- البته مثل همه ي مادران - دوست مي داشت و رعايت آنها را مي كرد. پدرم عالِم ديني و ملّاي بزرگي بود. برخلاف مادرم كه خيلي گيرا و حرّاف و خوش برخورد بود، پدرم مردي ساكت، آرام و كم حرف مي نمود؛ كه اين تأثيرات دوران طولاني طلبگي و تنهايي در گوشه ي حجره بود. البته پدرم تُرك زبان بود - ما اصلاً تبريزي هستيم؛ يعني پدرم اهل خامنه ي تبريز است - و مادرم فارس زبان. ما به اين ترتيب از بچگي، هم با زبان فارسي و هم با زبان تركي آشنا شديم و محيط خانه محيط خوبي بود. البته محيط شلوغي بود؛ منزل ما هم منزل كوچكي بود. شرايط زندگي، شرايط باز و راحتي نبود و طبعاً اينها در وضع كار ما اثر مي گذاشت. 5

چيزي كه حتماً مي دانم براي شما جالب است، اين است كه من همان وقت، معمّم بودم؛ يعني در بين سنين ده و سيزده سالگي - كه ايشان سؤال كردند - من عمامه به سرم و قبا به تنم بود! قبل از آن هم همين طور. از اوايلي كه به مدرسه رفتم، با قبا رفتم؛ منتها تابستانها با سرِ برهنه مي رفتم، زمستان كه مي شد، مادرم عمامه به سرم مي پيچيد.

مادرم خودش دختر روحاني بود و برادران روحاني هم داشت، لذا عمامه پيچيدن را خوب بلد بود؛ سرِ ما عمامه مي پيچيد و به مدرسه مي رفتيم. البته اسباب زحمت بود كه جلوِ بچه ها، يكي با قباي بلند و لباس نوع ديگر باشد. طبعاً مقداري حالت انگشت نمايي و اينها بود؛ اما ما با بازي و رفاقت و شيطنت و اين طور چيزها جبران مي كرديم و نمي گذاشتيم كه در اين زمينه ها خيلي

سخت بگذرد. 6

دورانهاي كلاس اوّل و دوم و سوم را كه اصلاً يادم نيست و الان هيچ نمي توانم قضاوتي بكنم كه به چه درسهايي علاقه داشتم؛ ليكن در اواخر دوره ي دبستان - يعني كلاس پنجم و ششم - به رياضي و جغرافيا علاقه داشتم. خيلي به تاريخ علاقه داشتم، به هندسه هم - بخصوص - علاقه داشتم. البته در درسهاي ديني هم خيلي خوب بودم؛ قرآن را با صداي بلند مي خواندم - قرآن خوانِ مدرسه بودم - يك كتاب ديني را آن وقت به ما درس مي دادند - به نام تعليمات ديني - براي آن وقتها كتاب خيلي خوبي بود؛ من تكّه هايي از آن كتاب را كه فصل، فصل بود، حفظ مي كردم. 7

به هرحال، گاهي انسان به فكر آينده مي افتد؛ اما من از اين كه چه زماني به فكر آينده افتادم، هيچ يادم نيست. اين كه در آينده ي زندگي خودم، بنا بود چه شغلي را انتخاب كنم، از اوّل براي خود من و براي خانواده ام معلوم بود. همه مي دانستند كه من بناست طلبه و روحاني شوم. اين چيزي بود كه پدرم مي خواست و مادرم به شدّت دوست مي داشت. خود من هم علاقه مند بودم؛ يعني هيچ بي علاقه به اين مسأله نبودم. اما اين كه لباس ما را از اوّل، اين لباس قرار دادند، به اين نيّت نبود؛ به خاطر اين بود كه پدرم با هر كاري كه رضاخان پهلوي كرده بود، مخالف بود - از جمله، اتّحاد شكل از لحاظ لباس - و دوست نمي داشت همان لباسي را كه رضاخان به زور مي گويد، بپوشيم. مي دانيد كه رضاخان، لباس فعلي مردم را كه آن زمان لباس فرنگي بود و از اروپا آمده

بود، به زور بر مردم تحميل كرد. ايرانيها لباس خاصي داشتند و همان لباس را مي پوشيدند. او اجبار كرد كه بايستي اين طور لباس بپوشيد؛ اين كلاه را سرتان بگذاريد! پدرم اين را دوست نمي داشت، از اين جهت بود كه لباس ما را همان لباس معمولي خودش كه لباس طلبگي بود، قرار داده بود؛ اما نيّت طلبه شدن و روحاني شدن من در ذهنشان بود. هم پدرم مي خواست، هم مادرم مي خواست، خود من هم مي خواستم. من دوست مي داشتم و از كلاس پنجم دبستان، عملاً درس طلبگي را در داخل مدرسه شروع كردم.

گفت و شنود با جمعي از نوجوانان و جوانان 76/11/14

بهمن 1376

حاكم بود.

اين هم بود كه آن وقت من و امثال من كه در زمينه ي مسائل مبارزه، به طور جدّي و عميق فكر مي كرديم، همّتمان را بر اين گذاشتيم كه تا آن جايي كه مي توانيم، جوانان را از دايره ي نفوذ فرهنگي رژيم بيرون بكشيم. من خودم مثلاً مسجد مي رفتم، درس تفسير مي گفتم، سخنرانيِ بعد از نماز مي كردم، گاهي به شهرستان ها مي رفتم سخنراني مي كردم. نقطه ي اصلي توجّه من اين بود كه جوانان را از كمند فرهنگي رژيم بيرون بكشم. خود من آن وقت ها اين را به «تور نامريي» تعبير مي كردم. مي گفتم يك تور نامريي وجود دارد كه همه را به سمتي مي كشد! من مي خواهم اين تور نامريي را تا آن جا كه بشود، پاره كنم و هر مقدار كه مي توانم، جوانان را از كمند و دام اين تور بيرون بكشم. هر كس از آن كمند فكري خارج مي شد- كه خصوصيّتش هم اين بود كه اوّلاً به تديّن و ثانياً به تفكرات امام گرايش پيدا مي كرد- يك نوع مصونيتي مي يافت. آن روز اين گونه بود. همان نسل هم، بعدها پايه هاي اصلي انقلاب شدند. الان هم كه من در همين زمان به جامعه ي خودمان نگاه مي كنم، خيلي از افراد آن نسل را- چه كساني كه با من مرتبط بودند، چه كساني كه حتّي مرتبط نبودند- مي توانم شناسايي كنم.

گفت و شنود در ديدار جمعي از جوانان به مناسبت هفته ي جوان 07/02/1377

بودند، اصلا نمي توانستيم برويم. براي مثال من در دوره ي جواني، امكان اين كه بتوانند از اين مركز عمومي تفريحي استفاده كنند، وجود نداشت؛ بخاطر اين كه اين مراكز، مراكز خوبي نبود، غالباً مراكز آلوده اي بود. دستگاه هاي آن وقت هم مقداري سعي داشتند كه مراكز عمومي را آلوده ي به شهوات و فساد بكنند؛ اين كار تعمّداً و با برنامه ريزي انجام مي شد. آن وقت ها اين را حدس مي زديم، بعدها كه قراين و اطلاعات بيشتري پيدا كرديم، معلوم شد كه واقعاً همين طور بوده است؛ يعني با برنامه ريزي، محيط هاي عمومي را فاسد مي كردند! لذا ماها نمي توانستيم برويم. بنابراين تفريح هاي آن وقتِ ماها از اين قبيل نبود. تفريح من در محيط طلبگي خودم در دوران جواني، حضور در جمع طلبه ها بود. به مدرسه ي خودمان – مدرسه اي داشتيم، مدرسه ي نوّاب – مي رفتيم؛ جوّ طلبه ها براي ما جوّ شيريني بود. طلبه ها دور هم جمع مي شدند، صحبت و گفتگو و تبادل اطلاعات مي كردند و حرف مي زدند. محيط مدرسه براي خود طلبه ها مثل يك باشگاه محسوب مي شد؛ در وقت بي كاري آن جا دور هم جمع مي شدند. علاوه بر اين، در مشهد، مسجد گوهرشاد هم مجمع خيلي خوبي بود. آن جا هم افراد متديّن، طلّاب، روحانيون و علما مي آمدند، مي نشستند و با هم بحث علمي مي كردند؛ بعضي هم صحبت هاي دوستانه مي كردند. تفريح هاي ما اين ها بود. البته من از آن وقت، ورزش مي كردم؛ الان هم ورزش مي كنم. مت?سفانه مي بينم جوان هاي ما در ورزش، سستي مي كنند؛ كه اين خيلي خطاست. آن وقت ما كوه مي رفتيم، پياده روي هاي طولاني مي كرديم. من با دوستان خودم، چندبار از كوه هاي اطراف مشهد، همين طور كوه به كوه، روستا به روستا، چند شبانه روز حركت

كرديم و راه رفتيم. از اين گونه ورزش ها داشتيم. البته اين ها تفريح هاي سرگرم كننده اي بود كه خارج از محيط شهر محسوب مي شد. حالا كه در تهران، اين دامنه ي زيباي البرز و ارتفاعات به اين قشنگي و خوب هست؛ من خودم هفته اي چندبار به اين ارتفاعات مي روم. مت?سفانه مي بينم نسبت به جمعيت تهران، كساني كه به اين جا مي آيند و از اين محيط بسيار خوب . پاك استفاده مي كنند، خيلي كم است! ت?سف مي خورم كه چرا اين جوان هاي ما از اين محيط طبيعي و زيبا استفاده نمي كنند! اگر آن وقت در مشهد ما يك چنين كوه هاي نزديكي وجود داشت- چون آن وقت در مشهد، كوه هاي به اين خوبي و به اين نزديكي وجود نداشتيم – ماها بيشتر هم استفاده مي كرديم.

گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان، 14 بهمن 1376

شده در داستان ها در قصّه هاي قديمي، ما پيش او درس مي خوانديم. من كوچك ترين فرد مكتب آن بودم – شايد آن وقت، حدود پنج سالم بودم- و چون هم خيلي كوچك بودم و هم سيّد و پسر عالم بودم، اين آقاي ملّا مكتبي، صبح ها مرا كنار دستش مي نشاند و پول كمي، مثلا اسكناس پنج قراني – آن وقت ها اسكناس پنج ريالي بود. اسكناس يك ريالي و دو ريالي شما نديده ايد- يا دو توماني از جيب خود بيرون مي آورد، به من مي داد و مي گفت: تو اين ها را به قرآن بمال كه بركت پيدا كند.

گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان، 14 بهمن 1376

كلاس اول بوديم و روز پر شور و پر شوقي بود و خاطره ي بدي از آن روز ندارم. گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان، 14 بهمن 1376

تيره، تاريك، بد و ناخوشايند بود! پدرم، من و برادر بزرگم را با هم وارد اتاق بزرگي كرد كه به نظر من – آن وقت – خيلي بزرگ بود. البته شايد آن موقع به قدر نصف اين اتاق، يا مقداري بيشتر از اين اتاق بود؛ اما به چشمِ كودكيِ آن روز من، جاي خيلي بزرگي مي آمد. و چون پنجره هايش شيشه نداشت و از اين كاغذهاي مومي داشت، تاريك و بد بود. مدتي هم آن جا بوديم. ليكن روز اوّل كه ما را دبستان بردند، روز خوبي بود؛ روز شلوغي بود. بچه ها بازي مي كردند، ما هم بازي مي كرديم. اتاق ما كلاس بزرگي بود – باز به چشم آن وقت كودكيِ آن موقع من – و عده ي بچه هاي كلاس اول زياد بود. حالا كه فكر مي كنم، شايد سي نفر چهل نفر، از بچه هاي كلاس اول بوديم و روز پر شور و پر شوقي بود و خاطره ي بدي از آن روز ندارم. در مورد معلمين اول ما، بله يادم است كه مدير دبستان ما آقاي « تدّين» بود؛ تا چند سال پيش زنده بود. من در زمان رياست جمهوريم ارتباطات زيادي با او داشتم. مشهد كه مي رفتم، ديدن ما مي آمد. پيرمرد شده بود و با هم تماس داشتيم. يك معلم ديگر داشتيم كه اسمش آقاي روحاني بود؛ الان يادم است، نمي دانم كجاست. عده اي از معلمين را يادم است؛ بله، تا كلاس ششم _ دوره ي دبستان _ خيلي از معلمين را دورادور مي شناختم. البته متاسفانه الان هيچ كدام را نمي دانم كجا هستند. اصلاً زنده اند، نيستند و چه مي كنند؛ ليكن بعد از دوره ي مدرسه هم با بعضي از آن ها ارتباط و

آشنايي داشتم. البته اين مدرسه ي ما يك مدرسه ي به اصطلاح غيردولتي بود، بعلاوه مدرسه ي ديني بود كه معلّمين و مديرانش از افراد بسيار متديّن انتخاب شده بودند، و با برنامه هاي اندكي ديني تر از معمولِ مدارس آن روز، اداره مي شد؛ چون آن مدرسه ها اصلاً برنامه ي ديني درستي نداشت و كسي توجهي و اعتنايي به آن نمي كرد. چشم من ضعيف بود، هيچ كس هم نمي دانست، خودم هم نمي دانستم؛ فقط مي فهميدم كه چيزهايي را درست نمي بينم. بعدها چندين سال گذشت و من خودم فهميدم چشم هايم ضعيف است؛ پدرم و مادرم فهميدند و برايم عينك تهيه كردند. آن وقت، وقتي كه عينكي شدم، گمان كنم حدود سيزده سالم بود؛ ليكن در اين دوره ي اول مدرسه و اين ها اين نقصِ كار من بود. قيافه ي معلم را از دور نمي ديدم. تخته ي سياه را كه از روي آن مي نوشتند، اصلاً نمي ديدم، و اين مشكلات زيادي را در كار تحصيل من به وجود مي آورد. حالا بچه ها خوشبختانه بچه ها در كودكي، فوراً شناسايي مي شوند و اگر چشم شان ضعيف است، برايشان عينك مي گيرند و رسيدگي مي كنند. آن وقت اصلاً اين چيزها در مدرسه معمول نبود.

گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان، 14 بهمن 1376

هم قرآن را شيرين و قشنگ مي خواند. ماها دورش جمع مي شديم و براي ما به مناسبت، آيه هايي كه در مورد زندگي پيامبران هست، مي گفت. من خودم اولين بار، زندگي حضرت موسي، زندگي حضرت ابراهيم و بعضي پيامبران را ديگر را از مادرم – به اين مناسبت – شنيدم. قرآن كه مي خواند به اين جا كه مي رسيد، بنا مي كرد به شرح دادن. بعضي از شعرهاي حافظ را كه الان هنوز يادم است _ بعد از نزديك به سنين شصت سالگي _ از شعرهايي است كه آن وقت از مادرم شنيدم؛ از جمله اين يك بيت يادم است: سحر چون خسرو خاور عَلَم در كوهساران زد

به دست مرحمت يارم در اميدواران زد *** دوش ديدم كه ملائك در ميخانه زدند

گِل آدم بسرشتند و به پيمانه زدند غرض، خانمي بود خيلي مهربان، خيلي فهميده و فرزندانش را هم _ البته مثل همه ي مادران _ دوست مي داشت و رعايت آن ها را مي كرد. پدرم عالمِ ديني بود و ملاي بزرگي بود. برخلاف مادرم كه خيلي گيرا و حراف و خوش برخورد بود، پدرم مرد ساكت و كم حرف بود، كه اين تاثيرات دوران طولاني طلبگي و تنهايي در گوشه ي حجره بود. البته پدرم ترك زبان بود. ما اصلا تبريزي هستيم؛ يعني پدرم اهل تبريز و خامنه است. مادرم فارس زبان بود؛ و ما به اين ترتيب از بچگي، هم با زبان فارسي، هم با زبان تكي آشنا شديم و محيط شلوغي بود، منزل ما هم منزل كوچكي بود. شرايط زندگي، شرايط باز و راحتي نبود. گفت و شنود رهبر معظم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان، 14 بهمن 1376

آن را تعميري بكنيم. حتي هنگامي كه يكي از همسايه هاي ما در اين جا ساختمان بلندي ايجاد كرده بود كه بر اين حياط مشرف بود و مادر ما هم نمي توانست ديگر بدون چادر در حياط راه برود، بعضي از دوستان گفتند خوب است شما بگوييد اين كار را نكنند؛ ما پيغام داديم، ديديم كه گوش نكردند! ما راه قانوني هم نداشتيم؛ يعني آن قدر داعي و انگيزه پيدا نشد كه به آن همسايه فشار بياورند كه خانه ات را مثلاً يك متر كوتاه تر درست كن. اين از آن چيزهايي است كه در يك نظام و در يك كشور، براي همه ماي? خشنودي و دلگرمي است. مقامات دنيوي و امكانات مادي موجب نمي شود كه اشخاص وضع شخصي خودشان را با وضع عمومي اشتباه بگيرند و فكر كنند كه بايد در رفاه بيشتري زندگي كنند.

بيانات در بازديد از منزل پدري در مشهد به تاريخ هفدهم مرداد 1374

جمعه ي تبريز، سال 51 اين جا آمده بود؛ رو كرد به ما و گفت من چهل سال قبل با پدرم از تبريز به مشهد آمدم و براي ديدن آقا سري به ايشان زديم. آقا در چهل سال پيش همان جايي نشسته بود كه الان نشسته، و من همان جايي نشسته ام كه پدرم نشسته بود، و اين اتاق و اين خانه كمترين تغييري نكرده است. يك نسل عوض شده بود، اما ايشان مثل همان چهل سال پيش بود. وقتي اخوي -حسن آقا- مي خواست داماد شود، چون جايي نداشتيم، آن اتاق را خراب كردند و از آن، دو اتاق كوچكتر ساختند. زيرزمين پايين يك در داشت. در آن جا حمامي درست كردند و خانه شد حمام دار. البته آن موقع، ديگر ماها نبوديم. آن وقت جاي ميهمان ها در اتاق بزرگ بود.

16/01/1371

خانه ي پدري

منزل پدري من كه در آن متولد شده ام _ تا چهار_ پنج سالگي من _ يك خانه 60-70 متري در محّله فقير نشين مشهد بود كه فقط يك اتاق و يك زير زمين تاريك و خفه اي داشت. هنگامي كه براي پدرم ميهمان مي آمد (و معمولاً پدر بنا بر اين كه روحاني و محل مراجعه مردم بود، ميهمان داشت) همه ما بايد به زير زمين مي رفتيم تا مهمان برود. بعد عدّه اي كه به پدر ارادتي داشتند، زمين كوچكي را كنار اين منزل خريده به آن اضافه كردند و ما داراي سه اتاق شديم

كه به همه مردم داده مي شود - گوشت ديگري از بازار نخريده ام! مصرف سوخت خانه معظم له نيز همان سهميه كوپني بود. اگر گوشت گرمي هم مصرفي مي كردند، گوشتي بود كه افراد به عنوان نذر و قرباني براي آقا مي بردند.

امروز هم زندگي ايشان، مثل زندگي مردم محروم و مستضعف است؛ زندگي بسيار ساده اي است. اين حقايق را بايد نوشت و در تاريخ ثبت كرد.

آيةاللَّه مصباح يزدي . پرتوي از خورشيد، ص 51.

مي كنند و نه از وجوهاتي كه از اطراف و اكناف خدمت ايشان مي آيد، براي زندگي شخصي خود استفاده مي كنند. زندگي ايشان از طريق هدايا و نذوراتي است كه علاقه مندان و ارادتمندان به معظم له تقديم مي كنند.

فرزندان آقا هم همين طور زندگي مي كنند و همين سادگي و ساده زيستي را دارند.

حجةالاسلام و المسلمين محمدي گلپايگاني . پرتوي از خورشيد، ص 56.

طاغوت - در قبل از انقلاب - چه جاه و جلال و تجمل واسراف و تبذيري وجوداشت، و امروز رئيس جمهور چه ساده زندگي مي كند!

زندگي آيةاللَّه خامنه اي هنوز هم همين طور است. روش ايشان در زندگي عوض نشده است. اگر معظم له مردم را به صرفه جويي دعوت مي كنند، خودشان قبل از مردم به صرفه جويي عمل مي نمايند.

دكتر غلامعلي حداد عادل . پرتوي از خورشيد، ص 57.

مقرهاي نظامي در شوش رفتند. از آن جا بازديد كردند و سپس به سمت اهواز حركت نمودند.

عكس آن بازديد، هنوز هم موجود است. امروز نيز ايشان همان روحيه را دارند، مثل همه بسيجي ها!

آقاي سيد علي علم الهدي . پرتوي از خورشيد، ص 61.

شب هايي كه جمكران، ميزبان آقا بوده است و مردم شاهد عبادت رهبر فرزانه خود بوده اند و چه ايامي كه مقام معظم رهبري در عشق امام علي بن موسي الرضاعليه السلام سوخته اند و مريدان در حسرت حال مرادشان، از خداوند بزرگ درخواست چنين حضوري كرده اند.

آية اللَّه مصباح يزدي . پرتوي از خورشيد، ص 69.

ايشان براي همه ما درس و الگوست.

حجةالاسلام و المسلمين موسوي كاشاني . پرتوي از خورشيد، ص 70.

ص 73.

بودند؟

گفت: اين روزها آقا به قم تشريف آورده اند. من ماجراي زندگيم را طي نامه اي، خدمت ايشان توضيح دادم. نامه من به دفتر معظم له سپرده شد. نامه افراد اوراژانسي در اولويت قرار گرفت و من نيز چون چنين وضعي داشتم. مورد لطف قرار گرفتم!

اين برخورد براي من خيلي شيرين بود. انسان با اين رفتارها به ياد اولياي الهي مي افتد.

دكتر وحيدي . پرتوي از خورشيد، ص 119.

نمي خواستم؛ اما وقتي تكليف شد، »خذها بقوُة«. اميدوارم بتوانم همين بار سنگين را به مقصد برسانم.

من دوست ندارم كساني كه منسوب به ما هستند، در اين مسير گامي بردارند!

بعدها كه شرايط به گونه اي ديگر شد و اصرارها فراوان شد، مقام معظم رهبري پذيرفتند كه مرجعيت شيعيان خارج از كشور را بپذيرند؛ ولي در رابطه با داخل فرمودند: مراجع بزرگوار ديگري هستند. اين برخورد، برگرفته از روحيه بلند آيةاللَّه خامنه اي است. روحيه بلند اعراض از دنيا، از خصايص انسان هاي والاست.

حجةالاسلام و المسلمين سيداحمد خاتمي . پرتوي از خورشيد، ص 163.

خورشيد، ص 28.

كه هنوز هم امريكاييها جوابي نداده اند و آن پولها را به ملت ايران برنگردانده اند. بيانات در جلسه ي پرسش و پاسخ دانشجويان دانشگاه صنعتي اميركبير

22/12/1379

نبوسند، يا تواضعشان نكنند؛ نه، اصلاً خودشان را بالاتر از اين مي دانستند كه به فكر آن دستگاه هاي جاهل و دور از معرفت بيفتند. زندگي پولي و مادي را اصلاً كم ارزش تر از اين مي دانستند كه خودشان را به آن آلوده كنند.

بيانات ديدار روساي دانشگاههاي علوم پزشكي در اول آبان 1369

شده بود، اشاره مي كردم، اين شعر- كه ظاهراً متعلق به ميرزا حبيب است- به زبانم آمد:

زين علم كه رسمي است پي بحث و جدل نيز افزون ز تو چندين ورق باطله داريم

بعد گفتم اگر نوشته هاي علمي و نوشته هاي فقه و اصولي ام را به سر هر كدامتان بزنم، سرتان مي شكند؛ اين قدر زياد است!

ديدار با جمعي از هنرمندان 4/9/1370

هم جوان بود؛ البته سنش بيشتر از آقاي آقامحمدي بود. ايشان معلم ساده اي بود در همدان. منتظر من بودند. معلوم شد شب، محل پذيرايي ما، خانه ي آقاي اكرمي است. فرداي آن روز بنده را به مسجد كوچكي بردند كه حدود بيست، سي نفر جوان در آن جا حضور داشتند و همه دانش آموز. وقتي اين جوان عزيز دانش آموز اين جا صحبت مي كردند، من به ياد آن جلسه افتادم و آن صحنه جلوي چشمم مجسم شد. آن ها در سنين ايشان بودند. صندلي گذاشته بودند و من رفتم بحث گرم گيراي جذابي براي آن ها انجام دادم. يك ساعت و خرده اي برايشان صحبت كردم. وقتي پا شدم بروم، اين جوان ها من را رها نمي كردند؛ مي گفتند بايد باز هم بنشينيم حرف بزنيم.

چون در شبستان نماز جماعت برگزار مي شد و بنا بود امام جماعت بيايد، اين ها با دستپاچگي ميز و نيمكت ها را جمع كردند و بنده را به اتاقك بالاي شبستان بردند. من ديگر زمان نمي شناختم؛ شروع كردم با اين جوان ها مبالغي صحبت كردن. اين اول آشنايي من با همدان است. چند نفر از آن جوان ها را كه من مي شناسم، امروز جزو برجستگان و فعالان كشور عزيز ما و نظام جمهوري اسلامي هستند. البته همدان آن روز به قدر امروز جوان نداشت. عده اي كه من آن روز با آن ها ديدار كردم، يك هزارم جمعيت جوان امروز همدان نمي شدند. هزاران جوان در خيابان ها حركت مي كردند بي هدف؛ درس مي خواندند بي هدف؛ فعاليت مي كردند بي هدف؛ دچار روزمرگي مطلق بودند. تازه همدان دارالمؤمنين بود. در ساير شهرها، مجموعه ي جوان ها به طور مطلق- به جز استثناءهايي- درگير بي تفاوتي و بي هدفي و عدم درك چشم انداز آينده بودند؛ مثل ماشيني كه ماده ي خامي را

در آن مي ريزند و محصولي از آن طرف بيرون مي آيد.

ديدار با جوانان، اساتيد، معلمان و دانشجويان دانشگاه هاي استان همدان 17/04/1383

كه او را بازگردانده بودند، پيدا مي كنند كه در يكي از صفحات آن با خط بدي يك بيت شعر غلطِ عوامانه نوشته شده بود:

جمله بگوييد از برنا و پير لعنت اللَّه رضا شاه كبير

او نه شعار داده بود، نه اين شعر را چاپ كرده بود، نه جايي آن را نقل كرده بود؛ فقط در تقويم جيبي اش اين شعر عوامانه را نوشته بود. به همين جرم، او را شش ماه به زندان محكوم كردند!

سخنراني در ديدار دانشجويان و اساتيد دانشگاه هاي استان كرمان 19/02/1384

جلسات و تعيين سخنران ها و مدرسيني براي اين جلسات بود. يكي، دو تا از اين جلسات را خودش تدريس مي كرد، يكي، دو تايش را من تدريس مي كردم - كه ايشان به من محول كرده بود - بعضي اش را هم بعضي از برادران ديگرمان مثل آقاي هاشمي رفسنجاني و بعضي ديگر اداره مي كردند و تدريس مي كردند. اين كار مشترك ما بود كه آن جا شروع شد و همين طور كار مشترك ما ادامه پيدا كرد تا سال هاي 48، 49 كه گفتم آن مسأله ي جهان بيني پيش آمد و از آن جا ارتباط ما نزديكتر و ارتباطات كاريمان بسيار بيشتر شد. خاطرات زيادي من در اين دوران از شهيد باهنر دارم كه يكي از اين خاطرات، خاطرات زندان سال 1342 ايشان است، كه آن سال من هم زندان بودم در قزل قلعه و بلافاصله بعد از من يا اندكي با دوران زنداني من مشترك دوران زنداني ايشان بود، مدتي زندان بودند، آزاد شدند و باز بعد از چند سال مجدداً ايشان زندان افتادند. يادم است در سال 1344 من از مشهد آمده بودم تهران، پرونده اي در مشهد داشتم كه من را تعقيب مي كردند، به خاطر آن مجبور بودم برنگردم مشهد و تهران بمانم. در همين حيني كه تهران آزادانه مي گشتم و فكر مي كردم كه مسأله اي براي من اين جا وجود ندارد، بوسيله ي آقاي هاشمي رفسنجاني اطلاع پيدا كردم كه به مناسبت پرونده ي ديگري در او من و آقاي هاشمي و نُه نفر ديگر از برادرانمان، از روحانيون قم تحت تعقيب هستيم. يك روز عصري - اين خاطره را فراموش نمي كنم، خاطره ي جالبي است. - يك روز عصري من توي خيابان انقلاب كنوني

مي رفتم، آقاي هاشمي رسيد به من گفت من توي اتوبوس بودم تو را ديدم و فوراً در اولين ايستگاه پياده شدم. گفت: آمدم به تو بگويم كه تو آزادانه داري راه مي روي ولي تحت تعقيب هستي.

قرار ملاقاتي گذاشتيم با دآقاي هاشمي و دوستان. قرارمان كجا بود؟ قراري كه آقاي هاشمي با آنها گذاشته بود - چون جا كه نداشتيم در تهران - اتاق انتظار دكتر واعظي در انتهاي كوچه ي روحي. دكتر واعظي از دوستان آقاي منتظري بود، مرد مؤمني بود، علاقه مند به مبارزين بود و ما مي دانستيم كه توي اتاق انتظار او اگر برويم بفهمد ما را بيرون نخواهد كرد. اما خب شما ببينيد اتاق انتظار يك طبيب چقدر جاي ناامني است براي ملاقات، اما از بس جا نداشتيم در تهران مجبور شده بوديم كه برويم آن جا. رفتيم توي اتاق انتظار آقاي دكتر واعظي به عنوان مريض هايي كه آمدند آن جا منتظر وقت و نوبت هستند نشستيم كه حرف هاي مان را بزنيم، بعد ديديم يك زن آن جا نشسته، يك مرد آن جا نشسته و نمي شود اين جا صحبت كرد. مانديم متحير چه بكنيم، يك دفعه يكي از دوستان گفت برويم خانه ي آقاي باهنر. آقاي باهنر آن وقت كوچه ي شترداران آن جا ميدان شاه سابق كه اسمش امروز ميدان قيام است. آن جا خانه اش بود و نزديك بود به آن محلي كه ما قرار داشتيم. گفتيم برويم خانه ي آقاي باهنر و همه خوشحال رفتيم طرف منزل ايشان، ايشان دو تا اطاق در يك منزلي طبقه ي بالا اجاره كرده بود. خوشبختانه خانم ايشان هم خانه نبود و ما توانستيم خود ايشان را هم از خانه بيرون كنيم و بنشينيم حرف هاي مان را

بزنيم و خاطره ي چهره ي نجيب اين دوست قديمي و عزيز ما - كه مي ديد ما در حضور او داريم يك كاري، يك حرفي مي خواهيم بزنيم كه او مي خواهيم نباشد و مطلقاً نگران و ناراحت نمي شد، چون مي فهميد مسأله ي مهمي است - از يادم نمي رود. خيلي صريح به ايشان گفتيم كه ما يك صحبتي داريم مي خواهيم شما نباشيد، آن هم با خوش رويي به نظرم چايي و ميوه و اينها براي ما فراهم كرد و خودش هم از خانه گذاشت رفت بيرون كه ما حرفهايمان را آن جا بزنيم. مصاحبه ي مطبوعاتي پيرامون هشت شهريور 26/05/1361

طول زمان، بكلي مغفولٌ عنه بود؛ زاهدان هم همين طور. براي شتر سواري و استفاده از شرابِ چند ده ساله به بيرجند مي رفتند و براي اين كه در آن جا عياشي كنند، بيرجند فرودگاه داشت؛ اما چون در اين جا وسيله ي عياشي فراهم نبود، به بلوچستان نمي آمدند. يعني هر نقطه يي در كشور -چه بلوچستان، چه هر نقطه ي ديگر- كه محروميت داشت، مغفولٌ عنه بود. مازندران خوب بود، براي اين كه بروند آن جا استفاده كنند. رژيم گذشته اين طوري بود. يك چيز جالبي به شما بگويم: در مازندران، پنج فرودگاه هست كه از زمان رژيم گذشته مانده است! پنج فرودگاه در يك استان كه همه اش هم براي رژيم گذشته و آن شخص طاغوت يا نزديكان او بوده است. فرودگاه رامسر براي استفاده از هتل رامسر كه مي دانيد براي چه كساني بوده است؛ فرودگاه نوشهر براي گردشگاه هر ساله ي طاغوت كه برود آن جا و دو ماه استراحت كند؛ فرودگاهي براي يك اردوگاه نظامي كه نظاميان وابسته به آنها -كه از يك نيروي بخصوصي بودند و نمي خواهم اسم بياورم- آن جا بروند و خوش بگذرانند؛ فرودگاه دشت ناز نزديك ساري -كه امروز فرودگاه رسمي مازندران است و مردم از آن استفاده مي كنند و در گذشته براي الواط و اوباش اولاد رضاخان بوده است- كه هزاران هكتار از زمينهاي حاصلخيز را تصرف و يك فرودگاه هم وسطش درست كرده بودند؛ و يك فرودگاه هم در املاك نوكران خودشان در حدود مينودشت. پنج فرودگاه براي دستگاههاي وابسته ي به حكومت يا نزديك به آنها؛ اما مردم، اساتيد، مستحقان و بيماران علاج ناپذير مازندران مطلقاً نه از فرودگاه، نه از هواپيما و نه از هيچ تسهيلات ديگري برخوردار نبودند. آنها هر سال چند

بار به مازندران مي رفتند؛ اما به مثل زاهدان در تمام عمر حكومتشان يك بار هم سر نمي زدند؛ اين مي شود غبار فراموشي.

بيانات در ديدار نخبگان استان سيستان و بلوچستان 05/12/81

شده است. در واقع پايه گذار اصلي اين جنبش، سه چهار نفرِ معدود بودند كه مؤثرترين آنها مرحوم احمد سوكارنو بود. بد نيست خاطره يي را هم در اين جا بگويم. سال 1353 شمسي (1974 ميلادي) من با يكي دو نفر ديگر در سلول خيلي كوچكي در تهران زنداني بودم. طول اين سلول 20/2 متر و عرض آن 80/1 متر بود. يك شب اول مغرب داشتم نماز مي خواندم كه يك نفر زندانيِ جديد را وارد سلول كردند. زندانيِ جديد از كمونيست هاي خيلي متعصب و داغ بود. وقتي ديد من دارم نماز مي خوانم و فهميد مذهبي هستم، از همان اول براي من قيافه گرفت! هرچه سعي كردم با او ارتباط برقرار كنم، ديدم نمي شود؛ اخمهايش توي هم است و حاضر نيست با من گرم بگيرد. به او جمله يي گفتم كه بكلي تغييرش داد. گفتم احمد سوكارنو در كنفرانس باندونگ گفته است چيزي كه ما را اين جا گرد آورده، وحدت دين يا عقيده يا نژاد نيست؛ بلكه وحدتِ نياز است. گفتم من و تو در اين جا وحدتِ نياز داريم؛ در يك سلول داريم زندگي مي كنيم؛ يك مأمور پشت در مراقب ماست؛ يك بازجو و يك شكنجه گر منتظر من و توست؛ عقيده ي ما يكي نيست، اما نيازمان يكي است. گفتم وقتي وحدت نياز در سطح عالَم مي تواند تأثيرگذار باشد، در يك سلول به اين كوچكي بيشتر مي تواند تأثيرگذار باشد. پس از اين صحبت، ما با هم رفيق شديم! در حقيقت احمد سوكارنو ما را با هم رفيق كرد! امروز هم همين طور است؛ كشورهاي ما وحدتِ نياز دارند. امروز همه ي كشورهاي اسلامي بدون استثناء مورد هدف توطئه ها و طمع هايي هستند؛ اين در

حالي است كه امكانات خيلي زيادي دارند.

است.

شهيد محمدعلي رجايي . پرتوي از خورشيد، ص 147.

پيش آمد كه مسائل بسيار سختي بود؛ يعني اولش حمله به بيمارستان بود كه ما رفتيم در بيمارستان متحصن شديم، در روزي كه حمله شد در همان روز ما حركت كرديم. رفتن به بيمارستان هم ماجراي جالبي است؛ اين ها چيزهايي هست كه هيچ كس هم متعرضش نشده؛ چون كسي نمي دانسته.

در همه ي شهرها جريانات پرهيجان و تعيين كننده اي وجود داشته از جمله در مشهد؛ و متأسفانه كسي اين ها را به زبان نياورده. اين ها تكه تكه، سازنده ي تاريخ روزهاي انقلاب است. وقتي كه خبر به ما رسيد، ما در مجلس روضه بوديم. من را پاي تلفن خواستند، رفتم تلفن را جواب دادم؛ ديدم از بيمارستان است و چند نفر از دوست و آشنا و غيرآشنا از آن طرف خط دارند با كمال دستپاچگي و سراسيمگي مي گويند حمله كردند، زدند، كشتند؛ به داد برسيد... بچه هاي شيرخوار را زده بودند، من آمدم آقاي طبسي را صدا زدم؛ آمديم اين اطاق، عده اي از علما در آن اطاق جمع بودند. چند نفر از معاريف مشهد هم بودند و روضه هم در منزل يكي از معاريف علماي مشهد بود. من رو كردم به اين آقايان گفتم كه وضع در بيمارستان اين جوري است و رفتن ما به اين صحنه احتمال زياد دارد كه مانع از ادامه ي تهاجم و حمله به بيماران و اطباء و پرستارها و... بشود؛ و من قطعاً خواهم رفت. آقاي طبسي هم قطعاً خواهند آمد.

ما با ايشان قرار هم نگذاشته بوديم اما خب مي دانستم كه آقاي طبسي مي آيند؛ پهلوي هم نشسته بوديم. گفتم ما قطعاً خواهيم رفت؛ اگر آقايان هم بياييد خيلي بهتر خواهد شد و اگر هم نيايند، ما به هر

حال مي رويم. لحن توأم با عزم و تصميمي كه ما داشتيم موجب شد كه چند نفر از علماي معروف و محترم مشهد گفتند كه ما هم مي آييم از جمله آقاي حاج ميرزاجواد آقاي تهراني و آقاي مرواريد و بعضي ديگر. ما گفتيم پس حركت كنيم. حركت كرديم و راه افتاديم به طرف بيمارستان. گفتيم پياده هم مي رويم.

وقتي كه ما از آن منزل آمديم بيرون، جمعيت زيادي هم در كوچه و خيابان و بازار و اين ها جمع بودند، ديدند كه ما داريم مي رويم. گفتيم به افراد كه به مردم اطلاع بدهند ما مي رويم بيمارستان و همين كار را كردند؛ گفتند. مردم افتادند پشت سر اين عده و ما از حدود بازار تا بيمارستان را- شايد حدود سه ربع تا يك ساعت راه بود- پياده طي كرديم. هرچه مي رفتيم جمعيت بيشتر با ما مي آمد و هيچ تظاهر- يعني شعار و كارهاي هيجان انگيز- هم نبود؛ فقط حركت مي كرديم به طرف يك مقصدي؛ تا اين كه رسيديم نزديك بيمارستان.

بيمارستان امام رضاي مشهد يك فلكه اي جلويش هست، يك ميداني هست جلويش كه حالا اسمش فلكه ي امام رضاست و يك خياباني است كه منتهي مي شود به آن فلكه؛ سه تا خيابان به آن فلكه منتهي مي شود. ما از خياباني كه آن وقت اسمش جهانباني بود- نمي دانم حالا اسمش چيست- داشتيم مي آمديم به طرف آن خيابان كه از دور ديديم سربازها راه را سد كردند. يعني يك صف كامل و تفنگ ها هم دستشان، ايستاده اند و ممكن نيست از اين ها عبور كنيم. من ديدم كه جمعيت يك مقداري احساس اضطراب كردند. آهسته به برادرهاي اهل علمي كه بودند گفتم كه ما بايد در همين صف

مقدم با متانت و بدون هيچ گونه تغييري در وضعمان پيش برويم تا مردم پشت سرمان بيايند؛ و همين كار را كرديم.

سرها را انداختيم پايين، بدون اين كه به رو بياوريم كه اصلاً سربازي و مسلحي وجود دارد در مقابل ما، رفتيم نزديك. به مجرد اين كه مثلاً به يك متري اين سربازها رسيديم، من ناگهان ديدم مثل اين كه بي اختيار اين سربازها از جلو پس رفتند و يك راهي به قدر عبور سه چهار نفر باز شد، ما رفتيم. فكر آن ها اين بود كه ما برويم، بعد راه را ببندند اما نتوانستند اين كار را بكنند. به مجرد اين كه ما از اين خط عبور كرديم، جمعيت ريختند و اين ها نتوانستند كنترل بكنند. شايد در حدود مثلاً چند صد نفر آدم با ما تا دم در بيمارستان آمدند؛ بعد هم گفتيم كه در را باز كنند. طفلك ها بچه هاي دانشجو و پرستار و طبيب و اين ها كه توي بيمارستان بودند، با ديدن ما جان گرفتند. گفتيم در بيمارستان را باز كردند و وارد شديم. رفتيم به طرف جايگاه وسط بيمارستان؛ يك جايگاهي بود آن جا و يك مجسمه اي چيزي هم به نظرم بود كه بعدها آن مجسمه را هم فرود آوردند و شكستند. لكن آن وقت به نظرم مجسمه هنوز بود...

به مجرد اين كه رسيديم آن جا، ناگهان جاي رگبار گلوله ها را ديديم. بعد كه پوكه هايش را پيدا كرديم، ديديم كاليبر 50 بوده؛ چقدر واقعاً اين ها گستاخي در مقابل مردم به خرج مي دادند. در حالي كه براي متفرق كردن مردم يا كشتن يك عده مردم، كاليبرهاي كوچك مثلاً ژ 3 يا اين چيزها هم كافي بود؛ اما با

كاليبر 50 كه يك سلاح بسيار خطرناكي است و براي كارهاي ديگري به درد مي خورد، اين ها به كار بردند روي مردم. بعدها كه در آن بيمارستان متحصن شديم، من آن پوكه ها را جمع كرده بودم از زمين، خبرنگارهاي خارجي كه آمده بودند، من اين پوكه ها را نشان مي دادم؛ مي گفتم كه اين يادگاري هاي ماست؛ ببريد به دنيا نشان بدهيد كه با ما چگونه رفتار مي كنند.

به هر حال رفتيم آن جا، يك ساعتي آن جا بوديم. خب معلوم نبود كه چه كار مي خواهيم بكنيم. رفتيم توي يك اطاقي- ما چند نفر از معممين و چند نفر از افراد بيمارستان- كه ببينيم حالا چه بايد كرد؟ چون هيچ معلوم نبود، معلوم شد تهاجم ادامه دارد. حتي ماها را و مردم را و همه را گلوله باران كردند. من آن جا پيشنهاد كردم كه ما اين جا متحصن بشويم؛ يعني اعلام كنيم كه همين جا خواهيم ماند تا خواسته هايي برآورده بشود و خواسته ها را مشخص كنيم. توي جلسه 8، 9 نفر يا شايد 10 نفر از اهل علم مشهد حضور داشتند. من براي اين كه مطلب هيچ گونه تزلزلي، خدشه اي پيدا نكند، بلافاصله يك كاغذ آوردم و نوشتم كه ما مثلاً جمع امضاءكنندگان زير اعلان مي كنيم كه در اين جا خواهيم بود تا اين كارها انجام بگيرد. يادم نيست حالا همه ي اين كارها چه بود؟ يكي دو تايش را يادم است. يكي اين كه فرماندار نظامي مشهد عوض بشود؛ يكي اين كه عامل گلوله باران بيمارستان امام رضا محاكمه بشود يا دستگير بشود؛ يك چنين چيزهايي را نوشتيم و اعلان تحصن كرديم.

اين تحصن، عجيب اثر مهمي بخشيد؛ هم در مشهد و هم در خارج از مشهد؛ يعني بعد معلوم

شد كه آوازه ي او جاهاي ديگر هم گشته و اين يكي از مسائل، يا يكي از آن نقطه عطف هاي مبارزات مشهد بود. آن وقت آن هيجان هاي بسيار شديد و تظاهرات پرشور مردم مشهد، به دنبال اين بود و كشتار عمومي اي كه بعد از آن در مشهد نمي دانم يازدهم يا دوازدهم دي، اتفاق افتاد جلوي استانداري كه مردم را زدند و بعد هم توي خيابان ها راه افتادند و صف هاي نفت و صف هاي نان و اين ها را گلوله باران كردند... با تانك و ماشين مي رفتند.

مصاحبه با شبكه دو تلويزيون درباره خاطرات 22 بهمن 11/11/1363

آن دامن مي زد. من براي خداحافظي و گرفتن رهنمود و سفارش هايي كه معمولاً امام در هر سفر به ما مي فرمودند، خدمت ايشان رفتم؛ گفتم اتفاقاً در آستانه سفر ما اين قضيه هم اتفاق افتاد و دولتها و دشمنان، روي اين موارد، حسابي حساسند. ايشان گفتند: بله، ليكن ملتها با شما هستند. من در همان سفر اين حرف را به وضوح مشاهده كردم، كه با صد نوع استدلال هم نمي شد اين گونه واضح براي من ثابت شود.

بيانات در ديدار وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و نمايندگان فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در خارج از كشور 3/2/1370

كه واقعاً مردمي هم نبودند و اصلاً در آن جا از مردم خبري نبود! ما وقتي مي خواستيم وارد سالن ميهماني بشويم، ديديم در كنار درِ بزرگي كه اين سالن را به سالن پذيرايي وصل مي كرد، دو نفر ايستاده اند؛ درست مثل غلامهاي افسانه اي در دربار سلاطين كه در آن، حاكم پرتغالي هم همان طور زندگي مي كرده است! واقعاً دو نفر غلام سياه بودند! حالا اين دو نفر، سياه بودند؛ اما ديگر غلام نبودند؛ چون خود حاكم هم از همان گروه بود! اين دو نفر مأمور با لباسهاي مشخصي، غلام گونه دو طرف در ايستاده بودند و بايد طوري عمل مي كردند كه وقتي سلطان - يعني همين رهبر انقلابي - با ميهمانش كه من بودم، در مقابل اين در مي رسيديم، اين دو لتِ در به طور برابر و طاقباز باز شده باشد و اينها در حال تعظيم باشند و همين كار را هم كردند! من لبخند مي زدم و نگاه مي كردم؛ بعد هم با او - كه خودش را مثل همان حاكم پرتغالي، با همان ژستها گرفته بود! - وارد سالن ميهماني شديم.

بيانات ديدار ائمه جمعه سراسر كشور درهفتم خرداد 1369

راجع به بعضي از امور صحبت مي كرديم. من ديدم بعضي خيابانها را بسته اند و كارگران كار مي كنند. گفتم: «مثل اين كه مشغول كارهايي هستيد؟» گفت: «بله؛ ما تا امسال فرصت نكرده بوديم آسفالت خيابانهاي پايتخت را كه در انقلاب خراب شده بود، ترميم كنيم. امسال فرصتي به دست آمده است و آسفالت خيابانها را بعد از نوزده سال، ترميم مي كنيم!» بينيد؛ اين كارآيي انقلابهاست. انقلابهايي كه ما ديده ايم همه ي همّتشان صرف نگه داشتن خودشان مي شد. نه يك انتخابات درست، نه يك سازندگي اي در كشور و نه بناي تازه اي. آن انقلابهايي كه بسيار پيشرفته بودند، برنامه هاي پنج ساله و چند ساله اعلام مي كردند؛ اما صوري بود و در باطن تقريباً چيزي نداشت. غالباً هم اين انقلابها يكي پس از ديگري به دليل كم كاريها، ناتوانيها و عيوب ديگرشان، شكست خوردند؛ چه كمونيستها و چه غيركمونيستها كه به هرحال چپ بودند. آري؛ نوزده سال از انقلابشان گذشته بود، تازه به فكر افتاده بودند كه پولي هم خرج ترميم خيابانهاي پايتخت كنند! بيانات در خطبه هاي نماز جمعه – 20 بهمن 74

البته خاطراتي هم از آن روز طبعاً داريم كه لابد نمي شود همه ي آن مطالب را در اين گفتار كوتاه آورد به طور خلاصه روز جمهوري اسلامي يك مقطع تاريخي بي نظيري در تاريخ كشور ماست، زيرا كه براي اولين بار بعد از صدر اسلام و پس از فَترَت كوتاه اولين سالهاي فتح ايران به دست مسلمين يعني كه در آن سالهاي كوتاه البته حكومتها تا حدود زيادي اسلامي بودند در طول اين تاريخ ممتدي كه كشور ما داشته، براي اولين بار بعد از آن فَترَت و بعد از آن دوران كوتاه صدر اسلام يك حكومتي اعلان شد، يك نظامي اعلان شد كه داراي دو خصوصيت مردمي بودن و الهي بودن هست؛ يعني جمهوري اسلامي. اصلاً اين خاطره را با هيچ خاطره اي در تاريخ كشورمان نمي شود مقايسه كرد. نقطه ي مكمل و متمم انقلاب بيست ودو بهمن بود يعني خلاصه محصول بيست ودو بهمن روز جمهوري اسلامي روز دوازدهم فروردين بود. از يك نظر ديگر هم روز جمهوري اسلامي بسيار مهم است و آن اين كه اين اولين نمونه در دنياي امروز هست كه با مكتبها، نظامها، سياستها، ديدگاههاي مختلف، شيوه هاي گوناگون حكومت را به مردم دنيا عرضه مي كند، دارد عرضه مي شود؛ اين اولين نمونه اي است كه مردم دنيا دارند مي بينند جمهوريهاي ديگري كه اعلان مي شود جمهوريهاي سوسياليستي، جمهوريهاي به سبك دموكراسي غربي به انواع واقسامش هيچ كدام چيز جديدي نيست اصل جمهوري هم چيز جديدي نبود اما آن جمهوري اي كه مباني و ارزشهاي اساسي اش و قواعد اصليش از اسلام گرفته شده اين يك چيز بي نظيري است. يك خصوصيت ديگر هم در روز جمهوري اسلامي ما هست و آن اين كه آن

روز عيد فقط ما مردم ايران نيست، بلكه عيد همه ي كساني مي تواند باشد كه مسلمانند، يعني نزديك به يك ميليارد جمعيت. آنها هم، يعني ملتهاي مسلمان عادت كردند كه اسلام را در حال دفاع در موضع انفعال، درحال انزوا ببينند. آن وقتي كه يك ملتي در موضع تهاجم به قدرتهاي سلطه گر و تهاجم به نظامهاي بشري ناقص قرارمي گيرد و اعلان يك جمهوري براساس اسلام مي كند اين براي همه ي ملتهاي مسلمان مايه ي مباهات و سربلندي است خلاصه خصوصيات گوناگوني در روز جمهوري اسلامي هست. خاطره، من البته در آن روز، روز رأي گيري كرمان بودم از طرف امام يك مأموريتي به من محول شده بود كه بروم بلوچستان و سر بزنم به شهرهاي بلوچستان و مردم آن جا را از نزديك ديدار بكنم و پيام امام را براي آن مردم ببرم. پيام محبت و دلسوزي را كه ملاحظه مي كنيد از همان روزهاي اوّل امام به فكر افتادند كه با اين مستضعفين دورافتاده اي كه به كلي فراموش شده بودند، حتي در نظام گذشته ملاطفت و محبت كنند و من را كه آن جا سابقه داشتم آشنائي نسبتاً زيادي داشتم فرستادند آن جا براي اين كار. كرمان رسيده بودم من در راه بلوچستان كه روز رأي گيري بود، در فرودگاه بچه هاي حزب الهي و داغ كرمان آمدند، صندوق را آوردند چند تا صندوق بود، هر كدام مي خواستند كه بياورند من تويش رأي بياندازم. آنها هم من را مي شناختند. يعني سابق كه كرمان رفته بودم و مردم كرمان با من آشنا بودند. من هم خيلي به مردم كرمان از قديم علاقه داشتم مردم خيلي بامحبت و جالب بودند هميشه در چشم من. خيلي لحظه ي شيريني بود

براي من، آن لحظه اي كه اين رأي را من مي انداختم توي صندوق و مي ديدم آن شور و هيجاني را كه مردم كرمان از خودشان نشان مي دادند در رأي دادن. بعد هم نشان داده شد كه خب نودونه درصد آراء به جمهوري اسلامي آري بود. خاطره اي كه فقط اشاره مي كنم مخالفتهايي است كه با رأي گيري به اين شكل وجود داشت كه از طرف جناحهاي مختلف اين مخالفتها بود همه هم خودشان را بعدها نشان دادند. هم آن جناحهايي كه بر مطبوعات كشور مسلط بودند، روشنفكرهاي چپ و نيمه چپ و ليبرال و التقاطي، اينها كه مطبوعات آن روز را اطلاعات، كيهان آن روز را توي مشت داشتند كه خب بحمداللَّه بعد همه ازاله شدند و روزنامه ي حسابي ديگري هم نبود يعني همين روزنامه ي جمهوري اسلامي كه نبود روزنامه ي ديگري هم كه بشود مورد اتفاق باشد همين طور. هرچه دلشان مي خواست مي نوشتند. رفته بودند اين جا و آن جا اين روشنفكرهاي گروهكي سياسي ملحد و نيمه ملحد از شخصيتهاي گوناگون نظر خواسته بودند كه به نظر شما آري يا نه درست است؟ يا بيائيد چندجور حكومت را مطرح كنيم و رأي بگيريم. مقصودشان هم اين بود كه مردم را از آن يكپارچگي خارج كنند، اگرچه فرقي هم نمي كرد يعني تأثيري هم نداشت. اگر مردم خب طبيعي بود كه به آن شيوه هاي ديگر رأي نمي دادند و به خصوص بعداز آني كه امام آنجور صريح فرمودند جمهوري اسلامي نه يك كلمه كم، نه يك زياد، لكن آنها كار خودشان را مي كردند به اميد اين كه شايد بتوانند شكاف بيندازند اين رأي زياد مردم را كم كنند، رأي را تقسيم كنند از اين كارها مي كردند

و اوضاعي داشتيم ما در شوراي انقلاب با آن جناح ليبرال و به اصطلاح ملي گرا كه بيشترين خصوصيتشان مخالفت با خط اصيل انقلاب بود كه اين شيوه اي را كه بعد هم انجام گرفت اين شيوه را اثبات كنيم كه اين شيوه ي درستي است.

مصاحبه درباره ي روز 12 فروردين 10/01/1364

بودن حركت ملت ايران را نشان دادند؛ اين كه آزادگان اين ملت در همه ي اقشار جامعه حاضر نيستند كمند اقتدار قدرت هاي بيگانه و مستكبر و بي اعتنا به خواست و هويت ملت ايران را بر دست و پاي خود ببينند؛ اگرچه اقتدارگرايي دشمنان به وسيله ي ايادي داخلي آن ها تحقق پيدا كند. لذا اين خاطره، بسيار مهم، ماندگار و داراي پيام است. افتخار ملت ايران هم در اين است كه اين حركت آگاهانه را در مقابل طوفان هاي سهمگين مخالفت و معارضه، از دست نداد و رها نكرد؛ آن را حفظ كرد.

ديدار با پرسنل نيروي هوايي 19/11/1383

هنوز شايد بختيار هم بود، آن روزهاي مثلاً شايد هفدهم، هجدهم و مشكلات هنوز در نهايت شدت وجود داشت و هنوز هيچ كار انجام نشده بود اينها به فكر باج خواهي و باجگيري بودند. توي يك كارخانه اي راه افتاده بودند، تحريكات درست كرده بودند و اينها، ما رفتيم آن جا كه يك مقداري سروسامان بدهيم. در مراجعت بود كه راديو اعلان كرد كه صداي انقلاب اسلامي. من ماشين را نگه داشتم آمدم پائين روي زمين افتادم و سجده كردم. يعني اينقدر براي ما غير قابل تصور و غير قابل باور بود. هر لحظه اي از آن لحظات يك مسأله داشت، به طوري كه اگر من بخواهم خاطرات ذهني خودم را در آن مثلاً بيست روزِ حول و حوش انقلاب بيان كنم يقيناً نمي توانم همه ي آن چه را كه در ذهن و زندگي آن روزِ ما مي گذشت را بيان كنم. ورود امام!

روز ورود امام البته آن روزِ ورود ايشان كه ما از دانشگاه، مي دانيد كه متحصن بوديم در دانشگاه ديگر، مي رفتيم خدمت امام، توي ماشين من يك وقتي خدمت خود امام هم گفتم همين را. همه خوشحال بودند، مي خنديدند، بنده از نگرانيِ بر آنچه كه براي امام ممكن است پيش بيايد بي اختيار اشك مي ريختم و نمي دانستم كه براي امام چي ممكن است پيش بيايد. چون يك تهديدهايي هم وجود داشت.

بعد رفتيم وارد فرودگاه شديم، با آن تفاصيل امام وارد شدند. به مجرد اين كه آرامش امام ظاهر شد نگرانيها و اضطراب ما به كلي برطرف شد. يعني امام با آرامش خودشان به بنده و شايد به خيلي هاي ديگر كه نگران بودند، آرامش بخشيدند. وقتي كه بعد از سالهاي متمادي

امام را من زيارت مي كردم آن جا، ناگهان خستگي اين چند ساله مثل اين كه از تن آدم خارج مي شد. احساس مي شد كه همه ي آن آرزوها مجسم شده در وجود امام و با كمال صلابت و با يك تحقق واقعي و پيروزمندانه اين جا در مقابل انسان تبلور پيدا كرده. وقتي كه آمديم وارد شهر شديم از فرودگاه و با آن تفاصيلي كه خب همه ي شماها شاهد بوديد و بحمداللَّه هنوز در ذهن همه ي مردم شايد آن قضايا زنده است، همان طور كه مي دانيد امام عصري از بهشت زهرا رفتند به يك نقطه ي نامعلومي و برادرانمان حالا به طور مشخص، آقاي ناطق نوري امام را در حقيقت ربودند و به يك مأمني بردند كه از احساسات مردم كه مي خواستند همه ابراز احساسات بكنند و امام از شب قبلش كه از پاريس حركت كرده بودند تا دم غروب، تقريباً دمادم غروب دائماً در حال فشار كار و حضور بودند و هيچ يك لحظه استراحت نكرده بودند يك مقداري استراحت بدهند به امام. امام در مدرسه ي رفاه

ما هم پائين بوديم يعني ما در آن حال، ما رفته بوديم رفاه. مدرسه ي رفاه كارهايمان را انجام مي داديم. قبل از آني كه امام وارد بشوند ما نشسته بوديم با برادرانمان و روي برنامه ي اقامتگاه امام و ترتيباتي كه بعد از ورود امام بايد انجام بگيرد يك مقداري مذاكره كرده بوديم، يك برنامه ريزيهايي شده بود. آن روزها يك نشريه اي ما درمي آورديم كه بعضي از اخبار و مثلاً اينها در آن نشريه چاپ مي شد، از همان رفاه اين نشريه بيرون مي آمد. يك چند شماره اي منتشر شد. البته در دوران تحصن هم يك نشريه ي ديگري آن جا راه

انداختيم يك دو سه شماره هم آن درآمد. - عرض كنم كه - من برگشتم آن جا و منتظر بوديم لحظه به لحظه كه ببينيم چه خواهد شد. اطلاع پيدا كرديم كه امام رفتند به يك نقطه اي كه يك مقداري آن جا استراحت كنند، نماز ظهر و عصرشان را ظاهراً نخوانده بودند نزديك غروب شده بود، نماز ظهر و عصرشان را بخوانند و اينها. آخر شب بود، من داشتم خبرهاي آن روز را تنظيم مي كردم كه توي همان نشريه اي كه گفتيم چاپ بشود و بيايد بيرون. ساعت حدود ده شب بود تقريباً، يك وقت ديديم كه از در حياط داخلي (مدرسه ي)رفاه - كه از آن كوچهِ باز مي شد يك در كوچكي بود - يك صداي همهمه اي احساس كردم من و يك چند نفري آن جا سر و صدا كردند و {پيدا شد} معلوم شد كه يك حادثه اي واقع شده. من رفتم از دم پنجره نگاه كردم ديدم بله امام، تنها از در وارد شدند. هيچكس با ايشان نبود. و اين برادرهاي پاسدار، - پاسدار كه يعني همان كساني كه آن جا بودند - كه ناگهان امام را در مقابل خودشان ديده بودند سر از پا نشناخته مانده بودند كه چه بكنند و دور امام را گرفته بودند، امام هم علي رغم آن خستگي كه آن روز گذرانده بودند با كمال خوشروئي با اينها صحبت مي كردند. اينها هم دست امام را مي بوسيدند، البته شايد يك ده پانزده نفر مثلاً مجموعاً بودند، همين طور طول حيات را طي كردند رسيدند به پله هايي كه به حال طبقه ي اول منتهي مي شد و آن پله ها پهلوي همان اتاقي هم بود كه من توي آن اتاق بودم.

من از پنجره آمدم دم در اتاق وارد هال شدم كه امام را از نزديك ببينم. امام وارد شدند. تو هال هم عده اي از بچه ها بودند اينها هم رفتند طرف امام، دور امام را گرفتند كه دست ايشان را ببوسند. من هر چي كردم نزديك بشوم دست امام را ببوسم ديدم كه به قدر يك نفر مزاحمت براي امام ايجاد خواهد شد و علي رغم ميل شديدي كه داشتم بروم خدمت امام دست ايشان را ببوسم، كنار ايستادم و امام از دو متري من عبور كردند. من نزديك نرفتم چون ديدم شلوغ است دور و ور ايشان و رفتنِ من هم به اين شلوغي كمك خواهد كرد. عين اين احساس را من توي فرودگاه هم داشتم. توي فرودگاه همه مي رفتند طرف امام من هم خيلي دلم مي خواست بروم، اما خودم را مانع شدم، بعضي ديگر هم مانع مي شدم كه بروند طرف امام كه ايشان را خسته نكنند. امام آمدند از پله ها رفتند بالا و در اين حين پاي پله ها در حدود شايد يك سي چهل نفري، چهل پنجاه نفري آدم جمع شده بود. رفتند دم پاگرد پله ها كه رسيدند كه مي خواستند بروند بالا. يكهو برگشتند طرف اين جمعيت و نشستند روي زمين و همه نشستند، يعني خواستند كه رها نكرده باشند اين علاقه مندان و دوستداران خودشان را. يكي از برادران آن جا يك مقداري صحبت كرد و يك خير مقدم حساب نشده ي پرهيجاني - چون هيچكس انتظار اين ديدار را نداشت - گفت. بعد هم امام يك چند كلمه اي صحبت كردند و رفتند بالا در اتاقي كه برايشان معين شده بود راهنمائي شدند به آن جا. و همين طور

ديگر خاطرات لحظه به لحظه... پي نوشت:

1. در پاسخ به سوال خبرنگار اطلاعات هفتگي

مصاحبه مطبوعاتي درباره دهه فجر 24/10/1362

توديع با قاريان قرآن: استاد شحات محمد انور و استاد محمد بسيوني 01/12/1369

عزيز و قديمي، دو انقلابي، دو عنصر طراز اول جمهوري اسلامي را از دست داده بوديم و من شديداً احساس خسارت مي كردم، احساس ضايعه مي كردم، احساس غم مي كردم و از طرفي احساس خشم نسبت به آن كساني كه عاملين اين حادثه بودند مي كردم و همين بود كه فردا صبح زود با اين كه خيلي بي حال بودم پا شدم، سوار ماشين شدم، آمدم براي تشييع جنازه به مجلس، و با اين كه اطبا همه من را منع مي كردند كه من شركت نكنم و دخالت نكنم، ديدم طاقت نمي آورم كه شركت در مراسم نكنم، آمدم آن جا روي ايوان جلوي مجلس و يك سخنراني اي هم با كمال هيجان كردم كه دور و ور من را دوستان گرفته بودند كه نبادا من بيفتم، از بس هيجان داشتم. به هرحال براي من بسيار حادثه ي تلخي بود، يعني شايد بتوانم بگويم تلخ ترين حادثه اي بود كه تا آنروز من ديده بودم، زيرا حادثه ي هفت تير كه مي توانست براي من تلخ تر باشد هنگامي اتفاق افتاده بود كه من آن روز بيهوش بودم و نمي فهميدم، بعد تدريجاً با اين حادثه ذره ذره آشنا شدم و اطلاع پيدا كردم، اما اين حادثه ي ناگهاني به خصوص بعد از حادثه ي هفت تير براي من شايد تلخ ترين حادثه اي بود كه تا آن روز براي من پيش آمده بود.

با نخست وزير آن كشور، مشغول صحبت و مبادله ي نظر و مذاكره و قرارداد شديم. رئيس جمهور، اتفاقاً كشيش بود. در آن چند لحظه يي كه با او بودم، از او پرسيدم كه شما چون كشيش هستيد، آيا كليسا هم مي رويد و در حال رياست جمهوري، مراسم مذهبي را انجام مي دهيد؟ گفت: نه، من اصلاً وقت نمي كنم به كليسا بروم! هفته يي مثلاً يك بار و يا گاهي چند هفته يك بار - حالا يادم نيست، او زمان دوري را معين كرد - به كليسا مي روم! بعد صحبت شد، گفت: من ورزش هم مي كنم و فوتباليستم (تيم فوتبال داشت). گفتم: شما فرصت مي كنيد؟ گفت: بله، من هر روز فوتبال بازي مي كنم! يعني با آن كه كشيش بود، اما وقتِ كليسا رفتن نمي كرد؛ ولي هر روز ورزش مي كرد! رئيس جمهوري كه در مملكت كاره يي نيست، مي تواند ساعتها وقت خودش را براي فوتبال بازي كردن و شركت در بالماسكه و شركت در ماهيگيري پاي فلان رودخانه صرف كند. اين، مظهر مردمي بودن نيست.

مظهر مردمي بودن ما اين است كه امروز مردم بين خودشان و مسؤولان كشور، فاصله ي حقيقي احساس نمي كنند. اين، نعمت بزرگي است. امروز اگر هريك از آحاد اين مردم، با رئيس جمهور اين كشور ملاقاتي داشته باشد، احساس نمي كند كه با او فرق دارد. آن حالت اشرافيگري و اوج كاذب طبقاتي كه شايد بتوانم بگويم در همه ي حكومتها - تا آن جا كه ما مي دانيم - وجود دارد، در جمهوري اسلامي نيست. وزرا، جزو همين مردم معموليِ كوچه و بازارند. آنها از يك خانواده ي اشرافي جدا نشده اند به مسند وزارت بيايند. به خاطر مسؤوليت و تخصص و آگاهي يي، آنها را

از داخل دانشگاه، يا از فلان شغل آورده اند و در رأس وزارت گذاشته اند. وقتي هم كه از كار منفصل مي شوند، باز سراغ همان شغل قبليشان مي روند.

يك وقت چندي پيش - دو سال قبل از اين - يكي از وزراي زمان ما، از وزارت كنار رفت. همان هفته ي بعدش، عيالش را روي موتور گازي نشاند و با خودش به نماز جمعه آورد! يعني شأن اجتماعي او، اين است كه حتّي يك پيكان ندارد كه زنش را در آن بنشاند و به نماز جمعه بياورد. اين، چيز خيلي مهمي است. سخنراني در ديدار با ائمه ي جمعه ي سراسر كشور 7/3/69

كنگره، به وسيله ي همان دستگاههاي حزبي انتخاب مي شوند. بعد اين افراد كه نام تجمعشان كنگره ي ملي است، سالي دو مرتبه جلسه تشكيل مي دهند!

شما ببينيد در اين كشور كه فقط سالي دو مرتبه مجلس قانونگذاريشان تشكيل مي شود، قانون را چه كسي وضع مي كند؟ اختيار قانونگذاري دست كيست؟ دست همانهايي است كه در رأس تشكيلات حكومت قرار دارند. اگر بپرسيد اسم حكومت شما چيست؟ مي گويند: حكومت دموكراتيك سوسياليستي؛ يعني حكومت مردمي. اسمش مردمي است، در حالي كه در هيچ امري از امور آن كشور، مردم دخالت ندارند و اين، همان مردمي هستند كه انقلاب را به پيروزي رساندند. اسم اين كشورها هم كشور انقلابي است. همه ي انقلابهايي كه ما در دنيا ديديم و كشورهايي كه بر اساس يك انقلاب، نظامي را به وجود آوردند، تقريباً به همين شكلي بودند كه مطرح كردم.

خطبه هاي نماز جمعه ي تهران 20/11/68

در اين جا نشسته اند، از امريكا مي ترسند! بعد سرش را نزديك من آورد و گفت: من هم از امريكا مي ترسم!!

هيبت ابرقدرتيِ ابرقدرتها، هميشه بيشترين مشكلات آنها را در دنيا حل مي كرده و مي كند. در حقيقت، قدرت و سلاح و پول و سياست و عقلشان، به مراتب كمتر از هيبتشان است. اين هيبت آنهاست كه همه را مي ترساند و جرأت نمي كنند در مقابل آنها بايستند. حالا اين ابرقدرت، با هيبتي قلدرانه كه خيلي هم واضح وارد كشورها مي شود و اوضاع را به نفع خود حل و فصل مي كند، يازده سال است با ملت ايران كلنجار مي رود و با انقلاب مي جنگد؛ براي اين كه بتواند اين انقلاب را از بين ببرد و اين نظام را نابود نمايد، ولي نتوانسته است.

سخنراني در ديدار با فرمانده و جمع كثيري از پرسنل نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران 19/11/68

عمومي - به يك معنا - متعلق به خود نيست، بلكه متعلق به آن مجموعه يي است كه در آن قرار دارد. لذا حق ندارد خودش را از بين ببرد و يا دچار آفات و مشكلات بكند؛ چون به سرمايه ي جمع ضربه وارد مي آيد و صدمه مي خورد. ما حرفي نداشتيم كه اگر انساني در خدمت جمع قرار مي گرفت، آن را به عنوان ذخيره و سرمايه يي نگهداريم؛ ليكن دروغ مي گفتند و دروغشان آشكار شد و البته گريختند و آنهايي كه به عنوان جرمي، در دادگاههاي انقلاب گرفتار نشدند، رفتند و بالاخره هم در خدمت انقلاب و مردم قرار نگرفتند. اين، آن قشرها بودند؛ نه قشرهايي كه زهر تبليغات مسموم دشمنان اسلام در اعماق جان آنها فرو نرفته باشد و به عنوان مُهره يي در دست دشمنان ملت به كار گرفته نشده باشند. آنها حقيقتاً با همه ي وجود در اختيار اسلام و انقلاب و ملت قرار گرفتند.

سخنراني در ديدار با فرمانده و جمع كثيري از پرسنل نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران 19/11/68

مطلب را تلقي به قبول كردند، معلوم بود كه نظر شريف خود ايشان هم همين است و اين واقعيتي ست.

سخنراني در ديدار با اعضاي جامعه ي روحانيت مبارز و مجمع روحانيون مبارز تهران، علما و ائمه ي جماعت و جامعه ي وعاظ تهران و اعضاي شوراي هماهنگي سازمان تبليغات اسلامي، در آستانه ي ماه محرّم 11/5/68

ببينيد، مسأله ي قوّه ي قضاييه اين است؛ من حتّي فاسد شدم، با من اين كار را كردند. بنابراين، خودش ديگر اشتباه نخواهد كرد. اين، انتقام و نقمت الهي است. او ديگر جرأت نمي كند علي الظاهر تخلف نمايد؛ مگر آدمهاي واقعاً مريض كه تخلف مي كنند. با اعمال اين قاطعيت، ديگران هم خواهند گفت كه ببينيد، قوّه ي قضاييه اين است و چنين متخلفاني را خودش مجازات مي كند.

البته، اگر بر اساس موازين قضا، مثلاً دست قاضي يي قطع شده باشد، اين ديگر مانع از قضاوت كردن است. من چنين مواردي را نمي گويم. آن جايي مورد نظرم است كه ايرادي ندارد، مثلاً لازم بوده باشد قاضيِ متخلف را تعزير بكنند و بعداً بگويد من قاضيم؛ اما قاضي تعزير شده. سينه اش را هم سپر مي گيرد و سرش را هم بالا نگه مي دارد و مي گويد قضاوت اسلامي يعني اين؛ من خودم تعزير شدم، شما ديگر چه مي گوييد؟! ...

نبايد رحم كرد. ترحم در اين جا، واقعاً به معناي جفاكاري بر اين امت اسلامي است. به نظر من، روي قضات فاسد بايد بيش از اندازه ي مردم معمولي فشار آورد. جرم اين افراد، به ملاك گناه در شب جمعه يا به ملاك گناه سادات يا به ملاك گناه شيعيان است كه فرمودند: هر كدام از شما كه گناه كنيد، گناهتان دو برابر ديگران است؛ چون «شَين» براي ماست. بايد از اين قاضي انتقام گرفت. البته، انتقام الهي مورد نظر است، نه انتقام شخصي. اگر چنين فردي تخلف كرد، اگر توصيه قبول نمود، اگر كاري كه از معيارها خارج است، انجام داد، در هر شرايطي كه هست، بايد به مجازات برسد. به نظر من، اگر اين كار نشود، دستگاه

قضايي درست نخواهد شد.

بيانات در ديدار با رئيس و مسؤولان قوّه ي قضاييه 20/6/68

طول انقلاب داشتم - كوچكتر مي دانستم.

يك وقتي خدمت امام(ره) اين نكته را عرض كردم كه گاهي نام من در رديف بعضي از آقايان آورده مي شود، در حالي كه در رديف آنها نيستم و من يك آدم كوچك و بسيار معمولي هستم. نه اين كه بخواهم تعارف كنم؛ الان هم همان اعتقاد را دارم. بنابراين، چنين معنايي اصلاً متصور نبود.

البته در آن ساعات بسيار حساسي كه سخت ترين ساعات عمرمان را گذرانديم و خدا مي داند كه در آن شب شنبه و صبح شنبه چه بر ما گذشت، برادرها از روي مسؤوليت و احساس وظيفه، با فشردگي تمام، فكر و تلاش مي كردند كه چگونه قضايا را جمع وجور كنند. مكرر از من به عنوان عضو شوراي رهبري اسم مي آوردند، كه البته در ذهن خودم آن را رد مي كردم؛ اگرچه به نحو يك احتمال برايم مطرح مي شد كه شايد واقعاً اين مسؤوليت را به من متوجه كنند.

در همان موقع به خدا پناه بردم و روز شنبه قبل از تشكيل مجلس خبرگان، با تضرع و توجه و التماس، به خداي متعال عرض كردم: پروردگارا! تو كه مدبر و مقدر امور هستي، چون ممكن است به عنوان عضوي از مجموعه ي شوراي رهبري، اين مسؤوليت متوجه من شود، خواهش مي كنم اگر اين كار ممكن است اندكي براي دين و آخرت من زيان داشته باشد، طوري ترتيب كار را بده كه چنين وضعيتي پيش نيايد. واقعاً از ته دل مي خواستم كه اين مسؤوليت متوجه من نشود.

بالاخره در مجلس خبرگان بحثهايي پيش آمد و حرفهايي زده شد كه نهايتاً به اين انتخاب منتهي شد. در همان مجلس، كوشش و تلاش و استدلال و بحث كردم، تا

اين كار انجام نگيرد؛ ولي انجام گرفت و اين مرحله گذشت.

من همين الان خودم را يك طلبه ي معمولي و بدون برجستگي و امتيازي خاص مي دانم؛ نه فقط براي اين شغل باعظمت و مسؤوليت بزرگ، بلكه - همان طور كه صادقانه گفتم - براي مسؤوليتهاي به مراتب كوچكتر از آن، مثل رياست جمهوري و كارهاي ديگري كه در طول اين ده سال داشتم. اما حالا كه اين بار را روي دوش من گذاشتند، با قوّت خواهم گرفت؛ آن چنان كه خداي متعال به پيامبرانش توصيه فرمود: «خذها بقوّة».

براي اين مسؤوليت، از خدا استمداد كردم و باز هم استمداد مي كنم و هر لحظه و هر آن، در حال استمداد از پروردگار هستم، تا بتوانم اين مسؤوليت را در حد وسع خودم - كه تكليف هم بيش از وسع نيست - با قدرت و قوّت و حفظ شأن والاي اين مقام، حفظ كنم و انجام بدهم. اين تكليف من است، كه اميدوارم ان شاءاللَّه مشمول لطف و ترحم الهي و دعاي وليّ عصر(عج) و مؤمنين صالح باشم.

سخنراني در مراسم بيعت ائمه ي جمعه ي سراسر كشور به اتفاق رئيس مجلس خبرگان 12/4/68

و جمهوري اسلامي تمام شد. ايشان فرمودند: گمان نكنيد اين كاري كه اتفاق افتاد، قبلاً آن را پيش بيني كرده بودم؛ اين، كار خدا و كمك او بود. بعد فرمودند: از اول انقلاب تا كنون و در مراحل مختلف، گويي دست قدرتمندي هدايت ما را بر عهده دارد. حقيقتاً انسان احساس مي كند كه دست قدرت پروردگار، ملت و مسؤولان ما را هدايت و كمك مي كند.

البته دست حمايت الهي، بي دليل بر سر ملتي كشيده نمي شود. علت اين كه خداي متعال لطف خود را شامل حال اين ملت كرده و آنها را هدايت مي كند، ايمان و عمل صالح مردم است. وقتي اين دو عنصر در شخص يا ملتي به وجود آمد، خدا هم او را كمك خواهد كرد.

سخنراني در مراسم بيعت اقشار مختلف مردم محلات، دليجان و نراق، دزفول، لارستان، بندرلنگه، لامرد فارس، فلاورجان، قهدريجان، كليشاد و اصناف شهر ري، به همراه ائمه ي جمعه، روحانيون و نمايندگان آنان در مجلس شوراي اسلامي 10/4/68

كساني كه در آن جا نشسته بودند، گمان نمي كنم كه به صد نفر مي رسيدند؛ همين طور دورتادور نشسته بودند و به تلاوت قرآن گوش مي كردند. در آن موقع هوا سرد بود و مجتباي ما هم كه كوچك بود، همراهم بود. چون نمي خواستم داخل جلسه بروم، ناگزير در آن هواي سرد در غرفه بيرون نشستم تا صدايي را كه پخش مي شد، بشنوم. آن زمان جمعيت حدود صد نفر بود؛ در حالي كه حالا وقتي شماها در جايي وارد مي شويد، واقعاً همه شهر تكان مي خورد. (نقل شده در ديدار جمعي از قاريان قرآن كريم 20/11/1369)

و يك چيزي مي دانند؛ ولي خصوصياتي را كه افراد آشنا با اعضاي دولت مي توانند بدانند و بفهمند، يقيناً مردم بعضي از آنها را نمي دانند؛ بعضي را هم باور نمي كنند. مثلاً اگر به مردم گفته شود كه در بين وزراي آقاي هاشمي - بنابر آنچه كه مسموع بنده است - وزيري هست كه اگر از حقوق ماهيانه اش اقساطي را كه بايد بدهد، كم كنند، برايش 2400 تومان مي ماند، آيا واقعاً اين را تصور مي كنند كه در كارگزاران يك دولت - كساني كه بيت المال و امكانات در اختيار اينهاست - كساني پيدا مي شوند كه اين طور زندگي و اين گونه صرف و خرج مي كنند؟! اينها چيزهاي باارزشي است و ما خدا را بر داشتن شماها شكر مي گزاريم و از خدا مي خواهيم كه شما را در راه خير و صلاح و سداد، همواره موفق بدارد. (نقل شده در ديدار اعضاي هيئت دولت 3/6/1370)

برداشت من از اين روايت، اين نيست. من اين طور مي فهمم كه حضرت، دارد «روز نو» را معنا مي كند؛ منظور اين است: امروز را كه مردم، «نوروز» نام گذاشته اند، يعني روزِ نو، روز نو يعني چه؟ همه ي روزهاي خدا مثل هم است؛ كدام روز مي تواند «نو» باشد؟ شرط دارد؛ آن روزي كه در آن، اتفاق بزرگي افتاده باشد، نوروز است. آن روزي كه شما در آن بتوانيد اتفاق بزرگي را محقَق كنيد، نوروز است. بعد خود حضرت مثال مي زنند؛ مي فرمايند: آن روزي كه جناب آدم و حوا، پا بر روي زمين گذاشتند، نوروز بود؛ براي بني آدم و نوع بشر، روز نويي بود. آن روزي كه حضرت نوح - بعد از توفان عالمگير - كشتي خود را به ساحل نجات رساند، نوروز است؛ روز نويي است و داستان تازه يي در زندگي بشر آغاز شده است. آن روزي كه قرآن بر پيغمبر نازل شد، روز نويي براي بشريت است - حقيقت قضيه همين است؛ روزي كه قرآن براي بشر نازل مي شود، مقطعي در تاريخ است كه براي انسانها روز نو است - آن روزي هم كه اميرالمؤمنين به ولايت انتخاب شد، روز نو است.

اينها همه، نوروز است؛ چه از لحاظ تاريخ شمسي، با اول ماه «حَمَل» مطابق باشد، يا نباشد. اين نيست كه حضرت بخواهند بفرمايند كه اين قضايا، روز اول «حَمَل» - روز اول فروردين - اتفاق افتاده است؛ نخير، بحث اين است كه هر روزي كه اين طور خصوصياتي در آن اتفاق بيفتد، روز نو و نوروز است؛ چه اول فروردين، چه هر روز ديگري از اوقات سال باشد.

خوب، من حالا به شما عرض مي كنم، روزي كه

انقلاب پيروز شد، نوروز است؛ روز نويي بود. روزي كه امام وارد اين كشور شد، براي ما نوروز بود. روز فتوحات عظيم و پيروزي جوانان مؤمن و ايثارگران ما در جبهه هاي نبرد - عليه نظامياني كه از «ناتو» و «ورشو» و امريكا و شوروي و خيلي از مراكز ديگر قدرت تغذيه مي شدند - نوروز و روز نو است. بيانات در ديدار مديران بنياد شهيد انقلاب اسلامي 21/12/1374

بار سوم، خوابيدم و باز همان رؤيا تكرار شد. چون چشم ها را گشودم، اشك در حدقه ها جاري گشت و گونه هايم با نم نم باران اشك، شست و شو گرديد.

حجةالاسلام و المسلمين ميرحسيني . پرتوي از خورشيد، ص 41.

شماها در خدمت اسلاميد فقط مراقب اخلاص باشيد.

گفتم همين نقطه ي اصلي اشكال است و براي پيدا كردن اخلاص بايد نصيحت شويم. باز امام روي اينكه من هم چيزي ندارم و اينجا هم خبري نيست و امثال آن تكيه و شكسته نفسي مي كردند. آشكارا نشانه هاي تواضع حقيقي را در چهره و حركات امام مشاهده كردم.

يا دو بار پرواز بايد عوض بشود - ميگفتند ما اين قطعه ها را نداريم. بنابراين مثلاً تا ظرف پنج روز يا ده روز اين نوع هواپيما پايان ميپذيرد؛ ديگر كأنه نداريم. تا دوازده روز اين نوعِ ديگر تمام ميشود؛ تا چهارده پانزده روز، اين نوع ديگر تمام ميشود. بيشترينش سي 130 بود. همين سي 130 هائي كه حالا هم هست كه حدود سي روز يا سي و يك روز گفتند كه براي اينها امكان پرواز وجود دارد. يعني جمهوري اسلامي بعد از سي و يك روز، مطلقاً وسيله ي پرنده ي هوائي نظامي - چه نظامي جنگي، چه نظامي پشتيباني و ترابري - ديگر نخواهد داشت؛ خلاص! گفتند: آقا! وضع جنگ ما اين است؛ شما برويد به امام بگوئيد. من هم از شما چه پنهان، توي دلم يك قدري حقيقتاً خالي شد! گفتيم عجب، واقعاً هواپيما نباشد، چه كار كنيم! او دارد با هواپيماهاي روسي مرتباً مي آيد. حالا خلبانهايش عرضه ي خلبانهاي ما را نداشتند، اما حجم كار زياد بود. همين طور پشت سر هم مي آمدند؛ انواع كلاسهاي گوناگون ميگ داشتند. گفتم خيلي خوب. كاغذ را گرفتم، بردم خدمت امام، جماران؛ گفتم: آقا! اين آقايان فرماندهان ما هستند و ما دار و ندار نظاميمان دست اينهاست. اينها اينجوري ميگويند؛ ميگويند ما هواپيماهاي جنگيمان تا حداكثر مثلاً پانزده شانزده روز ديگر دوام دارد و آخرين هواپيمايمان كه هواپيماي سي 130 است و ترابري است، تا سي روز و سي و سه روز ديگر بيشتر دوام ندارد. بعدش، ديگر ما مطلقاً هواپيما نداريم. امام نگاهي كردند، گفتند - حالا نقل به مضمون ميكنم، عين عبارت ايشان يادم نيست؛ احتمالاً جائي

عين عبارات ايشان را نوشته باشم - اين حرفها چيست! شما بگوئيد بروند بجنگند، خدا ميرساند، درست ميكند، هيچ طور نميشود. منطقاً حرف امام براي من قانع كننده نبود؛ چون امام كه متخصص هواپيما نبود؛ اما به حقانيت امام و روشنائي دل او و حمايت خدا از او اعتقاد داشتم، ميدانستم كه خداي متعال اين مرد را براي يك كار بزرگ برانگيخته و او را وا نخواهد گذاشت. اين را عقيده داشتم. لذا دلم قرص شد، آمدم به اينها - حالا همان روز يا فردايش، يادم نيست - گفتم امام فرمودند كه برويد همينها را هرچي ميتوانيد تعمير كنيد، درست كنيد و اقدام كنيد. همان هواپيماهاي اف 5 و اف 4 و اف 14 و اينهائي كه قرار بود بعد از پنج شش روز بكلي از كار بيفتد، هنوز دارد تو نيرو هوائي ما كار ميكند! بيست و نُه سال از سال 59 ميگذرد، هنوز دارند كار ميكنند! البته تعدادي از آنها توي جنگ آسيب ديدند، ساقط شدند، تير خوردند، بعضيشان از رده خارج شدند، اما از اين طرف هم در قبال اين ريزش، رويشي وجود داشت؛ مهندسين ما در دستگاه هاي ذي ربط توانستند قطعات درست كنند، خلأها را پر كنند و بعضي از قطعات را علي رغم تحريم، به كوري چشم آن تحريم كننده ها، از راه هائي وارد كنند و هواپيماها را سرپا نگه دارند. علاوه بر اينها، از آنها ياد بگيرند و دو نوع هواپيماي جنگي خودشان بسازند. الان شما ميدانيد كه در نيروي هوائي ما، دو نوع هواپيماي جنگي - البته عين آن هواپيماهاي قبليِ خود ما نيست، اما بالاخره از آنها استفاده كردند. مهندس

است ديگر، نگاه ميكند به كاري، تجربه مي اندوزد، خودش طراحي ميكند - دو كابينه ي براي آموزش و يك كابينه ي براي تهاجم نظامي، ساخته شده. علاوه بر اينكه همانهائي هم كه داشتيم، هنوز داريم و توي دستگاه هاي ما هست. اين، توكل به خداست؛ اين، صدق وعده ي خداست. وقتي خداي متعال با تأكيد فراوان و چندجانبه ميفرمايد: «و لينصرنّ اللَّه من ينصره»؛ بي گمان، بي ترديد، حتماً و يقيناً خداي متعال نصرت ميكند، ياري ميكند كساني را كه او را، يعني دين او را ياري كنند - وقتي خدا اين را ميگويد - من و شما هم ميدانيم كه داريم از دين خدا حمايت ميكنيم، ياريِ دين خدا ميكنيم. بنابراين، خاطرجمع باشيد كه خدا نصرت خواهد كرد.

بيانات در ديدار اعضاي دفتر رهبري و سپاه ولي امر 5/5/1388

اتفاقي افتاده است؛ حالا در مقابل اينكه اسير را كشته اند، چهره اش گريان مي شود؛ اينها چيست؟ من نمي فهمم. آدم اصلاً نمي تواند اين شخصيت و اين هويت را توصيف كند.

بيانات در ديدار اعضاي ستاد برگزاري مراسم سالگرد ارتحال امام 1/3/1369

شُكوه ظاهري و مادي و اين اقتدار و امپراتوري مجهز به همه چيز، حقيقتاً ترسي ندارد. نترسيدن او و به چيزي نگرفتن اقتدار مادي دشمن، ناشي از اقتدار شخصي و هوشمندان? او بود. نترسيدن هوشمندانه، غير از نترسيدن ابلهانه و خواب آلوده است؛ مثلاً يك بچه هم از يك آدم قوي يا يك حيوان خطرناك نمي ترسد؛ اما آدم قوي هم نمي ترسد؛ منتها انسانها و مجموعه ها در قوّت خودشان دچار اشتباه مي شوند و قوّتهايي را نمي بينند.

بيانات در ديدار اعضاي دبيرخانه مجمع تشخيص مصلحت 28/1/78

چون مجلات را براي من مي آورند. يكي، دو ماه بود كه اين كتاب در مطبوعات دنياي غرب - مخصوصاً مجلات امريكايي - آن چنان تبليغ مي شد كه هر كسي نگاه مي كرد، مي فهميد اين يك توطئه است. لزومي ندارد كه يك كتاب را - هرچند هم كه خوب باشد - اين قدر بزرگ كنند، در مجلات بنويسند، راجع به آن رپرتاژ بدهند، از فروشش بگويند، از ناشرش بگويند، از مطالبش بگويند، خلاصه كنند و عكس و فيلم بگيرند، اين جا و آن جا پخش كنند و همه به مسلمانان بخندند! هر كسي مي فهميد كه اين كار، عادي نيست. با جنجال، اين كتاب را وسط انداختند، شايد بتوانند با آن، روحيه ي مسلمانان را تضعيف كنند و بشكنند.

عكس العمل و ضربه ي متقابل امام، آن قدر قوي بود كه بكلي ورق را دگرگون كرد. حكم اعدام سلمان رشدي كه با اقبال و تصديق و شوق وافر ملتهاي اسلامي در همه جا مواجه شد، كار را دگرگون كرد. حالا روحيه ي آنها بود كه تضعيف مي شد. حالا طرفداران آنها بايد در طول اين مدت از خودشان دفاع مي كردند. لذا از آن روز تا حالا، سردمداران غرب و استكبار، در مقابله هايي كه با جمهوري اسلامي كردند، از اولين كلماتشان اين است كه بياييد اين قضيه ي سلمان رشدي را يك طور حلش كنيد! هرجا يكي از اين مهره هاي زنجيره ي استكبار جهاني، كسي را پيدا كرد كه فهميد ممكن است حرف او را به گوش مسؤولان جمهوري اسلامي برساند، اولين حرفي كه زد - يا جزو اولين حرفها - اين بود كه كاري بكنيد اين قضيه حل بشود!

فشار آوردند، هو و جنجال كردند، متهم نمودند، بالا رفتند، پايين آمدند، نوشتند،

گفتند، محكوم كردند، نويسندگان و هنرمندانِ آلت دست را جمع كردند، طومار امضاكردند، تا شايد بتوانند در اين حكم استوار الهي، اندكي خدشه وارد كنند؛ ولي نتوانستند، بعد از اين هم نمي توانند؛ چون حكم اعدام سلمان رشدي، متكي به آيات الهي است و مثل آيات الهي، مستحكم و غيرقابل خدشه است.

مي گويند: راه حلش چيست؟ راه حلش خيلي ساده است. مجرمي است كه جرمي مرتكب شده و بايد مثل بقيه ي مجرمان عالم، حكم الهي درباره ي او جاري بشود. به دست همان مسلمانان انگليس بدهند - نمي گوييم به دست ما بدهند - تا حكم الهي را درباره ي او جاري كنند. با چنين اقدامي، اين قضيه حل خواهد شد و ديگر تمام مي شود. گرهي نيست كه باز نشود. اين، همان گره است. اين، همان نحوه ي باز شدن اين گره است. بايد حكم الهي درباره ي اين موجودي كه بر حسب آيات الهي و احكام قطعي اسلامي، به مجازاتي محكوم شده، اجرا بشود. سخنراني در ديدار با جمعي از روحانيون، مسؤولان و اقشار مختلف مردم خراسان 15/3/69

عاشقانه ي آن مشاهده مي كنيد. دعاي كميل هم مناجاتي با خداي متعال است و رابطه ي محبت و عشق ميان بنده و معبود را ترسيم مي كند و اين همان چيزي بود كه امام بزرگوار ما، روح و دل خود را از آن روشن و منوّر مي داشت.

سخنراني در ديدار با جمع كثيري از پاسداران، در سالروز ميلاد امام حسين(ع) و روز پاسدار 10/12/68

معيّن نخواهد كرد و نمي گذارند كه من در آن جا بنشينم و چاي بريزم؛ اما واقعاً اگر كار به اين جا مي رسيد كه بگويند درست كردن چاي به عهده ي شماست، مي رفتم عبايم را كنار مي گذاشتم و آستينهايم را بالا مي زدم و چاي درست مي كردم. اين پيشنهاد، نه تنها براي اين بود كه چيزي گفته باشم؛ واقعاً براي اين كار آماده بودم.

من، با اين روحيه وارد شدم و بارها به دوستانم مي گفتم كه آن كسي نيستم كه اگر وارد اطاقي شدم، بگويم آن صندلي متعلق به من است و اگر خالي بود، بروم آن جا بنشينم و اگر خالي نبود، قهر كنم و بيرون بروم. نخير، من هيچ صندلي خاصي در هيچ اطاقي ندارم. من وارد اطاق مي شوم و هر جا خالي بود، همان جا مي نشينم. اگر مجموعه احساس كرد كه اين جا براي من كم است و روي صندلي ديگري نشاند، مي نشينم و اگر همان كار را نيز مناسب دانست، آن را انجام مي دهم.

قبل از رحلت حضرت امام كه دوران رياست جمهوري در حال اتمام بود، دست و پايم را جمع مي كردم. مكرر مراجعه مي كردند و بعضي از مشاغل را پيشنهاد مي نمودند. آدمهاي بي مسؤوليت، اين مشاغل را پيش خودشان به قد و قواره ي من بريده و دوخته بودند! ولي من گفتم كه اگر يك وقت امام به من واجب كنند و بگويند شما فلان كار را انجام دهيد؛ چون دستور امام تكليف است و برو برگرد ندارد، آن را انجام مي دهم. اما اگر چنانچه تكليف نباشد - و من از امام خواهش خواهم كرد كه تكليفي به من نكنند تا به كارهاي فرهنگي بپردازم - دنبال كارهاي فرهنگي مي روم.

سخنراني در

مراسم توديع كاركنان نهاد رياست جمهوري 18/5/68

باشيد، و اگر با هم بوديد، هيچ كس نمي تواند به شما آسيبي برساند. به نظر من، وصيت سي صفحه يي امام(ره) مي تواند در همين چند جمله خلاصه شود.

سخنراني در مراسم بيعت ائمه ي جمعه ي سراسر كشور به اتفاق رئيس مجلس خبرگان 12/4/68

كه به نظر مردم معمولي مي آيد، آن روح بزرگ و آن كوه ستبر تكان مي خورد و مي لرزيد. هنگام جنگ، بچه هاي مدرسه در نماز جمعه ي تهران قلكهاي خود را شكسته بودند و پولهايش را براي جنگ هديه كرده بودند. فرداي آن روز كه خدمت امام(ره) رسيده بودم، ايشان را در حالي كه چشمهاي خدابينش از اشك پُر شده بود، ديدم؛ به من فرمودند: كار اين بچه ها را ديدي؟ به قدري اين كار به نظرش عظيم آمده بود كه او را متأثر ساخته بود.

سخنراني در مراسم بيعت اصناف مشهد و تعاونيهاي شهري خراسان، مسؤولان بنياد پانزده خرداد و نهضت سواد آموزي و تعدادي از كاركنان و مسؤولان وزارت نيرو و سازمانهاي تابعه 8/4/68

قبل از پايان سال 65 كه خدمت امام بوديم، چون يكي از روزهاي فروردين 66 با ولادت يكي از ائمه(ع) مصادف مي شد، من و آقاي هاشمي رفسنجاني و حاج احمد آقا اصرار كرديم كه ايشان در حسينيه ي جماران با مردم ديداري داشته باشند. امام استنكاف كردند و قاطع گفتند: حالش را ندارم. من در ايام نوروز به مشهد رفته بودم و آقاي هاشمي هم از جبهه ديدار داشتند. در همان روزها، ناگهان قلب امام مشكلي پيدا مي كند و چون حاج احمد آقا - كه حق بزرگي بر گردن همه ي ملت دارد و امام را در اين چند سال حفظ كرد - همه ي وسايل را براي بهبود امام(ره) مهيا كرده بود، فوراً به وضعيت جسمي ايشان رسيدگي شد و خطر برطرف گرديد.

وقتي در بيمارستان بر بالين ايشان حاضر شدم، عرض كردم: چه قدر خوب شد كه آن شب اصرار ما را براي ملاقات با مردم نپذيرفتيد؛ والّا اگر خبر اين ملاقات اعلام مي شد، مردم به زيارت شما مي آمدند و آن وقت شما با اين حال نمي توانستيد مردم را ملاقات كنيد و انعكاس آن در دنيا خوب نبود. اين كار شما، خواست خداوند و كمك الهي بود و در آن زمان تصميم بجايي گرفتيد. ايشان در پاسخ من گفتند: آن طور كه من فهميدم، مثل اين كه از اول انقلاب تا حالا، يك دست غيبي در همه ي كارها دارد ما را هدايت و پشتيباني مي كند.»

واقعاً همين طور است؛ والّا محاسبات معمول سياسي، اقتصادي و محاسباتي كه براساس آن دنيا دارد اداره مي شود، اين نتايج را به دست نمي دهد. آن چيزي كه امام را بر هدايت و اداره و رهبري ملت ايران و

انقلاب عظيمش قادر مي كرد، عبارت بود از ارتباط با خدا و اتصال و توجه و توكل به او. او واقعاً عبد صالح خدا بود. من هيچ تعبيري را بهتر از اين براي امام(ره) پيدا نمي كنم.

سخنراني در مراسم بيعت فرماندهان و اعضاي كميته هاي انقلاب اسلامي 18/3/68

هر شهر و روستايش، شيون حسرت بار از يكايك خانه ها سرازير شد و كوي و ميدان و خيابان را پر كرد. هيچ كس نتوانست اين جرعه درد را خاموش فروبرد. از دلاوران ميدانهاي نبرد تا مادران و پدراني كه غم شهادت جوانانشان، نتوانسته بود گره عجز و اندوه بر جبينشان بيفكند، تا بزرگ مردان عرصه علم و عرفان و سياست و تا يكايك آحاد اين ملت عظيم القدر، همه و همه در اين مصيبت عظمي زار زار گريستند يا صدا به فغان بلند كردند، يا بي صبرانه بر سر و سينه زدند. مصيبت فقدان امام، همان به بزرگي امام بود و جز خدا و اوليائش كيست حد و مرز اين عظمت را بشناسند؟ آن جا كه دلهاي بزرگ بي تاب مي شوند، آن جا كه انسانهاي بزرگ دست و پا گم مي كنند، آن جا كه صحنه، از بي قراري ميليونها و ميليونها انسان پر است، كدام زبان و قلم است كه بتواند نمايشگر و صحنه پرداز گردد؟ من كه خود قطره بي تابي در اقيانوس متلاطم آن روز و آن روزها بوده ام، چگونه خواهم توانست آن را شرح كنم؟ زمان، يگانه خود را از دست داد و زمين گوهري يكدانه را در خود گرفت. پرچمدار بزرگ اسلام، پس از عمري مبارك كه در راه اعتلاي اسلام سپري شده بود، دنيا را وداع كرد. (برگرفته از سخنان مقام معظم رهبري. حديث ولايت، ج چهارم، ص 238) (پيام به مناسبت اولين سالگرد ارتحال امام خميني (ره) 10/3/1368)

ما رفته بودند آن جا را مجددا تصرف كرده بودند، بنده داشتم از اين خطوط بازديد مي كردم و به يگان ها و به سنگرها و به اين بچه هاي عزيز رزمنده مان سر مي زدم، يك وقت ديدم يكي دو تا از برادران همراه من خيلي ناراحت، شتابان، عرق ريزان، آشفته، آمدند پيش من و من را جدا كردند از كساني كه داشتند به من گزارش مي دادند كه يك جمله اي بگويم، ديدم كه اين ها ناراحتند گفتم چيه؟ گفتند كه بله ما داشتيم توي اين منطقه مي گشتيم، يك وقت چشم مان افتاده به جسد يك شهيدي كه چند روز است اين شهيد بدنش در زير آفتاب اين جا باقي مانده. من به شدت منقلب شدم و ناراحت شدم و به آن برادراني كه مسؤول بودند در آن خط و در آن منطقه، گفتم سريعا اين مسأله را دنبال كنيد، جسد اين شهيد را بياوريد و جسد شهداي ديگر را هم كه در اين منطقه ممكن است باشند جمع كنيد. اما در همان حال در دلم گفتم قربان جسد پاره پاره ات يا اباعبدالله، اين جا انسان مي فهمد كه به زينب كبري چقدر سخت گذشت، آن وقتي كه خودش را روي نعش عريان برادرش انداخت، و با آن صداي حزين، با آن آهنگ بي اختيار، كلمات را در فضا پراكند و در تاريخ گذاشت فرياد زد «بأب المظلوم حتي قضا، بأب العطشان حتي ندا» پدرم قربان آن كسي كه تا آن لحظه ي آخر تشنه ماند و تشنه لب جان داد. بيانات در خطبه هاي نماز جمعه 04/06/1367

كنيم، بيش از اين حرفها شايد بشود گفت؛ هزارها بار، اما حالا آن رقمهاي درشت را آدم بخواهد حساب كند - ما نصرت الهي را ديديم؛ كمك الهي را ديديم. يكي اش همين آمدن اسرا بود.

ما حدود پنجاه هزار اسير پيش عراق داشتيم؛ پنجاه هزار. او هم يك خرده كمتر از اين، در همين حدودها، اسير دست ما داشت. منتها فرقش اين بود كه اسيرهائي كه او پيش ما داشت، همه نظامي بودند، اسيرهائي كه ما پيش او داشتيم، خيلي شان غيرنظامي بودند. توي همين بيابانها مردم را جمع كرده بودند، برده بودند. من وقتي كه جنگ تمام شد، به نظرم رسيد كه پس گرفتن اين اسيرها از صدام، احتمالاً سي سال طول ميكشد؛ سي سال! چون تبادل اسرا را در جنگهاي معروف ديده بوديم ديگر. در جنگ بين الملل، جنگ ژاپن، بعد از گذشت بيست سي سال، هنوز يك طرف مدعي بود كه ما چند تا اسير پيش شما داريم؛ او ميگفت نداريم؛ چك چونه، بنشين برخيز؛ تا بالاخره به يك نتيجه اي ميرسيدند. بايد صد تا كنفرانس گذاشته بشود، نشست و برخاست بشود، تا ثابت كنيم كه بله، فلان تعداد اسير هنوز باقي اند؛ آن هم قطره چكاني. صدام اينجوري بود ديگر؛ آدم بدقلق، بداخلاق، خبيث، موذي، هر وقت احساس قدرت كند، حتماً قدرت نمائي اي از خودش نشان بدهد؛ اينجور آدمي بود؛ صدام طبيعتش خيلي طبيعت پستِ دني اي بود. آدمهاي پست و دني هرجا احساس قدرت بكنند، آنچنان منتفخ ميشوند كه با آنها اصلاً نميشود هيچ مبادله كرد؛ هيچ. آن وقتي كه احساس ضعف ميكنند، در مقابل يك قويتري قرار ميگيرند، از مورچه خاكسارتر ميشوند! ديديد ديگر؛ صدام به

آمريكائي ها التماس ميكرد. قبل از اينكه آمريكائي ها به عراق حمله كنند - اين دفعه ي اخير - التماس ميكرد كه بيائيد با ما بسازيد، همه مان عليه جمهوري اسلامي متحد بشويم. منتها شانسش نيامد ديگر كه آمريكائي ها از او قبول كنند.

من ميگفتم سي سال طول ميكشد كه اسرا آزاد بشوند. خداي متعال صحنه اي درست كرد و اين احمق قضيه ي حمله اش به كويت پيش آمد، احساس كرد كه اگر بخواهد با كويت بجنگد - البته جنگش با كويت به قصد تصرف كامل كويت بود - احتياج دارد به اينكه از ايران خاطرش جمع باشد؛ اين هم با بودن اسرا امكان پذير نيست. اول نامه نوشت به رئيس جمهور وقت و به نحوي به بنده، چون از اين طرف جواب درستي نگرفت، بنا كرد اسرا را خودش آزاد كردن، كه ديگر آنهائي كه يادشان است، يادشان هست. يكهو خبر شديم كه اسرا از مرز دارند مي آيند؛ همين طور پشت سر هم گروه گروه آمدند، تا تمام شد. اين كار خدا بود، اين نصرت الهي بود. و ديگر همين طور از اين قضايا تا امروز.

ديدار اعضاي دفتر رهبري و سپاه حفاظت ولي امر 5/5/1388

در اوايل جنگ به او درجه ي سرتيپي اعطا شد. ساير افسران، سرهنگ بودند؛ اما شهيد بابايي با نصب درجه ي سرهنگي به پايگاه اصفهان رفت. مي دانيد كه پايگاه اصفهان هم از پايگاه هاي بسيار بزرگ و مفصّل است. سال شصت بود. آن پايگاه واقعاً مركزي بود كه در زمان بني صدر، امام را هم قبول نداشتند و قبلش هم، آن جا مركز جنجالي و پرمسأله اي محسوب مي شد. اوّلِ انقلاب، همين آقاي محمّديِ دفتر خودمان - آقاي «محمّدي گلپايگاني» - به عنوان نماينده ي مسؤول عقيدتي - سياسي، در آن جا فعّاليت مي كردند. ايشان مرتّب مسائل آن جا را گزارش مي كردند. عدّه اي ضدّ انقلاب و عدّه اي هم نفوذي هاي گروه هاي به ظاهر انقلابي، در پايگاه نفوذ كرده بودند و واقعاً به كلّي يأس آور بود. فرمانده ي آن جا، زماني كه در وزارت دفاع بودم، مي گفت: «اصلاً نمي توانم پايگاه را اداره كنم!» همين طور، همه چيز را رها كرده بود. در چنين شرايطي، شهيد بابايي به اين پايگاه رفت - اين كه «يك لاقبا» مي گويند، واقعاً با يك لاقبا به آن جا رفت - و همه چيز را راه انداخت. او حقيقتاً پايگاه را متحوّل كرد. از ته دل قدر شهيد بابايي را مي دانستم

يك بار من به آن پايگاه رفتم و ايشان، سميلاتورهاي آموزشي را به من نشان داد. شهيد بابايي، خودش هم خلبان بود؛ خلبان «اف 14». يعني رتبه ي خلباني اش رتبه ي بالايي بود. ايشانْ خيلي به من محبّت داشت. من هم واقعاً از ته دل، قدر شهيد بابايي را خيلي مي دانستم. ميل به پيشرفت

يك بار كه به اصفهان رفتم - من، دو - سه بار به پايگاه اصفهان رفته ام - نزد من آمد و گفت: «اگر شما اجازه بدهيد، ما بچه هاي سپاه را

اين جا بياوريم و به آنان آموزش خلباني بدهيم»... با بچه هاي سپاه، خيلي خودماني و رفيق بود. مي گفت: «فقط براي انقلاب و رضاي خدا، بچه هاي سپاه را آموزش دهيم.» گفتم: «حالا دست نگهداريد. الآن اين كار مصلحت نيست؛ تا ببينيم بعداً چه مي شود.» در غير اين صورت، وضعيت نيروي هوايي، حسابي به هم مي خورد. به هرحال، ايشان آرام آرام همان پايگاهي را كه آن همه مسأله داشت، به كلّي متحوّل كرد.

بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار خانواده ي شهيد بابايي 7/11/1380

عراق - ارتفاعات «تته» - كه مزدوران بدخواهِ حقيري در بين آن مردم نفوذ كرده بودند و حضور هيئت ما را به دشمن اطلاع دادند و دشمن هواپيماهايش را فرستاد. ما در بين راه كه طرف ارتفاعات ميرفتيم، ديديم هواپيماي دشمن عبور كرد؛ فهميديم حادثه اي براي دزلي پيش خواهند آورد. برگشتيم ديديم متأسفانه مردم غير نظامي، مردم كوچه و بازار را بمباران كردند؛ عده اي را زخمي كردند، عده اي را به قتل رساندند. و ما جنازه ي شهدا و بعضي از مجروحين را برداشتيم، آمديم مريوان. اين خاطرات عبرت آموز است. آن روز همين نظامهاي جهانيِ مدعي حقوق بشر از همين صدام حسين دفاع ميكردند؛ از همين حركات وحشيانه دفاع ميكردند. نسل جوان امروز در كشور ما ميداند و بداند، آزمايشگاه دروغ و فريب، آزمايشگاه خطاهاي بزرگ و جبران ناپذيرِ دستگاه هاي مدعي حقوق بشر، همين كشور عزيز ما و همين مرزهاي غربي اين كشور از جمله منطقه ي كردستان بوده است.

بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار مردم مريوان 26/2/1388

خاطر آزادي من، پيش دشمن كوچك بشويد. اينها را ما داشتيم. اينها جزو اسناد شرف ملي ماست و تا ابد محفوظ خواهد بود.

از طرف خانواده ها و ملت هم همين طور بود. با اين كه پدران، مادران، همسران و فرزندان سخت مي گذراندند، اما هرگز مشكلي براي مسؤولان درست نكردند و فشار نياوردند. مي فهميدند كه مسؤولان تلاش مي كنند، تا اسرايشان با سربلندي و افتخار آزاد بشوند؛ همين كاري كه خداي متعال پيش آورد، كمك كرد و شد. اين هم كار خدا بود. هرچه ما پيشرفت داريم، كار خدا و تدبير و اراده ي الهي است. ماها هيچكاره ايم. البته برادران عزيز ما در دولت، خيلي زحمت كشيدند و تلاش كردند؛ اما لطف خدا، اشاره و اراده ي الهي، همه ي كارها را روبه راه كرد و جاده ها را هموار نمود. كار خدا بود، بعد از اين هم همين طور است. سخنراني در ديدار با گروه كثيري از آزادگان 4/6/69

طول كشيد.

حضرت امام قدس سره ايستاده بودند و با لبخندي، خيره خيره مرا نگاه مي كردند. پس از آن كه وارد اتاق شدم، دست امام را بوسيدم. معظم له دستي به پشت من زدند و فرمودند: زماني پوشيدن لباس سربازي در عرف ما، خلاف مروت بود؛ ولي الان مي بينم چه برازنده شماست!

آيةاللَّه خامنه اي فرمودند: با اين كلام دل رباي امام، ترديد از دلم بيرون رفت و از آن روز به بعد، هميشه از پوشيدن لباس نظامي لذت مي بردم.!

حجةالاسلام و المسلمين ذوالنور . پرتوي از خورشيد، ص 139.

شهدا نيز رخصت خواست و لحظاتي با مرادش درد دل كرد.

بعد، گفت و گوي عمومي آغاز شد و جمع بامحبوب خود به صحبت نشستند. مقام معظم رهبري فرمودند: قرآني بياوريد، و آن را به مادر يك شهيد هديه كردند.

مادر شهيد گفت: لطفاً محبت نماييد و آن را امضا بفرماييد.

آقا قبول كردند و آن را امضا كردند.

ديگران نيز از مقام معظم رهبري درخواست كردند قرآني را همراه امضاي خويش، به آنان هديه كنند؛ رهبري نيز پذيرفتند. در حال برخاستن بوديم كه يك نفر عرض كرد: دو نفر از فرزندان شهدا كه در جمع ما هستند با هم صيغه محرميت خوانده اند، ليكن دوست دارند شما صيغه عقد دائم آنان را بخوانيد.

مقام معظم رهبري فرمودند: اشكال ندارد؛ مي گويم وقتي مشخص كنند تا در دفتر انجام شود.

عرض شد: دوست داريم همين الان انجام شود.

آقا فرمودند: مانعي ندارد؛ اما به شرطي كه مهريه بيش از چهارده سكه نباشد.

گفتند: مهريه صد سكه بهار آزادي است.

عروس گفت: من بقيه را بخشيدم! مهريه فقط چهارده سكه بهار آزادي باشد.

مقام معظم رهبري به آقاي محمدي گلپايگاني - كه در جلسه حاضر بودند - فرمودند: پس صيغه عقد را اجرا كنيم.

بعد از خواندن صيغه عقد، ايشان گفتند: من در جلسه هاي عقد، به عروس و دامادي كه از خانواده هاي معظم شهدا هستند - به هر كدام - يك سكه بهار آزادي هديه مي دهم.

سپس دستور دادند سكه ها را بياوريد و با دست مبارك خود به هر كدام از آن دو، يك سكه طلا هديه كردند.

اين نشست و رفتار محبت آميز و پدرانه مقام معظم رهبري، براي من خيلي زيبا و جالب بود.

سردار سرتيپ بسيجي محمد شيرازي .

پرتوي از خورشيد، ص 97.

رهبري فرمودند: چاره اي جز اين كار ندارم! حضرت امام قدس سره رفتن بنده با استان هاي خوزستان، ايلام، كرمانشاه، كردستان و آذربايجان غربي را ممنوع و حرام كرده اند. حالا كه شماها اصرار داريد كه من به جبهه بيايم، به زودي خدمت امام مي روم و التماس مي كنم به من اجازه حضور در جبهه را بدهند.

مدتي نگذشت كه باز حضور آيةاللَّه خامنه اي در جبهه ها چشمگير شد.

حجةالاسلام و المسلمين ذوالنور . پرتوي از خورشيد، ص 157.

طرف جلو حركت مي كرديم. ناگهان با سر وصداي زيادي مواجه شديم، فكر كرديم دشمن رو به روي ماست. آنها نيز در مورد ما همين تصور را داشتند. با رعايت اصول حفاظتي، به آن طرف جوي پريديم. در همان اثنا، نگاهمان به چهره مقام معظم رهبري افتاد. در آن زمان، ايشان نماينده حضرت امام قدس سره در شوراي عالي دفاع بودند. معظم له به اتفاق چند نفر ديگر - قبل از ما - براي شناسايي منطقه رفته بودند. كار شناسايي آنان تمام شده بود و داشتند برمي گشتند. ديدن آقا در آن مكان براي ما خيلي جالب بود. ما از آن ديدار، روحيه گرفتيم. سلاح هايمان را به حالت عادي درآورديم و از محبت گرم آيةاللَّه خامنه اي بهره برديم. آقا با تك تك ما دست دادند و يكايك ما را بوسيدند.

سردار سرتيپ پاسدار علي فدوي . پرتوي از خورشيد، ص 159.

ص 164.

با قاب عكس بر مي گردد احساس مي كنم عكس برايم آشناست هنگامي پايين آن را مي خوانم: «طلبه و دانشجوي شهيد عليرضا خان بابايي» دلم فرو مي ريزد ناگاه 18 سال به عقب برده مي شوم؛ به سدّ دز آنجايي كه در انتظار عمليات هستيم، عمليات نصر 1 در شمال غرب. رهبر انقلاب، سراغ پدر شهيد را مي گيرد. مادر به عكس روي ديوار اشاره مي كند و مي گويد: «حاج آقا سه سال پيش مرحوم شدند...» آقا از علت مرگ او مي پرسد و مادر نيز توضيح مي دهد. آقا مي خواهد از شهيد بگويند. مادر شهيد مي گويد: «همه اش در جبهه بود. يك بار به من گفت: مادر دعا كن شهيد شوم. گفتم نمي توانم چنين دعايي بكنم؛ اما قول مي دهم اگر شهيد شدي محكم بايستم. وقتي شهيد شد اين كار را كردم.» برادر كوچكتر كه امروز معلم است، مي گويد: «با اينكه در جبهه بود اما از درس و بحث غافل نبود...» كتابخانه اي كه امروز از او باقي مانده با بعضي كتاب هاي فاخر در آن نشانگر ميزان فضل اوست. در اثناي مجلس، جانبازي نيز وارد شد. مادر معرفي مي كند؛ آقاي دكتر... از دوستان و همرزمان شهيد بوده و امروز پزشك است و در بخش طب اسلامي و سنتي فعاليت مي كند. آقا مي پرسد: «فعاليتتان نتيجه اي هم دارد؟» دكتر توضيح مي دهد... . بحث مبسوطي دربارة طب سنتي در مي گيرد. آقا نيز با تأسف از اينكه پزشكان غربي به تجارب ارزشمند طبيبان مسلمان و مشرق زمين در طول تاريخ بي اعتنايي كردند، اشاره مي كند و مي گويد: «مبناي كار طب اسلامي برخلاف طب امروزي يافتن ريشة بيماري است نه علايم درماني. در اين شيوه، تشخيص، اصل مهمي است زيرا تشخيص است كه

ذكاوت و حاذقيت پزشك را نشان مي دهد...» از بحث پيدا است كه رهبر انقلاب، مسايل و جريانات اين موضوع را پيگيري مي كند و حتي نام تعدادي از محققان اين رشته را مي برد و تأكيد مي ورزد كه: «بايد وزارت بهداشت، سرانجامي به اين تحقيقات بدهد...» بعد از اين بحث علمي، دوباره برمي گرديم به شهيد. مادر مي گويد: «منتظر آمدنتان بودم؛ هم خودم خواب ديده بودم و هم يكي از خانم هاي سادات...» او هر دو خواب را تعريف مي كند. آقا با بيان اينكه «قدر و اندازة شهيد بيش از اين است كه ما بتوانيم به جا آوريم»، بحث را عوض مي كند. قرآني را امضا كرده به مادر شهيد هديه مي دهد. پس از گفت و گوي كوتاهي با خواهران شهيد و بازديد از كتابخانة او كه همسايگان از آن استفاده مي كنند، از خانوادة شهيد خان بابايي خداحافظي مي كنيم بيرون مي آييم. گويي هيچ يك از اهالي كوچه متوجه اين رفت و آمد نشده اند... . . فصلنامه آيينة رشد، دفتر چهارم، زمستان 84، ص 38، وابسته به ستاد احياء امر به معروف و نهي از منكر.

باحال است!» مخصوصاً روي اين نكته تأكيد مي كند كه: «خدايا مرا پاك كن؛ سپس خاك كن!» پدر پير، فرزندانش را معرفي مي كند؛ يك پسر و دو دختر كه همگي معلم هستند. او مي گويد: «حالا ديگر همين سه فرزند را دارم.» آقا حرف او را تصحيح مي كند: «اين شهيد را هم از دست نداده ايد؛ او را هم پيش خدا ذخيره داريد. شهيد، مثل يك امانت باارزشي است كه در بانكي و خزانة امني گذاشته باشيد. شايد انسان از دوري آن شئ گرانبها ناراحت باشد اما خيالش راحت است كه آن را از دست نداده بلكه هنگام لزوم، به كارش مي آيد... . شهيد هم همين طور است.» برادر شهيد معلم آموزش و پرورش منطقة دو تهران است. آقا از او راجع به آموزش و پرورش و مدارس مي پرسد. او دل خوشي از اوضاع ندارد؛ مي گويد: «بايد به فرهنگ اين مملكت رسيد... جسارت است؛ اگر در بطن باشيد متوجه مي شويد كه جوانان چقدر نياز به كار دارند». رهبر با تصديق حرف هاي او تأكيد مي كند: «البته مسئولان ادعايشان اين است كه كار مي كنند؛ نه اينكه منكر نواقص باشند... بهتر است اشخاصي مانند شما كه هم تجربه و خبرويت داريد و هم جوانيد و با نشاط، پيشنهادهايتان را به شكل درستي به افراد تصميم گير منتقل كنيد؛ ان شاء الله مؤثر است...». شهيد بعدي كه ميهمان خانه اش هستيم شهيد محمدكاظم اعتماديان است. پدر شهيد اشك شوق مي ريزد و به همراهان آقا مي تازد كه «چرا نگفتيد آقا تشريف مي آورند؟» آقا نيز به شوخي مي گويد:«اگر ناراحتيد، برويم» و توضيح مي دهد: «در اين ديدارها بنا نيست از پيش بگويند» و آنگاه پدر شهيد، فرزندانش را معرفي مي كند؛

برادر بزرگتر، طلبة حوزة علمية قم است اما دو برادر ديگر هر دو مهندس هستند. شهيد اعتماديان پيش از اعزام به جبهه در زندان اوين در دفتر شهيد لاجوردي كار مي كرده است. در سال 65 با گروهي از نهاد رياست جمهوري عازم منطقه مي شود و بعد از يك ماه در اروند به شهادت مي رسد. در ديوار خانه، عكس سه شهيد ديگر هم هست كه همگي از بستگان نزديك هستند. يكي از برادران شهيد يادآوري مي كند كه آقا در دوران رئيس جمهوريشان هم يك بار به خانه آنها آمده اند و البته آن زمان، خانه شان در خيابان بهبودي بوده است. عجيب اينكه آقا هم بياد مي آورد و خطاب به پدر شهيد مي گويد: «بله، مثل اينكه در آن جلسه، داماد اخوي شما هم بودند.» آقا حتي اسم او را هم مي گويد و آنها باحيرت و تعجب تأييد مي كنند. چند نفر از همسايگان هم كه خبردار شده اند، موفق مي شوند داخل بيايند و در كنار خانواده شهيد بنشينند. وقتي كه بعد از امضاي قرآن براي خانواده شهيد اعتماديان، آقا مي خواهد بلند شود، ناگهان عموي شهيد كه او نيز پدر شهيدي است با همسرش نيز سر مي رسند و بناي گريه را مي گذارند. آقا مجدداً مي نشيند و با آنان صحبت مي كند. از فرزندشان مي پرسد كه كي شهيد شده؟ و اينكه پدر خانواده چكاره است؟ و... . جماعت كه با چاي پذيرايي مي شوند، آقا براي آنان نيز قرآني امضا مي كند؛ اما مادر شهيد مي گويد: «اين قبول نيست؛ ما در منزل، چشم انتظارتان هستيم». لحظاتي بعد، باز ما در خيابان هاي تهران هستيم؛ البته حالا ديگر خلوتند و ماشين ها به سرعت از هم سبقت مي گيرند.

رهبرانقلاب از اولين ديدار با علامه جعفري در آقاي جعفري (رحمةاللَّه عليه) خصوصيات برجسته اي بود كه به نظر من همه ي اينها براي نسل جوان و پژوهنده و اهل علم و تحقيق الگوست. ايشان آن وقتي كه كارهاي تحقيقي خودشان را شروع كردند، خيلي جوان بودند. البته من حدود سالهاي سي وچهار و سي وپنج بود كه ايشان را شناختم. ايشان تازه از نجف آمده بودند و جوان و فاضل و اهل تحقيق و فعّال و پر شور و مورد احترام بزرگان ما - مانند مرحوم آقاي ميلاني و بعضي از آقايان ديگر در مشهد - و نيز مورد احترام طلّاب بودند. اخوانشان هم در مشهد بودند؛ مثل آقاي آميرزا جعفر كه مرد بسيار با صفا و با معنويت و با روحي است. بله؛ عرض مي كردم كه ايشان هم به مناسبتي به مشهد آمده بودند و چند ماه يا يك سال - درست يادم نيست - در مشهد ماندند. ما از آن جا با ايشان آشنا شديم. در ايشان واقعاً روح تحقيق و تفحّص و نشاط و شور علمي مشاهده مي شد. اين روحيه، از دوران جواني تا پايان عمر ادامه داشت. آن وقت ايشان تقريباً سي و چند ساله بودند. همه ي اين شور جواني، در كار علمي و فكري و بحث و نوشتن و تحقيق و مطالعه و اين گونه كارها صرف مي شد و البته حافظه ي فوق العاده و استعداد علمي ايشان هم به جاي خود محفوظ بود. اين حالت تا همين آخر هم ادامه داشت كه اين چيز عجيبي است. يعني در عين اين كه ايشان يك مرد هفتاد و چند ساله بودند، ولي تا آخرين باري كه ايشان را ديديم -

به گمانم يك سال، يا هفت، هشت ماه پيش بود كه ايشان را ما زيارت كرديم - باز انسان همان حالت و همان شور و همان تحرّك را در ايشان مي ديد. اين خيلي باارزش و قيمتي است كه انسان نگذارد گذشت زمان و حوادث گوناگون، شور و تحرّك و تهيّجي را كه خداي متعال در او قرار داده و مي تواند آن را مثل يك سرمايه ي گرانبها براي پيشرفتهاي گوناگون در ميدانهاي مختلف مصرف كند، از بين ببرد. به هرحال وجود ايشان، حقيقتاً وجود ذي قيمتي بود و براي اسلام و مسلمين و نظام اسلامي ارزش داشت. ايشان تا آخر هم كار كردند؛ يعني واقعاً آقاي جعفري هيچ وقت از كارافتاده و كنار نشسته و بيكاره نشدند و دائم مشغول كار و تلاش و تحرّك بودند. خداوند ان شاءاللَّه درجاتشان را عالي كند. بيانات در ديدار خانواده و مسؤولان ستاد برگزاري مراسم ارتحال استاد علامه محمدتقي جعفري (ره)

17/09/1377

و برادران ديگر (مي آمدند و) مسائل را با من در ميان مي گذاشتند. ليكن خود من شركت فعالي در جريانات نمي توانستم داشته باشم.

در اين اواخر تدريجاً حالم بهتر شده بود، گاهي در جلسات شركت مي كردم، كمااين كه در شب قبل از حادثه؛ در جلسه اي در اتاق خود مرحوم رجايي شركت كردم و راجع به مسائل مهم مملكتي صحبت مي كرديم. بنابراين دور بودم از محل حادثه (انفجار) و بعدازظهر هم بود، من هم بيمار بودم و خوابيده بودم، از خواب كه بيدار شدم از بچه هاي پاسدار، برادرهايي كه پهلوي من بودند يك زمزمه هايي شنيدم. گفتم چيه؟ گفتند كه يك بمب در نخست وزيري منفجر شده است. گفتم كه كي آن جا بوده؟ گفتند كه رجايي و باهنر هم بودند، من فوق العاده نگران شدم، با حال بسيار ضعيف و ناتواني كه داشتم خودم را رساندم پاي تلفن، نشستم، بنا كردم اين جا آن جا تلفن كردن، اما خبرها همه متناقض و نگران كننده بود. يكي مي گفت كه حالشان خوب است، يكي مي گفت زنده بيرون آمدند، يكي مي گفت جسدشان پيدا نشده، يكي مي گفت توي بيمارستانند و من تا اوائل شب كه خبر درستي به من نرسيده بود در حالت فوق العاده بد و نگراني به سر مي بردم، تا بالأخره مطلب برايم روشن شد.

احساسات من در آن موقع طبيعي است كه چه احساساتي بود. دو دوست عزيز و قديمي، دو انقلابي، دو عنصر طراز اول جمهوري اسلامي را از دست داده بوديم و من شديداً احساس خسارت مي كردم، احساس ضايعه مي كردم، احساس غم مي كردم و از طرفي احساس خشم نسبت به آن كساني كه عاملين اين حادثه بودند مي كردم و همين بود كه فردا

صبح زود با اين كه خيلي بي حال بودم پا شدم، سوار ماشين شدم، آمدم براي تشييع جنازه به مجلس، و با اين كه اطبا همه من را منع مي كردند كه من شركت نكنم و دخالت نكنم، ديدم طاقت نمي آورم كه شركت در مراسم نكنم، آمدم آن جا روي ايوان جلوي مجلس و يك سخنراني اي هم با كمال هيجان كردم كه دور و ور من را دوستان گرفته بودند كه نبادا من بيفتم، از بس هيجان داشتم. به هرحال براي من بسيار حادثه ي تلخي بود، يعني شايد بتوانم بگويم تلخ ترين حادثه اي بود كه تا آنروز من ديده بودم، زيرا حادثه ي هفت تير كه مي توانست براي من تلخ تر باشد هنگامي اتفاق افتاده بود كه من آن روز بيهوش بودم و نمي فهميدم، بعد تدريجاً با اين حادثه ذره ذره آشنا شدم و اطلاع پيدا كردم، اما اين حادثه ي ناگهاني به خصوص بعد از حادثه ي هفت تير براي من شايد تلخ ترين حادثه اي بود كه تا آن روز براي من پيش آمده بود.

مصاحبه ي مطبوعاتي پيرامون حادثه ي هشتم شهريور؛ 1361/5/26

من را در يك حال شبه بي هوشي نگه مي داشتند، يعني در حال گيجي مخصوص بعد از عمل جراحي. در هشتم، نهم اين حادثه بود ظاهراً يك هفته يا هشت روزي گذشته بود. من اصرار مي كردم كه براي من راديو و روزنامه بياورند و به بهانه هاي گوناگون نمي آوردند و مقصود اين بود كه من مطلع نشوم از حادثه چون افرادي كه دور و بر من بودند بالأخره نمي توانستند در مقابل اصرارهاي پي درپي من مقاومت كنند. مجبور بودند قضيه را به من بگويند. آن كسي كه مي توانست اين قضيه را به من بگويد كسي غير از آقاي هاشمي نبود. يعني مي دانستند بخاطر نحوه ي ارتباط ما با هم طبعاً ايشان مي تواند به يك شكلي مسأله را به من بگويد و همين كار را كردند. البته من توجه نداشتم، يك روز عصري آقاي هاشمي و آقاي حاج احمد آقا - فرزند حضرت امام - آمدند پيش من و يكي از كساني كه دور و بر من بود با آنها مطرح كرد كه فلاني راديو مي خواهد و روزنامه مي خواهد و ما مصلحت نمي دانيم شما نظرتان چيه، اگر شما مي گوئيد بدهيم. اينجوري شروع كردند قضيه را. آقاي هاشمي با آن بيان شيرين خودشان كه هميشه مطالب را نرم و آرام و هضم شدني مطرح مي كنند آن جا گفتند، نه به نظر من هيچ لزومي ندارد شما راديو بياوريد. حالا خبرهاي بيرون خيلي شيرين است، خيلي مطلوب است، كه اين هم روي تخت بيمارستان اين خبرها را بشنود. من اجمالاً فهميدم كه خبرهاي تلخي وجود دارد. گفتم چطور مگر؟ گفت خب همين ديگر، انفجار درست مي كنند، بعضي ها شهيد شدند، بعضي ها مجروح شدند و به اين ترتيب ايشان

من را وارد حادثه كرد. من پرسيدم كي ها مثلاً شهيد شدند، كي ها مجروح شدند، ايشان گفت: مثلاً آقاي بهشتي مجروح است، من خيلي نگران شدم. شديداً از شنيدن اين كه آقاي بهشتي حادثه اي ديده و مجروح شده، ناراحت شدم. پرسيدم كه ايشان چيه وضعش؟ كجاست؟ چه جوري است؟ ايشان گفت كه بيمارستان است و نه نگراني هم ندارد. گفتم آخر در چه حدي است؟ ايشان گفت خب، مجروح است ديگر، ناراحت است. من گفتم كه در مقايسه ي با من مثلاً بدتر از من است بهتر از من است؟ مي خواستم كه ابعاد مسأله را بفهمم. ايشان گفت همين جورهاست ديگر، حالا بي خود دنبال اين قضايا تحقيق نمي خواهد بكني، اجمالاً خبرهاي بيرون خيلي شيرين نيست، خيلي جالب نيست، خب بله، بعضي ها هم شهيد شدند و اين ها. ايشان من را در نگراني گذاشت و رفت. من فهميدم كه يك حادثه ي مهمي است كه آقاي بهشتي در آن حادثه مجروح شده، به ايشان هم قبل از اين كه بروند گفتم، خواهش مي كنم هر چه ممكن هست مراقبت بخرج داده بشود، تمام امكانات پزشكي كشور بسيج بشود تا آقاي بهشتي را هر جور هست زودتر نجات بدهيد و نگذاريد كه ايشان خداي نكرده برايش مسأله اي پيش بيايد. بعد كه ايشان رفتند افرادي كه دور و بر من بودند نمي دانستند كه من چقدر خبر دارم و من از آن ها بطور آرام، آرام مسأله را گرفتم. يعني بقول معروف زير زبانِ آن بچه هايي كه دور و بر من بودند خود من كشيدم و فهميدم كه ايشان شهيد شدند. طبعاً براي من بسيار سخت بود با اين كه همه ي ابعاد حادثه را و خصوصيات حادثه را و

كساني را كه شهيد شده بودند نمي دانستم كه چه جوري است و تا چه حدودي هست. اما نفس شهادت آقاي بهشتي براي من يك ضربه ي فوق العاده سنگيني بود. تا روزهاي متمادي من دائماً ناراحت و منقلب بودم و اندك چيزي من را مي برد تو بَهر اين حادثه ي تلخ. بله به هرحال براي من بسيار چيز سخت و تلخي بود. مصاحبه در محل انفجار دفتر مركزي حزب جمهوري اسلامي 01/04/1365

مي كردند؛ رفتم ديدم عجب دنياي جديدي است. ديدار با طلاب و روحانيون عازم جبهه 26/08/1366

انقلاب اسلامي در مراسم تشييع پيكرهاي فرماندهان سپاه 21/10/1384

و زبان انگليسي و امثال اينها را بدهيم و ايشان هم همين طور سَرِپا جوابمان را دادند و تشريف بردند!

سخنراني در ديدار با مجمع نمايندگان طلّاب و فضلاي حوزه ي علميه ي قم 7/9/68

درس تمام مي شود، مرحوم آخوند ملاحسينقلي همداني به حاج ميرزا جواد آقا رو مي كند و مي گويد: برو اين قليان را براي من چاق كن و بياور! بلند مي شود، قليان را بيرون مي برد؛ اما چه طور چنين كاري بكند؟! اعياني، اعيان زاده، جلوي جمعيت، با آن لباسهاي فاخر! ببينيد، انسانهاي صالح و بزرگ را اين طور تربيت مي كردند. قليان را مي برد، به نوكرش كه بيرون در ايستاده بود، مي دهد و مي گويد: اين قليان را چاق كن و بياور. او مي رود قليان را درست مي كند و مي آورد به ميرزا جواد آقا مي دهد و ايشان قليان را وارد مجلس مي كند. البته اين هم كه قليان را به دست بگيرد و داخل مجلس بياورد، كار مهم و سنگيني بوده است؛ اما مرحوم آخوند ملاحسينقلي مي گويد كه خواستم خودت قليان را درست كني، نه اينكه بدهي نوكرت درست كند! اين، شكستن آن منِ متعرضِ فضولِ موجبِ شرك انساني در وجود انسان است. اين، آن منيت و خودبزرگ بيني و خودشگفتي و براي خود ارزش و مقامي در مقابل حق قائل شدن را از بين مي برد و او را وارد جاده ايي مي كند و به مدارج كمالي مي رساند كه مرحوم ميرزا جواد آقاي ملكي تبريزي به آن مقامات رسيد. او در زمان حيات خود قبله اهل معنا بود و امروز قبر آن بزرگوار محل توجه اهل باطن و اهل معناست. (نقل شده در ديدار با اقشار مختلف مردم در سي ام فروردين 1369)

و صدايشان را درست بشنوند، اصرار كردند كه روي منبر بنشينند. گمان مي كنم ايشان بعد از رحلت مرحوم آيةاللّه العظمي بروجردي (رضوان اللّه عليه) اين را قبول كردند. تا آن بزرگوار حيات داشتند، ايشان روي منبر ننشستند. اين بزرگوار، آن روز را تماماً به نصيحت گذراندند. اولين مطلبي كه بعد از «بسم اللّه» فرمودند، اين بود كه مرحوم آقاي نائيني (رحمةاللّه عليه) روز اولي كه براي درس روي منبر نشست، گريه كرد و گفت: اين همان منبري است كه شيخ انصاري (ره) روي آن نشسته؛ حالا من بايد روي آن بنشينم! ايشان از همين جا شروع به نصيحت طلاب كردند كه بفهميد چه كاري مي كنيد و چه قدر اين مسئوليت سنگين است. (نقل شده در ديدار جمعي از فضلا و طلاب مشهد 4/1/1369)

در تربيت فرزند خود داشته و در دوران طفوليت زمينه ي شناخت و آشنايي او را با معارف اسلامي فراهم ساختند. توضيح اين كه خانواده در اسلام، يك اساس مستحكم دارد كه مبناي تربيت و سعادت دنيا و آخرت فردي و اجتماعي است. چون يك فرزند كه در دامان پاك خانواده، تربيت درست و ايماني شده است موجب نجات يك ملّت و بلكه فراتر از آن مي گردد و برعكس، تربيت ناصلاح و غير ديني خانواده موجبات انحرافات يك ملّت و فراتر از آن را فراهم مي آورد. مقام معظّم رهبري حوزه هاي علميّه، امروز ركن نظام اسلامي، يعني ولي فقيه امّت اسلامي هستند. ركني كه منادي نجات همه ي انسان ها از ظلمت ها به نور است.

مقام معظم رهبري مبناي تربيت ايماني و آشنايي با توحيد خود را از خانواده مي دانند:

«عرض كنم كه من از دوره ي نوجواني – يعني همان دوراني كه تازه از دبستان بيرون آمده و طلبه شده بودم – به دعا و توجّه و اين ها خيلي اهتمام مي ورزيدم؛ اما اين را كه چه تصّوري از خدا داشتم، الان نمي توانم چيزي به ياد بياورم كه درباره ي خدا چگونه فكر مي كردم، كما اينكه انسان درباره ي ذات مقدّس پروردگار هم نبايد خيلي فكر كند و راجع به ذات مقدّس پروردگار، در فكر فرو برد.وجود خداي متعال، يك وجود بديهي و روشن و واضحي است كه همه ي وجود يك انسان، به او گواهي مي دهد؛ يعني اگر انسان دچار وسوسه نشود و خودش را در وسوسه ها غرق نكند، ذهن انسان، دل و جان انسان

به وجود خدا گواهي مي دهد، واقعاً وجود خدا حتّي به برهان و استدلال، احتياج ندارد؛ اگرچه برهان و استدلال زيادي هم در مورد پروردگار هست.

آنچه كه آن وقت براي من مطرح بود عملاً وجود داشت، اين بود كه اهل دعا و ذكر و دعاهاي مأثور و اعمالي كه وارد شده بود، بودم. مثلاً يادم است هنوز بالغ نبودم كه اعمال روز عرفه را بجا آوردم، اعمال آن روز، طولاني هم هست – لابد آشنا هستيد؛ خيلي از جوانان با آن اعمال آشنا هستند – چند ساعت طول مي كشد. اعمال، از بعد از نماز ظهر وعصر شروع مي شود؛ و اگر انسان بخواهد به همه ي آن اعمال برسد، شايد تا نزديك غروب – روزهاي نه چندان بلند – به طول مي انجامد.

آن وقت من يادم است كه با مادرم – چون مادرم هم خيلي اهل دعا و توجّه و اعمال مستحبي و اينها بود – مي رفتيم يك گوشه ي حياط كه سايه بود – منزل ما حياط كوچكي داشت – آنجا فرش پهن مي كرديم چون مستحب است كه زير آسمان باشد- هوا گرم بود؛ آن سال هايي كه الان در ذهنم مانده، يا تابستان بود، يا شايد پائيز بود، روزها نسبتاً بلند بود. در آن سايه مي نشستيم و ساعت هاي متمادي، اعمال روز عرفه را انجام مي داديم. هم دعا داشت، هم ذكر و هم نماز، مادرم مي خواند، من و بعضي از برادر و خواهرها هم بودند، مي خوانديم. دوره ي جواني و نوجواني من اين گونه بود؛ دوره ي انسي با معنويات و با دعا و اين ها.

البتّه ماها آن وقت از يك امتياز برخوردار بوديم كه اگر آن امتياز، امروز در جواني باشد، دعا و ذكر و نماز براي او شيرين خواهد بود و مطلقاً خسته كننده نخواهد بود؛ و آن توجّه به معاني است. ببينيد هر كسي كه از نماز خسته مي شود، يا معناي نماز را نمي داند، يا توجّه نمي كند؛ و الاّ اگر كسي معناي نماز را بداند و به نماز هم توجّه بكند، امكان ندارد از نماز خسته بشود، اصلاً امكان ندارد.1

مقام معظّم رهبري، هنگامي كه با سؤال مجدّد جوانان مبني بر چگونگي شناخت خود از خداوند مواجه مي شوند و مي بينند كه نوع انتظار جوانان، استدلال هاي علمي است و گويا تنها از اين دريچه است كه مي توان به توحيد و شناخت خداوند رسيد و به اعمال عبادي و ا يماني قلبي كه از كودكي و در خانواده آغاز مي گردد و دريچه ي مطمئن معرفت ديني است، توجّه كمتري مي شود، مجدّداً تأكيد مي كنند كه: «البته من به صورت ايماني، از خانواده گرفتم؛ و به صورت معرفتي، بعدها با فكر و با مطالعه ي كتاب هاي استدلالي، توانستم به معرفت استدلالي دست پيدا كنم. عزيزان من، مي توانم به شما بگويم كه معرفت استدلالي لازم است، اما آن چيزي كه انسان را نجات مي دهد به حركت وا مي دارد، همان معرفت ايماني است، يعني وقتي ابوذر مسلمان شد، پيامبر اسلام نرفته بود برهان نظم و برهان خلق و برهان علت اولي را براي او بيان كند و بگويد به اين دليل خدايي هست و خدا يكي است و اين بت

ها خدا نيستند. نخير، با آن بيان پرجاذبه ي خويش، ايماني را در دل ابوذر انداخته بود.

مي دانيد، آن بياني كه بر اثر نورانيّت ايمان در دل انسان به وجود مي آيد – حالا چه آن را پدر و مادر به انسان بدهند، چه يك بزرگ تر ديگر، چه يك حادثه كه گاهي آن ايمان ناب را به انسان مي بخشد؛ كه آن براي انسان، خيلي بيشتر به كار مي آيد، تا آن استدلال ها، اگرچه آن استدلال ها حتماً لازم است؛ زيرا در آن ايماني كه گفتم، ممكن است گاهي وسوسه بشود، بعضي بيايند و خدشه بكنند. انسان براي اينكه خودش را ازآن وسوسه ها به جاي امني برساند، به آن استدلال احتياج دارد. آن استدلال، مثل ستوني، مثل ديواري است كه انسان به آن تكيه مي دهد و خيالي آسوده است كه جاي وسوسه و دغدغه نيست؛ يعني كسي نمي تواند در انسان ترديد ايجاد كند. امّا آن چيزي كه انسان را به كار مي آيد، به حركت وادار مي كند و در ميدان هاي زندگي كمك مي كند، همان اعتقادي است كه از ايمان، از محبّت، از جاذبه و از شور و عشق حاصل مي شود.2

مقام معظّم رهبري در چنين خانواده اي با توحيد ناب و معرفت ايماني آشنا شد و رشد يافت و آماده ي حضور در صحنه ها جدّي زندگي و مبارزه شدند. وضعيت مادي خانواده ي ايشان چندان مناسب نبود، امّا معنويت و طهارت همراه با قناعت عزتمندان، زندگي شيريني را براي آنان بوجود آورده بود.

كودكي آقا سيد علي مصادف با ايّام جنگ جهاني دوم و اشغال ايران

از سوي متفقين بود با اينكه مشهد در كرانه جنگ واقع بود و همه چيز نسبت به شهرهاي ديگر كشور در آن ارزان و فراوان بود معهذا وضعيت خانوادگي ايشان طوري بود كه اغل نان جو مي خوردند و ندرتاً نان گندم تهيه مي شد. آقا سيّد علي شبهايي را به ياد دارند كه در منزل شام نداشتند و با پول خردي كه بعضي وقت ها مادربزرگشان مي داد قدري كشمش يا شير مي خريدند و با نان مي خوردند.3 منزل پدري كه آقا سيدعلي در آنجا متولد شدند، خانه اي در حدود 70-60 متري در محلّه ي فقيرنشين مشهد بود كه فقط يك اطاق و يك زيرزمين داشت و هنگامي كه براي پدرشان ميهمان مي آمد همگي به زيرزمين مي رفتند تا در آن تنها اطاق از ميهمان پذيرايي شود. بعد عده اي از علاقمندان پدرشان، زمين كوچكي را كه كنار اين منزل بود خريدند و به آن اضافه كردند و منزل داري سه اتاق شد. اغلب مادر بزرگوارشان از لباس كهنه ي پدر، برايشان لباس تهيه مي كردند كه غالباً داراي چند وصله بود.4

در اينجا به اين چند نكته در مورد زندگي و دوران كودكي و نوجواني مقام معظّم رهبري بسنده كرده و به بيان شخصيت ايشان از ديدگان بزرگان و علماء و خاطرات مي پردازيم.

«حضرت آيت الله العظمي خامنه اي در آينه كلام حضرت امام خميني(رحمت الله عليه)»

بازوي تواناي جمهوي اسلامي و خورشيد روشني بخش آن:

«اينجانب كه از سال ها قبل از انقلاب با جنابعالي ارتباط نزديك داشته ام و همان ارتباط... بحمدالله تاكنون باقي است جنابعالي را يكي از بازوهاي تواناي جمهوري اسلامي مي دانم

و شما را چون برادري كه آشناي به مسائل فقهي و متعهد به آن هستيد و از مباني فقهي مربوط به ولايت مطلقه فقيه جداً جانبداري مي كنيد مي دانم و در بين دوستان و متعهدان به اسلام و مباني اسلامي از جمله افراد نادري هستيد كه چون خورشيد روشني مي دهيد.» 5

عالم به دين و سياست و مبارزه در خط مستقيم اسلام

«خداوند متعال بر ما منّت نهاد كه افكار عمومي را براي انتخاب رئيس جمهور متعهد و مبارز در خط مستقيم اسلام و عالم به دين و سياست هدايت فرمود.» 6

دعوت كننده به صلاح و سداد

«اينان (منافقان) آن قدر از بينش سياسي بي نصيب اند كه بي درنگ، پس از سخنان شما در مجلس و جمعه و پيشگاه ملّت به اين جنايت دست زدند و به كسي سوء قصد كردند (آيت الله خامنه اي) كه آواي دعوت او به صلاح و سداد در گوش مسلمين جهان طنين انداز است.» 7

سرباز فداكار جبهه هاي دفاع و خدمتگزار ملّت مظلوم

«من به شما، خامنه اي عزيز، تبريك مي گويم كه در جبهه هاي نبرد، با لباس سربازي و در پشت جبهه با لباس روحاني به ملّت مظلوم خدمت نموده و از خداوند تعالي سلامت شما را براي ادامه ي خدمت به اسلام و مسلمين خواستارم.» 8

سازش ناپذير با دشمنان و رحيم با دوستان

«ايشان... به حكم قرآن كريم، اشداء علي الكفّار و رحماء بينهم بوده اند.» 9

فرزند امام

«من آقاي خامنه اي را بزرگش كردم.» 10

بجاي استاد مطهري

«البته بايد اشخاصي كه هم گوينده هستند بيايند در دانشگاه و من پيشنهاد مي كنم كه آقا سيد علي آقا بيايند. شما ممكن است برويد پيش ايشان از قول من بگوييد ايشان بيايند به جاي آقاي مطهري

بسيار خوب است. ايشان؛ فهيم است، مي تواند صحبت كند، مي تواند حرف بزند. 11

«ويژگي هاي مقام معظّم رهبري و انتخاب شايسته ي خبرگان در كلام آيات عظام و حجج اسلام»

آيت الله العظمي اراكي (رحمت الله عليه):

«انتخاب شايسته ي حضرت عالي به مقام رهبري جمهوري اسلامي ايران، مايه دلگرمي و اميدواري ملّت قهرمان ايران است.» 12

آيت الله العظمي بهاء الديني (رضوان الله عليه)

«... از همان زمان، رهبري را در آقاي خامنه اي مي ديدم، چرا كه ايشان ذخيره الهي براي بعد از امام بوده است. بايد او را در اهدافش ياري كنيم. بايد توجّه داشته باشيم كه مخالفت با ولايت فقيه كار ساده اي نيست. هنگامي كه ميرزاي شيرازي بزرگ، مبارزه با دولت انگلستان را از طريق تحريم تنباكو آغاز كرد، يك روحاني با او مخالفت كرد و ميرزا با شنيدن مخالفت او، وي را نفرين كرد. همان نفرين باعث شد كه نسل او از سلك روحانيت محروم شوند، پسر جوانش جوانمرگ شد و حسرت داشتن فرزند عالم به دل او ماند.» 13

آيت الله مهدوي كني، درباره ي انتخاب خبرگان رهبري گفته اند:

«اين الهامي بود از الهامات الهي و هدايتي بود از هدايت معنوي روح حضرت امام (رضوان الله عليه) كه هنوز اين ملّت را رها نكرده و اين رحمتي بود از طرف خداوند كه در كوران اين مصيبت جانكاه، با تعيين آيت الله خامنه اي كه از ياران صديق امام و از ياران خوشنام و خوش سابقه بوده و مجتهد و عادل است، به عنوان رهبري نظام جمهوري اسلامي ايران، آرامش توأم با اعتماد و اطمينان بر كشور و امّت فداكار حاكم گرديد.» 14

آيت الله جوادي آملي؛ مدرس حوزه علميه قم:

«اجتهاد و

عدالت حضرت آيت الله جناب آقاي حاج سيدعلي خامنه اي دامت بركاته، مورد تأييد مي باشد، لازم است امّت اسلامي – ايدهم الله – در تقويت رهبري معظّم له در بذل نفس نفيس در هيچ گونه نثار و ايثار دريغ نفرمايند.» 15

آيت الله امامي كاشاني:

«آيت الله خامنه اي به تمام رموز سياست و حكومت آگاه بوده و شخصي با ورع، با تقوا، محبوب، مخلص، عالم و داراي بنيه ي فقهي هستند.» 16

آيت الله حائري شيرازي، امام جمعه شيراز:

«آيت الله خامنه اي صالح ترين فرد براي رهبري هستند.»17

«آيت الله خامنه اي علاوه بر تمام ويژگي ها، يك عالم آگاه به مسائل اسلامي است و از سياست و درايت خاصّي برخوردار است.»18

آيت الله يوسف صانعي، از مراجع تقليد:

«آيت الله خامنه اي نه تنها مجتهد مسلّم مي باشد، بلكه فقيه جامع الشرايط واجب الاتباع مي باشد.» 19

حجت الاسلام و المسلمين حاج سيداحمد آقا خميني(رحمت الله عليه):

«حضرت امام بارها از جناب عالي به عنوان مجتهدي مسلّم و بهترين فرد براي رهبري نام بردند.»20

«انتخاب شايسته و بسيار خداپسندانه ي حضرت عالي، باعث شادي تمام دوستداران اسلام و انقلاب اسلامي در جهان گرديد. حضرت عالي از چهره هاي درخشان انقلاب اسلامي ايران بوده و همواره مورد تأييد و تكريم امام عزيزمان بوده ايد.» 21 پي نوشت ها 1- گفت و شنود رهبر معظّم انقلاب با گروهي از نوجوانان و جوانان 14/11/76

2- پيشين

3- روزنامه جمهوري اسلامي 20/5/64

4- پيشين

5- صحيفه ي نور، جلد 20، ص 173

6- صحيفه ي نور، جلد 15، ص 179

7- پيشين ص 41

8- پيشين

9- پيشين اولين حكم تنفيذ رياست جمهوري آيت الله خامنه اي 17/7/60

10- صحيفه نور، جلد 15، ص 139

11- پيشين جلد 7 ص 103

12- روزنامه جمهوري اسلامي 22/3/68

13- كتاب آيت بصيرت

14- روزنامه رسالت 23/3/68

15-

درر الفوائد في اجوبه القائد، ص 19

16- نسل كوثر، ص 88، مصاحبه با مركز تحقيقات اسلامي سپاه 6/11/72

17- روزنامه رسالت 30/3/68

18- نسل كوثر ص 88

19- دررالفوائد في ربوبه القائد ص 17

20- روزنامه رسالت 16/3/68

21- همان پيشين

خواهش كرد و گفت من مي خواهم چند لحظه اي صحبت كنم. او در سخنان خود گفت ما در احاديث داريم كه «ان الأئمة من قريش». امروز اين مطلب واقعيت پيدا كرده است: امام از قريش است، رئيس جمهور از قريش است، نخست وزير از قريش است، رئيس قوه ي قضاييه از قريش است. مردم نيز همين طور با هيجان به سخنان او پاسخ مي دادند. بعد من آن جا به گروههاي ضدانقلاب خطاب كردم و گفتم، شما دائما از قوم كرد و ملت كرد صحبت مي كنيد؛ ملت كرد كجاست؟ ملت كرد اين جاست و حرفش اين است. مردم كرد الان نيز همين طورند. بنده وقتي سال 67 - بعد از جنگ - به سنندج رفتم، همين طور بود؛ امروز نيز همان گونه است. همان موقع وقتي به سنندج رفتيم، خيابانهاي اين شهر از جمعيت پر شد. آقاي موسوي كه با من در ماشين نشسته بود، گفت من هيچ وقت اين شهر را اين طور نديده بودم. الان هم اگر كسي از مسؤولان به آن جا برود همين طور است. متن مردم اين گونه اند. ديدار استانداران سراسر كشور25/01/1380

بودم. يعني هر شب جمعه، حتماً مي نشستم و اين برنامه را نگاه مي كردم. روي من تأثير زيادي مي گذاشت و مي ديدم كه اين كلام چقدر اثر دارد. يك وقت همان جوانان آمدند پيش من (به نظرم مال جهاد بودند) من در همان جلسه گفتم: «اين صداي نجيبي كه اين ها را بيان مي كند، چيز خيلي جالبي است؛ اين را نگهداريد.» خودش هم قاعدتاً در آن جلسه بود. كسي هم به من نگفت كه «اين آقاست.» اما بعدها خودِ ايشان به من نوشت: «آن كسي كه اين ها را تهيه مي كند، من هستم.» كسي كه مي خواهد چنين برنامه هايي بسازد، بايد آن نجابت و معصوميت و استحكام و اطمينان به سخن را داشته باشد. گاهي حرفي را كسي مي زند و حرف بزرگي است؛ اما پيداست كه خودش اعتقادي به اين حرف ندارد. امّا اين صدا، آن صدايي است كه بزرگترين حرف ها را مي زد و خودش اعتقاد داشت. مثلاً مي گفت: «اين جوانان ما، به راه هاي آسمان آشناترند تا به راه هاي زمين.» اين را چنان مي گفت كه گويا راه هاي آسمان را خودش رفته، ديده و مي داند كه اين ها آشناتر هستند! ما خيال مي كنيم صداي جنگي بايد صداي كلفت و نخراشيده اي باشد. امّا ايشان آن طور صدايي نداشت. صدايي بود معصوم و نجيب و درعين حال استحكامي ويژه داشت؛ در قالب نوشتاري قوي و هنرمندانه. مصاحبه توسط تهيه كنندگان مجموعه ي «روايت فتح» 11/06/1372

بود - شركت كرده بود. در آن جلسه تعريف كردند كه ايشان از هند آمده اند و استاد زبان فارسي اند و بر ديوان حافظ مسلط هستند؛ طرف هم غرّه و شروع به خواندن يك غزل از حافظ كرد؛ اما به قدري آن غزل را بد خواند كه بي اختيار همه خنده شان گرفت! حالا وقتي من مي بينم كه بعضي از آقايان دعاها را اين طوري مي خوانند، به ياد آن جلسه و آن غزل حافظ مي افتم كه آن استاد هندي خوانده بود!

دارد؛ خيلي كار بزرگي است. من تجليل از شماها را وظيفه ي خودم مي دانم و حقاً و انصافاً بايد عظمت اين كار به مردم نشان داده بشود.

(بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار فاتحان قله ي اورست 30/8/1384)

نمي كنند. شما امكانات و اتوبوس بگذاريد كه اگر كسي خواست از پايين شهر و از راه هاي دور به اين ارتفاعات بيايد، بتواند. ارتفاعات بعضي از شهرها يك خرده با شهر فاصله دارد، بنابراين، وسايلي فراهم كنيد كه اگر كسي خواست، بتواند بيايد - حالا اگر كسي همت نكرد و اراده نكرد؛ آن، بحث ديگري است - و تشويق بشوند؛ نگويند وسيله نداشتيم و نيامديم. (بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي در ديدار فاتحان قله ي اورست 30/8/1384

كهف را گفته ام و شنيده ام و خوانده ام؛ اما حقيقت قضيه اين است كه قص? اصحاب كهف را از شما ياد گرفتم! آن شبي كه شما آن صحن? بسيار زيبا و قوي و پيچيده و عالي را اجرا كرديد، من فهميدم كه «اذ قاموا ربّنا ربّ السّموات و الأرض» يعني چه! آن شب من اين را به چشم خودم ديدم. شما حقيقتاً يك داستان قرآني را زنده و مجسم كرديد و آن را در مقابل چشم بينندگان قرار داديد؛ اين كارِ خيلي بزرگي است.

بيانات در ديدار دست اندركاران مجموعه تلويزيوني مردان آنجلس در هشتم اسفند 1377

گفتم نه آقا، اتفاقاً مناسب است شما همين جا بنشينيد و تكان نخوريد! گفتم حاجي! چرا مي گويي اين جوان عقب برود؟ بگذار بدانند كه جوان با لباسي از جنس پوستين وارونه هم مي تواند بيايد به ما اقتدا كند و نماز جماعت بخواند. برادران! اگر پول و امكانات هنري نداريم، اگر فعلاً ترجمه ي قرآن به زبان سعدي زمانه را نداريم، «اخلاق» كه مي توانيم داشته باشيم؛ «في صفة المؤمن بشره في وجهه و حزنه في قلبه». با اخلاق، سراغ اين جوانان و دلها و روحها و وراي قالبهاشان برويد؛ آن وقت تبليغ انجام خواهد شد.

بيانات در ديدار با مسئولان سازمان تبليغات اسلامي در تاريخ 26/3/1376

شد.

بيانات در ديدار عمومي با مردم مشهد در اول فروردين 1376

ميدان جنگ آن كاري كه شما مي خواهيد، نخواهد كرد. بايد كارش شسته رفته، مرتب، منظم و پُر و پيمان -در همان زماني كه از او متوقع است- باشد؛ شل و ول راه رفتن معنا ندارد. يك وقت يك افسر عالي رتبه حزب اللهيِ مشهور در ارتش نزد من آمد و از بس مقدس مآب بود، با دمپايي پيش من حاضر شد! به او گفتم اگر بعد از اين تو را اين طوري ديدم، راهت نمي دهم؛ برو! ردش كردم؛ بعد دفعه ديگر كه آمد، ديدم بله، پوتين مرتبي به پا كرده است! بعضيها حزب اللهي گري را با شل و ول بودن و بي نظم و بي ترتيبي اشتباه مي گيرند؛ حزب اللهي گري كه اين نيست. رئيس حزب اللهي هاي همه ي تاريخ -يعني اميرالمؤمنين (عليه السّلام)- مي فرمايد: «و نظم امركم»؛ بايد منظم باشيد. نظم چيست؟ همان آييني است كه از هركسي خواسته اند. هرجا نظمي دارد؛ ميدان جنگ هم نظمي دارد؛ نظامي هم نظم خاصي دارد؛ بايد آن نظم را رعايت كنيد. بيانات در ديدار با فرمانده و جمعي از روحانيون رزمي، تبليغي تيپ 83 امام جعفر صادق(ع) 11/9/1370

قبلاً تفسير كرده بودم. فكر من اين است.

بيانات در ديدار با قاريان قرآن: شعبان عبدالعزيز صياد، محمود صديق منشاوي 22/1/70

دين و اهل اين فنّم، هرچه گوش كردم كه ببينم در اين بحث نيم ساعتي كه مرتب هم حرف مي زد، چه مي خواهد بگويد - مي خواهد توحيد را ثابت كند؟ مي خواهد نبوت يا قيامت را ثابت و يا رد كند؟ - ديدم كه اصلاً هيچ مفهومي ندارد. اين، يك بحث خنثي است.

من مي گويم اگر شما اين برنامه را براي اين آورديد كه اين جا خالي است، از شنوندگان عذرخواهي كنيد و بگوييد: شنوندگان! متأسفانه به قدر اين يك ساعت، برنامه ي مناسب شما پيدا نكرده ايم؛ اين يك ساعت تعطيل. اين، خيلي بهتر و پُرجاذبه تر و منصفانه تر است.

بعضي از فيلمها ساخته و نشان داده مي شود كه بي محتواست. البته من چون اهل فن نيستم، متأسفانه نمي توانم در باب ساخت و پرداخت و كارهاي هنري آن نظري بدهم - اي كاش مي توانستم در آن زمينه ها هم نظر بدهم - اما به عنوان بيننده يي كه پاي تلويزيون مي نشيند و خيلي هم از معارف زمان بيگانه نيست، مي توانم نظر بدهم: انصافاً بي جاذبه و بي محتوا بود. مي ترسم به آن فيلمي كه مورد نظر است، اشاره كنم و كارگردان و هنرمندش بي خود مورد طعن قرار بگيرند؛ اما واقعاً الان مواردي كه بتوانم اشاره كنم و اسم فيلمها را بگويم جلوي چشم من است. اينها را پخش نكنيد؛ حتّي توليد نكنيد. بيانات در ديدار با مسؤولان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران 7/5/69

خداوند رحمتش كند - مي گفت: روي پشت بام مدرسه ي بزرگ آخوند در نجف، روز آخر ماه رمضان طلبه ها استهلال مي كردند. مرد مسني هم نشسته بود و بساط افطارش را پهن كرده بود؛ ولي او استهلال نمي كرد. طلبه هاي جوان يك طرف ايستاده بودند و به گوشه يي نگاه مي كردند؛ بعد هم ماه را ديدند و به همديگر نشان دادند. وقتي كه خواستند از پشت بام پايين بروند، از كنار آن مرد مسن عبور كردند. يكي گفت كه - مثلاً - آشيخ محمّد! تو نيامدي استهلال بكني؟ گفت: شما ماه را ديديد؟ گفتند: بله. گفت: كجا بود؟ گفتند: آن جا. پيرمرد سري تكان داد و گفت: حالا آن طرف را نگاه كنيد. وقتي كه طلبه ها نگاه كردند، ديدند كه ماه آن جاست! جالب است كه همه نيم ساعت خودشان را سرگرم كرده بودند، چيزي هم ديده بودند، به همديگر هم نشان داده بودند و باورشان هم آمده بود كه ماهِ خيلي بلند و خوب و روشن و بي غباري را ديده اند!

غرض، يكي رؤيت خود انسان است كه ماه را ببيند و يقين كند كه ماه را ديده است. حتّي اگر حكم حاكم هم برخلاف اين بود، انسان بايستي به علم خودش عمل كند؛ يعني همان چيزي كه خودش ديده، ملاك است.

سخنراني در ديدار با اقشار مختلف مردم (روز سي ام ماه مبارك رمضان) 6/2/69

كه از لحاظ ارزشهاي انساني و اجتماعي و معنوي و تاريخي، واقعاً بي ارزش است. افرادي همچون او، نه پس از پيروزي انقلاب، كه در دوران مبارزات مردم هم نشان دادند كه خيلي سبك و كم وزن هستند؛ هرچند طبع شعرشان بعضاً خوب بود. من به او گفتم: الان واقعاً انتظار مردم و انقلاب و كشور از شما، اين است. او به من گفت: ما فكر مي كنيم كه شاعر بايستي بر سلطه باشد، نه با سلطه! اين، معياري شده بود كه بايد بر سلطه بود، نه با سلطه. يعني اگر پيامبر(ص) يا اميرالمؤمنين(ع) هم در رأس كار بودند، آدم بايد به آنها بد بگويد؛ چون بايد بر سلطه بود، نه با سلطه! خود اين معيار، نشان دهنده ي بيماري و عدم سلامت شخص است. من به او گفتم: اشكالي ندارد، شما بر سلطه باش. امروز ملت ايران، مجموعه ي مستضعفي هستند كه با سلطه هاي ظالم جهاني دارند مي جنگند. سالها به ما زور گفتند، قرنها به ما ستم كردند. بعد از قرنها، اين ملت سري بلند كرده اند و با فداكاري و با خطر كردن، راهي را انتخاب كرده اند و دارند مي روند؛ اما نمي گذارند، اذيت مي كنند، روي مردم فشار وارد مي آورند، واقعاً نامردمي مي كنند و قوانين انساني را زير پا مي گذارند. به او گفتم: اين سلطه است؛ با اين سلطه بجنگ. البته معلوم بود كه آماده نيستند و نمي خواهند چنين كاري را بكنند؛ به خاطر اين كه هيچ وقت با مردم همدلي نداشتند. اين آقاياني كه در آن دوران اختناق، داعيه ي مبارزه ي فرهنگي داشتند، غالباً اهل مبارزه نبودند. ادعايشان يك دروغ و يك فريب بود، وسايل فريب هم آن روز در اين جا فراهم بود،

بعد هم همين طور ادامه پيدا كرد. بيانات در ديدار با شعراي سازمان تبليغات اسلامي 31/1/69

اصلاً از ته دل قبول نكردم. با خودم مي گفتم كه اين دنيا، دنيايي نيست كه او خيال كند ما اگر چيزي را گفتيم، دنيا مي فهمد و اگر نگفتيم، نمي فهمد و گفتنِ ما مشكلي به وجود آورد. بعداً تجربه ها به من نشان داد كه او پخته بوده و مي فهميده است.

من حالا عقيده ام همين است. بعضي از برادران، در جاهايي خيال مي كنند فقط خودشان هستند و به همين خاطر، مطالب و اهداف و آرزوهايي را به زبان مي آورند و مي گويند كه دشمن از آن سوء استفاده مي كند. ما از اين گونه حرفها داشتيم. شما بايد مراقب باشيد كه بهانه به دست دشمن ندهيد.

سخنراني در ديدار با مسؤولان و كارگزاران نظام جمهوري اسلامي، در آستانه ي يازدهمين سالگرد پيروزي انقلاب اسلامي ايران 9/11/68

نقشه هاي قديمي را چاپ كرده اند و «الخليج الفارسي» را به كار برده اند. با اين كه همه جا و در همان نقشه هاي قديمي، اين اصطلاح را عوض كرده اند، ولي يك جا تصادفاً براي اتمام حجّت، در اين كتاب به اين بزرگي و با اين همه خرج چاپ، اصطلاح «الخليج الفارسي» را نوشته اند.

غرضم اين بود كه گاهي اوقات تاريخ و جغرافيا را مي نويسند، اما نكته يي در آن هست كه ما نسبت به آن حساسيم. حالا اين از جهت ملّيش بود كه البته الان خليج فارسي و عربي براي ما فقط ملي هم نيست؛ سياسي و اعتقادي هم است.

بيانات در ديدار با اعضاي بنياد دائرةالمعارف اسلامي 30/7/68

و درمانده شده بوديم. دو، سه روز پيش كه تو اذان گفتي و اين دختر صدايت را شنيد، گفت: اين صداي كريه از كجاست؟! گفتم: اذان مسلمانهاست. از آن لحظه بود كه ما راحت شديم و بكلي محبت اسلام از دل اين دختر رفت و در حال حاضر مثل زمان عادي گذشته، به زندگي خود مشغول است و در كليسا حاضر مي شود و مراسم را انجام مي دهد! بنابراين، تو بودي كه دختر ما را به ما برگرداندي!

بارها به خود و دوستانم گفته ام كه مبادا ما آن مؤذن بدصدا باشيم كه عشق به اسلام را در دلها فرو بنشانيم و استفهام عظيمي را كه در دنيا براي شناخت اسلام به وجود آمده است، با پاسخ منكر و زشتي پاسخ دهيم.

سخنراني در مراسم بيعت مدرّسان، فضلا و طلاب حوزه ي علميه ي مشهد، به همراه نماينده ي وليّ فقيه در خراسان و توليت آستان قدس رضوي 20/4/68

چيزي است كه قطعاً انقلاب را پيش خواهد برد. بنابراين، بايستي هم ارتباط و اتصال آقايان روزبه روز مستحكمتر بشود، و هم آنچه كه به مردم داده مي شود، روزبه روز سطحش بالاتر رود.

مردم به نماز جمعه و امام جمعه و چيز فهميدن و يادگيري مسائل سياسي عالم علاقه مندند. هر كس قدري از اخبار و تحليلها و حرفهاي تازه ي دنيا و كشور را براي مردم بزند، آنها با شوق و علاقه دور او جمع مي شوند و به حرف او گوش مي دهند. اگر اين برنامه در نماز جمعه باشد، بلاشك جاذبه پيدا خواهد كرد. بايد با جاذبه هاي گوناگون، نماز جمعه را مورد توجه مردم قرار داد، تا آنها بيايند و اهميت آن را درك كنند.

سخنراني در مراسم بيعت ائمه ي جمعه ي سراسر كشور به اتفاق رئيس مجلس خبرگان 12/4/68

به نظر من خيلي بايد تلاش بكنيد و خيلي بايد مطلب بنويسيد. آقايان آمده بودند شكايت مي كردند كه براي خواجوي كرماني سالگرد گرفته مي شود و مبلغي هزينه مي گردد، اما مثلاً براي شيخ مفيد سالگرد گرفته نمي شود. اين حرف درستي هم هست؛ يعني شخصيت شيخ مفيد، با شخصيت خواجوي كرماني قابل مقايسه نيست. اگر شيخ مفيد را محاسبه اش كنيد و اندازه اش مثلاً 100 باشد، خواجوي كرماني 5ر8 است؛ نه از اين جهت كه شيخ مفيد يك فرد ديني است و خواجوي كرماني يك نفر غيرديني؛ نه، اصلاً في نفسه و در همان شأن خودش، شيخ مفيد برجسته است. اين اشكال، اشكال درستي است؛ اما به آن آقايان گفتم كه به نظر شما اين اشكال بر چه كسي وارد است؟ شما خيال مي كنيد كه دولت جمهوري اسلامي نشسته سالگرد خواجو را تصويب كرده است؟ نه، آدم باهمتي در كرمان، چون همشهري خواجو بوده، به نظرش رسيده كه چه طور است يك سالگرد براي خواجو بگيريم؛ بعد دوندگي كرده، اين را ديده، آن را ديده، پولي جمع كرده، زحمتي كشيده، و اين مراسم سالگرد درست شده است. شما كه در حوزه قم نشسته ايد و شيخ مفيد را مي شناسيد، كدامتان دويده ايد، سراغ اين و سراغ آن رفته ايد، ولي براي شيخ مفيد سمينار گرفته نشد، كه حالا اعتراض مي كنيد؟! آقايان ساكت شدند! بعد من گفتم كه هزار نفر هستند؛ شما از شيخ مفيد بگيريد و همين طور جلو بياييد. بزرگان، علما، با رتبه هاي عظيم، از لحاظ علمي، از لحاظ ادبي، از لحاظ جايگاهشان در بناي عظيم معارف اسلامي - مثل خواجه نصير، ابن ادريس و ديگران - هستند، اما همت نيست!

به نظر من، اين بي همتي در خيلي جاها هست. ( نقل شده در ديدار اعضاي مجمع نويسندگان مسلمان 28/7/1370)

او انجام خواهد گرفت. در مسجد دانشگاه، اگر اين روحاني صاحب اين مسجد شود و به آن جا برود و بنشيند بحث كند، حتماً دانشجويان جذب مي شوند. البته ممكن است مدتي نيايند و عده اي هم بدجنسي كنند، ليكن اصلاً دانشجو به يك نفر كه مثل پدر با او برخورد كند و مشكلاتش را مرتفع سازد، احتياج دارد. اگر چنين روحاني اي در آن جا باشد، اصلاً امكان ندارد كه دانشجويان مراجعه نكنند. (نقل شده در ديدار اعضاي شوراي مركزي نمايندگان ولي فقيه در دانشگاهها 8/7/69)

مردم - به اين جا آمدند و زندگي كردند؛ به اميد اينكه بتوانند چهار نفر را مسيحي كنند، و همان كاري كه در آفريقا كردند - خيال باطل - بتوانند در اين جا هم بكنند. البته نتوانستند بكنند، اما سالها ماندند. تاريخچه قاجاريه را بخوانيد؛ مستشرقي بوده كه سالها در ايران زندگي كرده و دو جلد كتاب به عنوان تاريخ ايران نوشته است. او مدتهاي متمادي در منطقه جنوب خراسان و بيرجند و زابل و همين جاها زندگي كرده و كتاب خود را نوشته است. ببينيد او از كشيشهاي خودشان كه در اين جا بودند، چه چيزها نقل مي كند. (نقل شده در ديدار روحانيون دفتر نمايندگي ولي فقيه در امور اهل سنت سيستان و بلوچستان 27/8/1370)