آزموده ها جلد 12

اشاره

ص:2

مقدمه

آسيب شناسى برنامه هاى زيارتى عتبات عاليات و ارائه راهكارهاى كاربردى براى روحانيون و مدّاحان گرامى وظيفه اى است كه در معاونت امور روحانيون دنبال مى شود.

فرايند بررسى هاى انجام شده اعم از تحقيقات ميدانى و پژوهش هاى كتابخانه اى به تهيّه پيشنهادهايى انجاميد كه يكى از آنها تشكيل جلسه اى توجيهى در نجف اشرف و ارائه راه كارهاى عملى به مبلّغان عزيز بود.

مطالب تنظيم شده در جمع مبلّغان كاروان ها مورد بررسى و اصلاح واقع شد و راهنمايى هاى برخى اساتيد بزرگوار حاضر در جلسات مطالب را كامل تر كرد. آنچه اينك پيش روى شماست محتواى جلسات كارشناسى نجف اشرف و مطالب مورد نياز است كه مبلّغان عزيز كاروان ها، روحانيان و مداحان محترم جهت شكل دهى به فعاليت هاى تبليغى و ارشادى خويش به آن نيازمند هستند.

شايسته است از تلاش هاى نمايندگان اين معاونت در عتبات عاليات حجج اسلام آقايان رحمانى الفت، جاورى، به ويژه حجت الاسلام و المسلمين آقاى سيد محمّد مقدس نيان كه در پديدآمدن اين اثر سهم ويژه داشته و تلاش فراوان كرده اند، تشكر كنيم.

معاونت امور روحانيون

گروه تدوين متون آموزشى

تابستان 1388

پيش درآمد

خفقان و اختناق ناشى از حاكميّت صدّام و تفكرات حزب بعث و تبليغات دين زدايانه اى كه در طول بيش از سى سال در كشور عراق صورت پذيرفت، موجب شد، نسل فعلى شيعه عراق از نظر آگاهى دينى و فهم معارف اسلامى در محروميّت شديدى واقع شود و در نتيجه زمينه براى پيدايش و گسترش روزافزون «خرافات» در اين سرزمين فراهم شود. اهم اين عوامل عبارتند از:

1. محروميت هاى اجتماعى: به جز حوزه علميه نجف و معدودى از شيعيان متّصل و مرتبط با اين حوزه، توده مردم عراق از ابتدايى ترين مسائل دينى و شرعى و معرفت هاى اسلامى رايج، ناآگاه يا كم آگاه باقى ماندند و پس از سقوط صدام و حزب بعث و اشغال نظامى اين كشور نيز چنان مردم مورد بمباران شديد تبليغاتى و شبيخون فرهنگى چند صد كانال ماهواره قرار گرفتند كه ديگر فرصت و مجال بازگشت و جبران مافات را پيدا نكرده و نمى كنند. تبليغات بى امان فرهنگى با سه هدف اساسى اسلام زدايى، تشيّع زدايى و تخريب سيماى ايران و انقلاب اسلامى آن، از يك سو و اشاعه فحشا و ترويج مفاسد اخلاقى و انهدام بنيان اخلاق و خانواده در ميان مردم مظلوم عراق از سوى ديگر مردم منطقه را هدف قرار داده اند. با اين همه از حق نمى توان و نبايد گذشت كه با اين سيل بنيانكن هجوم فرهنگى، ارادت و اعتقاد مردم به خاندان پيامبر و عشق سرشارى كه به اميرالمؤمنين (ع) و فرزندان معصومش سراسر وجودشان را فراگرفته، همچنان دست نخورده باقى مانده است. به عنوان نمونه جمعيّت ده ميليون نفرى كه در اربعين امسال (1430) با پاى پياده صدها كيلومتر راه را پيمودند تا از فيض زيارت سالار شهيدان حضرت اباعبدالله الحسين (ع) بهره مند شوند، هر بيننده اى را دچار اعجاب و احساس حقارت و غبن مى كرد. گو اين كه اين حركت نه يك بار، كه هر سال چندين بار صورت مى گيرد و اين جمعيّت ها در عرفه و عاشورا و اربعين و اول رجب و نيمه شعبان به سوى كربلا و در مناسبت هاى ديگرى همچون مبعث پيامبر و غدير خم به سوى نجف راه مى پيمايند.

2. عشق متراكم: عامل ديگر، عشق و علاقه و عواطف شديد زائرانى است كه از بيرون مرزهاى عراق و غالباً از ايران به عراق مى روند. همانان كه چند دهه از زيارت تربت پاك امامان خويش محروم بوده اند و در طول اين ساليان دراز با دل هايى سرشار از عشق و اميد براى زيارت قبور موالى خود لحظه شمارى كرده اند. آنان به خوبى مى دانند كه بسيارى از درگذشتگان، عمرى در آتش اين عشق سوختند و عاقبت به وصال محبوب خويش نرسيدند. چه بسيار رزمندگان دلباخته اى كه آرزوى كربلا را در دل داشتند، ليكن كربلا را نديده پر كشيدند و سرنوشتشان به شهادت ختم شد.

3.

مستند، صحبت كردن

قرآن كريم راه پيروى از هر گونه پديده هاى خرافى و بافته هاى ذهنى عوامانه را بر روى ما مى بندد و حجت را بر همه تمام مى كند.

«وَلاتَقفُ ما لَيسَ لَكَ بِه عِلمٌ انَّ السَّمعَ وَ البَصَرَ وَالفُؤادَ كُلُّ اولئِكَ كانَ عَنهُ مَسئُولًا.»(1)

از چيزى كه بدان آگاهى ندارى، پيروى مكن؛ همانا هريك ازنعمت هاى شنوايى بينايى و ادراك قلبى مورد بازخواست واقع خواهد شد.

هيچ كس به مقتضاى تعاليم قرآن كريم و سيره روشن اولياى معصوم دين حق ندارد به آنچه كه پشتوانه محكم علمى و عقلى ندارد و از سوى راهبران الهى مورد تأييد قرار نگرفته است، تكيه كند يا تدوام و بقاى آن را به خيال و تصور حفظ دين و مقدسات دينى توجيه نمايد؛ زيرا قرآن كريم بنيان پوشالى موهومات و ساخته ها و پرداخته هاى جاهلانه را مورد يورش جدّى قرار مى دهد، با نگاهى گذرا به آيات كريمه قرآن فرازهاى فراوانى از اين نمونه را مى توان يافت. آنچه در مذمّت سازندگان قصّه گوساله سامرى در قرآن مى خوانيم نيز نمونه ديگرى از اين قبيل است. معارف دين مقدس اسلام چنان بر پايه هاى محكم و مستدّل حقايق و دقايق عقلانى استوار است كه هرگز براى حفظ باورهاى مردم و تحكيم ايمان و اعتقاد آنان نيازى به تشبّث به ريشه هاى سست و متزلزل خرافات وجود ندارد.

در تاريخ حيات پيامبر اعظم (ص) آمده است كه روزى فرزند ايشان از دنيا رفت و اتفاقاً در همان روز خورشيد گرفت. برخى با مصلحت انديشى كوشيدند تا بين دو حادثه رابطه اى تعريف كنند و شايع كردند كه خورشيد گرفتگى معلول مرگ فرزند پيامبر بوده است. شايد چنين اقدامى براى آنها قابل توجيه هم بود كه بالاخره اين تعريف موجب تقويت

اماكن زيارتى مستند

1. مقام امام اميرالمؤمنين (ع) و صافى صفا

از آثار تاريخى مشهور نجف كه اهل معرفت به آن معتقدند مقام حضرت على (ع) است كه به صافى صفا مشهور است و دركنار آن نيز قبر اثيب يمانى قرار دارد. ايشان از شيعيان سرشناس يمن و تربيت شدگان اويس قرنى بوده و در زمانى كه امام على (ع) در كوفه عهده دار خلافت بود، دريمن از دنيا رفت و وصيّت كرد تا فرزندانش جنازه او را از يمن به كوفه ببرند.

از سويى عادت اميرالمؤمنين عليه السلام نيز اين بود كه هر گاه جوياى مكان خلوتى براى عبادت مى شد از كوفه به غرى(2)مى آمد. روزى امام در آن جا سرگرم عبادت بود. در آن حال مردى را ديد كه از بيابان مى آمد، برشترى سوار بود و جنازه اى به همراه داشت. پرسيد: از كجا مى آيى؟ اين جنازه از كيست؟ چرا اورا در سرزمين خودتان دفن نكرديد؟ پاسخ داد؟ از يمن مى آيم و اين هم جنازه پدرم است. او از رسول خدا (ص) شنيده بود، كه در اين جا شخصيّتى دفن خواهد شد كه به عدد نقوس دو قبيله مضر و ربيعه شفاعت مى كند. از اين رو به من وصيت كرد تا جنازه اش را به كوفه بياورم و اين جا دفن كنم. امام (ع) ضمن تصديق مضمون حديث مزبور، سه بار مى فرمايد: «

انا و الله ذلك الرجل

»؛ يعنى به خدا سوگند آن شفاعت كننده من هستم. سپس دستور دفن جنازه اثيب را به فرزندانش مى دهد(3). بسيارى از فقهاى شيعه در متون و منابع فقهى به روايت حمل جنازه اثيب يمانى به كوفه اشاره و براى فتواى جواز حمل جنائز مردگان از شهرى به شهر ديگر به آن استناد نموده اند.(4) و از همين رو اهل معرفت محرابى قديمى را كه كنار مدفن اثيب يمانى است، مقام اميرالمؤمنين دانسته اند.

2. وادى السلام

وادى السلام سرزمينى فخيم و مبارك است. در روايات فراوان آمده است كه ارواح مؤمنان، پس از مرگ به اين سرزمين منتقل مى شود و عالم برزخ آنان در اين مكان سپرى مى شود. چنان كه ارواح فسّاق و فجره نيز به وادى برهوت مى رود كه در يمن است. در اين باره قصّه هاى زيادى از ارتباط برخى از اولياى خدا با ارواح نيكان و بدان در عالم برزخ به ما رسيده كه انكار آنها به يكباره آسان نيست يا بهتر بگوييم ممكن نيست. دو پيامبر بزرگ به نام هود و صالح (عليهما السلام) در اينجا مدفون اند كه بارها از آنان در قرآن به نيكى ياد شده است. همچنين مقام امام صادق و امام زمان (عليهما السلام) در اين قبرستان است. شيخ طوسى (ره) و ديگران روايتى دارند كه امام صادق (عليه السلام) به اين مكان آمده و نماز گزارده و چون از ايشان پرسيدند اين جا كجاست؟ فرمود: محل منبر قائم ما در آخر الزمان است. اين مكان به اعتبار نماز امام صادق (عليه السلام)، مقام امام صادق (عليه السلام) و به اعتبار منبر امام زمان (عليه السلام) مقام امام زمان (عليه السلام) خوانده مى شود.(1) همچنين قبور بسيارى از علما از گذشته هاى دور و نزديك در اين جا قرار دارد. اين سرزمين بارانداز روحى بسيارى از اهل معرفت، نظير ملا مهدى نراقى و سيد على قاضى و شيخ عباس قمى و مردان بزرگى از اين قبيل است كه ساعت ها در اين فضا غنوده و غرق درياى تفكّر بوده اند و مراتب عالى سير و سلوك خود را سپرى كرده اند.

از بركات اين وادى، گفتنى ها بسيار است. ليكن در عين حال خاستگاه افكار منحرف و نيت هاى نادرست دنيا طلبانه و خرافه آميز نيز هست. شيّادانى در اين گورستان هستند، كه نام هاى زيادى را بر سنگ كنده و بر ديوار چسبانده اند كه فلانى از شيراز، فلانى از تهران و ... هنگامى كه علت اين كار را جويا مى شوى، مى گويند، اگر بخواهى پس از مرگ روحت به اين سرزمين بيايد بايد، ده هزار دينار بدهى تا نامت را بر سنگ حك كنم و اين جا نصب كنم و اگر مايل باشى كه روح و جسمت هر دو بيايد، بايد كه شصت هزار دينار بپردازى! متأسفانه زائران ساده لوحى را مى بينى كه همين پول ها را به اين اميد واهى مى پردازند و نام هايشان كه بر سنگ ها حك شده و بر ديوار چسبانده شده است، گواهى روشن براين پديده نادرست است. همچنين برخى از زائران موى خود را مى تراشند يا ناخن خودرا مى گيرند و در اين گورستان دفن مى كنند؛ زيرا مى خواهند، بخشى از وجودشان حتماً در وادى السلام مدفون شده باشد. كسانى نيز روى زمين نشانه مى گذراند يا بر زمين مى خوابند و دور خود خطى مى كشند. علّتش را كه جويا مى شوى مى گويند، مى خواهيم پس از مرگ وقتى ما را به اين سرزمين آوردند، قبرمان همين ابتداى وداى و برِ خيابان اصلى و در اين زمين دو نبش باشد و ما را در انتهاى واى دفن نكنند كه نه كسى به زيارتمان بيايد و نه برايمان فاتحه اى بخوانند! گاهى بدين سان چند نفر را مى بينى كه روى زمين خوابيده و دور هم خط مى كشند. امان از جهالت كه بشر را به چه كارهايى وامى دارد! امان!

4. مقام امام زين العابدين (ع)

نزديك صافى صفا مقام با عظمتى وجود دارد كه از آن به نام مقام امام زين العابدين (عليه السلام) ياد مى شود. شيخ محمد حرز الدين از محقيقن قرن سيزدهم هجرى مى نويسد: «علماى بزرگ، از مشايخ قديم نجف و آنها نيز از مشايخ خود نقل كرده اند كه وقتى امام على بن الحسين (عليه السلام) براى زيارت جدّش اميرالمؤمنين (عليه السلام) از حجاز به عراق مى آمد دراين محل سكنى مى گزيد تا اگر كسى ايشان را ببيند، گمان كند، مسافرى است كه از سفر حجّ باز گشته و از اين طريق عازم بيابان هاى عراق است و در اين جا فرود آمده تا ازچاه آب قديمى كه در نزديكى آن قرار دارد، وضو بگيرد. آن گاه در فرصت مناسب و به دور از چشم ناظران و جاسوسان، مركب خود را نزديك چاه آبى كه در آن نزديكى بود، مى خواباند و خود پياده مسافت بين مقام تا قبر شريف اميرمؤمنان (ع) را مى پيمود و آن را زيارت مى كرد. سپس بازمى گشت و شب را در اين مقام بيتوته مى فرمود و بامدادان راهى حجاز مى شد.»

خلاصه اخبار فراوانى حاكى از آمدن امام سجاد (ع) براى زيارت قبر جدّش اميرالمؤمنين (عليه السلام) و ماندن ايشان در نزديكى قبر مطهر وارد شده است اما چيزى كه ثابت كند، مقام فعلى محل ماندن ايشان در شب هنگام بوده است، در دست ما نيست به جز شهرت زيادى كه بين اهل نجف و دانشوران و راويان وجود دارد و به اين شهرت توجّه زيادى مى شود. اهالى نجف آن را به نام مقام امام زين العابدين (عليه السلام) مى شناسند و خلف از سلف و كوچك از بزرگ نقل كرده اند.(2)

6. نبى يونس (مقام يونس پيامبر (ع))

كم تر از دو كيلو متر بعد از مسجد كوفه به سوى آب فرات زيارتگاهى است كه ساكنان محلّى آن را «نبى يونس» مى خوانند. برخى گمان كرده اند، آنجا قبر حضرت يونس (ع) است. ليكن بررسى ها نشان مى دهد كه قبر آن حضرت در منطقه نينوا از استان موصل است. مرحوم سيد مهدى قزوينى كه از علماى صاحب نام منطقه بوده است، در اثرى به نام «فلك النجاة» ضمن بيان مطالب فوق الذكر مى افزايد: آنچه در نزديكى مسجد بزرگ كوفه به نام آن حضرت وجود دارد، در واقع محلى است كه به امر خداوند ماهى او را به خشكى انداخته و همان جايى است كه قرآن مى فرمايد:

«فَنَبَذْنَاهُ بِالْعَرَاء وَهُوَ سَقِيمٌ وَأَنبَتْنَا عَلَيْهِ شَجَرَةً مِّن يَقْطِينٍ؛ پس او را به صحراى خشكى افكنديم در حالى كه رنجور و ناتوان بود و گياهى از كدو بر او رويانيديم.»(3)

8. قاسم بن موسى الكاظم عليهما السلام

قاسم فرزند امام هفتم حضرت موسى بن جعفر (عليهما السلام) و برادر تنى امام رضا (عليه السلام) و حضرت معصومه (عليها السلام) كه پس از شهادت پدر بزرگوارش از سلطه عباسيان گريخت و در روستايى به نام «سوراء» در نزديكى شهر حلّه مخفيانه زندگى مى كرد تا وفات يافت. در واپسين روزهاى زندگى و در بستر بيمارى، خود را به اطرافيان معرّفى كرد و از ايشان خواست، دخترش را به مدينه برده و به مادرش تحويل دهند.

در باره عظمت شخصيت ايشان شخصى به نام ابى عماره مى گويد: ما عازم عمره بوديم. در راهى به موسى بن جعفر (عليه السلام) و همراهانش برخورديم. امام (عليه السلام) فرمود: آرى! اى ابا عماره! اينان فرزندان من هستند و اين يكى (اشاره به امام على بن موسى (ع)) آقاى ايشان است. سپس فرمود: اى اباعماره! من نيز از منزل بيرون آمده ام! و فرزندم على (حضرت رضا (ع)) را وصى خود قرار داده ام و در ظاهر ديگر فرزندانم را با او در جانشينى خود شريك ساخته ام تا جانش حفظ شود، ولى در باطن به او وصيّت كرده ام. اگر كار به دست من بود، قاسم را جانشين مى ساختم؛ چون او را نيز دوست مى دارم و دلسوزيم براو بيشتر است ليكن اين امر خدا است و هر جا بخواهد آن را قرار مى دهد.(2) همچنين سيد على بن طاووس در كتاب مصباح الزائرين زيارت ايشان را مستحب و فضليت آن را در حدّ زيارت ابو الفضل و على اكبر (عليهما السلام) دانسته است.

10 و 11. نبى ايوب و ذى الكفل

قبر اين دو پيامبر نيز در اطراف حله واقع شده است و هر كدام داراى حرم و زيارتگاه مهمى هستند.

اماكن زيارتى غيرمستند

2. ميزاب رحمت (ناودان طلاى حضرت على (ع))

درون صحن امام على (ع) و در سمت قبله حرم مطهر ناودان طلايى وجود دارد كه در سال هاى اخير شهرت فراوان يافته است. ايرانى ها در وقت مشايعت به هم سفارش مى كنند كه هنگام تشرّف به نجف زير ناودان طلاى حضرت على (ع) برايم نماز بخوان يا برايم دعا كن! گاهى هم اطراف حرم، زائران سرگردانى را مى بينيد، كه از شما سراغ ناودان طلا را مى گيرند. عرب ها به اين ناودان ميزاب رحمت مى گويند. اين ناودان كه كم كم شهرتش فزونى يافته و شانه به شانه ناودان طلاى كعبه مى زند، از هداياى نادرشاه افشار به حرم امام على (ع) است كه در سال 1156 ه-. ق به زيارت حضرت مشرف شده و گنبد و گلدسته ها و ايوان حرم را طلاكارى كرده است. اين طلاها اكنون متعلّق به حرم مطهّر و از اموال آستان مقدّس علوى است، ولى چنان كه مى دانيد، امام على (ع) ارادتى به طلا نداشته و عبارت تكان دهنده «

يا صَفراء يا بَيضاء غُرّى غَيرى(1)

» يعنى اى زرد و اى سفيد! غير مرا فريب دهيد! از بيانات امير مؤمنان (ع) است بنا بر اين تأكيد بر نماز يا دعا در زير اين ناودان هم از همان بافته هاى عوامانه است كه اصل و ريشه قابل توجيهى ندارد.

4. باغ امام صادق (ع)

در كربلا باغى موسوم به باغ امام صادق (عليه السلام) است كه مالك فعلى در آن بنايى احداث كرده و ضريحى تعبيه كرده است. مالك اين باغ مكرر از بلندگو اعلام مى كند كه اينجا باغ امام صادق (عليه السلام) است و من هم خادم اين باغ هستم. دو ركعت نماز بخوانيد و وجوه خود را در اين ضريح بريزيد. گاه و بيگاه خرمايى هم به بعضى تعارف مى كند كه اين خرماى متبرك باغ امام صادق (ع) است و ....

اگر همه پيشينه و تاريخ آن را كه بررسى كنيد به اين نتيجه مى رسيد كه شنيده ها مى گويند هر وقت امام صادق (ع) به كربلا مى آمده اند، در اين باغ استراحت مى كرده اند يا سكنى مى گزيده اند. اوّلًا عبارت شنيده ها مى گويند چه قدر مى تواند اطمينان بخش باشد؟ ثانياً آن ضريح و آن نماز و آن خرماى متبرّك مستندشان كجاست؟ ثالثاً مگرنه اين است كه امام صادق (ع) براى زيارت جدّشان به كربلا آمده اند و گرنه مدينه كجا و كربلا كجا؟! اگر بپذيريم كه هدف آن حضرت زيارت امام حسين (عليه السلام) بوده، چگونه ما زائرى را كه فقط دو روز در كربلاست؛ آن هم بعد از سى سال انتظار و آرزو و اين همه سرمايه گذارى و اين همه خطرات و مشكلات و ... از كنار حرم امام حسين (عليه السلام) با پاى پياده به اين باغ مى آوريم و برمى گردانيم و او هم در بين راه كلّى اجناس بى كيفيت چينى از قبيل پتو و اسباب بازى و غيره مى خرد و خسته و رنجور وقتى كنار حرم مى رسد و به او پيشنهاد زيارت حرم را مى دهى، سرش را پايين مى اندازد و اظهار مى دارد، خسته شده ام و اين اجناس همراه را هم بايد به هتل ببرم. و بدين گونه توفيق زيارت از آنان سلب مى شود.

نتيجه اين كه متأسفانه اين آدرس هاى غلط و اين شاخه هاى فرعى در اطراف حرم امام حسين (ع) و حضرت ابالفضل (ع) كار زائران ما را به جايى رسانده است كه در مدت اقامت زائران در كربلا يكى دو بار به حرم امام حسين (ع) و يك بار نيز به حرم ابالفضل (ع) مى روند و باقى وقتشان صرف همين شاخه هاى فرعى مى شود. مرتّب از بيرون حرم به اين دو بزرگوار تعظيمى مى كنند، به يكى از كوچه و خيابان هاى اطراف مى روند تا فلان جا را زيارت كند.

6. مقام احتجاج

مقام احتجاج نقطه اى است كه مى گويند امام حسين (ع) با عمر سعد در آن جا جلسه اى داشته اند. صرف نظر از اين كه معلوم نيست محل آن جلسه دقيقاً همين جا باشد؛ بازهم سخن اين است، كه آنچه مربوط به امام حسين (ع) است كه با وجود قبر مطهّر آن حضرت و ضريح و حرم بارگاه و گنبد و صحن و ... بحمدالله حاصل است. باقى مى ماند عمر سعد ومحل نشستن او. آيا اين پليد و محل نشستنش آن اندازه اهميّت دارد كه زائر، زيارت امام حسين (ع) را ترك كند وبه زيارت يا بازديد از آن برود؟

8. خيمه حضرت قاسم

خيمه گاه فضاى مثبتى است. بازسازى شده، مفروش و مزّين با فضاى روباز و سر پوشيده و براى برگزارى مراسم دعا، توسّل، سخنرانى و مدّاحى آماده است. ليكن در گوشه اى از اين فضا، خيمه حضرت قاسم بنا شده كه اين امر موجب شده است، برخى داستان عروسى حضرت قاسم را كه ريشه معتبرى ندارد، مطرح كنند و اظهار دارند كه شب عاشورا اگر امام حسين (ع) از دشمن مهلت خواست و جنگ را يك شب به عقب انداخت، براى اجراى مراسم عروسى قاسم بوده است. ما در تاريخ خوانده و در منابر گفته و شنيده ايم كه عصر تاسوعا وقتى عمر سعد خواست جنگ را شروع كند، امام حسين (ع) به برادرش ابوالفضل (ع) فرمود: برادرم! من از مرگ و جنگ واهمه اى ندارم ولى به نماز و تلاوت قرآن علاقه مندم. با اينان سخن بگو و اگر مى توانى يك امشبى را برايم مهلت بگير تا به نماز و تلاوت بپردازم. نيمه شب هم وقتى جاسوس عمر سعد از اطراف خيمه ها بازديد كرد به وى چنين گزارش داد كه: «

لَهُم دَوِىٌّ كَدَوِىِّ النَّحلِ

» يعنى خيمه هاى اينان به سان لانه هاى زنبور است، همگى سرگرم دعا و تضّرع و مناجات و تلاوت و نماز هستند. اكنون شما داورى كنيد كه اگر كسى بنشيند و بگويد كه خير! اينان آن شب عروسى داشته اند، اوّلًا: چه بيراهه رفته است و ثانياً: چه بهانه اى به دست برخى بانوان عوام منتظر چنين فرصت هايى داده تا به سرعت بساط عروسى و حنابندان به پا كنند و نهضت مقدس حسينى را كه درس زندگى و حماسه براى همه بشريّت در پهنه زمين و درازاى زمان است به افسانه اى سمبليك و عاشقانه بدل سازند!؟

13. اعمال خرافى در بين الحرمين

حدّ فاصل حرم امام حسين (ع) تا حرم حضرت اباالفضل (ع) در گذشته بازارى به نام بين الحرمين بوده است. صدّام در اواسط دوران حاكميّت خود اين بازار و خانه هاى پشت آن را ويران كرد و به جاى آنها خيابانى عريض با چند رديف درختان نخل احداث نمود. اين فضا كه اكنون نيز بين الحرمين ناميده مى شود، با توّجه به چشم انداز هاى زيبايى كه در دو سوى خود دارد (گنبد و بارگاه امام حسين (ع) و حضرت اباالفضل (ع)) و نيز فضاى سبز و درختان و آب نما ها بسيار قابل بهره بردارى است، زائران مى توانند در اين محيط برنامه هاى مفيد مذهبى از قبيل دعا و توّسل و زيارت، مدّاحى و حتى سخنرانى داشته باشند. ولى بايد هوشيار بود كه عناصرى جاهل يا مغرض در تلاش اند تا همين محيط خوب ومثبت را به خاستگاهى براى افكار خرافى و اعتقادات باطل تبديل كنند. چنان كه در ايام حج سال گذشته (1429) در كربلا افرادى مغرض يا نادان مردم را وادار مى كردند تا هفت شوط (به عدد اشواط سعى بين صفا و مروه در حج) بين حرم امام حسين (ع) تا حرم حضرت اباالفضل (ع) رفت و آمد كنند و احرام بپوشند و هروله كنند و بگويند:

اللَّهُمَّ لَبَّيكَ؛ لَبَّيكَ يا حُسَين!

... نيك بيانديشيد كه

اللَّهُمَّ لَبَّيكَ

را از حج گرفته اند و مخاطب آن خداست و

لَبَّيكَ يا حُسَين

را از پاسخ به نداى

هَل مِن ناصرٍ

امام حسين (ع) برداشته اند و مخاطب امام حسين (ع) است و اگر اين دو شعار با هم آميخته شود، چه آبرويى از شيعه مى برد چه بسيارند دل هاى بيمارى كه آرزوى دست يافتن به چنين فرصتى دارند تا شيعه را متهم كنند و چه سرمايه اى بايد هزينه شود تا آثار سوء اين تهمت خنثى گردد؟!

جوانانى ناآگاه در اين محيط به بهانه تأسّى به چهره خاك آلود و خونين امام حسين (ع) در ظهر عاشورا خود را به زمين انداخته و صورت هاى خود را به خاك مى ساييدند تا خونين شود! چهار دست و پا بر زمين راه مى رفتند و عوعو مى كردند، با اين توجيه غلط كه ما سگ حسين و ابالفضليم!! و معتقدند كه اهل بيت از اصحاب كهف كه كمتر نيستند. آنها سگشان را هم با خود بردند و عاقبت به خيرش كردند، چرا اين ها نكنند؟!

14. سنگ قرمز بالاى سر مبارك امام حسين (ع)

در سمت سر مقدس امام حسين (ع) و دركنار ضريح مطهر سنگ قرمزى بر زمين نصب شده كه جمعيّت بر آن ازدحام مى كنند و نوبت مى گيرند تا روى آن بايستند و نماز بخوانند. در باره تاريخ و ماهيّت اين سنگ، متولّيان حرم امام حسين (عليه السلام) مى گويند، زمانى كه هنوز حائل ميان زنان و مردان در اين مكان نصب نشده بود و خيل زائران، مشتاق بودند كه در سمت بالاى سر مبارك امام (ع) نماز بخوانند، گاهى به خاطر ازدياد جمعيّت وعدم توجّه، زائران به تدريج جلو مى رفتند به حدّى كه جلو تر از قبر مطهّر به نماز مى ايستادند و مراجع عظام تقليد براى نماز در حرم امامان معصوم (عليهم السلام) حدّى قائل اند و نماز مقدم بر امام را برخى صحيح نمى دانند، لذا اين سنگ قرمز به عنوان نشانه محاذات، نصب شد؛ يعنى اين كه اين جا برابر بدن مبارك امام (ع) است و از اين قدرى عقب تر بايستند. به زودى تمام سنگفرش حرم مطهّر تعويض مى شود و اين سنگ نيز برداشته خواهد شد.

داستان هايى كه براى اين سنگ و قرمزى آن و فضيلت نماز بر روى آن ساخته شده و چه بسا از اين پس نيز ساخته شود، كاملًا بى اساس است!!

اعمال مسجدين سهله و كوفه

تجربيات سفر و راهكارهاى عملى

دانش و تخصص روحانيون كاروان هاى زيارتى اگر با تجربيّات پيشين آميخته شود، نتايج ارزنده ترى به همراه دارد. از اين رو شايسته است به برخى از تجربيّات و راهكارها كه در موفقيّت روحانيون كاروان ها مؤثر بوده، توجّه كرد و از آنها بهره گرفت.

ج) برنامه ريزى براى طول سفر

مجموعه معارفى را كه مى بايست در طول سفر به زائر منتقل كنيد يا حد اقل خلاصه اى از آن را در يك دفترچه همراه خود داشته باشيد. و مقاطع و فرصت هاى مناسب براى انتقال اين معارف به زائران را شناسايى كنيد و سعى كنيد در هر فرصت، بخشى از آن معارف را دراين ظروف زمانى و مكانى بريزيد. در اين سفرها اتوبوس يكى از مناسب ترين فضاها است؛ مثلًا در مرز، در توقّف هاى اضطرارى، در ايست و بازرسى ها و ... كه معمولًا مدير و راننده سرگرم رتق و فتق امور و حل مشكل هستند، فرصت را غنيمت شمرده و بخشى از همان مطالب را كه از پيش آماده شده است، بيان كنيد؛ مثلًا چند مسأله شرعى بگوييد. يا يك حديث و روايت بخوانيد يا يك مناسبت تاريخى را تعريف كنيد يا تاريخ مرتبط به مكانى را كه بايد به بازديد آن برويد، بيان كنيد يا اگر فرصت مقتضى است، نوحه اى يا روضه اى بخوانيد يا دعاى توسّل يا زيارت امين الله يا عاشورا يا حتى اگر فرصت بيش تر داريد، جامعه كبيره و اگر زمان مقتضى است، دعاى كميل يا ندبه و ... را قرائت كنيد دراين صورت وقتى به شهرهاى زيارتى رسيديد، احساس سبكى خواهيد كرد.

ز) حضور نمازهاى جماعت

زائران ايرانى شركت در نماز جماعت را دوست دارند و به آن اهمّيّت مى دهند. نمونه اين اهتمام را در مشهد يا مكّه و مدينه مشاهده مى شود. گاهى يك ساعت قبل از اذان در صفوف جماعت حاضر مى شوند و منتظر رسيدن وقت نماز و شنيدن صداى اذان مى مانند. شايسته است، به اين خواسته عمومى احترام بگذاريد و شما نيز در جمع آنان حضور پيدا كنيد در اين صورت هم به پرسش هاى آنان پاسخ مى گوييد و هم چنانچه به هر دليل در اقامه جماعت خللى پيدا شد، خودتان اگر روحانى هستيد، امامت را به عهده خواهيد گرفت و كمبود ها را پوشش خواهيد داد. درباره اقامه جماعت به چند نكته مهم توجّه كنيد:

1- هرگز به بهانه اين كه امام جماعت را نمى شناسيد و عدالت او را احراز نكرده ايد، از شركت در نمارجماعت خوددارى نكنيد؛ زيرا عموم امامان جماعت مورد تأييد حوزه هستند.

2- اگر در جايى امام جماعت منصوب و راتبى ندارد. از برپايى چند نماز جماعت در مكان و زمان واحد اجتناب كنيد. حتّى المقدور جمعيّت ها را در هم ادغام و ضمن احوال پرسى از روحانيون همسفر يك نفر را كه وجاهت و مقبولّيت بيشتر دارد، مقدّم سازيد و همگى به او اقتدا كنيد اين همدلى و اعتماد شما به يكديگر براى زائران بسيار زيبا و آموزنده خواهد بود.

3- اگر معمّم نيستيد هرگز حتى در صورت اصرار همراهان امامت جماعت را به عهده نگيريد؛ زيرا توجّه داريد كه اين امر خلاف فتوا فقهاست و بزرگانى چون امام (ره)، رهبرى معظم انقلاب (مد ظله العالى) و برخى ديگر از مراجع از امامت جماعت افراد غير معمّم در فضاهايى كه دسترسى به معمّمين وجود دارد، نهى كرده اند.

4- نمازهاى جماعت را كوتاه و مختصر اقامه كنيد و از طولانى كردن نماز و افزودن ادعيه و اذكار مستحبى به آن پرهيز كنيد. توجّه داشته باشيد كه نماز مسافر را خداوند از هفده ركعت به يازده ركعت تقليل داده، شما با طولانى كردن نماز اين تخفيف را جبران نكنيد!

ط) حدّ اكثر استفاده از انعطاف پذيرى زائر

سفر به اعتاب مقدسه عراق با سفرهاى توريستى كه مردم مثلًا براى بازديد از آثار تاريخى پيشنيان به كشورهاى مختلف مى روند، يك تفاوت اساسى دارد و آن اين است كه در سفرهاى زيارتى به ويژه در سفر به عراق، زائران از نوعى انعطاف پذيرى ويژه برخوردار مى شوند؛ به گونه اى كه مطالب حاوى امر به معروف و نهى از منكر را به راحتى مى پذيرند و اين حالت به بركت ذوات مقدّسه اى است كه زائر به زيارت آنها آمده است؛ به عنوان مثال در سفر عتبات وقتى مطلبى را از يك مبلّغ عادى بشنوند مى پذيرند و عمل مى كنند. در حالى كه همين مطلب را بارها در شهر و ديار خودشان از گويندگان مشهور و مطرح، شنيده اند و به آن ترتيب اثر نداده اند. پيدايش چنين حالتى در زائران مسؤوليّت و رسالت مبلّغ كاروان را سنگين تر مى كند. اين شما هستيد كه بايد از اين فرصت گرانبها استفاده كنيد و با بيان شيرين خود ارزش هاى والاى اعتقادى و اخلاقى را در جان و روان همراهان نهادينه سازيد. بسيارى از كسانى كه در ايران نماز شب مى خوانند يا به حضور در مسجد و نماز جماعت اهتمام مى ورزند يا نگاه خود را از حرام برمى گيرند يا دست و زبان خود را كنترل مى كنند يا بانوانى كه به حجاب سخت پايبند هستند، اين ارزش ها را از اين سفرها به يادگار دارند. در سفرى كه با يك روحانى يا مدّاح با سليقه به اين سامان آمده اند، لذّت درك حضور در محضر ائمه را چشيده اند و آن مبلّغ با استفاده از اين آمادگى روحى ارزش هاى ياد شده را براى ايشان تبيين كرده و از آنها خواسته است تا در اين چند روزى كه در كنار معصومان و اولياى الهى هستند، ادب حضور را رعايت كنند و گونه اى باشند كه آنان مى پسندند. در واپسين روزهاى سفر نيز با يادآورى اين كه حيف است اين تقرّب و اتّصالى كه برقرار شده است از بين برود و گوهرهاى معنوى را كه حاصل شده از كف بدهند؛ به زائر پيشنهاد كرده اند كه از خدا و ائمه كمك بخواهند و خود نيز تصميم بگيرند تا اين ارزش ها را به عنوان ارزنده ترين سوغات اين سفر براى هميشه عمر خود به يادگار نگه دارند. ناگفته پيداست كه اگر شما بتوانيد در اين فرصت چند روزه چنين تحوّلى را در دل و جان همسفران پديد آوريد، چه اندوخته عظيمى از ايمان و عمل صالح را براى خودتان و در پرونده عملتان ذخيره كرده ايد كه:

«وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعاً، كسى كه يك نفر را با هدايت خود حيات معنوى بخشد، چنان است كه همه مردم را زندگى بخشيده است.»(1)

ك) دقّت درمرثيه خوانى

شايسته است با مطالعه و مراجعه به متون و منابع معتبر و موثّق، اشعار و مراثى وزين و صحيح را انتخاب كرده و همراه داشته باشيد و به جا و به موقع از آنها بهره گيريد و هرگز مطالبى را كه از صحّت آنها اطمينان حاصل نكرده ايد، به صرف شنيدن از ديگرى بازگو نكنيد. در اين خصوص نيز شايسته است به چند نكته توجّه شود:

1. از ذكرمصيبت و مرثيه در حدّ چاشنى براى غذا استفاده كنيد و به ويژه در ايام عادى هرگز تمام وقت مجلس خود را با ذكر مصيبت پر نكنيد. شخصيّت هايى كه شما به زيارت آنها آمده ايد، مثلًا اميرمؤمنان يا امام حسين (عليهما السلام) و ... فضايل و مناقب فراوان دارند، معجزات دارند، در ابعاد مختلفى از ارزش هاى والا سرآمد بشريتند، در مقاطع گوناگون تاريخ زندگى خود افتخارات بى نظير آفريده اند، اين منصفانه نيست كه فكر و ذهن زائران آنها را فقط به تلخى ها و مصيبت هاى آنان معطوف كنيم. اگر باور داريم كه آنان همواره ما را مى بينند و سخن ما را مى شنوند؛ با چه توجيهى راضى مى شويم كه همه روزه از صبح تا غروب شنونده تلخ ترين خاطرات زندگى خود باشند؛ كه ما مرثيه خوانان و مدّاحان پى در پى به بهانه گرياندن زائران در گوش آن ها نيز زمزمه مى كنيم. درود و رحمت خدا به روان آن منبرى معروف تهرانى(1) باد كه وقتى در حرم حضرت سيدالشهدا (ع) از او خواستند روضه حضرت على اكبر (ع) را بخواند، از ميان جمعيّت برخاست و گفت من به شرطى در اين مجلس، ذكر مصيبت خواهم كرد، كه ابتدا پيرمردان مجلس برخيزند و زير بغل امام حسين (ع) را بگيرند و از اين جا بيرون ببرند. بعد من روضه فرزندش را بخوانم. آخر در حضور پدر كه نمى شود، مصيبت فرزند جوانش را خواند و با همين اشاره لطيف و نمكين چنان مجلس را منقلب كرد كه همگان به شدّت گريستند و مجلس اشباع شد.

2. از به كار بردن الفاظ و عباراتى كه با ادب حضور در محضر معصومين (عليهم السلام) منافات دارد پرهيزكنيد.

3. اشعارى كه حاوى اهانت به خاندان پيامبر است را با توجيه اين كه دل شنونده را بسوزانيد و بگريانيد، نخوانيد؛ به عنوان مثال هرگز حضرت زينب كبرى (سلام الله عليها) قهرمان خروشنده در مقابل يزيد و آن عارف كامل كه فرمود «

ما رَأيتُ الا جَميلًا

» را با عبارتى همچون ستمديده، آواره، بيچاره، كتك خورده و بلاكش توصيف نكنيد.

4. هرگز نگران گريه كردن زائر نباشيد. آن ها در اين سفر چنان عواطف سرشارى دارند، كه غالباً با شنيدن فضايل اهل بيت هم مى گريند. حتّى نگاه به در و ديوار حرم ها و گنبد و ضريح اولياى دين هم اشكشان را جارى مى كند، از اين گذشته بنا بر اين نيست كه همه آنها با هر قيمتى كه شده، حتماً گريه كنند. آن روز كه امام صادق عليه السلام از تباكى (تشبه به گريستن) در كنار بكاء (گريستن) و ابكاء (گرياندن) نام برد، دقيقاً به اين معنا توجّه داشت كه همه مردم در همه شرايط به گريه نمى افتند. از اين رو فرمود:

«وَ مَن تُباكى فَلَه الجَنّة؛

كسى كه خود را شبيه گريه كننده در آورد، بهشت براى او است.»(2)

ل) دقّت در صحيح خواندن متون دعاها و زيارات

معمولًا همه ما تصوّر مى كنيم كه متن دعاها و زيارات را صحيح مى خوانيم. ليكن اگر گاهى موقع خواندن ديگران گوش بدهيم، به سادگى در خواهيم يافت، كه عبارتى را اشتباه مى خوانده ايم. يا دست كم محل هاى وقف و ابتدا را رعايت نمى كرده ايم. چه مانعى دارد كه در اين موارد احتياط كنيم تا از قرائت صحيح عبارت ها مطمئن شويم. ساكنان اين سرزمين ها عرب زبان هستند و خيلى زود متوجّه خطاى ما مى شوند و بدون رودربايستى و در حضور ديگران خطاى ما را به ما گوشزد مى كنند. پس بهتر است بيشتر دقّت كنيم، تا شرمندگى به بار نياوريم.

ب) سعه صدر

امروز كشور عراق، مشكلات فراوانى دارد و زائرانى كه از سطوح مختلف جامعه درقالب كاروان هاى زيارتى به كشور عراق اعزام مى شوند، جامعه اى ناهمگون و ناهماهنگ هستند و سليقه ها و ظرفيّت هاى مختلف دارند لذا هدايت معنوى آن ها كار دشوارى است. عهده دار خدمت معنوى به زائران در اين سرزمين مى بايست از ظرفيّت بالاى روحى برخوردار باشد و با آرامش و تدبير و درايت همچون پدرى مهربان و برادرى دلسوز و آگاه، گره كور تنش ها و ناهنجارى هاى پيش آمده را با سرانگشت تدبير وحكمت بگشايد. در اين كشور بيگانگان حاكميّت دارند. دولت مركزى چندان بر همه امور مسلّط نيست. كارها گاهى تقسيمات منطقى و عادلانه اى ندارد. بسيارى از شهروندان عراقى به خاطر مشكلات، تعادل روانى مناسبى ندارند. بنا بر اين شما هستيد، كه بايد با برخوردارى از سعه صدر به گونه اى روابط همراهان را روان و تسهيل كنيد كه زمينه اى براى كشمكش و ناراحتى به وجود نيايد.

و) حفظ شأن و جايگاه مبلّغ دينى

روحانى يا مدّاح، شأن والايى دارند. به همان اندازه كه دين و مقدّسات دينى احترام دارند، مبلّغان آن هم محترم اند و بايد حافظ اين شأن و مدافع آن باشيد.

انجام برخى كارها ممكن است براى افراد عادى مشكلى نداشته باشد ولى همان اعمال، چه بسا براى شما مكروه يا حرام باشد؛ چون مردم از شما انتظار ويژه اى دارند؛ انتظارى كه از افراد ديگر ندارند؛ مثلًا كشيدن سيگار در عراق رواج دارد ولى شما از كشورى آمده ايد كه سى سال است؛ در آن، ضدّ دخانيات تبليغ مى شود؛ به صرف اين كه مردم عراق غالباً سيگار مى كشند، شما نبايد به اين كار مبادرت كنيد. چون اگر زائران، شما را در اين حال ببينند، نسبت به شما احساس ناخوشايندى پيدا مى كنند وشخصيّت و وجاهت شما در نظر آنان مخدوش و بى اعتبار مى شود.

همچنين راهنمايى زائران براى خريد از فروشنده خاصّى كه جنس بهتر يا ارزان تر مى فروشد به خودى خود كار ناپسندى نيست ولى شما هرگز نبايد به اين قبيل كارها مبادرت كنيد؛ زيرا به خاطر چند تومان صرفه مادّى براى زائران حيثيّت شما زير سؤال مى رود و متهم مى شويد.

از ديگر امورى كه بايد رعايت شود آراستگى ظاهر و پوشيدن لباس كامل و معمولى است. گاهى يك مدّاح با صورت تراشيده يا لباس هاى جلف و سبك و تنگ مثلًا با شلوار لى يا كاپشن كوتاه در ملأ عام ظاهر مى شود يا يك روحانى به بهانه اين كه هوا گرم است، بدون عمامه يا عبا و قبا به خيابان و حرم و ... مى رود چنين امورى از جاذبه شما در دل آنها مى كاهد.

امام صادق عليه السلام به يكى از بستگانش فرمود:

«انَّ الحسنَ مِن كُلِّ احَدٍ حَسَنٌ وَ انَّهُ مِنكَ احسَنٌ لِمَكانِكَ مِنّا وَ انَّ القَبيحَ مِن كُلِّ احَدٍ قَبيحٌ وَ هُوَ مِنكَ اقبَحٌ لِمَكانِكَ مِنّا؛

كار خوب از هركس سر بزند خوب است؛ ولى از تو خوب تر است؛ چون تو وابسته به ما هستى و كار بد هم از هر كس صادر شود بد است و از تو بد تر است؛ چون تو وابسته به ما هستى.»(1)

كروكى اماكن زيارتى

نقشه حرم مطهر اباعبدالله الحسين (ع) و آثار آن

1- مرقد و مزار على اكبر (ع)

2- محل دفن شهداى بنى هاشم

3- ساير شهداى كربلا

4- گودال قتلگاه

5- مزار حبيب بن مظاهر

6- مزار ابراهيم مجاب

7- مزار شريف مرتضى و سيد رضى و پدرشان ابواحمد حسين

8- محل قبلى تكيه بكتاشيه

9- محل دفن شيخ محمدباقر وحيد بهبهانى، سيد على طباطبايى، آل عصفور، سيد كاظم رشتى، آل كمونه حسينى، كليددار

10- محل دفن پادشاهان قاجار، مظفرالدين شاه، محمدعلى شاه، احمدشاه و محمد حسن ميرزا، ظل السلطان و نيز سلطان حمزه ميرزا از سلاطين صفوى

11- محل دفن ميرزا تقى خان اميركبير

12- باب ابراهيم مجاب

13- باب الكرامه

14- باب على اكبر (ع)

15- باب حبيب بن مظاهر

16- قبر ميرزا محمدتقى شيرازى

17- قبر ابن فهد حلى

18- مكان قبر فضولى بغدادى

19- مقبره خاندان مجتهد قزوينى

20- محل دفن خاندان بحرانى و زينى حسنى

21- محل دفن خاندان برغانى

22- محل دفن پادشاهان آل بويه