليه السلام هنگام شهادت آن بزرگوار فرمودند:

«الان انكسر ظهري و قلت حيلتي؛ اكنون كمرم شكسته و رشته تدبير و چاره من گسسته گشت».

همچنين در زيارت ناحيه مقدسه سلام و ستايش حضرت امام زمان عليه السلام درباره ي حضرت ابوالفضل عليه السلام آمده است.

آن حضرت آن چنان شجاع و دلير بود كه هر گاه دشمنان، ياران امام حسين عليه السلام را احاطه مي كردند، وي بر دشمنان هجوم مي آورد و ياران اما را مي رهانيد. او در همه جا خود را سپر امام عليه السلام مي كرد.

بنا به نقل منتهي الامال حضرت عباس عليه السلام چنان جمال دلارا و طلعتي زيبا داشت كه او را «ماه بني هاشم» مي ناميدند. و آن چنان درشت اندام و بلند قامت بود كه هر گاه بر پشت اسبي قوي مي نشست، پايش بر زمين كشيده مي شد.

از آن جايي كه آن حضرت با پنج معصوم زيسته بود، از محضر آنان بخصوص دو برادر بزرگوارش امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام استفاده ي معنوي بسياري نمود و از اين رو مقام علمي و اخلاقي بالايي داشت.

مرحوم مامقاني در اين باره مي گويد:

«و قد كان من فقهاء اولاد الائمه عليه السلام و كان عدلا ثقة تقيا نقيا»؛ «حضرت عباس عليه السلام از فقها و مجتهدين فرزندان ائمه عليهم السلام و عادل و

موثق و متقي و پاكيزه بود.».

در شجاعت و ايثار، سقاي كربلا در بالاترين رتبه بوده و بايد در مجالس بيان شود، ولي ديگر ويژگيهاي شخصيت آن بزرگوار از جمله مقام علمي، ادبي و عبادي وي نيز نبايد به فراموشي سپرده شود؛ چرا كه آن بزرگواران با تمام اوصافشان سرمشق و الگوي شيعيان مي باشند. از آن گذشته گريه كردن و گريانيدن در سوگ آنها، گرچه داراي پاداش در دنيا و آخرت است، اما مي بايست مقدمه و توجه و پيروي از صفات ارزشمند اسلامي آنان باشد.

ام البنين روزي ديد اميرالمؤمنان عليه السلام نشسته و ابوالفضل عليه السلام را به دامن خود نهاده و دستانش را بالا زده و مي بوسد و مي گريد، تعجب كرد و از همسرش - امام - دليل گريه اش را پرسيد. گفتش اين دستها در راه حسين عليه السلام قطع خواهند شد. (ام البنين) گريست بعد امام به جايگاه فرزندش به نزد خدا مژده اش داد كه خداي سبحان به جاي دستانش او را دو بال خواهد داد تا با آنها در بهشت پرواز كند؛ چونان كه با عمويش جعفر چنين كرد. پس جان ام البنين آرام يافت.

و پاره اي، تصاويري پراكنده بازگفته اند كه دلبستگي عباس به حسين عليه السلام را به كمال باز مي گويد؛ او از زمان كودكي آن چه برادرش مي خواست زود فراهم مي كرد. چون حسين عليه السلام را تشنگي در مي گرفت عباس سوي جام آب مي دويد و مي آورد و بدو مي دادش. و در طول زندگانيش برادرش را «برادر» نخواند.

بنابر نقل بحار، آن گاه كه ياران و بستگان امام حسين عليه السلام همگي به شهادت رسيدند، و امام عليه السلام تنها ماند، حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام از برادرش اجازه ي جهاد خواست. امام عليه السلام از اين

خواسته به شدت گريست.

عباس عليه السلام گفت: برادر! سينه ام تنگ شده و از زندگي سير شده ام و مي خواهم از اين منافقان انتقام بگيرم.

امام عليه السلام فرمود: حال كه چنين است مقداري آب براي كودكان تشنه بياور، سپس به ميدان برو. سقاي كربلا براي آوردن آب به سوي دشمن رفت و آنان را موعظه كرد و از عاقبت كارشان ترساند تا شايد اجازه دهند كه مشكي آب براي كودكان تشنه ببرد؛ ولي سخنان روان تر از آب و برنده تر از شمشير بر آن سنگدلان اثري نكرد. بدان گونه كه شمر و شبث فرياد زدند: اگر تمام زمين پر آب باشد قطره اي از آن را به شما نخواهيم داد مگر آن كه با يزيد بيعت كنيد.

عباس كه چنين ديد به سوي امام عليه السلام برگشت و آن چه را كه آنان گفته بودند براي امام عليه السلام بيان كرد. كودكان چون سخن عباس را شنيدند، ناله زدند و فرياد «العطش»، «العطش» آنان بلند شد.

سقاي كربلا با شنيدن صداي «العطش»، با گوشه چشم به آسمان نگاهي كرد و گفت: «اي خداي من! كوشش خواهم كرد تا براي اين كودكان، مشكي را از آب پر كنم و بياورم» سپس نيزه خود را برداشت و مشك را به دست گرفت و اين چنين رجز خواند: اقاتل اليوم بقلب مهتدي

اذب عن سبط النبي احمد اضربكم بالصارم المهند

حتي تحيدوا عن قتال سيدي اني انا العباس ذو التودد

نسل علي المرتضي المويد

«امروز با قلبي هدايت شده مي جنگم - از فرزند پيامبر «احمد» دفاع مي كنم.

با شمشير هندي به شما ضربه مي زنم - تا از جنگ با سرورم بگريزيد.

همانا من عباس هستم دوستدار آل پيامبر - از نسل علي مرتضي تأييد

شده و قوت داده شده».

عمر سعد چهار هزار سرباز را به نگهباني فرات گماشته بود تا نگذارند كسي از ياران امام حسين عليه السلام به آب نزديك شود. آنان وقتي كه ديدند، عباس عليه السلام به سوي فرات مي رود، از هر سو او را محاصره كردند. حضرت ابوالفضل عليه السلام فرياد زد:

«اي مردم! آيا شما كافريد يا مسلمان؟! آيا در مذهب و دين شما جايز است حسين عليه السلام و فرزندانش را از آشاميدن آب باز داريد؟ در حالي كه همه موجودات از آن مي آشامند ولي حسين عليه السلام و كودكان و خاندانش از تشنگي به مرز هلاكت رسيده اند. آيا تشنگي قيامت را به ياد نمي آوريد؟» نگهبانان كه سخن عباس عليه السلام را شنيدند، جلو آمدند و پانصد نفر از آنان ايستادند و او را تير باران كردند.

اما آن شير بيشه شجاعت به سوي آنان هجوم برد و اين گونه رجز خواند: لا ارهب الموت اذا الموت رقا

حتي اواري في المصاليب لقي نفسي لنفسي المصطفي الطهر وقا

اني انا العباس اغدو بالسقا و لا اخاف الشر يوم الملتقي

«از مرگ نمي ترسم وقتي كه مرگ مايه سربلندي است - تا كه در آن زمان در ميان شمشيرهاي برهنه پنهان شوم.

جانم فداي آن برگزيده ي پاك - منم عباس مشهور به سقا.

از آسيب و گزند در روز جنگ نمي ترسم.»

سپس هجوم برد و هشتاد نفر را به خاك انداخته تا اين كه به فرات رسيد و وارد آن شد. در آن حال خواست كه مشتي از آب بنوشد، كه تشنگي امام عليه السلام و خاندانش را به ياد آورد. آب را ريخت و با خود گفت: «به خدا سوگند آب نمي نوشم، وقتي كه برادرم حسين عليه السلام و كودكان

و خاندانش تشنه هستند. نه هرگز اين كار را نخواهم كرد.».

پس مشك را از آب پر كرد و بر شانه خود گرفت و اشعار زير را زمزمه كرد: يا نفس من بعد الحسين هوني

فبعده لا كنت ان تكوني هذا حسين شارب المنون

و تشربين بارد المعين هيهات ما هذا فعال ديني

و لا فعال صادق امين «اي نفس بعد از حسين عليه السلام خوار باش - و بعد از او سزاوار نيست كه زنده باشي. اين حسين عليه السلام است كه مرگ را مي نوشد - و تو مي خواهي آب سرد بنوشي؟ دور باد! اين نه شيوه دينداري من است - و نه كار كسي كه راستگو و امين باشد.».

بنابر روايت ابي مخنف: «ثم صعد من المشرعة فاخذه النبل من كان مكان حتي صارته درعه كالقنفذ فحمل عليه ابرص بن شيبان فضربه علي يمينه...»

سپس از فرات برگشت و تيرها همچنان از هر سو به او پرتاب مي شد، آن چنان كه زره از انبوه تيرها همچون خارپشت به نظر مي رسيد. جنگ سختي درگرفت و حضرت عباس عليه السلام به سپاهيان هجوم مي برد و آنان را فراري مي داد و خود به سوي خيمه ها حركت مي كرد، انبوه سپاهيان او را رها نمي كردند و نبرد همچنان ادامه داشت تا اين كه «ابرص بن شيبان» دست راست آن بزرگوار را قطع كرد. براساس روايتي ديگر «نوفل بن ازرق» يا «زيد بن ورقا» به كمك «حكيم بن طفيل» دست راست او را قطع كردند. حضرت ابوالفضل مشك را به دوش چپ انداخت و شمشير را به دست چپ گرفت و حمله كرد و اين رجز معروف را خواند: والله ان قطعتم يميني

اني احامي ابدا عن ديني و عن

امام صادق اليقين

نجل النبي صلي الله عليه و آله و سلم الطاهر الامين نبي صدق جائنا بالدين

مصدقا بالواد الامين «به خدا قسم اگر دست راستم را قطع كنيد - من هميشه از دين خود حمايت مي كنم.

و از امامي كه «صادق اليقين» است - فرزند پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم پاك و امين حمايت مي كنم.

پيامبر راستگويي كه براي ما دين آورد - در حالي كه تصديق كننده خداي يكتاي امين بود.

سپس آن قدر جنگيد تا اين كه بدنش به ضعف و سستي گراييد، در اين هنگام «حكيم بن طفيل» يا «عبدالله بن يزيد شيباني» پشت نخلي كمين كرد و دست چپ آن حضرت را جدا نمود. حضرت عباس عليه السلام مشك را به دهان گرفت و به سپاه كفر حمله كرد، و اين رجز را خواند: يا نفس لا تخش من الكفار

و ابشري برحمة الجبار مع النبي سيد الابرار

من جملة السادات و الابرار قد قطعوا ببغيهم يساري

فاصلهم يا رب حر النار «اي نفس! از كفار هراس نداشته باش - مژده باد تو را رحمت خداي جبار.

همراه با پيامبري كه سرور خوبان است - با گروهي از بزرگان و نيكوكاران، ظالمانه دست چپ مرا قطع كردند - پس اي پروردگار من، آنان را در آتش سوزان بيفكن!»

سپس مشك را به دندان گرفت و در حالي كه از دستهاي مباركش خون سرازير شده بود و سستي بدنش را فراگرفته بود به دشمنان هجوم برد. دشمنان از هر سو به او حمله كردند. يكي از دشمنان تيري به مشك زد كه مشك سوراخ شد و آب بر زمين ريخت و ديگري تيري به سينه آن حضرت زد.

ناگهان «حكيم بن طفيل» گرزي آهنين بر فرقش كوبيد كه سرش را شكافت و آن حضرت بر زمين افتاد و فرياد زد: «يا اباعبدالله عليك مني السلام؛ اي برادر مرا درياب!»

امام كه صداي عباس را شنيد رعد آسا خود را به او رساند و عباس عليه السلام را با تن پاره پاره و دستهاي قطع شده بر زمين افتاده ديد، گريست و فرمود:

«الان انكسر ظهري و قلت حيلتي؛ اكنون كمرم شكست و رشته تدبيرم گسسته شد».

و بنا به روايتي، امام حسين عليه السلام در رثاي عباس عليه السلام آن گاه كه او را روي خاك افتاده ديد اين شعر را خواند: تعديتم يا شر قوم ببغيكم

و خالفتموا فينا النبي محمدا اما كان خير الخلق اوصيكم بنا

اما كان جدي خيرة الله احمدا اما كانت الزهراء امي و والدي

عليا اخا خير الانام مسددا لعنتم و اخزيتم بما قد جنتيم

ستصلون نارا حرها قد توقدا «اي بدترين مردم! با سركشي خود تجاوز كرديد - و در مورد ما با محمد صلي الله عليه و آله و سلم پيامبر اسلام مخالفت كرديد.

آيا بهترين مردم در مورد ما به شما وصيت نكرد؟ - آيا جد من همان احمد انتخاب شده ي خدا نبود؟

آيا مادرم زهرا عليهاالسلام نبود - پدرم علي عليه السلام كه برادر نيكوترين مردم و راست كردار بود (خير الانام و مسدد دو صفت حضرت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي باشند).

ملعون و خوار شديد با چنين جنايتي كه كرديد - بزودي با گرماي آتشي كه برافروخته شده رو به رو مي شويد.»

حضرت عباس آخرين سخنانش را اين گونه به برادرش گفت: «برادر! مرا به خيمه گاه كودكان مبر! از آنها خجالت مي كشم كه

نتوانستم برايشان آب بياورم.»

آن گاه چشمانش را براي هميشه بست.

آري او در دلاوري و رشادت و ايثار در راه اسلام و اخلاق الهي و علم و حلم نمونه اعصار بوده و هست. آري او شير ولي الله و امام عصرش بود، همان طوري كه عمويش حمزه معروف به (اسدالله و اسد رسوله؛ شير خدا و رسولش است) بود.

روايت تاريخي مي گويد پس از ده ها سال و پس از واقعه ي كربلا چون امام زين العابدين عليه السلام و ديگر اسيران به مدينه ي منوره داخل مي شدند امام بشر را كه شاعري بود فرمان داد تا پيش سواران برود و خبر مصيبت حسين عليه السلام را به مردم مدينه برساند. ام البنين پيش دويد و راهش را گرفت و از امام حسين عليه السلام پرسيد.

بشر گفتش: «اي ام البنين! خداوند در مصيبت فرزندت عبدالله صبرت دهاد.»

ام البنين گفت: «از حسين خبرم بده»

بشر گفت: خداوند در مصيبت فرزندت جعفر صبرت دهاد.

ام البنين گفت: اي بشر! از حسين خبرم بده.

بشر دوباره گفتش: خدا در مصيبت فرزندت عثمان صبرت دهاد.

ام البنين باز از بشر همان خواست: «اي بشر! از حسين خبرم بده».

بشر گفتش: «خداوند در مصيبت فرزندت عباس صبرت دهاد» به رغم مهر سترگي كه ام البنين در دلش به فرزند ارشدش ابوالفضل عباس مي پرورد، آن گاه كه بشر از كشته شدن عباس خبرش داد باز از حسين پرسيد و گفت: «اي بشر! از سرورم و مولايم حسين خبر بده.» و بشر گفت: «اي فاطمه! خداوند در مصيبت حسين صبرت دهاد». اين زمان بود كه چهره اش خراشيد و بر صورت كوفت و بانگ زد: «واويلا و واحسينا».

اولين كسي كه در سوگ حضرت عباس عليه السلام مرثيه سرود، مادرش حضرت ام البنين عليهاالسلام بود

كه به نقل مقاتل الطالبين به قبرستان بقيع مي رفت و در حرمان پسرانش سرودهاي جانگدازي مي سرود و اشك مي ريخت. مردم هم براي شنيدن اشعار حزن آورش جمع مي شدند. مويه هايش آن چنان جانسوز بود كه مرد سنگدلي همچون مروان بن حكم (دشمن معروف اهل بيت عليهم السلام) را نيز متأثر مي ساخت: لا تدعوني ويك ام البنين

تذكريني بليوت العرين اربعة مثل نسور الربي

قد واصلوا الموت بقطع الوتين تنازع الخرصان اشلائهم

فكلهم امسي صريعا طين يا ليت شعري اكما خبروا

بان عباسا قطيع اليمين

«مرا ديگر ام البنين (مادر پسران) نخوانيد - كه شيران بيشه ها را به يادم مي آوريد.

پسراني داشتم كه به خاطر آنها من را ام البنين مي خواندند - و امروز ديگر پسري ندارم.

چهار تن همچون عقاب كوهسار - كه با بريده شدن رگهايشان كشته شدند.

بر پيكر آنها نيزه ها به هم افتاد - و تمامشان از ضربت نيزه ها به زمين افتادند.

كاش مي دانستم آيا آن چنان كه خبر دادند بود؟ - كه دست راست عباسم قطع شده بود».

به نقل مرحوم سماوي از ابوالحسن اخفش، حضرت ام البنين عليهاالسلام هر روز به سوي بقيع مي رفت و عبيدالله فرزند حضرت ابوالفضل عليه السلام را با خود مي برد و براي فرزندان شهيدش مرثيه هاي جانگداز مي سرود: يا من رأي العباس كر

علي جماهير النقد و وراه من ابناء من ابناء حيدر

كل ليث ذي لبد انبئت ان ابني اصيب

برأسه مقطوع يد ويلي علي شبلي أمال

برأسه ضرب العمد لو كان سيفك في يدك

لماذنا منه احد «اي كسي كه عباس را ديدي آن گاه كه حمله مي كرد - بر گروهي از فرومايگان و ولگردان.

و به دنبال او فرزندان حيدر عليه السلام - همه چون شيران يالدار حمله مي كردند.

باخبر شديم كه ضربت به سر پسرم خورد -

در حالي كه دستش قطع شده بود.

واي بر من! براي فرزندي چون شير - كه از ضربت گرز، سرش پيچيده شد.

پسرم! اگر شمشيرت در دستت بود - هرگز كسي به آن نزديك نمي شد».

حضرت عباس عليه السلام ذخيره ي پدرش حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام بود تا در روز عاشورا برادرش حسين عليه السلام را ياري كند؛ ولي چيزي كه مانع نشان دادن شجاعتش شد تلاش آن حضرت در رساندن مشك آبي به خيمه ها و كودكان بود. و در اين راه دو دستش را بريدند و فرصت شمشير زدن را از او گرفتند. وگرنه همان طوري كه مادرش گفت اگر شمشيرش در دستش بود هيچ كس نمي توانست به او نزديك شود. ولي آن چه كه موجب تأسف است تحليل نادرست و تحريف فداكاري حضرت عباس توسط برخي نويسندگان است.

«و يكني اباالفضل... و هو آخر من قتل من اخوته لامه و ابيه لانه كان له عقب و لم يكن لهم، فقد مهم بين يديه فقتلوا جميعا فخاز مواريثهم ثم تقدم فقتل فورثهم و اياه عبيدالله...».

«كنيه عباس عليه السلام «اباالفضل بود.»... او آخرين نفر از برادرانش (فرزندان ام البنين) بود كه كشته شد.و از آن جا كه عباس عليه السلام فرزند داشت ولي برادرانش فرزندي نداشتند، برادرانش را زودتر از خود به ميدان فرستاد كه همگي كشته شدند تا خود، ارث آنها را به دست آورد و سپس خودش به ميدان رفته و كشته شد و فرزندش عبيدالله اموال پدر و عموهايش را به ارث برد!!».

تحليلي اين گونه از فداكاريهاي بي همتاي حضرت ابوالفضل عليه السلام اگر آگاهانه باشد همچون شمشيرهايي است كه پيكر عباس عليه السلام را نشانه رفتند و اگر ناآگاهانه باشد نشان دهنده ي آن است كه

نويسنده هيچ شناختي به مقام بلند حضرت ابوالفضل عليه السلام و ديگر شهداي كربلا ندارد.

با اين همه ما هيچ انتظاري از نويسنده اي مسيحي همچون «كورت فريشلر» نداريم كه مطلبي غير از اين بنويسد:

«... اما مي دانيم كه ساحل رودخانه از طرف سربازهاي عمر سعد اشغال شده بود نه براي اين كه مانع از اين شوند كه كاروان حسين عليه السلام از آب رودخانه استفاده نمايند بلكه نگذارند كه كاروان حسين عليه السلام در ساحل غربي راه از ميدان جنگ عقب نشيني نمايند!!».

و همچنين است كتابهاي ديگري كه پر از تحريف است؛ اما متأسفانه مترجمان آن كتابها هيچگونه نقد و اعتراضي بر آن مطالب ننوشته اند.

ترجمه ي زيارت حضرت عباس بن علي عليه السلام:

سلام خدا و سلام فرشتگان مقربش و پيامبران فرستاده اش و بندگان شايسته اش و همه ي شهيدان و راست كرداران و گزيدگان پاكيزه جان به هر صبح و شب و بر تو اي پسر اميرمؤمنان. درباره ي تو به تسليم و باور وفاداريت و دوستي با جانشين پيامبر فرستاده و فرزند برگزيده و رهنماي دانشمند و وصايت دار ابلاغگر و مظلوم ستم ديده شهادت مي دهم.

خداوند از سوي پيامبرش و اميرمؤمنان و حسن و حسين - صلوات الله عليهم - بهترين پاداش را از بهر آن چه (بر او) صبر كردي و اميد پاداش بردي و ياري كردي بدهد كه خوش خانه ي آخرتي (براي تو باشد). نفرين خدا بر آن كه خود را ميان تو و آب فرات انداخت. شهادت مي دهم كه تو مظلوم كشته شدي و خدا آن چه وعده تان داده وفا خواهد كرد.تا به تو آمدم اي پسر اميرمؤمنان كه سويتان فرستاده ام و قلبم تسليم و پيروي شما است و من نيز

پيروي شمايم و ياريم براي شما مهيا است. تا خدا حكم فرمايد و او بهترين حكمفرماست. و با شمايم. با شما؛ نه با دشمنانتان. من به شما و باز آمدنتان ايمان دارم و با آن كس كه با شما ستيزه جست و جنگيد رو در رويم. خداوند مردماني را بكشد كه با شما به دست و زبان جنگيدند.

سلام بر تو اي بنده ي شايسته سرسپرده ي خدا و رسولش و اميرمؤمنان و حسن و حسين عليهم السلام. سلام و مهر خدا و بركتش و بخشايش و بهشتش بر تو و بر روحت و بر تنت. من شهادت مي دهم و خداي را به شهادت مي خوانم كه تو بر راهي گذشتي كه بدريان و مجاهدان راه خداي، اهل خلوص در جنگ با دشمنانش، كوشندگان به ياري اوليايش، و پاسداران دوستانش بر آن گذشتند. خداي پاداشت دهاد. برترين پاداش و بيشترين پاداش، و فراوانترين پاداش. و ماندني ترين پاداش كه به كسي از پايداران بر بيعتش و پاسخ دهندگان دعوت فرمانبران ولي امرش مي دهد. شهادت مي دهم كه تو در دوستي خالصت بسيار كوشيدي و سعي كردي به تمام. خداوند ميان شهيدان برانگيزادت و روحت را همدم روح سعادتمندان قرار دهد و از بهشتش گشاده ترين جاي و نيكوترين خانه ها را دهد و نامت را در فراز بهشت بلند گرداند و با پيامبران و راست كرداران و شهيدان و شايستگان محشورت كند كه اينان خوش دوستاني هستند. شهادت مي دهم كه تو نه سستي نشان دادي و نه بد عهدي كردي؛ و تو با بينش از كار خود درگذشتي؛ پيرو شايستگان بودي و دنباله روي پيامبران. خداي ما و تو و پيامبرش و اوليايش را

در جايگاه اهل اطمينان و خشوع جمع كند كه او مهربانترين مهربانان است.

خدايا بر محمد و خاندان او درود فرست و در اين جايگاه به كرامت ستوده و شهادت گاه سترگ بهر من گناهي كه نابخشوده باشيش و اندوهي كه ناگشوده باشيش و بيماري اي كه شفايش نداده باشي و كاستيي كه نپوشيده باشيش و روزي اي كه نگشاده باشيش و ترسي كه آرامش نكرده باشي و پراكندگي اي كه جمعش نكرده باشي و (يار) غايبي كه نگاهش نداري و (به من) نزديكش نكني و خواسته اي از خواسته هاي دنيا و آخرت - كه بدان راضي باشي و مرا در آن خيري باشد - كه بر نياوريش باقي مگذار، اي مهربانترين مهربانان.

سلام بر تو اي ابوالفضل العباس پسر اميرمؤمنان. سلام بر تو اي پسر اولين مردمان به اسلام و پيش ترينشان به ايمان و پاينده ترينشان بر دين خدا و درست ترينشان در اسلام. شهادت مي دهم در دوستي خداي و پيامبرش و برادرت خلوص ورزيدي و بهترين برادر ياري كننده بودي. نفرين خداوند بر مردماني كه كشتندت و نفرين خداوند بر مردماني كه بر تو ستم كردند و نفرين خداوند بر مردماني كه از تو حلال شمردن حرام ها را خواستند و (با كشتنت) حرمت اسلام را شكستند؛ (اي) بهترين شكيباي جهادگر حمايت كننده ي ياور، و برادر مدافع برادرش، و اجابت كننده ي فرمان پروردگارش، و شتابنده به آن چه ديگران از آن دوري جويند، از ثواب بزرگ و (يا از) ستايش زيبا. و خداوند به جايگاه پدرانت در بهشت خوشگوار رساندت. بار خدايا؛ به زيارت اوليايت از سر ميل به ثوابت و اميد به بخشايشت و احسان بزرگت شتافتم؛ و از تو مي طلبم كه

بر محمد و خاندان پاكش درود فرستي و روزيم را به (عنايت) ايشان بسيار كني و خوشيم را به ايشان برقرار و زيارتم را از (عنايت) ايشان پذيرفته و زندگيم را با (حضور) ايشان پاكيزه كني و مرا تا مرتبت اكرام شدگان برساني، و از آن قرارم دهي كه از زيارت شهادتگاه دوستانت دگرگون شوند و رستگار و حاجت روا و درخور بخشايش گناهان و پوشش كاستي ها و زدودن غم ها. كه تو اهل تقوا و اهل بخشايشي.

به خدا مي سپارمت و از او مي خواهم كه نگاهت دارد و سلامت مي رسانم. به خداي و پيامبرش و كتابش و آن چه از نزد خداوند آمده است ايمان داريم پس بار خدايا ما را در شاهدان بنگار. خدايا اين را آخرين باري نكن كه به ديدار قبر پسر برادر پيامبرت صلي الله عليه و آله و سلم مي آيم. و ديدارش را تا هر گاه كه باشم روزيم كن. و با او و با پدرانش در بهشت محشورم كن و ميان من و او و پيامبرت و اوليايت آشنايي بينداز. بار خدايا بر محمد و خاندان محمد درود فرست و بر ايمان به خودت و بر تصديق پيامبرت و ولايت علي بن ابي طالب و امامان زاده ي او عليهم السلام بميرانم و بر بيزاري از دشمنانش. بار آفريدگار من! هان كه من بدين راضي شدم. و خداوند بر محمد و خاندان محمد درود فرستد.

يا در مقابله با حريف نمي لرزم.»

سپس، براي مرتبه سوم عازم ميدان شد و ضمن حمله و جنگي سخت با دشمن اين اشعار را مي خواند: اليكم من بني المختار ضربا

يشيب لهوله رأس الرضيع يبيد معاشر الكفار جمعا

بكل مهند عضب قطيع «بر شما از فرزندان پيامبر ضربتي برسد - كه از هراس آن ضربت، موي سر شيرخوار سفيد مي شود.

گروه كفار را دسته جمعي نابود مي كند - با شمشير هندي بران و قطع كننده».

در اين مرحله از حمله، ضمن اين كه جمع زيادي از دشمن را به خاك افكند، به دست عبدالله غنوي به شهادت رسيد. نامش در زيارت ناحيه مقدسه نيز آمده است.

سپاه دشمن را درهم ريخت و بسياري از دشمنان را به قتل رساند، سپس به سوي امام حسين شتافت و در حالي كه چشمانش از عطش فرو رفته بودند، فرياد برآورد: اي عمو، آيا آب در دسترس داريد تا جگر خود را خنك كرده و قدرت تازه اي بازيابم تا بتوانم با دشمنان خدا و رسولش، مبارزه كنم؟ امام حسين فرمودند: اي برادرزاده ام، لختي صبر كن تا با جدت (پيامبر) ديدار كني و با آب بهشت تو را سيراب كند تا ديگر تشنه نشوي، اين نوجوان به سوي دشمنان شتافت و چنين سرود:

اندكي صبر كن شهادت پس از عطش فرا مي رسد و روحم در جهاد فشرده مي گردد هراسي ندارم، اگر چه مرگ وحشتناك باشد و در هنگام ديدار با مرگ نخواهم لرزيد.

سپس به سوي دشمنان يورش برد و تعدادي از آنان را كشته و همچنان رجز خواني مي كرد. دشمنان او را محاصره و به شهادت رساندند.

ابوجعفر - حضرت امام باقر عليه السلام - ذكر مي كند كه حرمله بن كاهل الاسدي، ابابكر را به قتل رساند و برخي گفته اند عبدالله بن عقبه الغنوي قاتل فرزند امام حسن عليه السلام بوده است.نام اين شهيد بزرگوار در زيارت ناحيه مقدسه آمده است.

عزيز فوت شده خويش، خيرات و صدقات مي دهند و مجلس ياد بود بپامي كنند.در روز بيستم صفر نيز، شيعيان، عظيمترين مراسم سوگواري را در كشورها و شهرهاي مختلف به ياد عاشوراي حسيني بر پا مي كنند و همراه با دسته هاي سينه زني و عزاداري به تعظيم شعائر ديني مي پردازند.در شهر كربلا، اربعين حسيني عظمت و شكوه خاصي دارد و دسته هاي عزادار، مراسمي پرشور بر پا مي كنند.

در نخستين اربعين شهادت امام حسين «ع»، جابر بن عبدالله انصاري و عطيه عوفي موفق به زيارت تربت و قبر سيد الشهدا شدند.بنا به برخي نقلها، در همان اربعين، كاروان اسراي اهل بيت «ع» در باز گشت از شام و سر راه مدينه، از كربلا گذشتند و با جابر ديداركردند.البته برخي از مورخان هم آن را نفي كرده و نپذيرفته اند.از جمله مرحوم محدث قمي در «منتهي الآمال» دلايلي ذكر مي كند كه ديدار اهل بيت از كربلا در اربعين اول نبوده است.[2] بعضي از علما نيز در اين باره تحقيق مبسوط و مستقلي انجام داده اند كه منتشرشده است.[3] به هر حال، تكريم اين روز و احياي خاطره غمبار عاشورا، رمز تداوم شور عاشورايي در زمانهاي بعد بوده است.در تاريخ انقلاب اسلامي ايران نيز، سنت احياي اربعين تاثير مهمي در شور گستري در شهرها داشت و در چهلم شهداي حادثه قم (درتاريخ 19 دي 1356 ش) مردم مسلمان تبريز قيام كردند و شهيد دادند.در اربعين شهداي تبريز، شهرهاي ديگر مجلس يادبود گرفته، تظاهرات كردند و همين گونه اربعينها به هم وصل شد و سراسر ايران به نهضت پيوست، تا آنكه انقلاب اسلامي در 22 بهمن سال 1357 ش به پيروزي رسيد.اين به بركت الهام گيري از

فرهنگ شهادت و ايثار خون بود كه ملت قهرمان ايران، از عاشورا گرفته بود. «اربعين»، تداوم «عاشورا» بود و «ذكر»، رسالت بازماندگان پس از «خون» و «شهادت». به ياد كربلا دلها غمين است

دلا خون گريه كن چون اربعين است پيام خون، خطاب آتشين است

بقاء دين، رهين اربعين است كه تاريخ پر از خون و شهادت

سراسر اربعين در اربعين است بسوز اي دل كه امروز اربعين است

عزاي پور ختم المرسلين است مرام شيعه در خون ريشه دارد

نگهباني ز خط خون چنين است

----------------------------------------------

پي نوشتها :

[1] ر.ك: «اربعين در فرهنگ اسلامي»، سيد رضا تقوي، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي.

[2] منتهي الآمال، ج 1، حوادث بازگشت اسرا.

[3] تحقيقي درباره اولين اربعين حضرت سيد الشهداء، شهيد قاضي طباطبايي.

راه افتاد و پس از چهار روز پياده روي به كربلارسيد.حركت موكبهاي پياده و شعارهاي طول راه و سخنرانيهاي متعدد، همه نوعي معارضه با حكومت بعث بود.امواج گسترده مردمي با شعار «ابد و الله ما ننسي حسينا» (به خدا قسم، هرگز حسين را فراموش نخواهيم كرد) به راه افتاده بود.نيروهاي دولتي براي جلوگيري از رسيدن زائران به كربلا، برنامه هاي مختلفي داشتند و درگيريهايي پيش آمد وشهدايي بر خاك افتادند.وقتي هم به كربلا رسيدند، حوادثي شديدتر پيش آمد و كساني كشته و جمع بسياري دستگير شدند و نهضت شيعي اربعين آن سال، در خاطره تاريخ ثبت شد و مبدا الهام و شور گستري براي سالهاي بعد گرديد.اين حادثه در سال 1356 ش بود.[1] .

--------------------------

پي نوشتها :

[1] در كتاب «انتفاضة صفر الاسلاميه» به قلم رعد الموسوي كه خود از شاهدان حادثه بوده است، مبسوط اين حادثه نقل شده است.در مجله پيام انقلاب نيز در سال 64 و 65 (شماره هاي 156 تا 163) گزارشي مفصل از آن اربعين سرخ آمده است، در سلسله مقالات «زيارت» به قلم نويسنده.

ستاره شناسان كه در دربار نمرود مقامي شامخ داشت، روزي به عرض رسانيد كه نجوم دلالت مي كنند كه به زودي شخصي قيام مي كند و بساط بت پرستي را واژگون مي سازد و مردم را به دين جديدي دعوت مي كند، نمرود پرسيد: از چه سرزميني قيام مي كند؟ گفت: از همين سرزمين ولي تاكنون، نطفه ي او منعقد نشده و پا به رحم مادر نگذاشته.

نمرود براي پيشگيري از اين موضوع، دستور اكيد صادر كرد كه بين زنان و مردان جدايي بيندازند، تا نطفه ي او بسته نشود و چنين شخصي پا به عرصه ي وجود نگذارد، نمرود نادان گمان مي كرد با اين اقدام عاجزانه مي تواند در برابر اراده ي ازلي و خواست خداوندي سدي ايجاد كند و مانع اجراي قضاي الهي شود.

در همان محيط پر خفقان نطفه ي ابراهيم بسته شد و مادرش به او حامله گرديد ولي آثار حمل در او آشكار نگشت، مدت حمل به سر رسيد و مادرش براي وضع حمل، سر به بيابان نهاد و از ترس مأمورين نمرود به غار كوهي پناهنده شد و ابراهيم در همان غار چشم به جهان گشود، مادرش دريچه ي غار را با سنگ محكم كرد و به شهر بازگشت، خداوند عالم از انگشت ابراهيم چشمه هاي شير جاري ساخت و مواد غذايي لازم را به او رسانيد تا ابراهيم كم كم بزرگ شد و چون به سيزده سالگي رسيد محرمانه، با مادرش به شهر آمد.

آزر، عموي ابراهيم يكي از بت تراشهاي معروف بابل بود و پسرانش بت فروش بودند، آزر وقتي ابراهيم را ديد او را با فرزندان خود به فروش بت فرستاد، ابراهيم ريسمان به گردن بتها مي بست و روي زمين مي كشيد و

در خاك و گل و لاي آلوده مي نمود و فرياد مي زد: مردم بياييد و بت هايي را كه نه جان دارند و نه فهم و ادراك و قادر بر هيچگونه نفع و ضرري نيستند از من خريداري كنيد. طرز رفتار ابراهيم نسبت به بت ها بنظر بت پرستان اهانت آميز مي آمد و كار به جايي رسيد كه آزر ابراهيم را نصيحت كرد و چون بي اثر بود، او را به زندان انداخت.

ابراهيم را خداوند متعال براي راهنمايي مردم گمراه و بت پرست بوجود آورد و او را به مقام شامخ پيامبري و نبوت مفتخر فرمود، ابراهيم دلي مملو از ايمان به خدا داشت و ذره اي شك و ترديد در مورد قدرت پروردگار در قلبش راه نداشت ولي براي اينكه حقايق اشياء بر او روشن شود و بصيرتش افزون گردد، از خدا درخواست كرد كه به او بنماياند چگونه مردگان را زنده مي كند، خطاب آمد كه مگر تو ايمان به بعثت نياورده اي؟ ابراهيم گفت: چرا، ايمان آورده ام ولي مايل هستم ببينم تا اطمينان و يقينم كامل گردد، چون ابراهيم حقيقتا غرضش اطمينان خاطر بود، خداوند به او وحي فرستاد كه چهار پرنده بگير و پس از كشتن آنها همه را در هم بكوب و سپس آن را به چند قسمت تقسيم كن و هر قسمتي را بر سر كوهي بگذار و يك يك آنها را بخوان، تا به اذن خدا زنده شوند و نزد تو آيند.

ابراهيم فرمان خدا را به كار بست و پس از كشتن و كوبيدن و تقسيم كردن گوشتهاي درهم آميخته ي پرندگان، آنها را صدا زد، از هر جا جزيي جمع آمد و به هم متصل

گرديد و جان در آن دميده شد و پرندگان ديگر بار زنده شدند.

ابراهيم مأموريت الهي و آسماني خود را شروع كرد و در آغاز كار، عمويش آزر را به سوي خدا و پرستش پروردگار يگانه دعوت نمود، دلائل و براهين توحيد را با منتهاي ادب به آزر گوشزد كرد، آزر با تندي و خشونت به او پاسخ داد و او را از نزد خود راند، ابراهيم كه در ابتداي كار با شكست مواجه شده بود، با دلي افسرده از نزد آزر خارج شد ولي روش آزر او را سست نكرده بلكه تصميم او را، دائر بر راهنمايي و هدايت قوم محكم تر ساخته بود، ابراهيم نزد قوم آمد و براي اينكه به آنان بفهماند بت پرستي راه خطا و گمراهي است نخست از آنها پرسيد: شما چه چيز را پرستش مي كنيد؟ قوم گفتند: معبود ما بتها هستند كه به پرستش آنها قيام مي نمائيم و حوائج خود را از آنها مي خواهيم و در هنگام بروز حوادث ناگوار به آنها پناهنده مي شويم.

ابراهيم پرسيد: آيا بتها سخنان شما را مي شنوند و نفع و ضرري از آنها ساخته است؟ گفتند: نه، بلكه چون پدران ما بتها را مي پرستيدند ما هم به پيروي از روش آنها بت مي پرستيم. ابراهيم گفت: هم شما و هم پدران شما در گمراهي آشكار بوده ايد و اين بتهاي سنگي و چوبي كه مالك سود و زيان خود نيستند شايستگي پرستش را ندارند، پرستش مخصوص پروردگار يگانه اي است كه خالق آسمانها و زمين و مدبر امور آنها است.

سپس ابراهيم در مقام بيان قدرت خداوند برآمد و گفت پروردگار بزرگ آن كس است كه مرا آفريده است، پس

او مرا هدايت مي كند و او است كه مرا آب و غذا مي دهند و چون بيمار شوم مرا شفا مي بخشد و او است كه مرا مي ميراند و سپس زنده مي گرداند و او است كه من اميدوارم در روز قيامت مرا بيامرزد.

ابراهيم، با اين بيانات، مردم را به پرستش خداوند دعوت كرد، ولي قوم در برابر دلايل ابراهيم، يك مشت حرفهاي بيهوده و پوچ تحويل دادند و حاضر نشدند از بت پرستي دست بردارند، از اين رو، ابراهيم درصدد برآمد بت ها را بشكند و عملا به مردم نادان بفهماند كه اين بت هاي بي جان و ناتوان، لايق پرستش نيستند.

نمروديان عيدي داشتند كه همه ساله در آن روز مراسم مخصوصي را اجرا مي كردند و آن روز را در خارج شهر به سر مي بردند، چون ايام عيد فرا رسيد عموم مردم از شهر خارج شدند. ابراهيم به عنوان كسالت از رفتن، خودداري كرد و در شهر ماند.

شهر از ساكنين خالي شد و همه ي مردم از پير و جوان به خارج شهر رفتند، ابراهيم چون شهر را خالي و بتكده را بدون نگهبان يافت قدم در بتكده گذاشت و در آن سالن مجلل كه به انواع زينت ها آراسته شده و بت ها برحسب رتبه و مقام در جايگاه خود قرار داشتند، به تماشا پرداخت سپس با تمسخر و تحقير به آنها نگريست، سپس به شكستن آنها پرداخت و تنها بتي كه از تبر ابراهيم در امان ماند، بت بزرگ بود و آن هم به اين منظور سالم ماند كه پايه ي استدلالهاي آينده و موجب تبرئه و نجات او باشد.

قوم پس از انجام مراسم عيد، به شهر بازگشتند و چون وضع درهم

ريخته ي معبد و بتهاي شكسته را ديدند بي اندازه ناراحت و خشمناك شدند و از اهانتي كه نسبت به بتها انجام گرفته بود سخت عصباني گشتند و درصدد بدست آوردن مجرم برآمدند و با هم مي گفتند: چه كسي اين عمل را با خدايان ما كرده است؟! همانا او از ستمكاران است.

بالأخره فهميدند كه اين كار ابراهيم است. ابراهيم شناخته شد و در محلي كه بت پرستان جمع آمده بودند براي محاكمه و انتقام احضار گرديد، از ابراهيم پرسيدند آيا تو اين كار را نسبت به خدايان ما انجام داده اي؟! ابراهيم با بياني محكم گفت: بلكه بت بزرگ اين كار بر سر بتها آورده، از خودشان بپرسيد. نمروديان در برابر اين منطق، جز اينكه به عجز و ناتواني بتها اعتراف كنند چاره اي نداشتند، ابراهيم هم جز اين انتظاري نداشت لذا وقتي كه قوم گفتند: بت ها نمي توانند حرف بزنند و جوابي بگويند، ابراهيم بالافاصله با يك جمله اساس بت پرستي را درهم ريخت و آنها را سرزنش و ملامت كرد و گفت: اف بر شما و بر آن چه مي پرستيد.

نمروديان براي انتقام گرفتن از ابراهيم و ياري خدايان خود، تصميم به سوزانيدن ابراهيم گرفتند و چون جرم ابراهيم به عقيده ي آنان جنبه ي عمومي داشت، بايد عموم طبقات در اين راه تشريك مساعي كنند و از اين ثواب بهره مند گردند، از اين رو همه ي مردم درصدد گرد آوردن هيزم برآمدند و چند روزي نگذشت كه كوهي از هيزم فراهم آمد، آتش افروختند و شعله ي آن به آسمان بالا رفت، آن قدر هيزم زياد بود كه آتشي عظيم و خطرناك در بيابان ايجاد شد و حرارت آتش به حدي رسيد

كه هيچ كس را ياراي نزديك شدن به آن نبود.

ابراهيم را بوسيله ي منجنيق ميان آتش پرتاب كردند و به اين وسيله آتش دل خود را فرو نشانيدند. ابراهيم در ميان شعله هاي آتش از ديدگان مردم ناپديد شد و غريو شادي از مردم برخاست.

هنگامي كه ابراهيم ميان آتش پرتاب مي شد جبرئيل خود را به او رسانيد و گفت: اي ابراهيم آيا حاجتي داري؟ گفت: به تو حاجتي ندارم ولي به خداوند چرا. سپس از خدا درخواست كرد كه مرا از آتش نجات بده. آتش به فرمان خداوند بر ابراهيم سرد و سلامت گرديد و خطر آتش و حرارت از او برداشته شد.

نمروديان كه اين صحنه را مشاهده مي كردند با اعجاب و تحسين بر اين منظره خيره شدند. مردم كه اين آيت بزرگ الهي را ديدند، به حقانيت دعوت ابراهيم پي بردند و بر آنها ثابت شد كه راه راست، همان است كه ابراهيم به آن دعوت مي كند. اما عناد و دشمني و همچنين حب جاه و مال مانع شد كه به ابراهيم ايمان آورند، بدين جهت اكثر مردم در بت پرستي ماندند و فقط چند نفر انگشت شمار به آن حضرت گرويدند.

هنگامي كه حضرت ابراهيم عليه السلام سوار بر اسب از سرزمين كربلا عبور مي نمود، اسبش به زمين خورد و ابراهيم عليه السلام از اسب افتاد، سرش شكست و خون او جاري شد، آن گاه عرض كرد:پروردگارا چه خطايي از من صادر شد؟ در آن وقت اسبش به سخن درآمد و گفت: يا خليل الله از تو بسيار خجالت مي كشم، بدان كه در اين زمين فرزند خاتم انبياء (امام حسين عليه السلام) كشته مي شود، از اين رو خون تو

جاري گشت تا موافق خون آن جناب شود.

سينه اش خشك شد، هاجر در اطراف آن بيابان به جستجو پرداخت تا شايد آبي پيدا كند و جان فرزند عزيز را نجات دهد اما متأسفانه هر چه بيشتر جست كمتر يافت، نزد اسماعيل برگشت و او راگريان و پريشان ديد.

گريه ي طفل قلب مادر بينوا را پاره مي كرد ولي او هم راه به جايي نداشت، ديگرباره در آن بيابان وحشت آور به كوشش و جستجو پرداخت تا يكسره از يافتن آب نااميد شد، با چشم گريان نزد فرزندش باز آمد، در اين بار حال طفل بسيار خطرناك شده بود و گويا آخرين لحظات زندگي را طي مي كرد، هاجر كنار فرزندش ايستاده به آن منظره ي جانگداز مي گريست كه ناگاه چشمه ي آب زلالي از زير پاي اسماعيل بجوشيد و دل هاجر را غرق شادي و شعف نمود. مادر كنار فرزند، روي زمين نشست و از آن آب، كام خشكيده ي كودك را تازه كرد و خطر را از طفل برطرف نمود، خود هم نوشيد و جان تازه در تنش پديد آمد و شكر خدا را بجا آورد.

كم كم بواسطه ي چشمه ي آب پرندگان در آن سرزمين خشك پيدا شدند و در آن هنگام قبيله ي جرهم كه در آن حوالي سكونت داشتند از پرواز پرندگان متوجه آن چشمه شدند و در كنار آن سكونت كردند. هاجر به آنها انس گرفت و وحشت تنهايي از او زايل گرديد و بدين ترتيب دعاي ابراهيم درباره ي آنها مستجاب شد، زيرا ابراهيم در هنگام حركت از آن سرزمين و وداع با هاجر، روي به درگاه خدا آورد و گفت: «پروردگارا! من بعضي از خاندان و ذريه ي خود را در سرزميني بي آب و علف كنار خانه ي

محترم تو سكونت دادم، تا نماز را برپا دارند. پروردگارا! دلهاي مردم را به سوي ايشان متمايل گردان و از ميوه ها، به ايشان روزي بده، اميد است سپاسگزار باشند».

هاجر با فرزندش اسماعيل در كنار چشمه و در مجاورت طايفه ي جرهم روزگار را به خوشي مي گذرانيد و گاهگاهي هم ابراهيم براي ديدار زن و فرزندش به آن جا مي آمد و از ملاقات آنها نيروئي مي گرفت و توشه اي بر مي داشت تا اسماعيل رشد كرد و به سن جواني رسيد، ابراهيم در خواب ديد كه خدا او را فرمان مي دهد كه با دست خود، فرزندش اسماعيل را قرباني كند.

ابراهيم مي دانست كه خواب او الهامي است از طرف خدا و از وساوس شيطاني دور است، بدين جهت، با قلبي سرشار از ايمان، آماده شد كه فرمان خداوند را اجرا كند، نخست به ديدار اسماعيل شتافت و به وي گفت: پسر جان! من در خواب ديدم كه تو را سر مي برم، نظر تو چيست؟ اسماعيل كه از سلاله ي آن دودمان و فرزند آن پدر بود، بدون ترديد و نگراني گفت: اي پدر! مأموريت خود را انجام بده كه به خواست خدا مرا از زمره ي صابرين خواهي يافت.

در بيابان مني، گونه ي فرزند دلبند خود را بر خاك نهاد و كارد را به دست گرفت، وقتي كه آماده ي قرباني شد، اسماعيل گفت: پدر جان! ريسمان را محكم ببند تا هنگام جان دادن دست و پا نزنم زيرا بيم آن دارم كه از اجرم كاسته شود، و لباسهاي خود را از من دور نگهدار، مبادا قطره هاي خونم به جامه هاي تو ترشح كند و مادرم آن را ببيند و عنان صبر از كفش بيرون

رود و دم كارد را تيز كن و با سرعت سر از بدنم جدا كن تا تحمل آن بر من آسانتر باشد، زيرا مرگ، بسيار سخت و دشوار است. ابراهيم گفت: پسر جان! تو براي اجراي فرمان خدا، نيكو ياوري هستي، سپس كارد را بر گلوي اسماعيل نهاد و به گردش درآورد ولي كارد، به فرمان خداوند از بريدن بازماند و آزاري به گلوي اسماعيل نرساند و از جانب حق تعالي به او وحي رسيد: اي ابراهيم همانا تو انجام وظيفه كردي و مفاد خواب خود را اجرا نمودي و اخلاص و تسليم خود را اظهار داشتي، سپس گوسفندي به عنوان فديه ي اسماعيل از جانب پروردگار رسيد و ابراهيم كارد بر گلوي گوسفند نهاد و او را به جاي فرزند خود قرباني كرد.

اسماعيل در آن سرزمين ازدواج كرد و خداوند فرزنداني به او ارزاني داشت و هاجر، مادر اسماعيل پس از چندي در همان سرزمين از دنيا رفت.

در يك نوبت كه ابراهيم به حجاز آمده بود، به فرزند خود اظهار كرد كه من از طرف خداوند مأمورم در اين بيابان خانه اي بنا كنم، اسماعيل اطاعت و آمادگي خود را اعلام نمود و سپس با اتكا به نيروي خداوندي وسايل لازمه را برداشتند و به محل مأموريت رفتند و با عزمي راسخ شروع به كار كردند و در آن هنگام با خداي خود مي گفتند: «پروردگارا! اين خدمت را از ما بپذير، زيرا كه تو دانا و شنوايي، پروردگارا! ما را توفيق بده كه مسلم باشيم و از ذريه ي ما امتي مسلمان بوجود آور و مناسك حج را به ما تعليم بده و توبه ي ما را بپذير

زيرا تويي خداوند توبه پذير مهربان». اسماعيل از بيابان سنگ حاضر مي كرد و ابراهيم به ساختمان خانه مشغول بود تا ديوارها بالا آمد.

جبرئيل، فرشته ي مقرب خداوند كه در تمام حالات راهنماي ابراهيم بود جايگاه حجرالأسود را نشان داد، زمين را حفر كردند و حجر را بيرون آوردند و ابراهيم با دست خود، آن را در محلي كه اكنون هست نصب نمود و براي كعبه دو درب قرار داد، يكي به سوي مشرق و ديگري به جانب مغرب و چون بناي كعبه تمام شد ابراهيم و اسماعيل اعمال حج را بجا آوردند و سپس ابراهيم دست به دعا برداشت و گفت: «پروردگارا! اين زمين را محل امن و امان قرار ده و اهل آن را از ميوه ها روزي عنايت فرما»

هنگامي كه حضرت اسماعيل عليه السلام گوسفندان را به شريعه ي فرات فرستاد، چوپان براي او خبر آورد چند روز است كه گوسفندان آب نمي آشامند، آن گاه اسماعيل عليه السلام سبب آن را از خداوند سؤال نمود، وحي رسيد كه از گوسفندان سؤال نما. آن وقت اسماعيل عليه السلام از گوسفندان پرسيد كه چرا آب نمي آشاميد؟ گوسفندان به زبان فصيح گفتند: حسين فرزند محمد مصطفي صلي الله عليه و آله و سلم در اين جا با لب تشنه كشته مي شود پس ما به خاطر حزن بر او آب نمي آشاميم.

مي رسد كه «ابوجناب يحيي بن ابي حيه» جريان بردن سر «مسلم» و نامه از سوي «ابن زياد» به «يزيد» را، از برادرش «هاني» كه مأمور اين شقاوت بود، روايت كرده است.

از او در تاريخ طبري، 23 گزارش موجود است كه 9 گزارش از پيكار جمل و صفين و نهروان، به نقل از ديگران آمده است و 9 گزارش در مورد رويدادهاي جانسوز كربلا مي باشد كه 5 گزارش از آنها به نقل از راويان مشخص و 3 گزارش نيز گرچه از راويان نامعلوم است اما آنها نيز در حقيقت مسند است. به طوري كه دريافت مي گردد او دست اندركار رويدادها نبوده اما معاصر آنها زيسته است.

«تهذيب التهذيب» مي گويد: «ابن حبان» او را در زمره ي راويان مورد اعتماد آورده و بسياري از رجال شناسان نيز او را از راويان راستگوي كوفه شمرده اند.

در كدامين ماه و كدامين روز جهان را بدرود خواهد گفت.

و نيز آورده اند كه «ابوحمزه ي ثمالي» و «زراره» و «محمد بن مسلم» هر سه، يكسال پس از رحلت جانسوز ششمين امام نور جهان را بدرود گفتند.

و ديگر رجال شناسان نيز او را چهره اي از چهره هاي مورد اعتماد و درستكار و از ياران شايسته كردار چهار امام گرانمايه؛ حضرت سجاد، باقر، صادق و امام كاظم عليه السلام برشمرده اند....

برق آسايش اينگونه رجز مي خواند: انا برير و ابي خضير

و كل خير فله برير

-----------------------

پي نوشتها :

[1] انصار الحسين، ص 61.

[2] عنصر شجاعت، ج 1، ص 154.

[3] بحار الانوار، ج 45، ص 15.

423، لهوف، ص 116.

و زياني نمي بينم، اين است بهترين كار از برير.» او همچنان حمله مي كرد، و خطاب به دشمن مي گفت:

نزديكتر بياييد اي قاتلان مؤمنين، اي قاتلان فرزندان مجاهدين بدر و اي قاتلان فرزندان رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم.

تا اين كه سي نفر را به هلاكت رسانيد آن گاه يكي از دشمنان به نام يزيد بن معقل براي جنگيدن جلو آمد و خطاب به برير گفت: شهادت مي دهم كه تو از گمراهان هستي، برير گفت: بيا تا خداي را بخوانيم (و مباهله كنيم) و از او بخواهيم هر آن كه باطل هست به دست آن ديگري كه حق است كشته شود.

جنگ ميان برير و يزيد شروع شد، يزيد شمشيري زد ولي اثري نكرد، بعد از آن برير شمشيري بر او فرودآورد كه از كلاه خود يزيد گذشت تا به بيني اش رسيد و هلاك شد.

بنا به روايت بحار برير بن خضير بدست بحير بن اوس الضبي - لعنه الله عليه - به شهادت رسيد و او بر اين جنايت بزرگ، ضمن خواندن اشعاري، افتخار هم مي كرد.

بحير بن اوس را پسر عمي بود، كه او را بر ارتكاب چنين جنايتي، سرزنش كرده و گفت:

اي بحير، برير بن خضير از بندگان صالح خدا بود. او را كشته و افتخار هم مي كني؟! واي بر تو، فرداي قيامت چگونه پروردگارت را ملاقات خواهي كرد؟ بحير از عمل خود پشيمان شده و اشعاري هم در ندامت خود خوانده ولي ديگر سودي نداشت. و حتي «نوار» دختر جابر همسرش هم او را سرزنش كرد، و قسم خورد كه ديگر با او صحبت نخواهد كرد.

بنا به نقل مرحوم سماوي و طبري، برير

بدست رضي بن منقذ و كعب بن جابر ازدي به شهادت رسيد.

برير تلاش زيادي نمود، تا از سرسپردگي عمر بن سعد بن بني اميه بكاهد، ولي موفق نشد.

و لذا در كربلا برير جواب سلام عمر بن سعد را نداد.

ابن سعد گفت: سلام شعار اسلام است، چرا جواب نمي دهي؟

برير گفت: اگر شما مسلمان بوديد اقدام به ريختن خون پسر پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم نمي كرديد.

ابواسحق عمرو بن عبدالله سبيعي حمداني خواهر زاده برير بن خضير بود.

ابواسحق از بزرگان تابعين بوده و چهل سال نماز صبح را با وضوي اول شب خواند و هر شب ختم قرآني مي كرد و از افراد مورد اعتماد حضرت امام زين العابدين عليه السلام بود. مرحوم علامه مجلسي نقل مي كند:

چون عمر بن سعد و اصحابش مهياي جنگ شده و بر مركبهايشان سوار شدند، آنگاه مركب امام حسين عليه السلام را آوردند و آن حضرت سوار شده و با چند نفري از اصحابش بسوي دشمن پيش رفت، و برير بن خضير پيشاپيش آن حضرت حركت مي كرد.

امام عليه السلام به او گفت: اي برير با مردم سخن بگو پس برير پيش رفت و گفت: مردم كوفه! از خدا بترسيد هم اكنون فرزندان و عزيزان رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در ميان شما فرود آمده اند و بگوييد كه رأي شما درباره ي آنها چيست؟ و با آنان چگونه رفتار خواهيد كرد؟

در جواب او گفتند: آنها را بدست ابن زياد خواهيم سپرد. تا درباره آنها حكم كند.

برير گفت: آيا از اهل بيت پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم قبول نمي كنيد كه بسوي مدينه بازگردند؟ واي بر شما اي اهل كوفه! آيا نامه ها و عهدهايي

كه با حسين بن علي عليهماالسلام داشتيد و خدا را بر آن شاهد و گواه گرفتيد فراموش كرده ايد؟ واي بر شما كه اهل بيت پيغمبر خود را به اصرار به عراق دعوت نموديد و گمان كرديد كه جان نثاران آنها خواهيد بود؟!

و آن گاه كه روز امتحان رسيد دست از ياري آنها باز داشتيد و آب فرات را بر روي آنها بستيد، بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم با فرزندانش چه بد رفتار كرديد، شما را چه مي شود؟! خدا روز قيامت سيراب تان نكند چه بد مردمي هستيد.

در جواب او گفتند: ما نمي دانيم چه مي گويي اي برير، پس او گفت: شكر خدا را، كه شما را به خوبي شناختم، خدايا از كارهاي زشت اين مردم بيزارم.

پروردگارا آنان را به جان يكديگر بينداز تا بر تو برآيند در حالي كه بر آنها غضبناك باشي. آخرين جوابشان اين بود كه برير را تير باران كردند.

و او به سوي امام عليه السلام بازگشت، تا اين كه خود آن حضرت پيش رفته و خطبه خواند.

اعمال و گفتار برير در آخرين ساعات عمرش حاكي از ايمان قوي او مي باشد، و لذا در كلامي زيبا خطاب به امام حسين عليه السلام عرض مي كند:

«و الله يابن رسول الله لقد من الله بك علينا ان نقاتل بين يديك تقطع فيك اعضائنا حتي يكون جدك يوم القيامة بين يدينا شفيعا».

«به خدا سوگند اي فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به تحقيق خداوند بر ما به وجود تو منت گذاشت كه توفيق جهاد در محضرت را به ما عطا كرد كه در راه تو قطعه قطعه شده، و به

توفيق شفاعت جدت صلي الله عليه و آله و سلم نايل شويم».

قبل از عاشورا بدستور امام عليه السلام اصحاب نظافت كردند آن گاه برير با عبدالرحمن بن عبد ربه كه در نوبت نظافت كردن بود، مزاح و شوخي مي كرد، عبد الرحمن به برير گفت: الآن چه وقت شوخي است؟!

برير گفت: به خدا سوگند قوم من مي دانند كه من نه در جواني و نه در پيري اهل اباطيل و شوخي نبودم ولي الآن شوخي مي كنم چون تا بهشت فاصله ايي نمانده است. نام برير در زيارت رجبيه وارد شده است. ولي در زيارت ناحيه مقدسه نامي از اين شخصيت مهم به ميان نيامده است.

بي تابي نكن هر چيزي فاني هست - و صبر كردن نزد خداي تعالي بهتر و ثواب زيادي دارد».

بشر بعد از جهاد سختي در روز عاشورا به شهادت رسيد. قبر او در بقعه ي دسته جمعي شهداي كربلا، در پايين پاي سيدالشهداء قرار دارد.

نام او در زيارت رجبيه بدين گونه آمده است: «السلام علي بشر بن عمرو الحضرمي».

عصمت و نبوت از همين درب اصلي مسجد اموي وارد مسجد گشتند...»[1] .

-------------------------------

پي نوشتها:

[1] دايرة المعارف تشيع، ج 3، ص 34.

آل علي، عناد داشتند.

امام صادق «ع» در حديثي فرموده است: پس از كشته شدن حسين بن علي «ع» همه چيز و همه كس بر آن حضرت گريست، مگر سه چيز: بصره، دمشق و آل حكم بن عاص.[3] و اين كلام علي «ع» معروف است كه به ابن عباس، والي آن حضرت بر بصره، نوشت: «اعلم ان البصرة مهبط ابليس و مغرس الفتن...»[4] بدان كه بصره، فرودگاه شيطان و كشتگاه فتنه هاست.

در نهضت عاشورا، امام حسين «ع» به شش نفر از شخصيتهاي بصره نامه نوشت و آنان را به ياري خويش براي گرفتن حق، دعوت كرد.اين شش نفر كه هر كدام، رئيس گروهي بودند، عبارت بودند از: مالك بن مسمع، احنف بن قيس، منذر بن جارود، مسعود بن عمرو، قيس بن هيثم و عمر بن عبيد الله.نامه رسان و پيك امام حسين «ع» براي رساندن اين پيام، غلامش سليمان بود.برخي از اينان، به امام جواب سرد دادند، برخي فرستاده امام را نزدابن زياد فرستادند.از شخصيتهاي بصره، يزيد بن مسعود به نداي امام لبيك گفت و با تشكيل جلسه، قبايل عرب را به ياري آن حضرت دعوت كرد، آنان نيز خوشحال شده، اعلام حمايت كردند.در پي آن نامه اي به امام نوشت و اعلام هر گونه حمايت و ياري كرد. ولي نامه، روز عاشورا وقتي به دست امام حسين «ع» رسيد كه اصحاب و يارانش شهيد شده بودند.از سوي ديگر، يزيد بن مسعود وقتي آماده ياري امام شده بود كه خبر شهادت آن حضرت به بصره رسيد.[5] يزيد بن نبيط بصري نيز به اتفاق دو پسر و غلامش به نداي امام لبيك گفته، خود را به مكه رساندند و از

آنجا همراه امام به كربلا آمدند و شهيد شدند.[6] گرچه برخي از شهداي كربلا از شيعيان بصره بودند، اما بصره در مجموع، موضع شايسته اي در برابر ابا عبدالله «ع» و نهضت او نداشت.سابقه اش نيز در حمايت ازاهل بيت، خوب نبود.

«امروز، مردم بصره اغلب شيعه اثني عشري اند و بخشي هم اخباري.از غلات شيعه هم چون شيخيه و صوفيه در بصره ساكن هستند.اكثر عشاير نواحي اين منطقه، ايراني تبارند و فارسي و تركي را هم مثل عربي مي دانند و با آن تكلم مي كنند.»[7] . ----------------------------------

پي نوشتها:

[1] درباره بناي بصره و تاريخچه و جغرافياي آن ر.ك: «دايرة المعارف تشيع»، ج 3، ص 262 به بعد، عنوان «بصره».

[2] سفينة البحار، ج 1 واژه «بصر».

[3] بحار الانوار، ج 57، ص 205.

[4] همان، ج 33، ص 492، نهج البلاغه (صبحي صالح) نامه 18.

[5] حياة الامام الحسين بن علي، ج 2، ص 327.

[6] همان، ص 328.

[7] ر.ك: دايرة المعارف تشيع، ج 3، ص 266.

از پدر پرسيد: آن جا كه فرزندم كشته مي شودكجاست؟فرمود: كربلاست، سرزمين محنت و رنج بر ما و بر امت... «موضع يقال له كربلاء و هي دار كرب و بلاء علينا و علي الامة[الائمة]...».[3] .

اگر كربلا را سرزمين آزمايش به حساب آوريم، هم آزمايش خلوص، فداكاري و عشق ابا عبدالله «ع» و خاندان و ياران اوست كه در كوره رنجها و شهادتها و داغها و مصيبتها، جوهره ذاتي و بعد متعالي آنان و ميزان صدق عقيده و ادعايشان به ظهور رسيد، هم آزمايشگاه كوفيان و مدعيان نصرت و ياري و نيز حكام اموي بود كه نسبت به فرزند پيامبرو حجت الهي آنگونه رفتار كردند.ابا عبدالله «ع» نيز در اشاره به جنبه آزموني بلاها دركشف جوهره دينداري و ميزان تعهد، در خطابه اي كه در منزلگاه «ذو حسم» (و بقولي دركربلا) ايراد نمود، فرمود: «... ان الناس عبيد الدنيا و الدين لعق علي السنتهم يحوطونه ما درت معايشهم فاذا محصوا بالبلاء قل الديانون».[4] مردم بنده دنيايند و دين بر زبانشان شيرين است و تا زندگيهاشان بچرخد و آسوده باشند، دم از دين مي زنند.اما آنگاه كه با «بلا» آزموده شوند، دينداران اندك مي شوند.

چه آزمايشي سخت تر از اينكه حجت خدا را در محاصره دشمنان ببينند و بخاطر دنياطلبي و بيم از مرگ، دست از ياري او بردارند!به همين جهت، وقتي امام در طول راه از بعضي ياري خواست و آنان روحيه فداكاري و جهاد در ركاب امام را نداشتند، حضرت فرمود كه از منطقه دور باشند، چرا كه هر كس نداي نصرت خواهي امام را بشنود و ياري نكند، گرفتار عذاب الهي خواهد شد، «فو الله لا يسمع واعيتنا احد و لا ينصرنا الا (هلك)

البه الله في نار جهنم».[5] .

به علاوه، آزمايش بزرگ كربلا، براي اهل بيت و حسين بن علي «ع» نيز وسيله قرب به خدا و ترفيع درجه بود، آنگونه كه حضرت ابراهيم و اسماعيل با فرمان «ذبح»، آزمايش شدند و نيز، ابراهيم، به فرمان الهي مامور شد خانواده خود را در دشت بي آب و خشك، تنها بگذارد، و نيز با آتش نمروديان آزمايش شد و در دل شعله ها رفت.

سيد الشهدا «ع» نيز هفتاد و دو قرباني به مسلخ عشق آورد، خودش نيز «ذبح عظيم» بود و قرباني آل الله.فرزندان و اهل بيت او نيز در صحراي طف، گرفتار امواج بلا و عطش شدند، و همه در آزمايشگاه كربلا، رو سفيد و پيروز از آزمون برآمدند و كلام حسين «ع» در واپسين لحظات، حكايتگر رضا و تسليم بود «الهي رضي بقضائك و تسليما لامرك». در سخنراني فاطمه دختر امام حسين «ع» نيز اشاره است به اينكه كربلا هم مايه آزمون براي امت پيغمبر بود و هم براي عترت.ديگران امتحان بدي دادند، اما اهل بيت از اين امتحان رو سفيد درآمدند: «فانا اهل بيت ابتلانا الله بكم و ابتلاكم بنا فجعل بلاءنا حسنا»[6] اينگونه است كه مي توان به عاشورا، از بعد «بلا» هم نگريست و «ابتلا» را زمينه جلوه بعدالهي شهيدان راه خدا دانست.زائر حسين «ع» نيز بايد تمثيلي از شدايد و رنجها و سوز وگدازها و خوف و عطشها را در خويش پديد آورد و كربلايش «كرب» و «بلا» باشد. دلا خون شو كه خوبان اين پسندند

دلا، خوبان دل خونين پسندند

------------------------------

پي نوشتها:

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 91.

[2] بحار الانوار، ج 44، ص 253.

[3] همان، ص

264.

[4] تحف العقول، حراني، ص 245 (چاپ جامعه مدرسين).

[5] بحار الانوار، ج 44، ص 379، انساب الاشراف، ج 3، ص 174.

[6] رياض القدس، ج 2، ص 341.

داشتند[2] روز تاسوعا كه امام، او را براي مهلت گرفتن نزد سپاه كوفه فرستاد، تعبير والا و بالاي «بنفسي انت يا اخي» [3] (جانم فدايت اي برادر) به كار برد.

روز عاشورا، سه برادر ديگر عباس پيش از او به شهادت رسيدند.وقتي علمدار كربلا از امام حسين «ع» اذن ميدان طلبيد حضرت از او خواست كه براي كودكان تشنه و خيمه هاي بي آب، آب تهيه كند.ابو الفضل «ع» به فرات رفت و مشك آب را پر كرد و در بازگشت به خيمه ها با سپاه دشمن كه فرات را در محاصره داشتند درگير شد و دستهايش قطع گرديد و به شهادت رسيد. البته پيش از آن نيز چندين نوبت.همركاب با سيد الشهدا به ميدان رفته و با سپاه يزيد جنگيده بود.عباس، مظهر ايثار و وفاداري و گذشت بود.وقتي وارد فرات شد، با آنكه تشنه بود، اما بخاطر تشنگي برادرش حسين «ع» آب نخورد و خطاب به خويش چنين گفت: يا نفس من بعد الحسين هوني

و بعده لا كنت ان تكوني هذا الحسين وارد المنون

و تشربين بارد المعين تالله ما هذا فعال ديني و سوگند ياد كرد كه آب ننوشد.[4] وقتي دست راستش قطع شد، اين رجز را مي خواند: و الله ان قطعتموا يميني

اني احامي ابدا عن ديني و عن امام صادق اليقين

نجل النبي الطاهر الامين و چون دست چپش قطع شد، چنين گفت: يا نفس لا تخشي من الكفار

و ابشري برحمة الجبار مع النبي السيد المختار

قد قطعوا ببغيهم يساري فاصلهم يا رب حر النار شهادت عباس، براي امام حسين بسيار ناگوار و شكننده بود.جمله پر سوز امام، وقتي كه به بالين عباس رسيد، اين بود: «الآن انكسر ظهري و

قلت حيلتي و شمت بي عدوي».[5] و پيكرش، كنار «نهر علقمه» ماند و سيد الشهدا به سوي خيمه آمد و شهادت او را به اهل بيت خبر داد. هنگام دفن شهداي كربلا نيز، در همان محل دفن شد.از اين رو امروز حرم ابا الفضل «ع» با حرم سيد الشهدا فاصله دارد.

مقام والاي عباس بن علي «ع» بسيار است.تعابير بلندي كه در زيارتنامه اوست، گوياي آن است. اين زيارت كه از قول حضرت صادق «ع» روايت شده، از جمله چنين دارد: «السلام عليك ايها العبد الصالح المطيع لله و لرسوله و لامير المؤمنين و الحسن و الحسين...

اشهد الله انك مضيت علي ما مضي به البدريون و المجاهدون في سبيل الله المناصحون في جهاد اعدائه المبالغون في نصرة اوليائه الذابون عن احبائه...»[6] كه تاييد و تاكيدي بر مقام عبوديت و صلاح و طاعت او و نيز تداوم خط مجاهدان بدر و مبارزان با دشمن و ياوران اولياء خدا و مدافعان از دوستان خداست.امام سجاد «ع» نيز سيماي درخشان عباس بن علي را اينگونه ترسيم فرموده است: «رحم الله عمي العباس فلقد آثر و ابلي و فدا اخاه بنفسه حتي قطعت يداه فابدله الله عز و جل بهما جناحين يطير بهما مع الملائكة في الجنة كماجعل جعفر بن ابي طالب.و ان للعباس عند الله تبارك و تعالي منزلة يغبطه بها جميع الشهداء يوم القيامة»[7] .كه در آن نيز مقام ايثار، گذشت، فداكاري، جانبازي، قطع شدن دستانش ويافتن بال پرواز در بهشت، همبال با جعفر طيار و فرشتگان مطرح است و اينكه: عمويم عباس، نزد خداي متعال، مقامي دارد كه روز قيامت، همه شهيدان به آن غبطه مي خورند و رشك مي برند. عباس يعني تا شهادت

يكه تازي

عباس يعني عشق، يعني پاكبازي عباس يعني با شهيدان همنوازي

عباس يعني يك نيستان تكنوازي عباس يعني رنگ سرخ پرچم عشق

يعني مسير سبز پر پيچ و خم عشق جوشيدن بحر وفا، معناي عباس

لب تشنه رفتن تا خدا، معناي عباس[8] . در زيارت ناحيه مقدسه نيز از زبان حضرت مهدي «ع» به او اينگونه سلام داده شده است: «السلام علي ابي الفضل العباس بن امير المؤمنين، المواسي اخاه بنفسه، الآخذ لغده من امسه، الفادي له، الواقي الساعي اليه بمائه، المقطوعة يداه...»[9] سلام بر عباس، كه با جانش در راه برادر مواسات و ايثار كرد، آنكه از امروزش براي فردايش بهره گرفت، خود را فداي برادر كرد و با آبرو براي او تلاش كرد... كربلا كعبه ي عشق است و من اندر احرام

شد در اين قبله ي عشاق، دو تا تقصيرم دست من خورد به آبي كه نصيب تو نشد

چشم من داد از آن آب روان تصويرم بايد اين ديده و اين دست دهم قرباني

تا كه تكميل شود حج من و تقديرم[10] .

---------------------------

پي نوشتها :

[1] لغت نامه دهخدا.

[2] اليوم نامت اعين بك لم تنم

و تسهدت اخري فعز منامها.

[3] ارشاد، ج 27 ص 90.

[4] بحارالانوار، ج 45، ص 41.

[5] معالي السبطين، ج 1، ص 446.مقتل خوارزمي، ج 2، ص 30.

[6] مفاتيح الجنان، ص 435.

[7] سفينة البحار، ج 2، ص 155.

[8] خليل شفيعي.

[9] بحارالانوار، ج 45، ص 66.

[10] اي اشكها بريزيد، حسان، ص 210.درباره زندگي عباس بن علي عليه السلام.ر.ك: «العباس بن علي»، باقر شريف القرشي، 214 صفحه، دار الكتاب الاسلامي و «عباس بن علي»، جواد محدثي، از سري آشنايي با اسوده ها.

علي بن الحسين، زين العابدين «ع»، فرزند سيد الشهدا «ع» كه در حادثه كربلا حضور داشت و بعلت بيماري در خيمه بستري بود وهمراه با اهل بيت، پس از شهادت امام حسين «ع» به اسيري رفت و با حالتي دشوار وغمبار، كه غل و زنجير به دست و گردن آن حضرت بسته بودند، به كوفه و از آنجا به شام برده شد.در كاخ يزيد هم خطبه بسيار مهمي ايراد كرد كه چهره يزيد افشا شد و مردم شام نسبت به ماهيت حادثه كربلا آگاه شدند.امام سجاد «ع» در سال 38 هجري در مدينه به دنياآمد.در حادثه كربلا حدود 24 سال داشت، پس از شهادت پدر نيز مدت 35 سال امامت كرد.مادرش شهربانو دختر يزدگرد بود.در حادثه كربلا آن حضرت ازدواج كرده و داراي فرزند بود و فرزند خردسالش امام باقر «ع» هم در كربلا بود.[1] .

نقش عمده آن حضرت در نهضت عاشورا، پيام رساني خون شهيدان كربلا و حفظ دستاوردهاي آن انقلاب خونين و اهداف پدر، از تباه شدن و تحريف گشتن بود.اين رسالت، در قالب ايراد خطبه ها توسط آن حضرت و عمه اش زينب «ع» انجام گرفت.

سخنان امام سجاد در بارگاه يزيد، چنان او را به خشم آورد كه دستور كشتنش را داد، اما حضرت زينب، جان خود را سپر بلا قرار داد و نگذاشت.در دفن اجساد شهداي اهل بيت در كربلا، به ياري طايفه بني اسد آمد و پس از خاكسپاري پيكر سيد الشهدا «ع» روي قبر آن حضرت نوشت: «هذا قبر الحسين بن علي بن ابي طالب، الذي قتلوه عطشانا غريبا»[2] اين قبر حسين بن علي است. كسي كه او را تشنه و غريب شهيد كردند.

پس از عاشورا،

حضرت سجاد «ع» دوران بسيار سخت و خفقان باري را با خلفاي اموي سپري كرد.وليد بن عبد الملك و هشام بن عبد الملك، از خلفاي معاصر او بودند. داستان زيارت آن حضرت و بوسيدنش حجر الاسود را و شعرهاي بلند فرزدق در ستايش او (هذا الذي تعرف البطحاء وطاته...) معروف است. «صحيفه سجاديه» مجموعه اي از دعاهاي آن حضرت است كه اينك در دست ما بعنوان گنجينه اي از معارف ديني موجود است.آن حضرت در سال 95 هجري با دسيسه وليد بن عبد الملك به شهادت رسيد و دربقيع، مدفون شد.براي آشنايي با زندگي، شخصيت و فضايل بيشمارش بايد به كتابهاي مستقل و مفصلتر مراجعه كرد.[3] . ----------------------------

پي نوشتها :

[1] اعيان الشيعه، ج 1، ص 635.

[2] حياة الامام زين العابدين، ص 166.

[3] از جمله «الامام زين العابدين»، عبد الرزاق المقرم، «حياة الامام زين العابدين»، باقر شريف القرشي، «سيرة الائمة الاثني عشر» هاشم معروف الحسني، «بحار الانوار» ج 46، «زندگاني زين العابدين» سيد جعفر شهيدي و... .

كردند.از روز هفتم محرم، عمر سعد كسي را به نام عمرو بن حجاج با پانصدسوار بر شريعه فرات مامور كرد.آنان فرات را در محاصره خويش قرار دادند و از سه روزبه شهادت امام حسين «ع» مانده، مانع آب برداشتن اصحاب او از فرات شدند.[1] اين كار كه به تشنگي امام و اصحاب و فرزندانش در روز عاشورا انجاميد، از سوزناكترين حادثه هاي كربلا بود و امام و ياران و اطفالش لب تشنه ماندند. --------------------

پي نوشتها:

[1] اعيان الشيعه، ج 1، ص 599، الكامل في التاريخ، ج 2، ص 556.

شد و سيب و گلابي مانده بود.با شهادت علي «ع» گلابي هم ناپديد شد و سيب به همان حالت باقي ماند.امام حسن «ع» مسموم و شهيد شد و سيب همچنان باقي بود تا روزي كه (در كربلا) آب را به روي ما بستند.من هر گاه تشنه مي شدم آن را مي بوييدم، سوز عطش من تسكين مي يافت.چون تشنگي ام شدت يافت، بر آن دندان زدم و ديگر يقين به مرگ پيدا كرده بودم.

امام سجاد «ع» مي فرمايد: اين سخن را پدرم يك ساعت قبل از شهادتش فرمود.چون شهيد شد، بوي سيب در قتلگاه به مشام مي رسيد.دنبال آن گشتيم و اثري از سيب نبود، ولي بوي آن پس از حسين «ع» باقي بود.قبر حسين را زيارت كردم و ديدم بوي آن سيب از قبر او به مشام مي رسد.پس هر يك از شيعيان ما كه زيارت مي كنند، اگر بخواهند آن رابشنوند، هنگام سحر در پي زيارت بروند، كه اگر مخلص باشند، بوي آن سيب را استشمام مي كنند.[2] . ----------------------------

پي نوشتها:

[1] نام شخصي خوش سيما بود كه جبرئيل، اغلب به صورت او آشكار مي شد.

[2] بحار الانوار، ج 43، ص 289.نيز ر.ك: مناقب، ابن شهر آشوب، ج 3، ص 391.

اطاعت و پذيرش حكومت را داشت و بيعت كننده با حاكم، نمي توانست با او به مخالفت و جنگ بپردازد و آنگاه كه علني انجام مي گرفت، مردم، بيعت كننده را طرفدار خليفه و حاكم مي شناختند و پس گرفتن بيعت، معمول و مقبول نبود، چون هم جانش در خطر مي افتاد، هم آبرويش.در تاريخ اسلام، بيعت عقبه، بيعت رضوان و... وجود داشت.قرآن، بيعت مردم را با پيامبر، بيعت با خدا مي داند: «ان الذين يبايعونك انما يبايعون الله، يد الله فوق ايديهم فمن نكث فانما ينكث علي نفسه...»[1] درباره بيعت زنان مؤمن با پيامبر، مي خوانيم: «اذا جاءك المؤمنات يبايعنك... فبايعهن»[2] كه مواد بيعت را هم مطرح مي كند.

بيعت، دست دادن با كسي به عنوان عهد و پيمان بر امري است و سوگندي است براي وفاداري به يك نظام و حاكم.دست در دست حاكم و امير و والي يا نماينده او گذاشتن بيعت تلقي مي شود و بيعت در اسلام، نه به عنوان روش انتخاب رهبر، بلكه به مثابه عامل تحكيم حكومت يك امام و رهبر شايسته تلقي مي گردد، آن هم بر محور شرع و قانون خدا.به فرموده علي «ع» در نهج البلاغه «لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق».در كتب حديث، باب خاصي براي آن گشوده اند كه حاكي از اهميت آن در نظام سياسي و اجتماعي اسلام است.[3] از اين رو، پس از وفات پيامبر اسلام، موضوع بيعت كردن و بيعت گرفتن از مردم به نفع حكومت، حساسيت سياسي فوق العاده اي يافت و در سقيفه خود را نشان داد.

طبق همين اصل، علي «ع» و ياران همدل او را مي خواستند به بيعت وادارند.خود آن حضرت نيز پس از مرگ عثمان، با بيعت مردم با

وي، خلافت را عهده دار شد.

بيعت گرفتن معاويه به نفع پسرش يزيد، در زماني كه هنوز خودش زنده بود، آن هم با تهديد و ارعاب و زور، از نقاط ننگ سلطه امويان است.معاويه در سال 59 از مردم شام و چهره هاي معروف قبايل، به نفع يزيد به عنوان وليعهد خويش بيعت گرفت و نامه دعوت به بيعت را به شهرهاي ديگر هم نوشت.البته مورد اعتراضهايي هم قرار گرفت.ولي مخالفان را سركوب مي كرد.[4] پس از مرگ معاويه نيز، يزيد به والي مدينه نامه نوشت كه به هر صورت از حسين بن علي «ع» بيعت بگيرد.امام حسين نيز كه يزيد را شايسته خلافت نمي دانست، از بيعت امتناع داشت و مي فرمود: «مثلي لا يبايع مثل يزيد». كسي مثل من با مثل يزيد بيعت نمي كند.

در دوراني هم كه سيد الشهدا در مكه بود، در پي نامه ها و دعوتهاي كوفيان براي عزيمت به آنجا، آن حضرت مسلم بن عقيل را فرستاد.شيعيان كوفه نيز با نماينده امام حسين بيعت كردند.تعداد بيعتگران كوفه با مسلم را 18 هزار تا 25 هزار هم نوشته اند.[5] .

«برداشتن بيعت» از سوي امام يا والي، در واقع آزاد گذاشتن بيعتگر نسبت به تعهدي بودكه با بيعت سپرده بود. امام حسين «ع» شب عاشورا، ضمن خطبه اي وفاي ياران را ستود و برايشان پاداش الهي طلبيد، آنگاه بيعت را با اين جملات از آنان برداشت تا هر كه مي خواهد، از پوشش شب استفاده كرده، صحنه را ترك گويد: «الا و اني قد اذنت لكم فانطلقوا جميعا في حل ليس عليكم حرج مني و لا ذمام، هذا الليل قد غشيكم فاتخذوه جملا».[6] البته ياران يكايك برخاسته و با نطقهاي پرشوري

اعلام وفاداري كردند و آن شب، كسي نرفت.سخن مسلم بن عوسجه، زهير، فرزندان مسلم بن عقيل و ديگران معروف است.[7] . ---------------------

پي نوشتها:

[1] فتح، آيه 10.

[2] ممتحنه، آيه 12.

[3] باب لزوم البيعة و كيفيتها و ذم نكثها (بحار الانوار، ج 64، ص 181، چاپ بيروت).

[4] مروج الذهب، ج 3، ص 27.درباره بيعت گرفتن معاويه براي يزيد، ر.ك: الغدير، ج 10، ص 242.

[5] مقتل الحسين، مقرم، ص 168.

[6] بحار الانوار، ج 44، ص 393.

[7] همان. (پيرامون «بيعت»، به بحث مفصل در «دايرة المعارف تشيع» ج 3، ص 581 مراجعه كنيد.).

و بي وفايي آن مردم بود.اين ذهنيت، همچنان باقي است.از شعارهاي مردم ايران پس از پيروزي انقلاب اسلامي و در ايام جنگ تحميلي، در حمايت از رهبري اين بود كه «ما اهل كوفه نيستيم، امام تنها بماند»، «ما اهل كوفه نيستيم، علي تنها بماند.». ------------------------

پي نوشتها:

[1] موسوعة كلمات الامام الحسين، ص 467.

آن هنگام، حضرت سجاد «ع» آمد و پيكر اهل بيت و اصحاب را يك به يك به آنان شناساند و آنان در دفن شهدا، حضرت را ياري كردند و براي خويش، افتخار آفريدند.در «دايرة المعارف تشيع» آمده است:

«بني اسد، نام تيره اي از قبايل عرب، از فرزندان اسد بن خزيمه بن مدركه... اين قبيله توفيق و افتخار دفن پيكر مطهر حضرت سيد الشهدا و انصار آن حضرت را پس از واقعه كربلا در سال 61 ق.داشتند.جمعي از اصحاب، علما، شعرا و زعماي اماميه از اين قبيله برخاسته اند.برخي از همسران پيامبر اكرم «ص» نيز از همين قبيله بوده اند.اين قبيله درسال 19 هجري از بلاد حجاز به عراق رفته، در كوفه و غاضريه از نواحي كربلا سكونت كردند.از قبايل سلحشور عرب محسوب مي گردند.هنگام بناي كوفه، اين قبيله محله خاصي را در جنوب مسجد كوفه به خويش اختصاص دادند.در سال 36 هجري در جنگ جمل، با علي «ع» بيعت كردند و در كنار آن حضرت جنگيدند.در قيام عاشورا در سال 61به سه دسته تقسيم شدند: موافق با حضرت و مخالف و بي طرف.حبيب بن مظاهر، انس بن حرث، مسلم بن عوسجه، قيس بن مسهر، موقع بن ثمامه و عمرو بن خالد صيداوي از سران موافق بودند و حرملة بن كاهل اسدي، قاتل طفل شير خوار، از سران مخالف بود. گروهي از دسته سوم (بي طرفها) پس از شهادت حسين، زنانشان بر ميدان جنگ گذر كرده و اجساد را ديدند و تحت تاثير قرار گرفتند و به سرزمين خود رفته، مردان را جهت دفن اجساد، خبر كردند.ابتدا زنان بيل و كلنگ به دست گرفته به طرف كربلا روان شدند.پس ازمدتي وجدان مردان بني اسد بيدار

گشت و به خود آمدند و به دنبال زنان راه افتاده به دفن اجساد امام و يارانش پرداختند.اين فداكاري سبب شهرت آنان شد و از آن پس شيعيان به نظر احترام و محبت به قبيله بني اسد مي نگرند».[2] . ---------------------

پي نوشتها :

[1] مروج الذهب، ج 3، ص 63.

[2] دايرة المعارف تشيع، ج 3، ص 340.

بود، از زمان امام حسن مجتبي «ع» تا زمان روي كار آمدن سفاح، يعني 90 سال و 11 ماه و 13 روز دقيقا طول كشيد.بعضي آيه «ليلة القدر خير من الف شهر» را بر هزار ماه حكومت آنان تاويل كرده اند.[5] ابو سفيان، در اولين روز به خلافت رسيدن عثمان به او توصيه كرد كه: پس ازقبيله تيم وعدي (كه ابو بكر و عمر از آن بودند) اينك حكومت به دست تو افتاده است، آن را همچون توپي در ميان بني اميه دست به دست بگردان.اين سلطنت است نه چيز ديگر، من به بهشت و جهنمي باور ندارم.[6] .

امويان سنت رسول خدا را تغيير دادند.خود پيامبر پيشگويي كرده بود كه چنين خواهد شد: «ان اول من يبدل سنتي رجل من بني امية» اين شعر نيز كه بي اعتقادي امويان را به خدا و قيامت و وحي مي رساند، از زبان يزيد نقل شده است كه: لعبت هاشم بالملك فلا

خبر جاء و لا وحي نزل[7] . در زيارت عاشورا، از آل ابو سفيان، آل زياد، آل مروان و بني اميه نام برده شده و مورد لعنت قرار گرفته اند.امام حسين «ع» نيز در پاسخ سخن مصرانه مروان كه مي خواست امام با يزيد بيعت كند، فرمود: از جدم شنيدم كه مي فرمود خلافت بر آل ابو سفيان حرام است «الخلافة محرمة علي آل ابي سفيان». ----------------------------

پي نوشتها :

[1] ر.ك: «النزاع و التخاصم بين بني امية و بني هاشم» از: مقريزي.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 46.

[3] معارف و معاريف، ج 1، ص 412.درباره وقايع زمان خلفاي بني اميه و شناخت آنها، از جمله رجوع كنيد به: تتمة المنتهي، شيخ عباس قمي و نيز منتهي الارب (ترجمه) جلد

5 و 6.

[4] كتاب «هزار ماه سياه» شرح جنايات امويان را در بردارد.نيز ر.ك: «شيعه و زمامداران خودسر» ترجمه «الشيعة والحاكمون» از محمد جواد مغنيه.

[5] مروج الذهب، ج 3، ص 235.

[6] استيعاب، ج 2، ص 690.

[7] اشعار از «ابن زبعري» است كه يزيد به آنها استشهاد كرده است.

المعارف تشيع»، ج 3، ص 398.

را مي بخشد و عزتش را زياد مي كند و هر كس عقوبت كند از قصاص درامان نماند. اي پسر زبير ما مسلمانيم و اهل قبيله شما و از ملت شما هستيم. نه تركيم و نه ديلم. اگر برادران همشهري ما با من مخالفت كردند يا ما به صواب بوده ايم (يا آنها) چنانكه مردم شام با همديگر نبرد كرده اند و اختلاف داشتند، سپس با هم برادر شدند، مردم بصره نيز با هم نبرد كردند و بعد با هم صلح و سازش نمودند. شما كه اكنون اميري پيروزيد و بر ما مسلط، بر ما منت نهيد و تساهل كنيد و عفو با قدرت را پيشه خود سازيد.»

و سخناني از اين قبيل گفت، به طوري كه مصعب و اطرافيان را تحت تأثير سخنان خود قرار داد و مصعب خواست آنان را آزاد كند كه ناگهان عبدالرحمان بن محمد اشعث، اين عنصر پست و خبيث جلو آمد و اعتراض كرد و به مصعب گفت: «رهايشان مي كني اي پسر زبير؟ يا ما را داشته باش يا آنها را.»

و محمد بن عبدالرحمان حمداني بلند شد و گفت: پدر من با 500 نفر از طايفه ي حمدان و بزرگان عشيره به دست اينان كشته شدند و تو آنان را كه خونيهاي ما هستند و خون ما در شكمشان موج مي زند رها مي كني؟ يا ما را نگهدار يا آنان را. و بدين ترتيب هر يك از سران كوفه و اشراف ضد انقلاب كه دل پري از مختار و ياران او داشتند سخن گفتند و چون مصعب فشار و اصرار آنان را ديد دستور داد همه ي محاصره شدگان را از دم شمشير بگذرانند و فرمان قتل

همه را صادر كرد. فرياد و سر و صداي دستگير شدگان بلند شد و آنان فرياد مي زدند: اي پسر زبير ما را نكش فردا ما پيشمرگان لشكر تو خواهيم شد و به ما احتياج پيدا خواهي كرد. اگر ما در جنگ با دشمنانت كشته شويم باز آنان را ضعيف كرده ايم و اگر پيروز شويم پيروزي براي تو و يارانت خواهد بود. مصعب با قساوت قلب نپذيرفت و پيرو درخواست سران فراري كوفه شد.

هنگامي كه دستگير شدگان فهميدند كه همه كشته خواهند شد بحير مسلمي به مصعب گفت: تقاضاي من از تو اين است كه مرا همراه اين گروه نكشي زيرا من به آنان قبلا گفته بودم كه تسليم نشوند و با شمشيرهايشان از قصر خارج شوند و دفاع كنند اما آنان تن به اين ذلت دادند و از من اطاعت نكردند. دلم نمي خواهد خون من با خون آنان مخلوط شود. مصعب دستور داد تا بحير را به گوشه اي دورتر بردند و گردن او را زدند.

به محنت افتاد.

ياران ابا عبدالله «ع» همه گوياي عمق بصيرت آنان است.امام صادق «ع» درباره حضرت عباس، تعبير «نافذ البصيرة» دارد، كه گوياي عمق بينش و استواري ايمان او در حمايت از سيد الشهداست: «كان عمنا العباس بن علي نافذ البصيرة صلب الايمان...».[2] در زيارتنامه حضرت عباس است: «و انك مضيت علي بصيرة من امرك مقتديا بالصالحين...».سخن علي اكبر خطاب به امام كه «مگر ما بر حق نيستيم؟» مشهور است.در جبهه مقابل، كوردلاني دنيا طلب و فريب خوردگاني بي انگيزه و تحريك شدگاني نادان بودند كه تبليغات اموي چشم بصيرتشان را بسته بود و لقمه هاي حرام، گوش حقيقت نيوش را از آنان گرفته بود. -------------------------

پي نوشتها :

[1] نهج البلاغه، صبحي صالح، خطبه 150.

[2] اعيان الشيعه، ج 7، ص 430.

نقاشيهاي در هم و برهمي روي پرده كشيده مي شود كه عنوان «پرده نگاري» دارد.

نگارگران پرده هاي مذهبي، عموما با الهام از مقتلها، به تصوير صحنه ها مي پرداختند. نقالاني هم با نصب آنها بر روي ديوار و در حضور مردم، با دهاني گرم به تعزيه خواني وپرده خواني بر اساس حوادث به تصوير كشيده شده مي پرداختند.محتواي اين پرده ها اعم از دنيا و آخرت و بهشت و جهنم و صالحان و شروران و حسينيان و يزيديان بود.در اين پرده ها، شمايل حضرت عباس با دستاني از بدن جدا، طفلان مسلم، خيمه هاي سوزان، قيام مختار، مجلس جن و انس، معراج پيامبر به همراه براق، كوثر، ضامن آهو و... كشيده مي شد و نقالان پرده خوان با نثر و شعر، حوادث مربوط به آنها را با صدا بازگو مي كردند و از حاضران اشك مي گرفتند.»[1] . ---------------------------

پي نوشت ها :

[1] كيهان (روزنامه) 7/4/73 ص 12 مقاله «پرده هاي مذهبي».در زمينه پرده خواني از جمله ر.ك: «دايره المعارف تشيع»، ج 3، ص 613.

غنايم يكي همان علم بود كه عرض آن 8 ذراع و طولش 12 ذراع بوده است و جواهراتش در ميان رزمندگان مسلمان تقسيم شد. بعضي نوشته اند اولين پرچم، رايت حضرت ابراهيم عليه السلام بوده است.

در دوران جاهليت پرچمهايي رايج بوده است كه از آن ميان، مي توان از پرچم سياهي به نام«راية العقاب» نام برد. برخي از آنها نيز به رنگ سفيد بوده است. اما در دوره ي اسلامي رايات مربوط به پيامبر و اصحاب وي در جنگها و غزوات به رنگهاي مختلف به اهتزاز در مي آمده، مثلا در غزوه ي بدر پرچم حمزه ي سيدالشهداء سرخ و پرچم اميرالمؤمنين عليه السلام زرد و در جنگ خيبر سفيد و در عين الورد، ابلق (مايل به سياه و سفيد) و بعد از حمزه پرچمي را كه علي بن ابي طالب عليه السلام به دوش مي كشيد سبز بوده است.

پرچمهاي بني اميه سرخ؛ و پرچم داعيان و شورشگران علوي سفيد رنگ بود و پيروان بني عباس نيز پرچم سياه را انتخاب كرده بودند (مگر در زمان مأمون العزيز بالله، خليفه ي فاطمي مصر، در هنگام تسخير شام پانصد پرچم به همراه داشت، و بالاخره امرا و ارتشبدان و رؤسا اهتمام زيادي به پرچم مي دادند و پرچمهاي گوناگوني به نامهاي مختلف از قبيل ظل و سحاب و لواء الحمد داشتند و مسلمانان به جاي عقاب كه نقش پرچم بت پرستان بود كلمه ي «لا اله الا الله، محمد رسول الله» را روي پرچم زر دوزي نموده بودند. لواي توابين و منتقمين از قتله ي سيدالشهداء عليه السلام نيز، كه قدرت آنان در دوران حكومت مختار و پيروان او به اوج خود رسيد، سه رنگ بود.

همچنان كه دنياي امروز هم اين اشعار را محترم

شمرده و مايه ي تشخص و تمايز ملل و اقوام از يكديگر مي شناسد.

پرچمداري؛ ميراث از پدر:

چون مركز فرماندهي سپاه به عهده ي شخص پرچمدار است و تا زماني كه پرچم در اهتزاز قرار دارد، انبوه لشگر دلگرم و بدون هراس و ترس به سر مي برند؛ لذا پرچمدار بايد فردي رشيد، دلاور، فداكار، جسور و قدرتمند باشد و از شوكت و حمله ي دشمن نهراسد. چه اين كه سقوط و سرنگون شدن پرچمدار مايه ي شكست لشگر است، لذا پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در جنگ بدر پرچم را بدست شجاعترين فرزندان اسلام، حمزه سيدالشهداء سلام الله عليه، داد و بعد از شهادت آن بزرگوار نيز به دست تواناي اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام، كه واجد تمام شرايط بود، سپرد. در جنگ خيبر ابتدا پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله پرچم را به دست دو نفر كه صلاحيت نداشتند سپرد تا ماهيتشان در كوره ي آزمون سخت نبرد بر مسلمين ملعوم گردد؛ و چون مغلوب و كله خورده از ميدان جنگ برگشتند، آن گاه پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: فردا پرچم را به دست كسي مي دهم كه خدا و رسول خدا را دوست مي دارد و خدا و رسول خدا نيز او را دوست مي دارند، و چون بر دشمن حمله برد فرار نكند و بدون فتح و پيروزي باز نگردد و خداوند فتح خيبر را به دست تواناي او قرار داده است.

مهاجرين و انصار در آن شب آرزو مي كردند كه آن پرچم فردا در دست آنان قرار گيرد. اما چون بامداد فرارسيد پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله فرمود: پسر عمم، علي عليه السلام، كجاست؟!

گفتند: درد چشم چنان او را از پا درآورده است كه قدرت حركت ندارد! فرمان داد آن حضرت را حاضر كنند، و چون مولا آمد، پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله آب دهان مبارك بر چشمهاي آن بزرگوار ماليد و بلافاصله شفا يافت. آن گاه پرچم را بدو عنايت كرد و او چونان شيري غضبناك خود را به قلب سپاه دشمن زد. در آن ميان، چون در برابر مرحب، كه با هزار دلاور برابر بود، قرار گرفت اين رجز را خواند: أنا الذي سمتني امي حيدرة

ضرغام آجام و ليث قسورة و سپس چنان ضربتي بر سر او زد كه دندانهايش را شكافت و در نتيجه مرحب نقش بر زمين شد و بعد شجاعان ديگر را به خاك هلاكت كشاند و ربيع و عنتر خيبري و صواب را چنان با ضربتي حيدري از پا درآورد كه بينندگان را متحير ساخت.

فرزند برومند و دلاور رشيد اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام، حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام، اين سمت را از پدر بزرگوارش به ارث برده و در قيام عاشورا مقام پرچمداري از طرف سالار شهيدان امام حسين عليه السلام، به او محول شده بود. از معصومين عليهم السلام كه بگذريم، در تاريخ پرچمداري فداكارتر و شجاعتر و دليرتر از او سراغ نداريم.

پرچمدار كربلا، چنان ضرب دستي به دشمن نشان داد كه تا دامنه ي قيامت نامش زنده و پا برجاست. او پرچم حسيني را تا آخرين لحظه ي حيات حفظ كرده و در اين مدت آن را چنان پابرجا و استوار نگه داشت كه دشمن را نيز به حيرت و تحسين افكند؛ و اين پرچمها و نشانه ها كه در اول محرم هر

سال، برافراشته مي شود و زينت بخش تكايا و حسينيه ها و خيابانها و رهگذرها و بالاخره اجتماعات جهان اسلام است، همه و همه، يادآور همان علمي است كه قريب 1400 سال پيش در روز عاشورا حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام در اردوي حسيني عليه السلام برافراشت و در راه حفظ آن، دو دست خويش را فدا كرد. براستي تنها او بود كه در نهضت مقدس عاشورا و انقلاب خونين كربلا به سمت فرماندهي لشگر و پرچمداري انتخاب شد و چه خوب هم از عهده ي اين امر برآمده و نام خويش را تا دنيا دنياست زنده و پاينده نمود.

نهاد. از آن پس دستهايش خشك شد، مثل دو تكه چوب.[2] و به نقلي شلواري را كه درآورد، در نتيجه از دو پا فلج و زمين گير شد.[3] . لباس كهنه بپوشيد زير پيرهنش

كه تا برون نكند خصم بدمنش ز تنش لباس كهنه چه حاجت كه زير سم ستور

تني نماند كه پوشند جامه يا كفنش[4] . در برخي نقلها تغيير «عتيق» آمده، يا «ثوب خلق»، كه همان «لباس كهنه» است. --------------------------

پي نوشتها:

[1] بحار الانوار، ج 45، ص 54.

[2] اثبات الهداة، ج 5، ص 201، عوالم (امام حسين)، ص 297.

[3] بحار الانوار، ح 45، ص 57.

[4] وصال شيرازي.

و هذا ملقي رحالهم و ههنا تهراق دمائهم...»[2] اينحا محل فرود آمدن مركب آنان است و اينجا خونشان ريخته مي شود. جبرئيل هم به پيامبر خبر داده بود كه «ان امتك تقتل الحسين من بعدك...»[3] امت تو پس از تو حسين را مي كشد. با حديثي كه ملائك ز ازل آوردند

سخن از قصه عشق تو ز لولاك گذشت حتي در كتب آسماني پيشين نيز اشاراتي آمده و بصورت خارق العاده در كنيسه ها و معابد يهود و نصاري اشعاري پيرامون اين حادثه با دست غيبي نگاشته شده است.از جمله بر ديوار كليساي نصاري كه سر مطهر امام حسين «ع» را به آنجا برده بودند، نوشته بود: اترجو امة قتلت حسينا

شفاعة جده يوم الحساب[4] . آيا امتي كه حسين را كشته است، در روز قيامت اميد شفاعت جدش را دارد؟ ---------------------------

پي نوشتها:

[1] مجموعه اي از اين احاديث در بحار الانوار، ج 44، ص 223 تا 268 و عوالم (الامام الحسين) ص 101 تا 157 آمده است.

[2] بحار الانوار، ج 44، ص 258.

[3] همان، ص 236.

[4] عوالم (امام حسين)، ص 111.

كشته نيست، زنده ي اعصار و قرنهاست

كش نام نيك تا به ابد زيب دفتر است مرگ از براي ماست نه در خورد او كه ما

ترسان ز محشريم و وي آن سوي محشر است خواري و سرشكستگي آرد قبول ظلم

او تا جهان به جاست عزيز است و سرور است آن آهنين جگر كه ز تصوير تيغ او

تب لرزه، مر سپاه عدو را به پيكر است مظلوم نيست، خانه برانداز ظالم است

لب تشنه نيست، ساقي تسنيم و كوثر است مظلوم ني، كه رايت پيروزمند او

پيوسته بر بسيط زمين سايه گستر است آن كس كه بي سپاه زند بر سپاه خصم

درياي لشكر است، نه محتاج لشكر است ديندار باش و عدل گزين باش و مرد باش

كاين مكتب گزيده ي سبط پيمبر است در راه دوست تكيه به شمشير تيز كن

كاري كه كرد شاه شهيدان، تو نيز كن

نقش مرد خارجي دربار يزيد را داشته است.

تأثير آن واقعه در فكر و زندگي مسلمانان و ماندگاري آن حماسه و آثارش در طول زمان نهفته است. و كسي كه به دقت در مجموعه اين واقعه بنگرد، با اين درسها آشنا مي شود. [1] در اين فرهنگنامه، در ذيل عنوانها و مدخلهاي متعددي به شكلهاي گوناگون به اين گونه درسها و آموزشهاي عاشورايي اشاره شده است. از جمله به اين موضوعات مراجعه شود: آثار و نتايج نهضت عاشورا، آزادگي، اهداف نهضت عاشورا، ايثار، بصيرت، بلا و كربلا، تاكتيهاي نظامي- تبليغي، جهاد، رمز جاودانگي عاشورا، زندگي، زيارت، شعارهاي عاشورا، شهادت طلبي، شيعه امام حسين عليه السلام، عاشورا در نظر ديگران، عاشورا و امر به معروف، عاشورا و سقيفه، صبر، علي الأسلام السلام، فتح، فتوت، فرهنگ عاشورا، فوز، قرباني، كل يوم عاشورا، ماهيت قيام كربلا، مدايح و مراثي، نماز، نهضت يا شورش، وارث، وفا، هجرت، هل من ناصر، هيهات منا الذله، يا فتح يا شهادت، يا ليتنا كنا معك و... برخي عنوانهاي ديگر.

عبرتهاي عاشورا:

حادثه عاشورا، علاوه بر «پيام» كه بايد آن را شنيد و به كار بست، داراي «عبرت» هم هست كه با شناخت آن، بايد از بروز آنگونه حوادث و مظلوميت حق و طرفداران دين جلوگيري كرد. آنچه زمينه ساز پيدايش آن قتل عام فجيع شد، كوتاهي مردم از نصرت حق، بي وفايي نسبت به پيمان، عهدشكني از روز ترس و دنياطلبي، ترك صحنه جدال حق و باطل، ترك وظيفه نهي از منكر، فريب خوردن از تبليغات باطل، جهل عمومي جامعه، مرعوب شدن در برابر سلطه باطل، بي تفاوتي، سكوت و سازش و ترك وظيفه از سوي چهره هاي شاخص جامعه و عناصر تأثيرگذار،

تبعيت نكردن از امام حق، ضعيف شدن فرهنگ شهادت طلبي و فدا كردن جان در راه ايمان و حق، وابستگي و دلبستگي به دنيا، نشناختن موقعيت عمل، دير جنبيدن براي اقدام بموقع بود. اين نكات به عنوان برخي از عبرتهايي است كه مي توان از حادثه عاشورا گرفت و اگر اين عوامل شناخته شود و به آگاهي عمومي و فرهنگ مردمي تبديل گردد، كربلاهاي مظلوميت تكرار نخواهد شد.

مقام معظم رهبري آيةالله خامنه اي اولين بار صراحتا اين اصطلاح را وارد فرهنگ جامعه ساخت و با طرح آن افكار دلسوزان اسلام و انقلاب و عاشورا را به خطرهاي بي تفاوتي جامعه معطوف داشت. فرمود: «جا دارد اگر ملت اسلام فكر كند كه چرا پنجاه سال بعد از وفات پيغمبر، كار كشور اسلامي به جايي رسيده باشد كه همين مردم مسلمان از وزيرشان، اميرشان، سردارشان، عالمشان، قاضي شان، قاري شان گرفته، در كوفه و كربلا جمع بشوند و جگرگوشه همين پيغمبر را با آن وضع فجيع به خاك و خون بكشند؟ آدم بايد به فكر فرو برود كه چرا اينطوري شد؟... اگر خواص در هنگام خودش كاري را كه تشخيص دادند عمل كردند، تاريخ نجات پيدا مي كند و حسين بن علي ها ديگر به كربلاها كشانده نمي شوند. اگر خواص بد فهميدند، دير فهميدند و با هم اختلاف كردند،... معلوم است كه در تاريخ كربلاها در تاريخ تكرار خواهد شد.» [2] .

مطالعه تاريخ كربلا با اين ديد، درسها و عبرتهاي فراواني براي جامعه خواهد داشت. [3] .

فرهنگ عاشورا:

مقصود، مجموعه مفاهيم، سخنان، اهداف و انگيزه ها، شيوه هاي عمل، روحيات و اخلاقيات والايي است كه در نهضت

كربلا گفته شده يا به آنها عمل شده يا در حوادث آن نهضت، تجسم يافته است. اين ارزشها و باورها هم در كلمات سيدالشهداء عليه السلام و اصحاب و فرزند متجلي است، هم در رفتارشان در جريان آن قيام. فرهنگ عاشورا را بايد از كساني آموخت كه دست و دلشان و فكر و عملشان در كار عاشورا بوده است. پيش از آنكه ديگران و نسلهاي بعدي و تحليل گران پس از واقعه بخواهند فرهنگ عاشورا را معرفي كنند، در حرفها و هدفهاي خود نقش آفرينان حماسه كربلا، اين فرهنگ، بوضوح مطرح شده است و بيواسطه آن را نشان مي دهد. اين فرهنگ را از خلال زيارتنامه ها، مقتلها، رجزها، خطبه ها و نيز بررسي حوادث و رخدادهاي عاشورا مي توان استخراج كرد و همين فرهنگ است كه در هر جا در ميان هر قومي باشد، كربلا آفرين مي گردد. و انسانها را مبارزاني با ستم و مدافعاني نسبت به حق تربيت مي كند.

فرهنگ عاشورا همان زيربناي عقيدتي و فكري است كه در امام حسين عليه السلام و شهداي كربلا و اسراي اهل بيت عليهم السلام بود و سبب پيدايش آن حماسه و ماندگاري آن قيام شد. مجموعه آن باورها و ارزشها و مفاهيم را مي توان در عنوانهاي زير خلاصه كرد: مقابله با تحريف دين، مبارزه با ستم طاغوتها و جور حكومتها، عزت و شرافت انسان، ترجيح مرگ سرخ بر زندگي ذلت بار، پيروزي خون بر شمشير و شهادت بر فاجعه، شهادت طلبي و آمادگي براي مرگ، احياء فريضه امر به معروف و نهي از منكر و سنتهاي اسلامي، فتوت و جوانمردي حتي در برخورد

با دشمن، نفي سازش با جور يا رضايت به ستم، اصلاح طلبي در جامعه، عمل به تكليف به خاطر رضاي خدا، تكليف گرايي چه به صورت فتح يا كشته شدن، جهاد و فداكاري همه جانبه، قرباني كردن خود در راه احياء دين، آميختن عرفان با حماسه و جهاد با گريه، قيام خالصانه براي خدا، نماز اول وقت، شجاعت و شهامت در برابر دشمن، صبر و مقاومت در راه هدف تا مرز جان، ايثار، وفا، پيروزي گروه اندك ولي حق بر انبوه گروه باطل، هواداري از امام حق و برائت و بيزاري از حكام جور، حفظ كرامت امت اسلامي، لبيك گويي به فرياد استغاثه مظلومان، فدا شدن انسانها در راه ارزشها و... .

براي تك تك محورهاي ياد شده، مي توان از سخنان امام حسين عليه السلام و اصحابش، يا نحوه عمل و موضعگيري و جهاد و شهادتشان سند آورد و اين فرهنگنامه را مستندتر ساخت.[4] اين فرهنگ غني و متعالي هم در حماسه سازان عاشورا بود، هم بايد در پيروان امام حسين عليه السلام و مدعيان همخطي با جريان عاشورا و تداوم آن راه باشد. و عاشورائيان ، هم هوادار حركتهاي در راستاي قيام كربلا باشند و هم بيزاري از ادامه دهندگان راه دشمنان سيدالشهدا عليه السلام را نشان دهند، چرا كه راضيان به آن جنايتها نيز معلونند. در زيارت عاشوراست: «فلعن الله امة سمعت بذلك فرضيت به... » فرهنگ عاشورا، خط «ولايت و برائت» است. ----------------------------------

پي نوشتها :

[1] در اين زمينه، به اثر ديگر جواد محدثي (پيامهاي عاشورا، نشر مركز تحقيقات سپاه پاسداران) مراجعه شود كه به شكل مبسوط به درسها، پيامها و عبرتهاي عاشورا

پرداخته است.

[2] سخنراني در جمعه فرماندهان و بسيجيان لشكر محمد رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم عاشوراي 1372 ش (روزنامه جمهوري اسلامي 26 / 2 / 76).

[3] در اين زمينه از جمله ر.ك: «عبرتهاي عاشورا» و «رسالت خواص» سيد احمد خاتمي، نيز «پيامهاي عاشورا» جواد محدثي.

[4] كتاب «پيامهاي عاشورا» از جواد محدثي، انتشارات مركز تحقيقات اسلامي سپاه، حاوي هفتاد و پنج پيام عاشورايي مستند در زمينه هاي اخلاقي، سياسي، عرفاني، تاريخي، اعتقادي و احياگري است..

چه ظفر يابيم.

با اين ديدگاه، انسان حقجو و فدا شده در راه دين و خدا، هميشه پيروز است و به «احدي الحسنيين» دست مي يابد و هر كه از مسير ياري حق كنار بود، هر چند جان سالم هم به در برده باشد، كامياب و پيروز نيست.اين نيز تعليمي است كه سيد الشهدا «ع» در نامه اي كه به «بني هاشم» نوشت، به آن اشاره فرمود: «من لحق بنا استشهد و من تخلف لم يبلغ الفتح».[3] هر كس به ما بپيوندد، شهيد مي شود، و هر كه از پيوستن به ما باز ماند، به «فتح» نمي رسد. پيروزي نظامي معمولا با غلبه نظامي ديگري از بين مي رود، ولي پيروزي آرماني، بخصوص وقتي همراه با فداكاريهاي عظيم و مظلوميت باشد، در وجدان بشري اثر ماندگارتري باقي مي گذارد و هميشه از ميان نسلها، حامياني براي ايده خود پيدا مي كند. اين ديدگاه و برداشت نسبت به «فتح»، انسان مبارز را همواره اميدوار، با انگيزه و با نشاط قرار مي دهد.امام خميني «قدس سره» فرمود: «ملتي كه شهادت براي او سعادت است پيروز است... ما، در كشته شدن و كشتن پيروزيم...»[4] و مگر پيروزي خون بر شمشير، چيزي جز اين است؟ «محرم»، مصداق روشن اين نوع پيروزي است.امام خميني «ره» دراين باره نيز مي فرمايد: «ماهي كه خون بر شمشير پيروز شد، ماهي كه قدرت حق، باطل را تا ابد محكوم و داغ باطله بر جبهه ستمكاران و حكومتهاي شيطاني زد، ماهي كه به نسلها در طول تاريخ، راه پيروزي بر سرنيزه را آموخت... ماهي كه بايد مشت گره كرده آزاديخواهان و استقلال طلبان و حقگويان بر تانكها و مسلسلها و جنود ابليس غلبه كند و

كلمه حق، باطل را محو نمايد.»[5] . ---------------------

پي نوشتها :

[1] امالي، شيخ طوسي، ص 66، الامام زين العابدين، مقرم، ص 370، (اذا دخل وقت الصلاة فاذن و اقم، تعرف من الغالب).

[2] اعيان الشيعه، ج 1، ص 597.

[3] كامل الزيارات، ص 75.

[4] صحيفه نور، ج 13، ص 65.

[5] همان، ج 3، ص 225.

و هر كه از مسير ياري حق كنار بود، هر چند جان سالم هم به در برده باشد، كامياب و پيروز نيست.اين نيز تعليمي است كه سيد الشهدا «ع» درنامه اي كه به «بني هاشم» نوشت، به آن اشاره فرمود: «من لحق بنا استشهد و من تخلف لم يبلغ الفتح».[3] هر كس به ما بپيوندد، شهيد مي شود، و هر كه از پيوستن به ما باز ماند، به «فتح» نمي رسد. پيروزي نظامي معمولا با غلبه نظامي ديگري از بين مي رود، ولي پيروزي آرماني، بخصوص وقتي همراه با فداكاريهاي عظيم و مظلوميت باشد، در وجدان بشري اثر ماندگارتري باقي مي گذارد و هميشه از ميان نسلها، حامياني براي ايده خود پيدا مي كند. اين ديدگاه و برداشت نسبت به «فتح»، انسان مبارز را همواره اميدوار، با انگيزه و با نشاط قرار مي دهد.امام خميني «قدس سره» فرمود: «ملتي كه شهادت براي او سعادت است پيروز است... ما، در كشته شدن و كشتن پيروزيم...»[4] و مگر پيروزي خون بر شمشير، چيزي جز اين است؟ «محرم»، مصداق روشن اين نوع پيروزي است.امام خميني «ره» دراين باره نيز مي فرمايد: «ماهي كه خون بر شمشير پيروز شد، ماهي كه قدرت حق، باطل را تا ابد محكوم و داغ باطله بر جبهه ستمكاران و حكومتهاي شيطاني زد، ماهي كه به نسلها در طول تاريخ، راه پيروزي بر سرنيزه را آموخت... ماهي كه بايد مشت گره كرده آزاديخواهان و استقلال طلبان و حقگويان بر تانكها و مسلسلها و جنود ابليس غلبه كند و كلمه حق، باطل را محو نمايد.»[5] . -----------------------------

پي نوشتها :

[1] امالي، شيخ طوسي، ص 66، الامام زين العابدين، مقرم، ص 370، (اذا دخل وقت

الصلاة فاذن و اقم، تعرف من الغالب).

[2] اعيان الشيعه، ج 1، ص 597.

[3] كامل الزيارات، ص 75.

[4] صحيفه نور، ج 13، ص 65.

[5] همان، ج 3، ص 225.

لم يستطع فليشعر قلبه الحزن و ليتباك، ان القلب القاسي بعيد من الله»[4] هر كه مي تواند گريه كند، پس بگريد و هر كه نتواند، پس در دل خويش حزن قراردهد و تباكي كند، همانا قلب قساوت گرفته، از خداوند دور است.امام صادق «ع» درباره گريه بر گناه خويش و از خوف خدا مي فرمايد: «ان لم يجئك البكاء فتباك، فان خرج منك مثل راس الذباب فبخ بخ»[5] اگر گريه ات نمي آيد، خود را به حالت گريه درآور، پس اگر به اندازه سر مگسي اشك بيرون آمد، پس مرحبا به تو. ----------------

پي نوشت ها :

[1] بحار الانوار، ج 44، ص 282.

[2] همان، ص 288.

[3] مستدرك سفينة البحار، نمازي شاهرودي، ج 7، ص 235.

[4] مكارم الاخلاق، طبرسي، ص 462، بحار الانوار، ج 74، ص 79.

[5] بحار الانوار، ج 90، ص 344.

شود چنين است: «اعظم الله اجورنا بمصابنا بالحسين عليه السلام و جعلنا و اياكم من الطالبين بثاره مع وليه الامام المهدي من آل محمد عليهم السلام». [3] كه در اين متن تعزيت، ضمن داغداري در سوگ سيد الشهداء، مساله خونخواهي آن امام شهيد در ركاب حضرت مهدي «ع» از خداوند خواسته شده است.

سنت تسليت گويي در ميان شيعه، نسبت به مناسبتهاي ديگري كه وفات معصومين «ع» پيش مي آيد رايج است و هنگام ديدار، جمله «اعظم الله اجوركم» را مي گويند؛ يعني خداوند پاداش شما را عظيم بدارد.

شبيه خواني

تعزيه خواني و شبيه خواني، نمايشي است كه در يك محوطه، با حضور مردم توسط چند نفر انجام مي گيرد كه در نقش قهرمانان كربلا و با لباسهاي مخصوص و ابزار جنگي وهمراه با دهل و شيپور، نيزه، شمشير، سپر، سنج، كرنا، سرنا، خنجر، زره، مشك آب واسب، ايفاي نقش مي كنند. صحنه و نمايش، بر مبناي حوادث كربلا و مقتلها تنظيم مي شود. [4] تعزيه، اگر بصورت صحيح و با حفظ موازين و شئون معصومين انجام شود، تاثير مهم مي گذارد و وسيله انتقال فرهنگ شهادت به نسلهاي آينده است.

«در فرهنگ شيعه، به معناي نوحه بر امامان شهيد، نزديك قبورشان يا در خانه سوگواران است كه براي امام حسين «ع» نوحه مي خوانند. در فرهنگ مردم، نمونه هايي از تابوتهاي سمبليك براي كشته هاي كربلاست.در شهرهاي مختلف شيعه نشين، روزعاشورا مراسم خاصي بر پا مي كنند و هودجها و اسبهايي را راه مي اندازند. برپايي اينگونه مراسم كه در اماكن عمومي و مساجد و... به صورت تحريك كننده حزن مردم است، «تعزيه» نام دارد و با لباسها و... برخي حوادث كربلا را به صورت نمايش ارائه مي كنند.

دراين مراسم، روضه خواني و نوحه خواني هم انجام مي گيرد و كودكاني هم بعنوان «پيشخوان» برنامه اجرا مي كنند و متنهاي اجرايي اغلب به صورت شعر است. شكل تكامل يافته تعزيه، جديد است.» [5] .

درباره اين نمايش مذهبي نوشته اند: «شبيه خواني يا به اصطلاح عامه «تعزيه خواني»، عبارت از مجسم كردن و نمايش دادن شهادت جانسوز حضرت حسين «ع» سيد الشهدا و ياران آن بزرگوار يا يكي از حوادث مربوط به واقعه كربلا بود...شبيه خواني ناطق، ظاهرادر دوره ناصر الدين شاه در ايران معمول شد، يا اگر قبلا چيز از آن قبيل بود، در دوره سلطنت ناصر الدين شاه رونقي بسزا يافت و شبيه خوانهاي زبردستي پيدا شدند. ظاهر آن كه مشاهدات شاه در سفرهاي خود از تآترهاي اروپا در پيشرفت كار تعزيه و شبيه خواني بي تاثير نبوده است». [6] «شبيه خواني و تعزيه خواني» سنت هنري و نمايشي اهل تشيع است كه سيماي وجيه و معصوم قديسين را از روزگار كهن تا به امروز در برابر ديدگان اهل معني عيان داشته است.» [7] .

درباره كيفيت اجراي آن و سنتها و آداب مربوط به تعزيه، تحقيقات ارزشمندي انجام گرفته و آثاري تاليف شده است. در يكي از منابع آمده است: «تعزيه به احتمال قوي بصورت هيئت فعلي خويش در پايان عصر صفوي پديد آمد و از همه سنتهاي كهن نقالي و روضه خواني و فضائل و مناقب خواني و موسيقي مدد گرفت و تشكيلاتي محكم براي خود ترتيب داد و كارگردانان ورزيده اداره آن را در دست گرفتند... تعداد تعزيه هاي اصلي كه كمي از صد مي گذرد، كيفيت تعزيه نامه ها كه غالبا منظوم و در هر حال آهنگين يعني مركب از بحر طويل و شعر است، دستگاههايي كه هر

يك از خوانندگان بايد شعر خود را در آن بخوانند، آهنگ مخالف خوانان كه داراي هيمنه و شكوه حماسي است...» [8] به اقتضاي نقشي كه افراد مختلف در اجراي تعزيه و شبيه خواني داشتند و حال و هواي شعرها و نحوه خواندن، اصطلاحات خاصي هم رايج بود، مثل: رجزخواني، شبيه خواني، نوحه خواني، بحر طويل خواني، مقتل خواني، شهادت خواني، هجران خواني (از زبان اسرا)، اشقياخواني و شمرخواني (از زبان سران سپاه عمر سعد). آنچه نقل شد، گوشه اي از كيفيت اجراي آن را نشان مي دهد. به نقل ديگري توجه كنيد: «شبيه خواني و تعزيه درعصر صفويه هنوز در ايران مرسوم نشده بود... برپايي نمايش مذهبي يا تعزيه ظاهرا از زمان پادشاهي كريم خان زند در ايران معمول شده است... اين نوع عزاداري كه بيشتر جنبه عاميانه داشته و رواج آن در شهرهاي كوچك و قراء و قصبات ايران بيشتر از شهرهاي بزرگ بوده است... صورت ساده آن (شبيه سازي) كه عنواني نداشته در عهد صفويه معمول بوده و بعد از سلسله صفويه بصورت نمايش مذهبي روي صحنه آمده است... از خصوصيات تعزيه اين بود كه هر يك نقش خود را با خواندن اشعار مذهبي در يكي از دستگاهها و آوازها... اجرا مي كردند و... مخالفين در جواب و سؤال با موافقين نيز رعايت بحر و قافيه را در اشعار مي كردند. همچنين شمايل آنها با اصل نيز تناسب داشت. مثلا شبيه علي اكبر، جوان هيجده يا نوزده و بيست ساله، خوش قيافه و نيكو اندام و...» [9] .

مساله شبيه خواني از ديدگاه فقهي و اعتقادي نيز مورد بحث و بررسي عالمان شيعه قرار گرفته است. برخي آن را تحريم و بعضي تجويز كرده اند. [10] تاثيرگذاري عاطفي و

نيزروحيه ضد ظلم كه در پي ديدن نمايشهاي تعزيه در افراد ايجاد مي شود، از نقاط قوت ومثبت اين نمايش مذهبي است. به همين جهت در ايران پس از انقلاب اسلامي، رواج و توسعه بيشتري يافته و همراه اين توسعه، تحولاتي هم در سبك اجرا، هم در محتواي اشعار و جهتگيري سياسي اجتماعي پديد آمده است. در واقع، انقلاب اسلامي به تعزيه روح جديدي بخشيد و اين هنر جان گرفت. صاحب نظران اين فن، خود به تأثير آن در روحيه سربازان و افسران در طول سالهاي دفاع مقدس اعتراف كرده اند. [11] .

اجراي تعزيه مخصوص ايران نيست، در كشورهاي اسلامي و شيعي ديگري نيز اين سنت مورد توجه است و با سبكهاي گوناگون و اعتقادات و مراسم مختلف و ابزار و ادوات ديگري اجرا مي شود، از جمله در هند و پاكستان، كه رواج بيشتري دارد. [12] . -----------------------

پي نوشت ها :

[1] سفينة البحار، ج 2، ص 188.در اين زمينه ر.ك: «باب التعزية و المآتم» در بحار الانوار، ج 79، ص 71 تا 113.

[2] همان.

[3] مفاتيح الجنان، اعمال روز عاشورا.

[4] درباره تاريخچه آن در كشورمان ايران ر.ك: «تعزيه، هنر بومي پيشرو ايران» گردآورنده: پنز چلكووسكي. ترجمه: داود حاتمي. نيز «دايرة المعارف تشيع»، ج 4.

[5] دائرة المعارف الاسلاميه، ج 5، ص 313 (با تلخيص).

[6] از صبا تا نيما، يحيي آرين پور، ج 1، ص 322.

[7] درآمدي بر نمايش و نيايش در ايران، جابر عناصري، ص 86.

[8] فصلنامه هنر، شماره 2، ص 162، مقاله «پژوهشي در تعزيه و تعزيه خواني».

[9] موسيقي مذهبي ايران، ص 33 تا 35 (تلخيص شده) نيز ر.ك: فصلنامه هنر، شماره 2 (زمستان 61) ص 156 مقاله «پژوهشي

در تعزيه و تعزيه خواني».

[10] از جمله درباره نظريه علما درباره جواز تعزيه و شبيه خواني و سينه زني و دسته راه انداختن... ر.ك: «فصلنامه هنر» شماره 4 (پائيز 1362) مقاله «فتاواي علماي سلف درباره عزاداري و شبيه خواني» ص 290.همچنين كتاب «اسرار الشهاده» فاضل دربندي، بحث مبسوطي در اين باره ها دارد، ص 61 تا 66.

[11] از جمله ر.ك: «كيهان فرهنگي»، مهر 63، ص 27، مقاله «نشستي در ارزيابي تعزيه».

[12] همان، ص 31.

«باب التعزية و المآتم» در بحار الانوار، ج 79، ص 71 تا 113.

[2] همان.

[3] مفاتيح الجنان، اعمال روز عاشورا.

را درميدان نبرد، بررسي كند و جوياي حال او شود.در حال حاضر، بنايي به همين نام در سمت غرب صحن سيد الشهدا طرف درب «زينبيه» وجود دارد.تجديد بناي تل زينبيه در اين اواخر، در سال 1398 قمري بوده است.[1] قبلا اتاقي كوچك بود كه در بازسازي اخير، به صورت مجلل و مرتفع تر از سطح خيابان، به اندازه يك مسجد كوچك است.

----------------------

پي نوشتها:

[1] تراث كربلا، سلمان هادي طعمه، ص 129.

ارتباط پيدا مي كند.»[1] .

در نقل فوق، روي تكيه گاه بودن تكيه براي عزاداران حسيني تكيه شده است.اين دقت را ديگران نيز داشته اند و در پيشينه تاريخي آن به اين جنبه عنايت كرده اند.از جمله به اين نقل توجه كنيد: «جايي كه مامن و پناهگاه و تكيه گاه فقيران و مسافران بوده و رايگان در آنجا اقامت موقت داشته اند.محافظان و نگهبانان آن (تكيه داران) از جوانمردان بودند و آداب و رسومي خاص داشتند كه در «فتوت نامه» ها آمده است.جز اين مفهوم، تكايا محلي براي اجراي تعزيه براي سالار شهيدان بوده كه در وسط تكيه، روي سكويي برآمده از زمين، تعزيه خوانان موجب تحريك احساسات جماعت عزادار مي شدند.

رفته رفته تكيه به محلي براي عزاداري تبديل شد.از زمان ناصر الدين شاه به بعد، تكيه هاي بطور رسمي محل اجراي نمايشهاي مذهبي شد... در بيشتر تكيه ها-به اقتضاي فصل-چادرهايي بزرگ بر مي افراشتند كه در واقع سقف اين گونه تكيه ها به شمار مي رفت.پارچه هايي سياه كه اشعاري در سوگ خاندان امام حسين «ع» بر آن نقش بسته است و علامت و شكل مخصوص تكيه نيز در جايي از آن قرار مي گرفت.هر تكيه، علامتي ويژه و علمي ممتاز از بقيه تكيه ها براي خود داشت.بيشتر تكيه ها بر گذرگاهها و راههاي رفت و آمد مردم ساخته مي شدند و دو مدخل داشتند كه قافله ها و شبيه گردانان و دسته هاي عزاداري از آن عبور مي كردند... در هر تكيه به يادبود تشنگي شهيدان كربلا سقاخانه اي بنا مي شد.بعدها در كنار تكيه ها، محلهايي به نام حسينيه و زينبيه بنا شد و يا تكايا به نام «حسينيه» تغيير نام يافتند.»[2] گاهي به همت اهل يك شهر، در شهرهاي زيارتي از قبيل «مشهد»، «كربلا»، «نجف»، و... حسينيه هايي ساخته مي شود كه

اغلب مورد استفاده زوار آن شهر قرار مي گيرد.

به نظر برخي، پديد آمدن «تكيه»، در مقابل مراكز ديني وابسته به خلافتهاي غير شيعي بوده تا پايگاهي براي هواداران نهضت حسيني و دور از سلطه حكام باشد: «تكيه و حسينيه، مركز تشكيلات ضد حكومتي ايجاد مي كرد... شيعه، تكيه و حسينيه مي سازد تا به جنگجويانش پناهگاهي ببخشد... به خمس و حسينيه رو مي كند، تا به مبارزه همه جانبه اش از علي «ع» تاكنون امكان و قدرت بخشد.چنين است كه ساختن «حسينيه»، ضربه اي است بر پيكر حكومت...»[3] . ---------------------------

پي نوشتها:

[1] تاريخ تكايا و عزاداري قم، ص 69.

[2] مجله «كيهان فرهنگي»، سال 10 شماره 3، ص 29 و 30.

[3] ياد و يادآوران، دكتر علي شريعتي (چاپ حسينيه ارشاد) ص 39 و 40.

شوند.چون فهميدند كه به قصد جنگ يا گرفتن بيعت آمده اند، به دستورامام، آن شب را مهلت طلبيدند تا به عبادت و نماز بپردازند.و درگيري به فردا موكول شد.[1] امام صادق «ع» درباره محاصره شدن سيد الشهدا در روز عاشورا فرموده است: «تاسوعا يوم حوصر فيه الحسين و اصحابه بكربلاء و اجتمع عليه خيل اهل الشام و اناخوا عليه و فرح ابن مرجانة و عمر بن سعد بتوافر الخيل و كثرتها و استضعفوا فيه الحسين واصحابه و ايقنوا انه لا ياتي الحسين ناصر و لا يمده اهل العراق.»[2] تاسوعا روزي است كه حسين «ع» و اصحاب او در كربلا محاصره شدند و سپاه شاميان بر ضد آنان گرد آمد.ابن زياد و عمر سعد نيز از فراهم آمدن آن همه سواران خوشحال شدند و آن روز، حسين «ع» و يارانش را ناتوان شمردند و يقين كردند كه ديگر براي او ياوري نخواهد آمد و عراقيان نيز او را پشتيباني نخواهند كرد.

----------------------

پي نوشتها :

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 161.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 124.

همين جا درمرثيه ها راه يافته است. شب بود و من به مطبخ آن خانه آمدم

مطبخ نه، سوي راز نهانخانه آمدم ديدم كه نور مي زند از دخمه اي برون

دل خسته ام كشاند به دنبال رد خون خون در ميان نور چه مي كرد؟يا علي

خورشيد در تنور چه مي كرد؟يا علي «ع»[3] . تا جهان باشد و بوده است، كه داده است نشان

ميزبان خفته به كاخ اندر و مهمان به تنور سر بي تن كه شنيده است به لب سوره كهف؟

يا كه ديده است به مشكات تنور آيت نور[4] .

---------------------------

پي نوشتها:

[1] اعيان الشيعه، ج 1، ص 612، بحار الانوار، ج 45، ص 125.

[2] مقتل الحسين، مقرم، ص 391.

[3] نادر بختياري (كيهان 6/5/73).

[4] نير تبريزي.

گفته اند.[1] .

بر سر تربت سيد الشهدا رفتند و پس از زيارت قبر حسين «ع» و گريه ها و ناله ها با خداچنين راز و نياز كردند: «پروردگارا!ما پسر دختر پيامبرمان را خوار و بي ياور ساختيم، گذشته ما را ببخشاي و توبه ما را بپذير، كه تو توبه پذير مهرباني، بر حسين و ياران شهيد و صديق او رحمت فرست.ما تو را شاهد مي گيريم كه بر همان راه و هدفي هستيم كه آنان جان باختند، پس اگر ما را نبخشايي و رحم نكني از زيانكاران خواهيم بود».[2] به خاطر همين اظهار توبه و پشيماني، به «توابين» مشهور شدند.چون عامل اصلي فاجعه كربلا را حكومت يزيد مي دانستند، از آنجا رو به شام نهادند و به عين الورده آمدند و در آنجا با سپاه شام برخوردي شديد داشتند.پس از چندين روز نبرد سخت، سرانجام سران نهضت، ازجمله سليمان بن صرد كه آن هنگام 93 سال از عمرش مي گذشت به شهادت رسيدند و انقلابيون چون توان مقابله با سپاه انبوه شام را كه با فرماندهي «حصين بن نمير» آمده بودند نداشتند، شبانه به كوفه رفتند، البته جمعي هم در درگيري شهيد شدند.[3] رهبران نهضت، بجز سليمان، عبارت بودند از: مسيب بن نجبه، عبدالله بن سعد ازدي، عبدالله بن وال، رفاعة بن شداد. --------------------------

پي نوشتها:

[1] انصار الحسين، شمس الدين، ص 205.

[2] ثورة الحسين، شمس الدين، ص 264.

[3] حياة الامام الحسين، باقر شريف القرشي، ج 3، ص 450 و كامل ابن اثير، حوادث سال 65.

گشت.گفته اند وقتي از دار الاماره كوفه، با ماموريت بستن راه بر امام حسين «ع»

بيرون آمد، ندايي شنيد كه: اي حر!مژده باد تو را بهشت... [1] در منزل «قصر بني مقاتل» يا «شراف»، راه را بر امام بست و مانع از حركت آن حضرت به سوي كوفه شد. كاروان حسيني را همراهي كرد تا به كربلا رسيدند و امام در آنجا فرود آمد.حر وقتي فهميد كارجنگ با حسين بن علي «ع» جدي است، صبح عاشورا به بهانه آب دادن اسب خويش، از اردوگاه عمر سعد جدا شد و به كاروان حسين «ع» و جبهه حق پيوست.توبه كنان كنار خيمه هاي امام آمد و اظهار پشيماني كرد، سپس اذن ميدان طلبيد.اين انتخاب شگفت و برگزيدن راه بهشت بر دوزخ، از حر، چهره اي دوست داشتني و قهرمان ساخت.حر با اذن امام به ميدان رفت و در خطابه اي مؤثر، سپاه كوفه را به خاطر جنگيدن با حسين «ع» توبيخ كرد. چيزي نمانده بود كه سخنان او، گروهي از سربازان عمر سعد را تحت تاثير قرار داده از جنگ با سيد الشهدا منصرف سازد، كه سپاه عمر سعد، او را هدف تيرها قرار داد.نزد امام بازگشت و پس از لحظاتي دوباره به ميدان رفت و با رجز خواني، به مبارزه پرداخت و پس از نبردي دليرانه به شهادت رسيد.رجز او چنين بود: اني انا الحر و ماوي الضيف

اضرب في اعناقكم بالسيف عن خير من حل بارض الخيف

اضربكم و لا اري من حيف[2] . كه حاكي از شجاعت او در شمشير زني در دفاع از سيد الشهدا و حق دانستن اين راه بود. حسين بن علي «ع» بر بالين حر حضور يافت و

خطاب به آن شهيد، فرمود: تو همانگونه كه مادرت نامت را «حر» گذاشته است، حر و آزاده اي، آزاد در دنيا و سعادتمنددر آخرت! «انت الحر كما سمتك امك، و انت الحر في الدنيا و انت الحر في الآخرة» ودست بر چهره اش كشيد.[3] امام حسين «ع» با دستمالي سر حر را بست.پس از عاشورا بني تميم او را در فاصله يك ميلي از امام حسين «ع» دفن كردند، همانجا كه قبر كنوني اوست، بيرون كربلا در جايي كه در قديم به آن «نواويس» مي گفته اند.[4] نقل است شاه اسماعيل صفوي قبر حر را گشود و پيكرش را سالم يافت، چون خواست پارچه اي را كه بر سرش بسته بود باز كند، خون جاري شد و دوباره آن را بستند، آنگاه بر قبرش قبه اي ساختند.[5] .

سرگذشتهاي مربوط به حر و نقش او در حادثه كربلا، از نخستين برخوردش با كاروان سيد الشهدا، سپس توبه اش و پيوستن به جبهه حق و شهادت در ركاب سالار شهيدان، درهمه مقتلها و كتابهاي تاريخ عاشورا نگاشته شده است و توبه او شاخص ترين بخش نوراني زندگي اوست. -----------------------------

پي نوشتها:

[1] قاموس الرجال، ج 3، ص 103، امالي صدوق، ص 131.

[2] بحار الانوار، ج 45، ص 14.

[3] همان.

[4] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 97.

[5] سفينة البحار، ج 1، ص 242 به نقل از انوار نعمانيه، سيد نعمت الله جزايري.

دفن شده است. ديوان او شامل قصايد، قطعات، غزليات، تركيب بندها، مثنويها و رباعيها مي باشد. در بين شعرهاي او اشعاري در رثاي سيد و سالار شهيدان حضرت امام حسين عليه السلام به چشم مي خورد كه در اين جا نمونه اي از آن مي آيد: جز غم نبود مايده ي خوان كربلا

جز خون نبود نعمت الوان كربلا افلاكيان هنوز به سر خاك مي كنند

زان گردها كه خاست ز ميدان كربلا پاي فرات آبله دار از حباب شد

در جستجوي سوخته جانان كربلا شد شمع وار ريشه كن از سوز تشنگي

نخلي كه سركشيد ز بستان كربلا در قيد رشته همچو اسيران فتاده است

عقد گهر به ياد يتيمان كربلا دارد پيام از دل صد چاك مصطفي

هر گل كه سر زند ز گلستان كربلا از غم دگر نكرد كمر چرخ پير راست

زان دم كه ديد داغ جوانان كربلا زان دم كه ديد تشنه لب آن نامور بماند

آب گهر گره به گلوي گهر بماند

اين چه شورش است كه در خلق عالم است

باز اين چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است باز اين چه رستخيز عظيم است كز زمين

بي نفخ صور خاسته تا عرش اعظم است اين صبح تيره باز دميد از كجا كزو

كار جهان و خلق جهان جمله درهم است گويا طلوع مي كند از مغرب، آفتاب

كاشوب در تمامي ذرات عالم است گر خوانمش قيامت دنيا بعيد نيست

اين رستخيز عام كه نامش محرم است در بارگاه قدس كه جاي ملال نيست

سرهاي قدسيان همه بر زانوي غم است جن و ملك بر آدميان نوحه مي كنند

گويا عزاي اشرف اولاد آدم است خورشيد آسمان و زمين، نور مشرقين

پرورده كنار رسول خدا حسين[2] .

--------------------

پي نوشتها :

[1] معارف و معاريف، ج 4، ص 1990.

[2] گلواژه، ج 2، ص 131، منتخب التواريخ، ص 333.

و به افراد خويش فرمان اكيد داده بودكه: هر كس را ديديد قصد زيارت حسين را دارد، بكشيد.[2] به امر متوكل، هفده بار قبرحسين «ع» را خراب كردند.[3] در يكي از اين نوبتها، «ديزج يهودي» را مامور تغيير و تبديل و تخريب قبر مطهر كرد.او نيز با غلامان خويش سراغ قبر رفت و حتي قبر را شكافت و به حصيري كه پيكر امام در آن بود برخورد كرد كه از آن بوي مشك مي آمد.دوباره خاك روي آن ريختند و آب بستند و آن زمين را مي خواستند با گاو، شخم بزنند كه گاوها پيشروي نمي كردند.[4] هارون الرشيد نيز يك بار به والي كوفه فرمان داد تا قبر حسين بن علي «ع» را خراب كند.اطراف آن را عمارتها ساخته و زمينهايش را زير كشت و زراعت بردند.[5] .

به متوكل خبر دادند كه مردم در سرزمين «نينوا» براي زيارت قبر حسين «ع» جمع مي شوند و از اين رهگذر، جمعيت انبوهي پديد مي آيد و كانون خطري تشكيل مي شود. متوكل به يكي از فرماندهان ارتش خود در معيت تعدادي از لشگريان ماموريت داد تا مرقد مطهر را بشكافند و مردم را متفرق ساخته، از تجمع بر سر قبر آن حضرت و زيارت قبر او جلوگيري كنند.او هم طبق دستور، مردم را از پيرامون قبر پراكنده ساخت.اين حادثه در سال 237 هجري بود.ولي مردم در موسم زيارت، باز هم تجمع كرده، عليه او شورش كردند و بي باكانه به ماموران خليفه گفتند: اگر تا آخرين نفر هم كشته شويم، دست برنمي داريم.و بازماندگان ما به زيارت خواهند آمد.وقتي حادثه به متوكل گزارش شد، به آن فرمانده نوشت كه دست از مردم بردارد و به كوفه

بازگردد و چنين وانمود كند كه مسافرتش به كوفه در رابطه با مصالح مردم بوده... تا اينكه در سال 247 باز تجمع مردم زياد شد.به نحوي كه در آن محل، بازاري درست شد.مجددا بناي سخت گيري گذاشتند.[6] روز به روز بر زائران افزوده مي شد، متوكل سرداري فرستاد و ميان مردم اعلام كردند كه ذمه خليفه از كسي كه به زيارت كربلا رود بيزار است.باز هم آن منطقه را ويران كردند و آب بستند و شخم زدند و قبر را شكافتند.[7] اينگونه برخوردها و جفاها، همه براي پراكندن مردم از گرد اين كانون حرارت و شوق بود، اما كمترين نتيجه اي نمي گرفتند و بر شوق مردم افزوده مي شد. «بهاي وصل تو گر جان بود، خريدارم».كربلا، سنگر مقاومت مي گشت و كعبه اهل حقيقت و ولا.

آري... «زيارت اين خاك است كه توده مردم را ياري مي دهد تا به انقلاب حسين «ع» و به جهاد و مبارزه او عليه ظلم بينديشند و به رسوا كردن دستگاه حاكم بنشينند.چنين است كه اين خاك-خاك كربلا-سمبل و شعار مي شود و طواف آرامگاه حسين، با صد طواف كعبه مقابل مي شود و حتي بر آن ترجيح مي يابد».[8] .

وهابيان نيز در سال 1216 ه.ق به كربلا حمله كردند و اين تهاجمها، ده سال ادامه داشت.هم شهر را غارت و هم مردم را قتل عام و هم قبر مطهر را خراب كردند.يك بار هم «امير مسعود» در سال 1225 با سپاهي متشكل از 20 هزار جنگجوي وهابي به نجف واز آنجا به كربلا تاختند.[9] .

در عصر حاضر نيز، حكومت بعثي عراق، براي در هم كوبيدن حركت انقلابي شيعيان اين سرزمين، در سال 1370 ش.با انواع سلاحها مردم را در نجف و كربلا

به خاك و خون كشيد و با توپخانه، گنبد و بارگاه امام حسين «ع» را مورد هجوم قرار داد.و اين پس از قيام مردمي بر ضد حكومت «صدام» بود كه شهر نجف و كربلا را به تصرف در آوردند و رژيم عراق، براي باز پس گيري آنها از دست انقلابيون، با خشونت تمام وارد ميدان شد و ساختمان حرم امير المؤمنين و سيد الشهدا و حضرت اباالفضل عليهم السلام و گنبد و دربها و ضريح، آسيب ديد.اين جنايتها سبب شد رهبر انقلاب اسلامي، آية ا... خامنه اي طي اطلاعيه اي ضمن محكوم كردن تجاوزات رژيم بعث عراق به حرمها و شهرهاي مقدس، روز پنجشنبه 8 ذي قعده 1411 ق.برابر با دوم خرداد 1370 ش را عزاي عمومي اعلام كرده، به سوگ بنشيند.[10] در بخشي از اين اطلاعيه آمده است: «... با يورش وحشيانه به نجف و كربلا، آن كردند كه قلم از شرح آن عاجز است و بر عتبات عاليات و مسلمانان و مردم عراق و حوزه هاي علميه، آن روا داشتند كه طواغيت ستمگر و خون آشام بني اميه و بني عباس هم روا نداشته بودند و چنان ضايعه و جراحتي بر قلب دوستان اهل بيت وارد كردند كه سنگيني آن پي نوشتها را با هيچ فاجعه اي در اين زمان، نتوان قياس كرد. «هيجوا احزان يوم الطفوف...».[11] اندوه هاي عاشورا را برانگيختند.

--------------------------------

پي نوشتها :

[1] تاريخ الشيعه، مظفري.ص 89، بحار الانوار، ج 45، ص 398.

[2] بحار الانوار، ج 45، ص 404.

[3] همان، ص 410، تتمة المنتهي، ص 241.

[4] بحار الانوار، ج 45، ص 394.

[5] تتمة المنتهي، ص 240.

[6] اعيان الشيعه، ج 1، ص 628، تراث كربلا، ص 34 (با اختلاف در عبارات).

[7]

تتمة المنتهي، ص 241.

[8] مجموعه آثار، شريعتي، ج 7 (شيعه) ص 20.

[9] براي آشنايي با فتنه ها و تهاجمات وهابيها به اعتاب مقدسه، از جمله ر.ك: «كشف الارتياب»، سيد محسن امين، «اعيان الشيعه»، ج 1، ص 628، «تراث كربلا»، سلمان هادي الطعمه، ص 262، «موسوعة العتبات المقدسه»، كربلا، جزء 1، ص 201، «فرقه وهابي»، محمد حسين قزويني، «تاريخ كربلا» عبد الجواد كليددار، ص 234.

[10] روزنامه هاي 31 ارديبهشت 1370.

[11] قضاياي درگيريها در نجف و كربلا و حمله رژيم بعث به حرمهاي مطهر، در اخبار و گزارشهاي مطبوعات ارديبهشت 1370 درج شده است.از جمله ر.ك: «مروري اجمالي بر تاريخ سياسي كربلا» انتشارات سازمان تبليغات اسلامي.نيز: «سيماي كربلا»، محمد صحتي.

ديدند كه جلوي اين راه را به طور كلي ببندند تا مردم گمراه نشوند!»

قيام بزند و از سوي ديگر از بيعت با يزيد خودداري كند، هر چند كه براي او روشن بود كه اين قيام و امتناع منجر به قتل او خواهد شد، زيرا اگر او با يزيد بيعت مي كرد، يزيد درصدد به وجود آوردن تغييرات اساسي در دين اسلام بر مي آمد و بدعت هاي زيادي را بنا مي نهاد. به همين دليل است كه گفته اند: حسين خود، خانواده و فرزندانش را فداي جدش كرد و اركان حكومت بني اميه هم جز با قتل او متزلزل نمي شد.

پس، از ديدگاه ابوعلم امام حسين عليه السلام براي جلوگيري از تغيير و تحريف دين و فرار از بيعت (كه در صورت تسليم به امر بيعت، مهر تأييدي بر اعمال ناشايست يزيد زده مي شد) و اجراي احكام اصلي و اصيل دين قيام كرد. توفيق ابوعلم در اين زمينه مي نويسد: «حسين براي طلب دنيا و مقام و خلافت به سوي كوفه حركت نكرد بلكه مي خواست احكام خدا را به اجرا درآورد و همين عوامل باعث شد تا دست به قيام بزند».

شايسته است كه هنگام دفن ميت، اندكي تربت همراه او گذاشته شود يا با حنوط مخلوط شود، هم دفن شدن در كربلا ثواب دارد و ايمني از عذاب مي آورد و هم نجس ساختن آن حرام است و اگر در بيت الخلا بيفتد بايد از آنجا پرهيز كرد يا از آنجا در آورد و احكام و آثار ديگر كه در فقه مطرح است[1] .

رسول خدا «ص» مقداري تربت كربلا به «ام سلمه» داد و فرمود: هر گاه ديدي اين خاك، تبديل به خون شد، بدان كه حسين «ع» كشته شده است.[2] .

گر چه خوردن خاك، حرام است، اما خوردن اندكي از خاك قبر سيد الشهدا به نيت شفاگرفتن (استشفاء) جايز، بلكه مؤكد است و آداب و حدودي دارد.[3] امام رضا «ع» فرمود:

«كل طين حرام كالميتة و الدم و ما اهل لغير الله به، ما خلاطين قبر الحسين «ع» فانه شفاء من كل داء»[4] هر خاكي حرام است، مثل مردار، خون و ذبح شده بي نام خدا، مگر خاك قبر حسين «ع» كه درمان هر درد است.امام صادق «ع» فرمود: «في طين قبر الحسين شفاء من كل داء و هو الدواء الاكبر».[5] در خاك قبر حسين «ع» شفاي هر درد است و آن دواي بزرگتر است.روايت است كه از فضيلتهاي ويژه حسين بن علي «ع» اين است: «الشفاء في تربته و الاجابة تحت قبته و الائمة من ذريته».[6] شفا در تربتش، اجابت دعا در زير قبه حرم اوست و امامان از نسل اويند.

امام صادق «ع» دستمال زردي داشت كه در آن تربت حضرت سيد الشهدا بود.وقت نماز كه مي شد همان تربت را در موضع سجودش مي ريخت و بر آن

سجده مي كرد.[7] و نيز آن حضرت فرمود: «السجود علي تربة الحسين يخرق الحجب السبع».[8] سجده بر تربت حسيني، حجابهاي هفتگانه را كنار مي زند.همچنين روايت شده است كه امام صادق «ع» جز بر تربت سيد الشهدا سجده نمي كرد، به عنوان فروتني و تواضع در برابر خداوند: «كان الصادق لا يسجد الا علي تربة الحسين تذللا لله و استكانة اليه».[9] نسبت به برداشتن كام نوزادان با تربت كربلا نيز احاديث فراواني است، از جمله از امام صادق «ع» روايت است كه: «حنكوا اولادكم بتربة الحسين فانها امان».[10] كام فرزندان خود را با تربت حسين «ع» برداريد، كه اين تربت، امان است.در سنتهاي چاووش خواني، اشاره به سيب بهشتي[11] و بوي سيب از تربت امام حسين «ع» مي كردند و مي خواندند: (بوي سيب). ز تربت شهدا بوي سيب مي آيد

ز طوس، بوي رضاي غريب مي آيد آنچه به تربت سيد الشهدا قداست و كرامت بخشيده، همان خون حسين «ع» و شهادت ثارالله است كه الهام بخش حريت و رادمردي و فداكاري در راه خداست.به تعبير امام خميني «قدس سره»: «همين تربت پاك شهيدان است كه تا قيامت، مزار عاشقان و عارفان ودلسوختگان و دار الشفاي آزادگان خواهد بود.»[12] به همين جهات، هم «شفاخواهي» از تربت سيد الشهدا «ع» وهم «شفايابي» در آستانه و حرم حسيني جزء فرهنگ شيعه و مستند به روايات است. شهادت، خاك را بوييدني كرد

شهادت، سنگ را بوسيدني كرد علامه اميني «ره» مي نويسد: «آيا بهتر آن نيست كه سجده گاه، از خاكي قرار داده شود كه در آن، چشمه هاي خوني جوشيده است كه رنگ خدايي داشته است؟ تربتي آميخته باخون كسي كه خداوند، او را پاك قرار داده و محبت او را اجر

رسالت محمدي «ص» قرارداده است؟ خاكي كه با خون سرور جوانان بهشت و وديعه محبوب پيامبر و خدا عجين گشته است؟...»[13] .

چه رازي در «تربت كربلا» نهفته است؟ تربت كربلا، خاكي آميخته با «خون خدا» ست و شگفت نيست كه خون، به خاك، اعتبار بخشد و شهادت، در زمين و در و ديوار، آبرو و قداست بيافريند و خاك كربلا، مهر نماز عارفان گردد و در سجاده، عطر شهادت از تربت حسين «ع» به مشام عاشقان برسد و شفابخش دردها شود.درس گرفتن از تربت و فرات، تنها در مكتب زيارت ميسر است و سخن خاك را با دل، تنها گوش حسينيان كربلايي مي شنود. «... در آنجا تربتي است، گويا معدن مغناطيس، كه افراد عاشق را كه قابل جذب اند، مانند ذرات كوچك آهن، به سوي خود جذب مي كند.آنجا مضجع مقدس سرباز فداكاري است كه رؤساي جمهور و پادشاهان، قبل از آنكه رسم سرباز گمنام و نهادن دسته گل معمول گردد، عصاره گل، بهترين عطر را آوردند و بوسيدند و بوييدند و پاشيدند و آرزوي اين كردند كه كاش در برابرش جنگيده و اسلام را ياري مي كردند و كشته مي شدند.[14] .

شهيد مطهري مي نويسد: «... تو كه خدا را عبادت مي كني، سر بر روي هر خاكي بگذاري نمازت درست است، ولي اگر سر بر روي آن خاكي بگذاري كه تماس كوچكي، قرابت كوچكي، همسايگي كوچكي با شهيد دارد و بوي شهيد مي دهد، اجر و ثواب تو صد برابر مي شود.»[15] در كربلا، خاندان معيني بودند كه متصدي تهيه مهر و تسبيح از تربت سيد الشهدا بودند و همه ساله مبلغ هنگفتي به والي بغداد مي پرداختند تا همچنان از اين امتياز برخوردار باشند.[16]

. -----------------------------

پي نوشت ها :

[1] براي توضيح بيشتر ر.ك: «دائره المعارف تشيع»، ج 4، ص 25.

[2] سفينة البحار، ج 1، ص 122 و 463.

[3] همان، ج 2، ص 103.

[4] همان.

[5] من لا يحضره الفقيه، ج 2، ص 599 (چاپ جامعه مدرسين)، المزار، شيخ مفيد، ص 143.

[6] مناقب، ج 4، ص 82.

[7] منتخب التواريخ، ص 298.

[8] بحار الانوار، ج 82، ص 153 و 334.

[9] همان، ص 158 حديث 25.

[10] وسائل الشيعه، ج 10، ص 410، روايات تربت را از جمله در وسائل الشيعه، ج 10، ص 408 تا 420 و ج 3، ص 607، المزار، شيخ مفيد، ص 143 و نيز بحار الانوار، ج 98، ص 118 ملاحظه فرماييد.

[11] سفينة البحار، ج 1، ص 124.

[12] صحيفه نور، ج 20، ص 239.

[13] سيرتنا و سنتنا، علامه اميني، ص 166.در بحث تربت امام و الهامهاي قرآن از جمله ر.ك: مجله پيام انقلاب، شماره هاي 147 و 148 (سال 1364).

[14] اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، شهيد پاك نژاد، ج 2، ص 43.

[15] شهيد (ضميمه قيام و انقلاب مهدي)، ص 127.در زمينه تربت حسيني، از جمله ر.ك: «الارض و التربة الحسينيه»، شيخ محمد حسين كاشف الغطاء.

[16] موسوعة العتبات المقدسه، ج 8، ص 289.

در فضيلت تسبيح تربت سيد الشهدا روايت شده است.[1] .

حضرت زهرا «ع» از تربت حمزه سيد الشهدا، تسبيحي ساخته و به نخ كرده بود و با آن، ذكر تسبيحات مي گفت، مردم هم چنان كردند.چون حسين «ع» شهيد شد، به خاطر مزيت و فضيلت تربت او، اين كار درباره تربت قبر آن امام شهيد انجام گرفت.[2] پيش از تسبيح گلي، حضرت زهرا تسبيحي داشت از نخ پشمين كه به آن گرههاي متعدد زده بود و آن را مي گرداند و تسبيح و تكبير مي گفت، تا آنكه حضرت حمزه در جنگ احد به شهادت رسيد.آنگاه از تربت او تسبيحي ساخت.رسم مردم بر اين جاري شد تا آنكه پس از شهادت امام حسين، از تربت قبر او تسبيح فراهم مي كردند:

«فلما قتل الحسين صلوات الله عليه عدل بالامر اليه فاستعملوا تربته لما فيه من الفضل و المزيه.»[3]

دو حديث در فضيلت تسبيح تربت: امام صادق «ع» فرمود: «من كانت معه سبحة من طين قبر الحسين عليه السلام كتب مسبحا و ان لم يسبح بها»[4] هر كه تسبيحي از تربت قبرحسين «ع» داشته باشد، تسبيحگوي نوشته مي شود، هر چند با آن تسبيح نگويد. امام كاظم «ع» فرمود: «لا يستغني شيعتنا عن اربع:... و سبحة من طين قبر الحسين فيها ثلاث و ثلاثون حبة...»[5] شيعه ما از چهار چيز بي نياز نيست:... يكي هم تسبيحي با 33 دانه از خاك قبر امام حسين عليه السلام.[6] .

تسبيح تربت، قصيده اي صد بيتي است و واژه هايش همه عاشورايي، كه دانه هايش همراه ذاكر، ذكر مي گويد و عطر شهادت را مي پراكند.كربلائيان با مضمون اين قصيده مقدس همنوايي مي كنند و با تركيبات آن كه الله اكبر، الحمد لله و سبحان الله

است، آشنا و مانوسند.دانه هاي تسبيح تربت، گوهرهايي است كه از خاك كوي عشق گرفته مي شده و از آن نوري تا ملكوت خدا متصاعد مي شود.دلهاي دريايي، گوهر تربت را در ساحل عشق، با «اشك» شستشو مي دهند، و از زمزم ديدگان بر آن مي بارند.اين است رمز جلوه و جلاي هميشگي «تربت حسين»!و همين است راز برتري تسبيح تربت، بر دانه هاي ياقوت و عقيق و فيروزه و زبرجد و الماس! تسبيح تربت، تركيبي كربلايي دارد و آهنگي زهرايي و مفاهيمش هديه خداوند به «فاطمه» است.منظومه اي رمزي از قداست و فداكاري و عشق و خلوص است.چه اكسير شگفتي در خاك مزار حسين «ع» نهفته است، فضيلت بخش خاك بر گوهر! ---------------------------

پي نوشت ها :

[1] بحار الانوار، ج 98، ص 133.

[2] همان، المزار، شيخ مفيد (چاپ كنگره شيخ مفيد، 1413 ق) ص 150.

[3] همان، ج 82، ص 333.

[4] همان، ص 340.

[5] همان.در «المزار» شيخ مفيد، ص 152، عدد سي و چهار دانه آمده است.

[6] براي آگاهي از تاريخچه تسبيح و تسبيح تربت و آداب آن ر.ك: «دايرة المعارف تشيع»، ج 4، ص 205.

از يكديگر جدا كرد.به نظر مي رسد تعزيه پس از حادثه كربلا براي نشان دادن وقايع خونبار عاشورا به سبك سوزناك ابداع شده باشد و با تقليد از نمايشهاي قديمي كه تا عهد پيشداديان مي رسد، ارتباط پيدا مي كند.»[1] .

در نقل فوق، روي تكيه گاه بودن تكيه براي عزاداران حسيني تكيه شده است.اين دقت را ديگران نيز داشته اند و در پيشينه تاريخي آن به اين جنبه عنايت كرده اند.از جمله به اين نقل توجه كنيد: «جايي كه مامن و پناهگاه و تكيه گاه فقيران و مسافران بوده و رايگان در آنجا اقامت موقت داشته اند.محافظان و نگهبانان آن (تكيه داران) از جوانمردان بودند و آداب و رسومي خاص داشتند كه در «فتوت نامه» ها آمده است.جز اين مفهوم، تكايا محلي براي اجراي تعزيه براي سالار شهيدان بوده كه در وسط تكيه، روي سكويي برآمده از زمين، تعزيه خوانان موجب تحريك احساسات جماعت عزادار مي شدند.

رفته رفته تكيه به محلي براي عزاداري تبديل شد.از زمان ناصر الدين شاه به بعد، تكيه هاي بطور رسمي محل اجراي نمايشهاي مذهبي شد... در بيشتر تكيه ها-به اقتضاي فصل-چادرهايي بزرگ بر مي افراشتند كه در واقع سقف اين گونه تكيه ها به شمار مي رفت.پارچه هايي سياه كه اشعاري در سوگ خاندان امام حسين «ع» بر آن نقش بسته است و علامت و شكل مخصوص تكيه نيز در جايي از آن قرار مي گرفت.هر تكيه، علامتي ويژه و علمي ممتاز از بقيه تكيه ها براي خود داشت.بيشتر تكيه ها بر گذرگاهها و راههاي رفت و آمد مردم ساخته مي شدند و دو مدخل داشتند كه قافله ها و شبيه گردانان و دسته هاي عزاداري از آن عبور مي كردند... در هر تكيه به يادبود تشنگي شهيدان كربلا سقاخانه اي بنا مي شد.بعدها در كنار تكيه ها، محلهايي به

نام حسينيه و زينبيه بنا شد و يا تكايا به نام «حسينيه» تغيير نام يافتند.»[2] گاهي به همت اهل يك شهر، در شهرهاي زيارتي از قبيل «مشهد»، «كربلا»، «نجف»، و... حسينيه هايي ساخته مي شود كه اغلب مورد استفاده زوار آن شهر قرار مي گيرد.

به نظر برخي، پديد آمدن «تكيه»، در مقابل مراكز ديني وابسته به خلافتهاي غير شيعي بوده تا پايگاهي براي هواداران نهضت حسيني و دور از سلطه حكام باشد: «تكيه و حسينيه، مركز تشكيلات ضد حكومتي ايجاد مي كرد... شيعه، تكيه و حسينيه مي سازد تا به جنگجويانش پناهگاهي ببخشد... به خمس و حسينيه رو مي كند، تا به مبارزه همه جانبه اش از علي «ع» تاكنون امكان و قدرت بخشد.چنين است كه ساختن «حسينيه»، ضربه اي است بر پيكر حكومت...»[3] . ----------------------

پي نوشت ها :

[1] تاريخ تكايا و عزاداري قم، ص 69.

[2] مجله «كيهان فرهنگي»، سال 10 شماره 3، ص 29 و 30.

[3] ياد و يادآوران، دكتر علي شريعتي (چاپ حسينيه ارشاد) ص 39 و 40.

اولياء خدا و برائت از دشمنان حق فراهم مي گردد.

نسبت به حسين بن علي «ع» هم زيارت، بعنوان وسيله جويي به سوي خداست.در دعاي بعد از زيارت عاشورا مي خوانيم: «يا امير المؤمنين و يا ابا عبدالله، اتيتكما زائرامتوسلا الي الله ربي و ربكما».دعاي توسل نيز، واسطه قرار دادن چهارده معصوم عليهم السلام در پيشگاه خداوند متعال است.امام حسين «ع» و شهداي كربلا و ائمه معصومين همه باب الحوايجند، ليكن هر كدام به نحوي و با عشقي خاص.عزاداري ما نيز نوعي توسل جستن به اين خاندان است، تا هم ابراز محبت شود و هم جلب لطف و كرم، هيئتهاي متوسلين به شهداي كربلا و سيد الشهدا نيز از همين راه براي تقرب به خدا و بر آمدن حاجتها بهره مي جويند و خود را به آن معدن حيات و روشني وصل مي كنند.[1] . ------------------------------

پي نوشت ها :

[1] در بحار الانوار، ج 91، ص 1 تا 47 باب توسل و استشفاع به محمد و آل محمد.

در فتوت نامه «توق، همين نيزه است، اما به شرط آنكه پرچم داشته باشد... توق، اصل و نشانه را گويند و در هر لشكرگاهي كه توق زدند، هر كس مي داند كه جاي او كجاست، آنجا رود...» در عصر صفويه، توغ از تجهيزات دسته بود، اما زبانه نداشت، اكنون توغها داراي زبانه هستند... هر تكيه تعدادي توغ دارد كه در روزهاي خاص از ايام محرم، آنها را جامه (لباس) مي كنند... مردم عزادار، با نظمي خاص در دسته هاي سينه زني و زنجيرزني وارد تكيه شده و به دنبال آن توغها با شور و هيجاني خاص، به همراه شيون و ناله مردان و زنان به حالت نيمه افراشته نگه داشته مي شوند...»[3] اينگونه احساسات و شعائر مذهبي ستودني است، ولي كاش نيمي از آنچه به تجهيزات و علمات و توق و ابزار، بها داده مي شود، براي محتواي عاشورا و تعاليم نهضت امام حسين «ع» و هدف عزاداري بها داده شود. -----------------------

پي نوشت ها :

[1] تاريخ تكايا و عزاداري قم، ص 216.

[2] لغت نامه، دهخدا.

[3] كيهان فرهنگي (مجله)، سال 10 شماره 3، ص 31.

به آسمان پاشيد و بر چهره ماليد تارسول خدا را با چهره اي خون آلود ديدار كند.»[1] .

در واقع، تيري كه روز عاشورا بر سينه امام نشست، روز «سقيفه» بر كمان نهاده و رها شد و بسي قلبها را خون كرد و در كربلا نيز خون سيد الشهدا «ع» را بر خاك ريخت.اگر آن بناي انحراف نخستين نبود، نيم قرن پس از وفات پيامبر، قلب فرزند پيامبر از سوي امت او هدف قرار نمي گرفت. ------------------------

پي نوشت ها :

[1] بحار الانوار، ج 45، ص 52 و 53، مقتل الحسين، مقرم، ص 351.

و پيروان خود را مسلحانه همراه برد، در حالي كه شمشيرها را آخته زير لباسها پنهان كرده بودند و به آنان سفارش كرد كه بيرون در بمانند و اگر صداي امام از درون به مددخواهي بلند شد، به داخل بريزند و طبق فرمان امام، عمل كنند.[1] اين تدبير ايمني را براي پيشگيري از هر نوع خطر و سوء قصد وليد انجام داد.گروه همراه را تا سي نفر نوشته اند.[2] .

2- «گزارشگر اطلاعاتي»: چون ابا عبدالله «ع» به اتفاق خانواده و همراهان از مدينه به سوي مكه حركت كرد، برادرش محمد حنفيه را در مدينه باقي گذاشت تا حركتهاي حكومتي را بعنوان يك گزارشگر اطلاعاتي به امام خبر دهد و آنچه را در مدينه مي گذرد، بي كم و كاست به آن حضرت برساند.او تعبير «عين» (مامور اطلاعاتي) درباره محمدحنفيه به كار برده است: «اما انت فلا عليك ان تقيم بالمدينة فتكون لي عينا عليهم لا تخفي عني شيئا من امورهم».[3] اما تو، عيبي ندارد كه در مدينه بماني تا براي من خبررسان از آنان باشي و از كارهايشان چيزي را از من پنهان نكني.

3- «خنثي كردن توطئه ترور»: به امام خبر رسيده بود كه يزيد، گروهي را تحت فرمان عمرو بن سعيد اشدق براي ترور يا دستگيري وي به مكه فرستاده است. حضرت براي خنثي كردن توطئه ترور و نيز براي حفظ حرمت حرم خدا و براي اينكه خونش در مكه ريخته نشود، حج را به عمره تبديل كرد و روز هشتم ذي حجه از مكه خارج شد.[4] .

4- «جمع آوري اطلاعات»: از آنجا كه آگاهي از وضعيت دشمن و مردم هوادار، درتصميم گيريهاي يك پيشوا نقش مؤثر دارد،

سيد الشهدا «ع» پيوسته مي كوشيد از اوضاع داخلي كوفه اطلاعات كافي داشته باشد.اين اطلاعات را از جمله از راههاي زير به دست مي آورد:

الف: استنطاق و پرسش از مسافراني كه از كوفه مي آمدند و بعنوان شاهدان عيني جريانات، از آنجا خبر مي دادند.نمونه هايي همچون بشر بن غالب كه در ذات عرق با امام برخورد كرد، يا فرزدق در يكي ديگر از منزلگاهها.

ب: مكاتبات و نامه نگاري با پيروان خود در كوفه، بصره و يمن (مناطقي كه در محبت به اهل بيت، ريشه دارتر بودند) و گزارشهاي مكتوب از اوضاع آن مناطق و حمايت مردمي و نصرت در قيام را جويا مي شدند و حتي اين آگاهيها را درمواقع لزوم، به سربازان دشمن كه راه را بر او مي گرفتند يا با او به نبرد برمي خاستند، اعلام مي فرمود.

5- «مصادره»: در مسير راه عراق، كارواني تجارتي از يمن به سوي شام مي رفت و براي يزيد، اجناس قيمتي مي برد.وقتي امام حسين «ع» در منزلگاه تنعيم به آن كاروان برخورد، كالاهاي آن را مصادره كرد تا راه براي وابستگان به يزيد، ناامن شود.به افراد كاروان هم فرمود: هر كس بخواهد با ما به عراق بيايد، كرايه كاملش را خواهيم داد و با او رفتار خوب خواهيم داشت و هر كس هم بخواهد جدا شود، كرايه اش را تا اينجا مي پردازيم.برخي جدا شدند، بعضي هم همراه امام آمدند.[5] به اين شيوه، هم ضربه اقتصادي به حكومت يزيد زد و هم از افراد دشمن، جذب نيرو كرد.

6- «جذب نيرو»: سيد الشهدا «ع» از هر فرصتي براي جذب نيرو به جبهه حق بهره مي گرفت. يكي از آن موارد متعدد، ملاقاتي بود كه با «زهير بن قين» در منزلگاه زرود داشت.زهير

كه ابتدا از رو به رو شدن با امام، گريزان بود، پس از اين ديدار به امام پيوست و در عاشورا هم حماسه آفريد و شهيد شد.

7- «تصفيه نيرو»: امام حسين «ع» چندين بار در طول راه كربلا با پيشگويي از وضع آينده و شهادت خود و همراهان، افراد بي انگيزه و غير مطيع و دنياپرست را كه به اميد غنيمت همراه شده بودند تصفيه كرد، تا گروه زبده و عاشق شهادت و خالص و برخوردار از انضباط و اطاعت محض از فرماندهي و رهبري براي حضور در ميدان نبرد بمانند.در منزلگاه زباله و شب عاشورا، نمونه هايي از اين تصفيه ها بود.در منزل زباله برخي برگشتند،[6] اما شب عاشورا كسي نرفت.

8- «آرايش اردوگاه»: وقتي در سرزمين كربلا فرود آمد، دستور داد چادرها را نزديك به هم بزنند، طنابهاي خيمه ها را از لابه لاي هم بگذرانند، در مقابل خيمه ها حضور داشته باشند و با دشمن از يك طرف مواجه شوند، در حالي كه خيمه ها سمت راست و چپ و پشت سرشان باشد: «امر باطناب البيوت فقربت حتي دخل بعضها في بعض و جعلوها وراء ظهورهم ليكون الحرب من وجه واحد و امر بحطب و قصب كانوا اجمعوه وراء البيوت فطرح ذلك في خندق جعلوه و القوا فيه النار و قال: لا نؤتي من وراءنا»[7] .

9- «سازماندهي»: امام حسين «ع» صبح روز عاشورا اصحاب را سازماندهي كرد، نماز صبح خوانده شد.زهير بن قين را، فرمانده جناح راست و حبيب بن مظاهر را فرمانده جناح چپ قرار داد، پرچم را به دست عباس سپرد، چادرها را پشت سر خويش قرار دادند، درگودالي كه پشت چادرها به صورت خندق حفر كرده بودند، هيزم و ني ريختند.گودال،

مثل نهر آبي بود كه شب عاشورا براي پيشگيري از حمله دشمن از پشت سر كنده بودند و در آن آتش افروختند.[8] .

10- «ايجاد مانع»: در روز عاشورا، نيروهايي از دشمن مي خواستند از پشت خط دفاعي، از لا به لاي خيمه ها حمله كنند (طناب خيمه ها يكي از موانع بود) و سه، چهار نفراز ياران امام در آن منطقه به دفاع پرداخته بودند.عمر سعد دستور داد خيمه ها را آتش بزنند.امام حسين «ع» فرمود: بگذاريد آتش بزنند (البته خيمه ها خالي اصحاب و... بود). در اين صورت ديگر نخواهند توانست از لا به لاي خيمه ها بر شما شبيخون بزنند و چنان شد.[9] اين تاكتيك، حتي در مورد انتخاب جاي مناسب براي خيمه زدن نيز جلوه گر بود.درقسمتي فرود آمد كه تپه هايي داشت و آنها بعنوان موانع طبيعي براي جلوگيري يا كنترل حمله دشمن از سمت چپ قرارگاه امام بود.حفر خندق در پشت خيمه ها و آتش افروختن در آنها نيز بعنوان ايجاد مانع به كار گرفته شد.

11-مهلت خواهي شب عاشورا براي نماز و دعا و تلاوت قرآن.گر چه اين را مي توان بعنوان امري عبادي و معنوي به حساب آورد، ليكن با توجه به نقش روحيه معنوي رزمندگان، اين مهلت خواهي براي شعله ور ساختن بعد معنوي و تقويت روحيه رزمي و شهادت طلبانه در نيروهاي تحت امر، تاثير بسزايي داشت و يك تاكتيك نظامي محسوب مي شد، بويژه نشان دادن جايگاه ياران در بهشت، آنان را بي تاب شهادت ساخت و برخي مانند برير، شوخي مي كردند.

12-در آخرين لحظات بي ياوري و غربت سيد الشهدا «ع» كه پياده مي جنگيد، باز مواظب بود تا تير دشمن به او اصابت نكند و در پي لحظات غفلت دشمن بود تا حمله كند و بر جمع سپاه

دشمن حمله مي برد.[10] .

13- «پوشش براي پيوستن به امام»: تعدادي از شهداي كربلا كه از ياران امام بودند، از كساني بودند كه همراه سپاه كوفه و عمر سعد، به كربلا آمدند و آنجا به حسين بن علي «ع» پيوستند و با كوفيان جنگيدند.اين تاكتيك نشان دهنده كنترل شديد اطراف كوفه و ممانعت از پيوستن هواداران به سيد الشهدا «ع» است، بگونه اي كه براي برخي از شيعيان انقلابي، هيچ راهي نمانده بود، جز آنكه در پوشش سپاه كوفه، خود را به خط درگيري رسانده، به امام ملحق شوند.

14-طرز آرايش جبهه و استقرار نيروها و نصب چادرها در كربلا به صورت نعلي شكل بود، تا هم تسلط بر مجموعه مواضع خودي باشد و هم خود در وسط اين شكل قرار گيرد و هم امكان محاصره شدن توسط سپاه كوفه را سلب كند.

خصوصيات منطقه عمليات در كربلا به صورت زير بوده است: [11]

-نزديك رودخانه دجله و فرات-

دجله در سمت چپ و فرات در سمت راست كربلا

-از نظر آب و هوايي در منطقه خشك و گرم عراق قرار گرفته و در ضلع شمال شرقي، ايران قرار دارد و در جنوب غربي، حجاز واقع شده است.

-منطقه، رملي و نيمه جنگلي است.

-در حاشيه نهر علقمه، نخلستاني قرار دارد.

-داراي تپه ماهور و پستي و بلنديهاي بسيار

-نهر علقمه از فرات منشعب شده است و در نزديكي اردوگاه حسيني قرار دارد.

-موسم تابستان با گرماي مخصوص منطقه.

-كربلا در حاشيه فرات و قبرستان يهود قرار گرفته است.

-از نظر اهميت جغرافيايي، نقطه كور، منزوي و فراموش شده، فاقد هر گونه امتياز واهميت ويژه سياسي، فرهنگي، نظامي و اقتصادي است.

خصوصيات حركت زميني سيد الشهداء «ع»: [12] .

(عقب نشيني تاكتيكي-در زمان غير

قابل پيش بيني)

1-بهره گيري از زمين جهت ايجاد جنگ رواني

2-انتخاب كميت زمين براي به دست گيري ابتكار عمل در جنگ

3-در اختيار گرفتن زمان و سلب آن از دشمن

4-ايجاد توازن دفاعي

5-تجزيه نيرو و تغيير جهت دشمن به سمت ضعف

6-به هم زدن نظم تشكيلاتي و ايجاد تغيير در قرارگاه جنگي دشمن

7-سلب اختيار از دشمن و به دست گرفتن ابتكار حركت

8-اخلال در سيستم تصميم گيري فرماندهان نظامي

9-عقب نشيني تاكتيكي

10-به دست گرفتن ابتكار عمل در زمين

11-به موضع انفعالي كشيدن دشمن

12-استفاده از پوشش طبيعي و تصنعي زمين و بهره گيري از آن جهت استتار و اختفاء

13-جلوگيري از تمركز قوا هنگام حمله دشمن و ايجاد فاصله جغرافيايي بين فرماندهي، تداركات و ارتباطات

14-ايجاد شتابزدگي در تصميم گيري نظامي و كندي در عمل دشمن

15-سلب هر گونه بهره گيري استراتژيك از زمين (از دشمن)

16-افزايش محدوديت در ميدان عمل و كاهش شديد ميزان كارآيي دشمن

17-تعيين جهت حمله و نوع آرايش جنگي دشمن به وسيله زمين

18-به دست گرفتن ابتكار عمل در سازماندهي و تجديد سازمان از لحاظ كمي و كيفي

19-تعيين نوع بهره وري از زمين براي دشمن (به صورت مطلوب)

20-موضعگيري و آرايش مطلوب در دفع حمله

21-احراز آمادگي در هر شرايطي تا هر زمان و سلب آمادگي از دشمن به وسيله زمين

22-بدون حركت و صرف انرژي، آرايش دشمن را براي چند ساعت به صورت جنگ رواني بر هم زد.[13] .

مختصات جبهه جنگي حضرت ابا عبدالله الحسين «ع»: [14] .

1-نام عمليات: هيهات منا الذله

2-سال عمليات: 61 هجري قمري

3-ماه عمليات: محرم الحرام

4-روز عمليات: جمعه دهم محرم

5-نوع عمليات (جنگ): جهاد ابتدايي

6-استراتژي حركت و حمله: افشاي چهره نفاق-تشكيل حكومت

7-موضع جنگي: دفاعي

8-طول جبهه دفاعي (قطر نعل): 180 متر

9-طول محور عمليات: 360 متر

10-فاصله خيمه ها: 2 متر

11-تعداد خيمه ها: 60 عدد

12-تركيب كيفيت نيرو: بني هاشم،

ياران، زنان، كودكان

13-وضعيت روحي و رواني: عاشقاني حفاظت پيشه

14-تعداد سواره نظام: 32 نفر

15-تعداد پياده نظام: 40 نفر

16-تعداد كل نيروهاي رزمي: 72 نفر

17-فرمانده كل قوا: سيد الشهدا حسين بن علي «ع»

18-پرچمدار لشكر: ابو الفضل العباس «ع»

19-فرمانده سمت راست: زهير بن قين

20-فرمانده سمت چپ: حبيب بن مظاهر

21-وضعيت تداركات: محاصره كامل

22-وضعيت تجهيزات: كمبود شديد

23-وضعيت آب و آذوقه: محاصره (تشنگي-گرسنگي)

24-موقعيت جغرافيايي: قتلگاه

25-زمان و ساعت شروع حمله: دو ساعت گذشته از روز (8 صبح)

26-رمز عمليات: لا حول و لا قوة الا بالله العلي العظيم

27-نوع آرايش جنگي: ساعتي-مثلثي-نعلي

28-تعداد بر هم زدن آرايش دشمن: در سه مرحله كه مرحله چهارم به جنگ تن به تن انجاميد

29-طول مدت عمليات: 8 ساعت

30-پايان عمليات: غروب آفتاب همان روز

مختصات جبهه جنگي يزيد بن معاويه:

1-نام جنگ و عمليات: بيعت ظالمانه

2-استراتژي عمليات: محو كامل اسلام ناب محمدي «ص»

3-تركيب كيفيت نيرو: مردان مجهز و آماده

4-موقعيت جغرافيايي: استراتژيك ترين منطقه

5-وضعيت روحي و رواني: در خواب كامل سياسي

6-تعداد سواره نظام: به علت كثرت آنان، نامعلوم

7-تعداد پياده نظام: به علت كثرت آنان، نامعلوم

8-كل نيروي رزمي: 30000 نفر

9-فرمانده كل لشكر: عمر سعد

10-پرچمدار لشكر: دريد، غلام عمر سعد

11-فرمانده سواره نظام: عروة بن قيس احمصي

12-فرمانده پياده نظام: شبث بن ربعي

13-فرمانده ستون سمت راست: عمرو بن حجاج

14-فرمانده ستون سمت چپ: شمر بن ذي الجوشن

15-وضعيت تداركات: سريع، بموقع، فوق العاده

16-وضعيت تجهيزات: به ميزان چند ماه

17-وضعيت آب: مسلط بر رود فرات

18-وضعيت آذوقه: به ميزان چند ماه

19-نوع جنگ: تهاجمي

20-موازنه قوا: برتري كمي (400 نفر مقابل 1 نفر)

21-خط مشي سياسي فرهنگي: نفاق

22-رمز اول عمليات: لشكر خدا بپا خيزيد

23-رمز دوم عمليات: پرتاب تير توسط عمر سعد

24-تعداد آرايش: سه عدد

25-آرايش اول: مدور، پله چپ و راست (پياده سنگين)

26-آرايش دوم: ستون سمت چپ، سواره سنگين

27-آرايش سوم:

ستون سمت راست، سواره سنگين

28-تن به تن: خطي، بسيجي، عمومي، سواره

29-رعايت قوانين جنگي: نقض كامل.

روشهاي رواني، تبليغي

روشهايي كه از سوي سيد الشهدا «ع» در طول نهضت و در روز عاشورا، و نيز توسط خانواده او به كار گرفته شد، هم مايه ماندگاري نهضت و مصونيت چهره آن است، هم عامل روحيه بخشي به ياران شركت كننده در آن حماسه، كه امام را با همه هستي ياري كردند، و هم مايه تزلزل در انگيزه سپاه كوفه و موجب ضعف يا رسوايي يا خنثي شدن تبليغات دشمن گشته است، كه به برخي از آنها اشاره مي شود:

1- «نامشروع دانستن خلافت يزيد»: امام حسين «ع» با اين موضع، در افكار هواداران يزيد، ايجاد تزلزل كرد و با امتناع آشكار از بيعت و اعلان آن، جو سكوت را شكست.

2- «شهود صحنه»: با همراه بردن زنان و كودكان در سفر كربلا، به عنوان عاملان ثبت وقايع و شاهدان زنده كه همه صحنه ها را ديده اند، از تحريف و مسخ چهره واقعه جلوگيري كرد.به علاوه حضور زنان و كودكان در قافله حسيني، تاثير عاطفي و برانگيزنده افكار بر ضد امويان در طول سفر داشت، حتي پس از شهادت و در دوران اسارت.

3-نامه نگاري و پيام رساني به بزرگان كوفه و بصره و سران قبايل و اعزام نماينده به كوفه و تماس با پايگاه هواداران به عنوان يك كار تشكيلاتي.

4- «سنجش افكار»: محاسبه زمينه اقدام در كوفه، از راه اعزام مسلم بن عقيل به آنجا و ارزيابي وضعيت هواداران و نويسندگان دعوتنامه ها و درخواست از مسلم براي گزارش دقيق از اوضاع كوفه و ميزان تعهد و وفاي مردم.

5- «مشروعيت نهضت»: آن حضرت، حركت سياسي خود بر ضد حكومت

را به تكليف شرعي و امر به معروف و نهي از منكر و احياي سنت پيامبر «ص» پيوند داد، تاضمن مشروعيت بخشيدن به قيام خود، تعريضي به نامشروع بودن خلافت و تعارض آن با سنت نبوي داشته باشد.

6- «بهره گيري عاطفي»: از آنجا كه حسين بن علي «ع» را مردم به عنوان فرزند پيامبر و فاطمه «ع» مي شناختند، وي از اين موقعيت و زمينه عاطفي خود در دلها، چه براي جذب نيروي ياري دهنده، چه براي سلب انگيزه جنگ از دشمن و چه براي افشاگري نسبت به ماهيت سلطه حاكم استفاده كرد.اين شيوه، هم توسط خود امام، هم از طريق حضرت زينب، امام سجاد و ساير اهل بيت انجام مي گرفت.حتي پوشيدن برد، زره و عمامه پيامبر «ص» و برگرفتن ذوالفقار و يادآوري خويشاوندي خود با پيامبر خدا نيز، در تحريك عواطف ديني نيروهاي دشمن مؤثر بوده و به عنوان يك شيوه تبليغاتي و رواني قابل توجه است.

7- «اتمام حجت»: براي بستن راه هر گونه عذر و بهانه و توجيه و تاويل، آن حضرت مكرر اقدام به «اتمام حجت» كرد، هم براي بازداشتن دشمن از كشتن او، هم براي پيوستن افراد به جبهه حق.در اين اتمام حجت، گاهي هم تكيه روي حسب و نسب خويش مي كرد.مثلا در خطبه صبح عاشورا، براي متزلزل ساختن انگيزه دشمن، بر اين نسب تاكيد مي شد كه: «فانسبوني فانظروا من انا؟... الست... الست...»[15] بنگريد كه من كيستم؟آيا من آن نيستم كه... اينها هر شبهه اي را رفع و دفع مي كرد و دشمن را خلع سلاح مي نمود.

8- «آماده سازي»: ياران و اهل بيت خود را از نظر رواني آماده مي ساخت كه با حادثه عاشورا شجاعانه رو به رو

شوند و با سخنان و خطابه ها، روحيه شهادت طلبي در ياران، وصبر و تحمل در بستگان ايجاد مي كرد و هر گونه «ابهام» در مسير و هدف و سرانجام رامي زدود.

9- «جذب عاطفي»: برخوردي كه در گرماي نيمروز، با سپاه تشنه حر داشت و همه را سيراب كرد، سپس برگزاري نماز جماعت به امامت سيد الشهدا «ع» و اقتداي آنان به حضرت، آنگاه سخنراني توجيهي و تبييني براي سپاه دشمن، در واقع نوعي آميختن لطف و نوازش با روشنگري و تبيين، نقش مهمي در جذب عاطفي آنان داشت.سرانجام هم حر، به امام پيوست.

10- «جبران كميت با كيفيت»: گر چه ياران آن حضرت در كربلا اندك بودند، اما اين كميت اندك را، با كيفيت بالا و روحيه والا در ياران خويش جبران كرد، چه در سخنان طول راه، چه ميثاق شب عاشورا و اعلام ايستادگي ياران تا پاي جان و نيز نشان دادن جايگاه اصحاب خود در بهشت، به آن جمع حاضر.

11- «تقويت بعد معنوي»: مهلت خواهي شب عاشورا و سپري كردن آن شب با انس با خدا و تلاوت و عبادت و زمزمه هايي كه از خيمه ها برمي خاست، همه به عنوان عامل معنوي و تقويت روحي در شب قبل از عمليات مؤثر بود و ياران در صبح عاشورا بي تاب شهادت بودند و شوخي مي كردند و ميان خود و بهشت، فاصله اي جز تحمل ضربت شمشيرها نمي ديدند.

12- «خطابه با دشمن»: در عاشورا، استفاده از صداي بلند و رسا و القاي خطابه هاي مهم خطاب به نيروهاي دشمن، آن هم در ميدان كربلا و توسط خود امام و ياران برگزيده اش، نوعي اتمام حجت و سخن آخر بود، براي ايجاد تزلزل در دشمن و بستن راه توجيه

در آينده و تلاش جهت بيدار ساختن وجدانهاي خفته.

13- «رجز»: استفاده از رجزهاي حماسي توسط امام و يارانش در درگيريهاي تن به تن يا عمومي.خواندن رجز، هم رزمنده را تقويت روحي مي كرد، هم دشمن را تحقير مي نمود و هم مبين انگيزه و انديشه و ايمان جنگجوي حسيني بود.

14- «افشاگريهاي اسرا»: پس از عاشورا، اسيران اهل بيت «ع»، از تجمعهاي مردمي در كوفه، مجلس ابن زياد، شام، دمشق، حتي مجلس يزيد، استفاده كرده، پيام خون شهدا را مي رساندند، ضمن معرفي خود و امام حسين «ع»، بر ضد حكام افشاگري مي كردند.اين شيوه را، چه در خطبه ها و چه در سخناني كه در برخوردهاي متفرقه ابراز مي شد، به كار مي گرفتند.

15- «مجالس ياد»: اهل بيت، پس از بازگشت از سفر كربلا به مدينه، مجالس عزا و سوگواري بر پاداشتند و پيوسته از حادثه عاشورا و فجايع سپاه كوفه ياد مي كردند. بارزترين آنها ياد كردن امام سجاد «ع» از حسين و شهادت او با لب تشنه بود، هنگام نوشيدن آب، يا ديدن صحنه ذبح گوسفند.

16- «فرهنگ گريه و نوحه»: امامان شيعه تاكيد فراوان كردند كه مظلوميت اهل بيت و حادثه عاشورا همواره ياد شود و زنده بماند.اين فرهنگ ياد و يادآوري در قالب مفاهيمي همچون: گريه، نوحه خواني، مرثيه سرودن، زيارت، تربت سيد الشهدا «ع»، كام گيري با آب فرات و تربت، ياد كردن از عطش حسين هنگام آب نوشيدن، برگزاري مجالس عزاداري براي اهل بيت و... شكل گرفت.اين فرهنگ، تاكنون هم سبب زنده ماندن و جاودانه شدن آن حماسه گشته است.

در مجموع حركت عاشورا، چه از بعد نظري و چه عملي، روشها و محورهايي موردتوجه قرار گرفته است تا:

-پيام نهضت به همه رسانده

شود-

در دراز مدت، منافقان نفوذي در تشكيلات حكومتي و پستهاي كليدي معرفي و افشا گردند

-امر به معروف و نهي از منكر و اصلاح فساد اجتماعي، زنده شود-

راه مبارزه سياسي فرهنگي براي نسلهاي آينده ترسيم گردد

«سنت احياگري» نسبت به حادثه كربلا نيز از سوي امامان شيعه و پيروان عاشورا، درطول تاريخ شيعه، آن پيامها را مطرح ساخته و آن حماسه را زنده نگهداشته و عظيمترين عامل برانگيزنده، وحدت بخش، راهنما و جهت ده را پديد آورده است.اوجگيري روحيه شهادت طلبي و افزايش شناخت و آگاهي سياسي و به وحدت رسيدن نيروهاي معتقد به ولايت و رهبري ائمه، از آثار اين تحول است. ------------------------------

پي نوشتها :

[1] كامل، ابن اثير، ج 2، ص 530، مقتل الحسين، خوارزمي، ج 1، ص 182.

[2] مقتل الحسين، خوارزمي، ج 1، ص 183.

[3] بحار الانوار، ج 44، ص 329، اعيان الشيعه، ج 1، ص 588.

[4] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 46، موسوعة كلمات الامام الحسين، ص 324.

[5] تاريخ طبري، ج 4، ص 289، حياة الامام الحسين، ج 3، ص 59، كامل، ابن اثير، ج 2، ص 547.

[6] كامل، ابن اثير، ج 2، ص 549.

[7] مناقب، ابن شهر آشوب، ج 4، ص 99، كامل، ابن اثير، ج 2، ص 560.

[8] همان.

[9] همان، ص 566.

[10] همان، ص 572.

[11] برگرفته از جزوه «تشكيلات توحيدي عاشورا»، فاطمي پناه، ص 24.

[12] همان، ص 27.

[13] صاحب طرح، بر اساس نقشه عملياتي و ترسيم صحنه و مستندات تاريخي، نكات فوق را تشريح مي كند.

[14] همان، ص 25.

[15] كامل، ابن اثير، ج 2، ص 561.

بود.اهداف و آرمانهاي مقدس، چهره هاي متعالي و درخشان و انگيزه هايي اجتماعي و سياسي داشت.آن همه تشويق براي گريه بر سيد الشهدا و عزاداري براي سيد مظلومان نيز، براي زنده نگهداشتن اين مكتب جهاد و شهادت و حفظ ارزشها بود.متاسفانه در طول تاريخ، تحريفهايي چه در انگيزه ها و اهداف، چه درچهره هاي حماسه ساز و چه در برنامه هاي مربوط به عاشورا انجام شد.

تحريفهاي عاشورا، برخي به «محتوا» بر مي گردد، برخي به «شكل» و برخي به «افراد». كتابهايي كه به عنوان مقتل نوشته شد و روضه هايي كه براي عاشورا گفته و خوانده شد، گاهي چون با انگيزه گرياندن مستمعين بود، آميخته به مطالب ضعيف، غير مستند و احيانا دروغ گشت.علاقه اي كه به چهره هاي عاشورايي وجود داشت، سبب شد در حوادث آن حماسه، غلوها و مبالغه هايي نقل شود كه غير عقلي و باور نكردني است.آمار و ارقام كشته ها و برخي حوادثي كه بظاهر غم انگيز و سوزناك بود، بر اصل واقعه افزوده شد. انگيزه آن حماسه اجتماعي و خونين نيز، گاهي تا حد «كشته شدن براي شفاعت ازگنهكاران امت» تنزل يافت.نوع برخوردهاي امام حسين «ع»، زينب و امام سجاد «ع» وكودكان و اهل بيت، گاهي به صورت عجز و لابه و ذلت و حقارت در برابر فاسقاني چون يزيد و عمر سعد و ابن زياد و شمر و... در آمد و خواسته بزرگ امام در اين ميدان حماسه، كه رد بيعت با حكومت جور بود، به درخواست جرعه اي آب براي لب عطشان خويش ياگلوي خشك علي اصغر در آمد.

در روضه هايي كه خوانده مي شد و تعزيه هايي كه برپا مي گشت و شعرها و نوحه هايي كه سروده و اجرا مي شد، از زينب و امام سجاد و

مسلم بن عقيل و سكينه و... چهره هايي ارائه گشت كه با روح بلند و عزتمند و بزرگوار آن خاندان شرف و كرامت، ناسازگار بود.

حتي خصومت ديرين امويان با اساس دين و وحي و نبوت، به دشمني شخصي حسين «ع» و يزيد تبديل شد.رسالت ياري رساندن به جبهه گسترده حسيني در طول تاريخ، تنها به سطح گريستن بر تشنگي و مظلوميت آل عبا پايين آمد و بيش از روضه فكر امام حسين «ع»، روضه جسم پاره پاره او و بيش از پيام خونين سيد الشهدا، حلقوم بريده ابا عبدالله مطرح شد.حتي مبارزه دشمنان با اصل اقامه عزا براي سالار شهيدان (كه بي ثمر بود) تبديل شد به آزادي مراسم و ترويج شعائر، ولي همراه با مسخ حقيقت عاشوراو فلسفه قيام كربلا، كه اينگونه برنامه ها، هيچ تعارضي با سلطه ستم و فسق نداشته باشد و اين بزرگترين تحريف محتوايي عاشورا بود.در حالي كه در تاريخ شيعه، قيام توابين، پس از گريه بر مزار شهداي كربلا و ياد مظلوميت امام حسين «ع» شكل گرفت و شيعيان درسرزمين كربلا و با الهام از عاشورا، به رهبري سليمان بن صرد، قيامي را شكل و سازماندهي دادند.و عاشورا، تكليف آور براي هر مسلمان بود، نه آنكه امام، يك وظيفه خاص و دستور خصوصي داشته باشد.

اعتقاد به شفاعت سيد الشهدا و نيز ثوابهاي فراوان براي اشك ريختن بر آن حضرت و همچنين نتايج ارزشمند محبت و ولايت اهل بيت «ع»، همه صحيح است، اما اين مسائل بگونه اي يكجانبه طرح شد كه بسياري از علاقه مندان اهل بيت، تعارضي ميان گريستن برحسين «ع» و ارتكاب فسق و فجور و زير پا نهادن حق الناس و ترك وظايف ندانند

و اميدشان به حسين «ع» باشد، هر چند كه غرق گناه باشند!امام سجاد «ع» كه همان روح حسيني و شجاعت علوي را داشت و در عاشورا به مصلحت الهي بيمار بود و توان جنگيدن نداشت، در پي همين تلقينات تحريف شده، به «امام بيمار» شهرت يافت و در اذهان عموم، به صورت مردي لاغر، رنگ پريده، بي حال و زرد چهره و عصا به دست جلوه كرد.حتي قضايايي بي اساس، همچون حجله عروسي قاسم نوجوان در شب عاشورا، به عنوان دستمايه اشك گرفتن از اهل عزا، به مرثيه ها و مقتلها راه يافت و قضايايي به نام رؤيا و خواب (راست يا دروغ) باب شد و دهان به دهان و سينه به سينه نقل گشت و بتدريج، حالت يك امر مسلم و قطعي يافت.آنچه وظيفه آگاهان و دست اندركاران است، هم تبيين صحيح قيام حسيني، هم ارائه مقتل و روضه صحيح و مستند، هم جلوگيري از خواندن مرثيه هاي دروغ و مرثيه خوانان ناصالح و مداحان كاسب و واعظان بيسواد و بي مطالعه است.در يكي دو دهه اخير، هم كتابهاي ارزشمندي در تحليل ماهيت و اهداف قيام حسيني تاليف شده، هم اشعار با محتوا و منطبق با روح عاشورا سروده شده است و هم برخي از اين تحريفهاي لفظي و محتوايي بازگو و معرفي شده است.[1] الهامي كه در انقلاب اسلامي ايران و در جبهه هاي دفاع مقدس، از عاشورا و كربلاگرفته شد، بهترين استفاده از چهره تحريف نشده عاشوراست.و اگر شيعه بتواند «مكتب عاشورا» را آنگونه كه هست و بوده، به جهانيان معرفي كند، بي شك منبع الهام همه آزاديخواهان مبارزي خواهد شد كه در پي الگوي راستين براي انقلاب و مبارزه با ستم اند. ---------------------------

پي نوشتها :

[1] مطالعه

كتاب سودمند حماسه حسيني (3 جلد) از شهيد مطهري در اين زمينه ها توصيه مي شود.همچنين موارد متعددي از نقلهاي دروغ و حوادث بي اساس را كه در زبان مرثيه خوانان و در شعر و نثر مرثيه درباره حوادث كربلاست، در كتاب «لؤلؤ و مرجان» و در فصل لزوم پرهيز از دروغ و رعايت صدق در سخن، تاليف «محدث نوري» مي توان خواند.همچنين كتاب «ستودگان و ستايشگران» كه مجموعه اي از ارشادهاي آية ا... خامنه اي درباره بايدها و نبايدها در امر مداحان و مرثيه خوانان است، خواندني است، نشر «حوزه هنري».نيز، ر.ك: «التنزيه لاعمال الشيعه»، سيد محسن امين، (خلاصه اي از آن در «اعيان الشيعه»، ج 10، ص 373 به بعد آمده است)، «اكسير السعادة في اسرارالشهادة»، سيد عبد الحسين لاري، «الايات البينات في قمع البدع و الضلالات»، كاشف الغطاء، مقاله «امام خميني، احياءو اصلاح شعائر حسيني»، سيد جواد ورعي، (ويژه نامه روزنامه جمهوري اسلامي با نام «عاشورا و امام خميني»، خرداد74).

خدا، تقاص نخواهد شد.القاب ديگري نيز مانند قتيل الله، و وتر الله در زيارتنامه است كه گوياي همين نكته است. «... بزرگترين لقب آن نجات دهنده آخرين انسان از اين رابطه ثار... «منتقم» است.انتقام چه چيز را مي گيرد؟ همه مي گويند انتقام قاتلين سيد الشهدا، نه! انتقام ثاري كه به گردن بني هابيل است...اگر غيرت و آگاهي وجود داشته باشد، تمام فضاي تاريخ ما پر از ضجه و دعوت خونخواهي ثارهاست.اما اين ثارها، ثارهاي قبيله اي نيست، ثار الله است.اينها «ثار الله» هستند كه بايد از قاتلين بني طاغوت گرفته شوند.حسين، وارث يكي از ورثه است كه خودش بصورت يك ثار در آمد و فرزندش و باباش، اينها همه ثارهاي خدا هستند و پدر ثارهاي خدا و پسر ثارهاي خداست... هدف، انتقام كشيدن از «بني قابيل» است كه آنهمه دستش به خون ثارهاي عزيزما آغشته است... يا ثار الله و ابن ثاره».[3] .

عنوان مقدس «ثار الله»، در ادبيات شعري و مرثيه، همچنان در زمينه كارهاي خطاطي، نقاشي، طراحي و پوستر هم جاي خاصي داشته و منبع الهام بخش براي هنرمندان مكتبي بوده است.حتي هنرمندان قالي باف هم از آن بهره و فيض برده اند.قالي «ثار الله»، اثربرجسته استاد سيد جعفر رشتيان، نمونه اي از آن است.اين قالي كه به مساحت 18متر مربع، در مدت 8 سال بافته شد، تداعي كننده عاشوراي حسيني است.در حاشيه فرش، نماي هفت شهر مذهبي مسلمانان است و در متن آن، خيام سوخته در ميان شعله ها و درميان فرش، عبارت «ان الحسين مصباح الهدي و سفينة النجاة» نقش بسته و فرياد سرخ مظلوميت، در گره گره اين اثر ارزنده به گوش جان مي رسد.[4] اين نقاش و مينياتوريست درسال 1367

ش از دنيا رفت. ------------------------

پي نوشتها :

[1] مفاتيح الجنان.

[2] بحار الانوار: ج 98، ص 148، 168، و 180.

[3] ثار، علي شريعتي، ص 18.

[4] كيهان فرهنگي، تيرماه 1367، ص 55.

الله تعالي الطالب بثارك».[5] همه قيام كنندگان بر ضد جباران كه الهام از عاشورا مي گيرند، خونخواهان «ثار الله»اند. --------------------

پي نوشت ها :

[1] بحار الانوار: ج 44، ص 218.

[2] عوالم (امام حسين)، ص 474.

[3] مفاتيح الجنان.

[4] بحار الانوار، ج 52، ص 308.

[5] مفاتيح الجنان، محدث قمي، ص 557 (صلوات بر حسن و حسين).

تكليف

3- فرو ريختن ترسها و رعبها از اقدام و قيام بر ضد ستم

4- رسوايي يزيديان و حزب حاكم اموي

5- بيداري روح مبارزه در مردم

6- تقويت و رشد انگيزه هاي مبارزاتي انقلابيون

7- پديد آمدن مكتب جديد اخلاقي و انساني (ارزشهاي نوين عاشورايي و حسيني)

8- پديد آمدن انقلابهاي متعدد با الهام از حماسه كربلا

9- الهام بخشي عاشورا به همه نهضتهاي رهايي بخش و حركتهاي انقلابي تاريخ

10- تبديل شدن «كربلا» به دانشگاه عشق و ايمان و جهاد و شهادت، براي نسلهاي انقلابي شيعه

11- به وجود آمدن پايگاه نيرومند و عميق و گسترده تبليغي و سازندگي در طول تاريخ، بر محور شخصيت و شهادت سيد الشهدا «ع»

از نهضتهاي شيعي پس از عاشورا، مي توان «انقلاب توابين»، «انقلاب مدينه»، «قيام مختار»، «قيام زيد»، و... حركتهاي ديگر را نام برد.براي توضيح بيشتر، به مدخل خاص هر يك از اين نهضتها در همين مجموعه مراجعه شود.تاثير حماسه عاشورا را درانقلابهاي بزرگي كه در طول تاريخ، بر ضد ستم انجام گرفته، چه در عراق و ايران و چه در كشورهاي ديگر، نبايد از ياد برد. «فرهنگ شهادت» و انگيزه جهاد و جانبازي كه درانقلاب اسلامي ايران و هشت سال دفاع مقدس در جبهه ها جلوه گر بود، گوشه اي از اين تاثير پذيري است.شعار «نهضت ما حسينيه، رهبر ما خمينيه» كه در مبارزات ملت مسلمان ايران بر ضد طاغوت طنين افكن بود و نيز شور حسيني جبهه هاي رزم ايران، گواه روشن تاثير گذاري كربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.يكي از نويسندگان محقق، نتايج نهضت كربلا را عبارت مي داند از:

1- پيروزي مساله اسلام و حفظ آن از نابودي.

2- هزيمت امويان از عرصه فكري مسلمين.

3- شناخت اهل

بيت بعنوان نمونه هاي پيشوايي امت.

4- تمركز شيعه از بعد اعتقادي بر محور امامت.

5- وحدت صفوف شيعه در جبهه مبارزه.

6- ايجاد حس اجتماعي در مردم.

7- شكوفايي موهبتهاي ادبي و پديد آمدن ادبيات عاشورايي.

8- منابر وعظ و ارشاد، به عنوان وسيله آگاهانيدن مردم.

9- تداوم انقلاب بصورت زمينه سازي نهضتهاي پس از عاشورا[2] .

حادثه كربلا، گشاينده جبهه اعتراض عليه حكومت امويان و سپس عباسيان شد، چه به صورت فردي كه روحهاي بزرگ را به عصيان و افشاگري واداشت، و چه به شكل مبارزه هاي گروهي و قيامهاي عمومي در شهري خاص يا منطقه اي وسيع.[3] . خون او تفسير اين اسرار كرد

ملت خوابيده را بيدار كرد[4] .

-----------------------------

پي نوشتها :

[1] عاشورا في الادب العاملي المعاصر، ص 54 به نقل از منتخب طريحي و مقتل ابي مخنف.

[2] براي تفصيل آن ر.ك: «حياة الامام الحسين»، باقر شريف القرشي، ج 3، ص 436، (معطيات الثورة).

[3] در اين زمينه ها ر.ك: «الانتفاضات الشيعيه»، هاشم معروف الحسني، «امامان و جنبشهاي مكتبي»، محمد تقي مدرسي.

[4] كليات اقبال لاهوري، ص 75.

امام محمد باقر «ع» مي گشت.وقتي خدمت آن حضرت رسيد، سلام رسول خدا را به او رساند.آخرين فردي بود كه از حاضران در «پيمان عقبه» بود و تا آن هنگام زنده مانده بود.بدن او را به جرم دوستي اهل بيت، در زمان حجاج داغ نهادند.[3] جابر در سال 78 هجري، در ايام عبد الملك مروان، در سن نود و چندسالگي در حالي كه نابينا بود از دنيا رفت و در بقيع به خاك سپرده شد.[4] .

-----------------------------

پي نوشتها :

[1] سفينة البحار، ج 1، ص 141.

[2] بحار الانوار: ج 65، ص 130 و ج 98 ص 195.

[3] الغدير، ج 1، ص 21.

[4] مروج الذهب، ج 3 ص 115 و الغدير ج 1 ص 21.درباره زندگي وي، از جمله ر.ك: «جابر بن عبدالله انصاري، پاسدار حكومت صالحان» از: محمدي اشتهاردي.

كن و او را با نيكان محشور گردان «اللهم بيض وجهه و طيب ريحه و احشره مع الابرار و عرف بينه و بين محمدو آل محمد»[1] به دعاي امام، بويش معطر گشت.امام باقر «ع» از امام سجاد «ع» روايت مي كند كه پس از عاشورا كه مردم براي دفن كشته ها به ميدان مي آمدند (و بني اسد براي دفن شهدا آمدند)، پس از ده روز، بدن جون را در حالي يافتند كه بوي مشك از آن به مشام مي رسيد.[2] .

رجزهاي مختلفي براي جون نقل شده است.از جمله: كيف تري الكفار ضرب الاسود

بالسيف ضربا عن بني محمد اذب عنهم باللسان و اليد

ارجو به الجنة يوم المورد[3] . كه نشان دهنده عمق بينش او در شناخت ولاي آل البيت و جبهه كفر امويان و دفاع همه جانبه او از خاندان رسالت است.[4] . گر چه نژادي پست دارم، سربلندم

كز جان به قرآن و به عترت پايبندم سرمشق عزت از ابوذر برگرفتم

درس غلامي را ز قنبر برگرفتم غير از تو اي جان جهان، مولا ندارم

از دادن جان در رهت پروا ندارم من ريزه خوار خوان احسان شمايم

پيوسته سر بر خط فرمان شمايم صد بار اگر جان در رهت بسپارم اي دوست

حاشا كه دست از دامنت بردارم اي دوست من چون ابوذر با خبر از راز عشقم

در جانفشاني كمترين سرباز عشقم بر سينه ي من دست رد مگذار، مولا

از چهره ي جان پرده ام بردار، مولا بگذار خونم بوي مشك ناب گيرد

روي سياهم جلوه مهتاب گيرد[5] . در چشمه سار عشق تو شويم رخ سياه

هر چند از تبار شبم، با سپيده ام با آنكه روسياهم و شرمنده ت، ولي

من از كرامت تو سخنها شنيده ام عمريست خانه زاد توام، رخ

ز من متاب

من دل ز هر چه غير تو باشد، بريده ام[6] . --------------------------------

پي نوشتها :

[1] اعيان الشيعه ، ج 4، ص 297، انصار الحسين، ص 65، بحار الانوار، ج 45 ص 22.

[2] بحار الانوار، ج 45، ص 23، معارف و معاريف، ج 2، ص 634.

[3] اعيان الشيعه، ج 4، ص 297.

[4] درباره جون، كتاب «جون، مسك للزنوج» تاليف: محمد رضا عبد الامير انصاري.نشر: بنياد پژوهشهاي آستان قدس رضوي، منتشر شده است (كيهان فرهنگي، سال 10 شماره 3 ص 45).

[5] احد ده بزرگي، «شب شعر عاشورا»، شماره 7، ص 138 (تلخيص شده)، اين كتاب، مخصوص سروده هايي پيرامون علي اكبر «ع» و جون است.

[6] رسول زاده.

او رساند. وي آخرين فرد از حاضران پيمان عقبه بود كه تا آن هنگام زنده مانده بود.

بدن او را به جرم دوستي اهل بيت عليهم السلام، در زمان حجاج بن يوسف داغ نهادند. جابر در سال 78 هجري، در ايام عبدالملك مروان، در سن نود و چند سالگي از دنيا رفت و در بقيع به خاك سپرده شد.

بحريه بنت مسعود خزرجي نام داشت.

جنادة از شيعيان مخلص در ولايت اهل البيت عليه السلام و در اولين حمله به شهادت رسيد و بنا به نقل قول مناقب شانزده نفر از دشمن را به هلاكت رسانده و هنگام جهاد اين رجز را قرائت مي كرده: انا جناد و انا ابن الحارث

لست بخوار ولا بناكث عن بيعتي حتي يرثني وارثي

اليوم ثاري في الصعيد ماكثي «من جناده فرزند حارثم، و از بيعتم ناتوان و پيمان شكن نيستم، تا اين كه ادامه دهد وارثم راهم را، امروز خونم در زمين ريخته و جايگزين مي شود.»

خوان شما بوده ام و امروز كه روز سختي و شدت شماست دست از شما بردارم؟!

به خدا قسم كه بوي من متعفن و حسب من پست و رنگ من سياه است، پس بهشت را از من دريغ مفرما، تا بوي من نيكو شد، و جسم من شريف، و رويم سفيد گردد. نه به خدا سوگند هرگز از شما جدا نخواهم شد تا خون سياه خود را با خون طيب شما مخلوط سازم.»

او هنگام مبارزه اين رجز را مي خواند: كيف يري الكفار ضرب الاسواد

بالسيف ضربا عن بني محمد اذب عنهم باللسان و اليد

ارجوبه الجنة يوم المورد «چگونه مي نگرند كفار به ضربت غلام سياهي كه با ضربت شمشير از فرزندان حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم دفاع مي كند همچنين با دست و زبانم از آنان دفاع كرده و در آخرت بدين وسيله آرزوي بهشت را دارم.»

او بيست و پنج نفر از كفار را به هلاكت رسانده آن گاه به شهادت رسيد و حضرت سيدالشهداء عليه السلام به بالاي سر جنازه او آمده و دعا كرد: «اللهم بيض وجهه و طيب ريحه و احشره مع الابرار و عرف بينه و بين محمد و آل محمد، بار خدايا روي جون را سفيد گردان و بوي او را نيكو كن و او را با ابرار محشور گردان و او را با محمد صلي الله عليه و آله و سلم و آل محمد صلي الله عليه و آله و سلم محشور، و ميانشان دوستي برقرار فرما».

حضرت امام باقر عليه السلام از حضرت امام سجاد عليه السلام روايت كرده:

بني اسد وقتي كه براي دفن شهدا حاضر شدند جسد جون را بعد از ده روز يافتند

كه بوي مشك مي داد.

جون به اسلحه سازي و اسلحه آشنا بوده و در شب عاشورا مشغول اصلاح سلاحها بود.

نامش در زيارت ناحيه مقدسه و رجبيه آمده است: «السلام علي جون بن حوي مولي ابي ذر الغفاري»

منبر ياد شده در قسمت شرقي مسجد، «مقام راس الحسين» قرار گرفته و زيارتگاه شيعيان است[2] . ----------------------

پي نوشتها:

[1] درباره اين مسجد و شگفتيها و تاريخ بنا و ويژگيهايش ر.ك: لغت نامه دهخدا، واژه «جامع دمشق»، نيز «الجامع الاموي به دمشق»، ابن جبير، عمري و يغمي.

[2] شام، سرزمين خاطره ها، پيشوايي، ص 63.

ابراز شجاعت كرد و پس از تلفات بسياري كه بر دشمن وارد ساخت، شهيد شد. براساس حديثي كه «نصر بن مزاحم» از امام باقر عليه السلام نقل كرده، قتل او بدست خولي اصبحي - لعنة الله عليه - صورت گرفته است. رجز آن بزرگوار در روز عاشورا چنين است: اني انا جعفر ذوالمعالي

ابن علي الخير ذي النوال حسبي بعمي شرفا و خالي

در زيارت ناحيه مقدسه از آن بزرگوار بدين گونه ياد شده است: «السلام علي جعفر بن اميرالمؤمنين الصابر بنفسه محتسبا و النائي عن الاوطان مغتر بالمستسلم المنزال المشكور بالرجال لعن الله قاتله هاني بن ثبيت الحضرمي».

صادق عليه السلام را با عنوان «ابن المكرمه» (پسر مادر ارجمند) ياد مي كردند.

امام صادق عليه السلام قبل از امامت در همان دوران نوجواني و جواني، شباهت كامل به پدرش حضرت باقر العلوم عليه السلام داشت، او آيينه ي تمام نماي پدر بود، چهره اي همچون چهره ي رعناي پدر، و خلق و خويي همچون خلق و خوي زيباي او را داشت، و سيمايش در همان وقت نمايانگر آن بود كه جانشين پدر خواهد شد، و چون پدر شايسته ي مقام امامت است.

امام سجاد عليه السلام روايت مي كند كه رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: «هنگامي كه پسرم جعفر بن محمد... متولد شد، نام او را «صادق» بگذاريد چرا كه بزودي از نوه هاي او شخصي به نام جعفر، ظهور مي كند و به دروغ ادعاي امامت مي كند، از اين رو نام او جعفر كذاب (از فرزندان امام هادي عليه السلام) است. بنابراين از آن جا كه امام صادق عليه السلام همنام فرزند ناخلف امام هادي عليه السلام جعفر است، براي اين كه بين اين دو نفر بر اثر تشابه اسمي، اشتباهي رخ ندهد، امام ششم به عنوان جعفر صادق، ناميده شد و اين نام را رسول خدا عليه السلام براي او انتخاب كرد و اين انتخاب پيام آور آن است كه امام صادق عليه السلام در گفتار و رفتار و همه ي شيوه هاي زندگي راستگو و درستكار است.

گرچه امام باقر عليه السلام فرزندان متعددي داشت، ولي هيچ كدام در فضايل و كمالات همچون امام صادق عليه السلام نبودند، او دست راست پدر بود و همواره به عنوان يار راستين در كنار پدر ديده مي شد و در فراز و نشيبها به ويژه تربيت شاگرد و نهضت فرهنگي و مبارزه با طاغوتيان،

دستيار و پشتيبان محكم و استواري براي پدر بود، و بسياري از كارهاي پدر را بر عهده داشت.

نظر به اين كه امام صادق عليه السلام در سال 114 هجري قمري به امامت رسيد، و در سال 148 به شهادت نايل شد، در اين مدت (34 سال) با پنج طاغوت اموي و دو طاغوت عباسي روبرو بود، به اين ترتيب:

1. هشام بن عبد الملك، دهمين خليفه اموي (11 سال)

2. وليد بن يزيد بن عبدالملك (حدود يكسال)

3. يزيد بن وليد بن عبدالملك (پنج ماه و دو شب)

4. ابراهيم بن وليد بن عبدالملك (70 روز از سال 126)

5. مروان بن محمد، مشهور به مروان حمار (حدود شش سال)

6. عبدالله بن محمد، معروف به سفاح، نخستين خليفه عباسي (حدود پنج سال)

7. منصور دوانيقي (حدود 11 سال)

سرانجام امام صادق عليه السلام در عصر سلطنت منصور دوانيقي (در سال 148) به شهادت رسيدند و منصور در سال 158 مرد.

امام صادق عليه السلام در برابر اين طاغوتها نه تنها هرگز تسليم نشد و روي خوش به آنها نشان نداد، بلكه با موضع گيري قاطع در برابر آنها قرار گرفت و آنها را طاغوت خواند، و با افشاگريهاي خود، مردم را از پيروي آنها بر حذر داشت.

در عصر امامت امام صادق عليه السلام و قبل از آن، قيامها و نهضتهايي بر ضد طاغوتيان وقت روي داد، امام صادق عليه السلام به عللي به طور مستقيم وارد آن نشد، ولي آن قيامهايي را كه براساس صحيح اسلامي رخ مي داد تأييد مي كرد، با توجه به اين كه تأييد امام، نقش مهمي در پيشرفت و به ثمر رسيدن معنوي آن قيامها داشت، در اين جا نظر شما را به نمونه هاي زير

جلب مي كنيم:

1. عبدالله بن حسن مثني (نوه ي امام حسن مجتبي) كه به عبدالله محض معروف است، با جمعي با پسر عبدالله به نام محمد (معروف به نفس زكيه) بيعت كردند، تا بر ضد طاغوت وقت (بني اميه) قيام كنند، و بعضي محمد بن عبدالله را همان مهدي موعود مي خواندند.

2. زيد بن علي عليهماالسلام عموي امام صادق عليه السلام از انقلابيون بزرگ قرن دوم هجري بود كه با ياران خود بر ضد سلطنت هشام بن عبدالملك (دهمين طاغوت اموي) به خونخواهي امام حسين عليه السلام قيام كرد و جنگيد و سرانجام در روز جمعه سوم ماه صفر سال 120 يا 121 هجري قمري به شهادت رسيد. قيام و شهادت او در عصر امامت امام صادق عليه السلام رخ داد، هنگامي كه آن حضرت از شهادت زيد باخبر شد فرمود: «خداوند عمويم زيد را رحمت كند، او مردم را (در قيام خود) به سوي خشنودي آل محمد دعوت مي كرد، اگر پيروز مي شد قطعا به اين دعوت، وفا مي نمود».

در اين جا اين سؤال مطرح مي شود كه چرا خود امام صادق عليه السلام اقدام به قيام بر ضد حكومت وقت نكرد؟

سدير صيرفي يكي از شاگردان آن حضرت مي گويد: به محضر امام صادق عليه السلام رفتم و گفتم: به خدا خانه نشيني براي شما روا نيست.

فرمود: «چرا اي سدير؟»

گفتم: به خاطر ياران و دوستان بسياري كه داري، سوگند به خدا اگر اميرالمؤمنين علي عليه السلام آن همه يار و ياور داشت نمي گذاشت طايفه ي تيم و عدي به مقام او طمع كنند و حق او را بگيرند. فرمود: «اي سدير به نظر تو من چه اندازه يار و ياور دارم؟» گفتم: صد هزار! فرمود: «صد هزار؟» گفتم: بلكه

دويست هزار، فرمود: «دويست هزار؟!» گفتم: بلكه نصف دنيا، حضرت پس از اندكي سكوت، به من فرمود: «اگر مايل باشي و برايت سخت نباشد همراه من به «ينبع» (مزرعه اي در نزديكي مدينه) برويم. گفتم: آماده ام. امام دستور فرمود الاغ و استري را زين كردند، من سبقت گرفتم و بر الاغ سوار شدم،تا احترام كرده باشم و آن حضرت سوار بر استر گردد. فرمود: «اگر بخواهي الاغ را در اختيار من بگذار؟» گفتم: استر براي شما مناسبتر و زيباتر است. فرمود: «الاغ براي من راهوارتر است». من از الاغ پياده شدم و بر استر سوار شدم و آن حضرت بر الاغ سوار شد و با هم حركت كرديم تا وقت نماز رسيد، فرمود: «پياده شويم تا نماز بخوانيم» سپس فرمود: «اين جا زمين شوره زار است و نماز در اين جا روا نيست (و مكروه است)» از آن جا رفتيم و به زمين خاك سرخي رسيديم و آماده ي نماز شديم، در آنجا جواني بزغاله مي چرانيد، حضرت به او و بزغاله ها نگريست و فرمود: «سوگند به خدا اي سدير اگر شيعيان من به اندازه ي تعداد اين بزغاله ها بودند، خانه نشيني براي من روا نبود» (و قيام مي كردم).

سپس پياده شديم و نماز خوانديم، پس از نماز كنار بزغاله ها رفتم و شمردم كه هفده عدد بودند.

نظير اين مطلب در مورد ملاقات «سهل خراساني» با امام صادق عليه السلام در تاريخ آمده كه سهل به امام صادق عليه السلام گفت: چرا نشسته اي با اين كه صد هزار شمشير زن يار و ياور داري؟! امام دستور داد در تنور خانه، آتش افروختند، آنگاه به سهل فرمود: «به درون آتش تنور برو و در

آن بنشين». سهل عرض كرد: اي آقاي من! مرا در آتش نسوزان، مرا رها كن تا من نيز حرفم را پس بگيرم.» امام فرمود: «تو را رها ساختم». در همين هنگام هارون مكي كه يكي از ياران راستين امام صادق عليه السلام بود وارد شد، امام به او فرمود: «برو در درون آتش تنور بنشين» او بي درنگ رفت و در درون آتش نشست، امام صادق عليه السلام درباره ي اوضاع خراسان با سهل به گفتگو پرداخت به گونه اي كه گويا در خراسان بوده و همه ي اوضاع آن جا را از نزديك ديده است،سپس به سهل خراساني فرمود: «برخيز و ببين چه كسي در ميان تنور نشسته است؟» او برخاست و كنار تنور آمد، ديد هارون مكي چهار زانو در ميان آتش نشسته است، امام به سهل فرمود: «در خراسان چند نفر مانند اين شخص (هارون) هست؟»

سهل گفت: به خدا سوگند حتي يك نفر مثل اين شخص نيست.

امام صادق عليه السلام فرمود: «من خروج و قيام نمي كنم در زماني كه (حتي) پنج نفر يار راستين براي ما پيدا نشود، ما به وقت قيام آگاهتر هستيم.»

دو نمونه فوق بيانگر آن است كه امام صادق عليه السلام اصل قيام را روا مي دانست، ولي ياران راستيني كه در خط فكري امامان خاندان رسالت حركت كنند و قيام را به بيراهه نكشانند نداشت، از اين رو قيام و نهضت فكري و انقلاب فرهنگي را بر قيام و انقلاب نظامي و مسلحانه ترجيح مي داد.

از آن بزرگوار روايات و اخبار متعددي در باب عاشورا روايت شده است كه چند نمونه از آنها در اين جا ذكر مي شود:

بنابر نقل «ابن قولويه» از امام صادق عليه السلام و همچنين بنا به

نقل محدثان و مورخان ديگر، حسين بن علي عليه السلام به مناسبت خوابي كه در منزل بطن عقبه ديده بود خطاب به ياران و اصحابش چنين فرمود: «من درباره ي خودم هيچ پيش بيني نمي كنم جز اين كه به قتل خواهم رسيد؛ زيرا در عالم رؤيا ديدم كه سگهاي چندي به من حمله نمودند و بدترين و شديدترين آنها سگي بود سياه و سفيد».

ابوطاهر محمد حسين برسي در كتاب «معالم الدين» از امام صادق عليه السلام روايت كرده است: «وقتي كه كار حسين عليه السلام (در كربلا) تمام شد، فرشتگان صدا به گريه بلند كردند و گفتند: اي پروردگار ما! اين حسين برگزيده ي تو، و فرزند برگزيده است، و فرزند دختر پيامبر تو است. خداوند سايه حضرت قائم (عج) را نماياند و فرمود: توسط اين مرد، انتقام خواهم گرفت».

امام صادق عليه السلام در مورد شدت جراحات سيدالشهداء در كربلا فرمود: «در پيكر حسين عليه السلام جاي سي و سه نيزه و سي و چهار زخم شمشير بود!»

(ياران امام حسين عليه السلام) شمشيرهاي هندي را حمايل كرده و شمشيرهايشان از اراده ي آنها الهام گرفته بود زيرا اين شمشيرها مانند خود آنان خستگي نمي پذيرفت.

هنگامي كه شمشيرهايشان برق مي زد، قهرمانان نيرومند دشمن فرياد مي زدند و مي گريختند و پهلوهايشان دريده مي شد.

دشمن از بيم مرگ چهره اش دژم بود و عباس عليه السلام در ميان ميدان تبسم بر لب داشت.

از چپ و راست و قلب سپاه، نظم لشكر گسيخته شد و عباس عليه السلام آنان را درو مي كرد و مي كوبيد.

او (عباس عليه السلام) سواران را در هم كوبيد و آنان را به عقب راند و آنها بالاترين استواري و پايداري خود را در فرار ديدند.

هيچ قهرماني با او روبرو نشد مگر اين كه گريخت و هنگام گريز، سرش از تنش جلوتر مي دويد.

را احاطه كرده بودند.

وقتي نيزه به دست گرفتند و شمشير بركشيدند، قلبهاي سياه (دشمنان) را به آنها بخشيد.

براي نيزه ها غير از سينه هاي آنها قرارگاهي وجود نداشت و شمشيرها غير از گردنهاي آنها غلافي نداشتند.

با جانهاي خود كه در هنگام خشم همه چيز را آسان مي شمرد به قهرمانان سهمگين حمله مي بردند،

هنگامي كه به خاك افتادند. گويي درختان نخل هستند كه دستهاي قوي و نيرومندي آنها را خم كرده است.

بازنشسته شد، در آن سمت دانشجويان بسياري را از دانش خود بهره مند ساخت. پس از آن مرتبه ي استادي ممتاز به او داده شد. و نيز چند دوره به تدريس تاريخ علوم و معارف اسلامي در دوره ي فوق ليسانس اشتغال داشت.

استاد همايي در تير ماه 1359 در تهران درگذشت.

برخي از آثار وي عبارتند از: تاريخ ادبيات ايران (دو جلد)، نصيحة الملوك (تصحيح)، مصباح الهداية (تصحيح)، التفهيم ابوريحان بيروني (تصحيح)، دستور زبان فارسي، صناعات ادبي، غزالي نامه، خيامي نامه، و مولوي نامه.

مرحوم همايي درباره ي نهضت عاشورا مي نويسد: «اگر به چشم حقيقت بين و عرفاني، معنوي، به واقعه ي كربلا... آن بنگريم، اين حقيقت بزرگ كشف مي شود كه حادثه ي كربلا، قرباني عظمت اسلام و فديه بقا و احياي اسلام بود كه از پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم و علي عليه السلام داده شد».

«باري، هدف اصلي امام عليه السلام اين بود كه دين اسلام را از انحرافي كه به سبب حكومت معاويه و يزيد و مداخلات بني اميه و بني مروان عارض آن شده بود نجات بدهد. او مي خواست دستگاه كفر و ظلم يزيد و اتباع و اشياع او را بر عموم جهانيان و علي الخصوص فريب خوردگان شام و مصر و عراق، نشان بدهد و به طوري آن را رسوا كند كه بر عامه ي مسلمانان اتمام حجت شده باشد. خود شما امروز وقتي كه يكي مظلوم واقع شود، مي گوييد خوب است واقعه ي مظلوميت او را در دنيا اعلام كنيم، چرا؟ براي اين كه مي خواهيد بر همه ي دنيا اتمام حجت شده باشد».

«قصد حسين بن علي عليه السلام ايجاد دستگاه رياست و سلطنت نبود، و گرنه خوب مي دانست كه اين امر در خود

مكه و مدينه و از آن جا كه بگذرد در حدود يمن و [جاهايي] كه از دسترس يزيد و حكام او، دورتر و امن تر است و خيلي سهل الوصول تر تا در بيابان كربلا و مركز قدرت اتباع يزيد و در محلي كه مردمش به غدر و نفاق و سست پيوندي ضرب المثل بودند و معامله اي كه با پدر و برادر او كرده بودند بهترين سرمشق عبرت و اعتبار او بود».

جلال الدين همايي از جمله شاعراني است كه در مصيبت سيد و سالار شهيدان امام حسين عليه السلام اشعار پر سوز و گدازي دارد. هم اكنون ترجيع بندي در مرثيه ي سيدالشهداء عليه السلام از او به جاي مانده است. همايي در اين ترجيع بند به استقبال ترجيع بند محتشم كاشاني رفته و از او پيروي نموده كه بند اول آن چنين سروده شده است: باز اين چه نغمه است كه دستان سراي عشق

آهنگ ساز كرده به شور و نواي عشق آن كاروان كجاست كه بانگ دراي او

افكنده است غلغله در نينواي عشق شور حسيني است مگر كز ره حجاز

ساز عراق كرده به برگ و نواي عشق مانا عزيز فاطمه فرزند مصطفي ست

كوچ از مدينه كرده سوي كربلا عشق سوداگر خداست كه نقد روان به كف

بگرفته در معامله خونبهاي عشق از سر به راه دوست دويده ست يار صدق

در ني نواي وصل دميده ست ناي عشق با بانگ هو هو الحق و آواز دوست دوست

خوانده به گوش عالميان ماجراي عشق از جان و دل نهاده قدم در ره بلا

يعني منم شهيد بيابان كربلا و نيز زان ماجرا كه رفت به ميدان كربلا

عقل است مات و واله و حيران كربلا درياي عشق حق به تلاطم چو

اوفتاد

جوشيد موج خون ز بيابان كربلا يا رب چه شد كه كشتي نوح نجي فتاد

در لجه ي هلاك، به طوفان كربلا از بازي سپهر، سر سروران دين

افتاد همچو گوي به ميدان كربلا زان عشق و آن شهادت و آن صبر و آن يقين

عقل است محو و سر به گريبان كربلا در منزلت فزونتر و در رتبه برتر است

از بام عرش پايه ي ايوان كربلا فخر حسين و ننگ يزيد است تا ابد

سرلوحه ي جريده ي ديوان كربلا در كاروان آل نبي قحط آب شد

از سوز تشنگي دل طفلان كباب شد در چشم تشنگان حرم، دشت ماريه

اندر خيال، آب چو موج سيراب شد ميدان جنگ و سوز عطش، تاب آفتاب

يا رب كه از شنيدن آن زهره آب شد در راه حق كه شاه شهيدان به پيش داشت

آن منع آب و تاب عطش، فتح باب شد گر نيك بنگريم همان آب و تاب بود

كز وي بناي دولت مروان خراب شد از ملت نبي به نبي زادگان رسيد

جوري كه روح كافر از آن در عذاب شد سر پنجه ي عروس جفا كار روزگار

از خون پاك آل پيمبر خضاب شد يك ذره گر ز شرم و ادب داشت آفتاب

مي كرد تا به حشر نهان روي در حجاب

جان كندن آوردم

كعبه ات ز حلقه به گوشان

وي دل داناي تو زبان خموشان با تو كه گفت از حسين چشم بپوشان؟

خاصه در آن دم كه اهل بيت خروشان نزدش با اصغر آمدند معجل

گفتند كاين طفل، كو چو بحر بجوشد نيست چو ما كز عطش به صبر بكوشد اشك بپاشد چنانكه خاك بپوشد

رخ بخراشد چنان كه جان بخروشد جز به كفي آب، عقده اش نشود حل

هي به فغان خود ز گاهواره پراند مادر او هم زبان طفل نداند نه بودش شير تا به لب برساند

نه بودش آب تا به رخ بفشاند مانده به تسكين قلب اوست معطل

گاهي ناخن زند به سينه ي مادر گاهي بيجان شود به دامن خواهر باري از ما گذشته چاره ي اصغر

يا بنشانش شرار آه چو آذر يا ببرش همرهت به جانب مقتل

شه ز حرمخانه اش ربود و روان شد پير خرد همعنان بخت جوان شد زان پدر و زان پسر به لرزه جهان شد

آمد و آورد، هر طرف نگران شد تا به كه سازد حقوق خويش مدلل

گفت كه اي قوم، روح پيكرم است اين ثاني حيدر، علي اصغرم است اين آن همه اصغر بدند، اكبرم است اين

حجت كبراي روز محشرم است اين رحمي، كش حال بر فناست محول

او كه بدين كودكي گناه ندارد يا كه سر رزم اين سپاه ندارد بلكه بس افسرده است و آه ندارد

جاي دهيد آن كه را پناه ندارد پيش كز ايزد بريد كيفر اكمل

ناگه از آن قوم از سعادت محروم حرمله اش راند تير كينه به حلقوم حلق ورا خست و جست بر شه مظلوم

وز شه مظلوم آن سه شعبه ي مسموم رد شد و سر زد ز قلب احمد مرسل

طفلي كز تشنگي به غم

شده مدغم جست و برآورد دست و خست رخ از غم گردن و سر، گاه راست كرد و گهي خم

شه ز گلويش كشيد تير و همان دم ملك جهان بر جنان نمود مبدل

باز اي مه محرم پرشور، سر زدي واندر دلم شراره ي عاشور بر زدي آن سر كه چرخ روي به پايش همي نهاد

بر نوك ني نموده به هر رهگذر زدي دستي كه آستين ورا بوسه داد چرخ

در قطع آن تو دامن كين بر كمر زدي تو خود همان مهي كه به پيشاني حسين

با سنگ جور، نقشه ي شق القمر زدي بر پيكر امام امم با زبان تيغ

زخمي دهان نبسته كه زخمي دگر زدي شاهي كه خاك مقدم او روح كيمياست

بر نيزه ي سنان، سرش از بهر زر زدي از كام خشك و چشم تر عترت رسول

تا حشر شعله در دل هر خشك و تر زدي از روبهان چند، برانگيختي سپه

وانگه به حيله پنجه، با شير نر زدي زينب كه در سير ز علي بود يادگار

او را به تازيانه ي هر بد سير زدي

كربلا منتقل مي كردند، اول آنها را به دور قبر حسين (عليه السلام) طواف مي دادند بعد به خاك مي سپردند. حكومت ترك نيز چيز مختصري بابت هر جنازه مي گرفت. گاه سيل جنازه به سوي شهر سرازير مي گرديد و مسؤولين دروازه ها از ورود آنها ناراحت مي شدند، زيرا ترافيك عمومي شهر به هم مي خورد و بيش از هر چيز احتمال شيوع مرض دولت را به وحشت مي انداخت. (از نكات جالب سفرنامه ها اين است كه هيچ يك از جهانگردان به بوي تعفن جنازه ها در آن هواي گرم و مسيرهاي طولاني اشاره اي نكرده اند كه اين خود بيانگر عظمت روح و خلوص نيت مؤمنيني بوده كه پس از فوت به كربلا حمل داده مي شدند).

گاهي اوقات از كشور ايران هزار جنازه در يك زمان مي رسيد و با هر جنازه حداقل يك يا دو نفر از نزديكان متوفي همراه مي آمدند.

حرم و صحن عباس بن علي عليه السلام را از پشت بامهاي مجاور مشاهده نمودم زيرا از ورود غير مسلمانان به آن جا ممانعت مي كردند.

اهل كربلا از تركهاي عثماني كه حكومت عراق بدست آنها بود دل پر دردي داشتند و از هر دولت مقتدري كه مي توانست تركها را بيرون كند استقبال مي كردند، ولو كافر باشد.» جاي تعجب است! با آن كه اين مرد رييس آثار باستاني بود، اشتباهات تاريخي بسياري از او سر زده كه نابخشودني است. وي هنوز نفهميده كه حضرت عباس برادر حسين عليه السلام است، زيرا مي گويد:«او شيخي بود از شيوخ عرب و مرد غضبناكي بود.» همچنين در تأليفات خود گفته است: «حسين عليه السلام به وسيله ي سپاه معاويه كه در مورد خلافت نزاعي داشتند كشته نشد.» و باز مي گويد: «در وسط حرم حسين عليه السلام يك ضريح ديگر وجود دارد كه مخصوص برادرش حسن بن علي عليه السلام است.»!

اين اشتباهات او در نتيجه ي اعتماد به قول خادم ارمني خود«نوريان» رخ داده است.

البحرين.

[3] امالي، شيخ مفيد، ص 321.

[4] سوگنامه آل محمد، ص 437 به نقل از تاريخ طبري.

فلم يغير عليه بفعل و لا قول كان حقا علي الله ان يدخله مدخله». اين شرايط را بر گروه حاكم و امويان تطبيق كرده، فرمود: اينان، پيروي از شيطان كرده و اطاعت خدا را واگذاشته اند، فساد را آشكار، حدود الهي را تعطيل و بيت المال را مخصوص خود ساخته، حرام خدا را حلال كرده، حلال الهي را حرام كرده اند.سپس خود را شايسته رهبري و حكومت دانسته، مردم را به تبعيت از نماينده اش «مسلم بن عقيل» فرمان مي دهد، تا خودش به كوفه برسد.[1] سكوت نكردن در برابر سلطه ستم و اعتراض به بدعتها و كشتن بي گناهان و هتك نواميس مسلمانان و قطع حقوق حقداران، از مظاهر ديگر جهاد است كه حسين بن علي «ع» پيشتاز اين جبهه نيز بود.در نامه هايي هم كه پس از ورود به مكه، به مردم بصره و كوفه نوشت، سخن از نابود كردن سنت و احياي بدعت توسط بني اميه و دعوت كوفيان و بصريان به اطاعت از خويش است تا در مبارزه اي با باطل، آنان را به «راه رشد» هدايت كند.در وصيت نامه اش به محمد بن حنفيه نيز هنگام خروج از مدينه، حركت خود را براي «اصلاح» در امت پيامبر و بر اساس امر به معروف ونهي از منكر مي شمارد (و اني لم اخرج اشرا...)[2] در خطبه اي هم كه در مكه مي خواند، پس از بيان زيبايي شهادت براي انسان و اشتياق خويش به پيوستن به نياكان شهيدش، از مردم دعوت مي كند كه هر كس آماده فدا كردن جان در اين راه است، به او بپيوندند (من كان باذلا فينا مهجته موطنا علي لقاء الله نفسه فليرحل معنا).[3] .

جهاد حسين بن علي «ع» براي احياء دين

بود.در اين راه و با اين انگيزه، هم كشتن و هم كشته شدن حيات و پيروزي است.جهاد و شهادت آزاد مردان، هميشه با بذل جان و ايثار و نثار خون است و ثمره آن بيداري مردم و احياي حق است.اين خط و برنامه، معامله با خداست كه مشتري جانها و اموال مؤمنان است و به پيكارگران در راهش، نويد بهشت داده است، چه بكشند، چه كشته شوند،[4] و اين همان فرهنگ «احدي الحسنين» است كه قرآن آن را تعليم و الهام مي دهد.هم سيد الشهداء، مجاهد در راه خدا بود و هم ياران شهيدش.مبارزه آنان، عمل به وظيفه اسلامي و تكليف خدايي در مقابل ترويج بدعتها و انحرافات و زدودن حقايق دين بود.هر چند دشمنان مي كوشيدند جهادشان را ياغيگري و آن مجاهدان راه خدا را «خارجي» و شورشي معرفي كنند.از اين رو در زيارتنامه هاي امام حسين و يارانش، از جمله اوصاف آن حضرت، نسبت به «جهاد» تاكيد شده است.در زيارتهاي مختلف، نسبت به سيد الشهدا اين تعابير ديده مي شود: «الزاهد الذائد المجاهد، جاهد فيك المنافقين و الكفار، جاهدت في سبيل الله، جاهدت الملحدين، جاهدت عدوك، جاهدت في الله حق جهاده»[5] و درباره شهداي كربلا نيز اين كلمات و تعابير به كار رفته است: «نصحتم لله و جاهدتم في سبيله، اشهد انكم جاهدتم في سبيل الله، الذابون عن توحيد الله.»[6] و براي خنثي كردن تبليغات دشمن، در زيارتنامه ها همه اين صفات و اعمال، براي سيد الشهدا و يارانش با مطلع «اشهد انك...» آمده است، گواهي زائر بر اينكه اينان مجاهدان راه خدا بودند و مبارزه شان، جهادي مقدس بر ضد باطل بود. عاشورا، سرمايه الهام بخش مجاهدان در طول تاريخ گشت

و خون سيد الشهدا و شهداي كربلا، خون حماسه سازان ظلم ستيز را به جوش آورد. --------------------------------

پي نوشتها :

[1] از سخنراني امام حسين «ع» در منزل بيضه، كامل ابن اثير، ج 3 ص 280، حياة الامام الحسين، ج 3، ص 80.

[2] مقتل خوارزمي، ج 1، ص 188.

[3] لهوف، ص 3.

[4] ان الله اشتري من المؤمنين انفسهم و اموالهم... (توبه، آيه 111).

[5] در مفاتيح الجنان، خط طاهر خوشنويس، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، صفحات 418، 423 تا 425، 441، 444.

[6] همان، صفحات 440، 444، 448.

خوان مي خواند، از مردم صلوات مي گرفت.شعرهايي از اين قبيل: ز تربت شهدا بوي سيب مي آيد

ز طوس، بوي رضاي غريب مي آيد هر كه دارد هوس كرب و بلا، بسم الله

هر كه دارد هوس حب خدا، بسم الله بر مشامم مي رسد هر لحظه بوي كربلا

ترسم آخر جان دهم در آرزوي كربلا[3] . اين مراسم سنتي، در جاهاي مختلف، تشريفات خاص و اشعار متفاوتي دارد.به نوشته دهخدا: «چاووش خوان كسي است كه دعوت رفتن به زيارت عتبات عاليات كند. در اصطلاح روستاييان خراسان، كسي باشد كه در فصل مناسب زيارت در دهات و روستاها سواره يا پياده به راه افتد و روستاييان را به وسيله جار زدن يا خواندن اشعار مهيج و مناسب، به زيارت اعتاب مقدسه تشويق و تهييج نمايد.»[4] . ------------------------

پي نوشت ها :

[1] فرهنگ فارسي، معين.

[2] لغت نامه، دهخدا.

[3] به تحليل اين مراسم و نمونه هايي از متن چاووش خوانيها در «درآمدي بر نمايش و نيايش در ايران» از جابر عناصري مراجعه كنيد.

[4] لغت نامه، كلمه «چاووش».

را سرمه زده، دستها را حنا بسته و بهترين لباسها راپوشيده و خود را آراسته بودند.شهر چنان وضعي داشت كه گويا از همه مردم در سطح شهر دمشق، رستاخيزي به پا شده است.و در چنين وضعي بود كه سر مطهر امام حسين «ع» را وارد كردند كه بر فراز نيزه بود و پشت سر آن، اسيران اهل بيت را از دروازه ساعات به داخل آوردند....[1] .

تبليغات امويان وانمود كرده بود كه بر دشمنان خليفه و بر ياغيان پيروز شده اند و خاندان آنها را به اسارت گرفته و آورده اند.تا آنجا كه سهل بن سعد در سفر خود به دمشق عبور مي كند و با ديدن چراغاني و دف و طبل، مي پرسد: آيا شما در شام، عيدي داريد كه ما از آن بي خبريم؟مي گويند: سر حسين «ع» را از عراق به شام مي آورند!همين سعد متاثر مي شود و در مقابل خواسته سكينه، دختر امام، به نيزه داري كه سر سيد الشهدا را مي برد، 400 درهم مي دهد تا سر مطهر را پيشاپيش اسرا ببرد و مردم به چهره اهل بيت نگاه نكنند.[2] اما زينب و سجاد «ع» جشن را با سخنرانيها و خطابه هايشان تبديل به عزا كردند و آن پيروزي را در كام يزيد، تلخ ساختند. شام، غرق عيش و عشرت بود هنگام ورود

وقت رفتن شام را شام غريبان كرد و رفت

-----------------------------

پي نوشت ها :

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 369.

[2] همان، ص 370.

ديدند كه از زير روپوش وي خون جاري شد.آنگاه اشعاري را خواند كه آغازش چنين است: يا هلالا لما استتم كمالا

غاله خسفه فابدي غروبا ما توهمت يا شقيق فؤادي

كان هذا مقدرا مكتوبا[1] . اي ماهي كه به كمال نرسيده خسوف كرد و غروب نمود، اي پاره دلم! فكر نمي كردم كه اين هم مقدر و نوشته شده باشد. -----------------------

پي نوشتها:

[1] همان، ص 115.

روز عاشورا از اينكه با شهادتش به بهشت خواهد رفت، خوشحال بود و با «برير بن خضير» مزاح مي كرد.شهادت او بر حسين «ع» بسيار سخت بود.هنگام شهادت 75 سال داشت.سر او نيز همراه سرهاي شهدا در كوفه گردانده شد. --------------------------------

پي نوشتها :

[1] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 6.

[2] درباره شرطة الخميس ر.ك: «الاختصاص» شيخ مفيد، ص 2، 3، 7، و65 .

[3] انصار الحسين، ص 66.

[4] عنصر شجاعت، خليل كمره اي، ج 2، ص 26.

[5] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 6.

كربلا رسيدند و امام در آنجا فرود آمد.حر وقتي فهميد كارجنگ با حسين بن علي «ع» جدي است، صبح عاشورا به بهانه آب دادن اسب خويش، از اردوگاه عمر سعد جدا شد و به كاروان حسين «ع» و جبهه حق پيوست.توبه كنان كنار خيمه هاي امام آمد و اظهار پشيماني كرد، سپس اذن ميدان طلبيد.اين انتخاب شگفت و برگزيدن راه بهشت بر دوزخ، از حر، چهره اي دوست داشتني و قهرمان ساخت.حر با اذن امام به ميدان رفت و در خطابه اي مؤثر، سپاه كوفه را به خاطر جنگيدن با حسين «ع» توبيخ كرد. چيزي نمانده بود كه سخنان او، گروهي از سربازان عمر سعد را تحت تاثير قرار داده از جنگ با سيد الشهدا منصرف سازد، كه سپاه عمر سعد، او را هدف تيرها قرار داد.نزد امام بازگشت و پس از لحظاتي دوباره به ميدان رفت و با رجز خواني، به مبارزه پرداخت و پس از نبردي دليرانه به شهادت رسيد.رجز او چنين بود: اني انا الحر و ماوي الضيف

اضرب في اعناقكم بالسيف عن خير من حل بارض الخيف

اضربكم و لا اري من حيف[2] . كه حاكي از شجاعت او در شمشير زني در دفاع از سيد الشهدا و حق دانستن اين راه بود. حسين بن علي «ع» بر بالين حر حضور يافت و خطاب به آن شهيد، فرمود: تو همانگونه كه مادرت نامت را «حر» گذاشته است، حر و آزاده اي، آزاد در دنيا و سعادتمند در آخرت! «انت الحر كما سمتك امك، و انت الحر في الدنيا و انت الحر في الآخرة» و دست بر چهره اش كشيد.[3] امام حسين «ع» با دستمالي سر حر را بست.پس از عاشورا

بني تميم او را در فاصله يك ميلي از امام حسين «ع» دفن كردند، همانجا كه قبر كنوني اوست، بيرون كربلا در جايي كه در قديم به آن «نواويس» مي گفته اند.[4] نقل است شاه اسماعيل صفوي قبر حر را گشود و پيكرش را سالم يافت، چون خواست پارچه اي را كه بر سرش بسته بود باز كند، خون جاري شد و دوباره آن را بستند، آنگاه بر قبرش قبه اي ساختند.[5] .

سرگذشتهاي مربوط به حر و نقش او در حادثه كربلا، از نخستين بر خوردش با كاروان سيد الشهدا، سپس توبه اش و پيوستن به جبهه حق و شهادت در ركاب سالار شهيدان، درهمه مقتلها و كتابهاي تاريخ عاشورا نگاشته شده است و توبه او شاخص ترين بخش نوراني زندگي اوست.

------------------------------

پي نوشتها :

[1] قاموس الرجال، ج 3، ص 103، امالي صدوق، ص 131.

[2] بحار الانوار، ج 45، ص 14.

[3] همان.

[4] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 97.

[5] سفينة البحار، ج 1، ص 242 به نقل از انوار نعمانيه، سيد نعمت الله جزايري.

كه به سوي كربلا در حركت بودند مردي از قبيله بني اسد به عمر بن سعد خبر داده و او چهارصد نفر سرباز را براي جلوگيري از حركت آنها مأمور مي كند و دو دسته به جان هم افتاده و پس از جنگ سختي كه پيش آمد مردان بني اسد شبانه از خوف شبيخون ابن سعد كوچ كرده و به قبيله خود بازگشتند. حبيب جريان امر را به امام حسين عليه السلام عرض كرد و امام عليه السلام فرمود: «لا حول و لا قوة الا بالله».

حبيب در روز عاشورا فرمانده جناح چپ بود و آن گاه كه مسلم بن عوسجه روي خاك افتاد، او نزد مسلم آمده و گفت اي مسلم شهادت تو بر من بسي گران است بشارت باد تو را به بهشت. مسلم با ضعف و ناتواني گفت:

خدا تو را به نيكي بشارت دهد، پس گفت: چون تو خويش و برادر ديني من هستي شايسته آن بود و دوست داشتم كه وصيت هاي تو را بشنوم و آنها را به شايستگي انجام دهم ولي من هم به همين زودي به شهادت مي رسم.

مسلم گفت: وصيت من همه آن است كه در راه اين مرد (و با دست اشاره به حضرت امام حسين عليه السلام كرد) جان دهي. حبيب گفت: به پروردگار كعبه قسم كه به گفته ات عمل خواهم كرد، و آن گاه مسلم به شهادت رسيد.

حبيب قبل از اين كه عازم ميدان جهاد شود، به همراهي زهير بن قين، كوفيان را چنين موعظه كرد: «اما والله لبئس القوم عند الله غدا قوم يقدمون عليه قد قتلوا ذرية نبيه عليه السلام و عترته و اهل بيته صلي الله عليه و آله و سلم و

عباد اهل هذا المصر المجتهدين بالاسحار و الذاكرين الله كثيرا»؛ «هان اي مردم به خدا قسم در روز حساب نزد خدا، بد قومي خواهند بود آنان كه فرزندان پيامبر خود و خويشان و اهل بيت او و مردان خدا پرست اين شهر را كه در سحرها به عبادت برخواسته و بسيار به ياد خدا بوده اند، به شهادت برسانند».

نزديك ظهر روز عاشورا بود كه ابوثمامه عمرو بن عبدالله صائدي به امام حسين عليه السلام عرض كرد: «جانم به فدايت يا اباعبدالله عليه السلام وقت نماز ظهر است و من دوست دارم اين نماز را به امامت شما بخوانم و بعد خدايم را ملاقات كنم».

امام عليه السلام فرمودند:

نماز را يادآور شدي و خدا تو را از نمازگزاران قرار دهد، بلي الآن اول وقت نماز است، از كوفيان بخواهيد دست از جنگ بردارند تا نماز گذاريم.

چون حصين بن تميم اين سخن را بشنيد گفت: نماز شما قبول نيست.

حبيب جواب داد: «اي حمار خيال مي كني نماز از آل رسول صلي الله عليه و آله و سلم قبول نيست و از تو قبول هست».

سپس حصين حمله كرده و حبيب بعد از اذن از امام عليه السلام به مقابله با او برخاسته و رجزهاي ذيل را خواند: انا حبيب و ابي مظاهر

فارس هيجاء و حرب تسعر و انتم عند العديد اكثر

و نحن اعلي حجة و اظهر و انتم عند الوفاء اغدر

و نحن اوفي منكم و اصبر حقا و انمي منكم و اعذر

«منم حبيب بن مظاهر، سواري جنگي در وقتي كه جنگ شعله مي كشد. شما در عدد زيادتر هستيد ولي حق عالي مظاهر با ماست - شما در وفاي به پيمان حيله گر و غدار هستيد ولي ما

باوفا و بردباريم. حق با ما بوده و تواناتر از شما هستيم و دليل ما موجه است».

سپس حبيب همچنان به جهاد خود ادامه داده و اين اشعار را مي خواند: اقسم لو كنا لكم اعدادا

او شطركم و ليتم اكتادا يا شر قوم حسبا و آدا

«سوگند مي خورم اگر ما به اندازه اسباب و عدد شما يا نصف آن بوديم. شما پشت به جنگ كرده و متواري مي شديد، اي بدترين قوم از جهت حسب و اصل». آنگاه حبيب بر حصين حمله نموده شمشير او بيني اسب حصين را قطع كرد، اسب جهيده و حصين را بر زمين انداخت.

پس حبيب خواست سرش را جدا كند ولي كوفيان او را از دستش ربودند. بنا به نقل محمد بن ابيطالب، حبيب شصت و دو نفر از دشمن را به هلاكت رسانيد. آن گاه مردي از بني تميم بر او با شمشير حمله كرده كه بر سر حبيب اصابت نموده و مردي ديگر از بني تميم نيزه اي زد كه حبيب افتاد، وقتي كه خواست برخيزد، حصين بن تميم شمشيري بر سرش فرود آورد و بر زمين انداخت و آن تميمي ديگر سر از بدن حبيب جدا كرده و به شهادت رسيد.

قاتلان حبيب عبارتند از: حصين بن تميم يا (نمير) و بديل بن صريم.

بنا به نقل طبري بين قاتلان حبيب نزاع بود، به طوري كه حصين مي گفت من كشتم و بديل مي گفت من. تا اين كه مصالحه كردند به اين كه حصين چند دقيقه اي سر حبيب را به گردن اسبش انداخته و در ميان لشگر جولاني بدهد تا اين افتخار به نام او ثبت شود! بعد بديل سر حبيب را به گردن اسبش انداخته و

به كوفه آورد تا جايزه را از ابن زياد دريافت نمايد.

وقتي كه سر حبيب به گردن اسب بديل آويز بود و در كوچه هاي كوفه حركت مي داد، پسر حبيب كه قاسم نام داشت و نوجواني بيش نبود، دنبال سر، حركت مي كرد تا اينكه بديل پرسيد اي پسر چرا اين قدر مرا تعقيب مي كني؟!

قاسم گفت: آن سر پدرم هست مي خواهم دفنش كنم. بديل گفت: نمي شود، چون ابن زياد اجازه نمي دهد و من بايد جايزه ام را بگيرم. قاسم گفت: خدا به تو بدترين ثواب را بدهد كه بهتر از خودت را كشتي.

قاسم گريه كرده و دست از تعقيب برداشت و رفت تا اين كه چندين سال بعد روزي كه قاتل پدرش در سپاه مصعب بن زبير بود به هنگام ظهر وارد خيمه وي شده و او را به هلاكت رسانيد.

خوارزمي نقل مي كند كه قاسم قاتل پدرش، بديل را كه سر حبيب را به گردن اسبش آويخته بود، به قتل رسانيد و سر پدرش را از دست او گرفت.

ولي قول طبري اصح است، چون بلاذري هم موافق طبري بوده و هر دو از مورخين قرن سوم و قدما مي باشند ولي خوارزمي متأخر و از قرن ششم مي باشد.

بنا به نقل طبري بعد از شهادت حبيب، انكساري در چهره امام عليه السلام پيدا شده و بعد از استرجاع فرمودند: «احتسب نفسي و حماة اصحابي». «او نفس من و حامي اصحابم بود» ولي خوارزمي نقل مي كند:

«عند الله احتسب نفسي و حماة اصحابي و قال لله درك يا حبيب لقد كنت فاضلا تختم القرآن في ليلة واحدة» «بذل جانم و كشته شدن و حمايت اصحابم در پيشگاه خدا و به حساب و فرمان اوست، يا بذل

جان خودم و يارانم را نزد خداي تعالي احتساب خواهم كرد. خدا تو را بركت دهد اي حبيب چه صاحب فضلي بودي كه قرآن را در يك شب ختم مي كردي!»

حبيب در سايه يقيني كه داشت قبل از شهادتش در شب عاشورا مزاح و سرور مي كرد، چرا كه براي ورود به بهشت لحظه شماري مي كرد و نامش در زيارت ناحيه و رجبيه وارد شده است: «السلام علي حبيب بن مظاهر الاسدي.»

بسر برد و عاقبت به خير هم نشد.

وقتي كه اردوي امام عليه السلام در قادسيه براي اولين بار با حر رياحي برخورد كردند و او مانع حركت شد، هنگام نماز ظهر بود، امام عليه السلام به حجاج بن مسروق فرمود، اذان بگويد آن گاه نماز جماعت به امامت امام عليه السلام برقرار شده و حر هم به آن حضرت اقتدا كرد.

حجاج در روز عاشورا از امام عليه السلام اجازه جهاد گرفته و روانه ميدان شد، و بعد از ساعتي جنگ با كوفيان، در حالي كه آغشته به خون بود، خدمت آن حضرت رسيده و اشعار زير را قرائت كرد: فدتك نفسي هاديا مهديا

اليوم القي جدك النبيا(ص) ثم اباك ذالندي عليا عليه السلام

ذاك الذي نعرفه وصيا «جانم به قربانت اي حسيني كه هدايت شده و هدايت كننده اي - امروز جدت رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و پدرت علي عليه السلام صاحب سخاوت و بخشش را ملاقات مي كنم. علي عليه السلام همان كسي است كه من او را وصي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي دانم.»

امام عليه السلام به حجاج فرمودند: من هم بعد از تو، جدم و پدرم را ملاقات مي كنم. آن گاه حجاج دوباره به ميدان بازگشت و بعد از ساعتي جهاد به شهادت رسيد.

نام او در زيارت ناحيه مقدسه وارد شده است:

«السلام علي الحجاج بن مسروق الجعفي».

جعفي: منسوب به جعفي بن سعد، عشيره اي از «مذحج» و از عرب قحطان. (يمن و عرب جنوب)

نام وي در تاريخ طبري، زيارت ناحيه و بحارالانوار آمده است. خوارزمي نيز از او نام برده است.

حضور داشت. مورخين برآنند كه پدر و پسر هر دو قبل از ورود امام به كربلا به ابي عبدالله ملحق شدند و پس از نبرد با دشمن به شهادت رسيدند.

عمر بن سعد مهمترين شخصيت سپاه كوفه محسوب مي شد.

اخوص، صحابي و شاعر معروف كه نامش زيد بن عمرو بن قيس بن عتاب بوده، پسر عموي حر مي باشد.

ملحق شدن حر به امام حسين عليه السلام يكي از وقايع برجسته انقلاب كربلاست. او با اين حركتش قانون «المأمور معذور» را باطل كرد. حر از مصاديق بارز حديث: تفكر يك لحظه افضل از عبادت هزار سال است مي باشد. آري او قهرمان انتخاب بر سه راهي (پوچي، پليدي، پاكي) بوده كه سرانجام پاكي را برگزيد. حر قهرمان اختيار بهترينهاست.

هر چند فاصله اي را كه حر از سپاه ظلمت ابن سعد به سوي سپاه نور حسين عليه السلام پيمود، ظاهرا خيلي كم بوده ولي در معنا فاصله اي بود به درازاي ابديت، و از شيطان تا به خدا.

قبل از واقعه ي عاشورا حر به ابن سعد گفت: نمي تواني اين كار را به مسالمت ختم كني؟ او جواب مي دهد: ابن زياد جز به جنگ رضا نداد.

حر گفت: پس با اين مرد مي جنگي؟!

عمر جواب داد: «آري، جنگي كه سرها پران و دستها قلم شود».

اين آخرين اختيار و انتخاب عمر بن سعد بن وقاص، و محل افتراق اين دو همسنگر بود.

عمر بن سعد از يك خانواده بسيار مشهور و فرزند سعد وقاص فاتح ايران بوده كه بدترين انتخاب را كرد. اين شهرت و انتساب يكي از دلايل انتخاب شدن عمر به فرماندهي سپاه كوفه بوده است.

عمر بن سعد احتمال مي داد كه ملاقات حر با حضرت امام حسين عليه السلام در منطقه ذو حسم، سبب تحول روحي او شده باشد و لذا او را كه يكي از سران سپاه اموي در كربلا بود و يك چهارم نيروهاي قبايل تميم و حمدان را رهبري

مي كرد و همچنين فرماندهي هزار سواره كه ابن زياد رهبري آنان را به وي سپرده كه مانع ورود امام عليه السلام به كوفه باشد، همه اين مناصب را ابن سعد روز هشتم محرم از حر گرفته و ديگري را جاي او نصب كرد.

حر نزد ابوعمران عبدالله بن عامر قرآن كريم را فرا گرفته بود. ابن عامر يكي از مردان سرشناس جهان اسلام و يكي از قراي سبعه (يكي از خوانندگان هفتگانه قرآن) بود، در آن زمان در دنياي اسلام قرآن به روش يكي از هفت نفر تلاوت مي شد.

ابن عامر قرآن را از اصحاب حضرت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم آموخته و خود دانشمند و در زمان حيات حضرت علي عليه السلام مدتي نزد آن حضرت درس مي خواند و دو كتاب راجع به قرآن نوشته: مقطوع القرآن و موصوله، اختلاف مصاحف الشام و الحجاز و العراق.

حر نمي خواست با يزيد بيعت كند ولي پدرش گفت اگر بيعت نكني نه فقط هستي خود را بر باد خواهي داد بلكه مرا هم نابود خواهي كرد. حر نه از ترس ابن زياد، بلكه به خاطر ملاحظه پدرش، با يزيد بن معاويه بيعت كرد چون ابن زياد اسامي افراد سرشناس را كه با يزيد بن معاويه بيعت مي كردند براي يزيد مي فرستاد. از جمله حر و پدرش را براي يزيد فرستاد.

حر از آن به بعد، روز اول رجب سال 56 هجري را فراموش نمي كرد.

چون براي اولين بار در آن روز مجبور شد كاري بكند كه قلبش به آن راضي نبود. آن گاه پدرش فوت كرده و چهار سال بعد از آن معاويه، در اول رجب سال 60 به هلاكت رسيد. و يزيد بي چون چرا به حكومت رسيد

و پاداش وفاداري سرشناسان را داده و حر داراي منصبي شد ولي در دل خود حس مي كرد از اين منصب راضي نيست چون اجبارا با يزيد بيعت كرده بود و از سوي ديگر وقتي كه مأمور مقابله با امام حسين عليه السلام شده بود و به امام عليه السلام رسيد، او و همراهانش تشنه بودند و آن حضرت همه را سيراب كرد. در صورتي كه حر مي دانست امام عليه السلام مي داند وي دشمن اوست. اين جوانمردي امام عليه السلام در حر مؤثر شد و لذا با آن حضرت مدارا مي كرد. بعد حر از همراهان امام عليه السلام شنيد كه آن حضرت كريم است و از بذل مال به ديگران مضايقه نمي كند.

و كاملا يقين پيدا كرد كه امام عليه السلام بي گناه مي باشد و حرفش حق است و حركت او خروج بر خليفه زمان نيست چون به نظر حر، يزيد بن معاويه خليفه بر حق نبود.

و لذا تصميم نهايي را گرفته و به سپاه نور حسيني عليه السلام ملحق شد. حركت شجاعانه حر در تاريخ دنيا از وقايع استثنائي است.

چون كه افراد سپاه كوفه براي نيل به مال و مقام به جنگ وصي و فرزند پيامبرشان آمده بودند، در حالي كه حر قبل از كربلا داراي مال و مقام و زنان و فرزندان متعددي بود. و از دنيايي كه در فرهنگ قرآني متاع قليل است، دست برداشته و به آخرتي كه به قول قرآن (و ما عندالله خير و ابقي و بالاتر از آن و الله خير و ابقي) است رو آورد.

بنا به قولي حر به اتفاق پسرش علي، برادرش مصعب و غلامش عروة به سپاه امام عليه السلام ملحق شده و همگي به شهادت

رسيدند. او به بهانه آب دادن اسب، از سپاه ابن سعد دور شد پس حر كم كم به سپاه امام حسين عليه السلام نزديك شد. مهاجر بن اوس به حر گفت چه اراده اي داري؟ آيا هدفي داري؟ آيا قصد داري بر لشگر حسين حمله كني؟ پس حر را لرزه به اندام افتاد.

مهاجر به او گفت كار تو مرا به شك انداخت. قسم به خدا در هيچ مكاني تو را به اين حالت نديدم و اگر از من از شجاع ترين اهل كوفه سؤال مي كردند، هر آينه از تو تجاوز نمي كردم. پس اين چه حالتي است كه از تو مشاهده مي كنم؟

حر به او گفت: قسم به خدا كه من خود را مخير در ميان دوزخ و بهشت مي بينم به خدا سوگند اختيار نمي كنم بر بهشت چيزي را، اگر چه پاره و سوزانده شوم. بنا به روايت لهوف: حر تازيانه اي بر اسب خود زد در حالتي كه قصد سپاه امام حسين عليه السلام را كرده بود، يك دست خود را بر سر خود گذاشته (چنان كه طريقه گناهكاران عرب در آن زمان بود) و مي گفت: خداوندا به سوي تو بازگشت كردم، پس توبه ي مرا بپذير كه دل دوستان تو را به درد آوردم و اولاد پيامبر تو را ترساندم. آن گاه خدمت امام حسين عليه السلام رسيد در حالي كه سر به زير بود، آن حضرت فرمود سر خود را بلند كن.

بنا به روايت ارشاد: حر گفت: فداي تو شوم اي پسر پيغمبر منم آن كسي كه نگذاشتم برگردي! و به همراه تو آمدم و در اين مكان تو را حبس كردم و گمان نداشتم كه اين قوم كار تو را به اين

جا مي رسانند. اگر مي دانستم، مرتكب نمي شدم آن چه را كه مرتكب شدم و من توبه كننده ام به سوي خدا از آن چه كردم. پس آيا براي اين كار توبه اي از براي من مي بيني؟

امام عليه السلام فرمود: بلي، خدا توبه ي تو را قبول مي كند پس از اسب پايين بيا. حر عرض كرد: بر اسب باشم بهتر است از پياده شدنم، ساعتي در روي اسب با ايشان مقاتله مي كنم و آخر كار از اسب پياده خواهم شد!

حر خطاب به سپاهيان ابن سعد گفت:

اي اهل كوفه مادرتان به عزايتان بنشيند و بجاي اشك، خون از ديدگان بريزيد. مگر شما نبوديد كه اين بنده شايسته ي خدا را به شهر كوفه دعوت كرديد؟

اكنون كه به سوي شما آمده و درخواست شما را پذيرفته، شما در برابر او مي ايستيد و به مبارزه با او مشغول مي شويد؟ بر او مي تازيد؟ آب را بر او و فرزندان او مي بنديد؟ در حالي كه در نخستين روز او به ما آب داد. هزار بر يك به جنگ او ايستاده ايد تا آنها را و خاندان حسين عليه السلام را سر ببريد و بدنشان را قطعه قطعه كنيد و زنان و اطفال او را زير شلاق قرار دهيد؟!

من اينها را كه دستور محرمانه ابن زياد است مي دانم و از او و از همه ي شما ننگ دارم و بيزارم من به سوي حسين مي روم و در راه او با شما مي جنگم.

حر بعد از آن كه توبه اش قبول شد با اجازه امام عليه السلام بر اصحاب ابن سعد چون شير غضبناك حمله كرده و شعر «عنتره» را خواند: ما زلت ارميهم بثغرة نحره

و لبانه حتي تسربل بالدم «پيوسته تير زدم بگودي گلو و سينه

او تا حدي كه خون مثل پيراهن بر بدنش احاطه كرد و پيراهن خود نمود.»

و اين رجز را هم خواند: اني انا الحر و ماوي الضيف

اضرب في اعناقكم بالسيف عن خير من حل بارض الخيف

اضربكم و لا اري من حيف «منم حر پناهگاه براي دفاع از بهترين شخصي كه به زمين مكه وارد شد، گردن شما را مي زنم و ستمي در اين كارم نمي بينم.»

راوي گفت: ديدم اسب حر را كه ضربت بر گوش و ابرويش وارد شده بود و خون از او جاري بود. حصين بن تميم رو كرد به يزيد بن سفيان و گفت اي يزيد اين همان حر است كه تو آرزوي كشتن او را داشتي، اينك به مبارزه با او بشتاب.

گفت: بلي، و به سوي حر شتافت و گفت اي حر ميل به مبارزه داري؟

حر گفت بلي پس با هم نبرد كردند. حصين بن تميم گفت به خدا قسم مثل آن كه جان يزيد در دست حر بود او را فرصت نداد و به قتل رسانيد.

حر پيوسته جهاد مي كرد تا اين كه عمر سعد به حصين امر كرد كه با پانصد كماندار، اصحاب امام عليه السلام را تير باران كنند و در نتيجه زماني طول نكشيد كه اسبهاي ايشان هلاك شدند و سواران پياده گشتند. پسر حر از روي اسب مانند شير جست و شمشير بران در دستش بود و مي گفت: و ان تعقروا بي فانا ابن الحر

اشجع بن ذي لبد هزبر «اگر پي كنيد اسبم را پس من حر، زاده حر هستم - از شير دلاور دليرترم».

راوي گويد: نديدم احدي را هرگز مانند حر سر از تن جدا كند و لشگر را

هلاك نمايد.

او همچنان مبارزه مي كرد و رجز مي خواند: آليت لا اقتل حتي اقتلا

اضربكم بالسيف ضربا معضلا لا ناقلا عنهم و لا معللا

لا حاجزا عنهم و لا مبدلا احمي الحسين الماجد المؤمنا

«سوگند ياد نمودم تا نكشم كشته نشوم، ضربات سختي با شمشير بر شما مي زنم. نه بر مي گردم و نه سرگرم چيزي مي شوم، نه از آنها دفاع مي كنم و نه جاي خود را به ديگري مي دهم. حسين عليه السلام بزرگواري را كه اميد جهانيان به اوست ياري مي كنم.» از جمله افرادي كه در جنگ تن به تن به دست حر به هلاكت رسيدند. عبارتند از:

صفوان بن حنظله كه به شهامت معروف بود و سه برادرش، حر چنان عرصه را بر لشگر كوفه تنگ كرده بود كه ابن سعد به كمانداران دستور داد تا تير بارانش كردند، حر اندكي پياده جنگيد سپس به شهادت رسيد. ايوب بن مسرح از جمله قاتلين حر بود.

بعضي گفته اند كه امام حسين عليه السلام به پيش او آمد و هنوز خون از او مي ريخت. امام عليه السلام دستمالي به سر حر بست تا خون بند آمد (هنوز آن دستمال سالم مي باشد و داستان شاه اسماعيل در مورد اين دستمال معروف است كه مي خواست دستمال را بردارد كه خون فوران كرده و دوباره بر جايش بست.) پس فرمود:

به به حر تو حري همچنان كه نام گذاشته شدي به آن حري در دنيا و آخرت، پس اشعار زير را خواند: لنعم الحر حر بني رياح

و نعم الحر عند المختلف الرماح و نعم الحر اذ نادي حسينا

فجاد بنفسه عند الصياح «چه مرد نيكي بود حر از دودمان رياح - چه مرد نيكي بود حر هنگام به هم ريختن نيزه ها - چه

مرد نيكي بود كه حسين را خواند (به او پيوست) و جان خودش را در طبق اخلاص گذاشت هنگام خواستن».

آري حر مرد نيكي بود! و چه استعداد خوبي در حق پذيري داشت!

چرا كه امام حسين عليه السلام در طول 175 روز از مدينه تا كربلا بارها با گفتار و كردار خود مردم را به قرآن و اسلام و سنت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دعوت كرده بود. و معلوم است كه كلام امام عليه السلام مثل باران بهاري در نهايت لطافت مي باشد، منتهي هر كس به اندازه قابليت و استعدادش بهره مند مي شود. و اين است فرق بين حر رياحي و عبيدالله حر جعفي.

آري سخنان امام عليه السلام در منزل «عذيب الهجانات» و غيره سيراب كردن امام عليه السلام حر و سپاهش را قبل از رسيدن به كربلا مانند برقي كه در وجود آدمي بيافتد روح و روان حر را تكان داده و انقلابي در او به وجود آورد و احساس خواري و گناهكاري در مقابل وجود نوراني امام عليه السلام كرد.

بنا به روايت ابن نما: حر به امام حسين عليه السلام عرض كرد: چون ابن زياد مرا به سوي تو روانه ساخت، از قصر بيرون آمدم پس ندايي كه از پشت سرم شنيدم كه مي گفت:

«يا حر ابشر بالجنة» «اي حر مژده باد تو را به بهشت»، برگشتم نگاه كردم كسي را نديدم. پس گفتم قسم به خدا كه اين مژده نيست، حال اين كه من به جنگ حسين مي روم.

امام عليه السلام به او فرمود: «هر آينه به اجر و خير رسيدي. مرحوم مامقامي ابن جوزي روايت مي كند كه امام به حر فرمود: آن بشارت دهنده حضرت خضر عليه السلام بوده است».

در حديث معتبر

هست كه بوي بهشت از پانصد سال راه به مشام مي رسد. و لذا شهداي كربلا در همين دنيا جايگاه خود را در بهشت ملاحظه كردند و قابل ذكر است كه نام حر دو مرتبه در زيارت رجبيه و يك مرتبه در زيارت مقدسه به فيض سلام حضرت امام زمان عليه السلام نايل گشته است:

«السلام علي الحر بن يزيد الرياحي».

زيرا شباهت زيادي به مادرم فاطمه دخت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم دارد.

حسن همانند ديگر افراد بني هاشم و علويان و فرزندان حضرت فاطمه زهرا، از مدينه منوره به همراه عمويش امام حسين عليه السلام به سوي كربلا رهسپار گرديد و در حماسه عاشورا مشاركت كرد و امتحان خوبي را پس داد، و روز واقعه بر اثر جراحات وارده به زمين افكنده شد. حسن المثني در آن سوي صحنه جنگ، دچار خونريزي شده و از شدت جراحات وارده ناله مي كرد. زماني كه ارتش يزيد براي بريدن سرهاي فرزندان رسول خدا در ميدان كارزار پراكنده گرديدند و به نزديك قتلگاه حسن المثني رسيدند، وي هنوز در بدن رمق زندگي داشت.

يكي از دشمنان خواست تا وي را به قتل برساند ولي پسر داييهايش در صحنه حاضر بودند و از فرمانده خود خواستند تا حسن المثني را مداوا و پانسمان كنند و اين چنين اسير گرديد و به مدينه منوره بازگردانده شد و همسرش فاطمه دختر امام حسين عليه السلام به وي ملحق گرديد.

حسن المثني اين چنين در واقعه كربلا شركت نمود و امتحان بسيار نيكويي را پس داد. وي شاهد تمامي صحنه هاي كارزار بود، و تمامي ارزشهاي قهرماني، شهامت و شهادت در قلب و جانش رسوخ كرد و شخصيت مكتبي وي شكل گرفت.

در مورد سرانجام حسن بن مثني نقل ديگري وجود دارد كه مي گويد:

چون حضرت سيدالشهداء عليه السلام شهيد شد و اهل بيت آن حضرت اسير كردند حسن نيز دستگير شد. اسماء بن خارجه ي فزاري كه خويش مادري حسن بود او را از ميان اسيران اهل بيت بيرون آورد و گفت: به خدا قسم نمي گذارم كه به فرزند

خوله بدي و سختي برسد، عمر سعد نيز امر كرد كه حسن فرزند خواهر ابي حسان را با او گذاريد و اين سخن را بهر آن گفت كه مادر حسن مثني خوله از قبيله فزاره بود چنانچه ابوحسان كه اسماء بن خارجه است نيز فزاري و از قبيله خوله بود.

و موافق بعضي اقوال حسن جراحت بسيار نيز در بدن داشت اسماء او را در كوفه با خود داشت و زخمهاي او را مداوا كرد تا صحت يافت و از آنجا روانه ي مدينه شد.

يضلل الله فماله من هاد. يا قوم تقتلوا حسينا فيسحتكم الله بعذاب (و قد خاب من افتري)».

«اي قوم، من بر شما از روزي همانند روز عذاب اقوام و احزاب پيشين بيمناكم، مثل سرگذشت قوم نوح و عاد و ثمود و كساني كه بعد ايشان بودند برحذر مي دارم، خداوند بر بندگانش ظلم نمي كند، اي قوم من بر شما از روزي بيمناكم كه يكديگر را صدا مي زنند (و كمك مي طلبند ولي صدايتان جايي نمي رسد). همان روزي كه، روي مي گردانيد و فرار مي كنيد، اما هيچ پناهگاهي در برابر عذاب خداوند نداريد و هر كس را خداوند (به خاطر اعمالش) گمراه سازد هدايت كننده اي براي او نيست.

اي قوم، حسين عليه السلام را مي كشيد و بدانيد كه عذاب الهي شما را فرا مي گيرد و هر كس بر خدا دروغ ببندد، نوميد و شكست مي خورد».

آن گاه امام حسين عليه السلام فرمود: اي حنظله ابن اسعد رحمت خدا بر تو باد، كوفيان وقتي مستوجب عذاب شدند كه دعوت حق تو را رد كردند و ناسزا بر تو و دوستانت گفتند (يا آماده قتل تو و دوستانت شدند) الآن كه برادران صالحت را به شهادت رسانيده اند بطريق اولي مستحق و مستوجب عذاب هستند.

حنظله بن اسعد عرض كرد: درست فرمودي فدايت شوم تو داناتر هستي، آيا اجازه مي دهي به ميدان روم به سوي آخرت شتافته و به برادرانم ملحق شوم؟

امام عليه السلام فرمود: برو به سوي خيري كه بهتر از دنيا و آن چه در دنياست، به سوي سرزميني كه كهنه نمي شود.

آن گاه حنظله عرض كرد: «السلام عليك يا اباعبدالله صلي الله عليك و علي اهل بيتك و جمع الله بيننا و بينك في جنته فقال

عليه السلام: آمين آمين»؛ سپس جهاد كرده و به شهادت رسيد.

«سلام بر تو اي اباعبدالله عليه السلام درود خدا بر تو و اهل بيت تو، خداوند ما را با شما در بهشت جمع گرداند، امام عليه السلام: آمين آمين».

نام حنظله با مختصر تغييري در زيارت ناحيه و رجبيه وارد شده است.

«السلام علي حنظلة بن سعد الشبامي».

شبامي: منسوب به شبام تيره اي است كه از قبيله حمدان منشعب شده و از اعراب قحطان به شمار مي روند. (يمن، عرب جنوب).

ايراد نمود كه قسمتي از آن به شرح ذيل مي باشد:

«يا قومي اني اخاف عليكم مثل يوم الاحزاب، مثل داب قوم نوح و عاد و ثمود و الذين من بعدهم و ما الله يريد ظلما للعباد، و يا قوم اني اخاف عليكم يوم التناد،يوم تولون مدبرين، ما لكم من الله من عاصم و من يضلل الله فماله من هاد. يا قوم تقتلوا حسينا فيسحتكم الله بعذاب (و قد خاب من افتري)».

«اي قوم، من بر شما از روزي همانند روز عذاب اقوام و احزاب پيشين بيمناكم، مثل سرگذشت قوم نوح و عاد و ثمود و كساني كه بعد ايشان بودند برحذر مي دارم، خداوند بر بندگانش ظلم نمي كند، اي قوم من بر شما از روزي بيمناكم كه يكديگر را صدا مي زنند (و كمك مي طلبند ولي صدايتان جايي نمي رسد). همان روزي كه، روي مي گردانيد و فرار مي كنيد، اما هيچ پناهگاهي در برابر عذاب خداوند نداريد و هر كس را خداوند (به خاطر اعمالش) گمراه سازد هدايت كننده اي براي او نيست.

اي قوم، حسين عليه السلام را مي كشيد و بدانيد كه عذاب الهي شما را فرا مي گيرد و هر كس بر خدا دروغ ببندد، نوميد و شكست مي خورد».

آن گاه امام حسين عليه السلام فرمود: اي حنظله ابن اسعد رحمت خدا بر تو باد، كوفيان وقتي مستوجب عذاب شدند كه دعوت حق تو را رد كردند و ناسزا بر تو و دوستانت گفتند (يا آماده قتل تو و دوستانت شدند) الآن كه برادران صالحت را به شهادت رسانيده اند بطريق اولي مستحق و مستوجب عذاب هستند.

حنظله بن اسعد عرض كرد: درست فرمودي فدايت شوم تو داناتر هستي، آيا اجازه مي دهي به ميدان روم به

سوي آخرت شتافته و به برادرانم ملحق شوم؟

امام عليه السلام فرمود: برو به سوي خيري كه بهتر از دنيا و آن چه در دنياست، به سوي سرزميني كه كهنه نمي شود.

آن گاه حنظله عرض كرد: «السلام عليك يا اباعبدالله صلي الله عليك و علي اهل بيتك و جمع الله بيننا و بينك في جنته فقال عليه السلام: آمين آمين»؛ سپس جهاد كرده و به شهادت رسيد.

«سلام بر تو اي اباعبدالله عليه السلام درود خدا بر تو و اهل بيت تو، خداوند ما را با شما در بهشت جمع گرداند، امام عليه السلام: آمين آمين».

نام حنظله با مختصر تغييري در زيارت ناحيه و رجبيه وارد شده است.

«السلام علي حنظلة بن سعد الشبامي».

شبامي: منسوب به شبام تيره اي است كه از قبيله حمدان منشعب شده و از اعراب قحطان به شمار مي روند. (يمن، عرب جنوب).

57 سال و 7 روز

محل دفن: كربلاي معلا در يكي از نسخ لهوف آمده است: «وقتي حسين عليه السلام متولد شد، جبرئيل همراه هزار فرشته ولادتش را به پيامبر صلي الله عليه و آله تبريك گفتند. فاطمه عليهاالسلام او را به خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله آورد، حضرت با ديدن نوزاد خوشحال شد و نام او را حسين گذاشت».

كيفيت ولادت آن حضرت را اسماء بنت عميس اين طور شرح مي دهد:

وقتي حسين به دنيا آمد حضرت رسول صلي الله عليه و آله به من امر فرمود فرزندم را بياور. اسماء مي گويد حسين عليه السلام را در جامه اي سفيد پيچيده به خدمت پيامبر آوردم. حضرت او را گرفت و در دامنش گذاشت و در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه گفت. سپس جبرئيل نازل شد و عرض نمود چون علي نسبت به تو، به منزله هارون است نسبت به موسي پس او را به اسم پسر كوچك هارون نام گذاري كن (حسين معرب شبير كه اسمي عبري است، مي باشد) پس از آن حضرت حسين عليه السلام را بوسيد و فرمود مصيبتي عظيم در پيش داري خدا لعنت كند كشنده تو را و سپس به من فرمود اين خبر را به فاطمه نگو.

اسماء مي گويد: چون روز هفتم شد پيامبر صلي الله عليه و آله گوسفند سياه و سفيدي را براي حسين عليه السلام عقيقه كرد و يك رانش را به قابله داده سپس سر حسين را تراشيد و هم وزن سرش را صدقه داد و خلوق (معجوني است كه در اثر مخلوط بدون با زعفران معطر است) بر سرش ماليد.

پس از آن او را بر دامن خود نهاده

و فرمود: اي حسين! چه بسيار گران است بر من كه كشته شوي و بسيار گريست.

ام الفضل گويد: روزي خدمت پيامبر صلي الله عليه و آله شرفياب شده و حسين عليه السلام را در آغوش آن حضرت گذاشتم. ناگاه حسين عليه السلام ادرار كرد و قطره اي از آن به لباس پيامبر صلي الله عليه و آله رسيد؛ من او را نيشگون گرفتم، به طوري كه گريه كرد، پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اي ام الفضل! آرام! اين لباس شسته مي شود، و تو فرزندم را آزردي!

پس حسين را در دامن آن حضرت به حال خود گذاردم و بلند شدم تا آب بياورم. وقتي بازگشتم ديدم كه پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم مي گريد! عرض كردم: اي رسول خدا! براي چه گريه مي كنيد؟! فرمود: «جبرئيل نزد من آمد و خبر داد كه امت من اين فرزندم را خواهند كشت، خداوند شفاعت مرا در روز قيامت نصيب آن نفرمايد».

راويان حديث گفته اند: وقتي كه يك سال كامل از ولادت امام حسين عليه السلام سپري شد، دوازده فرشته بر پيامبر صلي الله عليه و آله نازل شدند: يكي از ايشان به صورت شير، دومي به صورت پلنگ، سومي به صورت اژدها، چهارمي به صورت آدميزاد و هشت فرشته ي ديگر به صورتهاي گوناگون بودند كه جملگي با چهره هاي سرخ و گلگون و چشمان گريان و بالهاي گسترده، عرض كردند: اي محمد صلي الله عليه و آله بزودي براي فرزندت حسين پسر فاطمه، همان پيش آيد كه براي هابيل از ناحيه ي قابيل پيش آمد، و بزودي مانند اجر «هابيل» به او داده خواهد شد و بر قاتلش مانند گناه «قابيل» بار خواهد گرديد.

و

در آسمانها فرشته اي باقي نماند جز اين كه بر پيامبر نازل شد و همگي سلام داده و در مصيبت حسين عليه السلام به او تسليت گفتند، و او را به ثوابي كه خدا به وي عطا مي كند خبر داده و تربت او را به حضرتش عرضه كردند. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم فرمود: خدايا! خوار كننده ي حسين را خوار كن، و قاتل او را بكش، و او را به مطلوب خودشان مرسان.

راوي گويد: چون دو سال از ولادت حسين عليه السلام گذشت، پيامبر صلي الله عليه و آله به سفري كه برايش پيش آمده بود رفت، در يك جايي بين راه ايستاد و فرمود: «انا لله و انا اليه راجعون» و گريست.

وقتي علت گريه را از آن حضرت پرسيدند، فرمود: «اين جبرئيل است كه مرا از سرزميني در كنار شط فرات خبر مي دهد، به آن جا «كربلا» گفته مي شود، كه در آن سرزمين، فرزندم حسين پسر فاطمه كشته مي شود». كسي پرسيد: اي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم! چه كسي او را به شهادت مي رساند؟ فرمود: «مردي به نام يزيد؛ و گويي به قتلگاه و مرقدش مي نگرم».

بعد پيامبر صلي الله عليه و آله با حالتي غمناك از سفر برگشت، بالاي منبر رفت و در حالي كه حسن و حسين در مقابل حضرت بودند، خبه خواند و وعظ و اندرز نمود. وقتي سخنراني تمام شد، دست راست خود را به روي سر حسن و دست چپ را بر سر حسين گذاشت، سپس سر به سوي آسمان بلند كرد و فرمود: «خدايا! همانا محمد بنده و فرستاده تو است، و اين دو

پسر، پاكترين فرد خاندان من و برگزيده ي فرزندان و خانواده ي من هستند، و بعد از خود ايشان را در ميان امتم به جانشيني مي گمارم. همانا جبرئيل به من خبر داد كه اين پسرم (يعني حسين عليه السلام) كشته و خوار خواهد شد! پروردگارا! جانبازي او را مبارك فرما، و وي را از سروران شهيدان قرار بده، و بر قاتل و خوار كننده اش بركت عطا مفرما».

صداي گريه ي مردم در مسجد بلند شد و ناله و فرياد سر دادند. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آيا بر حسين گريه مي كنيد و او را ياري نمي كنيد؟ سپس با رنگي افروخته و چهره اي گلگون برگشت، خطبه كوتاه ديگري خواند، و در حالي كه از ديدگانش به شدت اشك مي ريخت فرمود: اي مردم! من در ميان شما دو چيز وزين و گرانبها مي گذارم: كتاب خدا و عترتم. يعني خاندان و نسل من، و آنان كه با آب و گل من آميخته شده و ميوه دل من هستند. اين دو از هم جدا نمي شوند تا بر من در كنار حوض كوثر درآيند. بدانيد و آگاه باشيد كه من از شما چيزي نمي خواهم به جز آن چه را پروردگارم به من دستور داده تا از شما بخواهم، و آن دوستي نزديكان من است. مراقب باشيد و بترسيد از اين كه فرداي قيامت مرا در كنار حوض ببينيد و خاندان مرا دشمن داشته يا ستم كرده و يا ايشان را كشته باشيد.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله همواره امام حسن و امام حسين عليهماالسلام را اكرام مي كرد و دوستي آن دو بزرگوار را به مردم گوشزد مي كرد و مي فرمود: اين دو سرور

جوانان اهل بهشت هستند. و در مواردي راجع به امام حسين عليه السلام مي فرمود: حسين مني و انا من حسين حسين از من است و من از حسين. اين كلمات و گفتارهاي ديگر حضرت حاكي از شأن و منزلت والاي سالار شهيدان مي باشد.

از ابوجعفر محمد بن بابويه قمي در كتاب «امالي» نقل مي كنند، از مفضل بن عمرو و او از امام صادق عليه السلام و امام از پدرش و پدر، از جدش نقل كرده است:

«روزي حسين بن علي عليهماالسلام به منزل امام حسن عليه السلام رفت، و چون به او نظر كرد گريست! امام حسين پرسيد: چرا گريه مي كني؟ پاسخ داد: گريه ام به خاطر رفتاري است كه با تو مي شود.

امام حسن عليه السلام فرمود: «پيش آمد و ظلمي كه بر من وارد مي شود، زهري است كه در كام من مي ريزند و مرا به قتل مي رسانند، ولي اي اباعبدالله هيچ روزي مانند روز (شهادت) تو نيست. در آن روز سي هزار نفر كه همگي ادعا مي كنند از امت جدمان محمد صلي الله عليه و آله و مسلمان هستند، تو را محاصره مي نمايند و براي كشتن و ريختن خون تو و هتك احترامت و اسيري فرزندان و زنان تو و تاراج اموال تو همدست مي شوند! در چنين وقتي، خداوند متعال بني اميه را لعنت مي كند، آسمان باران خون و خاكستر فروريزد و همه چيز حتي حيوانات وحشي بيابان و ماهيهاي دريا به حال تو گريان شوند.»

بعد از شهادت امام حسن عليه السلام شيعيان عراق به حركت درآمدند و نامه ها خدمت حضرت امام حسين عليه السلام نگاشتند كه معاويه را از خلافت خلع و با شما بيعت خواهيم نمود. اين مطلب را اهل كوفه تعقيب

مي نمودند و حضرت آنها را امر به صبر مي نمود.

زندگاني امام حسين عليه السلام با همه ي اقداماتي كه امويان در جهت انتقام گيري از اسلام و دشمني با اصول و مبادي عادلانه انساني آن آغاز كردند همزمان بود. او از هنگامي كه به دنيا آمد و بزرگ شد و با پدر و برادرش و اصحاب برگزيده آنها بسر مي برد با اين اقدامات هم عصر، و پس از آن نيز شاهد اعمال امويان در زمان برادرش، و رفتار آنها با باقيمانده اصحاب آن بزرگوار بود، و اينك پس از شهادت برادرش به وسيله سپاه عسل كه معاويه آن را براي هر كسي كه درباره دولت و حكومت خود از او بيم داشت آماده كرده بود، در برابر معاويه و دستگاههاي حكومت تروريستي او تنها مانده بود. او پيوسته به چشم خود مي ديد آن عده از شيعيان برگزيده پدر و برادرش كه از تيغ ستم جان بدر برده اند، گروه گروه در «مرج عذرا» و كاخ «خضراء» به دست دژخيمان و جلادان سپرده مي شوند و معاويه و اطرافيانش كه با تكيه به او امت اسلام را بدين سرنوشت تيره گرفتار ساخته بودند چگونه دهها و صدها تن از مردمان را در حالي كه ستم و تجاوز به مقدسات و شرف انساني را محكوم مي كنند، مورد پيگرد و آزار و شكنجه قرار مي دهند.

آن حضرت همه اين انحرافها و ستمگريها را مي ديد، و نگراني سر تا سر وجود او را فرا مي گرفت و درد و اندوه براي سرنوشت رسالت و انسانيت كه نتيجه اين دگرگوني مهم و خطرناك بود، او را بي تاب مي كرد؛ همان تحول پر خطري كه امويها مي كوشيدند آن را هرچه

عميقتر سازند و تشخص و هويت اسلامي امت را ريشه كن كنند تا مطمئن شوند كه اعمال خودسرانه آنها نفرت و انزجار توده هاي مردم را بر نمي انگيزد، و احساس و تشخيص گناه كه فرد مسلمان را به قيام بر ضد ستم و ستمگر وا مي دارد از وجدان و ضمير توده ها رخت بربسته است.

امويان در راه ريشه كن ساختن روح و هويت اسلامي علاوه بر صرف مال و به كارگيري همه وسايل تهديد و ارعاب، مكاتب راويان و محدثان و افسانه سرايان را نيز براي اين منظور به خدمت خود گرفتند. ابوهريره، سمرة بن جندب كعب الاحبار و ديگران در رأس مكاتبي قرار داشتند كه معاويه آنها را براي جعل احاديث تأسيس كرده بود. مكاتب مذكور احاديث گوناگوني را ساخته و پرداخته كرده به پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نسبت دادند كه عمده ترين آنها به قدح و عيب جويي نسبت به اميرمؤمنان عليه السلام و خاندان او مربوط مي شد.

دلايل و انگيزه هاي قيام بر ضد حكومت اموي در دوران معاويه و امام حسين عليه السلام بسيار بود. آن حضرت آنها را درك مي كرد و مي شناخت و در مجالس و اجتماعات و در همه مناسبتها و فرصتها بيان مي داشت. و در نامه هايي كه گهگاه به سوي معاويه مي فرستاد صريح و روشن آنها را ذكر مي كرد. در يكي از اين نامه ها آمده است:

هيهات هيهات اي معاويه! هر آينه روشني صبح سياهي شب را رسوا ساخته و تابش خورشيد بر روشنايي جراغها غلبه يافته است. سخن گفتي تا آن حد كه زياده روي كردي، و به خود اختصاص دادي تا آن اندازه كه ستم روا داشتي، و دست بازداشتي تا

بخل ورزيدي، و ستم كردي تا از حد گذشتي، و به هيچ دارنده حقي از حقش بهره اي ندادي تا آنگاه كه شيطان بيشترين بهره و بزرگترين نصيب خود را از تو گرفت.

در نامه ديگري كه در پاسخ نامه معاويه مرقوم داشته، آمده است:

نامه ات به من رسيد. در آن بيان كرده اي اموري از من گوشزد تو شده است كه از شنيدن آنها روگردان بوده اي و من در نزد تو به اموري غير از آنها سزاوارم. همانا تنها خداوند سبحان است كه انسان را به كارهاي نيك هدايت و ارشاد مي كند، و اين كه ذكر كرده اي از من به تو رسيده است جز اين نيست كه اينها را چاپلوسان سخن چين تفرقه انداز به تو رسانيده اند، و بي شك گمراهان دروغ گفته اند، و بدان من خواهان جنگ و مخالفت با تو نيستم، و در ترك اينها و داشتن عذري در اين مورد نسبت به تو و دوستان ستمكار ملحد تو كه حزب ستمگران و دوستان شيطانند از خداوند بيمناكم. آيا تو كشنده حجر بن عدي كندي و ياران نمازگزار و پارساي او نيستي، همانهايي كه ستمگري را محكوم مي كردند و بدعتها را زشت مي شمردند، و امر به معروف و نهي از منكر مي كردند، و در راه حق از سرزنش هيچ نكوهشگري بيم نداشتند؟ با اين همه تو پس از دادن اطمينان و سوگندهاي سخت و ميثاقهاي مؤكد كه آنان را به سبب آنچه ميان تو و آنها گذشته است مؤاخذه نكني،از روي ستم و عدوان كشتي و بر خدا گستاخ شدي و عهد و احكام او را سبك شمردي. اي معاويه آيا تو كشنده عمرو بن حمق بنده شايسته و

يار رسول خدا صلي الله عليه و آله نيستي؟ او را كشتي پس از آن كه به او امان داده بودي....

به جانم سوگند تو به هيچ شرطي وفا نكردي و با كشتن گروههايي كه آنها را پس از آشتي و سوگند و عهد و ميثاق عهدشكني كردي و اين جنايات را تنها بدين سبب انجام دادي كه آنان فضايل ما را ذكر مي كردند و حق ما را بزرگ مي شمردند، و خداوند فراموشكار نيست كه تو مردم را به بهتان مؤاخذه كردي و دوستانش را به تهمت كشتي، و گروهي از آنها را در ديار غربت آواره و در شهرها تبعيد و در غارها و بيشه زارها تعقيب و آواره ساختي.

اين نامه ها و موضع گيري هاي ديگر امام حسين عليه السلام در برابر معاويه نمايانگر اين است كه آن حضرت وي را از پسرش يزيد بدتر و خطرش را براي اسلام و مسلمانان بزرگتر مي ديد.

با مرگ معاويه در نيمه ي ماه رجب سال 60 هجري يزيد پسر وي به خلافت رسيد و بلافاصله طي نامه هايي كه به استانداران و فرمانداران در نقاط مختلف نوشت مرگ معاويه و جانشيني خويش را كه از دوران پدرش پيش بيني و از مردم براي او بيعت گرفته شده بود، به اطلاع آنان رسانيد و در ضمن ابقاي هر يك از آنان در پست خويش دستور گرفتن بيعت مجدد از مردم را به آنها صادر نمود و نامه اي نيز به وليد بن عتبه كه از طرف معاويه مقام استانداري مدينه را در اختيار داشت به همان مضمون نوشت، ولي در نامه ي كوچك ديگري نيز كه به همراه همان نامه به وي ارسال داشت در بيعت

گرفتن از سه شخصيت معروف كه در دوران معاويه حاضر به بيعت با يزيد نشده بودند، تأكيد نمود كه: «در بيعت گرفتن از حسين و عبدالله بن عمر و عبدالله بن زبير شدت عمل به خرج بده و در اين رابطه هيچ رخصت و فرصتي به آنان مده».

وليد بن عتبه با رسيدن نامه در اول شب، مروان بن حكم استاندار سابق معاويه را خواست و با وي درباره ي نامه و فرمان يزيد مشاوره نمود و او پيشنهاد كرد كه هر چه زودتر اين چند نفر را به مجلس خود دعوت كن و تا خبر مرگ معاويه در شهر منتشر نشده است از آنان براي يزيد بيعت بگير. وليد در همين ساعت مأمور فرستاد تا اين عده را براي طرح يك موضوع مهم و حساس به پيش خود دعوت نمايد.

كساني كه سخنان امام حسين عليه السلام را با وليد بن عتبه را نقل كرده اند، گفته اند: صبح فرداي آن شب كه روز سوم شعبان سال 60 بود امام حسين عليه السلام به قصد مكه حركت كرد، و بقيه ماه شعبان و نيز ماههاي رمضان و شوال و ذي القعده را در آنجا ماند. اما طبق نقل منابع تاريخي امام قبل از شروع اين حركت بارها به زيارت جد بزرگوارش نايل گرديده است. بنا به نقل خطيب خوارزمي همان شب كه امام از مجلس وليد خارج گرديد به حرم رسول خدا صلي الله عليه و آله وارد شد و در كنار قبر آن حضرت قرار گرفت و با اين جملات به زيارت آن حضرت پرداخت: «درود بر تو اي رسول خدا! من حسين فرزند تو و فرزند زاده ي تو هستم.

و من سبط و (فرزند شايسته تو هستم) كه براي هدايت و رهبري امت، مرا جانشين خود قرار داده اي، اين پيامبر خدا! اينك آنها مرا تضعيف نموده و آن مقام معنوي مرا حفظ ننمودند و اين است شكايت من به پيشگاه تو تا به ملاقات تو بشتابم».

امام پس از تصميم گيري به حركت، شب دوم و براي دومين بار به زيارت قبر پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم رفت. بنا به نقل خوارزمي، امام آن شب را تا صبح در كنار قبر پيامبر مشغول عبادت و مناجات با پروردگار بود.

پس از آنكه جريان مخالفت امام در موضوع بيعت و تصميم وي به مبارزه و حركت از مدينه در ميان افراد معروف و مخصوصا در ميان خاندان و قوم خويش آن حضرت معلوم گرديد، چند تن از آنان كه از وظيفه ي مقام امامت و رهبري بي اطلاع بودند و در اثر علاقه اي كه به حفظ وجود امام داشتند به حضور حضرت رسيدند و سازش با يزيد را به امام پيشنهاد نمودند!

يكي از اين افراد «عمر اطرف» فرزند اميرمؤمنان عليه السلام مي باشد. وي موضوع را با برادرش اين گونه مطرح نمود:

برادر! برادرم حسن مجتبي از پدرم اميرمؤمنان عليه السلام بر من چنين نقل نموده است كه تو را به قتل خواهند رسانيد و من فكر مي كنم مخالفت تو با يزيد بن معاويه منجر به كشته شدن تو گردد و آن خبر تحقق پذيرد ولي اگر با يزيد بيعت كني اين خطر برطرف خواهد گرديد و شما از كشته شدن مصون خواهيد ماند!

امام در پاسخ وي فرمود: «پدرم از رسول خدا صلي الله عليه و آله خبر كشته شدن

خويش و همچنين كشته شدن مرا براي من هم نقل نمود و پدرم در نقل خويش اين جمله را نيز اضافه نمود كه قبر من در نزديكي قبر او قرار خواهد گرفت، آيا گمان مي كني چيزي را كه تو مي داني من از آن بي اطلاع هستم؟ ولي به خدا قسم كه من هيچگاه به زير بار ذلت نخواهم رفت و در روز قيامت مادرم فاطمه ي زهرا از ايذا و اذيتي كه فرزندانش از امت جدش ديده اند به جد خويش شكايت خواهد برد و كسي كه با اذيت فرزندان فاطمه ي زهرا عليهاالسلام موجب رنجش و اذيت وي گردد داخل بهشت نخواهد گرديد.

از جمله كساني كه در مورد تصميم امام اظهار ترس و وحشت مي نمود محمد حنفيه يكي ديگر از فرزندان اميرمؤمنان عليه السلام بود كه بنا به نقل طبري و مورخان ديگر به خدمت حسين بن علي عليه السلام رسيد و چنين گفت:

برادر! تو محبوبترين و عزيزترين مردم هستي و من آنچه را كه خير و صلاح تشخيص مي دهم موظفم كه براي تو بگويم و من فكر مي كنم شما فعلا تا آن جا كه امكان پذير است در شهر معيني اقامت نكنيد و خود و فرزندانت در نقطه اي دوردست از يزيد و دورتر از اين شهرها قرار بگيريد و از آنجا نمايندگاني به سوي مردم گسيل داري و حمايت آنان را به سوي خود جلب كني كه اگر با تو بيعت كردند خدا را سپاس مي گزاري و اگر دست بيعت به ديگران دادند باز هم لطمه اي به تو وارد نگرديده است ولي اگر به يكي از اين شهرها وارد گردي مي ترسم در ميان مردم اختلاف به وجود بيايد، گروهي

از تو پشتيباني كرده، گروه ديگر عليه تو قيام كنند و كار به قتل و خونريزي منجر گردد و در اين ميان، تو نيز هدف تير بلا گردي آن وقت است كه خون بهترين افراد اين امت ضايع و خانواده ات به ذلت نشانده شود.

امام فرمود: مثلا به عقيده ي تو به كدام ناحيه بروم؟ محمد حنفيه گفت: فكر مي كنم وارد شهر مكه شوي و اگر در آن شهر اطمينان نبود از راه دشت و بيابان از اين شهر به آن شهر حركت كني تا وضع مردم و آينده ي آنها را در نظر بگيري. اميدوارم با درك عميق و نظر صائبي كه در تو سراغ دارم هميشه راه صحيح در پيش پايت قرار بگيرد و مشكلات را با جزم و احتياط يكي پس از ديگري برطرف سازي.

امام عليه السلام در پاسخ محمد حنفيه چنين فرمود: «اخي لولم يكن في الدنيا ملجا و لا مأوي...؛ برادر (تو كه براي امتناع از بيعت يزيد حركت از شهري به شهر ديگر را پيشنهاد مي كني اين را بدان كه) اگر در تمام اين دنياي وسيع هيچ پناهگاه و ملجأ و مأوايي نباشد باز هم من با يزيد بن معاويه بيعت نخواهم كرد».

در اين هنگام كه اشك محمد حنفيه به صورتش روان بود، امام عليه السلام به گفتار خويش چنين ادامه داد:

«برادر! خدا به تو جزاي خير دهد كه وظيفه ي خيرخواهي و صلاحديد خود را انجام دادي و اما من (وظيفه ي خود را بهتر از تو مي دانم) و تصميم گرفته ام كه به مكه حركت كنم و من و برادرانم و فرزندان برادرم و گروهي از شيعيانم مهيا و آماده ي اين سفر هستيم؛ زيرا اين

عده با من هم عقيده بوده و هدف و خواسته ي آنان همان هدف و خواسته ي من است. و اما وظيفه اي كه بر تو محول است اين است كه در مدينه بماني و در غياب من آمد و رفت و حركت مرموز دستياران بني اميه را در نظر بگيري و در اين زمينه اطلاعات لازم را در اختيار من قرار بدهي».

امام پس از گفتگو با محمد حنفيه و براي چندمين بار به طرف مسجد و حرم پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم حركت نمود و در طول راه اين دو بيت يزيد بن مفرغ را - كه در مقام حفظ شخصيت خويش سروده ولو با هر خطر جدي مواجه باشد - مي خواند:

«لا ذعرت السوام في فلق الصبح...»

«من از چوپانان به هنگام صبح و با شبيخون زدن خويش ترسي ندارم و نبايد مرا يزيد بن مفرغ بخوانند.

آن گاه كه از ترس مرگ دست ذلت بدهم و خود را از خطراتي كه مرا هدف قرار داده اند كنار بكشم».

ابوسعيد مقبري گويد كه من چون اين دو بيت را از امام عليه السلام در مسير خويش به مسجد پيامبر شنيدم از مضمون آن پي بردم كه آن حضرت يك هدف عالي و يك برنامه ي مهم و عظيمي را تعقيب مي نمايد.

امام عليه السلام هنگام حركت از مدينه به سوي مكه اين وصيتنامه را نوشت و با مهر خويش ممهور ساخته به برادرش محمد حنفيه تحويل داد:

«بسم الله الرحمن الرحيم، اين وصيت حسين بن علي است به برادرش محمد حنفيه؛ حسين گواهي مي دهد به توحيد و يگانگي خداوند و گواهي مي دهد كه براي خدا شريكي نيست و شهادت مي دهد كه محمد صلي الله

عليه و آله و سلم بنده و فرستاده ي اوست و آيين حق (اسلام) را از سوي خدا (براي جهانيان) آورده است و شهادت مي دهد كه بهشت و دوزخ حق است و روز جزاء بدون شك به وقوع خواهد پيوست و خداوند همه ي انسانها را در چنين روزي زنده خواهد نمود».

امام در وصيتنامه اش پس از بيان عقيده ي خويش درباره ي توحيد و نبوت و معاد، هدف خود را از اين سفر اين چنين بيان نمود:

«و من از روي خودخواهي و يا براي خوشگذراني و يا براي فساد و ستمگري از مدينه خارج نمي گردم بلكه هدف من از اين سفر امر به معروف و نهي از منكر و خواسته ام از اين حركت، اصلاح مفاسد امت و احياء و زنده كردن سنت و قانون جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و راه و رسم پدرم علي بن ابي طالب عليه السلام است. پس هر كس اين حقيقت را از من بپذيرد (و از من پيروي كند) راه خدا را پذيرفته و هر كس رد كند (و از من پيروي نكند) من با صبر و اسقتامت (راه خود را) در پيش خواهم گرفت تا خداوند در ميان من و اين افراد حكم كند كه او بهترين حاكم است. و برادر! اين است وصيت من بر تو و توفيق از طرف خداست، بر او توكل مي كنم و برگشتم به سوي اوست».

برخلاف حسين بن علي عليه السلام كه پس از ابلاغ وليد با وي ملاقات و موضع خويش را صريحا مشخص و اعلام نمود، عبدالله بن زبير حاضر به ملاقات نگرديده و شبانه و مخفيانه از مدينه خارج و از بيراهه

به سوي مكه حركت نمود.

و اما حسين بن علي عليه السلام روز يكشنبه دو روز به آخر ماه رجب مانده به همراه فرزندان و افراد خانواده اش به سوي مكه حركت كرد، آن گاه كه شهر مدينه را پشت سر مي گذاشت، اين آيه ي شريفه را كه در رابطه با حركت موسي بن عمران از مصر و آمادگي وي براي مبارزه با فرعونيان نازل گرديده است، قرائت نمود «فخرج منها خائفا يترقب...»

«موسي از مصر با حال ترس و انتظار و نگراني خارج گرديد و چنين مي گفت: پروردگارا از اين مردم ظالم و ستمگر نجاتم بخش».

حسين بن علي عليه السلام در حركت خويش برخلاف عبدالله بن زبير همان راه عمومي و معمولي را كه همه ي مسافرها و كاروانها از آن استفاده مي كنند انتخاب نمود. يكي از ياران آن حضرت چنين پيشنهاد كرد كه بهتر است شما نيز مانند عبدالله بن زبير يكي از راههاي فرعي و كوهستاني را انتخاب كنيد تا اگر افرادي از طرف كارگزاران يزيد در تعقيب شما باشند و هدف ضربه زدن به شما را داشته باشند، نتوانند به هدف خود دست يابند.

امام عليه السلام در پاسخ اين پيشنهاد چنين فرمودند: «لا و الله لا افارقه...؛ نه به خدا سوگند! مسير معمولي خود و جاده ي عمومي را ادامه خواهم داد و به كوه و دشت و كوره راهها منحرف نخواهم گرديد تا به آن مرحله اي برسم كه خواسته ي خداست».

پيش از آن كه امام عليه السلام به مكه وارد شود، عبدالله بن عمر براي عمره ي مستحب و انجام كارهاي شخصي در مكه به سر مي برد و در همان روزهاي اول ورود حسين بن علي عليه السلام كه تصميم گرفت به مدينه

مراجعت كند، به حضور امام عليه السلام رسيد و به آن حضرت پيشنهاد صلح و سازش و بيعت با يزيد نموده و امام عليه السلام را از عواقب خطرناك مخالفت با طاغوت و اقدام به جنگ بر حذر داشت و - بنا به قول خوارزمي - چنين گفت: يا اباعبدالله! چون مردم با اين مرد بيعت كرده اند و درهم و دينار در دست اوست قهرا به او روي خواهند آورد و با سابقه ي دشمني كه اين خاندان با شما دارد، مي ترسم در صورت مخالفت با وي كشته شوي و گروهي از مسلمانان نيز قرباني اين راه شوند و من از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم شنيدم كه مي فرمود: «حسين كشته خواهد شد و اگر مردم دست از ياري و نصرت وي بردارند، به ذلت و خواري مبتلا خواهند گرديد» و پيشنهاد من بر شما اين است كه مانند همه ي مردم، راه بيعت و صلح را در پيش بگيري و از ريخته شدن خون مسلمانان بترسي!

امام عليه السلام كه در گفتگوهايش با افراد مختلف به هر يك از آنان سخني متناسب و پاسخي در حدود درك و بينش و طرز تفكر طرف خطاب ايراد مي فرمود، در مقابل پيشنهاد عبدالله بن عمر اين چنين پاسخ داد:

«اي ابو عبدالرحمان! مگر نمي داني كه دنيا آن چنان حقير و پست است كه سر بريده ي (انساني برگزيده و پيامبري عظيم الشأن مانند) يحيي بن زكريا به عنوان هديه و ارمغان به فرد ناپاك و زناكاري از بني اسرائيل فرستاده مي شود. مگر نمي داني كه بني اسرائيل (با خداي بزرگ آنچنان به مقام مخالفت برآمدند كه) در اول صبح هفتاد پيامبر را به قتل

مي رساندند سپس به خريد و فروش و كارهاي روزانه ي خويش مشغول مي شدند كه گويا كوچكترين جنايتي مرتكب نگرديده اند و خداوند به آنان مهلتي داد ولي بالاخره به سزاي اعمالشان رسانيد و انتقام خداي قادر منتقم، آنها را به شديدترين وجهي فرا گرفت؟»

امام عليه السلام سپس چنين فرمود: «يا ابوعبدالرحمان! از خداوند بترس و دست از نصرت و ياري ما بر مدار!»

ابن قولويه در كامل الزيارات نقل مي كند كه: حسين بن علي عليه السلام از مكه به سوي برادرش محمد بن حنفيه و ساير افراد بني هاشم اين نامه را نوشت:

«بسم الله الرحمن الرحيم: از حسين بن علي به محمد بن علي و افراد ديگر خاندان هاشم كه در نزد وي هستند. اما بعد: هر يك از شما كه در اين سفر به من ملحق شود به شهادت نايل خواهد گرديد و هر يك از شما كه از همراهي با من خودداري ورزد به فتح و پيروزي دست نخواهد يافت و السلام».

گرچه سيد بن طاووس (ره) از كليني (رض) نقل مي كند كه اين نامه از ناحيه ي حسين بن علي عليه السلام پس از آن كه آن حضرت از مكه حركت نموده صادر گرديده است، ولي ابن عساكر و ذهبي همان نظريه ي ابن قولويه را تأييد نموده و اضافه مي كنند كه پس از رسيدن اين نامه به مدينه عده اي از فرزندان عبدالمطلب به سوي آن حضرت حركت نمودند و محمد بن حنفيه نيز در مكه به آنان ملحق گرديد.

بنا به نقل طبري، امام عليه السلام پس از ورود به مكه نامه اي كه متن آن از نظر گذشت، به سران قبايل شهر بصره مانند مالك بن مسمع بكري، مسعود بن عمرو، منذر بن جارود و... مرقوم

داشت كه ترجمه ي آن چنين است:

اما بعد: خداوند محمد صلي الله عليه و آله و سلم را از ميان مردم برگزيد و با نبوتش بر وي كرامت بخشيد و به رسالتش انتخاب فرمود سپس در حالي كه او وظيفه ي پيامبري را به خوبي انجام داد و بندگان خدا را هدايت و راهنمايي نمود به سوي خويش فراخواند (و قبض روحش نمود) و ما خاندان، اوليا، اوصيا و وارثان وي و شايسته ترين افراد نسبت به مقام او از ميان تمام امت بوديم، ولي گروهي اين حق را از ما گرفتند و ما نيز با علم و آگاهي بر تفوق و شايستگي خويش نسبت به اين افراد، براي جلوگيري از هر فتنه و اختلاف و تشتت و نفاق در ميان مسلمانان و جلوگيري از چيره شدن دشمنان بر آن چه پيش آمده بود، رضا و رغبت نشان داده و آرامش مسلمانان را بر حق خويش مقدم داشتيم. و اما اينك پيك خود را به سوي شما مي فرستم، شما را به كتاب خدا و سنت پيامبر دعوت مي كنم؛ زيرا در شرايطي قرار گرفته ايم كه ديگر سنت پيامبر (يكسره) از ميان رفته و جاي آن را بدعت فرا گرفته است، اگر سخن (دعوت) من را بشنويد به راه سعادت و خوشبختي هدايتتان خواهم كرد، درود و رحمت و بركت خدا بر شما باد!

امام عليه السلام اين نامه را به وسيله ي يكي از دوستانش به نام «سليمان» به بصره فرستاد و سليمان در بصره پس از انجام مأموريت خويش و رسانيدن نامه ي آن حضرت، دستگير گرديد و ابن زياد يك شب پيش از حركت به سوي كوفه دستور داد او را به

دار آويختند.

چون مردم كوفه از مخالفت حسين بن علي عليه السلام با مسأله ي بيعت و از آمادگي آن حضرت براي مبارزه با فساد و از ورود آن حضرت به شهر مكه مطلع گرديدند پيكها و نامه هاي انفرادي و طومارهاي فراواني به آن حضرت فرستادند كه مضمون همه ي آن نامه ها و سفارشات اين بود:

اينك كه معاويه به هلاكت رسيده و مسلمانان از شر وي آسوده شده اند ما خود را نيازمند امام و رهبري مي دانيم كه ما را از حيرت و سرگرداني برهاند و كشتي شكسته ي ما را به سوي ساحل نجات، هدايت و رهبري نمايد و اينك ما مردم كوفه با نعمان بن بشير فرماندار يزيد در اين شهر در مقام مخالفت برآمده و هر نوع همكاري را با او قطع نموده ايم و حتي در نماز وي شركت نمي كنيم و منتظر تشريف فرمايي شما هستيم كه آن چه در توان داريم در پيشبرد اهداف شما به كار خواهيم بست و از بذل مال و نثار جان در راه تو كوتاهي نخواهيم نمود.

حسين بن علي عليه السلام در پاسخ اين نامه ها كه بنا به نقل بعضي از مورخان تعداد آنها به دوازده هزار بالغ مي گرديد چنين مرقوم داشت:

«بسم الله الرحمن الرحيم؛ از سوي حسين بن علي به بزرگان و سران اهل ايمان شهر كوفه.اما بعد: آخرين نامه ي شما به وسيله ي هاني و سعيد به دست من رسيد و من به آن چه شما در نامه هاي خود تذكر و توضيح داده ايد پي برده ام و درخواست شما در بيشتر اين نامه ها اين بود كه ما امام و پيشوايي نداريم به سوي ما حركت كن تا خداوند به وسيله تو، ما را

به سوي حق هدايت كند.

و اينك، من برادر و پسر عموي خويش (مسلم بن عقيل) و كسي را كه در ميان خانواده ام مورد اعتماد من است به سوي شما گسيل داشتم و به او دستور دادم كه با افكار شما از نزديك آشنا شده و نتيجه را به اطلاع من برساند كه اگر خواسته ي اكثريت مردم و نظر افراد آگاه كوفه همان بود كه در نامه هاي شما منعكس گرديده و فرستادگان شما حضورا بازگو نموده اند، من نيز ان شاء الله سريع به سوي شما حركت خواهم نمود. به جان خودم سوگند! پيشواي راستين و امام به حق كسي است كه به كتاب خدا عمل نموده و راه قسط و عدل را پيشه ي خود سازد و از حق پيروي كرده وجود خويش را وقف و فداي فرمان خدا كند، و السلام».

بنا به نقل طبري و دينوري، امام عليه السلام نامه را به وسيله ي هاني و سعيد، دو پيك مردم كوفه به آنها ارسال داشت، ولي به نقل خوارزمي، امام عليه السلام نامه را به مسلم بن عقيل داد تا به همراه خود به كوفه ببرد. و به وي چنين فرمود: من تو را به سوي مردم كوفه مي فرستم و خدا تو را به آنچه موجب رضا و خشنودي اوست موفق بدارد، حركت كن خدا پشت و پناهت اميدوارم من و تو، به مقام شهدا نايل گرديدم: «و انا ارجو ان اكون انا و انت في درجة الشهداء».

«مسلم بن عقيل» در نيمه ي ماه مبارك رمضان طبق فرمان حسين بن علي عليه السلام به قصد كوفه از مكه حركت نمود و در مسير خود وارد مدينه گرديد و در ضمن توقف

كوتاهي و زيارت قبر پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و تجديد عهد با اقوام و عشيره اش به همراه دو نفر راهنما از قبيله ي قيس به سوي كوفه روان گرديد، اين مسافران پس از آن كه مقداري از مدينه فاصله گرفتند راه را گم كرده و در بيابانهاي وسيع و شنزار حجاز حيران و سرگردان شدند.

پس از تلاش فراوان هنگامي راه را پيدا نمودند كه همراهان مسلم در اثر گرماي شديد و تشنگي، جان خود را از دست داده و بدرود حيات گفتند، ولي مسلم بن عقيل توانست خود را به محلي به نام «مضيق» كه محل سكونت يك قبيله ي بيابان گرد بود برساند و از مهلكه نجات يابد.

«مسلم بن عقيل» پس از رسيدن به «مضيق» نامه اي به وسيله ي يكي از افراد آن قبيله به حضور امام نوشت كه در اين نامه در ضمن بيان حادثه ي هلاكت همراهان و نجات خويش از آن حضرت درخواست نمود كه در اعزام وي به كوفه تجديد نظر نموده و در صورتي كه صلاح ديد، به جاي او شخص ديگري را به اين مأموريت بگمارد؛ زيرا او اين پيشامد را به فال بد گرفته و اين سفر را سفري مشئوم مي داند.

«مسلم» در آخر نامه تذكر داد كه من تا دريافت جواب نامه به وسيله ي همين پيك در اين محل منتظر خواهم بود.

امام عليه السلام در پاسخ اين نامه چنين مرقوم داشت: «... مي ترسم انگيزه ي تو در نوشتن اين نامه و استعفا و اعتذار كردن از مأموريتي كه بر تو محول كرده ام چيزي جز جبن و ترس نباشد ولي اين ترس را كنار بگذار و آن مأموريتي را كه

بر تو محول كرده ام انجام و به سفر خويش ادامه بده، و السلام».

با نزديك شدن موسم حج كه مسلمانان و حجاج، گروه گروه وارد مكه مي گرديدند در اوايل ماه ذيحجه امام مطلع گرديد كه به دستور يزيد بن معاويه، عمرو بن سعد بن عاص به ظاهر به عنوان امير حاج ولي در واقع به منظور انجام مأموريت خطرناكي وارد مكه گرديده است و از سوي يزيد مأموريت دارد در هر كجا و در هر نقطه اي از مكه كه امكان داشته باشد، امام را ترور كند، لذا آن حضرت تصميم گرفت به خاطر مصون ماندن احترام مكه، بدون شركت در مراسم حج و با تبديل اعمال حج به عمره ي مفرده در روز سه شنبه هشتم ذيحجه از مكه به سوي عراق حركت كند.

امام قبل از حركت اين خطابه را در ميان افراد خاندان بني هاشم و گروهي از شيعيان خويش كه در مدت اقامت آن حضرت در مكه بدو پيوسته بودند، ايراد فرمود:

«سپاس براي خداست، آن چه خدا بخواهد همان خواهد بود و هيچ نيرويي حكمفرما نيست مگر به اراده ي خداوند و درود خداوند بر فرستاده ي خويش.

مرگ بر انسانها لازم افتاده همانند گردن بند كه لازمه ي گردن دختران است و من به ديدار نياكانم آن چنان اشتياق دارم مانند اشتياق يعقوب به ديدار يوسف و براي من قتلگاهي معين گرديده است كه در آن جا فرود خواهم آمد و گويا با چشم خود مي بينم كه درندگان بيابانها (لشكريان كوفه) در سرزميني در ميان نواميس و كربلا اعضاي مرا قطعه قطعه و شكمهاي گرسنه ي خود را سير و انبهانهاي خالي خود را پر مي كنند. از پيشامدي كه با قلم قضا

نوشته شده است، چاره و مفري نيست، بر آن چه خدا راضي است ما نيز راضي و خشنوديم. در مقابل بلا و امتحان او صبر و استقامت مي ورزيم و اجر صبركنندگان را بر ما عنايت خواهد نمود. در ميان پيامبر و پاره هاي تن وي (فرزندانش) هيچگاه جدايي نخواهد افتاد و در بهشت برين در كنار او خواهند بود؛ زيرا آنان وسيله ي خوشحالي و روشني چشم پيامبر بوده و وعده ي او نيز (استقرار حكومت الله) به وسيله ي آنان تحقق خواهد پذيرفت.

آگاه باشيد كه هر يك از شما كه حاضر است در راه ما از خون خويش بگذرد و جانش را در راه شهادت و لقاي پروردگار نثار كند آماده ي حركت با ما باشد كه من فردا صبح حركت خواهم كرد ان شاء الله [تعالي]».

آن گاه كه حسين بن علي عليه السلام حركت خويش را به سوي عراق اعلان نمود، عده اي با اين حركت اظهار مخالفت كرده، به آن حضرت پيشنهاد نمودند كه از تعقيب اين راه خودداري ورزد. دليل همه ي اين خيرخواهان و دورانديشان در اين پيشنهاد، روح پيمان شكني و بيوفايي حاكم بر مردم كوفه بود و همه به يك صدا معتقد بودند كه كوفيان خوش استقبال و بد بدرقه هستند و همه اين افراد چنين پيش بيني مي نمودند كه اين سفر به كشته شدن امام و به اسارت خاندان وي منجر خواهد گرديد.

يكي از افرادي كه پس از اعلان حركت از سوي حسين بن علي عليه السلام به خدمت آن حضرت رسيد و پيشنهاد خودداري از اين سفر را بر وي عرض نمود عبدالله بن عباس بود. او گفتارش را با اين جمله آغاز كرد:

«پسر عمو!

من در مفارقت تو هر چه تظاهر به صبر مي كنم ولي نمي توانم واقعا صبر و تحمل نمايم؛ زيرا ترس آن را دارم كه تو در اين سفري كه در پيش گرفته اي كشته شوي و فرزندانت به اسارت دشمن درآيند چون مردم عراق مردماني پيمان شكن هستند و نبايد به آنان اطمينان نمود».

ابن عباس سپس چنين گفت: چون تو سيد و سرور حجاز و مورد احترام مردم مكه و مدينه هستي به عقيده من بهتر است در همين مكه اقامت گزيني و اگر مردم عراق همان گونه كه اظهار مي دارند واقعا خواستار تو هستند و مخالف حكومت يزيد، بهتر است اول استاندار يزيد و دشمن خويش را از شهر خود برانند سپس تو به سوي آنان حركت كني.

ابن عباس ادامه داد: و اگر در خارج شدن از مكه اصرار داري بهتر است به سوي يمن حركت كني؛ زيرا گذشته از اين كه در آن منطقه پدرت شيعيان زيادي دارد نقطه اي است وسيع و داراي دژهاي محكم و كوه هاي مرتفع و دوردست و مي تواني دور از قدرت حكومت به فعاليت خود ادامه دهي و به وسيله نامه ها و پيكها مردم را به سوي خويش دعوت كني و اميدوارم از اين رهگذر، بدون ناراحتي به هدف خويش نايل گردي.

امام عليه السلام در پاسخ وي فرمود: پسر عمو؛ به خدا سوگند مي دانم كه اين پيشنهاد تو از راه خيرخواهي و شفقت و مهرباني است ولي من تصميم گرفته ام كه به سوي عراق حركت كنم».

ابن عباس با شنيدن اين پاسخ، دريافت كه امام تصميم قطعي گرفته و درباره ي خود آن حضرت هر پيشنهادي بي اثر است و لذا در اين باره مسأله را تعقيب ننمود

و چنين گفت: حالا كه تصميم به اين سفر گرفته اي زنان و اطفال را به همراه خود نبر؛ زيرا مي ترسم تو را در برابر چشم آنان به قتل برسانند.

امام در پاسخ اين پيشنهاد ابن عباس هم، چنين فرمود: «به خدا سوگند؛ اينها دست از من بر نمي دارند مگر اين كه خون مرا بريزند و چون به اين جنايت بزرگ دست يازيدند خداوند كسي را بر آنان مسلط مي كند كه آنها را آن چنان به ذلت و زبوني بكشاند كه پست تر و ذليل تر از كهنه ي پاره ي زنان گردند».

يكي ديگر از كساني كه انصراف از سفر عراق را به حسين بن علي عليه السلام پيشنهاد نمود عبدالله بن زبير بود.

بنا به نقل طبري و ابن اثير از امام سجاد عليه السلام چهارمين كسي كه به حسين بن علي عليه السلام پيشنهاد مي نمود كه از سفر عراق منصرف گردد و در اين مورد اصرار مي ورزيد عبدالله بن جعفر بود كه پس از حركت امام عليه السلام از مكه طي نامه اي كه بوسيله دو فرزندش عون و محمد به حضور امام ارسال داشت، چنين نگاشت:

اما بعد: به خدا سوگندت مي دهم كه با رسيدن اين نامه از سفري كه در پيش گرفته اي منصرف و به شهر مكه مراجعت كني؛ زيرا مي ترسم كه تو در اين سفر كشته شوي و فرزندانت مستأصل و با كشته شدن تو كه پرچم هدايت و اميد مؤمنان هستي نور خدا خاموش گردد. در حركت خود تعجيل نكن كه من نيز متعاقبا خود را به تو مي رسانم.

عبدالله بن جعفر پس از ارسال اين نامه بلافاصله با عمرو بن سعيد - كه از سوي يزيد بن معاويه به جاي وليد استاندار معزول مدينه

به استانداري منصوب و به ظاهر به عنوان امير حاج ولي در واقع براي مأموريت ترور امام عليه السلام آن روزها در مكه به سر مي برد - ملاقات و از وي درخواست نمود كه امان نامه اي به امام عليه السلام بنويسد كه شايد در مراجعت آن حضرت مؤثر افتد و براي تأكيد موضع و اطمينان بيشتر رضايت عمرو بن سعيد را جلب نمود كه برادرش يحيي بن سعيد را در رساندن امان نامه به همراه عبدالله به خدمت امام عليه السلام اعزام نمايد.

چون عبدالله با همراهي يحيي در بيرون مكه به قافله ي امام عليه السلام رسيد در ضمن تسليم امان نامه تقاضاي خود و يحيي بن سعيد را حضورا مطرح و انصراف امام را از تصميم مسافرت عراق درخواست نمود.

آن حضرت در پاسخ عبدالله و يحيي بن سعيد فرمود: «من رسول خدا را در خواب ديدم در اين خواب به دستور وي به امر مهمي مأموريت يافته ام كه بايد آن را تعقيب نمايم خواه به نفع من تمام بشود يا به ضرر من».

عبدالله درباره ي اين خواب و مأموريتي كه امام به آن اشاره نمود توضيح بيشتري خواست كه آن حضرت چنين پاسخ داد: «من اين خواب را به كسي نگفته ام و تا زنده هستم با كسي در ميان نخواهم گذاشت».

و نامه ي ذيل را نيز در پاسخ امان نامه ي عمرو بن سعيد نگاشت: «اما بعد: راه مخالفت با خدا و پيامبر نپيموده است كسي كه به سوي خدا و رسولش دعوت نموده و عمل صالح انجام دهد و تسليم اوامر حق گردد. امان نامه اي فرستاده اي و در ضمن آن وعده ي ارتباط صميمي و صلح و سازش نسبت به ما داده اي

ولي بهترين امانها، امان خداوند است و كسي كه در دين، ترس از خدا نداشته باشد در آخرت از امان او برخوردار نخواهد بود از پيشگاه خداوند درخواست توفيق خوف و خشيت در اين دنيا داريم تا در آخرت مشمول امانش گرديم و اگر منظور تو از اين امان نامه واقعا خير و صلح و صفا باشد در دنيا و آخرت مأجور خواهي بود و السلام».

بنا به نقل بلاذري و طبري و ابن اثير چون جعفر بن عبدالله و يحيي بن سعيد از پيشنهاد خود مأيوس گرديدند و امام را در تصميم و اراده ي خويش قاطع و جدي ديدند به مكه برگشتند و عمرو بن سعيد نيز چون از راه صلح آميز مأيوس گرديد دوباره به برادرش مأموريت داد كه با گروهي مأمور مسلح، خود را به حسين بن علي برسانند و او را وادار و مجبور به مراجعت كنند اين عده چون به قافله ي امام رسيدند در ميانشان بگومگو شد و با تازيانه به همديگر حمله كردند يحيي و يارانش تاب مقاومت نياورده و به مكه برگشتند.

پنجمين پيشنهاد انصراف از سفر عراق به حسين بن علي عليه السلام به وسيله ي فرزدق شاعر معروف عرب انجام گرفته است آن گاه كه حسين بن علي عليه السلام عازم حركت از مكه به سوي عراق بود و فرزدق نيز براي انجام عمل حج به طرف مكه مي آمد، در خارج از شهر به خدمت آن حضرت رسيد و در زمينه ي حركت وي سؤال نمود. امام عليه السلام در پاسخ فرزدق سخناني ايراد كرد.

فرزدق مي گويد: من در سال شصت با مادرم عازم مكه و انجام مراسم حج بودم به هنگامي كه داخل محدوده ي

حرم شدم و افسار شتر مادرم را به دست گرفته و مي كشيدم به قافله ي حسين بن علي عليه السلام كه از مكه به سوي عراق در حركت بود برخوردم و به حضورش شتافتم و پس از سلام و تعارفات عرضه داشتم: يابن رسول الله! پدر و مادرم به فداي تو «ما اعجلك عن الحج؟؛ انگيزه ي تو در اين عجله و خارج شدن از مكه قبل از انجام مراسم حج چيست؟» امام فرمود: «اگر تعجيل نمي كردم دستگيرم مي ساختند».

فرزدق مي

حسين «ع» فرستاد، تا آن حضرت را آنجا دعا كند.[3] به اهل كربلا و ساكنان حرم حسيني نيز «حائري» گفته مي شود. تناسب تاريخي اين نام براي حرم سيد الشهدا آن است كه وقتي در زمان متوكل عباسي و به دستور او براي تخريب آثار قبر و متفرق ساختن شيعه از تجمع پيرامون آن مرقد مطهر و الهام بخش، كه كانون خطري براي خلافت جور شده بود، به آن منطقه آب بستند، آب به آن محل كه مي رسيد از پيشروي باز مي ماند و روي هم انباشته مي شد و برمي گشت و مثل ديواري، آب گرد قبر مي ايستاد و محوطه قبر همچنان خشك بود.[4] و چون محل جمع شدن آب را حاير گويند، محدوده قبر آن حضرت حائر نام گرفت.ازشهيد هم نقل شده است: «في هذا الموضع حار الماء لما امر المتوكل باطلاقه علي قبر الحسين ليعفيه فكان لا يبلغه».[5] چون متوكل دستور داد به قبر حسين «ع» آب ببندند تا آن را محو كند، آب كه به اين مكان مي رسيد جمع مي شد و به قبر نمي رسيد.طبق نقلهاي ديگري وقتي به دستور او با گاوها مي خواستند زمين آنجا را شخم زنند، همه آن منطقه و قبور را شخم مي زدند، به قبر امام كه مي رسيدند، متوقف مي شدند.[6] . ----------------------------

پي نوشتها:

[1] لسان العرب، سفينة البحار، ج 1، ص 358.

[2] بحار الانوار، ج 86، ص 88، المزار، شيخ مفيد، ص 140.

[3] همان، ج 50، ص 225.

[4] الاعلام، زركلي، ج 8، ص 30 (پاورقي)، بحار الانوار، ج 50، ص 225، سفينة البحار، ج 1، ص 358.

[5] بحار الانوار، ج 86، ص 89.

[6] اثبات الهداة، ج 5، ص 183.

منزلي ميان مكه تا عراق كه محل تلاقي اهل بصره و كوفه، هنگام عزيمت به مدينه است.به معناي نگهدارنده آب است، جايي كه آب در آن مي ماند. سيد الشهدا «ع» در همين منزل، نامه «مسلم بن عقيل» را از كوفه دريافت كرد و پاسخي خطاب به مردم كوفه نوشت و توسط پيك خويش قيس بن مسهر به سوي كوفه فرستاد.[1] . ---------------------

پي نوشتها:

[1] مقتل الحسين، مقرم، ص 205، نقل از معجم البلدان.

ساختن حرم امام حسين «ع» از سلطه بعثيها بوده است. ---------------------------------

پي نوشتها:

[1] بحار الانوار، ج 98، ص 111، سفينة البحار، ج 2، ص 103، المزار، شيخ مفيد، ص 25.

[2] مجمع البحرين، واژه «حرم».

مدينه رفت و آنجا بود كه آن اخبار را از حضرت سيد الساجدين و خواهر آن حضرت فاطمه شنيد.

برخي از علما او را از ياران امام سجاد برشمرده اند، اما به جاي نام او كه «حارث» مي باشد، «حر» آمده است و آن گاه محقق در حاشيه ي نسخه ي ديگري آن را حارث گفته، كه اين درست است.

تا خبر سلامتي و بازگشت او را بدهد.

و نيز جريان مجلس شوم «ابن زياد» و به چوب بستن لب و دندان حسين عليه السلام و اعتراض شجاعانه ي «زيد بن ارقم».

ورود دخت قهرمان اميرمؤمنان به مجلس عبيد و سخنان ديكتاتور خودكامه ي اموي و پاسخ شايسته و شجاعانه ي زينب به او و واماندگي عبيد و باز چوب زدن بر لبهاي حسين عليه السلام.

و نيز سخنان ابن زياد با حضرت سجاد و پاسخ دليرانه و حكيمانه ي آن قهرمان فضيلتها و تلاش ابلهانه ي آن عنصر پليد براي به شهادت رسانيدن تنها يادگار حضرت حسين و ايستادگي و دفاع قهرمانانه ي عمه ي گرانقدرش از جان گرامي او.

و نيز خطبه ي سراپا دروغ و بي اساس عبيد در مسجد كوفه و پاسخ شجاعانه عبدالله بن عفيف به او و شهادتش به جرم حقگويي و حق پويي و افشاي ماهيت پليد رژيم اموي و عملكرد تبهكارانه ي آن.

واسطه ي اين اخبار و رويدادها «سليمان بن ابي راشد» است و اوست كه اين اخبار را، از حميد ابن مسلم به «ابومخنف» گزارش نموده است. و براي هر پژوهشگري روشن مي شود كه «ابومخنف» اين اخبار را به مناسبتهاي گوناگون تقطيع مي كند و نيز آشكار است كه روايات «سليمان» از گسيل شدن «شمر» به كربلا، آغاز مي گردد و ضمن ترسيم مجلس عبيد و شهادت «عبدالله بن عفيف» خاتمه پيدا مي كند.

نكته ي ديگري كه در اين مورد دريافت مي گردد اين است كه «راوي» اين اخبار به همراه سپاه شمر بوده است. اين نكته را، هم چگونگي نقل اخبار و هم نگرش بر گفتگوهاي مكرر او با شمر و هم نكوهش كارهاي ضد انساني «شمر» بوسيله ي او، و نيز حضور او در اردوگاه نور و خيمه هاي سالار شهيدان

پس از شهادت آن حضرت، آشكار است؛ چرا كه مي دانيم جز شمر و رجاله هاي او كسي به خيمه هاي امام حسين پس از شهادتش يورش نبرد.

پس از اين تاريخ، «سليمان بن ابي راشد» را در قيام توابين و به همراه آنان مي نگريم.

او «مختار» را در زندان ديدار مي كند اما «سليمان بن صرد» او را از ياري رساني به مختار بر حذر مي دارد و به او خبر مي دهد كه «مختار» مردم را از ياري او باز مي دارد و سليمان هم با روي گرداني از او، بر گروه هايي از توابين، شكست خورده باز مي گردد. او دوست ابراهيم، فرزند «اشتر نخعي» بود. به سوي او رفت و آمد داشت و هر شامگاه به همراه او پس از جريان توابين به سوي «مختار» مي رفت و تا سپيده دم و فروشدن ستارگان، كار آنان را تدبير مي نمود و آن گاه باز مي گشت.

او در شب سه شنبه كه شب قيام «مختار» در كوفه بود، پس از تاريك شدن هوا به همراه دوست خويش «ابراهيم» در ميان يك گروه صد نفري از رزم آوران و طرفداران خويش از خانه اش به سوي خانه «مختار» حركت كرد. او و يارانش در حالي كه شمشيرهاي آخته را براي پيكار آماده ساخته و زير لباسهاي خويش زره پوشيده بودند، براي ياري رساني به مختار وارد خانه ي او شدند. اما وقتي دريافت كه «مختار» تصميم گرفته است كه كشندگان پيشواي شهيدان و ياران باوفاي او را نابود سازد به همراه «عبدالرحمن بن مخنف ازدي» بر ضد مختار قيام كرد...

حميد بن مسلم يكي از سربازان عمر سعد بود كه به نقل بعضي وقايع روز عاشورا پرداخته است.

عمر بن سعد در همان

روز كه روز عاشورا بود سر مقدس حسين عليه السلام را با خولي بن يزيد اصبحي و حميد بن مسلم ازدي به سوي عبيدالله بن زياد فرستاد.

در كتاب ارشاد، شيخ مفيد مي گويد: حميد بن مسلم روز عاشورا پس از شهادت امام حسين عليه السلام با شمر، بر سر آتش زدن خيمه ها مجادله داشت. از جمله گروهي بود كه سر حسين عليه السلام را به كوفه بردند. در لشكر توابين هم حضور داشته است. بيشتر وقايع كربلا در «تاريخ طبري» و برخي منابع ديگر از قول او نقل شده است.

حميد بن مسلم، در زمان قيام مختار متواري شد. مختار نيز خانه ي او را ويران نمود و اموال او را مصادره كرد.

«حميد بن مسلم» كوفي، از جمله كساني بود كه در جريان نهضت امام حسين عليه السلام از اول تا آخر حضور داشت. وي در جريان كربلا، تقريبا عنوان وقايع نگار را داشته و بسياري از تاريخ حوادث كربلا، از قبل و بعد آن را نقل كرده است. حميد بن مسلم گويد: مختار، «سائب بن مالك» اشعري را با گروهي مسلح به سراغ ما فرستاد. من خارج كوفه به طايفه عبدالقيس پناه بردم و عبدالله و عبدالرحمان فرزندان اصلخب نيز به دنبال من به آن جا آمده و مخفي شديم.نيروهاي سائب، آن دو نفر را تعقيب كردند و من از فرصت استفاده نمودم و موفق شدم فرار كنم و نجات پيدا كردم اما آن دو نفر دستگير شدند و در مسير خود، فرد ديگري از عاملان كربلا به نام عبدالله بن وهب از طايفه حمدان نيز دستگير شد. و همه را دسته جمعي به نزد مختار بردند، مختار كه خوب به

جرم آنان آگاه بود بلافاصله دستور داد در مقابل بازار آنان را اعدام كردند.

و حميد بن مسلم گويد: اين شعر را درباره ي نجات خود از چنگ مختار سرودم:

ديدي كه چگونه از آن وحشت، نجات يافتم در حالي كه من خود اميدي به نجات نداشتم.

بلند از اين حج ناتمام مي فرمايد: «زائران عزيز از بهترين و مقدس ترين سرزمينهاي عشق و شعور و جهاد، به كعبه بالاتري رهسپار شوند و همچون سيد و سالار شهيدان حضرت ابي عبدالله الحسين «ع»، از حرام حج به احرام حرب و ازطواف كعبه به طواف صاحب بيت و از توضؤ به زمزم به غسل شهادت و خون رو آورند و به امتي شكست ناپذير و بنياني مرصوص مبدل گردند كه نه ابر قدرت شرق ياراي مقابله آنان را داشته باشد نه غرب... كه مسلما روح و پيام حج، چيز ديگري غير از اين نخواهد بود و مسلمانان، هم دستور العمل جهاد نفس را جدي بگيرند، هم برنامه مبارزه با كفر و شرك را.»[3] . -----------------------------

پي نوشتها:

[1] حياة الامام الحسين «ع»، ج 3، ص 50 و 51، مثير الاحزان، ص 38.

[2] وسائل الشيعه، ج 10، ص 246.

[3] صحيفه نور، ج 20، ص 111.

خاك را خونين يافت، دانست كه حسين «ع» شهيد شده است و صدايش به صيحه و شيون بلند شد و همسايگان آمدند و ماجرا را باز گفت.[4] آن روز را به ياد سپردند كه دهم عاشورا بود، بعد از بازگشت اهل بيت به مدينه، روز خواب را با روز شهادت امام، مطابق يافتند.اين ماجرا در روايات، به «حديث قاروره» معروف است.

پس از واقعه كربلا، وي به عزاداري بر شهيدان كربلا پرداخت و بني هاشم به تعزيت و تسليت گويي او كه تنها همسر باز مانده پيامبر بود، مي رفتند.ام سلمه در 84 سالگي، چندسال پس از واقعه كربلا (به نقلي در سال 62) در گذشت و در بقيع، مدفون شد.[5] . ----------------------------------

پي نوشتها :

[1] بحار الانوار، ج 43، ص 245.

[2] دائرة المعارف تشيع، واژه «ام سلمه».

[3] بحار الانوار، ج 26، ص 209، اصول كافي، ج 1، ص 235، اثبات الهداة، ج 5، ص 216.

[4] همان، ج 45، ص 89، 227 و 232، ج 44، ص 225، 231، 236 و 239، اثبات الهداة، ج 5، ص 192، امالي صدوق، ص 120.

[5] دايرة المعارف تشيع.

هند.

حزين لاهيجي از جمله شاعراني است كه در مصيبت سيد و سالار شهيدان امام حسين عليه السلام اشعار پر سوز و گدازي دارد. هم اكنون ترجيع بندي در مرثيه سيدالشهدا عليه السلام از او به جاي مانده است. حزين در اين ترجيع بند به استقبال ترجيع بند محتشم كاشاني رفته و از او پيروي نموده كه بند اول آن چنين سروده شده است: طوفان خون ز چشم جهان جوش مي زند

بر چرخ نخل ماتميان دوش مي زند يا رب شب مصيبت آرام سوز كيست

امشب كه برق آه، ره هوش مي زند روشن نشد كه روز سياه عزاي كيست

صبحي كه دم ز شام سيه پوش مي زند آيا غم كه تنگ كشيده ست در كنار

چاك دلم كه خنده ي آغوش مي زند بيهوش داروي دل غمديدگان بود

آبي كه اشك بر رخ مدهوش مي زند ساكن نمي شود نفس ناتوان من

زين دشنه ها كه بر لب خاموش مي زند گويا به ياد تشنه لب كربلا حسين

طوفان شيوني ز لبم جوش مي زند تنها نه من كه بر لب جبريل نوحه هاست

گويا عزاي شاه شهيدان كربلاست شاهي كه نور ديده ي خير الانام بود

ماهي كه بر سپهر معالي تمام بود شد روزگار در نظرش تيره از غبار

باد مخالف از همه سو بس كه عام بود آب از حسين بريده و خنجر به شمر داد

انصاف روزگار ندانم كدام بود آن خضر اهل بيت به صحراي كربلا

نوشيد آب تيغ ز بس تشنه كام بود اي مرگ، زندگاني ازين پس وبال شد

جايي كه خون آل پيمبر حلال شد شاخ گلي ز باغ ولايت به خاك ريخت

زين غم زبان بلبل گوينده لال شد افتاده بين به خاك امامت ز تشنگي

سروي كه ز آب ديده ي زهرا نهال شد تن زد درين شكنج

بلا تا قفس شكست

بر اوج عرش طاير فرخنده بال شد شبنم به باغ نيست كه از شرم تشنگان

آبي كه خورد گل، عرق انفعال شد از خون اهل بيت كه شادند كوفيان

دلهاي قدسيان همه غرق ملال شد خونين لواي معركه ي كارزار كو؟

ميدان پر از غبار بود، شهسوار كو؟ واحسرتا كه از نفس سرد روزگار

افسرده شد رياض امامت، بهار كو؟ زان موجها كه خون شهيدان به خاك زد

طوفان غم گرفته جهان را، غبار كو؟ تا كي خراش ديده و دل خار و خس كند

آخر زبانه ي غضب كردگار كو؟ كو مصطفي كه پرسد ازين امت عنود

كاي خائنان، وديعه ي پروردگار كو؟ كو مرتضي كه پرسد ازين صرصر ستم

بود آن گلي كه از چمنم يادگار كو؟

آنان مبارزه كردند و اين شگفت است كه به انتقام گرفتن از رسول خدا برخاستند.

پيران آنها عزم و اراده اي چون جوانان داشتند و جوانان آنها دور انديشي و حزم پيران را.

هر يك از آنان قهرماني بود كه چون مرگ به او دندان نشان مي داد، او با خوشحالي به مرگ لبخند مي زد.

هر كدام از آنان يك حماسه ساز بود و كرامات از او مي جوشيد و مشكلات بزرگ را حل مي كرد و از هر نقصي مبرا بود.

ابراز عطا و بخشش آنها شرمنده و شير ژيان از سطوت و حمله ي آنان به هراس مي افتاد.

آنها هميشه در طول شب به دعا و مناجات قيام مي كردند.

و زماني كه آتش جنگ شعله ور شد، آنان خود را در دل آن شعله ها افكندند.

سم مهلك تهيه كردند و قبل از آنان كسي اين چنين نكرده بود.

مگر كساني كه حسين عليه السلام به منزل آنان فرود آمد و از بين تمام سرزمينها، سرزمين آنها را اختيار كرد.

آنها بعد از رها كردن دين و جلوگيري او از رسيدن به آب، از آب شمشيرها سيرابش كردند.

تا اين كه او تشنه كام به طرف مرگ رفت.

چه بزرگوار است كسي كه تشنه به شهادت وارد مي شود.

به خدا سوگند كه با كشتن حسين عليه السلام نه تنها ايمان خود بلكه اساس ايمان را درهم شكستند.

(حسين عليه السلام و يارانش) در راه خدا به فرمان شمشير گردن نهادند و زير بار فرزندان ابوسفيان نرفتند.

آنان مرگ باعزت و افتخار را برگزيدند و از زندگي توأم با ذلت و خواري دست كشيدند.

مرگ آنان در اين بيابان منزل كرده بود. به همين دليل خوردن گوشت شيران براي گرگها آسان شده بود.

چه شگفت است كه سر آنها را (بالاي نيزه) جابجا مي كنند در حالي كه از فضايل آنان كه در قرآن آمده حرف مي زنند.

بنابراين در ميزان روز قيامت گناه مشركان از آنها سبكتر است.

خود را آشكار كردند.

و عهد خود را با خانواده ي پيامبر صلي الله عليه و آله كه راهنمايان آنها بودند شكستند و تعدادي اندك بر آن عهد استوار ماندند.

روزي كه فرزند هند، كفر خود را آشكار كرد و به خونخواهي كشته شدگان بدر و احد برخاست.

مي خواست دين احمد صلي الله عليه و آله را نابود كرده و دين جاهلي و زنده به گور كردن دختران را تجديد كند.

به او خيانت ورزيدند.

بني اميه مي خواستند با مسالمت و در حال صلح، او را ذليل كنند. خدا هيچگاه آنها را عزيز نگرداناد.

او مانند شيري به اختيار خود مرگ را بر ذلت ترجيح داد و از ذلت دوري گزيد.

در آن صحنه، شجاعان بني هاشم مانند شيرهاي بيشه از او دفاع كردند.

نيزه، سيماي نيكوي او را گرفت، لكن نتوانست فضايل والاي او را از وي بگيرد.

و حمله آفريده است.

براي دادن جانشان قبل از رسيدن اجل، شتاب داشتند و هر گاه مظلومي آنها را مي خواند، زود به كمك او مي شتافتند.

زندگي همراه با خواري و ذلت به نظر آنها ناپسند بود تا سرانجام مرگ با سربلندي را پسنديدند.

براي رسيدن به مرگ، جلوتر از امام خود قرار گرفتند، زيرا گاهي تقدم مأموم بر امام جايز است.

سوي سفر دشت استاده همچنان خاموش

مرد اما در التهاب خطر ابرواني به هم گره خورده

سايبان دو چشم همت او آفتاب ايستاده شاهد رزم

حاليا گاه گاه غيرت او مشك از انتظار لبريز است

دوخته ديده را به راه فرات پشت سر چشم تشنگاني چند

غرق در گريه، چون نگاه فرات كيست اين كز غبار مي آيد؟

گرد ميدان نشسته بر رويش تيغ با شيوه ي پدر بسته

غيرت مرتضي به بازويش اشتياقش كشيده سوي خطر

سينه بر تير و دشنه مي سايد آفتابا تو نيز شاهد باش

كز لب آب، تشنه مي آيد مي خروشد چنان كه رعد به شب

دشت مي لرزد از هياهويش بانگ الله اكبرش جاري ست

از لب تشنه ي «بلي» گويش آن كه ديروز دعوتش مي كرد

اينك استاده تيغ كين در دست دستهايي كه قصد بيعت داشت

حال با تيغ و دشنه پيوسته ست ديده ها دوخته به راه سوار

تا كه باز آيد از دل پيكار تا نمازي دوباره بگزارند

خيمه ها با حضور آن سردار ديده ي خيمه ها هراسان است

تا چه بازي كند قضا اين بار با سلامت سوار برگردد

يا كه اسبش رسد بدون سوار لاشخواران به كينه مي نگرند

گوييا تكسوار افتاده ست شير اين بيشه در ميان انگار

با تن زخمدار افتاده ست گوييا تشنه كام عشق شده ست

از لب تيغ و دشنه ها سيراب بانگي از قتلگاه مي آيد

«هان برادر، برادرت درياب»   حسين حسيني

سكوت

سنگين و پرهياهو

صف مي آراست

گلوي شورشي تو

در خط مقدم فرياد

بر يال ذوالجناح باد

دستي دوباره مي كشيد

و زير تابش خورشيد

آه از نهاد علقمه برخاست

سكوت

سنگين و پرهياهو

درهم مي شكست

گلوي شورشي تو

بر يال ذوالجناح باد

شتك مي زد

علقمه سرخ و سيراب

در زير زانوان تو مي غلتيد

و خورشيد

بر كوهان كوههاي برهنه

به اسارت مي رفت

كه عالم و فقيه عالي قدري بود كه به نجف كوچ كرد. شيخ حسن در سال 1337 ه. ق در نجف وفات يافته و در صحن حيدري دفن شد. اين شاعر عرب در رثا و مدح امام حسين عليه السلام و ياران گرانقدرش اشعاري سروده است كه در پيش مي آيد: نأي عنها الحسين فهد منها

بناء البيت ذي العمد الطوال سري ينحو العراق بأسد غاب

تعد الموت عيدا في النزال تعادي للكفاح علي جياد

ضوامر أنعلتها بالهلال عجبت لضمر تعدو سراعا

و فوق متونها شم الجبال تسابق ظلها فتثير نقعا

به سلك القطا سبل الضلال حسين عليه السلام از كعبه دور شد و با رفتن او ستونهاي بلند كعبه فرو ريخت.

او به همراه شيران بيشه در شب به سوي عراق حركت كرد. مرگ در جنگ را شادماني خود مي ديد.

آنها سوار بر اسبهاي ميان باريكي كه نعلشان از هلال ماه بود، براي جهاد با سرعت پيش مي رفتند.

در شگفتم كه اين اسبهاي لاغر چگونه با سرعت مي دويدند، در حالي كه بر پشت آنان كوههاي بلند قرار گرفته بود.

اسبها با سايه هاي خود به مسابقه مي پرداختند و از شدت غباري كه برمي انگيختند پرنده ي شباهنگ گمراه مي شد.

ماتم مي گذرد، اشك صحبت مي كند و چشمها به ترجمه ي آن سخنان مي پردازند.

امروز حسين و خانواده اش به ستم كشته شدند. بدين سبب اشكها با خون فرو مي ريزد.

است.از آثار اوست: حديقة الحقيقه، طريق التحقيق، سير العباد، كارنامه ي بلخ و... وفات او را بني سالهاي 525 تا 545 ه. ق نوشته اند.

اين شاعر گرانقدر ايراني با توجه به ارادتي كه به خاندان عصمت و طهارت عليهم السلام داشت، در مورد شهداي كربلا و واقعه ي عاشورا و حضرت امام حسين عليه السلام اشعاري سروده است كه گوشه اي از آن ذكر مي شود: حبذا كربلا و آن تعظيم

كز بهشت آورد به خلق نسيم وان تن سر بريده در گل و خاك

وان عزيزان به تيغ، دلها چاك وان گزين همه جهان، كشته

در گل و خون، تنش بياغشته و آن چنان ظالمان بدكردار

كرده بر ظلم خويشتن اصرار حرمت دين و خاندان رسول

جمله برداشته ز جهل و فضول تيغها لعل گون ز خون حسين

چه بود در جهان بتر زين شين؟ زخم شمشير و نيزه و پيكان

بر سر نيزه، سر به جاي سنان كرده آل زياد و شمر لعين

ابتداي چنين تبه در دين مصطفي جامه جمله بدريده

علي از ديده خون بباريده فاطمه روي را خراشيده

خون بباريده بي حد از ديده حسن از زخم كرده سينه كبود

زينب از ديده ها برانده دو رود عالمي بر جفا دلير شده

رو به مرده، شرزه شير شده كافراني در اول پيكار

شده از زخم ذوالفقار، فگار كين دل بازخواسته ز حسين

شده قانع بدين شماتت و شين هر كه بدگوي آن سگان باشد

دان كه او شاه آن جهان باشد هر كه راضي شود به كرده ي زشت

نزد آن كس، چه دوزخ و چه بهشت دين به دنيا به خيره بفروشد

نكند نيك و در بدي كوشد خيره، راضي شود به خون حسين

كه فزون بود وقعش از ثقلين آن كه را اين خبيث، خال بود

مؤمنان را

كي ابن خال بود؟ من ازين ابن خال بيزارم

كز پدر نيز هم در آزارم پس تو گويي: يزيد مير من است

عمر عاص پليد، پير من است آن كه را عمر عاص باشد پير

يا يزيد پليد باشد مير مستحق عذاب و نفرين است

بد ره و بد فعال و بد دين است لعنت دادگر بر آن كس باد

كه مر او را كند به نيكي ياد من نيم دوستدار شمر و يزيد

زان قبيله منم به عهد، بعيد هر كه راضي شود به بد كردن

لعنتش، طوق گشت در گردن داستان پسر هند مگر نشنيدي

كه از او و سه كس او به پيمبر چه رسيد پدر او در دندان پيمبر بشكست

مادر او جگر عم پيمبر بمكيد او به ناحق، حق داماد پيمبر بستد

پسر او سر فرزند پيمبر ببريد بر چنين قوم، تو لعنت نكني؟ شرمت باد

لعن الله يزيدا و علي آل يزيد

حكيم شفايي

شرف الدين حسن طبيب، مشهور به حكيم شفايي، طبيب خاص و نديم شاه عباس اول بود. علاوه بر غزليات و هجويات، يك مثنوي موسوم به «نمكدان حقيقت» به تقليد از «حديقة الحقيقه» سنايي، از او باقي مانده است. حكيم شفايي به سال 1038 ه. ق وفات يافت.

اين شاعر فرهيخته راجع به شهيدان كربلا مرثيه هايي سروده است كه نمونه اي از آنها در پيش مي آيد: ماه محرم آمد و دل نوحه برگفت

گردون پير شيوه ي ماتم ز سر گرفت اي عيش، همتي كه دگر لشكر ملال

از نيم حمله كشور دل سر به سر گرفت اي صبر، الوداع كه غم از ميان خلق

رسم شكيب و شيوه آرام برگرفت روح الامين به ياد لب تشنه ي حسين

آهي كشيد و خرمن افلاك درگرفت چندين گريست عقل

نخستين كه آفتاب

صد لجه آب از نم مژگان تر گرفت ارواح انبيا هم ازين غم معاف نيست

دست ملال دامن خير البشر گرفت سرو ز پا فتاده ي باغ جنان حسين

شاخ گل شكفته ز باد خزان حسين پژمرده گلبني كه لب غنچه تر نكرد

از جويبار حسرت آخر زمان حسين آن لاله ي غريب كه بر جان خسته داشت

چون گل هزار چاك ز تيغ و سنان حسين سوداگر بلا كه به بازار كربلا

بالاي هم نهاد متاع زيان حسين آن مالك بهشت كه اقطاع مرحمت

زير نگين اوست جهان در جهان حسين آه از دمي كه فتنه ي حرب آشكار شد

شرم از ميان بي ادبان بركنار شد آه از دمي كه شاه شهيدان ز قحط آب

محتاج رشحه ي مژه ي اشكبار شد آه از دمي كه حلق شهيدان ز تشنگي

راضي به خنجر ستم آبدار شد آه از دمي كه غرقه به خون اسب ذوالجناج

تنها به سوي خيمه ي آن شهسوار شد از ضربتي كه خصم بر او بي دريغ زد

ارواح قدسيان به فلك دلفگار شد آب بقا كه در ظلمات است جاي او

باشد سياهپوش هنوز از براي او لب تشنه جان سپرد به خاك آنكه تا ابد

در چشم آب سرمه كشد خاك پاي او انديشه، سر به جيب تفكر فروبرد

هر جا كه بگذرد سخن از خون بهاي او اين ماتم كسي ست كه خورشيد مي كند

شيون به سان مويه كنان در سراي او اين ماتم كسي ست كه فردا نمي دهند

جامي به دست تشنه لبان بي رضاي او اين ماتم كسي ست كه هر لحظه مي كنند

خيل فرشته، هستي خود را فداي او ايام درهم است از اين ماجرا هنوز

دارد به ياد، واقعه ي كربلا هنوز دارد ازين معامله روح نبي ملال

در ماتمند سلسله ي انبيا هنوز

چون گل نشد شكفته لب لعل مصطفي

چون غنچه درهم است در مرتضا هنوز چرخ كبود، جامه ي نيليش در بر است

بيرون نيامده ست فلك زين عزا هنوز در ماتم حسين و شهيدان كربلاست

خاكي كه مي كند به سر خود صبا هنوز ابري كه مرتفع شده از خون اهل بيت

بارد سر بريده به خاك، از هوا هنوز در ظلمت است معتكف از شرم روي او

بنگر سياهپوشي آب بقا هنوز

تري في الحسين

شفت آل مروان أضغانها غريبا أري يا غريب الطفوف

توسد خدك كثبانها و قتلك صبرا بأيد أبوك

ثناها و كسر أوثانها يلقي الكتيبة مفردا

فتفر دامية الجراح و بهامها اعتصمت مخا

فة بأسه بيض الصفاح و تسترت منه حيا

ءفي الحشا سمر الرماح مازال يورد رمحه

في القلب منها و الجناح و حسامه في الله يس

فح من دماء بني السفاح حتي دعاه اليه أن

يغدو فلبي بالرواح عفيرا متي عاينته لكماة

يختطف الرعب ألوانها فما أجلت الحرب عن مثله

قتيلا يجبن شجعانها شمشيرش آن قدر بر سرها فرود آمد تا كند شد، اما قبضه ي شمشير همچنان در دست تواناي او استوار ماند.

گويي شمشير، برادر وفادار او بود كه تا قطعه قطعه نشد از ياري او در جنگ دست نكشيد.

خداي من، گويي دل او يكپارچه شكيبايي بود كه اگر سنگ هم در برابر اين مصائب قرار مي گرفت، مي تركيد.

براي بوسيدن طفلش خم شد اما قبل از او تير گردن طفل را بوسيد.

آن طفل و مرگ همزادند. قبل از اين كه پدر در گوشش اذان بگويد، تير در گوش او تكبير گفت.

چگونه است كه وقتي با گروهي مسالمت مي كنم، آنها با من كينه مي ورزند؟ اگر من آنها را سلامت بگذارم، دست روزگار مرا امان نمي دهد.

اسبها از ماندن در اصطبل خود بيزار و غلاف شمشيرها از پوشاندن آنها خسته شده اند.

پناه به خدا مي برم كه شمشير تو زنگ بگيرد و هم و غم را با آن از بين نبري.

براي آنها ننگ نبود كه در جنگ با شكيبايي كشته شوند و تا آخر باقي نمانند.

اين جنگ خود نيز مي داند كه اگر آنها كشته شدند، همتهايشان پا برجا مانده است.

همين درد براي من كافي است كه با قتل امام

حسين عليه السلام دلهاي پر كينه ي آل مروان شفا يافته است.

اي غريب طف، چه شگفت است كه مي بينم گونه ي تو بر روي شنها قرار گرفته، و كشته شدن صبورانه ي تو به خاطر مجاهدات پدرت بود كه كمر آنها را خم كرد و بتهاي آنها را شكست.

به تنهايي با يك لشكر مبارزه مي كرد و همه ي آن لشكر مجروح مي شدند و مي گريختند.

و شمشيرها از ترس او خود را در داخل سرها مخفي مي كردند.

و نيزه ها از شرم او در داخل شكم ها مخفي مي شدند.

نيزه ي او پيوسته در دل و پهلوهاي آنها فرو مي رفت.

و شمشير او در راه خدا خون زنا زادگان را مي ريخت.

تا زماني كه خدا او را خواند و او اجابت كرد و به سوي خدا رفت.

هنگامي كه قهرمانان، اين كشته را بر روي زمين به خاك آلوده ديدند، از ترس رنگ از چهره هاشان پريد.

هيچ گاه در پايان جنگ ديده نشده كه كسي كه كشته شد، شجاعان را بترساند.

به آن منطقه آب بستند، آب به آن محل كه مي رسيد از پيشروي باز مي ماند و روي هم انباشته مي شد و برمي گشت و مثل ديواري، آب گرد قبر مي ايستاد و محوطه قبر همچنان خشك بود.[4] و چون محل جمع شدن آب را حاير گويند، محدوده قبر آن حضرت حائر نام گرفت.ازشهيد هم نقل شده است: «في هذا الموضع حار الماء لما امر المتوكل باطلاقه علي قبر الحسين ليعفيه فكان لا يبلغه».[5] چون متوكل دستور داد به قبر حسين «ع» آب ببندند تا آن را محو كند، آب كه به اين مكان مي رسيد جمع مي شد و به قبر نمي رسيد.طبق نقلهاي ديگري وقتي به دستور او با گاوها مي خواستند زمين آنجا را شخم زنند، همه آن منطقه و قبور را شخم مي زدند، به قبر امام كه مي رسيدند، متوقف مي شدند.[6] . -----------------------------------------

پي نوشت ها :

[1] لسان العرب، سفينة البحار، ج 1، ص 358.

[2] بحار الانوار، ج 86، ص 88، المزار، شيخ مفيد، ص 140.

[3] همان، ج 50، ص 225.

[4] الاعلام، زركلي، ج 8، ص 30 (پاورقي)، بحار الانوار، ج 50، ص 225، سفينة البحار، ج 1، ص 358.

[5] بحار الانوار، ج 86، ص 89.

[6] اثبات الهداة، ج 5، ص 183.

نيز مانند قتيل الله، و وتر الله در زيارتنامه است كه گوياي همين نكته است. «... بزرگترين لقب آن نجات دهنده آخرين انسان از اين رابطه ثار... «منتقم» است.انتقام چه چيز را مي گيرد؟ همه مي گويند انتقام قاتلين سيد الشهدا، نه!انتقام ثاري كه به گردن بني هابيل است...اگر غيرت و آگاهي وجود داشته باشد، تمام فضاي تاريخ ما پر از ضجه و دعوت خونخواهي ثارهاست.اما اين ثارها، ثارهاي قبيله اي نيست، ثار الله است.اينها «ثار الله» هستند كه بايد از قاتلين بني طاغوت گرفته شوند.حسين، وارث يكي از ورثه است كه خودش بصورت يك ثار در آمد و فرزندش و باباش، اينها همه ثارهاي خدا هستند و پدر ثارهاي خدا و پسر ثارهاي خداست... هدف، انتقام كشيدن از «بني قابيل» است كه آنهمه دستش به خون ثارهاي عزيز ما آغشته است... يا ثار الله و ابن ثاره».[3] .

عنوان مقدس «ثار الله»، در ادبيات شعري و مرثيه، همچنان در زمينه كارهاي خطاطي، نقاشي، طراحي و پوستر هم جاي خاصي داشته و منبع الهام بخش براي هنرمندان مكتبي بوده است.حتي هنرمندان قالي باف هم از آن بهره و فيض برده اند.قالي «ثار الله»، اثربرجسته استاد سيد جعفر رشتيان، نمونه اي از آن است.اين قالي كه به مساحت 18متر مربع، در مدت 8 سال بافته شد، تداعي كننده عاشوراي حسيني است.در حاشيه فرش، نماي هفت شهر مذهبي مسلمانان است و در متن آن، خيام سوخته در ميان شعله ها و درميان فرش، عبارت «ان الحسين مصباح الهدي و سفينة النجاة» نقش بسته و فرياد سرخ مظلوميت، در گره گره اين اثر ارزنده به گوش جان مي رسد.[4] اين نقاش و مينياتوريست در سال 1367 ش از دنيا رفت.

----------------------------

پي نوشتها :

[1] مفاتيح الجنان.

[2] بحار الانوار: ج 98، ص 148، 168، و 180.

[3] ثار، علي شريعتي، ص 18.

[4] كيهان فرهنگي، تيرماه 1367، ص 55.

سپاه انبوه كوفه، محل را محاصره كردند.[1] خيمه حضرت زينب را پشت خيمه امام حسين نصب كردند و خيام جوانان بني هاشم اطراف خيام زنان و اطفال بود.[2] .

خيمه هاي افراشته، برخي محل اسكان نفرات بود و برخي خيمه آب و آذوقه و امكانات.خيمه هاي اصحاب، جدا از خيمه اهل بيت و بني هاشم بود.آرايش خيمه هاحالت نعل اسبي داشت، بگونه اي كه جمع و جور بود، نه متشتت و پراكنده، تا قابل حفاظت بيشتري باشد.در پشت اين خيمه ها خندق حفر شده بود تا از آن سمت، مورد تهاجم قرار نگيرند.برخي از خيمه ها هم مخصوص سلاح يا نظافت بود.صبح عاشورا ياران امام به خيمه نظافت مي رفتند و خود را تميز مي كردند.در مقابل همين خيمه بود كه برير بن خضير با عبد الرحمن بن عبد ربه از خوشحالي و شوق شهادت شوخي مي كردند.[3] كيفيت خيمه هاي حسيني در روز عاشورا از اين قرار بوده است:

1-خيمه فرماندهي

2-خيمه امدادگران (اورژانس)

3-خيمه سقاخانه و آبرساني

4-خيمه شهدا

5-خيمه انبار

6-خيمه نظافت و پاكيزگي

7-خيمه سنگري (فقط بعنوان سنگر استفاده مي شده است)

8-خيمه حضرت سجاد «ع»

9-خيمه هاي ياران

10-خيمه هاي بني هاشم

11-خيمه هاي خانوادگي (زنها، بچه ها)

12-خيمه حضرت زينب «ع».[4] پس از شهادت امام حسين «ع» دشمن به خيام حمله آورد و آنها را غارت كرد و به آتش كشيد.پيكر شهداي عاشورا، از ميدان رزم به مقابل خيمه گاه آورده مي شد.

«... آنچه اكنون در كربلا، در جنوب غربي حرم حسيني به نام خيمه گاه (مخيم) موجود است و زائران آنجا را زيارت كرده و به آن تبرك مي جويند، در زمانهاي قديم نبوده است و بعدها در محل خيمه گاه امام حسين «ع» بنايي ساخته شد تا نشاني از آن مكان باشد.بناي فعلي ساختمان و قبه خيمه گاه، ساخته «مدحت پاشا»

براي پذيرايي ناصر الدين شاه و درباريان او بوده و به قولي هم «عبدالمؤمن دده» آن را ساخته است.»[5] .

خيمه گاه امروز، محوطه اي است كه اطراف آن حجره مانند است و در وسط محوطه بنايي نمادين است كه از جلو، حالت تنظيم خيمه ها را ميرساند و داخل آن جايگاه خيمه ي امام حسين و محراب آن حضرت و خيمه ي امام سجاد است و چاهي به نام «بئر العباس» در همين مكان است و به زير ساختمان منتهي مي شود و زير زمين آن آب دارد. در گوشه اي از صحن اين خيمه گاه، خيمه گاه حضرت قاسم قرار دارد.

---------------------------------

پي نوشتها:

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 93.

[2] زندگاني سيد الشهدا، عماد زاده، ص 329.

[3] عوالم (امام حسين)، ص 245.

[4] جزوه «تشكيلات توحيدي عاشورا»، فاطمي پناه، ص 28.

[5] تراث كربلا، ص 111.

207.

[2] الحسين في طريقه الي الشهادة، ص 65 به نقل از مقتل خوارزمي.

پس از شهادت امام حسين «ع» دشمن به خيام حمله آورد و آنها را غارت كرد و به آتش كشيد.پيكر شهداي عاشورا، از ميدان رزم به مقابل خيمه گاه آورده مي شد.

«... آنچه اكنون در كربلا، در جنوب غربي حرم حسيني به نام خيمه گاه (مخيم) موجود است و زائران آنجا را زيارت كرده و به آن تبرك مي جويند، در زمانهاي قديم نبوده است و بعدها در محل خيمه گاه امام حسين «ع» بنايي ساخته شد تا نشاني از آن مكان باشد.بناي فعلي ساختمان و قبه خيمه گاه، ساخته «مدحت پاشا» براي پذيرايي ناصر الدين شاه و درباريان او بوده و به قولي هم «عبد المؤمن دده» آن را ساخته است.»[5] .

خيمه گاه امروز، محوطه اي است كه اطراف آن حجره مانند است و در وسط محوطه بنايي نمادين است كه از جلو، حالت تنظيم خيمه ها را ميرساند و داخل آن جايگاه خيمه ي امام حسين و محراب آن حضرت و خيمه ي امام سجاد است و چاهي به نام «بئر العباس» در همين مكان است و به زير ساختمان منتهي مي شود و زير زمين آن آب دارد. در گوشه اي از صحن اين خيمه گاه، خيمه گاه حضرت قاسم قرار دارد. ------------------------

پي نوشتها:

[1] حياة الامام الحسين، ج 3، ص 93.

[2] زندگاني سيد الشهدا، عماد زاده، ص 329.

[3] عوالم (امام حسين)، ص 245.

[4] جزوه «تشكيلات توحيدي عاشورا»، فاطمي پناه، ص 28.

[5] تراث كربلا، ص 111.

كه به قضيه شهادت حسين عليه السلام رسيدند و صداي آن دو به ناله و گريه بلند شد.

ص 414، رياض القدس، ج 2، ص 292.

[2] در منابع اوليه، اين مساله نيامده است؛ هر چند مشهور است.