ص: 2

الحمدُ للّه ربّ العالمين، والصلاة والسلام

على سَيِّدنا ونبيّنا محمّدٍ وآلِهِ الطّيِّبينَ الطاهرين

ص: 3

ص: 4

ص: 5

ص: 6

ص: 7

ص: 8

ص: 9

ص: 10

ص: 11

ص: 12

ص: 13

ص: 14

ص: 15

ص: 16

ص: 17

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد للّه ربّ العالمين، والصلاة والسلام على سيّدنا ونبيّنا أفضل الخلائق أجمعين، و وصيّه وخليفته عليّ أميرالمؤمنين، وآله الطيّبين الطاهرين، ولعنة الله على أعدائهم

أبد الآبدين ودهر الداهرين.

السلام على الإمام المهديّ الذي يملأ الأرض قسطاً وعدلًا.

(1)

يكى از جلوه هاى بارز خدمات امام خمينى (أعلى الله كلمته) احياى حج ابراهيمى، و دميدنِ روح تازه در آن است و آنهمه سخنرانى، بيانيه و پيام ايشان در اين زمينه شاهد گوياى اين مدّعاست، اين پيامها و بيانيه ها و سخنرانيها از سال 1390 ق/ 1349 ش شروع شد و تا واپسين روزهاى حيات اين مرد بزرگ يعنى 1408 ق/ 1367 ش ادامه يافت. «2»

از سوى ديگر با نگاهى به اسناد، سفرنامه ها و گزارشهاى حج پيش از پيروزى انقلاب، مى توان تا حدّ زيادى به تفاوتهاى حج گزارى پيش از انقلاب با پس از آن پى برد كه دو جلوه بارز آن دعاى كميل در مدينه و برائت از مشركين در مكه است: يكى مبارزه با دشمن درون و ديگرى مبارزه با دشمن بيرون.

اهتمام امام و سپس مقام معظم رهبرى به اين موضوعِ حياتى، باعث شد تا نمايندگان

ص: 18

ايشان در امر حج نيز براى پيشبرد اين منظور از جان و دل بكوشند و سال به سال بر تلاش خود بيفزايند و تجربه جديدى كسب كنند. از سال 1411 ق/ 1370 ش كه جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاى محمدى رى شهرى به سمت نمايندگى ولىّ فقيه و سرپرستى حجّاج ايرانى- پس از سه سال توقّف و تعطيل حج گزارى ايرانيان- منصوب شدند، فعاليتهاى بعثه مقام معظم رهبرى و كارگزاران حج ايران هر سال به صورت كتابى مدوّن شد كه تاكنون چهار جلد از آنها كه هر كدام به گزارش يك سال اختصاص دارد منتشر شده است:

1. سيماى حج در سال 70. از مرتضى فرهنگى، عبدالله گيويان، هداية الله بهبودى چاپ اول 1371، تهران، 396 صفحه وزيرى.

2. با كاروان ابراهيم در سال 71. از رسول جعفريان، محمد على خسروى. ويراستار:

سيد على موسوى گرمارودى. چاپ اول، 1371، تهران، 358 صفحه وزيرى.

3. با كاروان عشق در سال 72. از محمد على مهدوى راد، رسول جعفريان. چاپ اول 1372، تهران، نشر مشعر، 472 صفحه وزيرى.

4. با كاروان صفا: گزارش حج 82. از رسول جعفريان. چاپ اول، 1383، تهران، نشر مشعر، 600 صفحه وزيرى.

گزارش سالهاى ديگر نيز مدوّن شده ولى در سطح محدودى منتشر شده است.

با توجه به اينكه مناسك حج در قالب سال و ماه قمرى انجام مى شود، اينجانب به نماينده محترم ولىّ فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى پيشنهاد كردم كه نام اين كتاب، حج 25 با عنوان فرعى «گزارشى از حج گزارى سال 1425 قمرى برابر با سال 1383 شمسى» باشد و ايشان هم پذيرفتند. اين نام به تنهايى هم كوتاه است و هم گويا و هم مطابق قاعده سالشمارى حج. و اگر بنا باشد كتاب حج به سال شمسى نامگذارى شود، هم خلاف قاعده است و هم در برخى سالها با مشكل مواجه مى شود مانند چند سال پيش كه دو موسم حج در يك سال شمسى واقع شده بود- يكى در ابتداى سال و يكى در انتها- به هر حال پيشنهاد بنده اين است كه اساساً كتابهاى گزارش حج از سال 1411 ق/ 1370 ش تا سال 1425 ق/ 1383- يعنى پانزده بار حج گزارى- همه اعم از آنچه چاپ شده و آنچه

ص: 19

چاپ نشده، با يك شكل و شمايل و يك قدّ و قواره و با طرح واحد با همين نام و با عنوان فرعى فوق (كه فقط سال آنها متغير باشد) چاپ و منتشر شوند، تا مجموعه اى گرانسنگ از حج گزارى ايرانيان در اختيار باشد.

(2)

امام خمينى رحمه الله در طول عمر پر بركت خود، تنها يك بار به سال 1352 ق/ 1312 ش حج گزارده اند و چون گزارش و خاطرات حج ايشان در جايى مكتوب نيست در موسم حج امسال از توليت محترم آستان مقدّس حضرت معصومه عليها السلام خواستم آنچه در اين باره مى دانند بيان كنند تا اين بخش از تاريخ حج نيز در اين كتاب ثبت شود. اينك ابتدا سخنان ايشان را در اين باره و سپس سخنى از همسر گرامى امام خمينى نقل مى كنم:

درباره حج حضرت امام، آنچه خودم از زبان گويا و مبارك ايشان بدون واسطه شنيده ام عرض مى كنم:

امام خمينى رحمه الله به اينجانب گفتند: «من يكسال و يك حج بيشتر انجام نداده ام. وقتى مى خواستم به حج بروم با مركبهاى متفاوت رفتم هفده روز طول كشيد تا با كشتى به آن طرف آب رفتيم، وقتى وارد كشتى شدم نگاه كردم ديدم عده اى از افراد مختلف از تهران و جاهاى ديگر همه در حالت اضطراب و ناراحتى هستند، علت آن را سؤال كردم جواب شنيدم اينها از حج مى ترسند! از سختى اعمال، اضطراب دارند.»

امام خمينى گفتند: «من وظيفه خود دانستم كه هر مقدار مى توانم اينها را از اضطراب بيرون آورم و مسائل را بگويم؛ لذا به يكى از آقايان گفتم اگر امكان دارد افراد را جمع كنيد تا من براى آنها صحبت كنم».

روز اول صحبت كردم كه «حج، اضطراب ندارد ناراحتى ندارد. حج، حركت و سكون است. منتها اين حركت و سكون بايد براى خدا باشد و اخلاص در آن باشد».

امام خمينى رحمه الله در ادامه گفتند: «اول بايد اضطراب ايشان را كم مى كردم تا حالت عادى به خود بگيرند و بعد مسائل را بيان كنم. لذا چند روز در اين موضوع صحبت كردم و گفتم از اينجا كه مى رويم ابتدا در ميقات، محرم مى شويم، لباسمان را عوض

ص: 20

مى كنيم و راه را ادامه مى دهيم منتها يك چيزهايى هم هست كه بايد رعايت كنيم. بعد از آنكه وضع طورى شد كه سكون ايجاد شد و اضطراب برطرف گرديد از روز ششم شروع كردم به گفتن مسائل، وقتى به آن طرف آب رسيديم متوجه شدم كه مردم آرامش دارند و مسأله مى پرسند، من، كتاب الحج وسائل الشيعه را با خود برداشته بودم و از اين كتاب، مناسك را براى مردم مى گفتم و خود نيز به آنها عمل مى كردم».

من از اين خاطره مى خواهم چنين استفاده كنم كه در اين سفر امام راحل، روحانى كاروان شد و از اينجا اهميت و جايگاه روحانيون كاروان را مى توان به دست آورد.

آرى، روش تربيتى امام رحمه الله اين بود كه گفتند: «اول آرامش را به وجود آوردم، بعد كه ذهن ها آسايش پيدا كرد، آموزش را شروع كردم».

اين خلاصه اى بود از خاطره سفر حج كه خود امام براى اينجانب تعريف كردند.

در مورد سفر حجّ حضرت امام رحمه الله، تلفنى با همسر گرامى امام گفتگو شد، ايشان در اين باره چنين گفتند:

حضرت امام رحمه الله بعد از تولّد دومين فرزندشان، در زمان طلبگى و در دوران آية الله حاج شيخ عبدالكريم حائرى، به تاريخ 25 شوال 1352: 1312 ش، با ماشين از قم به تهران، از تهران به اهواز، از اهواز به عراق و از عراق به لبنان رفتند و از آنجا به وسيله كشتى عازم جدّه شدند.

در كشتى با چند تن از تجّار قم به نام هاى آقايان: آقازاده و برادرزاده ايشان آقاى مصطفوى و نيز آقاى صادقى آشنا مى شوند. و گويا در مكّه حضرت امام رحمه الله خود به تنهايى منزلى اختيار مى كنند و آقايان نامبرده جهت احوالپرسى و نشست هاى دوستانه خدمت ايشان مى رسيده اند.

گفتنى است كه به هنگام برگشتن از حج، تا لبنان با همان آقايان همراه بوده اند و حضرت امام رحمه الله از لبنان به نجف مى آيند و سپس عازم ايران مى شوند.

ورود ايشان به قم، مقارن زمانى بود كه در اين شهر سيل به راه افتاده بود. (1)

ص: 21

(3)

پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران تاكنون به همّت حوزه نمايندگى ولىّ فقيه در امور حج و زيارت بيش از 74 شماره مجله و حدود 450 كتاب و اثر راجع به شؤون مختلف حج و حرمين شريفين نوشته و منتشر شده است كه هم زواياى مبهم و تاريك حج را روشن كرده، هم حجاج را با اسرار و معارف مناسك آشنا ساخته و هم در جهت برگزارى حج ابراهيمى و تصحيح رفتار حجّاج ايرانى بسيار مؤثّر بوده است؛ امّا هنوز جاى پژوهشهاى ديگرى در اين زمينه خالى است. در زمينه تصحيح رفتار حجّاج ايرانى هم هرچند تاكنون گامهاى بلندى برداشته شده است امّا هنوز در زمينه هايى چند، با كارشناسى دقيق و يافتن راهكارهاى مناسب، بايد تلاش كرد از جمله: اهتمام به نماز اول وقت و شركت در نماز جماعت، توجه ويژه و فراوان به قرآن و قرائت آن، رعايت ادب حضور در حرمين از جمله رعايت حجاب و آداب زيارت و سرانجام حلّ مشكل سوغات.

يكى از استادان بازنشسته دانشگاه تبريز در اين زمينه برخى مشاهدات خود را نوشته اند كه اينجا نقل مى كنم:

اين جانب در سفر 28 روزه حج كمبودهايى را ملاحظه نمودم كه حسب وظيفه شرعى و انسانى آنها را منعكس مى كنم:

استفاده از تيغ مشترك در هنگام حلق در منى از كارهاى تقريباً متداول بود. تذكرات بيشتر در اين زمينه مى تواند كارساز باشد.

عدم توجه به نظافت اتاقها فراوان به چشم مى خورد. كشيدن سيگار توسط برخى از زائران در راهرو و اتاق و آسانسور موجب ناراحتى و نفرت انسان مى شد.

بعضى آقايان با لباسهاى زيرين و پيژامه در انظار رفت و آمد مى كردند در اين مورد بايد تذكر جدّى و مكرر داده شود.

شيوه سوار و پياده شدن حجاج به وسايل نقليه شهرى، حتى در مواقعى كه وسيله كافى وجود داشت بسيار تأسف بار بود. ازدحام و عجله و هجوم و توهين در اين موارد بسيار به چشم مى خورد. توجهى به رعايت حال خانمها و افراد مسن و ناتوان نمى شد.

ص: 22

برخى زائران با اصرار درخواست مى كردند در خارج از ايستگاه پياده شوند و به اين وسيله راننده را آزرده و عصبى مى كردند.

دعوا و كشمكش و گاه فحاشى و برخوردهاى لفظى بر سر مسائل بسيار پيش پا افتاده نيز رواج داشت. گاه رفتارهاى حريصانه به خاطر غذا عظمت و معنويت حضور در ميهمانى خداوند را تحت الشعاع قرار مى داد.

از ديگر مسائل تأسف بار كه هر روز شاهد آن بودم، اشتغال بيش از حدّ زوار ايرانى به خريدن سوغات همزمان با برگزارى نماز جماعت در مساجد و يا در حرمين شريفين بود.

بدين معنا كه وقتى مسلمانان ساير كشورها با شتاب دسته دسته به سوى حرمين براى نماز مى شتافتند، زائران ايرانى فوج فوج در مسير مخالف حركت مى كردند و به سوى هتل محل استقرار خود رهسپار مى شدند.

حتى فروشندگان در فروشگاه هاى بزرگ، هنگام رسيدن وقت نماز با زحمت و با تكرار كلمه «نماز- نماز» زائران ايرانى را از فروشگاه خارج مى كردند.

بعضاً در هنگام تلفن زدن، به اشتباه فكر مى كردند كه چون راه دور است بايد فرياد بزنند. اين افراد گاهى مسائل خصوصى خود را با صداى بلند به گوش اطرافيان مى رساندند.

بايد به زائران تذكر داده شود كه از تحقير پيروان و عقايد ساير مذاهب اسلامى بپرهيزند و بدانند كه يكى از فلسفه هاى اجتماع عظيم حج ايجاد وحدت و همدلى بين مسلمانان در كنار خانه خداست.

بهتر است به جاى سخنان تفرقه انگيز، مطالب وحدت بخش كه مايه تأليف قلوب و تقريب انديشه هاست بيان گردد.

سعى شود به ترجمه و توضيح آيات و مفاهيم قرآن كريم در اوقات فراغت زائران بيشتر عنايت شده و به ويژه بر روى آيات مربوط به حج و مناسك آن تأكيد افزون ترى بشود.

در نشستهاى آغازين به زائران اعلام شود كه در پايان سفر حج به چند نفر از افرادى كه از لحاظ اجتماعى الگو باشند، لوح تقدير اعطا خواهد شد.

ص: 23

همچنين از افراد باسواد كاروان خواسته شود كه بى سوادان را مورد حمايت فكرى قرار دهند.

(4)

از حوادث مهم در آستانه موسم حج 1424 زلزله دردناك بم در ايران بود و در آستانه حج 1425 فاجعه دلخراش زلزله و سونامى در جنوب آسيا كه چند صد هزار نفر كشته و بيش از چهارده ميليارد دلار خسارت داشت. يكى از كارشناسان قدرت تخريب اين زلزله را معادل بيش از ده هزار بمب فرو ريخته شده بر شهر هيروشيما دانست.

(5)

براى برگزار شدن هر چه بهتر مراسم حج، سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبرى به طور شبانه روزى تلاش مى كنند. فعاليتهاى فرهنگى و سياسى را بعثه، و كارهاى اجرايى را سازمان حج و زيارت عهده دار است. آنچه در اين كتاب منعكس شده عمدةً مربوط به فعاليتهاى بعثه است و از كارهاى سازمان حج و زيارت كمتر ذكرى رفته است.

در سال 1381 ش سازمان حج و زيارت مجموعه تلاشها و كارهاى خود را در كتابى مستقل به نام همراه با حج 1381 در 304 صفحه رقعى منتشر كرد. امسال نيز اگر چنين كارى صورت گيرد زحمات سازمان حج و زيارت بهتر تبيين مى شود.

(6)

براى تدوين اين اثر، اين بنده چهار كتاب مذكور در آغاز اين مقدمه را ملاحظه و مرور و سعى كردم بهترين و مناسبترين روش را در اين كتاب برگزينم و اگر موضوعى در كتاب حج سال قبل يعنى با كاروان صفا مشروحاً آمده و نيازى به تكرار آن نبود، به همان كتاب ارجاع دادم و دوباره به آن موضوع نپرداختم، مگر مطالبى كه- هرچند براى فهم مقصود و ارتباط مباحث- چاره اى از ذكر آنها نداشتم. همچنين براى جذّابيت كتاب، گاهى مطالبى علمى را به مناسبت چاشنى مباحث كرده ام كه برخى از آنها نو و تازه است و براى اولين بار در اين كتاب مطرح مى شود.

ص: 24

از آنجا كه اسامى عده اى از مسؤولان بعثه و سازمان و دست اندركاران حج و زيارت در جاى جاى اين كتاب مى آيد، براى پرهيز از تكرارِ ذكرِ سمت آنها در همه جا، در اين مقدمه مسؤوليت آنان را ذكر مى كنم تا نيازى به ذكر آن در سراسر كتاب نباشد:

الف) مسؤولان قسمتهاى مختلف بعثه مقام معظم رهبرى

1. حجة الاسلام والمسلمين محمد محمدى رى شهرى، نماينده ولىّ فقيه و سرپرست حجاج ايرانى

2. حجة الاسلام سيد على قاضى عسكر، معاون آموزش و پژوهش بعثه

3. حجة الاسلام محمد صادق عرب نيا (عرب)، معاون امور روحانيون بعثه

4. آقاى على اكبريان، معاون امور بين الملل بعثه

5. حجة الاسلام محمد حسن زمانى، مسؤول واحد اهل سنّت

6. حجة الاسلام عبدالهادى مسعودى، مسؤول واحد ارزشيابى

7. آقاى حسين فهميده، معاون نظارت و بازرسى بعثه

8. آقاى مجيد آخوندزاده، معاون اجرايى بعثه

9. آقاى محسن شريفى، مسؤول دفتر بعثه

10. آقاى عباس سليمى، معاون مسؤول دفتر بعثه و مسؤول روابط عمومى

11. آقاى حسن گرّوسى، مدير امور حج و زيارت صدا و سيما

12. آقاى على اكبر جوانفكر، مسؤول ستاد خبرى بعثه

ب) مسؤولان سازمان حج و زيارت

1. آقاى سيد احمد زرهانى، رئيس سازمان حج و زيارت و معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى

2. آقاى عبدالله نصيرى، مدير كل دفتر رياست و روابط عمومى

3. آقاى دكتر حسين ضيائى، رئيس هيئت پزشكى حج

ص: 25

4. آقاى مصطفى خاكسار قهرودى، رئيس دفتر نمايندگى حج و زيارت در عربستان

5. آقاى عبدالعظيم رضانيا، مسؤول طرح قربانى

6. آقاى محمد مهدى امينيان، رئيس ستاد مدينه

7. آقاى غلامرضا رضائى، مسؤول حمل و نقل درون شهرى مكّه

ج) وزارت امور خارجه

1. آقاى حسين صادقى، سفير ايران در رياض

2. حجة الاسلام محمد شريف مهدوى، سركنسول ايران در جدّه.

(7)

اگر در اين اثر از نقائص و كمبودها سخن رفته يا نقدى شده است حقيقةً آنقدر ناچيز است كه در قبال اينهمه خدمت و زحمت نيروهاى مخلص و پرتلاش بعثه و سازمان چيزى به حساب نمى آيد و عمدةً معلول قصور است نه تعمّد و تقصير، و به حقّ گفته اند:

ومن ذا الذي تُرضى سَجاياه كلّها كفى المرءَ نُبْلًا أنْ تُعَدَّ معايبه

واقعاً اگر كسى از نزديك شاهد نباشد تصوّر درستى از آنهمه فعاليت خاموش و مخلصانه براى بهتر برگزار شدن حج و آسايش و سلامت و نشاط حجّاج نخواهد داشت.

(8)

براى تدوين اين كتاب، حدود چهل روز در حرمين شريفين مشرف و از نزديك شاهد برنامه ها، ديدارها و سخنرانيها بودم، علاوه بر آن از گزارشهاى بخشهاى مختلف بعثه و نيز نشريه زائر و همچنين از روزنامه هاى عربستان استفاده كرده ام.

راهنمايى، ارشاد و مساعدت برخى از سروران و دوستان نيز بسى مؤثّر بوده است از جمله حضرات حجج اسلام آقايان: سيد على قاضى عسكر، محمد حسن زمانى و محمد حسين فلاح زاده (وفّقهم الله سبحانه لما يحبّ و يرضى).

تعدادى از دوستان نيز ويرايش، نمونه خوانى و غلطگيرى اين اثر را بر عهده داشتند

ص: 26

يعنى فضلاى محترم آقايان محسن نوروزى، ابو القاسم آرزومندى، حجة الله اخضرى و محمد عباس زاده، كه از ايشان و نيز آقاى جواد قربانى و عباسعلى مردى كه زحمت حروفزنى و صفحه آرايى آن را متحمل شدند، بسى سپاسگزارم.

وآخر دعوانا أن الحمد للّه ربّ العالمين

قم، تير ماه 1384 ش

مؤسسه كتابشناسى بزرگ شيعه

رضا مختارى

ص: 27

معمولًا هر سال پس از موسم حج، فصلنامه ميقات حج با نماينده ولىّ فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى، گفتگويى درباره مراسم حج ترتيب مى دهد. آنچه در پى مى آيد مصاحبه ايشان پس از موسم حج 1425 است كه در شماره 52 ميقات حج به چاپ رسيده است.

: ضمن تشكّر از حضرت عالى براى شركت در اين گفتگو، خواهشمنديم ارزيابى خود را از چگونگى برگزارى حج 1425 بيان فرماييد.

آقاى رى شهرى: در آغاز از دست اندركاران فصلنامه وزين و ارزنده ميقات حج تشكّر مى كنم و براى آنان آرزوى توفيق دارم و از خداوند متعال مى خواهم اين عزيزان را يارى دهد تا بتوانند در جهت پربارتر كردن اين فصلنامه، گامهاى بلندترى بردارند.

در پاسخ به پرسش مطرح شده، به طور مختصر بايد بگويم كه ما در سال 1425 حج آرام و مطلوبى داشتيم و در زمينه هاى مختلفِ فرهنگى و اجرايى نسبت به سال پيش موفقيتهاى بيشترى كسب كرديم. به عبارت ديگر، با توجه به فضاى خاص حاكم بر منطقه، مانند فشارهاى آمريكا و اروپا در مورد مسائل هسته اى، اوضاع خاصّ عراق و

ص: 28

مسائل ديگر از اين دست، كه حج امسال را نسبت به سالهاى قبل حسّاس تر كرده بود، احتمال بروز برخى مشكلات وجود داشت، ليكن با يارى خداوند، حجّى آرام و كم مشكل برگزار شد كه اين، حاصل تلاش همه خدمتگزاران و دست اندركاران امر حج و زيارت بود. وضعيّت جوّى معتدل نيز به كاهش بيماريها وبهداشت زائران كمك كرد و اگر سيل روز دوازدهم ذى حجه نبود، شايد بتوان گفت كه حج گزارى در سال 25، از بهترين و كم نظيرترين حج در سالهاى گذشته بود.

مجموع حاجيانى كه از كشورهاى مختلف و از جمله عربستان در مراسم حج شركت داشتند 706، 419، 2 نفر بودند كه اين آمار، حدود يكصد هزار نفر بيش از حج گزاران سال 82 است. از اين تعداد 759، 534، 1 نفر از خارج عربستان مشرف شده بودند و حجاج ايرانى نيز در مجموع 080، 97 نفر بودند كه نزديك به دو هزار نفر آنان را عراقيها و افغانيهاى مقيم ايران تشكيل مى دادند و تعداد 2767 نفر هم از ايرانيان خارج كشور به جمع حجاج ايرانى پيوستند.

از سوى ديگر، به دليل تغييراتى كه در جمرات به وجود آمد و دولت سعودى محلّ رمى را توسعه داد، خوشبختانه نه تنها مشكلى در رمى به وجود نيامد، كه بسيار روانتر از سالهاى گذشته انجام شد.

نيز بيش از 000، 80 نفر از زائران ايرانى توانستند از قربانگاههاى جديد استفاده كنند كه بيشترين آمار در سال هاى اخير است و بحمدالله گوشتهاى قربانى هدر نرفت و از آنها استفاده شد.

: حج سال 25، نسبت به سالهاى پيش، از چه ويژگيهايى برخوردار بود؟

آقاى رى شهرى: درباره ويژگيهاى اجرايى، فرهنگى و سياسى حج سال 25 چند نكته قابل توجه است:

ويژگيهاى اجرايى: انتقال مستقيم 47800 نفر از زائران به مدينه و نيز 050، 48 نفر زائرِ مدينه بعد به ايران، اسكان 65% از زائران در هتلهاى منطقه مركزى مدينه و اطراف مسجد

ص: 29

شريف نبوى، اجراى طرح كامل طبخ غذا به صورت متمركز براى حدود 96% زائران در مدينه و 30% در مكه، اجراى طرح متمركز قربانى با آمار 83% در روز عيد قربان و 17% در روز يازدهم به دست 95 نفر از ذابحان ايرانى از جمله ويژگيهاى اجرايى حج سال گذشته بود.

ويژگى هاى فرهنگى: با توجه به محور قرار گرفتن قرآن كريم، شاهد قرائت و ختم قرآن زائران به صورت گسترده بوديم، حضور قاريان برجسته و بين المللى كشورمان در حج و اجراى برنامه در مسجدالحرام، مسجدالنبى، و همايشهاى بين المللى بعثه و نيز توجه ويژه به مباحث قرآنى در جلسات عمومى و همايشهاى بين المللى بعثه از ويژگيهاى فرهنگى بود.

طرح جديد اعزام خواهران معين به حج، دومين سال موفقيت آميز خود را پشت سر گذاشت و با پيوستن حدود 183 خواهر تحصيل كرده به جمع روحانيون حج، پاسخگويى به مسائل ويژه بانوان با سهولت بيشترى انجام شد.

سخنرانيهاى آموزشى و تبليغى سخنرانان و خطباى خوب كشورمان و نيز برخى از بانوان مبلّغ، در جلسات عمومى بعثه و نيز در كاروانها هم در مكه و هم در مدينه برگزار شد.

شوراى استفتاى بعثه مقام معظم رهبرى همه روزه در مدينه و مكه پاسخگوى پرسشهاى فقهى زائران ايرانى و خارجى بودند. كارگاه هاى آموزشى ويژه روحانيون كاروانها تشكيل شد و معضِلات فقهى مناسك حج، مورد بحث و گفتگو قرار مى گرفت.

حضور افرادى از شوراى استفتا و نيز روحانيون و بانوان مبلّغ در مسجد شجره، جحفه، مسجدالحرام و مسعى، تشكيل شوراى فرهنگى در هر كاروان، سازماندهى و بهره گيرى از گروههاى ارشاد در كاروان ها، اجراى طرح نظرسنجى جهت دستيابى هرچه بهتر و دقيق تر به نظريات و پيشنهادها و انتقادات زائران از ويژگيهاى فرهنگى حج گذشته بود.

ويژگيهاى سياسى: بيدارى مسلمانان و آگاهى آنها از توطئه هاى آمريكا و اسرائيل و طرحهاى آنان براى سلطه بر جهان اسلام، به ويژه عراق و فلسطين و تشديد حسّ

ص: 30

همگرايى ملّتهاى اسلامى، از ويژگيهاى مهم سياسى حج گذشته بود. وضع لرزان آمريكا در عراق، سردرگمى اسرائيل و انتخابات فلسطين، موفقيتهاى مردمى در عراق و لبنان و مسائلى از اين دست، به تدريج ملّتها را متوجه نيروى عظيم نهفته در درون خود كرده و آنان را به چاره جويى و فكر و انديشه واداشته است و اين امر در حج گذشته به خوبى خود را نشان مى داد.

برگزارى با شكوه مراسم برائت از مشركان با شركت حجاج و زائران بيت الله الحرام و نمايندگانى از بعثه هاى مراجع عظام و تعدادى از حجاج ديگر كشورها، به خصوص هيأت نمايندگى لبنان و برگردانِ پيام مقام معظم رهبرى به ده زبان و انتشار آن با بهره گيرى از ابزار مختلف؛ از جمله اينترنت، ديدار با رؤساى بعثه هاى تعدادى از كشورها؛ مانند وزير اوقاف و حج اردن، مشاور اعظم سلطنتى كشور عمان، معاون دبيركل حزب الله لبنان، آقاى شيخ نعيم قاسم، قائم مقام وزير خارجه عراق، عضو شوراى مركزى مجلس انقلاب اسلامى عراق، رييس اوقاف شيعيان عراق، وزير اوقاف و امور دينى الجزاير، محمد بشيرالدين احمد، مفتى اعظم و رييس امور دينى جامو و كشمير و ... و رايزنى با آنان در باره مسائل مختلف جهان اسلام، از ديگر دستاوردهاى سياسى حج گذشته بود. در اين ميان، جريان افراطى سلفى گرى و تندروهاى مذهبى در عربستان نيز تلاشهايى داشتند تا بر زائران ايرانى فشارهايى را وارد كنند و نمونه آن محروم ساختن بانوان از حضور در كنار قبرستان بقيع و زيارت قبور ائمه عليهم السلام بود.

ويژگى هاى خبرى و اطلاع رسانى: در زمينه هاى خبرى نيز گروههاى اعزامى صدا و سيما و انعكاس اخبار حج در شبكه هاى مختلف، پخش مراسم دعاى كميل، برائت، همايشها و ديدارها و مراسم فرهنگى و سياسى بعثه، نقش مؤثرى در ترويج فرهنگ حج در جامعه ايفا كرد.

نشريه زائر با توجّه به محوريت قرآن در حج گذشته، علاوه بر اطلاع رسانى در زمينه هاى مختلف به مردم، در اين زمينه نيز تلاشهاى خوبى داشت. پايگاه اينترنتى بعثه

ص: 31

نسبت به گذشته پربارتر و متنوع تر شده بود. به تصوير كشيدنِ همه فعاليتهاى حج در سال گذشته، به منظور تهيه فيلم مستند حج و نيز تدوين مكتوب فعاليتهاى حج، نيز از ويژگيهاى خبرى و اطلاع رسانى حج گذشته بود.

: سال گذشته قرآن محورى شعار حج بود، خواهشمنديم بخشى از اقداماتى را كه در اين زمينه صورت گرفت بيان فرماييد:

آقاى رى شهرى: بر اساس رهنمود مقام معظم رهبرى، در سال گذشته، محور فعاليتهاى فرهنگى حج، قرآن بود. البته اين بدان معنى نيست كه در سالهاى پيش از آن، به قرآن پرداخته نمى شد، بلكه سال گذشته بعثه مقام معظم رهبرى و دست اندركاران فرهنگى؛ اعم از روحانيان وخدمتگزاران، فعّاليّت بيشتر و چشمگيرترى در اين زمينه داشتند و با تمركز بيشتر بر قرآن، امور فرهنگى به اجرا درآمد و در نتيجه زائران عزيز توانستند از فضاى معنوى حج بيشتر بهره بردارى نمايند و با قرآن انس بگيرند. پيش از حج، در كميته فرهنگى موضوع محوريت قرآن در حج به بحث گذاشته شد و تصميماتى اتخاذ شد كه با عنايات خداوند بيشتر آنها اجرا شد.

: نقاط ضعف و كاستيهاى حج 25 در زمينه هاى فرهنگى و اجرائى چه بود؟

آقاى رى شهرى: در زمينه هاى فرهنگى، هنوز كاستيهايى داريم كه با استفاده از نظرسنجيهاى به عمل آمده، تا حدى مشخص شده و ما اميدواريم با طرح آن در كميته فرهنگى و بررسيهاى كارشناسانه هر يك از موضوعات بتوانيم در آينده در رفع آنها تلاش كنيم، ليكن آنچه به طور مشخص هنوز براى ما مشكل آفرين است، بى توجهى برخى از زائران به حضور نيافتن در نمازهاى جماعت و يا حضور در خيابانها و كنار مغازه ها به هنگام برپايى نماز جماعت است كه به رغم تذكّرات مكرّر روحانيان و ديگر مسؤولان فرهنگى، متأسفانه هنوز هم شاهد آن هستيم اگرچه اين افراد در اقليّت اند، ليكن به هر حال بايد براى آن چاره اى انديشيد و بايد راه حل را از ايران آغاز كرد.

ص: 32

زائرى كه نماز خواندن در اوّل وقت براى او به صورت فرهنگ در نيامده و به نماز اوّل وقت بى توجه است، چگونه مى توان او را در مدّت كوتاهى به اين امر مهمّ مقيد ساخت و يا زائرى كه به برخى از تخلّفات رفتارى، عادت كرده، در چند روز نمى توان او را از عادتها و روش هاى غلط بازداشت. به نظر مى رسد بهترين راه حل آن است كه با بهره گيرى از نظرسنجيها و با همكارى مجموعه نهادهاى فرهنگى كشور، بتوان از اين گونه كارها جلوگيرى كرد. البته نتايج نظرسنجيها را نيز بايد منتشر ساخت و چه بهتر كه ما ابتدا خودمان را نقد كنيم و از اين مسأله نهراسيم. مشكلات را نيز صادقانه با مردم و حجاج در ميان بگذاريم. برنامه هاى سال آينده را هم براى مردم تبيين كنيم تا ان شاء الله از حجم اين مشكلات كاسته شود.

در زمينه اجرايى نيز به رغم كارهاى انجام شده در زمينه حمل و نقل درون شهرى مكّه، باز هم كاستيهايى داشتيم؛ به خصوص در منطقه باب على عليه السلام، در اطراف مسجدالحرام، كه به دليل تراكم حجاج، هنگام سوار شدن حجاج به اتوبوسها ازدحام شديدى ايجاد مى شد كه زيبنده حجاج ما نبود، البته حل اين مشكل هم در توان جمهورى اسلامى ايران نيست.

دولت عربستان بايد مشكل را حل كند و زائران ما هم بايد نيم تا يك ساعت پس از نمازها، از مسجدالحرام خارج شوند تا كمى از تراكم جمعيت كاسته شود.

اعزام حجاج به مدينه و فرود آنان در فرودگاه مدينه نيز منافع فراوانى براى حجاج ما در برداشت، ليكن فرودگاه مدينه، ظرفيت لازم را براى پذيرش اين همه حاجى ندارد كه اميدواريم به تدريج اين مشكل حل شود.

مشكل ديگر تأخير در پروازها بود كه در پاره اى موارد خاطر زائران را مى آزرد.

در معاينات پيش از عزيمت حجاج نيز مشكلاتى داشتيم و من در جلسه اى كه اخيراً براى مديران كاروان هاى حج سال 1426 داشتم عرض كردم كه آنان همان گونه كه مشكل باردارى بانوان زائر را با دقتى كه از طريق دستياران زن داشتند، در سالهاى قبل حل كردند مى توانند در سالهاى آينده نيز براى حل اين معضل چاره انديشى كنند.

طول كشيدن بازرسيها در فرودگاه جدّه نيز از كاستيهاى حج سال قبل بود.

ص: 33

اميدوارم با برنامه ريزى هايى كه صورت گرفته، سال آينده از حجم اين مشكلات كاسته شود.

: در سالهاى اخير و پس از سقوط صدّام، حضور زائران شيعه در عربستان گسترش يافته است، آيا براى انسجام تشيع در حج چاره اى انديشيده شده است؟

آقاى رى شهرى: حقيقت اين است كه ما سلطه اى بر ديگر زائران شيعه اى كه به حجّ مشرّف مى شوند نداريم و اگر ما بتوانيم نقاط ضعف زائران ايرانى را برطرف كنيم و جلو ناهنجاريهايى را كه گاهى از برخى صادر مى شود بگيريم، كار مهمى كرده ايم، ليكن در عين حال در سال جارى برنامه ريزى كرده ايم تا جلسه اى با روحانيون شيعه ساير كشورها داشته باشيم و بتوانيم از طريق صحبت با آنها برخى ناهنجاريهاى موجود را برطرف سازيم ولى به هر حال، اگر اقدام منسجمى صورت نپذيرد، ممكن است در آينده مشكلات زيادترى از اين ناحيه به وجود آيد. البته اقدام سازمان فرهنگ و ارتباطات و مجمع جهانى اهلبيت، در طول سال، براى توجيه روحانيون شيعه و مديران كاروانى كه زائران شيعه را به حج مى آورند، تأثيرى بيشتر از آن خواهد داشت كه ما در مدت كوتاه حجّ براى آن برنامه ريزى كنيم. به هر حال، انسجام شيعيان در حج و تشريك مساعى با برادران مسلمانمان كه از سرتاسر جهان به حج آمده اند، وحدت امّت اسلامى را تقويت و از تفرقه، كه وسيله نفوذ دشمنان در ميان مسلمانان است جلوگيرى خواهد كرد.

: شخصيتهاى مهمى چون وزرا و رؤساى حجّ برخى كشورهاى اسلامى و نيز علما در حج، با جناب عالى ديدار داشتند. جمع بندى شما از اين ديدارها چيست؟

آقاى رى شهرى: ديدارهايى كه در مكه با وزرا، علما و دانشمندان جهان اسلام دارم، بيشترين دستاورد و ثمره اش تقويت وحدت كلمه امت اسلامى است. البته بركات جانبى ديگرى هم دارد، ليكن عمده هدف و انتظار ما از اين ديدارها، همان تقويت وحدت امت اسلامى است كه در اين سالهاى اخير بحمدالله اين ملاقاتها گسترش يافته و آثار و فوايد خوب

ص: 34

سياسى هم در پى داشته است؛ به اين معنى كه در ايجاد روابط سياسى ميان جمهورى اسلامى و برخى كشورهايى كه با آنها روابط خوبى نداشته ايم، تأثيرگذار بوده است. براى نمونه مى توان از كشور الجزاير نام برد كه در سال اوّلى كه بنده با وزير حج الجزائر در مكه ديدار كردم، در آن زمان ميان دو كشور روابط خوبى حاكم نبود ليكن با پى گيريهايى كه شد، بحمدالله هم اكنون روابط سياسى مطلوبى ميان دو كشور برقرار شده است.

: شبهات زياد سلفيها به خصوص در حج خشم مسلمانان را هم در پى داشته است. حضرت عالى در اين زمينه چه تحليلى داريد؟ و براى جلوگيرى از آنها چه اقداماتى صورت گرفته است؟

آقاى رى شهرى: شكستى كه به نظر من سلفيها پس از سقوط طالبان در افغانستان خوردند، سبب شد تا آنها به كارهاى نسنجيده و عمليات انتحارى و ترورهاى كور روى آورند و خود را روز به روز منزوى تر كنند. بنابراين، بنده تشديد فعاليتهاى تبليغى آنها را ناشى از شكستى مى دانم كه در جبهه سياسى داشتند و ما براى اين كه در جبهه فرهنگى، كه بسيار مهم هم هست، با آنها برخورد كنيم، لازم است از همان راههايى كه آنها وارد شده اند، وارد شويم و پاسخ مناسبى براى آنان داشته باشيم. اينها در همين اواخر نوارهاى متعددى را توزيع كرده و عقايد شيعه را به شكل موهنى زير سؤال برده اند. بعضى از مطالبى كه در اين نوارها مطرح كرده اند، تحريف شده و برخى ديگر هم پاسخ دارد كه بايد به طور منطقى و حساب شده از طريق كتاب، نوار و حتى اينترنت با اين حركت مقابله كنيم و اگر احياناً كسانى در ميان آنها هستند كه گوششان به حرف حق بدهكار است، آنها را براى نشستهاى دوستانه و مباحثات دعوت كنيم، البته تجربه هايى كه ما داريم، غالب اين افراد حاضر به مباحثه و گفتگوى رودررو نيستند و تلاش مى كنند تا بيشتر روى عوام مردم تأثيرگذار باشند و القاى شبهه كنند و به خيال خام خود آنها را از مكتب اهل بيت عليهم السلام دور كنند.

حدود دو سال است كه اجازه ورود به محوّطه جلو قبرستان بقيع و نيز نشستن بين الحرمين، به

ص: 35

بانوان ايرانى داده نمى شود. اين اقدام سعوديها را چگونه ارزيابى مى كنيد و براى حل آن تاكنون چه كرده ايد؟

آقاى رى شهرى: اين اقدام وهّابيها در راستاى همان مطلبى است كه پيشتر گفتم؛ يعنى آنان به دنبال شكست سياسى كه داشتند، فشارهاى خود را بيشتر كرده اند تا مشكلاتى را براى شيعيان و ديگر فِرَق اسلامى كه با آنها هم عقيده نيستند، به وجود آورند. همان گونه كه مى دانيد وهابيت فرقه كوچكى بيش نيست و بسيارى از فرق اسلامى افكار و عقايد آنها را بر نمى تابند و بسيارى از متفكّران اهل سنت، كه ما در حج با آنان ديدار داشتيم، از اين رفتار سلفيها و افكار غيرمنطقى و متحجّرانه آنان و دخالت كردنشان در امور مذهبىِ ديگر مسلمانان اظهار نفرت مى كردند. ما تلاشهاى زيادى كرديم تا اين مشكل را حل كنيم.

نامه اى به آقاى امير عبدالله نوشتم و رييس سازمان حج و زيارت در ديدار با آقاى امير عبدالله و برخى مقامات ديگرِ سعودى مشكل را مطرح و خواستار حلّ فورى آن شدند، ولى متأسفانه هيچ كدام از آنها نتيجه ملموسى نداشت، تا آنكه سعوديها احساس كردند جلوگيرى از زيارت مردم ممكن است به تظاهرات و برخوردهاى مردمى منجر شود و مشكلات امنيتى ايجاد كند كه در نتيجه راه را براى آقايان بازگذاشتند و تاكنون هم ادامه دارد، ليكن متأسفانه براى بانوان هنوز مانع ايجاد مى كنند و اجازه نمى دهند آنها پشت قبرستان بقيع تجمع كنند و من خوف آن دارم كه اگر اين مشكل مرتفع نشود، تبعات خوبى نداشته باشد و حدّاقل اين تبعات منفى، آن است كه تعداد قابل توجهى از بانوان ايرانى و غيرايرانى نتوانند از اين فرصت معنوى استفاده كنند. ارزيابى ضعف در دولت عربستان خواهند كرد كه نمى تواند در برابر اين گروه افراطى بايستد و از حقوق زائران دفاع كند و آنچه را كه به مصلحت كشورشان است اجرا كنند.

: هنوز حج از اهداف خود بسيار فاصله دارد؛ حجّى كه بتواند زائر را همانند روز تولّد پاك كند و پاكيزه به ديار خود برگرداند. به نظر جناب عالى چه راه كارهايى براى رسيدن و تحقّق اين اهداف وجود دارد؟

آقاى رى شهرى: به نظر من سه نكته براى تحقّق اهداف حج بسيار مهم است:

نكته اوّل «معرفت» است، هرچه معرفت و بصيرت دست اندركاران حج و حجاج

ص: 36

بيت الله الحرام به اين فريضه بسيار مهم بيشتر باشد و ظرفيتهاى مهمّى كه اين واجب الهى براى خودسازى دارد، بيشتر شناخته شود، بهتر مى شود از اين ظرفيّتها استفاده كرد.

نكته دوم «تلاش براى اجتناب از آفات حج» است؛ شناخت امورى كه موجب مى شود تا آثار حج از ميان برود، بسيار مهمّ است.

نكته سوّم «تلاش براى كمال حج» است كه چه كنيم از نورانيت بيشترى در حج برخوردار شويم، اين سه نكته به نظر من بسيار مهمّ است و بايد همگان از آن آگاه شوند تا بتوانند از بركات و معنويات حج بهره مند گردند.

: اخيراً جناب عالى ديدار و جلسه اى براى هنرمندان و مجريان و تهيّه كنندگان صدا و سيما داشتيد، فعاليتهاى صدا و سيما را در سالهاى اخير چگونه ارزيابى مى كنيد و چه رهنمودهايى براى آنان داريد؟

آقاى رى شهرى: اولًا به اين نكته اشاره كنم كه صدا و سيما در سالهاى اخير بسيار خوب عمل كرده و سرمايه گذارى بسيارى مى كند تا مردم از فضاى نورانى حج بهره مند شوند كه قابل قدردانى است، ليكن براى اين كه از ظرفيتهاى فراوان فرهنگى حج بيشتر استفاده شود، بايد به نكاتى اهميت دهد. در آن جلسه نكاتى را گفتم كه در اينجا نيز به برخى از آنها اشاره مى كنم:

- مركز پژوهشهاى صدا و سيما، با همكارى معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبرى، ظرفيتهاى حج را شناسايى و مشخص كنند.

- شناسايى و به كارگيرى بهترينها براى برنامه ريزى و بهره گيرى از هنر، براى انتقال فرهنگ حج به مردم و جامعه.

- مقابله با آفات بهره گيرى از عمره و حج. هم اكنون عده اى هستند كه مى خواهند از عمره و حج به عنوان يك تشكيلات درآمدزا استفاده كنند و مهمترين جايى كه مى تواند با اين فكر مبارزه كند، صداوسيماست.

- ناهنجاريهايى را كه در حج و عمره اتفاق مى افتد به تصوير كشيدن و براى اصلاح

ص: 37

آنها اقدام كردن نيز از كارهاى مهمّ ديگرى است كه صداوسيما مى تواند در آن نقش اساسى داشته باشد.

- فرهنگ سازى در زمينه حج نيز از كارهايى است كه نقش رسانه ملّى در آن انكارناپذير است.

دو كار نيز از اهميت و اولويت بيشترى برخوردار است كه صدا و سيما بايد با همكارى بعثه روى آن سرمايه گذارى بيشترى كند:

1. تهيه تاريخ مستند و تصويرى حج، عمره و عتبات عاليات و همه مراكز زيارتى.

پرجاذبه ترين و مستندترين تاريخ، تاريخ تصويرى است كه هم براى امروز و هم براى آينده بسيار مفيد است و اين كارى است كه صداوسيما مى تواند روى آن سرمايه گذارى كند.

2. به تصوير كشيدن بركات و منافع حج. قرآن مى فرمايد: «إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَمُبارَكاً وَهُدىً لِلْعالَمِينَ». گاهى كسى با زبان و سخن اين بركات را بيان مى كند، و يك وقت به صورت تصويرى، بركات فردى، سياسى، اجتماعى و خانوادگى را ارائه مى كند كه دومى قطعاً بسيار تأثيرگذارتر از اولى است. مثلًا وقتى قرآن سخن از ام القرى بودن مكه و اين خانه مى گويد، اين را به تصوير كشيدن و از ابتداى پيدايش خشكى در اين نقطه از زمين و سپس از ساخته شدن كعبه و مراحل توسعه آن براى مردم با زبان تصوير سخن گفتن، مطمئناً تأثيرش در مردم بسيار زياد خواهد بود.

چگونه مكّه امّ القرى شده، چه بركاتى براى مردم داشته، چه دعاهايى اينجا مستجاب شده، چه كسانى بركات فردى برده اند؟ همه اينها پرجاذبه است و مهمترين بركت اين خانه ظهور حضرت مهدى عليه السلام از كنار اين خانه است كه تمامى اينها را مى توان به تصوير كشيد و با زبان هنر اين تاريخ درخشان را و اين بركات را براى مردم بيان كرد.

ساخت فيلمهاى كوتاه و بلند در زمينه تاريخ اسلام، شناخت اماكن، حج گزارى عارفان و صالحان از كارهاى ديگرى است كه هنرمندان متعهد ما در صداوسيما مى توانند انجام دهند.

مثلًا همين حديث شبلى را كه داراى مضامين بلند عرفانى است، به تصوير كشيدن، تأثير زيادى در زائر ايجاد مى كند و به او مى فهماند كه از همان ابتدا با چه معرفتى سفر را

ص: 38

آغاز و در طول حج چگونه عمل كند. گرچه انتساب اين حديث به امام سجّاد عليه السلام روشن نيست بلكه به نظر مى رسد كه از برخى عرفا باشد، ليكن مضامين آن جالب و آموزنده است.

به هر حال، در يك جمله بايد گفت تهيه تاريخ مستند و تصويرىِ حج و تفسير تصويرى منافع و بركات حج، از كارهاى مهمّى است كه صداوسيما توان آن را دارد.

: اكنون ملك فهد از دار دنيا رفته و آقاى امير عبدالله رسماً پادشاهى اين كشور را به عهده گرفته است. آينده روابط دو كشور را چگونه ارزيابى مى كنيد و آيا اين تغييرات در حج گزارى و مراسم حج تأثير خواهد داشت؟

آقاى رى شهرى: با توجّه به ديدگاه هاى آقاى اميرعبدالله در خصوص روابط با جمهورى اسلامى ايران، روابط دو كشور تقويت خواهد شد و اميدوارم اين تقويت روابط، در هر چه بهتر برگزار شدن حج سالهاى آينده مفيد باشد و خصوصاً در حل مشكلاتى كه زائران عزيز دارند، اقدام شود.

: اخيراً سخن از احداث شهركهاى آموزشى براى حجاج و زائران است. حضرت عالى اين اقدام را تا چه حد مفيد و ضرورى مى دانيد و چه پيش بينيهايى را براى اين شهركها در نظر گرفته ايد؟

آقاى رى شهرى: به نظر من اين كار، بسيار لازم است و خوب بود كه پيش از اين انجام مى شد.

ما هم اكنون چه در تهران و چه در استانها و شهرهاى بزرگ، مكان مناسبى براى آموزش حجاج و معتمرين و زائران نداريم و با استقبالى كه مردم از حج و عمره دارند، اگر جاى مناسبى براى آموزش زائران داشته باشيم، قطعاً در روش و منش آنها و بهره گيرى هرچه بهتر از مناسك حج و عمره و كاستن از ناهنجاريها بسيار تأثيرگذار است.

اميدواريم ان شاء الله در تهران و بعضى از استانها كه پيش بينى لازم صورت گرفته به زودى اين امر محقق شود و در آينده نيز حداقل در مراكز استانها اين مجموعه هاى آموزشى تأسيس و مورد استفاده مردم قرار گيرد.

ص: 39

: سال آينده محور تبليغاتى حج چيست؟

آقاى رى شهرى: موضوع «ترابط قرآن و سنت» يا «پيوند و ارتباط متقابل قرآن و سنت» را به عنوان محور فرهنگى و تبليغى حج سال 1426 برگزيده ايم كه مسأله بسيار مهم در جهان اسلام است. اين سؤال در جوامع اسلامى مطرح بوده و هست كه آيا در حوزه معرفت دينى، قرآن تنها كافى است يا به سنت هم نيازمنديم؟

گروهى از مسلمانان معتقدند كه: «حَسْبُنَا كِتابَ الله» قرآن تنها كافى است و نيازى به سنت نداريم. در برابر اين گروه اخباريها هستند كه معتقدند قرآن براى ما قابل فهم نيست و ما فقط بايد از سنت بهره بگيريم! بنابراين، «ترابط قرآن و سنت» موضوع بسيار مهمّى است كه چه خوب است بررسى آن از كنار خانه خدا آغاز شود.

بنده در مقدّمه ميزان الحكمه ذكر كرده ام كه چهار نظريّه هم اكنون در اين زمينه وجود دارد:

1. نياز نداشتن به سنت و كافى بودن قرآن

2. كافى بودن سنت و عدم نياز به قرآن

3. كافى بودن قرآن و نياز به سنت در موارد خاص

4. تفصيل ميان مراتب فهم قرآن

گزينه چهارم چيزى است كه ما مطرح كرده ايم؛ به اين معنى كه شناخت قرآن مراتبى دارد. ما در برخى از مراتب فهم قرآن نياز به سنت نداريم و مى توانيم با مراجعه به لغت، قرآن را با قرآن تفسير كنيم و معناى آيه را بدون مراجعه به سنت بفهميم، امّا اگر بخواهيم به عمق معانى قرآن و نيز اشارات و لطايف و حقايق قرآنى پى ببريم، حتماً نياز به سنت داريم و رسيدن به اين حقايق جز با بهره گيرى از سنت ميسّر نيست.

ص: 40

ص: 41

فصل اوّل: گزارش روزشمار

ص: 42

ص: 43

دوشنبه 15 ذى قعده (1)

7/ 10/ 1383

پرواز كاروان نخستين

نخستين گروه زائران و حجّاج ايرانى، شامگاه امروز، با يك فروند هواپيماى ايرباس از فرودگاه مهرآباد عازم مدينه منوره شدند.

در مراسم بدرقه نخستين گروه زائران، حجة الاسلام و المسلمين آقاى رى شهرى، نماينده ولىّ فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى و آقاى سيّد احمد زرهانى رئيس سازمان حج و زيارت و معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى حضور داشتند.

امسال، براى نخستين بار هواپيماهاى ايرانى اجازه يافتند در فرودگاه مدينه به زمين بنشينند. بنابراين، تمامى زائران مدينه قبل به طور مستقيم وارد مدينه مى شوند و همه زائران مدينه بعد مستقيماً از مدينه به ايران پرواز مى كنند.

امسال پروازهاى رفت و برگشت حجاج ايرانى با هواپيمايى هما، و نيز هواپيمايى سعودى انجام خواهد شد. هما حدود 49 هزار زائر را به عربستان و سپس به ايران منتقل خواهد كرد.

ص: 44

در مراسم بدرقه نخستين گروه از زائران ايرانى، حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى گفت: «كسانى كه اكنون عازم مدينه منوّره هستند افتخار دارند كه پيشتازان سفيران جمهورى اسلامى ايران در عربستان باشند». وى با اشاره به رهنمود مقام معظّم رهبرى كه محور فعاليتهاى فرهنگى امسال حج، بايد قرآن باشد گفت: «امسال حضور قرآن در ميان زائران و كارگزاران حج، پر رنگ تر از سالهاى گذشته خواهد بود». ايشان در پايان با ارائه پنج رهنمود خاطر نشان كرد: «كسانى كه دست اندركار زائران هستند بدانند كه حجّاج ميهمانان خداوند و بايد تمامى سازمانها و دستگاههاى مسؤول جمهورى اسلامى ايران از ميهمانان خدا به خوبى پذيرايى كنند».

نخستين گروه از زائران ايرانى ساعت 35 دقيقه بامداد سه شنبه 8/ 10/ 83 وارد فرودگاه مدينه شدند. آنان نخستين زائرانى بودند كه توانستند بر فراز آسمان مدينه مسجد النبى را كه چون خورشيدى در تاريكى شب مى درخشيد مشاهده كنند.

ص: 45

ميليون ريال بوده است كه مهمترين آن طرح پل جمرات و تغييرات ستونهاى جمرات و حوضچه هاى رمى و نصب تابلوهاى الكترونيكى براى راهنمايى حجاج است كه تعداد افراد روى پل را نشان مى دهد.

دكتر حبيب زين العابدين معاون وزير امور شهرى و روستائى در اين باره مى گويد:

يكى از اقدامات مهمى كه امسال صورت گرفت انتقال كشتارگاه شماره 2 المعيصم به خارج از منطقه مشاعر مقدسه بود كه در نتيجه فضا براى تردّد بهتر و آسان تر حجاج جنوب شرق آسيا باز شده است.

همچنين احداث چهار تونلِ جديد پياده رو در مسير مشعر به منى از اقدامات جديد است. طول اين تونلها سه كيلومتر است و منطقه المعيصم را به منى و عزيزيه متّصل مى كند. در مقابل هر تونل پلى احداث شده كه تردّد ماشينها و پياده روها را آسان مى كند.

دكتر محمد بن عبدالمحسن تركى معاون مطبوعاتى وزارت امور اسلامى و اوقاف عربستان اعلام كرد:

اين وزارتخانه در نظر دارد تعداد سيزده ميليون و يكصد و پنجاه و سه هزار نسخه قرآن كريم همراه با ترجمه آن را ميان حجاج خانه خدا طى سال جارى توزيع كند.

نيز قرار است 41 كتاب به 25 زبان و 39 نوار به 12 زبان ميان حجاج توزيع گردد.

همچنين به مناسبت موسم حج، بخش فارسى راديوى حج عربستان كار خود را شروع كرده است. اين راديو پخش برنامه «راهنماى حج» خود را به زبان فارسى از اوّل ماه ذى قعده آغاز كرده و به پخش برنامه هاى فارسى تا پايان ماه ذى حجه، همه روزه از ساعت 30: 5 بعد از ظهر تا ساعت 7 ادامه مى دهد.

مى افزايم كه بعد از ظهر امروز دوشنبه خانه كعبه را شاهزاده عبدالمجيد بن عبد العزيز امير منطقه مكّه مكرّمه، به نيابت از پادشاه عربستان با آب زمزم و گلاب ناب ايران شست وشو داد.

ص: 46

سه شنبه 16 ذى قعده

8/ 10/ 1383

عزيمت نيروهاى بعثه ها و كارگزاران حج

امروز بخش عمده اى از نيروهاى بعثه مقام معظم رهبرى و ساير بعثه ها و كارگزاران حج از تهران به مدينه منوّره پرواز كردند. قرار بود پرواز رأس ساعت 12 صورت گيرد، ولى بر اثر نقص فنّى هواپيما [؟!]، پرواز حدود چهار ساعت و نيم تأخير داشت و هواپيما حدود ساعت 30: 7 در فرودگاه مدينه به زمين نشست.

هرچند تأخير پرواز در ايران كما بيش براى مسافران عادى شده است ولى مسامحه در اين موضوع روا نيست و دست اندركاران بايد چنين وضعى را قبلًا پيش بينى كنند. حداقل برنامه اى براى زائران معطّل در فرودگاه تدارك ببينند و با اطّلاع رسانى درست و همگانى- دست كم اعلامِ مقدار تقريبىِ تأخير و دليلِ آن- مسافران را از بلاتكليفى درآورند. گرچه تأخير نسبتاً زياد بود، ولى در اين راه، بايد هرگونه سختى را به جان خريد و با لذّت تحمّل كرد. از اين رو صداى اعتراضى از كسى بلند نشد. برخى از عالمان بزرگ و مسنّ كه كهولت سن شرايط ويژه اى بر آنان تحميل كرده است نيز با اين پرواز مشرّف شدند از جمله حضرات آيات حاج شيخ على پناه اشتهاردى و حاج شيخ محمد حسن قديرى.

ص: 47

امسال در فرودگاه مدينه، مأموران سعودى سخت گيرى چندانى نمى كردند و از بازرسى بدنى و بررسى چمدانها و ساكهاى بزرگ خبرى نبود. فقط كيفهاى كوچك دستى را تفتيش مى كردند و برخى كتابها را مى گرفتند و سپس با تذكر اندكى به آنها، مثل اينكه اينها كتب حديث يا مناسك يا دعاست باز مى گرداندند.

درست است كه وظيفه دست اندركاران كاستن از مشكلات حج است؛ ولى ساختار حج جورى است كه نمى توان همه مشكلات را از پيش پا برداشت و شايد در همين نكته هم، حكمتى نهفته است. بسيارى از زائران ايرانى هنگام مواجهه با مشكلاتى مانند تأخير پرواز، خراب شدن اتومبيل در راه مدينه به مكه يا جده به مدينه، اندكى دير رسيدن غذا يا نبودن برخى اقلام غذايى، زود كاسه صبرشان لبريز مى گردد و عنان تحمّل را از دست مى دهند، كه گاهى به مسائل حادّى هم منتهى مى شود.

بهترين يا يكى از بهترين كارها براى پيشگيرى از حوادث ناخواسته در اين مواقع، توجيهِ قبلى زائران با مشكلات بسيارِ حج در زمانهاى گذشته است كه مشكلات امروزى در قياس با آنها يكى از هزار و اندكى از بسيار است. براى اينكه مشكلات سفرو مسكن و غذا و مانند آن براى زائران آسان و تحمّل پذير شود خوب است كه روحانيون كاروانها مشكلات بسيارِ حاجيان در زمانهاى گذشته را به زائران گوشزد كنند، بدون اينكه بخواهند بر كم كاريها يا تقصيرها و كوتاهيها سرپوش بگذارند. مثلًا براى همين تأخير پرواز ذكر چند نمونه مشابه در اينجا بسيار بجاست:

ص: 48

داشته اند، به ايران فرستاده است- مى نويسد:

فدايت شوم! اليوم، كه جمعه 24 شهر محرم الحرام است، در شهر جدّه به سلامتى مشغول دعا هستم و اين جمعه چهارم است كه بر ما گذشته در اين شهر. و [اين شهر] بسيار بد آب و هواست و معلوم نيست كى از اين شهر خراب بيرون خواهيم رفت. كشتى نيست نقداً، تا كى بيايد. بايد كشتى بنشينيم، در روى دريا سير كنيم تا قريب بيست روز به ايران برسيم: به بوشهر و شيراز و اصفهان و كاشان و قم. چه كنيم؟ جاى احِبّا خالى است.

الحال، در عجم مردم تمام به تعزيه دارى و روضه خوانى اشتغال دارند؛ در اينجا ما در ميان اين سنّيان گرفتاريم و شب و روز صداى دايره مى شنويم چه كنيم؟!

همچنين در نامه اى خطاب به برادرش، شيخ مرتضى، نوشته است:

الآن چهل روز است كه در اين شهر جدّه گرفتاريم ... نه آبى ... نه درختى ... نه بهارى.

روزى نيم قِران پول آب مى دهيم، نمى شود خورد. از حشرات و چرك لباس نزديك است بميريم. نه مى ميريم كه جانمان خلاص شود، نه به يك آب و هواى خوبى مى رسيم كه لااقل چشممان باز شود. چه بگويم؟ دنياست! (1)

در دورانهاى گذشته موضوع امنيت سفر و راه يكى از مشكلات اساسى حج بوده است و در برخى سالها فقيهان به تحريم سفر از بعضى راهها فتوا مى داده اند. شيخ آقا بزرگ تهرانى در ذريعه رساله اى را معرفى كرده است بدين نحو:

فتاوى العلماء في حرمة السفر إلى الحج من طريق الجبل. في رسالة مختصرة مطبوعة بطهران في شعبان 1320. (2)

علامه محمد خان قزوينى در وصف سفر حج استادش حاج شيخ فضل الله نورى به سال 1319 ق، و ناامنى راه مى نويسد:

... و از جمله چيزهايى كه آقاى ميرزا ابوالحسن خان معزىٌّ اليه راجع به اين سفر حكايت مى كنند اين است كه در يكى از منازل راه (لابد راه جبل) دزد به قافله

ص: 49

حضرات زده بود و ايشان را تقريباً لخت كرده بوده و تمام اموال و مراكب و حمولات ايشان را به غارت برده و ايشان پياده مانده بوده اند. بعد يادشان نيست چگونه و شايد بعضى از اتراك براى هر يكى از آنها يك خرى پيدا كرده بوده اند كه با آن خر توانسته بوده اند به منزل برسند. مى گويند بعدها پس از مراجعت يك روز كه همه آن حضرات كه از جمله مرحوم حاجى شيخ شيپور مسخره و حاجى ميرزا هادى پسر مرحوم شيخ فضل الله (از شاگردان سابق من) در منزل مرحوم حاجى نجم الدوله مهمان بودند حاجى شيخ شيپور حكايت اين واقعه دزدى و غارت اعراب را مى كرده تا بدانجا رسيده كه براى هر يكى خرى آوردند و اين چنين مطلب را ادا كرده: «خلاصه براى هر يكى از ماها خرى آوردند، آقا يك خر (و با دست اشاره به مرحوم شيخ فضل الله كرده)، آقا هم يك خر، آقا هم يك خر، آقا هم يك خر (و در هر كدام از اين «آقا» ها با دست اشاره به يكى از آقايان حاضر يعنى مرحوم شمس العلماء و مرحوم آقا على اكبر بروجردى و غيره مى كرده) و آقا هم يك كره خر (و در اين جمله اخير اشاره به حاجى ميرزا هادى پسر مرحوم شيخ فضل الله نموده.) (1)

پيش از اين زمان يعنى در زمان ميرزاى قمى صاحب قوانين هم ناامنى راهها مسأله اى حسّاس و نگران كننده بوده به طورى كه يكى از عالمان معاصرِ ميرزا طىّ سؤال مشروحى از وى كسب تكليف كرده و ميرزا هم به تفصيل پاسخ او را داده است. (2)

ص: 50

چهارشنبه 17 ذى قعده

9/ 10/ 1383

صبح امروز، تقريباً تمام بخشهاى بعثه و ستاد حج فعال شده بودند و همه يا بخشى از كارگزاران آنها در محل كار خود حاضر بودند. هيأت پاسخگويى به مسائل شرعىِ بعثه مقام معظم رهبرى نيز صبح همين روز با حضور آية الله قديرى و حجة الاسلام محمد حسين فلاح زاده و حجة الاسلام محمدى يزدى (احمد آبادى) كار خود را آغاز كرد.

مسأله عامّ البلواى تخيير بين قصر و اتمام نماز

يكى از مسائل شرعى كه بيش از هر موضوع ديگرى سؤال مى شود مسأله قصر و اتمام نمازهاى چهار ركعتى در حرمين شريفين است. همين روز اوّل تشرّفِ ما به حرم زائران ايرانى همين مسأله را مى پرسيدند. مى دانيم كه در خصوص اين مسأله پنج فتوا و نظر از مراجع معاصر وجود دارد. اين مسأله در زمان شيخ صدوق رحمه الله نيز معركه آراء بوده و ايشان در اين باره در خصال مى نويسد:

... عن أبي عبدالله عليه السلام قال: «من مخزون علم الله (عزّوجلّ) الإتمام في أربعة مواطن:

حرم الله (عزّوجلّ)، و حرم رسوله صلى الله عليه و آله، و حرم أميرالمؤمنين عليه السلام و حرم الحسين بن علي عليهما السلام». قال مصنّف هذا الكتاب: يعني أنْ ينوي الإنسان في حرمهم عليهم السلام مقام

ص: 51

عشرة أيّام و يُتمّ ولا ينوي مقام دون عشرة أيّام فيقصّر. وليس ما يقوله غير أهل الاستبصار بشي ء: «أنّه يتمّ في هذه المواضع على كلّ حالٍ». (1)

با اينكه خصال كتابى فقهى مانند مقنع و هدايه صدوق، يا كتابى مخصوص احاديث فقهى مانند فقيه نيست بلكه بيشتر صبغه اخلاقى دارد و مشتمل بر روايات اخلاقى است، با اين همه شيخ صدوق اين توضيح را ضرورى ديده و نظر خويش را بيان كرده است و اين نشان دهنده اهميت مسأله و اختلافى بودن آن در عصر شيخ صدوق و پيش از آن است و ايشان مخالفان نظر خود را «غير أهل الاستبصار» خوانده است. بارى، اين مسأله اعنى تخيير مسافر بين قصر و اتمام در اماكن اربعه در زمان ما هم معركه آراست و تشتّت و اختلاف فتاوى در آن، مردم و بخصوص روحانيون كاروانهاى حج و عمره را سردرگم كرده است. مراجع معاصر (حفظهم الله) جمعاً در اين مسأله در خصوص مكه و مدينه پنج فتوا دارند:

الف) عدم تخيير مطلقاً، و اينكه فرقى بين اماكن اربعه و شهرهاى ديگر نيست.

ب) تخيير فقط در مسجد الحرام و مسجد النبىّ صلى الله عليه و آله قديم نه قسمتهاى توسعه يافته.

ج) تخيير فقط در مسجد الحرام و مسجد النبىّ صلى الله عليه و آله، اعمّ از قسمتهاى توسعه يافته و مسجد اصلى در قديم، نه در شهر مكه و مدينه.

د) تخيير فقط در شهر مكه و مدينه قديم، نه قسمتهاى توسعه يافته مكه و مدينه فعلى.

ه) تخيير در تمام شهر مكه و مدينه فعلى.

بارى، قائل قول اوّل روايات دالّ بر صحّت اتمام در اماكن اربعه را- مانند شيخ صدوق- حمل مى كنند بر ترغيب در ماندن و قصد اقامه ده روز در اين اماكن مقدّس، نه اتمام بدون قصد اقامه عشره چنان كه قائلان ساير اقوال هم هيچ يك مطابق ظاهر روايت خصال فتوا نداده اند؛ زيرا ظاهر روايت خصال تعيّن اتمام در اماكن اربعه است نه تخيير بين قصر و اتمام. به هر حال قائلان اين پنج قول اتفاق نظر دارند كه قصر در اماكن مذكور مطابق احتياط و به اتفاق آراء، صحيح و مجزى است. از اين رو برخى فضلا در حج و عمره- هم

ص: 52

براى عمل به احتياط و هم براى نجات از سردرگمى مردم و تحيّر آنان- به مردم توصيه مى كنند كه از خير تخيير بگذرند و عطايش را به لقايش ببخشند و نمازشان را قصر بخوانند؛ چون اتمام اگر هم فضيلتى داشته باشد قطعاً مخالف احتياط است.

ص: 53

بعضكم لبعض أن تحبط أعمالكم وأنتم لا تعلمون». (1)

- اى مؤمنان صدايتان را از صداى پيامبر، فراتر نبريد و در گفتار با او، بلند سخن مگوييد چنان كه با يكديگر بلند سخن مى گوييد، مبادا كردارهايتان بى آنكه خود دريابيد تباه گردد.

مورد ديگرى را نيز شاهد بودم كه پيرمردى چند دقيقه اى مانده به نماز ظهر مى خواست از باب جبرئيل وارد مسجد شود در حالى كه صفهاى نماز جماعت تا بيرون در هم كشيده شده بود. يكى دو بار شرطه ها به او اشاره كردند كه از اين در وارد نشود ولى او متوجه نشد و مكرّر به فارسى مى گفت: «مى خواهم در مسجد پيغمبر نماز بخوانم» و مى خواست وارد شود كه ناگهان شرطه اى او را هُل داد و حدود دو متر به بيرون به سمت بقيع پرتاب كرد. حادثه ناراحت كننده اى بود و علّت رخداد آن هم توجيه نشدن پيرمرد زائر. من هم مشغول نماز بودم وگرنه به او تفهيم مى كردم كه از در ديگرى وارد شود.

نمونه ديگر از اين مسامحات، ريختن گندم فراوان- براى كبوترها- روى پله ها و راهروهاى بقيع است كه بركت لازم الاحترام خدا پايمال مى شود. البته اين موضوع اختصاصى به ايرانيان ندارد.

متأسفانه برخى از زائران به حضور در جلسات آموزشى كاروان اهتمام كافى ندارند وگرنه روحانيان كاروانها معمولًا تلاش مى كنند تا نكاتى از اين قبيل را به آنان گوشزد كنند.

ص: 54

عكاظ در شماره چهارم خود در تاريخ جمعه 19 ذى قعده 1425 (11/ 10/ 83) در اين باره چنين نوشت:

نيروهاى امنيتى عربستان سعودى چهارشنبه شب محل دو خودروى بمبگذارى شده در نزديكى وزارت كشور در رياض را تحت محاصره در آوردند. قابل ذكر است كه انفجارهاى پايتخت عربستان آسيبى به ساختمان وزارت كشور نرساند.

انفجار دو خودروى بمبگذارى شده در حالى صورت گرفت كه منابع رسمى سعودى اعلام كردند: نيروهاى امنيتى كشور بامداد چهارشنبه يك فرد مسلح را در رياض به قتل رساندند و همچنين دو فرد مسلح تحت تعقيب نيروهاى امنيتى در شهر جده بازداشت شدند. در همين خصوص وزارت كشور عربستان روز پنجشنبه با انتشار بيانيه اى انفجار دو خوردى بمبگذارى شده در رياض را تأييد كرد.

يك مقام مسؤول در وزارت كشور اعلام كرد: در ساعت 21 چهارشنبه به وقت محلى تروريستها يك خودروى بمبگذارى شده را در بيرون ساختمان وزارت كشور عربستان منفجر كردند كه شمارى زخمى برجاى گذاشت.

بر اساس اين بيانيه پنج نفر از نگهبانان وزارت كشور مجروح و به بيمارستان منتقل شدند. در اين بيانيه اضافه شده است: همزمان با اين حادثه، افرادى كه قصد نزديك كردن يك دستگاه خودروى بمبگذارى شده به مقر نيروهاى ويژه در شرق رياض را داشتند، با محافظين اين ساختمان درگير شدند و راننده خودرو مزبور مجبور به منفجر كردن آن در 350 مترى ساختمان شد.

اين انفجار در زمانى روى داد كه ترافيك در منطقه پر تردد مزبور سنگين بود. از اين جهت 12 نفر از محافظين درون ساختمان و جمعى از شهروندان كه در اطراف آن بودند مجروح شدند.

يك منبع مسؤول در وزارت كشور اضافه كرد: نيروهاى امنيتى هفت تن از عوامل اين حادثه را تحت تعقيب قرار داده و در رأس ساعت 22 به وقت محلى در منطقه شمالى شهر رياض با آنان درگير شدند كه در نتيجه تمامى تروريستها به قتل رسيدند و از خودروى آنها مقاديرى سلاح و مهمات و مواد منفجره كشف و ضبط شد.

ص: 55

سعودى گازت ويژه نامه فارسى عكاظ در شماره امروز خود نوشت:

روز سه شنبه 30 ذوالقعده برابر با يازدهم ژانويه ضيافت شامى به افتخار هيأت داورى اعطاى جايزه ملك فيصل در حضور شاهزاده خالد الفيصل برگزار، و طى آن برندگان جايزه ساليانه ملك فيصل اعلام خواهد شد. اين جايزه جهانى ساليانه به پنج موضوع اختصاص مى يابد:

1. خدمات اسلامى؛ 2. مطالعات اسلامى؛ 3. ادبيات عرب؛ 4. پزشكى؛ 5. علوم.

جايزه عبارت است از تقدير نامه اى كه با خط زيبا و در يك قاب ارزشمند چرمى تقديم مى شود به اضافه يك مدال طلائى عيار 24 به وزن 200 گرم و يك چك به مبلغ 750 هزار ريال سعودى (دويست هزار دلار آمريكا). قابل ذكر است كه اين جايزه در جهان جايگاهى برابر با جايزه نوبل دارد و همان افتخار نصيب برندگان مى شود.

مقامات سعودى از هم اكنون در پى چاره انديشى براى پرهيز از حوادث ناگوار در منى هستند، هرچند به قيمت تغيير فتاوى علماى اهل سنت و بطلان حج. ويژه نامه فارسى عكاظ در شماره امروز خود نوشت:

حاتم بن حسن قاضى معاون وزارت حج گفت: بنابر رهنمودهاى والاحضرت عبدالمجيد بن عبدالعزيز امير مكه مكرمه و رئيس كميته مركزى حج، به منظور جلوگيرى از ازدحام زائران، تبليغ و تشويق شوند تا از ساعت هفت بامداد عيد قربان تا ساعت نه به طرف پل جمرات حركت نكنند.

وى افزود: زائران مى توانند رمى جمرات خود را تا صبح روز يازدهم ذى الحجه به تعويق بياندازند همچنين مى توانند از مزدلفه راهى مكّه شوند و طواف افاضه، سعى و حلق و تقصير خود را به پايان رسانند، سپس بعد از انتهاى ازدحام به منى برگردند و رمى جمرات نمايند. در اجتماع ياد شده از چگونگى آگاه سازى زائران بحث و گفتگو صورت گرفت.

ص: 56

پنج شنبه 18 ذى قعده

10/ 10/ 1383

ورود سرپرست حجّاج ايرانى به مدينه منوّره

نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست حجّاج ايرانى، حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى پيش از ظهر امروز پنج شنبه 10/ 10/ 83 (: 18 ذى قعده) وارد فرودگاه مدينه منوره شدند و مورد استقبال سفير ايران در عربستان و سركنسول ايران در جدّه و برخى اعضاى بعثه مقام معظّم رهبرى قرار گرفتند. ايشان مقارن ظهر وارد قصر الدخيل (محل استقرار بعثه و ستاد حج در مدينه) شدند و اعضاى بعثه و ستاد حج در طبقه همكف از ايشان استقبال كردند. همچنين سيد احمد زرهانى رئيس سازمان حج و زيارت، حجة الاسلام والمسلمين قاضى عسكر معاون آموزش و پژوهش بعثه، و عده اى از علما از جمله حضرات آيات و حجج اسلام، كريمى، قرائتى، غيورى و مسعودى ايشان را همراهى مى كردند.

سعودى گازت ويژه نامه فارسى روزنامه سعودى عكاظ در صفحه اوّل شماره چهارم خود (جمعه 19 ذى قعده: 11/ 10/ 83) گزارشى همراه با تصوير از ورود سرپرست حجّاج ايرانى به مدينه منعكس كرده است. عنوان اين گزارش چنين است: «حجة الاسلام رى شهرى پس از ورود به مدينه: حفظ و تقويت وحدت و يكپارچگى دنياى اسلام با

ص: 57

محوريت قرآن كريم در رأس برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى در حج سال جارى قرار دارد». اين روزنامه افزوده است:

وى تصريح كرد: احياى حج ابراهيمى هدف اصلى يكصد هزار زائر ايرانى خانه خدا از شركت در حج امسال است و اميدواريم در سايه برادرى و صميميت ميان دو ميليون زائر خانه خدا بتوانيم صداى واحدى را در مخالفت با ظلم و ستم استكبار و صهيونيسم عليه ملتهاى مظلوم فلسطين و عراق به گوش امت اسلام برسانيم.

حجة الاسلام و المسلمين محمدى رى شهرى همچنين از برگزارى مراسم روح بخش دعاى كميل در جوار حرم نبوى و در كنار قبرستان بقيع سخن به ميان آورد و تأكيد كرد: اين مراسم نخستين برنامه فرهنگى بعثه مقام رهبرى در حج سال جارى خواهد بود.

بعد از ظهر همين روز رأس ساعت 30: 3 جلسه عمومى اعضاى بعثه و ستاد حج در سالن اجتماعات هتل قصر الدخيل، و سپس در ساعت 45: 4 اولين جلسه شوراى هماهنگى بعثه، در دفتر بعثه برگزار شد.

آقاى رى شهرى در جلسه عمومى اعضاى بعثه و ستاد، طىّ سخنانى از همه كارگزاران حج تشكر كردند و افزودند:

بى شك، تنها بعثه و سازمان حج و زيارت، در برگزارى حج ذى نقش نيستند، بلكه ارگانها و مراكز متعددى دست به دست هم داده اند تا حج به نحو شايسته اى برگزار شود مانند سفارت و كنسولگرى جمهورى اسلامى ايران در عربستان، بخصوص جناب آقاى صادقى، سفير محترم كه اخيراً اين مسؤوليت را بر دوش گرفته اند و نيز حجة الاسلام آقاى مهدوى سركنسول ايران در جدّه.

ايشان با اشاره به اينكه به دنبال رهنمود سال گذشته رهبر معظم انقلاب، حج امسال حج قرآنى است و محور كارها و تبليغات ما بايد قرآن كريم باشد، گفتند:

به مصداق «تِلْكَ عَشَرَةٌ كَامِلَةٌ» (1)

ده نكته قرآنى يادداشت كرده ام تا براى بهتر برگزار شدن حج، مورد عنايت قرار گيرد كه عبارتند از:

ص: 58

1. تلاش براى ارائه كار بهتر. ما در حال امتحان هستيم كه كداميك بهتر كار مى كنيم، كار بهتر نه بيشتر «الذى خَلَقَ المَوْتَ والحَيوةَ ليبلُوَكُمْ أيّكُمُ أحسَنُ عَمَلًا» (1)

. كار براى زوّار براى ما واجب است. پس اوّل بايد به كار پرداخت و سپس به عبادت مستحب.

2. تلاش توأم با اخلاص. يعنى كار با كيفيت، و اولين نكته كيفيت، اخلاص و كار براى خداست «والذين جَاهَدوا فِينا لَنَهدِينَّهم سُبُلَنا» (2).

3. احترام به زائران خانه خدا. زائران مهمانان خدا هستند و وظيفه همه كارگزاران حج، احترام گذاشتن به آنهاست «وَمَنْ يُعظِّمْ شَعائِرَ اللهِ فَإنّها مِنْ تَقْوى القُلُوب» (3)

شعائر جمع شعيره به معناى علامت و نشانه است و از همين رو صفا و مروة از «شعائر الله» هستند. «إنّ الصفا و المروةَ مِن شَعَائرِ اللّهِ» (4)

. وقتى صفا و مروة از شعائر الهى اند آيا زائران از شعائر نيستند؟

4. پرهيز از اسراف. رهبر انقلاب در ملاقات سال گذشته كارگزاران حج با ايشان، بر اين امر تأكيد داشتند «كُلُوا وَاشْرَبُوا وَلا تُسْرِفُوا» (5)

. اسراف يعنى «التجاوز عن الحدِّ في كلّ شي ء» از اين رو خداوند به فرعون «مسرف» اطلاق كرده است.

5. امر به معروف و نهى از منكر. همه به خصوص گروههاى ارشاد بايد به آن عنايت كنند «والمؤمنون والمؤمنات بعضهم أولياء بعض يأمرون بالمعروف وينهون عن المنكر». (6)

6. انس با قرآن و قرائت آن. «فاقرؤوا ما تيسّر من القرآن». (7)

7. فروتنى. تحصيل تواضع و فروتنى يكى از فلسفه هاى حج است «وعباد الرحمن

ص: 59

الذين يمشون على الأرض هوناً». (1)

8. حضور قلب در نماز. «قد أفلح المؤمنون* الذين هُم فِي صَلاتِهم خاشعون» (2)

.علاوه بر حضور قلب، نماز اوّل وقت مورد تأكيد است. مبادا به بهانه كار نماز در حرمين به تأخير بيفتد كه خطرناك و دون شأن كارگزار خداست. حضرت آية الله بهجت به نقل از استادشان مرحوم آية الله سيد على قاضى رحمه الله مى فرمودند: «هركس بر نماز اوّل وقت مواظبت كند به عاليترين مقامات مى رسد».

9. اجتناب از لغو و بيهوده. تصميم بگيريم كار لغو و بيهوده نكنيم چه رسد به حرام.

«والذين هم عن اللغو معرضون» (3)

. حضرت آية الله بهجت فرمودند: «ممكن است ارتباط دو آيه «الذين هم في صلاتهم خاشعون* والذين هم عن اللغو معرضون» اين باشد كه تا انسان مطلقاً لغو را ترك نكند موفق به خشوع در نماز نمى شود.

10. شب زنده دارى و تهجّد. بيدارى سحرگاهان و استغفار در آن و بهره مندى از فيض اين وقت، مورد تأكيد فراوان قرآن است. «كانوا قليلًا من الليل ما يهجعون* وبالأسحارهم يستغفرون» (4) «وَالذين يَبِيتُون لِربّهم سُجّداً وَ قِياماً» (5).

در اين مراسم حجة الاسلام آقاى مهدوى سركنسول جمهورى اسلامى ايران در جدّه به نماينده ولىّ فقيه خير مقدم گفت و افزود:

تلاش وزارت امور خارجه بر تقويت روابط دو كشور در ابعاد مختلف و استفاده از اين موقعيت براى حضور هرچه بهتر و گسترده تر زائران ايرانى در حج تمتّع و عمره متمركز است.

ص: 60

هماهنگى بعثه- در حج امسال- در دفتر بعثه برگزار شد. در اين جلسه، ابتدا گزارشى كوتاه از كارهاى انجام شده تاكنون به استحضار حضّار رسيد. از جمله اينكه: پيش پروازهاى حج امسال از روز اوّل دى ماه 83 به مدينه پرواز و مقدمات كار را فراهم كردند. همچنين به دنبال توصيه و رهنمود مقام معظم رهبرى، طرحهاى تبليغاتى براى اهتمام و توجه به قرآن در حج، درسى نوع تراكت در تيراژى وسيع منتشر و در كاروانها توزيع شده است.

آقاى امينيان مسؤول ستاد مدينه گفت:

با توجه به تضييقات و سختگيريهاى مأموران سعودى در بقيع و اطراف آن، با معاون امير مدينه صحبت كرده و نكاتى را به ايشان يادآورى كرده ام. وى در پاسخ اظهار داشت: «شما به محدوديتهاى ما هم نظر داشته باشيد و ما اكنون از جهات گوناگون در فشاريم».

بيشتر وقت جلسه به بيان نحوه برگزارى دعاى كميلِ شب، و مسائل پيرامونىِ آن اختصاص داشت. با توجه به انفجارهاى روز پيش در رياض، و مدتى قبل در جدّه، و نيز در كربلا و نجف، بر تأمين امنيت جلسه تأكيد شد و متصديان امر اظهار كردند كه تدابيرى انديشيده اند. آقاى رى شهرى در اين جلسه گفتند:

نبايد براى زائران ايجاد دلهره و اضطراب شود. إن شاءالله كه حادثه اى پيش نمى آيد و امروز صبح قبل از حركت از ايران سفارش كردم پنج گوسفند قربانى كنند تا رخداد ناگوارى صورت نگيرد.

آقاى امينيان گفت:

معاون امير مدينه در ديدارى كه با وى داشتم اظهار داشت: «سال گذشته ما مراسم دعاى كميل را مستقيماً كنترل و تماشا مى كرديم و هنگامى كه به خير و خوشى پايان يافت، خيلى خوشحال شديم و شايد ما بيشتر نگرانِ امنيت شما باشيم تا خود شما».

ص: 61

«سخن اوّل: زائر همراه زائران» مى خوانيم:

با فرا رسيدن موسم حج و حضور دوباره زائران ايرانى بيت الله الحرام و حرم مطهّر نبوى در سرزمين وحى، نشريه زائر نيز فعاليت خود را به منظور اطلاع رسانى به حدود نود و پنج هزار نفر از هموطنانمان كه نزديك به يك ماه در اين سرزمين حضور مى يابند آغاز كرده است. زائران ايرانى در طول اين مدت قادر خواهند بود آخرين اخبار و اطّلاعات مربوط به ميهن خويش را از طريق اين نشريه دريافت دارند. همچنين انعكاس مهمترين وقايع جهانى به ويژه در حوزه جهان اسلام نيز در دستور كار اين نشريه قرار دارد و بدين طريق تلاش مى شود تا در زمانى كه زائران ايرانى همراه با ديگر برادران و خواهران دينى خود، در يك جا گردهم آمده اند، با آگاهى از مسائل جهان اسلام و على الخصوص تهاجمات نظامى، سياسى و فرهنگى بيگانگان به ملتهاى مسلمان، احساس نزديكى و همدردى بيشترى با يكديگر داشته و با نگاه عميقترى تحوّلات جهانى را پى بگيرند.

بخش ديگر از وظيفه زائر اطلاع رسانى در مورد مسائل و امور مربوط به زائران گرامى در طول مدت حضور در مدينه و مكه است. بدين منظور، زائر ضمن انعكاس اطلاعيه ها، سخنرانيها و توصيه هاى گوناگون، طى مصاحبه هايى با مسؤولان محترم بعثه مقام معظم رهبرى و همچنين سازمان حج و زيارت، زائران را در جريان تمامى امكانات و تسهيلاتى كه براى آنها فراهم شده است، قرار خواهد داد. از طرف ديگر، زائر اين را نيز وظيفه خود مى داند كه انعكاس دهنده نظر، پيشنهاد و انتقاد زائران محترم به مسؤولان مربوطه باشد تا بدين ترتيب ارتباطى سالم و سازنده را ميان آنها به وجود آورد.

درج مقالات و مطالب درباره مسائل مختلفى كه زائران عزيز در طول اين مدت با آن مواجهند نيز بخش ديگرى از وظائف زائر است. تلاش ما بر آن است كه از اين طريق، زمينه هاى تأمل و تدقيق بيشترى فراهم آيد تا به اميد حق، همگى با اندوخته اى عظيم از الطاف و مراحم خالص الهى به شهر و ديار خويش بازگرديم.

بنابراين زائر تا انتهاى سفر با شماست و در مقابل انتظار دارد تا شما عزيزان زائر و حج گزار نيز با ارسال مطالب خود در قالب يادداشتهاى تحليلى، شعر و قطعات ادبى، خاطرات و نكته ها، با ما همراه باشيد. به اميد ديدار.

ص: 62

مى افزايم كه درباره اين نشريه و چند و چون آن و نيز دست اندركاران امسال آن، در فصل دوم اين كتاب به تفصيل سخن خواهيم گفت.

ص: 63

در نشريه چهره نما (سال 6، شماره 3 غره صفر 1327 ق) نيز نوشته اند:

شاخ گل هر جا كه مى رويد گل است خمّ مى هرجا كه مى جوشد مُل است

يگانه آزاد مرد غيور، و آواره بلاكش از وطن مهجور، حاج ميرزا على آقا، مدير روشن ضمير روزنامه مظفرى، از همين روزنامه موقتى پيداست كه هر جا قدم فرسوده ذكرش «يا وطن» بوده و اوقات توقف مصر مكرر به تحريص گمنام در صدد نشر افكار بودند ولى تألّمات مشاهدات مصر به ايشان و مدير جريده تمدن اصابت كرد و هر دو به فاصله دو روز حركت كردند و ما را به آتش فرقت افكارشان مبتلى ساختند ....

در اين شماره چهره نما سپس مطلبى به نقل از «روزنامه شريفه مظفرى منطبعه مكه يا ناله ملت» به چاپ رسيده است. ميرزا على آقا لبيب الملك شيرازى پس از انتشار نشريه در مكه تا پايان عمر دست از مبارزه نكشيد و در بوشهر و كربلا به نشر آن مبادرت كرد تا اين كه در سال 1336 ق/ 1296 خورشيدى در كربلا جان به جان آفرين تسليم كرد و سعادت يافت در جوار سيدالشهداء (عليه آلاف التحية والثناء) به خاك سپرده شود. (1)

ص: 64

إنّ الله يغفر الذنوب جميعاً» (1)

آغاز شد. سپس يكى از مداحان اهل بيت مرثيه سرايى كرد.

آنگاه طنين لذّت بخش دعاى كميل با لهجه اى عربى فضاى عطر آگين كنار بقيع و بين الحرمين را نيايشى كرد و اشك توبه و پشيمانى بر گونه ها جارى شد و جانها را شستشو داد. پس از دعا نيز يكى ديگر از مداحان به مرثيه خوانى پرداخت و در پايان حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى به فارسى و عربى دعا كردند. جلسه طبق وقت مقرّر در ساعت 23 پايان يافت و زائران با نظم و آرامشى ستودنى به هتلهاى محل اقامت خود بازگشتند.

اين مراسم را چند گروه از نيروهاى سعودى نيز فيلمبردارى مى كردند، از جمله يك گروه بالاى پله هاى بقيع در كنار در ورودى آن، و گروهى ديگر در صحن مسجد النبى بر بالاى چهارپايه اى بسيار مرتفع.

تفاوت حج پيش از انقلاب با پس از آن، در دو جا نمود و جلوه افزونترى دارد: دعاى كميل مدينه و برائت مكّه. بلكه اين دو، مظهر حج گزارى ايرانيان است: يكى مبارزه با دشمن درون، ديگرى مبارزه با دشمن بيرون، يكى با ناله و اشك و خشوع، ديگرى با فرياد و اعتراض و صلابت. از اين رو همه بر برگزارى باشكوه و آبرومند اين دو مراسم تأكيد مى ورزند كه بدون شك، آبرويى براى نظام جمهورى اسلامى ايران و تشيّع است.

بنابراين بايد براى بهتر برگزار شدن و معنويت بيشترِ آن تلاش كرد.

معمولًا روابط عمومى بعثه نكاتى را به زائران گوشزد مى كند. امسال نيز طى اطلاعيه اى به زائران اعلام كرد:

1. حداكثر تا ساعت 30: 21 با هدايت روحانيون محترم و نظارت مديران محترم كاروانها، در محل برگزارى مراسم حضور يافته و استقرار ايشان پايان پذيرفته باشد.

2. در مسير حركت به سوى بقيع و هنگام مراجعت به كاروانها، به منظور ارائه تصويرى شايسته از رشد و نظم و متانت ملت مسلمان ايران و با هدف رعايت مقررات و موازين، از سر دادن هر گونه شعار و حتى ذكر صلوات با صداى بلند خوددارى نمايند.

ص: 65

3. در طول مسير رفت و برگشت، به منظور حفظ سلامتى و تندرستى خود، مقررات راهنمايى و رانندگى را كاملًا رعايت نموده و حركت در مسير به نحوى باشد كه مطلقاً موجب ترافيك نگردد و هنگام استقرار در محل برگزارى دعا، به تذكرات نيروهاى راهنما و انتظامات كاملًا توجه نمايند.

4. مديران محترم كاروانها با تهيه حداقل دو تابلوى راهنما، به منظور راهنمايى زائران محترم، به آنان توصيه نمايند تا با توجه به شرايط جوى و هواى متغير مدينه در اين ايام، ملبس به پوشش مناسب باشند و زيرانداز مناسب نيز با خود به همراه آورند.

5. زائران محترم، از برگزارى مراسم جداگانه در مقابل قبرستان شريف بقيع اجتناب نمايند و صرفاً به دعايى كه از طريق تريبون اجرا و پخش مى شود توجه فرمايند.

6. در طول برگزارى مراسم دعا، ضمن رعايت نظم و سكوت شايسته، شرايطى را فراهم سازند تا اين مراسم معنوى با شكوه تمام برگزار گردد.

7. پس از پايان مراسم دعا، به احترام حرم شريف نبوى، كليه وسائل را از محل استقرار خود جمع آورى نمايند.

8. با توجه به اين كه مراسم ياد شده به صورت زيبا و از زواياى مختلف فليمبردارى خواهد شد و زائران محترم ايرانى مى توانند فيلم كامل مراسم را دريافت فرمايند، لذا به منظور حفظ نظم مراسم و جلوگيرى از اخلال در برگزارى آن، مؤكداً توصيه مى شود از عكسبردارى و فيلمبردارى جداگانه خوددارى فرمايند.

رجاء واثق دارد، بذل عنايات ويژه حجاج ايرانى بيت الله الحرام و توجه به تذكرات روحانيان محترم و مديران محترم كاروانهاى حج و نيروهاى انتظامات مردمى موجب خواهد شد تا مراسمى باشكوه و به ياد ماندنى برگزار شود و آنان پاداش خود را با استجابت دعاهاى خويش از خداوند بزرگ و قاضى الحاجات دريافت نمايند.

با اين تذكرات، باز هم برخى زائران ايرانى رعايت نمى كنند و گاهى فضاى معنوى دعا را مخدوش مى كنند. مثلًا در اثناى دعا با تلفن همراه با ايران صحبت مى كنند. خوب است آغاز مراسم تذكر داده شود همه تلفنهاى همراه را خاموش كنند. جالب اينكه زائرى كنار من نشسته بود. وى پيش از دعا به ايران زنگ زد و گفت: «چند دقيقه ديگر دعا شروع و از تلويزيون پخش مى شود. من كنار يك نفر روحانى نشسته ام، تلويزيون را تماشا كنيد، شايد

ص: 66

مرا ببينيد!». خوب است زائران، براى انتقال دادن فضاى معنوى جلسه به خانواده هاى خود در ايران، اين گونه امور را پيش از دعا، يا در گوشه اى خارج از محوطه برگزارى مراسم، به خانواده هايشان يادآورى كنند.

ص: 67

حجرات، ذيل آيه كريمه «يا أيها الذين امنوا لا تقدّموا بين يدي الله ورسوله واتّقوا الله إنّ الله سميع عليم» (1)

- يعنى اى مؤمنان! از خداوند و پيامبرش جلو نيفتيد، و از خداوند پروا كنيد كه خداوند شنوايى داناست- مى نويسد:

... دور نيست كه ظاهرِ جمله «لُاتَقَدِّمُوا» تقدّم عملى باشد و نيّت تنها را شامل نشود، چنان كه بعيد نيست اطلاقش شامل عملى بشود كه خدا و رسول آن را نگفته باشند، ولى عمل كننده، آن را به قصد تقرّب انجام دهد، هرچند قصد تشريع يا ورود نكند، به خصوص اگر بر آن مداومت داشته باشد و مكرر انجامش دهد؛ ترك استفصالهايى كه در پاره اى از روايات موجود است، شايد گواه ما باشد.

عبداللّه بن سنان مى گويد: اين دعا را امام صادق عليه السلام براى رهايى از شبهاتى كه گاه گاه در دل خلجان مى كند، به من تعليم فرمود: «يَا اللّهُ يَا رَحمنُ يَارَحيمُ يَا مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلَى دينكَ». من گفتم: يا اللّهُ يا رَحْمنُ يا رَحيمُ يا مُقَلِّبَ الْقُلوبِ والابْصَارِ ثَبِّتْ قَلْبِى عَلَى دِينِكَ.

امام عليه السلام فرمود: «خداى عزّوجلّ مقلِّب القُلوبِ والأبصار است، ولى آن جورى كه من به تو گفتم بگوى». (2)

اسماعيل بن فضل گفت: امام صادق عليه السلام فرمود: «بر هر مسلمانى فرض است كه پيش از طلوع آفتاب، ده بار و پيش از غروب آفتاب، ده بار بگويد: لا إلهَ الّا اللّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيى ويُميتُ وَهُوَ حَىٌّ لا يَمُوتُ، بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَهُوَ عَلىَ كُلِّ شَىْ ءٍ قَديرٌ ...».

من گفتم: لا اله إلّا اللّه وحده لا شريك له، له الملك ولَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِى و يُميتُ ويُميتُ ويُحْيى.

امام فرمود: «اى مرد! شكى نيست كه خداى يُحيى و يُميت و يُميت و يُحيى است، ولى تو آن طور كه من گفتم بگوى». (3)

علاء بن كامل گفت: امام صادق عليه السلام فرمود: «در شامگاهان بگوى: لا إلهَ إلّااللّهُ وَحْدَهُ

ص: 68

لا شَرِيك لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ يُحْيى ويُميتُ وَيُميتُ وَيُحيِى وَهُوَ على كلِّ شَىْ ءٍ قَديرٌ». من گفتم: بِيَدِه الخير.

امام فرمود: «خداى در دستش خير هست، ولى چنان كه من به تو گفتم، ده بار بگوى».

بديهى است وقتى كه راوى اوّل، كلمه «والأبصار» و راوى دوم، «ويميت ويُحيي» و راوى سوم، «بيده الخير» را از پيش خود افزودند، امام نپرسيد: آيا با قصد ورود مى گويى يا با قصد رجاء؟ بلكه بدون پرسش جلوگيرى فرمود.

اضافه بر اين، اگر بنا باشد قصد رجا و عدم قصد تشريع يا ورود، موجب ترخيصِ عباداتِ من درآوردى بشود، حد اسلام شكسته خواهد شد و شكسته شدن مرز اسلام، قطعاً مورد رضاى خدا و رسول صلى الله عليه و آله نيست. بدبختى اين جاست كه بعضى از مسلمانان، عبادتهاى من درآوردى را نشانه دين و تقوا مى دانند و نمى روند از فقهاى اسلام بپرسند كه آيا اينها در شرع وارد شده است يا نه.

پاره اى از آخوندهاى خودمان هم اين كارها را تأييد مى كنند و چنين مى پندارند كه به هر طور كه مردم متوجه خدا بشوند، مانعى ندارد. زهى تصور باطل، زهى خيال مُحال! اگر اين فكر، صحيح بود، عباداتْ توقيفى نبود.

فردى در جايى دعاى كميل را با ضمايمى مى خواند و مردم را بسيار مى گريانيد. به وى گفتند: دعاى كميل به اين صورت از امير المؤمنين عليه السلام نرسيده است. گفت: من دعاى كميل نمى خوانم، بلكه دعايى است مى خوانم.

به قدرى اين عادات در پاره اى از نادانان رسوخ كرده كه اگر از مقام مقدسى نهى شود، به آن مقام با نظر ديگرى خواهند نگريست. (1)

محدّث نامدار حاج شيخ عباس قمى نيز به مناسبتى در مفاتيح مى نويسد:

آخر زيارت شهداء همين بود كه ذكر شد: فيا لَيْتَني كُنْتُ مَعَكُمْ فَأَفُوزَ مَعَكُمْ. پس اين زيادتيها كه بعضى بعد از اين ذكر كرده اند: فِي الْجِنان مَعَ النَّبِّيينَ والصِّدّيقينَ والشُّهَدآءِ وَالصّالِحينَ وَحَسُنَ أُولئكَ رَفيقاً، السَّلامُ عَلى مَن كانَ فِي الْحائِر منْكم وعَلى مَن لَمْ يَكُنْ فِي الْحآئِرِ مَعَكُمْ، الخ، تمام اينها زيادى و فضولى است. شيخ ما در كتاب لؤلؤ و مرجان فرموده: «اين كلمات كه متضمّن چند دروغ واضح است علاوه بر جسارت ارتكاب

ص: 69

بدعت و جسارت افزودن بر فرموده امام عليه السلام چنان شايع و متعارف شده كه البتّه چند هزار مرتبه در شب و روز در حضور مرقد منوّر ابى عبد الله الحسين عليه السلام و محضر ملائكه مقرّبين و مطاف انبياء و مرسلين عليهم السلام به آواز بلند خوانده مى شود و احدى بر ايشان ايراد نمى كند، و از گفتن اين دروغ و ارتكاب اين معصيت نهى نمى نمايد و كم كم اين كلمات در مجموعه هايى كه در زيارات و ادعيه، احمقان از عوام جمع مى كنند و گاهى اسمى براى آن مى گذارند جمع شده و چاپ رسيده و منتشر گشته و از مجموعه اين احمق به مجموعه آن احمق نقل گرديده و كار به جايى رسيده كه بر بعضى طلبه مشتبه شده. روزى طلبه اى را ديدم كه آن دروغهاى قبيحه را براى شهداء مى خواند، دست بر كتفش گذاشتم، ملتفت من شد، گفتم: از اهل علم قبيح نيست چنين اكاذيب در چنين محضرى؟! گفت: مگر مروى نيست، تعجّب كردم، گفتم نه، گفت: در كتابى ديدم، گفتم در كدام كتاب، گفت: مفتاح الجنان، ساكت شدم. چه كسى كه در بى اطّلاعى كارش به اينجا رسد كه جمع كرده بعض عوام را كتاب شمرده و مستند قرار دهد قابل سخن گفتن نيست».

پس شيخ مرحوم كلام را در اين مقام طول داده و فرموده: «به حال خود گذاشتن عوام را در امثال اين امور جزئيّه و بدعتهاى مختصره مثل غسل اوَيس قَرنى و آش ابو الدّرداء، تابع و مخلص حقيقى معاويه و روزه صمت كه در روز سخن نگويند و غير آن كه احدى بر مقام نهى برنيامده سبب تجرّى شده كه در هر ماه و سال پيغمبر و امام تازه پيدا مى شود و دسته دسته از دين خدا بيرون مى روند». انتهى كلامه رفع مقامُه.

اين فقير گويد: خوب تأمّل كن در فرمايش اين عالم جليل كه مطّلع است بر مذاق شرع مقدّس چگونه اين مطلب سمّى عظيم و عقده بزرگ در دل او گرديده، چون مى داند مفاسد اين كار را، بر خلاف آنان كه از علوم اهل بيت عليهم السلام محروم و بى بهره ماندند و به دانستن ضغثى از اصطلاحات و الفاظ اكتفا كردند كه امثال اين مطالب را چيزى ندانند بلكه تصحيح و تصويب نموده و عمل بر وفق آن نمايند. لاجرم كار به جايى رسد كه كتاب مصباح المتهجّد و اقبال و مهج الدّعوات و جمال الاسبوع و مصباح الزائر و بلد الأمين و جنّة الواقية و مفتاح الفلاح و مقباس و ربيع الأسابيع و تحفه و زاد المعاد و امثال اين كتب متروك و مهجور شود و اين مجموعه هاى

ص: 70

احمقانه شايع شود كه در دعاى مجير كه از دعاهاى معتبره مرويّه است در هشتاد موضعِ آن كلمه بِعَفْوِكَ زياد كنند و كسى انكار نكند، و در دعاى جوشن كه مشتمل بر صد فصل است براى هر فصلى يك خاصيّتى وضع كنند، و با بودن اين همه زيارات مأثوره، زيارت مفجعه جعل كنند و با بودن اين همه دعاهاى معتبره مرويّه با مضامين عاليه و كلمات فصيحه بليغه دعايى بى ربط در كمال برودت جعل نمايند و نام او را دعاى حُبّى گذارند و از كنگره عرش آن را نازل نمايند و چندان فضيلت براى او وضع نمايند كه انسان را متحيّر و سراسيمه نمايد. از جمله آنكه العياذ بالله جبرئيل به حضرت رسول صلى الله عليه و آله از جانب حق سبحانه و تعالى گفته باشد كه «هر بنده اى كه اين دعا را با خود دارد او را عذاب نكنم اگر چه مستوجب جهنّم باشد و عمر خود را به معصيت گذرانده باشد و مرا هيچ وقت سجده نكرده باشد، من آن بنده را ثواب هفتاد هزار پيغمبر بدهم و ثواب هفتاد هزار زاهد و ثواب هفتاد هزار شهيد بدهم و ثواب هفتاد هزار نمازگزار بدهم و ثواب هفتاد هزار برهنه كه پوشانيده باشد بدهم و ثواب هفتاد هزار گرسنه كه سير كرده باشد بدهم و ثواب به عدد ريگهاى بيابانها بدهم و ثواب هفتاد هزار بقعه زمين بدهم و ثواب مهر نبوّت رسالت پناه بدهم و ثواب عيسى روح الله و ابراهيم خليل الله بدهم و ثواب اسماعيل ذبيح الله و موسى كليم الله و يعقوب نبى الله و آدم صفىّ الله و جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و عزرائيل و فرشتگان بدهم. يا محمّد هر كه اين دعاى بزرگوار حبّى را بخواند يا با خود بردارد بيامرزم او را و شرم دارم كه عذاب كنم الخ». و شايسته است كه انسان از شنيدن اينها عوض خنده گريه كند، كتب ادعيه شيعه كه به مرتبه اى متقن و محكم بوده كه غالب آنها كه استنساخ مى نمودند خودشان از اهل علم بودند و از روى نسخى كه به خطّ اهل علم و تصحيح شده علماء بوده مقابله و تصحيح مى نمودند و اگر اختلافى بود در حاشيه اش به آن اشاره مى كردند مثلًا در دعاى مكارم الأخلاق. وبَلِّغ بِإيماني در حاشيه اش اشاره مى كنند در نسخه ابن اشناس وَابْلُغْ بِايمانِى است و در روايت ابن شاذان اللّهُمَّ ابْلِغْ ايمانى است، يا مثلًا فلان كلمه به خطّ ابن سكون چنين است و به خطّ شهيد چنين وهكذا، كارش به جايى رسيده كه منحصر به كتاب مفتاح شده كه فى الجمله وصفش را شنيدى و اين كتاب مرجع عوام و خواصّ و عرب و عجم

ص: 71

گرديده و اين نيست جز از بى اعتنايى اهل علم به حديث و اخبار و رجوع نكردن به كتب علماء و فقهاء اهل بيت اطهار عليهم السلام، و نهى ننمودن از امثال اين بدع و اضافات و دسّ وضّاعين و تحريف جاهلين و جلو نگرفتن از نااهلان و از تصرّفات بيخردان، تا كار به جايى رسيده كه دعاها موافق سليقه ها تلفيق شده و زيارتها و مفجعه ها و صلواتها اختراع شده و مجموعه هاى بسيار از دعاهاى دسّ شده چاپ شده و بچه مفتاح ها متولّد گشته و كم كم سرايت كرده به ساير كتب رسيده و شايع و رواج گشته.

مثلًا كتاب منتهى الآمال اين احقر را تازه طبع كردند، بعض از كتّاب آن به سليقه خود در آن تصرّفاتى نموده از جمله در احوال مالك بن يسر ملعون نوشته: «از دعاى امام حسين عليه السلام هر دو دست او از كار افتاده بود، الحمدللّه، در تابستان مانند چوب خشك مى گرديد، الحمدلله، و در زمستان خون از آنها مى چكيد، الحمدلله، و بر اين حال خسران مآل بود، الحمدللّه». در اين دو سطر عبارت چهار لفظ «الحمدلله» كاتب موافق سليقه خود جزء كرده. و نيز در بعضى جاها بعد از اسم جناب زينب يا امّ كلثوم به سليقه خود لفظ خانم زياد كرده كه زينب خانم و امّ كلثوم خانم گفته شود كه تجليل از آن مخدّرات شود، و حميد بن قحطبه را چون دشمن داشته به واسطه بدى او «حميد بن قحبه» نوشته وليكن احتياط كرده، قحطبه را نسخه بدل او نوشته، و عبد ربّه را صلاح ديده «عبدالله» نوشته شود، و زحر بن قيس كه به حاء مهمله است در هر كجا بوده به جيم نوشته، و امّ سلمه را غلط دانسته و تا ممكنش بوده ام السّلمه كرده الى غير ذلك.

غرضم از ذكر اين مطلب در اينجا دو چيز بود: يكى آنكه اين تصرّفاتى كه اين شخص كرده به سليقه خود اين را كمال دانسته و خلافش را ناقص فرض كرده و حال آنكه همين چيزى كه او كمال دانسته باعث نقصان شده، پس از اينجا قياس كنيم كه چيزهايى كه ما از روى جهل و نادانى در دعاها و زيارات داخل مى كنيم يا به سليقه ناقص خود بعض تصرّفات مى نماييم و آن را كمال فرض مى نماييم، بدانيم كه همان چيزها پيش اهلش سبب نقصان و بى اعتبارى آن دعا يا زيارت خواهد بود. پس شايسته است كه ما به هيچ وجه دراين باب مداخله نكنيم و هرچه دستور العمل دادند به همان رفتار نموده و از آن تخطّى ننماييم.

ص: 72

و ديگر غرضم آن بود كه معلوم شود هرگاه نسخه اى كه مؤلّفش زنده و حاضر و نگهبان او باشد اين طور كنند با او، ديگر با ساير نسخ چه خواهند كرد و به كتابهاى چاپى ديگر چه اعتماد است مگر كتابى كه از مصنّفات مشهوره علماء معروفين باشد و به نظر ثقه از علماء آن فنّ رسيده و امضا فرموده باشد. روايت شده در حال ثقه جليل، فقيه مقدّم در اصحاب ائمّه عليهم السلام يونس بن عبدالرّحمان كه كتابى در اعمال شبانه روز نوشته بود، جناب ابوهاشم جعفرى آن كتاب را به نظر مبارك حضرت عسكرى عليه السلام رسانيد. حضرت تمام آن را مطالعه و تصفّح فرمود، پس از آن فرموده:

«هذا ديني و دينُ آبائى كُلُّه وَهُوَ الْحَقُّ كُلُّه همه اين دين من و دين پدران من است و تمامش حقّ است». ملاحظه كن كه ابوهاشم جعفرى با آنكه بر كثرت علم و فقاهت و جلالت و ديانت جناب يونس مطّلع بوده است به همين اكتفا نكرده در عمل كردن از روى كتاب او تا آنكه آن را به نظر مبارك امام خود رسانيده. و نيز روايت شده از بورق شنجانى هراتى كه مردى معروف به صدق و اصلاح و ورع بوده كه در سامره خدمت امام حسن عسكرى عليه السلام رسيده و كتاب يوم وليله شيخ جليل القدر، فضل بن شاذان نيشابورى را به آن حضرت داد و گفت: فدايت شوم مى خواهم در اين كتاب نظر فرمايى و ورق ورق آن را ملاحظه نمايى، حضرت فرمود: «هذا صَحيحٌ ينبغي أن تعمل به اين كتاب صحيح است و شايسته است كه به آن عمل نمايى». الى غير ذلك.

و اين حقير با اينكه مى دانستم مذاق مردم اين زمان و عدم اهتمام ايشان را در امثال اين امور، براى اتمام حجّت سعى و كوشش بسيار كردم كه دعاها و زيارات منقوله در اين كتاب حتّى الإمكان از نسخه هاى اصل نقل شود و بر نُسَخ متعدّده عرضه شود و به قدرى كه از عهده برآيم تصحيح آن نمايم تا عامل به آن از روى اطمينان عمل نمايد ان شاء الله به شرط آنكه كاتبين و ناسخين تصرّف در آن ننمايند و خواننده ها اختراع و سليقه هاى خود را كنار گذارند. شيخ كلينى رضى الله عنه از عبدالرحيم قصير نقل كرده كه خدمت حضرت صادق عليه السلام رسيد و عرض كرد: فدايت شوم من از پيش خود دعايى اختراع كرده ام، حضرت فرمود: «بگذار مرا از اختراع خود» يعنى آن را كنار گذار و براى من نقل مكن، ونگذاشت كه آن دعاى جمع كرده خود را نقل كند، و خود

ص: 73

آن حضرت براى او دستور العملى لطف فرمود. (1)

به هر حال، آنچه مهم است اصل برگزارى دعاى كميل در مدينه است كه بحمدالله به خوبى و با نظمى درخور برگزار شد. حدود 300 نفر از زائران ايرانى انتظامات را بر عهده داشتند. همچنين نيروهاى سعودى، محل برگزارى دعا را محاصره كرده بودند- البته بيشتر براى حفظ امنيت ايرانيان از تهديد و خطر تندروهاى وهّابى- و به غير ايرانى ها اجازه ورود به محدوده مراسم دعا را نمى دادند. ساعت 5: 10 آقاى مرتضايى فر شروع مراسم را اعلام و سپس قارى محترم آقاى امين پويا چند آيه تلاوت كرد. آنگاه يكى از مداحان اهل بيت مديحه سرايى و سپس آقاى غلامرضا زاده دعاى كميل را با لهجه عربى خواند. پس از دعا آقاى رمضان پور، مداحى كرد و مراسم در ساعت 11 با چند جمله دعاهاى عربى و فارسى نماينده ولىّ فقيه پايان يافت.

به رغم توافق قبلى با سعوديها، مأموران سعودى پيش از مراسم بلندگوها را به جز چند عدد- ضبط كردند، ولى با مذاكره معاون اجرايى بعثه با فرمانده نيروهاى سعودى- و تأكيد بر توافق صورت گرفته بين مقامات دو كشور و عدم ممنوعيت بلندگو- آنها را پس دادند.

سيماى جمهورى اسلامى ايران مراسم دعاى كميل را پخش كرد. همچنين مؤسسه فرهنگى- هنرى مشعر، از اين مراسم- مانند ساير مراسم فرهنگى و سياسى بعثه- فيلم و عكس و نوار صوتى تهيه كرد و با بهاى مناسب و ارزان در اختيار زائران قرار داد.

بسيارى از زائران در طول موسم حج با اشتياق آنها را خريدارى مى كنند: هر سى دى به بهاى 500 تومان.

ص: 74

پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران رسم شده است كه بيشتر مراجع شيعه تعدادى از عالمان و فاضلان را به عنوان هيأت نمايندگى خود، براى پاسخگويى به مسائل شرعى مقلّدان خويش، به حرمين شريفين اعزام مى كنند. بعثه هايى كه امسال با هماهنگى و همكارىِ بعثه مقام معظم رهبرى حضرت آية الله خامنه اى (أعلى الله كلمته) در حج حضور دارند شانزده تاست كه عبارتند از بعثه هاى:

1. حضرت آية الله شيخ محمد تقى بهجت؛

2. حضرت آية الله شيخ جواد تبريزى؛

3. حضرت آية الله سيد كاظم حائرى؛

4. حضرت آية الله سيد محمد سعيد حكيم؛

5. حضرت آية الله سيد عزالدين زنجانى؛

6. حضرت آية الله سيد على سيستانى؛

7. حضرت آية الله شيخ لطف الله صافى؛

8. حضرت آية الله شيخ يوسف صانعى؛

9. حضرت آية الله سيد محمّد شاهرودى؛

10. حضرت آية الله سيد موسى شبيرى زنجانى؛

11. حضرت آية الله شيخ محمد فاضل لنكرانى؛

12. حضرت آية الله شيخ محمد اسحاق فياض؛

13. حضرت آية الله شيخ ناصر مكارم شيرازى؛

14. حضرت آية الله سيد عبدالكريم موسوى اردبيلى؛

15. حضرت آية الله شيخ حسين نورى همدانى؛

16. حضرت آية الله شيخ حسين وحيد خراسانى.

درباره وظايف و كارهاى بعثه ها و مانند آن در فصل سوم به تفصيل سخن خواهيم گفت.

ص: 75

جمعه 19 ذى قعده

11/ 10/ 1383

برگزارى دعاى ندبه در مدينه

من شك ندارم مى رسد آن فرصت موعود سرسبز مى گردد زمين از بركت موعود

مى آيد آن مردى كه مى گويند مى بارد از آسمان دستهايش رحمت موعود

گفتند مى آيد و روشن مى كند يك روز چشمانمان را آفتاب قامت موعود

امّا دل من اين دل مشتاق و شيدايى طاقت ندارد بيش از اين بر غيبت موعود

در انتظارم تا طلوع صبح آدينه اى كاش باشم در ركاب حضرت موعود

(الهام امين)

يكى از برنامه هاى بعثه در موسم حج، برگزار كردن دعاى شريف كميل در مدينه منوره

ص: 76

در محوطه بين الحرمين و كنار بقيع است: دو بار در دو شب جمعه براى زائران مدينه قبل، و دو شب جمعه هم براى زائران مدينه بعد. به جز اين چهار شب در بقيه ايام موسم حج دعاى كميل در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبرى- در مكه و مدينه- با شركت تعدادى از كاروانهاى ايرانى، به قدر گنجايش سالن اجتماعات بعثه، برگزار مى شود. ولى در مكه مجال برگزارى دعاى كميل با حضور و شركت يكپارچه همه ايرانيان نيست، از اين رو كاروانهاى ايرانى هر كدام در محل كاروان يا طبقه دوم مسجدالحرام دعاى كميل را مى خوانند.

اما دعاى ندبه در طى موسم حج در همه هفته ها در صبحهاى جمعه در سالن اجتماعات بعثه با حضور تعدادى از كاروانهاى ايرانيان، با شور و حال خاصّى برگزار مى شود. امروز نيز در مدينه دعاى ندبه در بعثه خوانده شد و سيماى جمهورى اسلامى ايران آن را پخش كرد و فضاى ايران را با نواى خوش دعاى ندبه مدينه عطرآگين نمود.

ص: 77

مهربانى و عطوفت رفتار كنند و مطمئن باشند كه اجر و ثواب رفتار و گذشت خود را از خداوند مى گيرند.

همچنين ضرورت استقلال و بالندگى مسلمين را با استناد به آياتى از قرآن كريم يادآور شد و اظهار داشت: «مناسك حج فرصت مغتنمى است تا زائران با استفاده از آن پيوند و ارتباط خود را با خالق يكتا مستحكم كنند».

ص: 78

روحانيون موفق، پنجاه روحانى برتر، يك سال زودتر از موعد به حج اعزام شدند».

وى افزود:

هر ساله در موسم حج طرح ارزيابى عملكرد روحانيون حج به منظور تشخيص وضع روحانيون و معينها به اجرا درمى آيد و يافته ها در پرونده روحانيون كاروانها ثبت مى گردد و از روحانيونى كه امتياز مورد نياز را كسب كنند قدردانى، و درباره سايرين تجديد نظر مى شود.

ص: 79

يا رب! بقيع، قطعه اى از آسمان توست پيچيده در غبار زمين و زمان، غريب

آن گوهرى كه بود ملك، خادم درش خفته است در كنار حرم، بى نشان غريب

اين خاك، ميزبان پريشان كربلاست مانده است در حضور تو اى آسمان، غريب

اينجا مزار صادق آل محمد است تنها، ميان گردش چشم جهان، غريب

در خلوت است بارگه باقر العلوم همچون مزار مادر زخمى، جوان، غريب

اين سوى ميله، مرقد اولاد مصطفاست آن سو، نگاه غمزده زائران، غريب

اين محرمان پردگى عرش ذوالجلال اينسان فتاده اند در اين خاكدان، غريب

اشك است اينكه مى چكد از آستين ابر مهر است اينكه مانده در اين آستان، غريب

مى گردد آسمان، به طوافى هميشگى بر اين مدار غربت و بر اين مكان، غريب

يا رب چه حكمتى است در اين قطعه شريف مهمان غريب و بارگهِ ميزبان، غريب

(حسين اسرافيلى)

علاوه بر اينها، گاهى، برخى مأموران افراطى، حصيرِ سجاده هاى زائران ايرانى را، نه تنها در روضه شريفه بلكه در ساير نقاط مسجد نبوى، مى كَنند. همچنين در محل قبر حضرت ام البنين (سلام الله عليها) قبلًا سه صورت قبر وجود داشت: قبر عاتكه و صفيه،

ص: 80

عمه هاى بزرگوار پيامبر و قبر ام البنين. امسال دو صورت قبر را محو كرده اند و فقط يك صورت قبر پيداست و محتمل است در آينده همين يك صورت قبر را هم محو كنند.

نشريه زائر نيز اين محدوديتها را بدين شرح منعكس كرد:

بانوان زائر امسال ناچارند براى زيارت روضه منوره و قبر شريف پيامبر خدا صلى الله عليه و آله، ساعتى معطل شوند؛ زيرا مأموران مسجد النبى به بانوان، نوبتى و بر اساس مليت آنان اجازه ورود به روضه منوره مى دهند و علاوه بر توجه به مليتها، بانوان ايرانى در آخرين نوبت زيارت مرقد مطهر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله قرار داده شده اند. مأموران حرم بانوان را پس از مدت كمى از ورود به روضه، به بيرون هدايت مى كنند. همچنين، بانوان زائرى كه در هتلهاى مستقر در جنوب حرم مطهر ساكنند، بايد مسيرى طولانى طى كنند؛ زيرا به علت بسته بودن باب جبرئيل، باب نساء و درِ مجاور آنها، مجبورند مسافت زيادى را براى خروج از حرم بپيمايند.

ص: 81

تومان، 800 دلار، 1100 دلار و 750 دلار از زائران ايرانى ربوده شده است.

ص: 82

تجربه ها، حجم فعاليت آنها افزايش يافت كه دستاوردهاى بهداشتى و افزايش ضريب امنيت جانى زائران با اين اقدام نيز بر هيچ كس پوشيده نيست.

رئيس ستاد مدينه در معرفى قسمتهاى مختلف اين ستاد اظهار داشت:

ستاد مدينه داراى بخشهايى از قبيل حمل و نقل بين شهرى، حمل و نقل درون شهرى و حمل و نقل هوايى و چهار منطقه براى خدمت رسانى به زائران عزيز ايرانى است. همچنين مسؤولين مسكن نيز زير نظر هر منطقه فعاليت دارند و بخش ديگرى هم با عنوان «امداد گمشدگان» وجود دارد.

وى كاروانهاى خاص را عبارت از كاروان جانبازان، ايرانيان مقيم خارج كشور و همچنين اساتيد دانشگاه دانست و گفت:

ايرانيان مقيم خارج در قالب ده كاروان حضور خواهند داشت. جانبازان 19 ذى قعده وارد مدينه، و در فندق الدخيل مستقر خواهند شد و اساتيد دانشگاه نيز در روزهاى 25 و 26 ذى قعده وارد مى شوند و در هتل انصار جديد اسكان خواهند يافت.

تعداد زائران مدينه قبل 46500 نفر و تعداد زائران مدينه بعد 47500 نفر خواهد بود.

همچنين علاوه بر خدمه كاروانها، دو هزار نفر در قالب كاروانهاى افغانى و عراقى از ايران به سفر حج مشرف خواهند شد.

بيشتر آمار حجاج زن را زنان خانه دار تشكيل مى دهند. علاوه بر اين، تعداد زائران باسواد و تحصيلكرده امسال بيش از سالهاى قبل است و سن متوسط زائرين نيز پايين تر آمده است.

وى در ادامه خاطرنشان ساخت:

براى آسايش زائرين و سهولت در رفت و آمد آنها، خطوط اتوبوسرانى پيش بينى شده كه هموطنان زائر مى توانند با مشاهده پرچم جمهورى اسلامى ايران در مسيرهاى عبور و زيارت از آنها استفاده كنند. گفتنى است كه تا پايان روز جمعه 20 هزار نفر از زائران ايرانى وارد مدينه خواهند شد.

ص: 83

رفتار برخى از زائران ايرانى ذكر كرد. حجة الاسلام آقاى محمد على مقدادى در گفتگو با زائر ضمن بيان اينكه رفتار برخى از زائران بى اطلاع و ناآگاه وحدت و انسجام مسلمانان را خدشه دار مى كند، گفت: «كاستن اين رفتارها در هرچه بهتر معرفى كردن شيعيان مؤثر است».

آقاى مقدادى در پاسخ به اين سؤال كه تشكيل گروه ارشاد چگونه است ضمن اشاره به اين كه اعضاى گروه ارشاد ياوران روحانى كاروان هستند، گفت: «اين افراد، قبل از اعزام مشخص مى شوند و با برگزارى جلسات متعدد، چگونگى هماهنگى با روحانى كاروان را مى آموزند.

ايشان با بيان اينكه سابقه تشكيل واحد ارشاد به دوران اوايل پيروزى انقلاب اسلامى مى رسد افزود:

در حال حاضر با برنامه ريزيهاى منظم، اين مجموعه سر و سامان مناسبى براى خدمات بهتر به زائران پيدا كرده است.

گاهى ديده مى شود كه برخى از زائران ما توجه كافى به مقررات و ضوابط برادران اهل سنت هنگام زيارت مرقد شريف نبوى ندارند كه اين موضوع در سالهاى گذشته مشكلاتى را ايجاد كرده است.

آقاى مقدادى با اشاره به اينكه در حال حاضر اين مشكلات تا حدود زيادى كاهش يافته است افزود:

اعضاى واحد ارشاد تلاش مى كنند تا از باب امر به معروف و نهى از منكر با رعايت ضوابط شرعى در جهت تصحيح رفتارى اين قبيل زائران محترم بكوشند.

مى افزايم كه از مجموع 510 كاروان، پنج هزار و صد نفر تحت عنوان واحد ارشاد مشغول فعاليت هستند. و ده نفرى كه به عنوان گروه ارشاد هر كاروان مشخص شده اند با روحانى آن كاروان در موسم حج جلساتى را براى هماهنگى برگزار مى كنند و يك رابط نيز براى هماهنگى بيشتر بين روحانى كاروان و اعضاى واحد ارشاد و بعثه تعيين مى شود.

آقاى مقدادى ختم قرآن و ختم صلوات به صورت گروهى را از جمله فعاليتهايى

ص: 84

دانست كه توسط واحد ارشاد پيگيرى مى شود. وى بحث قرائت قرآن را از نكات قابل توجه در مجموعه فعاليتهاى واحد ارشاد دانست و خاطر نشان كرد: با عنايت به تأكيدات مقام معظم رهبرى در مورد «قرآن محورى» اين واحد توجه به اين مسأله را از جمله وظايف خود مى داند. ايشان در ادامه اين گفتگو انتشار نقشه براى اطلاع رسانى به زائران و تهيه جزوه هايى در مورد مناسبتهاى تاريخى مراسم حج را از ديگر فعاليتهاى اين واحد اعلام كرد.

ص: 85

حكايت عربى گويى و عربى نويسى برخى ما فارسى زبانها نيز همين است. روزى طالبِ علمى مى خواسته از فرودگاه بغداد بليط هواپيما براى رفت و برگشت (دو سره) تهيه كند و به بليط فروش گفته است: «إنّي أُريد بطاقةً ذات رأسين»!!. تا زمانى كه شيوه آموزش زبان عربى در حوزه هاى ما اصلاح نشود، وضع بر همين منوال خواهد بود. اميد است مركز تدوين و نشر متون درسى حوزه (متون) بتواند در اين زمينه تحوّلى به وجود آورد.

برخى تابلوها در حرمهاى مطهر داخل ايران نيز دست كمى از تابلوهاى مورد اشاره ندارند. در برخى حرمها در ايران اين تابلو يا پلاكارد به چشم مى خورد: «تشرّف بانوان با چادر الزامى است» كه يكسر خطاست. به جاى اين عبارت بايد نوشت: «تشرّف بانوان به حرم بدون چادر ممنوع است». در حالى كه مفاد عبارت قبلى اين نيست، زيرا روشن است كه تشرف بانوان به حرم، به هيچ روى الزامى نيست، نه با چادر نه بدون چادر. بله، اگر كسى خواست مشرّف شود بايد با چادر باشد. علاوه بر اين جهت، به جاى «الزامى است» بايد مى نوشتند: «لازم است». چون در مقامِ بيان وظيفه زنانى است كه مى خواهند مشرف شوند نه وظيفه مثلًا خُدّام حرم. اگر در صدد بيان وظيفه خدّام حرم باشيم، مى توان به آنان گفت: «وظيفه شما الزام ديگران به پوشيدن چادر است». خلاصه، از كلمه الزام تنها در چنين مواردى بايد استفاده كرد.

افزون بر موارد ياد شده مسامحات ديگرى نيز در تابلوهاى حرمهاى مطهّر در ايران ديده مى شود مثل اين تابلوها كه كنار برخى دربهاى حرمها نصب مى شود: «درب برادران»، «درب خواهران». در حالى كه بايد نوشت: «محل ورود برادران» و مانند آن.

علاوه بر تابلوهاى اطراف مسجد النبى صلى الله عليه و آله، در برخى كتابهاى عربى كه در عربستان به فارسى ترجمه و منتشر كرده اند اين خبط و خطاها ديده مى شود. مثلًا دانشگاه اسلامى محمد بن سعود در عربستان به سال 1421 ق كتابى منتشر كرده است با نام آنچه را كه در حج و عمره بايد انجام داد. با فروست: نامه ارشادى. اين كتاب تأليف دكتر صالح بن فوزان بن عبدالله فوزان با نام بيان ما يفعله الحاج و المعتمر است كه بلال سيد اشرف حضرت شاه

ص: 86

آن را به فارسى برگردانده است. در اين كتاب مى خوانيم (با حفظ رسم الخط):

- اگرچه دانشگاه تعدادى بزرگى ازين مختصرى را قبل از موسم حج بيك مدّت كوتاه چاپ كرده بود، باز هم همه آن توزيع گرديده تمام شد. (ص 3)

- حجّاج و عمره كنندگان، در اداى مناسك حج و عمره شان چه بايد گفتند؟ و چه بايد كردند؟ (ص 7)

- در مدينه منوّره به جز مسجد نبوى شريف و مسجد قباء جهت اداى نماز در آن، زيارت و ديدار مساجد ديگر جواز ندارد. و مساجد باقيمانده در مدينه منوّره مثال مساجدى عادى كه در روى زمين است دارد، و كدام صفت يا خاصيت خاصى را دارا نيست. (ص 72)

ص: 87

شنبه 20 ذى قعده

12/ 10/ 83

شروع هفته فرهنگى ايران در عربستان

هفته فرهنگى ايران در رياض امروز با حضور وزراى فرهنگ و ارشاد جمهورى اسلامى ايران و عربستان طىّ مراسمى در مركز فرهنگى ملك فهد رياض آغاز شد.

در اين هفته فرهنگى كه براى نخستين بار در عربستان برگزار مى شود، برنامه هاى متنوعى تدارك ديده شده است. برپايى نمايشگاه هاى قرآنى، خوشنويسى، نقاشى تابلو فرش، صنايع دستى، كتاب و تمبر از جمله برنامه هاى اين هفته فرهنگى است. از ديگر برنامه هاى اين هفته فرهنگى كه با حضور جمعى از هنرمندان ايرانى برگزار مى شود برپايى قهوه خانه سنتى و نمايش فيلمهاى ايرانى است.

همچنين در طول برگزارى هفته فرهنگى كشورمان در عربستان جلسات سخنرانى برپا خواهد بود. و استادان حوزه و دانشگاه از كشورمان در موضوعات مشتركات ادبيات معاصر عربى و فارسى، طرح مساجد عربى در مساجد ايران، مكه و مدينه در ادبيات فارسى و مانند آنها سخنرانى خواهند داشت.

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى كه به منظور افتتاح هفته فرهنگى جمهورى اسلامى

ص: 88

ايران در عربستان، جمعه شب وارد رياض شد، گفت: «در ديدار با مسؤولين فرهنگى اين كشور، چارچوب مشخصى براى ادامه همكاريها و فعاليتهاى فرهنگى ميان دو كشور تعريف خواهد شد».

وى با اشاره به نقش مهم دو كشور در سطح منطقه و جهان، اضافه كرد:

گسترش روابط ايران و عربستان بر جهان اسلام تأثير مستقيمى دارد. نيز ظرفيتهاى ناشناخته فراوانى براى گسترش روابط فرهنگى دو كشور وجود دارد كه شناخت و گسترش آنها تأثيرات بسزايى بر همكاريهاى دو كشور و اتحاد جهان اسلام خواهد داشت.

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى برپايى هفته فرهنگى ايران در عربستان را تجربه خوبى براى گسترده تر شدن روابط دو كشور دانست و افزود: «هفته فرهنگى ايران به عميق تر شدن پيوندها كمك خواهد كرد».

هفته فرهنگى ايران در عربستان از امروز شنبه 12 دى ماه به مدت يك هفته در مركز فرهنگى ملك فهد رياض برگزار خواهد شد.

سعودى گازت، ويژه نامه فارسى وابسته به عكاظ در شماره امروز خود در اين باره در صفحه اوّل ذيل عنوان «دكتر الفارسى و مسجد جامعى هفته فرهنگى ايران را افتتاح مى كنند» نوشت: روز گذشته، دكتر فؤاد بن عبد السلام الفارسى وزير فرهنگ و اطلاع رسانى كشور در دفتر كار خود با مقامات مسؤول در بخشهاى مختلف اين وزارت ديدار و طرح برنامه پوشش مناسك حج امسال را مورد بررسى قرار داد. مقامات مسؤول وزارت فرهنگ و اطلاع رسانى عربستان، نيز فعاليت خود درباره اجراى اين طرح را به دكتر الفارسى خاطرنشان كردند. وزير فرهنگ و اطلاع رسانى عربستان ضمن ستايش از عملكرد بخشهاى فرهنگى و اطلاع رسانى كشور از آنان خواست جهت پخش مناسك حج از طريق صدا و سيما براى دولتهاى عربى و اسلامى بيشتر تلاش كنند و افزود: «پخش راديويى و تلويزيونى مناسك حج، نقش عمده اى در همبستگى ميان مسلمانان دارد». از سوى ديگر با اهتمام دكتر فؤاد عبدالسلام الفارسى وزير فرهنگ و اطلاع رسانى عربستان، و احمد مسجد جامعى وزير فرهنگ و ارشاد جمهورى اسلامى ايران، هفته فرهنگى

ص: 89

جمهورى اسلامى ايران فعاليتهاى خود را امروز شنبه 20 ذى قعده در مركز فرهنگى ملك فهد در رياض آغاز مى كند و تا 26 ماه جارى به فعاليتهاى خود ادامه مى دهد. هفته فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در چارچوب موافقتنامه فرهنگى ميان عربستان و ايران برپا مى گردد و پس از پيروزى انقلاب اسلامى اين اولين بار است كه هفته فرهنگى ايران در عربستان برگزار مى شود. وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى براى شركت در مراسم گشايش هفته فرهنگى ايران وارد رياض شد. مسجد جامعى گفت: «برپايى هفته فرهنگى در جهت تلاش سالهاى اخير ايران و عربستان نشانه اى از پيام دوستى و مودت مردم و دولت ايران به ملت و دولت عربستان است».

ص: 90

برآيند پربار آن را در سراسر تاريخ اسلام در اختيار نسل انسان قرار دهند.

بر اين باوريم كه مناسبات فرهنگى ميان دو كشور جمهورى اسلامى ايران و عربستان سعودى بايد همواره روند رو به رشدى داشته باشد و در سنجش با ديگر زمينه هاى همكارى دو جانبه از وزن و اعتبار افزون ترى بهره ببرد.

اگرچه از چند سال پيش بدين سو، گامهاى ارزشمندى در راه زدودن موانع همكارى فرهنگى ميان دو كشور برداشته شده و اقدامات بسيار شايسته اى براى گسترش پيوندهاى همكارى از جانب دو كشور صورت پذيرفته اما جاى ترديد نيست كه برگزارى نخستين هفته فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در عربستان سعودى، فرصت مناسبى براى دستيابى به ايده هاى مشترك فرهنگى ميان دو كشور است و بايد آن را به عنوان گام بلند ديگرى مورد شناسايى قرار داد و يقين داشت كه از اين رهگذر دستاوردى نمايان براى دولت، ملت و همه امت اسلامى، بلكه سراسر جهان امروز پديد خواهد آمد.

ص: 91

اضافه كرد: «گسترش روابط ايران و عربستان بر جهان اسلام تأثير مستقيمى دارد». گفتنى است نمايشگاه نقّاشى، خط و خوشنويسى جليل رسولى هنرمند ايرانى در هفته فرهنگى ايران در رياض برگزار شد. در اين نمايشگاه بيش از 25 تابلو از آثار اين هنرمند عرضه شده است، همچنين كتابهاى جان جانان، چهار فصل، يادگار عشق و خطاطى ديوان امام خمينى.

ص: 92

نتوانستند دعاى كميل مدينه را درك كنند. (1)

موضوع ديگر تضييقات مأموران سعودى در بقيع- به خصوص راه ندادن زنان به پشت پنجره هاى بقيع- بود كه پيش از اين ياد شد.

آقاى رى شهرى در اين جلسه گفتند:

امروز با سفير جمهورى اسلامى ايران در رياض تلفنى صحبت كردم تا در اين موضوع با مقامات عربستان مذاكره كنند. همچنين با وزير پيشنهادى دولت براى تصدى وزارت راه و ترابرى براى پاره اى از نابسامانيها در امر پرواز حجّاج گفتگو كردم.

گروه دوّم: اعضاى ستاد حج صدا و سيما بودند. در آغاز اين ديدار آقاى گروسى گزارشى از فعاليتهاى انجام شده تاكنون را ارائه كرد و اظهار داشت:

از روز آغاز حركت زوار به مدينه تاكنون، حدود هزار دقيقه گزارش و خبر از شبكه هاى مختلف صدا و سيما پخش كرده ايم. گروه ما امسال سابقه دار و باتجربه اند و نيمى از آنان سابقه تشرّف به حج دارند.

گفتنى است كه مدتهاست در سازمان صدا و سيما ستادى به نام «ستاد حج» تأسيس شده كه متولّى برنامه هاى مربوط به حج در صدا و سيماست.

در اين جلسه سرپرست زائران ايرانى خانه خدا، صدا و سيما را مهمترين و كارآمدترين وسيله ارتباط جمعى خواند و خواستار تلاش اين رسانه براى ترويج فرهنگ صحيح حج در جامعه شد.

آقاى رى شهرى بر ضرورت رساندن پيام جامع و دقيق حج به مردم تأكيد كرد و افزود:

بر اساس آيات قرآن كريم، حج از ظرفيت بسيار بالايى در امر سازندگى فردى و اجتماعى برخوردار است و به همين دليل صدا و سيما مسؤوليت سنگينى در بهره مند كردن جامعه از اين ظرفيت ويژه و عظيم بر عهده دارد.

ايشان ضمن تأكيد بر اهميت اطلاع رسانى صحيح در امر حج گفت:

موفقيت گروه اعزامى صدا و سيما به حج در گرو برنامه سازيهاى متنوع و جذاب با

ص: 93

هدف معرفى ابعاد مختلف حج براى عموم مردم و به ويژه جوانان است و بايد به اين نكته توجه شود كه هنر كارگزاران حج در قسمتهاى مختلف و به ويژه صدا و سيما در اين است كه حاصل و نتيجه كارشان، هم براى خود و هم براى ديگران مفيد باشد.

نماينده ولى فقيه همچنين از قرآن محورى به عنوان ويژگى حج امسال سخن به ميان آورد و تأكيد كرد كه صدا و سيما در اين بعد نيز مأموريت مهمى را بر عهده دارد و بايد براى اين منظور برنامه سازى مناسب را در دستور كار خود قرار دهد.

وى ايجاد نزديكى و برادرى ميان مذاهب مختلف اسلامى را از جمله اهداف مهم حج برشمرد و علاقه وافر ملت مسلمان ايران به زيارت خانه خدا و حرم نبوى صلى الله عليه و آله را در مقايسه با ساير ملتهاى مسلمان بى نظير خواند.

آقاى رى شهرى توجه نمايندگان اعزامى سازمان صدا و سيما را به اهميت بهره گرفتن از فضاى معنوى حج با هدف كمك به سالم سازى فضاى انتخابات رياست جمهورى در كشور جلب كرد و از آنان خواست تا در اين زمينه برنامه هاى مناسبى تهيه كنند.

وى نويسندگان صدا و سيما را به مطالعه كتابهاى حج با هدف توليد برنامه هاى مستند توصيه كرد و در پايان خواستار تشكيل دفترى براى ثبت تجربيات نمايندگان اعزامى صدا و سيما به حج شد و افزود:

تهيه تصويرهاى منفى حج هم لازم است. البته براى بهره برداريهاى مثبت نه منفى، و نه براى پخش از سيما. سال گذشته تصويرى از صحنه هاى منفى تهيه شد و امسال در كاروانها پيش از عزيمت به حج نمايش داده شد و خيلى مؤثّر بود.

گروه سوم: مسؤولان ستاد مدينه منوره بودند. در اين ديدار، ابتدا آقاى امينيان، مسؤول ستاد مدينه، گزارشى مبسوط از فعاليتهاى انجام يافته و در دست اقدام ارائه كرد و گفت:

در مدينه 65% زوّار در منطقه مركزى مدينه در 29 هتل ساكن اند و 35% هم خارج از منطقه مركزى، كه دورترين آنها 1500 مترى با حرم فاصله دارند و واحد حمل و نقل درون شهرى، متكفّل حمل و نقل آن 35% است. از فردا يك شنبه تا سه روز بعد، به پِيك حضور 30 هزار نفر زائر در مدينه مى رسيم، ولى از روز سه شنبه اولين كاروانها وارد مكه مى شوند و روز پنجم ذى حجه زائر ايرانى در مدينه نخواهيم داشت.

ص: 94

همچنين از روز سه شنبه از تهران هم زائران وارد مكه مى شوند و تا ظهر امروز شنبه، حدود 23 هزار نفر زوّار ايرانى وارد مدينه شده اند.

در اين جلسه، آقاى رى شهرى پس از تشكر از فعاليت همه كارگزاران حج افزود:

بر اساس گزارشها روال كارها عادى است و مشكل مهمّى نداريم. البته برخى نابسامانيهاى جزئى هست كه بايد برطرف شود مانند تأمين جا و غذا براى گروههاى پيش پرواز، سهولت انتقال بار از فرودگاه مدينه به هتل، و اينكه مدت اقامت نُه كاروان در مدينه، كمتر از زمان پيش بينى شده است.

ايشان در پايان گفت: «براى برگزارى بهتر و باشكوهتر دعاى كميل شب جمعه آينده لازم است مديران كاروانها توجيه شوند».

ص: 95

زايمان، قلب و عروق، گوش و حلق و بينى، چشم پزشكى، جراحى عمومى، ارتوپدى، روانپزشكى و دندانپزشكى به خدمت مشغول هستند.

مسؤول بيمارستان هلال احمر مدينه منوره، واحدهاى بهداشت مستقر در هتلها و رستورانها و محل اسكان زائران ايرانى را از جمله بخشهاى فعال اين مركز برشمرد و گفت: «پزشك مستقر در اين واحد، مسائل بهداشتى اين اماكن را ارزيابى و راه حل رفع مشكلات را ارائه مى دهد.

دكتر فرهادنژاد فعاليت واحد پزشكان رابط عرب زبان را از ديگر خدمات بيمارستان هلال احمر ذكر كرد و افزود:

با هماهنگى قبلى با مسؤولان سعودى، بيمار را در صورت نياز به مراجعه به مراكز بهداشتى اين كشور به همراه پزشكان عرب زبان اعزام و روند درمان از زمان بسترى تا ترخيص به وسيله اين پزشك پيگيرى مى شود. در دوره گذشته تيم 306 نفره اى براى بيمارستان هلال احمر تدارك ديده بوديم ولى اكنون با توجه به طرحهايى كه به منظور ارائه بهتر و بيشتر خدمات پزشكى به زائران داريم، اين تعداد به 320 نفر افزايش پيدا كرده است.

وى با اشاره به مسائل مختلف از جمله تلقيح واكسن مننژيت چهار ظرفيتى به همه زائران گفت:

براى واكسن آنفولانزا نيز نود درصد حجاج را تحت پوشش قرار داديم. امسال ما سه پايگاه تزريقات پانسمان خواهران را در مدينه و چهار پايگاه ديگر را در مكه مستقر كرده ايم.

وى به زائران ايرانى اطمينان داد كه از نظر دارو و ساير لوازم بهداشتى و پزشكى هيچگونه كمبودى در بيمارستان هلال احمر وجود ندارد.

ايشان با اشاره به مشكلاتى كه بيمارى فراگير آنفولانزا طى سالهاى گذشته براى حجاج ايجاد كرده است گفت:

اين مركز بهداشتى به همت سازمان حج و زيارت و دانشگاههاى علوم پزشكى سراسر كشور طرح تحقيقاتى و منحصر به فردى را در بين كشورهاى منطقه در دست

ص: 96

پيگيرى دارد تا بدين وسيله عامل اين بيمارى تشخيص داده شود. در چند سال اخير سرماى عربستان در ايام برگزارى حج بى سابقه بوده است و به زائران محترم توصيه مى شود ضمن رعايت نكات بهداشتى و مسائل ايمنى، پوشش مناسب را داشته باشند.

ص: 97

مهجوراً» (1)

را بخواند. مهندس ديانت در پاسخ ضمن اشاره به نشانى آيه ادامه آن را تلاوت كرد.

همچنين تعداد ديگرى از خواهران و برادران سؤالات خود را مطرح كردند و اين حافظ برجسته قرآن ضمن پاسخ، به قرائت ادامه اين آيات پرداخت كه با استقبال حضار مواجه شد.

مسؤول روابط عمومى بعثه مقام معظم رهبرى گفت: «علاوه بر اين مراسم، سه محفل ديگر انس با قرآن (يكى در مدينه و دو محفل در مكه مكرمه) برگزار خواهد شد».

وى با دعوت حضار به تلاوت قرآن در مكه و مدينه منوره و ضمن اشاره به حديثى از معصومين عليهم السلام يادآور شد: «مطابق احاديث هركس در مكه قرآن را ختم كند، از دنيا نمى رود مگر اين كه پس از مشاهده رسول خدا صلى الله عليه و آله، جايگاه خود را در بهشت ببيند».

اولين مراسم شبى با قرآن در مدينه منوره با تلاوت بسيار زيباى مسعود عنايتى مقدم نفر سوم مسابقات مالزى كه شامل آياتى در شأن پيامبر خدا صلى الله عليه و آله بود، پايان يافت.

ص: 98

خريده بودند در دست داشتند و از يك گوشه صحن مسجد نبوى به سمت گوشه ديگر و هتل محل اقامت خود مى رفتند، و با اينكه صفوف نماز تا صحن و بيرون مسجد امتداد يافته بود، آنان توجيه نشده بودند كه همانجا در كنار اجناس خود به نماز جماعت بپيوندند و پس از اقامه نماز به سمت هتل بروند. بلكه سراسيمه و مضطرب از كنار صفوف نمازگزاران به سرعت عبور مى كردند تا از محل دور شوند. در حالى كه اگر پيشاپيش توجيه شده بودند مى توانستند همانجا اقتدا كنند و پس از پايان يافتن نماز با آرامش به هتل بروند.

ص: 99

بعثه، نشست مشتركى با حضور رؤساى ستاد مناطق، رؤساى بازرسى بعثه و رابطين بعثه روز جمعه 11/ 10/ 1383 تشكيل شد.

براساس تصميم اين نشست مشترك، جلسات ستاد مناطق به رياست مسؤول ستاد منطقه تشكيل مى شود و رابطين با حضور در تمام جلسات اعضاى ستاد را از امور جارى كاروانها مطّلع مى كنند و از چگونگى امور اجرايى باخبر مى شود.

ص: 100

سعودى و ديگر كشورها در مكه مكرمه برگزار مى شد تنها جلسه آشكار ذكر و توسّل در اين كشور بود، در حالى كه صدها جلسه ديگر مخفى و نيمه مخفى در مكه و مدينه و جده و رياض برگزار مى شود.

دكتر مالكى با تعدادى از علماء شيعه چون استاد واعظ زاده خراسانى رابطه دوستانه داشت، تشييع جنازه وى با حضور صدها هزار نفر از مسجد الحرام تا جنّة المَعْلاه و حضور رسمى امير عبدالله همراه دكتر عبده يمانى وزير اسبق وزارت اعلام عربستان در منزل آن مرحوم نشانى از عظمت شخصيت او و مايه نگرانى علماء وهابى شد.

يكى از مقامات حكومتى عربستان به آقاى دكتر احمد علوى، پسر دكتر علوى، گفته است: «ما هيچ ضررى از گروه شما نديديم و هرچه ضربه خورده ايم از گروه تندرو و سلفيها (وهابى) بوده است». سپس به وى توصيه كرده كه شما درسها و حلقه ذكر پدر را ادامه بدهيد. از آن روز به بعد تعدادى از همكاران و دوستان دكتر علوى در صدا و سيماى سعودى برنامه هاى فرهنگى اجرا مى كنند كه نشان رويكرد مثبت دولت بر ضد وهابيت است.

مى افزايم كه يكى از اساتيد دانشكده علوم قرآن مدينه در ديدار با يكى از علماى ايرانى گفت:

گسترش ارتباط ايران و عربستان منجر به تضعيف قدرت وهابيت و تقويت عرفان شده و روز به روز در حال گسترش است. در پرتو اين ارتباط اشراف و سادات مدينه كه از نسل اهل بيت و ائمه اهل بيت اند تقويت شده اند.

ص: 101

هدف اصلى تبليغات ما مبارزه با جهالتها و بدعتهاى اين زائران جهّال است كه به زيارت و شرك آلوده شده اند.

او تعدادى از كتب و تأليفات بن باز و عُثَيْمِين و نوارهاى سخنرانى در دفاع از وهابيت به فارسى و عربى را به يكى از علماى ايرانى اهدا كرد.

گفتنى است كه اداره وعظ و ارشاد ظاهراً تندترين تشكيلات سلفيها در عربستان است كه تمام رفتارهاى تند مأموران بقيع و مسجد النبى صلى الله عليه و آله و سخنرانيهاى تند مساجد ديگر مدينه و مكه و مأموران امر به معروف مساجد سبعه از همين سازمان نشأت مى گيرد.

به نظر مى رسد اختلاف بارزى بين تشكيلات كشورى و تشكيلات شؤون حرمين و پليس نظامى مدينه و مكه و دستگاههاى دولتى عربستان از نظر مواضع وجود دارد.

ص: 102

متمركز شده است.

- نحوه ارائه خدمات شما به اين دو منطقه به چه صورت است؟

- 6 خط در نظر گرفته ايم تا زائران ايرانى به حرم نبوى منتقل و سپس به منازل بازگردانده شوند.

- مسير اين خطوط كجاست؟

- خط اول مسير خيابان قربان، طالع و نازل در ايستگاه سوق التمور، خط دوم مسير خيابان سالميه در ايستگاه الجزيره، خط سوم مسير خيابان اميرالمؤمنين، طالع و نازل در ايستگاه الجزيره، خط چهارم مسير خيابان گاز در خيابان الجزيره، خط پنجم مسير خيابان عبدالعزيز جديد و قديم در ايستگاه روبروى هتل دله و جنب فندق الدخيل، خط ششم مسير خيابان مطار و ابوذر در ايستگاه دفاع مدنى.

- البته براى اطلاع دقيق زائران ايرانى بايد مسير كامل رفت و برگشت اين ايستگاهها در اختيار كاروانها قرار گيرد.

- اين اتفاق افتاده است و سعى مى كنيم از طريق زائر هم اطلاعات لازم را با درج جدول ارائه دهيم.

- فعاليت شما از چه زمانى آغاز شد؟

از روز سه شنبه (8 دى) سرويس دهى ما شروع شد. براى شروعِ خطوط 1، 2، 3، 4 و 5 چهارده دستگاه اتوبوس راه اندازى كرديم و امروز با ظرفيت كامل در همه ايستگاهها سرويس مى دهيم.

- ظرفيت كامل واحد شما چند دستگاه اتوبوس است؟

امروز حدود 30 دستگاه ولى براى روزهاى 14 تا 21 دى به 60 دستگاه اتوبوس هم مى رسد. علاوه بر اين، حدود 25 دستگاه اتوبوس را به عنوان ذخيره هاى آماده بهره بردارى در نظر گرفته ايم تا به مشكل بر نخوريم.

- اين ذخيره ها چه زمانى به كار مى آيند؟

- براى مراسم خاص، مثل دعاى كميل، نماز جمعه يا دعاى ندبه، اما جداى از اين

ص: 103

اوقات در روزهاى شلوغ به حدود 15 تا 20 هزار زائر سرويس مى دهيم.

- اين اتوبوسها مشخصه اى هم دارد؟

- همه با آرم و پرچم جمهورى اسلامى ايران مشخص شده اند و شماره خطوط روى هر كدام نوشته شده است.

- وظيفه آشنا كردن زائران با جغرافياى مدينه هم با شماست؟

- به نوعى اين وظيفه را هم برعهده داريم. براى آنكه زائران براى تردد در مدينه مشكل نداشته باشند سه نوع نقشه چاپ شده است. يكى نقشه 120* 30 سانتى مترى مدينه است كه براى نصب در كاروانها و راهنمايى زائران در اختيار آنها قرار گرفته است و ديگر نقشه هاى كوچكى است كه براى راهنمايى زائران و آشنايى با مدينه منوره و مكه مكرمه در اختيار تمام زائران قرار گرفته و خواهد گرفت.

- علاوه بر حمل و نقل زائران وظيفه ديگرى هم به واحد شما محول شده است؟

- جلسه اى با مسؤولان ترافيك شهر مدينه داشتيم تا براى انتقال غذا از آشپزخانه هاى مركزى به داخل منطقه مركزى شهر مشكل نداشته باشيم. چون در زمان هاى خاص اجازه تردد به منطقه مركزى داده نمى شود و مبادى بسته مى شود. اين هماهنگى باعث شده كه ما به مانعى برنخوريم. شايد بشود اين را هم به وظايف ما اضافه كرد.

- سرويسهاى ويژه اى هم داريد؟ به عنوان مثال به كاروان زائران جانباز هم خدماتى مى كنيد؟

- بله، طبق هماهنگيهاى انجام شده با مسؤولان كاروان جانبازان، زائران اين كاروان امروز (12 دى) وارد مدينه مى شوند. البته ما از ديروز آماده سرويس دهى به اين عزيزان هستيم. براى تردد آنها دو دستگاه مينى بوس بدون صندلى و يك دستگاه مينى بوس ويژه را در نظر گرفته ايم.

- اين چندمين تجربه واحد حمل و نقل درون شهرى است؟

- سالهاى پيش از 1380، زائران ايرانى مشكلات فراوانى براى تردد در مدينه داشتند.

حتى بعضى از آنها گم مى شدند. از سال 1380 استارت واحد حمل و نقل درون شهرى

ص: 104

خورد و امسال چهارمين تجربه اين واحد است.

- برنامه ريزى مديريت اين واحد از چه زمانى آغاز شد؟

- از ماهها قبل، شايد بلافاصله پس از حج تمتّع سال گذشته. بايد مدتهاى زيادى وقت گذاشت تا در زمان شلوغى كار، به معضل برنخوريم. البته برادرانى كه سالهاى قبل زحمت اين واحد بر دوش آنها بود مشكلات اوليه را برطرف كرده اند.

- نوع خدماتى كه ارائه مى كنيد تفاوتى هم نسبت به سالهاى قبل داشته يا خير؟

- ما به دنبال آن بوديم كه اتوبوسها را به پاركينگهاى زير حرم نبوى ببريم كه فوق العاده مجهز و زيباست ولى از آنجا كه اين پاركينگها به بخش خصوصى اجاره داده شده وساعت 22 بسته مى شود از اين تصميم منصرف شديم.

- آيا مشكل اصلى زمان بسته شدن پاركينگها بود؟

- ما قصد داشتيم سرويس شبانه روزى بدهيم و اين پاركينگ فقط تا ساعت 22 باز بود.

در آن صورت مجبور بوديم ايستگاه ديگرى هم بيرون پاركينگ بگذاريم كه اين باعث سردرگمى زائران مى شد چون بايستى 2 ايستگاه ايجاد مى كرديم. به اين دليل منصرف شديم. اين تصميمى بود كه مى خواستيم عملى كنيم ولى نشد؛ اما اتفاقى كه امسال افتاد مشخص كردن نام راننده، كد و تمام مشخصات خودرو است تا اگر زائران شكايتى دارند با ذكر نام راننده و مشخصات باشد كه ان شاءالله در روزهاى آتى نصب خواهد شد.

- مدت زمان سرويس دهى شما به زائران ايران چقدر است؟

- از 8 دى شروع شده و تا 24 بهمن طول مى كشد.

در پايان، از زائران مى خواهيم نظم، حوصله و صبر داشته باشند، به شماره خط و سرويس خود توجه كنند، جوانان مراقب سالخوردگان و خانمها باشند و براى سوار شدن به اتوبوس يا پياده شدن ملاحظه آنها را بكنند و بدانند اتوبوس به اندازه كافى براى تردد زائران وجود دارد و ان شاءالله در اين ايام به مشكل بر نخواهند خورد.

ص: 105

يكشنبه 21 ذى قعده

13/ 10/ 83

ديدار وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى با وليعهد عربستان

امروز آقاى احمد مسجد جامعى، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى به همراه آقاى سيد احمد زرهانى، رئيس سازمان حج و زيارت و حسين صادقى، سفير ايران در عربستان با شاهزاده عبدالله بن عبدالعزيز وليعهد عربستان در دفترش در كاخ اليمامه رياض ديدار و گفتگو كردند. در اين ديدار كه شاهزاده سلطان بن عبدالعزيز، نايب دوم رئيس شوراى وزيران و وزير دفاع و هوانوردى و بازرسى كل كشور، شاهزاده سعود الفيصل، وزير امور خارجه، عبدالعزيز بن عبدالله بن عبدالعزيز، مشاور دفتر وليعهد، و دكتر فؤاد بن عبدالسلام الفارسى، وزير فرهنگ و اطلاع رسانى عربستان و آقاى عبدالمحسن بن عبدالعزيز مشاور دفتر وليعهد حضور داشتند، از جمله درباره تضييقات مأموران سعودى براى زائران در بقيع مذاكره شد، و امير عبدالله قول مساعد داد كه اين موضوع را پيگيرى كند.

ص: 106

سرزمين وحى مشرّف مى شوند. اين كاروانها از استانهاى گلستان، كردستان، سيستان و بلوچستان، هرمزگان، خراسان، آذربايجان غربى و كرمانشاه به عربستان مى آيند. با توجه به اينكه ايرانيان اهل سنت، غالباً شافعى و حنفى اند، امسال 53 روحانى و معين اهل سنت، اين دسته از هموطنانمان را در مسائل شرعى و مذهبى راهنمايى مى كنند.

تاكنون حدود 750 ايرانى اهل سنت در قالب پنج كاروان وارد مدينه منوره شده اند.

امسال طبق رسم سالهاى گذشته، با عنايت رهبر انقلاب، از پانزده شخصيت برجسته اهل سنت براى تشرف به سرزمين وحى دعوت شده است كه از بين آنها مى توان به مولوى محمد اسحاق مدنى (مشاور رئيس جمهور در امور اهل سنت) اشاره كرد.

دكتر صديق صفى زاده (مترجم، مفسر و شاعر كُرد)، سردار جميل بابايى (جانبار و از سرداران جبهه)، آقاى حبيب زاده (نماينده مردم بوكان در مجلس شوراى اسلامى) و برخى از ائمه جمعه و علماى اهل سنت مناطق مختلف كشور را از جمله ديگر ميهمانان اهل سنت در حج امسال مى توان برشمرد.

وى با اشاره به فعاليتهاى واحد اهل سنت بعثه، تشكيل شوراى افتا ويژه اهل سنت را از جمله اين فعاليتها برشمرد و افزود:

اين شورا كه امسال به رياست مولوى محمد اسحاق مدنى تشكيل شده است، در مدينه، صبحها از ساعت 8 صبح تا 12 و عصرها از ساعت 15 تا 17 به سؤالات و مسائل شرعى اهل سنت پاسخ مى دهد. و شوراى افتاى اهل سنت در مكه، علاوه بر ساعات ياد شده، شبها بين نماز مغرب و عشاء در طبقه دوم مسجد الحرام، روبروى ناودان طلا آماده پاسخگويى به سؤالات شرعى حجاج اهل سنت خواهد بود.

مسؤول واحد اهل سنت بعثه همچنين از برگزارى سه كنگره ويژه اهل سنت در ايام برگزارى آيين حج امسال خبر داد و گفت:

در اين كنگره ها سخنرانان اهل سنت درباره موضوعاتى همچون: «آينده بشريت و ظهور حضرت مهدى (عج) از ديدگاه قرآن»، «قرآن و عترت؛ دو ميراث گرانبهاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله» و «قرآن، قانون جاودانه بشريت» سخنرانى خواهند كرد.

ص: 107

سرپرست دفتر نمايندگى وزارت امور خارجه در مدينه منوره، به زائران ايرانى سرزمين وحى توصيه كرد از رسيدِ گذرنامه هاى خود با دقت نگهدارى كنند تا مشكلى گريبانگيرشان نشود.

مصطفى بهزادى در گفتگو با زائر، ضمن تبريك فرا رسيدن موسم حج گفت:

زائران ايرانى در صورتى كه رسيد گذرنامه هاى خود را گم كنند، بايد موضوع را هرچه زودتر به دفتر نمايندگى وزارت امور خارجه واقع در هتل «قصر الدخيل» اطلاع دهند. او همچنين با اشاره به حوادث تلخ پيش آمده در سالهاى گذشته، از زائران خواست هنگام عبور از خيابانها بيشتر احتياط و حتماً از تقاطعها و جاهاى خطكشى شده عبور كنند.

بهزادى با اشاره به اينكه براساس قوانين عربستان، در نيمى حوادث رانندگى عابر پياده را مقصر مى دانند، افزود:

اين موضوع، در سالهاى گذشته براى برخى از ايرانيان، مشكلات حقوقى ايجاد كرده و در بعضى موارد، به علت ميزان صدمات متأسفانه به نقص عضو و وفات زائران ايرانى منجر شده است.

سرپرست دفتر نمايندگى وزارت امور خارجه در مدينه منوره، همچنين به زائران ايرانى به ويژه بانوان توصيه كرد حتى الامكان از سرويسهاى رفت و برگشت ايرانى و حداكثر از تاكسيهاى سعودى استفاده كنند.

بهزادى از بانوان خواست از سوارشدن به خودروهاى شخصى مسافركش جداً بپرهيزند و تا حد امكان، شبها بدون محارم مرد با هم كاروانيهاى خود، تردد نكنند.

او مسؤوليت اصلى دفتر نمايندگى وزارت امور خارجه را ارتباط بين طرفهاى ايرانى با سعودى بيان كرد و گفت:

زائران ايرانى چنانچه با پليس يا اتباع عربستان دچار مشكلى شوند، مى توانند موضوع را حضورى يا تلفنى (در مدينه با تلفن 8361970) با دفتر نمايندگى وزارت امور خارجه در ميان بگذارند.

بهزادى ضمن تشكر از مقامات سعودى و وزارتخانه هاى حج و امور خارجه عربستان

ص: 108

براى كمك به حاجيان ايرانى و عرضه تسهيلات مناسب افزود:

همكارى مقامات عربستان و نظم و انضباطى كه امسال در كاروانها وجود دارد، خوشبختانه موجب شده است كه تاكنون مشكل خاصى در ارتباط بين طرفهاى ايرانى و سعودى به وجود نيايد.

وى با اشاره به درگذشت يك ايرانى در روزهاى گذشته گفت:

متوفى، على دشتبان فيض آبادى از اهالى شهرستان تربت حيدريه بود كه چهارشنبه در بدو ورود به مدينه، احتمالًا به علت ناراحتى قلبى درگذشت و روز پنجشنبه در قبرستان بقيع به خاك سپرده شد.

ص: 109

در يكى از اتاقهاى ستاد مدينه منوره، دو سه نفر نشسته اند كه فعاليتشان به سه شاخه مختلف تقسيم شده است. على اكبر شيخ بابايى مسؤول اين واحد است كه به نام حمل و نقل هوايى شناخته مى شود، ولى كارهاى ديگرى هم در آن واحد سازماندهى مى شود.

شيخ بابايى كه مسؤول فعاليتهاى فرودگاه مدينه است، بر كار بخشهاى امداد و اشياى گمشده هم نظارت دارد.

وى درباره بخش اول فعاليت خود مى گويد: «وظيفه ما اين است كه زائران را بدون كوچكترين مشكلى راهى هتلها و منازل كنيم».

او كه از پنجم دى ماه وارد مدينه شده و دو روز بعد كار خود را آغاز كرده، ادامه مى دهد:

زائران «مدينه قبل» از ايران وارد مدينه مى شوند كه خروج آنها از فرودگاه كار چندان سختى نيست، اما به هنگام مراجعت زائران «مدينه بعد» به ايران كه قرار است از فرودگاه مدينه صورت گيرد، كار ما كمى سخت مى شود. چون ميزان بار آنها بايد در يك حد مشخصى باشد كه معمولًا بيشتر است.

پروازهاى زائران ايرانى تا 21 دى از ايران به سمت مدينه مى آيند كه هر 24 ساعت 15 تا 16 پرواز را شامل مى شود و پس از اين تاريخ، هواپيماها راهى جده مى شوند تا زائران مدينه بعد، از راه زمينى به مكه رفته و سپس به مدينه بيايند. تا سالهاى قبل ايران اير اجازه پرواز به مدينه را نداشت اما حالا پنجاه درصد زائران ايرانى با پرواز هواپيمايى سعودى و پنجاه درصد هم با پروازهاى ايران اير به عربستان مى آيند و باز مى گردند.

بخش ديگر فعاليت شيخ بابايى در ارتباط با اشياى گمشده است. او در اين باره مى گويد:

دو سالى است كه به اين بخش سر و سامان داده ايم تا كسانى كه چيزى گم مى كنند روزنه اميدى براى به دست آوردن اشياى گمشده خود داشته باشند. افرادى كه اشياى خود را گم مى كنند به دفتر ستاد در ساختمان بعثه مى آيند و فرمهاى مورد نظر را پر مى كنند تا اگر اشياى آنها به صورتى پيدا شد براى باز گرداندن وسائل به صاحبانشان مشكلى نداشته باشيم.

شيخ بابايى در عين حال بر اين نكته تأكيد مى كند كه طبق تجربه سالهاى گذشته به

ص: 110

زائران توصيه مى كنيم كه در حفظ اموال خود بكوشند. چون در حج سال گذشته درصد كمى از اشياى گمشده پيدا شد.

اشياى گمشده در سال قبل عبارتند از: پنجاه چمدان بزرگ، پنجاه تلفن همراه، صد ساك دستى، سيزده هزار و 600 دلار، 1200 ريال سعودى و سيزده هزار تومان كه از اين ميزان تنها ده ساك كوچك و مقدارى پول ايرانى پيدا شد.

وظيفه سوم دفترى كه على اكبر شيخ بابايى در آن فعاليت مى كند نظارت بر كار ستاد امداد افراد گمشده است. او درباره فعاليت اين حوزه مى گويد:

بيشترين فعاليت ما امداد افرادى است كه اطراف حرم مطهر حضرت رسول صلى الله عليه و آله يا در اماكن مقدس ديگر گم مى شوند.

مسؤول ستاد امداد گمشدگان مى افزايد:

اگرچه با راه افتادن سرويس حمل و نقل درون شهرى تعداد افراد گمشده كاهش يافته اما با اين حال هنوز شيفتهاى امداد ما گزارشهاى نسبتاً زيادى به ستاد منتقل مى كنند.

سال قبل چيزى حدود نه تا ده هزار نفر در اطراف اماكن متبركه مدينه گم شدند كه با تلاش مأموران ما به هتلها و منازل محل استقرار خود راهنمايى شدند و امسال هم تعداد قابل توجهى مراجعه كننده داشتيم.

با توجه به آنكه بيشتر گمشده ها افرادى پنجاه تا هفتاد ساله هستند، از اين دسته زائران عزيز مى خواهيم تنها به جايى نروند، حتما اوراق شناسايى را همراه داشته باشند و به تذكرات مديران كاروانها و ساعتى كه براى سوار شدن به سرويسهاى بازگشت تعيين شده است، دقت كافى داشته باشند.

رئيس واحد امداد مدينه منوره در پايان اين اطلاعات را براى آگاهى و راحتى زائران در اختيار ما مى گذارد تا هموطنانمان بدانند در صورت بروز هر گونه اتفاقى چگونه با گروههاى امداد تماس برقرار كنند.

گروه امداد 1: مستقر در ضلع شمالى حرم مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله جلو آب نما (مجسمه) با چتر سفيد و نوشته «امداد حجاج ايران» و پيراهن آبى از ساعت هفت صبح تا ده شب.

گروه امداد 2: مستقر در بين حرم مطهر پيامبر صلى الله عليه و آله و بقيع با همان مشخصات و در

ص: 111

همان زمان (هفت صبح تا ده شب).

گروه امداد 3: مستقر در داخل سالن و مقابل درِ ورودى هتل قصر الدخيل (ستاد).

اين گروه دو نفرى به طور شبانه روزى مشغول پاسخگويى به مراجعين هستند.

تلفنهاى همراه 0501087119، 8360176 و 8390708 (داخلى 144 و 288) نيز در اختيار زائران است.

ص: 112

كرد كه انجام فريضه حج بر محوريت قرآن كريم، به حج امسال طراوت و بالندگى بيشترى خواهد بخشيد.

آقاى قرائتى همچنين به بيان رواياتى درباره پيروزيهاى مسلمانان در مقابله با كفار با وجود امكانات و نيروى انسانى اندك پرداخت و تأكيد كرد كه حج نمادى از اقتدار و توانمندى مسلمانان را به رخ جهانيان مى كشد و زائران خانه خدا ضمن تقويت بنيه هاى ايمانى در وجود خويش، به برترى دنياى اسلام در برابر تلاش دشمنان براى ايجاد رعب در بين آنان واقف مى شوند.

گفتنى است كه هرساله در مكه و مدينه در ساختمان بعثه مقام معظم رهبرى با دعوت از چند كاروان از زائران ايرانى، مراسم سخنرانى و وعظ و خطابه برپا مى شود كه در آن سخنرانان توانا براى مردم سخن مى گويند. حجة الاسلام قرائتى در مقطع مدينه قبل، و حجة الاسلام دكتر هاشميان براى مقطع مدينه بعد، از سخنرانان جلسات عمومى امسال بعثه بودند. روابط عمومى براى برگزارى اين گونه جلسات دستورالعملى تنظيم كرده است كه اين مراسم بر اساس آن انجام مى شود.

ص: 113

دوشنبه 22 ذى قعده

14/ 10/ 83

مصاحبه نماينده ولىّ فقيه با شبكه سحر

به دنبال تأكيد حضرت آية الله خامنه اى رهبر معظم انقلاب اسلامى در خصوص محور قرار دادن قرآن كريم در حج امسال، بعثه مقام معظم رهبرى حدود بيست برنامه متنوع را در اين زمينه تدارك ديده است.

نماينده ولى فقيه در گفتگويى كه در مدينه منوره با خبرنگار شبكه بين المللى سحر انجام داد، از برگزارى همايشهاى مختلف در مكه مكرمه و مدينه منوره، برگزارى مسابقات قرآن و جدولهاى قرآنى، اختصاص بخشهايى از نشريه زائر به رهنمودهاى قرآن، اختصاص بخشى از فعاليت روحانيون كاروانها به تفسير آيات قرآن كريم و تهيه بروشور «عطر تلاوت» به منظور انس بيشتر با قرآن و ختم آن، به عنوان برخى از اين برنامه ها نام برد. آقاى رى شهرى گفت:

در كاروانهاى حج امسال، از چهره هاى قرآنى تجليل و ويژه برنامه هايى براى تقويت روخوانى قرآن در بين زائران در داخل كاروانها برگزار مى شود.

وى در بخش ديگرى از سخنان خود، توسل به قرآن كريم را بهترين راه مبارزه با آفات

ص: 114

فرهنگى غرب دانست و افزود:

توصيه مسلمانان به انس هرچه بيشتر با ظاهر و باطن قرآن كريم، مناسبترين راه خنثى كردن تهاجم فرهنگى غرب است. زيرا هرچه اين انس بيشتر شود، قهراً اثر تهاجم فرهنگى غرب در زندگى فردى و اجتماعى مسلمانان كمتر مى شود و بدون ترديد، همه دردهاى فردى و اجتماعى و انواع بيماريهاى اخلاقى و روحى را مى توان با توسل به قرآن كريم و بهره بردن از نورانيت آن برطرف كرد.

خبرنگار شبكه سحر از وى در مورد شرطهاى استجابت دعا بر اساس رهنمودهاى پيامبر عظيم الشأن صلى الله عليه و آله و اهل بيت آن بزرگوار عليهم السلام سؤال كرد كه ايشان از غذاى حلال، پرداخت حقوق مستمندان، معرفت عميق به خداوند متعال و حضور قلب را از لوازم استجابت دعا نام برد.

ايشان همچنين در خصوص تعيين سهميه حجاج از سوى دولت عربستان گفت:

بر اساس مصوبه سازمان كنفرانس اسلامى، شمار حجاج به نسبت جمعيت هر كشور تقسيم شده است و نظر به اينكه عربستان، ظرفيت پذيرش شمار بيشترى از حجاج را ندارد، همه كشورها بايد از سهميه تعيين شده تمكين كنند تا مسؤولان دولت سعودى بتوانند از عهده اداره مسائل مربوط به حج برآيند و جمهورى اسلامى ايران نيز نمى خواهد ساير مسلمانان در مضيقه قرار بگيرند.

نماينده ولى فقيه در حج، تمسك به اسلام حقيقى و وحدت كلمه را دو عامل اساسى براى افزايش توانمندى ملتهاى مسلمان جهت مقابله با هجمه دشمنان اسلام برشمرد و گفت:

تبليغ گسترده و وحدت كلمه امت اسلام بايد از كنار خانه توحيد آغاز شود و اگر مسلمانان با امكاناتى كه در اختيار دارند بتوانند اختلافات خود را كنار بگذارند و در كنار هم قرار گيرند، به سادگى مى توانند بر كل جهان سيادت داشته باشند.

وى تفرقه ميان مسلمانان را دسيسه ديرينه دشمنان با هدف چپاول دارايى و امكانات دنياى اسلام دانست و از مسلمانان خواست با تمسك به اسلام و حفظ وحدت كلمه، توطئه دشمن را بى اثر كنند.

سرپرست زائران ايرانى خانه خدا در پاسخ به سؤالى در خصوص تهمتها و حركات

ص: 115

موذيانه دشمنان عليه ملت مسلمان ايران گفت:

جمهورى اسلامى ايران، پرچمدار اسلام ناب، متعادل و پيرو منطق است و اين پرچمِ به اهتزاز درآمده، نه تنها براى امت اسلام بلكه براى جهانيان جاذبه دارد و دشمنان اسلام دريافته اند كه اسلام معرفى شده از سوى ملت مسلمان ايران، مى تواند محور وحدت امت اسلام باشد. بنابراين هدف از تهمتها و حركتهاى موذيانه دشمن عليه جمهورى اسلامى، چيزى جز از كار انداختن اين قلب تپنده در جهان اسلام نيست.

مطرح شدن مسأله انرژى هسته اى ايران، بهانه اى براى اعمال فشار عليه جمهورى اسلامى ايران است. ملت ايران نه بمب اتم نياز دارد، نه در پى به دست آوردن آن است و به همين دليل، همه امكانات بازرسى براى آژانس بين المللى انرژى هسته اى فراهم شده است، اما تا هنگامى كه جمهورى اسلامى به معناى واقعى آن در ايران وجود دارد، تهمتهايى از اين دست نيز مطرح خواهد شد.

آقاى رى شهرى آگاه سازى نسل جوان و روشنگرى امت اسلام از سوى اهل فكر را عامل مهمى در خنثى شدن توطئه هاى دشمنان اسلام دانست و در بخش پايانى اين گفتگو به زائران ايرانى خانه خدا توصيه كرد كه فرصت كوتاه حضور در حرمين شريفين را غنيمت شمارند و از اين فرصت براى سازندگى خود و قوام امور مادى و معنوى امت اسلام و بشريت بهره كافى ببرند.

ص: 116

مقام معظم رهبرى از جمله حضرات آقايان، طباطبائى امام جمعه اصفهان، صدوقى امام جمعه يزد، مسعودى توليت آستان حضرت معصومه عليها السلام، قرائتى چهره آشناى روحانى، و تنى چند از مسؤولان بعثه، نيز حضور داشتند.

بعثه هاى ملاقات كننده به ترتيب عبارت بودند از:

الف) صبح دوشنبه

1. بعثه حضرت آية الله فاضل لنكرانى

2. بعثه حضرت آية الله موسوى اردبيلى

3. بعثه حضرت آية الله سيستانى

4. بعثه حضرت آية الله فياض

5. بعثه حضرت آية الله صافى گلپايگانى

6. بعثه حضرت آية الله مكارم شيرازى

ب) عصر دوشنبه

1. بعثه حضرت آية الله سيد عزالدين زنجانى

2. بعثه حضرت آية الله نورى همدانى

3. بعثه حضرت آية الله صانعى

4. بعثه حضرت آية الله سيد محمّد شاهرودى

ص: 117

سه شنبه 23 ذى قعده

15/ 10/ 1383

ادامه ديدار اعضاى بعثه هاى مراجع با نماينده ولىّ فقيه

جمعى از اعضاى بعثه هاى مراجع صبح امروز سه شنبه نيز با نماينده ولىّ فقيه ديدار كردند. بعثه هاى ديدار كننده در صبح امروز به ترتيب عبارت بودند از:

1. بعثه حضرت آية الله شبيرى زنجانى

2. بعثه حضرت آية الله حائرى

3. بعثه حضرت آية الله تبريزى

4. بعثه حضرت آية الله حكيم

5. بعثه حضرت آية الله بهجت

در اين جلسات، اعضاى بعثه هاى مراجع تقليد تقريباً همگى به تضييقات مأموران سعودى در امر بقيع- كه پيشتر اشاره كرديم- معترض و خواهانِ اقدام عاجلِ بعثه و سازمان حج در اين زمينه بودند، و حتى بعضى از آنان مى گفتند به علت ازدحام شديد و خوف ضرر جانى برخى روزها نتوانسته اند به بقيع مشرّف شوند. همچنين حجة الاسلام قاضى عسكر گفت: «برخى بانوان زائر ايرانى كه مرا مى بينند با حسرت مى گويند: ما از

ص: 118

مدينه مى رويم و چشممان بقيع را نديده است».

آقاى سيد احمد زرهانى رئيس سازمان حج و زيارت در پاسخ گفت:

در اين باره در ديدارى كه به اتفاق وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى با امير عبدالله داشتم، با وى مذاكره كردم. وى قول مساعد داد كه موضوع را پيگيرى و حل كند و همانجا به وزير فرهنگ واطلاع رسانى دستور داد پيگير موضوع باشد. همچنين وى با لحنى بسيار متواضعانه از ما خواست كه بهانه به دست افراطيونِ متعصب ندهيم، و مى گفت: شما چرا خاكهاى بقيع را برمى داريد با اينكه مخالف رعايت بهداشت است؟ و افزود: احتمال مى دهم اسرائيل كسانى را براى ضربه زدن به زائران ايرانى اجير كرده باشد. شما مواظب باشيد كه زائران را سالم به ايران برگردانيد. كسانى كه با ما درگيرند و مى خواهند بين ما و شما جدايى بيندازند، نه عقل دارند نه دين و نه انسانيت.

حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى نيز به آقاى زرهانى گفتند:

شما از امير مدينه وقت بگيريد و موضوع را با او در ميان بگذاريد و اگر تا فردا حل نشد، من نيز نامه اى به امير عبدالله خواهم نوشت. من با آقاى صادقى سفير ايران نيز تماس گرفتم تا قضيه را دنبال كند. آقاى صادقى گفت: به سبب نبود امير نايف با پسر وى امير احمد بن نايف قائم مقام وزير كشور صحبت كرده ام و قول داده اند مشكل را برطرف كنند.

صبح روز سه شنبه آقاى رى شهرى گفتند: آقاى امينيان رئيس ستاد مدينه امروز با رئيس شرطه مدينه گفتگو كرده و وى گفته است: «هنوز در اين زمينه دستورى به ما نرسيده است».

در جلسه صبح سه شنبه آقاى زرهانى فى المجلس با سفارت ايران در رياض تماس گرفت و گفت: «سفير در آستانه تشرّف به مدينه و دنبال كردن موضوع است».

علاوه بر موضوع بقيع، در اين جلسات چگونگى و حكم فقهى رمى جمرات با توجه به تغييرات به وجود آمده در امسال نيز مورد بحث قرار گرفت وچون امسال اولين تجربه رمى جمرات به شكل كنونى است و هيچ يك از حضّار نيز تاكنون آن را مشاهده نكرده اند و تنها گزارشهايى درباره آن دريافته اند، برخى ابهاماتِ موضوع، همچنان باقى ماند.

ص: 119

در اين جلسه، همچنين آقاى رى شهرى دستور داد كه در صورت امكان براى پرهيز از ازدحام زياد در مسجد شجره، هر روز زائران در دو مرحله براى احرام به مسجد شجره بروند.

مى افزايم كه ديدار بعثه ها، به طور جداگانه با سخنان و مباحث مشابه وقت زيادى مى گيرد. بهتر است همه بعثه ها با هم در دعوت عامّى يكجا شركت كنند كه هم ديدار با نماينده ولىّ فقيه خواهد بود و هم ديدار آنها با يكديگر.

ص: 120

شريف است كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «أنا دعوة أبي إبراهيم».

ص: 121

دانست و تأكيد كرد:

پيام حج براى ملتهاى مسلمان جهان به حفظ و تقويت هوشيارى و وحدت كلمه خلاصه مى شود. فلسفه حج قيام للناس است. خانه خدا مايه قوام و سامان بخشى همه امور مردم جهان است و اگر كنگره حج به معناى واقعى آن برگزار شود، نه تنها مشكلات جهان اسلام، بلكه مشكلات جهانيان را حل خواهد كرد.

وى همت علما و متفكرين دلسوز اسلام را يكى از ابزارهاى مهم وحدت كلمه امت اسلامى برشمرد و گفت:

متفكرين و علمايى كه از تحجر، تعصب و وابستگى به بيگانگان به دورند، با همفكرى يكديگر مى توانند دنياى اسلام را براى دفاع از منافع مشترك به وحدت و يكپارچگى فرا بخوانند و همايش تقريب مذاهب اسلامى در مكه مكرمه نيز براى دستيابى به همين هدف برگزار مى شود.

حج محور مهم نزديك شدن دو ملت و دولتهاى ايران و عربستان است. هرچه اين دو كشور به هم نزديك شوند، به نفع امت اسلام است و به همين علت دشمنان امت اسلام در صدد ضربه زدن به گسترش روابط دو كشور هستند و در مدت مسؤوليت اينجانب در بعثه مقام معظم رهبرى نيز اين روابط بهبود يافته است.

ص: 122

موقع عازم مكه شوند.

براى اين منظور، لازم است مديران كاروانها پيش از ساعت هشت صبح هر روز براى بررسى و تحويل گرفتن اتوبوسها، در مكتب حجاج حاضر باشند تا اتوبوسها را بموقع براى بارگيرى به هتلها ببرند. او همچنين از مديران كاروانها خواست حداكثر ساعت چهارده به همراه زائران، براى گرفتن گذرنامه ها عازم مكتب حجاج و سپس عازم مسجد شجره شوند.

طبق برنامه سنوات اخير، اتوبوسهاى ايرانى پس از رسيدن به مسجد شجره در ضلع جنوبى اين مسجد مستقر مى شوند كه حجاج (با توجه به شباهت زياد اضلاع مختلف اين مسجد) براى پيدا كردن اتوبوسها سردرگم نشوند. همچنين مديران كاروانها نبايد به آب موجود در اتوبوسها اكتفا كنند و علاوه بر برداشتن آب كافى، نان و قاشق و چنگال مورد نياز زائران را تهيه كنند. غذاى زائران ايرانى از دو كاميون مستقر در ضلع جنوبى مسجد شجره توزيع مى شود و زائران بايد پيش از ورود به مسجد، غذاى خود را در ظروف يكبار مصرف تحويل بگيرند.

امسال، اتوبوسها بر مبناى حداكثر هر چهل نفر، به كاروانها داده مى شود و بنابراين هيچ اتوبوسى بيش از چهل زائر حمل نمى كند و اعزام زائران به مكه مكرمه، چهارم يا پنجم ذى حجه پايان مى يابد.

*** هزاران تن از زنان زائر ايرانى با دلهايى افسرده و آكنده از حسرت زيارت ائمه بقيع، مدينه منوره را با چشمانى اشكبار به سوى مكه مكرمه ترك مى كنند.

زائران ايرانى پس از سپرى كردن اقامتى هشت روزه در مدينه منوره، راهى مسجد شجره مى شوند تا براى عزيمت به مكه مكرمه محرم شوند و در اين ميان سخت ترين لحظات براى زائران زمان وداع با شهر پيامبر و ائمه مظلوم بقيع است.

وقتى مدير كاروان به زائران اعلام مى كند كه خود را براى آخرين زيارت حرم نبوى آماده كنند، دلهاى زائران و بيش از همه زنان زائر فرو مى ريزد. براى آنها كه سالها در آرزوى سفر حج و زيارت ائمه بقيع انتظار كشيده اند، ديدار خداحافظى با حرم نبوى و

ص: 123

قبرستانى كه چهار امام مظلوم شيعه در آنجا آرميده اند، خيلى سخت و طاقت فرساست.

بانوانى كه عشق به رسول مكرم اسلام و دخت آن حضرت زهرا عليها السلام بانوى بزرگ اسلام و چهار فرزند گرامى و نورانى اش، آنها را به اين سرزمين كشانده است، اينك بايد با شهر آرزوها وداع كنند و چه سخت است جدا شدن از جايى كه دل را در گرو آن گذاشته اند! زائران حرم نبوى، لحظه لحظه هاى حضور در مدينه منوره را با خود به يادگار مى برند تا باقى عمر را مشعوف يادآورى آن باشند.

بانوان زائر هر روز را با اميد به يافتن راهى به سوى بارگاه ملائك پاسبان ائمه بقيع راهى آرامگاه آنان در جوار حرم نبوى مى شدند، اما هر بار با ممانعت و سخت گيرى شديد مأمورانى مواجه مى شدند كه راه را فقط براى دقايقى به روى مردان باز مى كردند و زنان با دلى شكسته و محزون از توفيق زيارت و با چشمانى به اشك نشسته به محل اسكان خويش باز مى گشتند.

صدها زائر زن در حالى كه سر به ديوارهاى بقيع گذاشته اند و با خود نجوا مى كنند و آنها را كه هميشه عمر دوست مى داشتند، شفيع قرار مى دهند تا واسطه تحقق دعاى خويش باشند. آنان بدون ديدار بقيع با چشمانى اشكبار به مكه مى روند تا با خداى كعبه از مظلوميت بقيع بگويند. زنان زائر در مدينه رسول قبر زهراى اطهر گمشده اهل بيت را نمى يابند، اما از مدينه عطر فاطمه را سوغات مى برند.

ص: 124

در اين جلسه، آقاى فهميده معاون نظارت و بازرسى گفت:

استفاده از فرودگاه مدينه خيلى به نفع زائر است؛ ولى چون سنتى است و فضاى سالن و پاركينگ آن كم است و عوامل گمركىِ آن تجربه فرودگاه جدّه را ندارند، سبب نارضايتى زائران شده است.

آقاى رى شهرى ضمن انتقاد از نحوه مداحى در دعاى كميل شب جمعه افزود:

اشعارى را برگزيده و در اختيار مداحان قرار داده ايم تا همانها را بخوانند و اشعار سبك خوانده نشود و اشعار مناجات و توبه بيش از مرثيه خوانده شود.

در اين جلسه مسؤول روابط عمومى بعثه گفت:

براى برنامه دعاى كميل يك ساعت وقت داريم و تنظيم برنامه ها در شصت دقيقه خيلى مشكل است و اضطراب و دلهره همه، از جمله مداح و قارى و دعا خوان را فرا مى گيرد.

در نهايت امور ذيل به تصويب رسيد:

1. با توجه به شروع پروازهاى مدينه بعد و حضور زائران در مكّه مكرّمه، لازم است كليه قسمتها، ترتيبى اتخاذ نمايند كه به سرعت بعثه مقام معظّم رهبرى در مكّه مكرّمه فعال و پاسخگوى مراجعين محترم باشد و بعثه مدينه نيز حداقل تا روز جمعه مورّخ 24/ 10/ 83 فعال و پذيراى مراجعين باشد.

2. معاونت آموزش و پژوهش در اسرع وقت موضوع نحوه فعاليتهاى فرهنگى در كاروانها را در كميته فرهنگى با حضور آقايان: سليمى، عرب، آخوندزاده، نصيرى، گروسى و نماينده نظارت و بازرسى بررسى و نتيجه را به دفتر بعثه منعكس كند تا پس از تأييد نماينده ولى فقيه به مرحله اجرا برسد.

3. نماينده ولى فقيه در امور حجّ و زيارت بر لزوم استفاده كاروان بعثه، ستاد و هيأت پزشكى از تغذيه متمركز تأكيد نمودند، ليكن با توجه به توضيحات رياست محترم سازمان و برخى از اعضاى جلسه مبنى بر محدوديتهاى بعثه، ستاد و هيأت پزشكى براى استفاده از طرح، قرار شد جناب آقاى زرهانى جلسه اى با حضور آقايان: فهميده، سلطانى شيرازى، آخوند زاده، مسعودى برگزار و نتيجه را جهت تصميم گيرى نهايى خدمت نماينده ولى

ص: 125

فقيه گزارش نمايند.

4. ضمن تأكيد بر اجراى دقيق مفاد دستورالعمل تهيه شده در خصوص برگزارى دعاى كميل، مقرر شد قبل از شروع و بعد از پايان دعا مقدارى مناجات خوانده شود و زمان قرائت قرآن در آغاز مراسم نيز اندكى افزايش يابد.

ص: 126

و پيام ها و پيگيرى نامه سال گذشته، هيأت ايرانى به ديدار ايشان رفتند.

حضرات آقايان مسعودى (توليت حرم حضرت معصومه عليها السلام)، بى آزار شيرازى، زمانى، حسينيان و آخوند رهبر ساعت 5/ 8 صبح طبق قرار قبلى به دفتر كار ايشان در طبقه اوّل ساختمان «المحكمة الشرعية العليا» مقابل مسجد النبى صلى الله عليه و آله رفتند. يك بسته عسل كوهى و چند جلد كتاب از جمله الدستور الأساسى للنظام الإسلامى في ايران، الحكومة من وجهة نظر المذاهب الإسلامية، الوحدة الإسلامية، العقيدة الإسلامية من منظر مكتب أهل البيت عليهم السلام تأليف آية الله سبحانى هم به او اهدا شد.

دكتر مُحَيْميد در آغاز از گسترش روابط دوستانه بين ايران و سعودى اظهار خوشحالى كرد و تلاش هاى آقاى خاتمى را ستود و از تلاشهاى آقاى رفسنجانى و نقش امير عبدالله در گسترش اين روابط و از مقام علمى بالا و اخلاق آقاى هاشمى شاهرودى در ديدار با قضات عربستان نيز تجليل كرد و گفت: «چند كتاب قضائى از ايران به ما دادند كه وقتى مطالعه كردم از پيشرفت دانش قضا در ايران شگفت زده شدم و از ايران متمدّن با آن همه سوابق همين انتظار مى رود». سپس به آقاى حسينيان كه قاضى است، گفت: «سلام مرا به آية الله شاهرودى برسان».

سپس از همّت دولت سعودى براى اجراى اسلام و پيشرفتهاى عمرانى مدينه و مكه سخن راند و افزود تا پنج سال آينده شاهد پيشرفت هاى فراوانى خواهيم بود.

سپس آقاى دكتر بى آزار شيرازى رئيس دانشگاه مذاهب اسلامى از تاريخچه فقه مذاهب سخن گفت و افزود: «در ايران دانشجويان حنفى و شافعى و شيعه نزد اساتيد سنى و شيعه با هم درس مى خوانند».

آقاى مُحَيْميد به بزرگ وانمود كردن مذاهب انتقاد كرد و گفت:

از مذهب شافعى و حنفى و غيره خيلى سخن نگوييد، بلكه فقط قرآن و سنت و منابع اصلى را مدّنظر قرار دهيد و همه بايد در صدد جستجوى حقيقت دين باشند نه دنبال تقويت مذهب خود حتى مذهب حنبلى.

در پايان حجة الاسلام زمانى گفت:

اولًا احساس مى كنم كه شما نامه سال گذشته ما را پيگيرى كرده ايد؛ زيرا آثار آن و بهبود روابط و برخورد مأموران سعودى را با ايرانيان مى بينيم. آنها امسال بيشتر

ص: 127

احترام مى كنند. امام جمعه مسجد النبى صلى الله عليه و آله هم در هفته گذشته خطبه خوبى خواند و به شيعه حمله نكرد و لذا ما از شما تشكر مى كنيم.

آقاى محيميد گفت: «من نامه را به دوستان مسؤول نشان دادم و آن را در دستور كار جلسات قرار داديم و دستورهاى لازم را صادر كرديم كه آثارش را مى بينيد».

حجة الاسلام زمانى گفت:

البته هنوز اندكى محدوديتها ديده مى شود كه اميد است با تأكيد و راهنمايى شما حلّ شود مثل سخنرانيهاى تند برخى سخنرانان داخل مسجد النبى صلى الله عليه و آله و محدوديت راه عبور و مرور بقيع كه ازدحام مردم موجب مشقت و أحياناً زخمى شدن مردم مى شود. خوب است طرحى جديد را پيگيرى كنيد.

دكتر مُحَيْميد پاسخ داد:

ورود مردم را از يك طرف قرار داديم و خروج را از طرف ديگر تا تزاحم نشود، اما باز هم فكر خواهيم كرد. اما آن تعداد اندك از سخنرانان كه گاهى تند صحبت مى كنند جزو برنامه ما نيست، بلكه ديدگاههاى شخصى آنهاست كه تذكّر خواهيم داد.

حجة الاسلام زمانى، سپس درباره خدمات نظام اسلامى و بعثه رهبرى به اهل سنت گزارشى داد.

حجة الاسلام حسينيان در آخر ضمن تشكر به ايشان اعلام كرد: «اخلاق و برخورد خوب و متين شما ديدگاه من را به شماها تغيير داد. توصيه كنيد كه دوستان و شاگردانتان هم مثل شما باشند».

گفتنى است: اين ملاقاتهاى كليدى بايد جزو اساسى ترين برنامه هاى بعثه مقام معظم رهبرى باشد تا در تغيير رفتار سعوديها نقش بنيادين ايفا كند.

ص: 128

رياض است. اما در سال اخير تلاشى از ناحيه وزارت آموزش عالى عربستان صورت گرفته تا چندين دانشكده موجود در مدينه كه شعب دانشگاههاى متعدد سطح كشور است ادغام شوند و به صورت يك دانشگاه مستقلّ بنام «جامعة طيْبَة» فعاليت كنند. دانشكده علوم تربيتى وابسته به دانشگاه ملك عبدالعزيز هم در آن ادغام خواهد شد. رئيس كلية الدعوة در اين روزها سرگرم تشكيل جلسات سازمانى براى تشكّل هسته مركزى اين دانشگاه است.

طبق اظهارات دكتر مُعَيْض تنها دانشگاهى كه در جهان اسلام داراى يك رشته مستقل آموزشى با عنوان «الاستشراق» است، همين دانشكده است كه بيش از بيست سال سابقه دارد. البته موضوع نقد استشراق در چهار سال اخير در ايران مثل دانشگاه تهران و حوزه علميه قم و مركز جهانى علوم اسلامى به عنوان يك مادّه درسى شروع شده، ولى متأسّفانه هنوز تبديل به يك رشته نشده و قرار است در مقطع دكترى مركز جهانى علوم اسلامى موضوع «قرآن و مستشرقان» به عنوان يك رشته مستقل تصويب شود.

دكتر مُعَيْض در آغاز ورود، آقاى دكتر بى آزار و حجة الاسلام زمانى را شناخت و از آنها با صميميت و رفاقت استقبال كرد. در اين ديدار مطالبى در مورد محورهاى ذيل رد و بدل شد:

1. ضرورت تعامل و همكارى علمى بين دانشگاههاى عربستان و دانشگاه مذاهب اسلامى در جهت برنامه هاى آموزشى، متون درسى، تجربيات علمى، سفرهاى علمى، كنفرانسها و سخنرانيهاى علمى.

2. اشتراك فراوان مذهب شيعه و اهل سنّت در كليّات و اصول، و لزوم مطالعه كتب يكديگر براى اطلاع از انديشه هاى واقعى طرف مقابل و بهره مندى از نقاط مثبت هر كدام.

3. ضرورت بررسيهاى علمى اسلامى شبهات مستشرقان درباره قرآن و اسلام و حديث و تاريخ اسلام و پاسخ دادن به آنها.

4. موفقيت طرح هفته فرهنگى ايران در رياض و خوشحالى دكتر مُعَيْض از گستره و تنوّع توليدات فرهنگى و هنرى ايران.

ص: 129

سپس هدايايى همراه با كتب: صحيفه سجاديّه، الدستور الأساسى، الأحاديث الطبية، العقيدة الإسلامية به وى هديه شد.

سپس دكتر محمد تركى رئيس «قسم الدعوة والاحتساب» اين دانشكده وارد و مشغول گفتگو شد و گفتگو با ايشان در دفتر «تركى» ادامه يافت.

دكتر تركى پسر عموى دكتر عبدالله تركى وزير شؤون دينى عربستان است و شايد به دليل همين وابستگى نفوذ زيادى از جهت ادارى و سياسى در اين دانشكده دارد؛ به صورتى كه دو سال پيش ميزبان دكتر جاسبى شد كه مهمان دانشگاه محمد بن سعود بود.

افزون بر اين بدون پروا در مذاكرات هيأت ايرانى و رئيس دانشكده انتقاد مى كند. او مقدارى فارسى بلد است و مطالعاتى منفى درباره شيعه دارد و به شدت از شيعه انتقاد مى كند و باقى ماندن شبهات ضد شيعى در ذهن او آثار مخرب فراوانى در مردم دارد؛ چنانكه حلّ شبهات او تأثير مثبت فراوانى خواهد داشت.

ص: 130

چهارشنبه 24 ذى قعده

16/ 10/ 1383

برگزارى جلسه كميته فرهنگى

با عنايت به بند دوم مصوّبه شوراى هماهنگى بعثه، امروز جلسه اى در دفتر جناب آقاى قاضى عسكر و با شركت آقايان: سليمى، نصيرى، حجتى، مقدادى، عرب، آخوندزاده، جوانفكر، امينى، مقدّسى، گروسى، مسعودى و افخمى برگزار شد.

در اين نشست شركت كنندگان در سه محور يكسان سازى تبليغات كاروانها، نحوه فعاليت كاروانها در زمينه قرآن محورى و راه اندازى سخنرانيهاى منطقه اى به بحث و تبادل نظر پرداختند و ديدگاههاى خود را مطرح كردند. مصوبات اين جلسه به شرح ذيل است:

1. روابط عمومى بعثه با همكارى معاونت اجرايى زمينه برگزارى يك جلسه شبى با قرآن در يك منطقه از مدينه منوره، سه جلسه براى مكه و دو جلسه نيز براى نوبت مدينه بعد را فراهم آورد. اين جلسات اضافه بر نشست هاى شبى با قرآن است كه بايد در داخل سالن بعثه (مدينه و مكه) برگزار شود.

2. براى سال آينده براى قرائت قرآن در داخل كاروانها آيين نامه تهيه شود و برنامه

ص: 131

شبى با قرآن در كاروانها نيز قانونمند شود.

3. اخبار فعاليتهاى قرآنى كاروانها به وسيله بازرسان و رابطين بعثه جمع آورى و از طريق آقاى مسعودى در اختيار زائر قرار گيرد تا زائران از اين خبرها آگاهى يابند.

4. آقاى گروسى با همكارى آقاى سليمى پوشش اخبار قرآنى كاروانها از طريق راديو قرآن را در دستور كار خود قرار دهند.

5. روحانيون محترم كاروانها حداقل يك و حداكثر سه جلسه درباره قرآن و اطلاعات پيرامون آن و كارهاى قرآنى سخنرانى كنند.

6. نظامنامه تبليغات داخلى كاروانها به ويژه براى مجتمعها در حج سال آينده نوشته شود.

7. براى سال آينده هر كاروان يك تابلو اعلانات داشته باشد.

8. از طريق بازرسان و روحانيون به كاروانها اعلام شود كه از نصب تراكتهاى اضافى خوددارى كنند و مطالب خلاف سياستهاى كلى را جمع آورى نمايند.

9. كاروانها نيازهاى فرهنگى خود را از طريق بازرسان به بعثه منتقل كنند.

10. شوراهاى فرهنگى كاروانها به مسؤوليت روحانى و مساعدت بقيه اعضايى كه در آيين نامه به آن اشاره شده، فعال شود (براى جلوگيرى از دخالت در وظايف بايد اعضاء شرح وظيفه مشخصى داشته باشند).

11. با استفاده از روحانيون بزرگوارى كه در بعثه و كاروانها حضور دارند، امكان برگزارى ده جلسه منطقه اى با همكارى روابط عمومى و اجرايى فراهم آيد. از جمعه شب انتخاب سخنرانها به وسيله فردى باشد كه آقاى عرب تعيين مى كنند.

12. آيين نامه برگزارى جلسات منطقه اى با استفاده از تجربيات سالهاى گذشته براى حج آينده تدوين شود.

13. وظايف فرهنگى مديران كاروانها براى حج آينده نوشته شود.

14. متولى كارهاى فرهنگى به صورت شفّاف و روشن تعيين شوند و هر فرد يا معاونت بداند كه حوزه تحت پوشش او چه كارهايى را بر عهده دارد.

ص: 132

امروز هيأت پزشكى حج به اتفاق آقاى دكتر ضيائى رئيس هيأت پزشكى با نماينده ولىّ فقيه ديدار كردند. در اين ديدار پس از معرفى حضار، آقاى دكتر ضيائى گفت:

امسال سيستم پذيرش بيمار مكانيزه شده و به وسيله كامپيوتر اداره مى شود. ما همه اطلاعات پزشكى زوّار را روى سى دى ريخته و از تهران آورده ايم. امسال سه نقطه را در مدينه و چهار نقطه را در مكّه براى تزريقات بانوان اختصاص داده ايم كه در جهت اجراى طرح انطباق است و از سال گذشته نماينده ولىّ فقيه دستور داده اند.

يكى از پزشكان حاضر در جلسه نيز گفت: «از سال آينده اطلاعات زائران را به كارتهاى هوشمند مى سپاريم و به گردن زوّار مى آويزيم تا اگر بيمار بى هوش هم شود بتوان با استفاده از كارت هوشمند او را درمان كرد».

آقاى ضيائى گفت: «تاكنون يكى از زائران ايرانى در مدينه درگذشته است و يك نفر هم دچار ايست قلبى شده كه اينك حالش رو به بهبودى است». در نهايت پس از بحث و بررسى موارد ذيل تأكيد نماينده ولىّ فقيه قرار گرفت:

1. مشكل اعزام برخى از زائران بيمار و مشكل دار (روانى، ادرار غير قابل كنترل و ...) بايد براى هميشه حل شود و از سال آينده از اعزام اينگونه بيماران خوددارى گردد.

براى تحقق اين امر ضرورى است، بررسيهاى لازم انجام، و شيوه اجرايى معيّن، و براى تصميم گيرى نهايى در جلسه شوراى عالى حجّ ارائه شود.

2. برنامه ريزيها به نحوى باشد كه پزشكان مورد نياز براى خدمت رسانى به حجاج بيت الله الحرام از بين لايق ترين و متخصص ترين افراد انتخاب و اعزام شوند.

3. در خصوص كشيك پزشكان در كاروانها بعضاً اختلافاتى وجود دارد كه لازم است موضوع در جلسه اى با حضور جناب آقاى فهميده بررسى و براى رفع مشكل اقدام شود.

4. با توجه به اينكه زائران ايرانى براى بهره مندى از خدمات پزشكى مبلغى پرداخت نموده اند، موضوع بهره مندى رايگان حدود 2000 نفر از زائران ايرانى كشورهاى حاشيه

ص: 133

خليج فارس از اين خدمات با هماهنگى رياست سازمان حج و زيارت بررسى و براى آن چاره انديشى شود.

ص: 134

الموسم من مشكلة هامة جديرة بالاهتمام تسبب امتعاضهم ويخشى أن تؤدي لاسمح الله الى خسائر و اصابات أن لم يتم معالجتها:

1. كان البقيع يفتح أمام الزوّار في الأعوام الماضية ساعتين صباحاً وعصراً حيث يتم الدخول من طرفٍ والخروج من طرف آخر بانتظام. وعند الضرورة وازدياد عدد الزوار، كان المجال يفسح أمامهم من جانب آخر حيث يوجد السلّم وذلك لمرورهم لئلّا يؤذيهم الازدحام. وبعد غلق أبواب البقيع، كان الدور للنساء ليقمن بزيارته من الخارج ومن خلف جدرانه. وهكذا كان الجميع يتركون المدينة المنورة بارتياحٍ وسرور.

وللاسف فإن أبواب البقيع في العالم الحالي لاتفتح إلّالمدّة محدودة ولا يسمح لدخول الزوّار الّا عبر طريق واحد. وبما أنّ الأبواب تغلق في وقت مبكر، لذلك يضطر الزوّار أن يتسارعوا بعد أداء الصلاة صوب البقيع وهذا يؤدي الى ازدحام الناس و تدافعهم. فإن استمر هذا الوضع، يخشى ان يصاب بعض الاشخاص او يؤدي ذلك إلى وفاة عدد منهم فيتكرر لا سمح الله ما حصل من حادث مؤسف في رمي الجمرات قبل سنوات.

2. إنّ النساء اللاتي يشكلن 50% من زوّار المدينة يحرمن من زيارة قبور الأئمّة والصالحين بل ومن رؤية البقيع و يبدين دائماً امتعاظهن. وقد واجهت خلال ايام إقامتي في مدينة الرسول صلى الله عليه و آله عدة مراجعات تمّ فيها التأكيد على ضرورة نقل هذه المشكلة للسلطات العليا والمسؤولين في المملكة العربية السعودية من أجل وضع حلّ لها.

كما ويمنع الزوّار من الوقوف والزيارة في المساحة المحصورة بين المسجد النبوي والبقيع ممّا يدفع الزوار الى الانتشار فى جميع اطرافه او المحاولة لارتقاء جدرانه هنا وهناك لرؤية القبور مما يخشى أيضاً أن يؤدي الى السقوط على الارض واصابة الاشخاص لاسمح اللّه.

انني على ثقة بأنّكم لاتوافقون على هذة التصرّفات السيئة لبعض المتطرفين وأنكم ابديتم كراراً قلقكم وامتعاضكم ممّا يجري من تشدّد واعمال قاسية. لكنّني اود أن اؤكد مرة اخرى على ضرورة معالجة هذه المشكلة للحيلولة دون وقوع كارثة

ص: 135

مؤلمة لاسمح الله.

وختاماً أسأل الله العلي القدير أن يوفّق الجميع لتوطيد اواصر المحبة والصداقة بين البلدين وان يمن عليكم بالنجاح لخدمة ضيوف الرحمن وحجّاج بيته وزوّار قبر نبيه.

إنّه سميع مجيب.

محمّد الريشهري، ممثّل الإمام الخامنئي فى الحج

ص: 136

عصر امروز جلسه گروههاى ارشاد (1) در سالن اجتماعات ساختمان بعثه در مدينه برگزار شد. در اين جلسه ابتدا آقاى شمسايى مداح اهل بيت عليهم السلام مداحى كرد. سپس فيلمى از تخلّفات رفتارى زائران ايرانى در سال گذشته نمايش داده شد كه اثر مطلوبى بر حاضران داشت. آن گاه حجة الاسلام والمسلمين آقاى قاضى عسكر به سخنرانى پرداخت و با تأكيد بر حفظ حرمت تشيع و پرهيز از كارهايى كه سبب وهن اين مذهب مترقّى مى شود افزود:

اين تخلّفات رفتارى لطمه به حيثيت تشيع و حضرت امام صادق عليه السلام است؛ چون زوّار ساير كشورها كه نمايندگان كشورهاى اسلامى در اين سرزمين مقدّس اند اين گونه رفتار را زير نظر دارند و ممكن است عده اى تا آخر عمر به تشيّع بدبين شوند. ما اگر مراعات نكنيم سبب ايجاد تضييق بر ساير زوّار مى شويم. چنان كه مى دانيد سالهاى قبل كاروانهاى ما مى توانستند كنار پنجره هاى بقيع روضه و زيارت بخوانند، ولى اخيراً ممنوع كرده اند كه شايد مراعات نكردن زوّار ما بى تأثير در اين منع نبوده است.

ص: 137

بخش به مدح نبى مكرم اسلام حضرت محمد مصطفى صلى الله عليه و آله و دخت گرامى اش حضرت صديقه كبرى عليها السلام پرداختند.

در بخش ديگرى از اين مراسم مهندس ديانت به زبان انگليسى واقعه زلزله اخير آسياى جنوب شرقى را به بازماندگان اين حادثه به خصوص مسلمانان اندونزيايى حاضر در جلسه تسليت گفت.

در بخش پايانى مراسم نيز استاد سيد مهدى فاطميان حافظ كل قرآن كريم ضمن شرح نحوه حفظ قرآن، به سؤالات حاضران در جلسه پاسخ گفت.

در اين مراسم، گروه تواشيح بشارت قطعات جالبى را در مدح و منقبت نبىّ خاتم و صديقه طاهره عليها السلام به فارسى به شكل بسيار جذّابى اجرا كرد.

ص: 138

حالى كه اين سرويس فعال است؛ اما به دليل محدوديت ظرفيت خطوط ما با قطع و وصلهايى همراه است.

اولويت اول براى ما ارتباط تلفنى مشتركان تلفن همراه است و در اولويت دوم به ارتباط پيام كوتاه يا SMS مى پردازيم. اگر ترافيك ارتباط سيگنالينگ ما بالا باشد، مجبوريم به اولويت اول توجه كنيم و به اين دليل شايد در اين زمان امكان ارائه خدمات SMS نباشد، ولى وقتى ترافيك پايين است، سيستم پيام كوتاه بدون مشكل كار مى كند.

اگر زائرى به تلفن همراه فردى در ايران پيام كوتاه بفرستد، 1880 ريال براى او محاسبه مى شود، ولى دريافت SMS براى او هزينه اى ندارد و هزينه اين سرويس به عهده فرد فرستنده است.

هزينه تلفن ثابت به تلفن همراه زائر ايرانى در عربستان دقيقه اى 1670 ريال براى دريافت كننده است كه البته براى گيرنده تماس هم به ازاى هر دقيقه مكالمه 447 ريال ثبت مى شود.

ص: 139

پنجشنبه 25 ذى قعده

17/ 10/ 1383

ملاقات مسؤولان بعثه حج عمان با نماينده ولىّ فقيه

دكتر كهلان رئيس بعثه عمان به همراه جمعى از مسؤولان بعثه حج عمان عصر امروز پنج شنبه، با آقاى رى شهرى نماينده ولى فقيه ديدار و گفتگو كردند. اين ديدار در بعثه مقام معظم رهبرى انجام شد و طى آن طرفين بر اهميت وحدت كلمه مسلمين و مقابله با توطئه هاى تفرقه افكنانه دشمنان اسلام تأكيد كردند.

آقاى رى شهرى در اين ديدار، حضور مسؤولان بعثه حج عمان را در بعثه مقام معظم رهبرى ارج نهاد و مناسبات دوستانه و برادرانه ميان بعثه هاى حج را زمينه اى براى تقويت روابط ميان مسلمانان دانست.

وى افزود: «ارتباط هرچه بيشتر و پيوندهاى هرچه نزديكتر، به نفع ملل مسلمان است و شخصيتهاى فكرى، علمى و دلسوز دنياى اسلام بايد در جهت برقرارى و تحكيم اين مناسبات بيشترين تلاش را به عمل آورند».

ايشان به تلاشهاى تفرقه افكنانه قدرتهاى استكبارى عليه ملتهاى مسلمان اشاره كرد و گفت:

وحدت كلمه، وفاق و برادرى، كليد حل بسيارى از مشكلاتى است كه امروز از سوى

ص: 140

دشمنان بر ملتهاى مسلمان تحميل مى شود و موسم حج زمانى است كه از كنار خانه خدا و با تبليغات گسترده مى توان امت اسلام را به هوشيارى در برابر توطئه ها و تحقق وحدت اسلامى فرا خواند.

دكتر كهلان بن نبهان الخروصى رئيس بعثه حج عمان نيز طى سخنانى از ايمان اسلامى به عنوان عامل محبت و دوستى ميان دو ملت ايران و عمان ياد كرد و گفت: «راه حل مشكلات ما وحدت است و متفكران و علماى جهان اسلام نيز بر اين اصل مهم تأكيد دارند».

برقرارى ارتباطات دوستانه ميان بعثه هاى حج كشورهاى اسلامى طى سالهاى اخير افزايش يافته است و در اين چهارچوب بعثه مقام معظم رهبرى بيشترين تلاش را براى رايزنى و هم انديشى با مسؤولان بعثه هاى حج ساير كشورها به عمل آورده است.

ص: 141

اين سوء تفاهمها و احياى معارف مشترك فراموش شده بين اهل تشيع و اهل تسنن است تا برادران و خواهران اهل سنت نيز به منتظران و زمينه سازان ظهور قائم آل محمد (عج) تبديل شوند.

در اين مراسم همچنين مولوى خيرالله يعقوبى از روحانيون اهل سنت خراسان با قرائت خلاصه مقاله اى، بخشى از عقايد مذاهب سنى را درباره منجى بيان كرد. مولوى يعقوبى گفت:

تنها اختلاف شيعه و سنى درباره مهدويت اين است كه اهل تشيع معتقدند حضرت مهدى عليه السلام فرزند امام يازدهم آنان است، قرنها پيش متولد شده و هم اكنون در قيد حيات است؛ ولى اهل تسنن معتقدند منجى آخرالزمان هر چند از نسل حضرت زهرا عليها السلام است، ولى ممكن است هنوز متولد نشده باشد.

سردار جميل بابايى از فرماندهان نيروى انتظامى، جانبار 40 درصد و با سابقه 110 ماه حضور در جبهه هاى دفاع مقدس ديگر سخنران اهل تسنن كنگره مهدويت از نگاه قرآن بود.

سردار بابايى در اين مراسم، با گلايه از در دسترس نبودن منابع فارسى مربوط به آخرالزمان، با توجه به عقايد اهل سنت گفت: «بيشتر اهل تسنن تنها با شنيدن چند روايت مشهور از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، به حضرت مهدى عليه السلام اعتقاد دارند، ولى درباره چند و چون آن اطلاعى ندارند».

سخنران بعدى مراسم، حجة الاسلام سيد مجتبى حسينى عضو مجلس خبرگان رهبرى و نماينده سابق مقام معظم رهبرى در امور اهل سنت سيستان و بلوچستان بود كه در سخنانى، با اشاره به روايات متواتر و مشترك بين شيعه و سنى، ظهور منجى را امرى قطعى دانست. حجة الاسلام حسينى با استناد به حديثى از معصومين عليهم السلام، اعتقاد نداشتن به مهدويت را هم عرض كفر معرفى كرد و گفت:

علت و فلسفه غيبت از منظر قرآن و اهل تشيع، وجود طاغوت، رسوا شدن آن و در پى آن، انتظار برقرارى حكومت عدل نزد مردم است؛ چنان كه وقتى فرعون طغيان كرد، حضرت موسى عليه السلام مبعوث شد و بر اساس قرآن نيز، ظهور وقتى اتفاق مى افتد كه عده اى مستضعف و مظلوم واقع شوند.

نماينده ولى فقيه در سوريه، با اشاره به اينكه در طول تاريخ، ملتها با عنوانهاى مختلفى تحت ظلم و ستم قرار داشته اند، تأكيد كرد:

امروزه نيز وقتى در جهان سخن از دموكراسى، حقوق بشر و مبارزه با تروريسم به

ص: 142

ميان مى آيد برخى از ملتها اميدوار مى شوند كه اين بار عدالت برقرار شود؛ ولى مشاهده مى كنند كه هرچه تعداد سازمانهاى بين المللى به اصطلاح مدافع دموكراسى و حقوق بشر بيشتر مى شود، ظلم هم اشكال جديد پيدا مى كند و گسترش مى يابد.

در بخش ديگرى از كنگره آخرالزمان و مهدويت از نگاه قرآن، مولوى عبدالرحمن عارفى از ائمه اهل سنت سيستان و بلوچستان با نقل روايت مشهور پيامبر خاتم گفت:

«حتى اگر يك روز از عمر جهان باقى مانده باشد، فرزندى از آن حضرت ظهور خواهد كرد و جهان را- كه از ظلم و جور پر شده- پر از عدل و داد خواهد كرد». مولوى عارفى در بخشى از سخنانش با اشاره به ظلم و جور گسترده عليه مسلمانان مناطق مختلف جهان افزود: «امروز، چيزى كه از نگاه برخى كشورها و سازمانها ارزش ندارد، خون، مال و ناموس مسلمانان است و اين در حالى است كه كشورهاى عامل جنايات گسترده عليه مسلمانان، حتى براى دفاع از جان حيوانات هم قانون دارند». مولوى عارفى با دعوت از مسلمانان مناطق مختلف جهان براى كنار گذاشتن اختلافها و ايجاد اتحاد هرچه بيشتر، خطاب به آنان گفت: «بياييد با ثبت نام در صفوف سربازان امام مهدى عليه السلام، به نداى هل من ناصر خواهران و برادران مظلوممان در فلسطين و عراق پاسخ دهيم».

آخرين سخنران همايش مهدويت از نگاه قرآن، مولوى عبدالحميد امام جمعه مسجد مكى زاهدان بود. او با مسلّم و مستند خواندن روايات نقل شده از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در زمينه ظهور حضرت مهدى عليه السلام گفت: «اين روايات آن قدر زياد است كه جاى هيچ گونه شك و شبهه اى را در اين زمينه باقى نمى گذارد». مولوى عبدالحميد همچنين با دعوت از حاضران به قدر دانستن حضور در سرزمين وحى افزود:

بشر به هر جا برسد، اگر به دامان رسول الله صلى الله عليه و آله نيفتد، به پرتگاه خواهد رفت. او گفت: براى رسيدن به سعادت، اكتفاى مسلمانان به نام اسلام، كافى نيست و بايد به شناخت معارف و عمل به آنها بپردازيم.

امام جمعه مسجد مكى زاهدان همچنين با قدردانى از مسؤولان جمهورى اسلامى ايران به ويژه در امور حج و زيارت تأكيد كرد: «جمهورى اسلامى ايران در خدمت رسانى به حجاج و فراهم كردن تسهيلات براى آنان، واقعاً از ديگر كشورها جلو است و

ص: 143

اميدواريم اين وضع همچنان بهتر شود «. مولوى عبدالحميد از دولت عربستان هم خواست بيش از پيش براى حجاج تسهيلات قائل شود.

در خلال كنگره مهدويت از نگاه قرآن، به شركت كنندگان، هدايايى به رسم يادبود داده شد و تواشيح و مديحه سرايى در مدح و منقبت حضرت ختمى مرتبت صلى الله عليه و آله از برنامه هاى ديگر كنگره بود. گزارش را با دو بيت از اشعار يكى از برادران اهل سنت كه در مراسم قرائت شد، به پايان مى بريم:

عالم آنگونه كه از ظلم و ستم پر گشته پر ز انوار عدالت، همه جا خواهد شد

اهرمن خيمه ز اطراف جهان بر چيند عيش دجال مبدل به عزا خواهد شد

ان شاءالله

ص: 144

مصلح جهانى را از زبان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله (محمد المهدى) نوشته اند.

الخليفه المهدى در افعال و كردار و اخلاق حسنه شباهت به نبى اكرم صلى الله عليه و آله دارد و در مكه مكرمه ظهور مى كند. همزمان با حضرت مهدى حضرت عيسى بن مريم (عليه الصلاة) از آسمان نازل مى شود، نماز جماعت مى خواند و به وى اقتدا مى كند. رسول خدا فرمود: «لولم يبق من الدنيا الّا يوم لطوّل الله ذلك اليوم حتّى يبعث رجلًا من أهل بيتى يواطئ اسمه اسمي يملأ الأرض قسطاً وعدلًا كما ملئت ظلماً وجوراً»؛ يعنى اگر از عمر دنيا جز يك روز باقى نماند، خداوند آن يك روز را آنقدر طولانى مى كند تا مردى از دودمان من كه نامش نام من است حاكم بر زمين شود و صفحه زمين را پر از عدل و داد كند؛ آنگونه كه از ظلم و جور پر شده باشد. همچنين در آيه 55 سوره نور خداوند مى فرمايد:

«وعدالله الذين آمنوا منكم وعملوا الصالحات ليستخلفنهم فى الارض»؛ خداوند به كسانى كه از شما ايمان آورده اند و اعمال صالح انجام داده اند وعده مى كند كه آنها را قطعاً خليفه روى زمين خواهد كرد همانگونه كه پيشينيان را خلافت روى زمين بخشيد. از علماى اهل سنت، شيخ سيوطى به حكومت مهدى (عج) اشاره مى نمايد كه شرق و غرب جهان در زير لواى حكومتش قرار مى گيرد و آيين حق در همه جا نفوذ مى كند و ناامنى و خوف و جنگ از صفحه زمين برچيده مى شود و عبادت خالى از شرك براى جهانيان تحقق مى يابد كه ان شاءالله خواهيم ديد.

مبحث حضرت مهدى (عج): قرطبى كه يكى از مفسران بزرگ اهل سنت است در تفسير خود (ج 7، ص 42- 92) از مقداد بن اسود چنين نقل مى كند كه از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه فرمود: «ما على ظهر الأرض بيت حجر ولا مدر إلّاأدخله الله كلمة الإسلام»؛ يعنى بر روى زمين خانه اى از سنگ يا گل باقى نمى ماند، مگر اينكه اسلام در آن وارد مى شود و ايمان و توحيد در سرتاسر زمين نفوذ مى كند.

توجه به اين نكته لازم است كه عبادت خالى از هرگونه شرك و نفى هرگونه قانون غير خدا و حاكميت اهواء، جز از طريق يك حكومت عدل امكان پذير نيست. به همين دليل انبياى بزرگ، همتشان تشكيل چنين حكومتى بوده، مخصوصاً پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله در

ص: 145

نخستين فرصت يعنى به هنگام هجرت اقدام به تشكيل حكومت كرد. از آنجا نيز مى توان نتيجه گرفت حكومت، تمام تلاشها و كوششهايش از جنگ و صلح گرفته تا برنامه هاى آموزشى و فرهنگى، اقتصادى و نظامى همه در مسير بندگى خدا و بندگى خالى از هرگونه شرك است.

شخصى به نام ابومحمد از دولت كنيا درباره ظهور مهدى منتظر عليه السلام از «رابطة العالم الإسلامى» سؤالى كرد و دبير كل رابطه يعنى «محمد صالح اقواز» در پاسخى كه براى او فرستاده اند ضمن تصريح به اينكه ابن تيميه، پدر فكرى مذهب وهابيان نيز احاديث مربوط به ظهور مهدى عليه السلام را پذيرفته، متن رساله اى را كه پنج نفر از علماى معروف و سرشناس فعلى حجاز در اين زمينه تهيه كرده اند، براى او ارسال داشته است. در اين رساله پس از ذكر نام حضرت مهدى (عج) و محل ظهور او يعنى مكة المكرمه چنين مى خوانيم:

«وهنگام ظهور، خداوند به وسيله حضرت مهدى (عج) جهان را پر از عدل و داد مى كند؛ جهانى كه از ظلم و ستم پر شده است. او آخرين خلفاى دوازده گانه است كه پيامبر صلى الله عليه و آله خبر از آنها در كتب صحاح داده است».

بعضى از دانشمندان اسلامى در اين زمينه كتابهاى مخصوصى تأليف كرده اند؛ از جمله:

ابونعيم در اخبار المهدى، ابن حجر هيثمى در القول المختصر فى علامات المهدى المنتظر، شوكانى در التوضيح فى تواتر ما جاء فى منتظر و الدجال والمسيح، ادريس عراقى مغربى در كتاب المهدى، و ابوالعباس ابن مومن المضابى در كتاب الوهم المكنون فى الرد على ابن خلدون و آخرين كسى كه در اين زمينه بحث مشروحى نگاشته، مدير دانشگاه اسلامى مدينه است كه در چندين شماره در مجله دانشگاه مزبور بحث كرده است. عده اى از بزرگان و دانشمندان و علماى كبار ما از قديم و جديد نيز در نوشته هاى خود تصريح كرده اند كه احاديث در زمينه مهدى در حد تواتر است و به هيچ وجه قابل انكار نيست. در مناقب شافعى و شيخ سيوطى در الحاوى فرموده اند: «اعتقاد به ظهور مهدى، بر هر مسلمانى واجب است و اين جزء عقايد اهل سنت و جماعتِ ملت ما محسوب مى شود و جز افراد بى خبر يا بدعت گذاران، كسى آن را انكار نمى كند».

ص: 146

مدير اداره مجمع فقهى اسلامى، محمد منتصر كنانى موضوع ظهور مهدى را كاملًا ذكر كرده است.

آثار سازنده انتظار ظهور مهدى عليه السلام: در بحث گذشته دانستيم كه اين عقيده در تعليمات اسلامى جنبه وارداتى ندارد بلكه از قطعى ترين مباحثى است كه از شخص پايه گذار اسلام گرفته شده و عموم فرق اسلامى در اين زمينه متفق اند و احاديث فراوانى در اين زمينه وجود دارد. در مورد پيامدهاى اين انتظار در وضع كنونى جوامع اسلامى نيز بايد گفت آيا ايمان به چنين ظهورى، انسان را نه در چنان افكار رؤيايى فرو مى برد كه از وضع موجود خود غافل گردد و تسليم شرايط شود؛ بلكه اين عقيده يك نوع دعوت به قيام سازندگى فرد و اجتماع است. مطمئناً ترويج فرهنگ انتظار، موجب تلاش مردم براى زمينه سازى ظهور مصلح است و ما بايد اين فرهنگ را در ميان تمامى مسلمانان ايجاد كنيم.

ماموستا ابوبكر كريمى، روحانى شافعى اهل سنت كاروان 12146

ص: 147

انسانها مى توانند حول آن به وحدت برسند.

علاوه بر محور تقوا، همه عبادات در اسلام و احكام مربوط به آنها، به گونه اى است كه مسلمانان را متحد و يكپارچه كند. همه مسلمانان به يك سمت و سو نماز مى خوانند. نماز جماعت و نماز در مسجد، بيش از نماز فرادا و در خانه ثواب دارد.

همچنين، همه در يك وقت، روزه را آغاز و در يك زمان آن را ختم مى كنند؛ و در حج، اين وحدت به اوج مى رسد: همه در زمانهاى مشخصى در جاهاى مشخصى جمع مى شوند. هر كسى با هر زبان و گويشى كه دارد، با يك زبان لبيك مى گويد. همه يك جور و يك رنگ لباس مى پوشند، يك جور اعمال را انجام مى دهند و همه كاملا يكرنگ مى شوند.

وحدت، آثار زيادى دارد و اسلام، پيروزى خود را در صدر اسلام، مديون وحدت است. همين جماعت يهودى جهان كه يك صدم جمعيت مسلمانان هم نيستند، در كار خود با هم متحدند و بنابراين به اهداف خود مى رسند؛ ولى مسلمانان كه يك ميليارد و چند صد ميليون نفر جمعيت دارند، متفرقند و بسيارى از مشكلات آنان در زمان حاضر، ناشى از اين تفرقه است.

مهمترين آفت جهان اسلام در زمان حاضر، تفرقه و علت اين موضوع، دور شدن كشورهاى اسلامى از روح اسلام و توجه به پوسته آن است. اگر اسلام بر نماز و روزه تأكيد مى كند، در كنار آن مى گويد «مسلمانان با هم برادرند» و از آنان مى خواهد به ريسمان الهى چنگ بزنند و پراكنده نشوند؛ بنابراين، بازگشت به اسلام اگر همه جانبه باشد و مصداق «نُؤمن ببعض و نَكْفُرُ ببعض» نشود بهترين راه ايجاد وحدت است.

انقلاب اسلامى ايران هم چون بر پايه اسلام شكل گرفت، توانست عامل برقرارى وحدت در بين فرقه ها، قوميتها و مذاهب مختلف در كشورمان شود.

رئيس شوراى افتاى اهل سنت در بعثه درباره وضع زائران اهل سنت ايرانى در مقايسه با زائران شيعه گفت:

امسال حدود سى كاروان اهل سنت در آيين حج شركت مى كنند كه وضع خدمات رسانى به آنها، بسيار خوب است و از اين نظر، هيچ گونه تفاوتى با كاروانهاى اهل تشيع ندارند. كاروانهاى اهل سنت، مانند كاروانهاى اهل تشيع، حق دارند كه با بودجه

ص: 148

دولت، روحانى مخصوص خود و پزشك داشته باشند و علاوه بر خدماتى كه به آنها داده مى شود، واحدى در بعثه مقام معظم رهبرى براى رسيدگى ويژه به مشكلاتشان داير است؛ هرچند كه اگر براى برطرف كردن مشكلات خود به واحدهاى ديگر بعثه هم مراجعه كنند، مشكلاتشان بدون هيچ تبعيضى برطرف مى شود.

حج، جاى جدال، نزاع، بدگويى و امثال آنها نيست و خداوند خواسته است مسلمانان كه به علت اختلاف فرهنگها و قوميتها طبيعتاً زمينه برخورد با يكديگر را دارند در حج، كاملًا به هم نزديك شوند و با يكديگر مانند برادر باشند؛ چنان كه در كشور خود ما (ايران) كاروانهايى وجود دارند كه شيعه و سنى در كنار هم به سرزمين وحى مشرف شده اند و با هم هيچ مشكلى ندارند.

ص: 149

عمرى در مدينه پناهگاه همه مسلمانان است نه تنها شيعيان، و از اين جهت فرقى بين اهل سنّت و شيعه نيست. براى تشبّه به امام حسن مجتبى عليه السلام پدرم در اينجا مضيف خانه (مهمانخانه) امام حسن عليه السلام بنا كرد. مدينه از يك جهت شهرى منحصر به فرد است و آن اينكه مدفن شش معصوم عليهم السلام است.

سپس يكى از روحانيون عرب زبان مهمان از شيخ عمرى و ترتيب دادن اين ضيافت تشكر كرد. آنگاه يكى از شيعيان مدينه قصيده غرّايى خواند كه از جمله ابياتش اينهاست:

مَنْ مثلكم لرسول الله ينتسب ليتَ الملوك لها من جدّكم نسب

خير النبيّين لم يُذكر على شفهٍ إلّا وصلّت عليه العجم والعرب

أكرِمْ بفاطمةٍ أنعِم بفاطمةٍ من أجل فاطمةٍ قد شرّف النسب

آنگاه سفره ناهار در ساختمان جديد حسينيه شيعيان در مدينه در كنار همان ساختمان قديمى در نخلستان شيخ عمرى گسترده شد. ساختمان جديد وسيع و در چند طبقه و به شكلى زيبا بنا شده كه ظاهراً به مناسبت همين ضيافت رسماً افتتاح شد.

به هر حال، اكنون شيخ عمرى با حدود نود سال عمر، هنوز با نشاط و خود امام جماعت حسينيه است و جالب اينكه نوافل نمازهاى يوميه را هم ايستاده مى خواند.

براى آگاهى از جزئيات زندگى وى و وضع شيعيان مدينه توجه شما را به گفتگويى كه چند سال پيش آقاى دكتر سيد محمد باقر حجتى با ايشان داشته اند جلب مى كنم. ايشان مى نويسند:

روز جمعه 24/ 1/ 1375 ه ش: 23 ذى القعده 1416 ه. ق. به منظور ديدار با شيخ محمد على عَمْرى امام جماعت و روحانى معروف شيعيان مدينه و نشست و گفتگو با ايشان، به منزلشان رفتيم.

وى كه اهل مدينه و يادگارى از تبار شيعيان صدر اسلام است، به خاطر انتساب به شاخه و دسته اى از قبيله اوس يا خزرج به «العَمْرى» نامبردار گشته و گويا اين شاخه به «عَمْرو ...» منسوب است كه خود آقاى عمرى اطلاعى روشن در اين باره ارائه نكرد.

وى سالخورده مردى است كه چهره و سيمايى مَدَنى دارد و بسان اكثر اهل مدينه و چون رنگين پوستان مى نمايد. او حدود 86 سال قمرى را پشت سر نهاده و بر حسب روايت يكى از آقايان موثق- كه اخيراً حشر و نشرى با ايشان داشته- در اين سن و

ص: 150

سال داراى فرزندى چهار ساله است.

براى نشست و گفتگو با ايشان، پيشتر حضرت حجة الاسلام والمسلمين جناب آقاى قريشى (حفظه الله تعالى) زمينه را فراهم آورد و به اتفاق ايشان و محقق ارجمند جناب آقاى رسول جعفريان حدود ساعت ده، به منزل ايشان درآمديم و با استقبال گرم و صميمانه وى روبرو شديم و با ميوه و چاى به اضافه دوغ بسيار مطبوعى از ما پذيرايى كردند. جناب آقاى قريشى- به علت كارهاى ضرورى كه به عهده داشتند- پس از معرفى ما به آقاى «العمرى» به محل كارشان بازگشتند.

ايشان در پى پرسشهايى كه پياپى مطرح مى ساختيم مطالبى را خاطر نشان ساختند و در پاسخ اين پرسش كه: «مجموع شيعيان مقيم در مدينه به چند هزار تن مى رسد؟» گفت: «جمعيت شيعيان حدود 25 هزار نفر است»، ولى از لحن بيانش استفاده مى شد كه تشكّلى ندارند و نمى توانند به عللى از تشكيلاتى كه آنان را هماهنگ سازد و ميانشان همبستگى و همسويى در اهدافشان به هم رساند، برخوردار باشند.

درباره حوزه علميه در مدينه پرسيديم، در جواب ما گفت: «حوزه علميه وجود ندارد و چنين حوزه اى در احساء و قطيف داير است كه طلابى را در حد درسهاى سطح تربيت مى كنند. البته حدود هيجده تن از طلاب علوم دينى كه از اهل مدينه اند در خارج كشور عربستان از قبيل سوريه و جمهورى اسلامى ايران (حوزه علميه قم) و احياناً احساء و قطيف سرگرم تحصيل علوم دينى هستند. بيشترين طلاب مدينه در سوريه تحصيل مى كنند».

از وى درباره كلمه «نخاوله» و اينكه اين كلمه ريشه در چه واژه اى و چه مفهومى دارد، سؤال شد.

پاسخ آقاى عَمْرى چندان مشخص نبود و گويا بر آن بودند كه اين اصطلاح، با واژه «نخل» داراى پيوندى است و «نخاوله» كشاورزانى هستند كه با «نخل» سر و كار داشته و به امر كشاورزى نخل مى پرداختند. از بيان ايشان چنين استفاده مى شد كه اين اصطلاح سابقه اى چند قرنى و بس طولانى دارد و ضمناً عارى از شائبه تحقير هم نيست.

مرحوم طالقانى (برادر جلال آل احمد) در زمان مرحوم آقا سيد ابوالحسن اصفهانى نماينده ايشان بودند و در مدينه زندگانى مى كردند، و در قبرستان بقيع مدفونند. از

ص: 151

ايشان پرسيديم كه آيا وى را شهيد كردند و آيا با ايشان ارتباطى داشتيد؟ پاسخ دادند:

با ايشان مربوط بوده ام و نزد من مى آمدند؛ ولى شهادت ايشان واقعيتى ندارد؛ بلكه با مرگ طبيعى از دنيا رفتند.

عمْرى همزمان با حيات و مرجعيت آيات عظام مرحوم حاج سيد ابوالحسن اصفهانى و ميرزاى نايينى و حاج آقا ضياء عراقى براى تحصيل به نجف اشرف رفت و بيست سال را در تحصيل علوم دينى در آنجا پشت سر نهاد.

ايشان سپس اين داستان را بازگو كرد كه:

«سال 1349 يا 1350 ق پدرم براى زيارت امام رضا عليه السلام از طريق دريا و كشتى از مسير بمبئى در هندوستان به مشهد رفت كه اين سفر مجموعاً يك سال به طول انجاميد، و در محرّم سال بعد، از راه دريا به عراق رفت و در آنجا تصميم گرفت مرا از مدينه براى تحصيل به نجف اشرف گسيل دارد؛ چرا كه دو نفر به نام شيخ مبارك و شيخ عطيه به پدرم پيشنهاد كرده بودند فرزندت را براى تحصيل علم به نجف بفرست. پدرم كه وكيل و نماينده مرحوم آية الله سيد محمد كاظم طباطبايى و نيز مرحوم سيد ابوالحسن اصفهانى بود، مرا با شيخ عطيه به نجف فرستاد. ماه صفر بود كه به نجف يا كربلا رفتم و در محرم سال بعد، كه در مدرسه مهديه نجف مقيم بودم، را در عالم رؤيا ديدم كه براى استماع روضه به بيت مرحوم سيد بحرالعلوم عازم گشته ام (معمولًا قبل از ظهر ايام عزا در بيوت آيات عظام و اساتيد برجسته، مجالس روضه و عزادارى حضرت ابى عبدالله الحسين عليه السلام داير بود و آقايان علما و طلاب و توده مردم در اين مجالس شركت مى كردند). وقتى مى خواستم وارد بيت مرحوم بحرالعلوم شوم، دم در ايشان شخصى را ديدم نشسته با اين اوصاف: عالى الصدر، بعيد المنكبين، عَلَيه عِمامة زيتونية؛ مردى سينه فراز و چهارشانه كه عمامه اى زيتونى رنگ بر سر داشت و عمامه اى با تحت الحنك آويخته.

فرمود: شيخ محمد على؟! پاسخ دادم: من شيخ محمد على هستم. فرمودند: تعال؛ جلو بيا. وقتى نزد او رفتم فرمود:

«أنا على بن أبى طالب، أتيت لزيارة زائر ولدي الحسين؛ الشيخ رجب؛ من على بن ابى طالب هستم و براى زيارت و ديدار زائر فرزندم حسين يعنى شيخ رجب به

ص: 152

نجف آمده ام».

شيخ رجب اهل تبّت بود و در مدرسه به سر مى برد و به بيت مرحوم حاج سيد ابوالحسن اصفهانى رفت و آمد داشت (و به اصطلاح از خواصّ آن مرحوم به شمار مى رفت).

امير المؤمنين على عليه السلام به من فرمود: به مدينه برمى گردى؟ عرض كردم: ممكن است به مدينه بروم. فرمود: اگر به مدينه رفتى فوراً به نجف باز گرد (شايد منظور آن حضرت چنان بود كه تحصيلاتم را ادامه دهم و با سرمايه اى علمى و معلوماتى درخورِ وظائفم، به مدينه روم) پرسيدم: چرا؟ فرمود: «لأنّه فيما بعد يصيح الويل»؛ زيرا بعدها عذاب بر مردم مدينه بانگ بر مى آورد».

بعد از اينكه از خواب بيدار شدم، وضو گرفتم و به زيارت بارگاه اميرالمؤمنين على عليه السلام رفتم.

اين رؤيا در سوم و يا چهارم محرم الحرام بود. بعد از آن سه نفر نزد من آمدند كه وقتى پدرم به نجف رفته بود، به اينان سفارش كرده بود كه هزينه زندگانى مرا در نجف تأمين كنند و من از آنها پول خرجى خود را دريافت مى كردم و پدرم نيز طلب آنها را به نجف مى فرستاد. پدرم از دنيا رفته بود و من زندگانى را به سختى مى گذراندم.

پس از گزارش درگذشت پدرم راهى بيت مرحوم حاج سيد ابوالحسن اصفهانى شدم. ايشان به سيد عبدالغفار و شخص ديگرى دستور داد براى مرحوم شيخ على عَمْرى يعنى پدرم مجلس ترحيمى داير كنند. در اين مجلس خود مرحوم حاج سيد ابوالحسن اصفهانى نيز در آن شركت كرد.

با اينكه چندان علاقه اى براى بازگشت نداشتم، به مدينه باز گشتم. در مدينه ديدم چيزى از ماتَرَك مرحوم پدرم- جز زمينى كه آنچنان ارزش نداشت- وجود ندارد.

الحمدللّه كه به مدينه بازگشتم و يك سال در آنجا ماندم، و پس از آن با مادرم رهسپار نجف اشرف شدم. بايد يادآورى كنم پدرم مُعَمّر بوده و در سن 85 يا 86 سالگى از دنيا رفت و خود من در سال 1330 ق به دنيا آمدم».

آقاى عَمْرى چنانكه اشاره شد، هم اكنون كه اين گزارش نوشته مى شود (يعنى 1416 ق 1375 ش) 86 سال قمرى را پشت سر نهاده و داراى فرزندى چهار ساله نيز هست.

ص: 153

از ايشان سؤال شد: يكى از فرزندان آقا نجفى اصفهانى- به نام حاج آقا كمال شريعتمدار- در سال 1339 يا 1340 ق يعنى همان زمانى كه شما ده يازده ساله بوديد، همراه شريف مكه و ديگران به مدينه آمد و پيشنهاد كرد قبور ائمه بقيع عليهم السلام بازسازى شود. به همين جهت براى توسعه فضاى كار، قبور شمارى از اهل سنت را ويران كرد. در اين زمان درگيرى و نزاع ميان شيعه و سنى- يعنى دو سال قبل از روى كار آمدن خاندان سعودى- پديد آمد و در نتيجه كارها به هم ريخت و همين امر موجب كينه اهل سنت با شيعه گشت. آيا شما اين جريان را شنيديد؟

او در پاسخ گفت: «من در اين زمان در سنين كودكى به سر مى بردم كه ما را به زيارت بارگاه نبوى و ائمه بقيع عليهم السلام مى بردند و قبرستان بقيع دو در داشت: يكى شرقى و ديگرى شمالى. و بارگاه حضرت فاطمه عليها السلام داراى ضريح زرد يعنى طلايى رنگ و يا طلايى بود؛ اما ضريح ائمه بقيع عليهم السلام و عباس عموى پيامبر صلى الله عليه و آله از ضريح حضرت فاطمه عليها السلام جدا بود و ميان اين دو، راهى وجود داشت. كه به راحتى به اين دو بارگاه جابه جا مى شديم. و نيز فاصله بارگاه ائمه بقيع عليهم السلام تا بيت الأحزان حدود ده تا پانزده متر بود و از پانزده متر به طور قطع تجاوز نمى كرد، و بيت الأحزان در داخل بقيع قرار داشت بر همه اين بارگاهها فرش گسترانده بودند و مى گفتند: حاج آقا كمال شريعتمدار آمد و لوله آب به قبرستان بقيع كشيد كه براى شستشوى حرم و آبيارى پاره اى از اشجار مورد استفاده قرار مى گرفت.

شخصى به نام حاج جعفر اصفهانى كفشبان (كفشدار) اين قبرستان بوده و قبر عثمان نيز در اين قسمت داراى گنبد و بارگاه داشته است.

در ماه شعبان يعنى تابستان 1343 ق به دستور خاندان سعود، ويران كردن اين قبور و بقعه و بارگاهها آغاز كردند و تا آخر رمضان همين سال اين ويرانى خاتمه يافت كه ضمن آن بارگاه حضرت حمزه سيد الشهدا را نيز در احد ويران ساختند.

از «مسجد ثنايا» سؤال شد؛ پاسخ دادند: تا آنجا كه به ياد دارم، مسجدى به اين نام وجود نداشت؛ بلكه «ثنايا» نامِ محله اى بوده است.

از سخنان آقاى عَمْرى دانستيم كه هجده تن از طلاب مدينه در خارج از عربستان سرگرم تحصيلات دينى هستند كه بيشتر آنها در سوريه به تحصيلات خود ادامه

ص: 154

مى دهند و شمار كمترى از آنها در قم مقيمند و براى رفت وبازگشت آنها از عربستان موانعى از سوى دولت وجود ندارد. در خود مدينه اساساً حوزه اى براى شيعيان داير نيست؛ اما در قطيف و احساء، حوزه هاى علمى شيعى داير است.

سؤال كردم: از دو تن از طايفه نسوانِ دمّام در سال گذشته (1415 ق) شنيدم كتابخانه اى را در دمام كه از آن شيعيان و حاوى كتبى به ارزش و بهاى شش ميليون ريال سعودى بوده است به آتش كشيدند؛ آيا واقعاً اين حادثه ناگوار در دمام روى داد؟ گفتند: آرى، اين خبر و گزارش واقعيت دارد. (ليكن آقاى عَمْرى توضيحى كافى در اين باره ارائه نكرد).

پرسيدم: شما قبلًا اشارتى داشتيد كه «بيت الأحزان» در داخل بقيع بوده؛ آيا «مشهد على عليه السلام» نيز در درون بقيع بوده است؟ به اين سؤال پاسخ مثبت داد و گفت: اين مشهد در داخل بقيع قرار داشت.

درباره «مسجد توبه» در قبا و نيز «مسجد فاطمه زهرا عليها السلام» و يا خانه آن حضرت پرسيدم. گفت: «مسجد توبه» مسجدى جدا و مستقل از «مسجد قبا» نبوده، و در پيشاپيش مسجد، قبا خانه اميرالمؤمنين على عليه السلام قرار داشت كه هم اكنون از ميان رفته و در شمال مسجد قبا قرار داشت، و در زمان خردسالى ما را به آنجا مى بردند و مى گفتند خانه اميرالمؤمنين على عليه السلام است.

درباره «مسجد شمس» در محله «قربان» پرسيدم. گفتند: اينجا مسجد نبوده است؛ بلكه قبرستانى براى دفن كودكان و خردسالان به شمار مى رفت كه پشت اين قبرستان را «مسجد شمس» مى ناميدند كه درست نيست، و مسجد شمس در واقع همان «مسجد فضيخ» مى باشد.

شيخ عَمْرى درباره «مشربه ام ابراهيم» گفت: پاسخ دادند: مشربه ام ابراهيم قناتى بيش نبوده و من در آن مسجدى نديدم. فقط محوطه اى محصور به چهار ديوار بوده و هست.

يكى از فرزندان «عمرى» به نام «كاظم» از طلاب و دانشجويان حوزه و دانشگاه است و به تحصيلات مزدوج خود در «احساء» ادامه مى دهد، و دروس سطح را در حوزه علميه احساء فرا مى گيرد.

از وى پرسيديم: شخصى به نام حاج ميرزا على [هسته اى اصفهانى، كه همراه

ص: 155

مرحوم سيد محمد طباطبايى (فرزند مرحوم آية الله سيد محمد كاظم طباطبايى يزدى) كه در سنين چهل و اندى سالگى از دنيا رفت، در سال 1331 ق به مدينه آمد.

آيا در همين سال سفرنامه اى راجع به حج نوشت؟ گفتند: اين سفر در زمان شريف مكه بوده و شيعيان و يا اشراف و سادات در آن زمان عزادارى مى كردند و دسته هاى عزا به راه مى انداختند و به طرف بقيع مى رفتند كه چشم اندازها و دورنماهايى از اين دسته ها به خاطرم مى آيد. البته خاطرنشان مى شود كه شريف مكه رسماً و علناً اظهار تشيع مى كرد. و شُرَفا يا اشراف و سادات مدينه هرچند هم اكنون تشكلى ندارند، ليكن انساب خود را حفظ مى كنند و براى آنها مضبوط است، و شخصى به نام سيد منصور ناظر و مراقب موقوفات آنهاست.

در مدينه براى شيعيان، مركزى به نام و عنوان «مسجد» وجود ندارد؛ چون اگر به نام و عنوان «مسجد» مركزى در اين ديار داير كنند دولت و حكومت رسماً روى آن دست مى گذارد و آن را زير نظر خود مى گيرد و اختيارات شيعيان از محيط و فضاى آن رخت برمى بندد. لذا مراكزى كه عملًا «مسجد» است، «مجلس» يا «حسينيه» ناميده مى شود.

در اثناى گفتگوى ما با آقاى عَمْرى دو تن از شيعيان محله «مهد» واقع در آبادى «سلاقيه»- كه با مدينه حدود 120 كيلومتر فاصله دارد- نزد ايشان آمدند، و يكى از آنها درباره حج سؤالى كرد و پاسخ لازم را دريافت كرد. پس از رفتن آنها آقاى عَمْرى درباره «مهد» توضيحاتى داد كه در اين محله كوهى از [معدن طلا وجود دارد كه سابقاً دولت بريتانيا از آن بهره بردارى مى كرد، و اكنون تحت تصرف و نظارت دولت سعودى قرار دارد. و اهالى سلاقيه كه محله مهد در آنجا واقع است، همگى از شيعيانند و چون اين نقطه گرفتار كمبود آب است، گروهى از شيعيان از آن مهاجرت كردند، وشمار سكنه آن فعلا اندك است.

در خاتمه يادآور مى شويم آقاى عمرى تنها فرزند پدرشان بوده و خواهر و برادرى ندارد.

روزها نماز ظهر و عصر را به صورت جمع، در زيرزمين ساختمان برافراشته اى- دقيقاً همانند شيعيان- در محله اى بسته نزديك به حرم نبوى صلى الله عليه و آله برگزار مى كند و نماز مغرب و عشا را در مسجد يا مجلسى واقع در نخلستانى در مسير خيابان «العوالى» به جماعت اقامه مى نمايد.

ص: 156

ما از اينكه آقاى عَمْرى اين اطلاعات را در اختيار ما قرار داد سپاسگزارى كرديم و عكسى را بدو تقديم داشتيم و عكسى هم در همين جايگاه اقامه نماز با ايشان گرفتيم. وجود ايشان براى شيعيان مدينه منوره بسى مغتنم و پناهگاهى براى دوستداران اهل بيت عليهم السلام است. (1)

ص: 157

برادرانى هوشيار، عاشق، صبور و متين و مؤدّب مى كوشند تا بهترين بهره بردارى از اين مراسم انجام گيرد.

سالهاى قبل نيز چنين بود. اين بود كه حجّاج ما مشتاقانه چشم به راه آن شب جمعه بودند و اگر برنامه سفر چنان بود كه فيض دعاى كميل مدينه را درك نمى كردند، كلّى غصه و اندوه داشتند.

بعضيها طبق زمان بندى پروازها، اين روزها يكراست به مكّه مى روند. دعاى كميل آنان در نوبت دوم حضور حجاج در مدينه برگزار مى شود. اصطلاحِ «مدينه قبل» و «مدينه بعد» جا افتاده است. هر كدام هم مزايايى دارد. نمى توان به طور كلّى يكى را ترجيح داد.

همين شور و حال برگزارى مراسم دعا، يك بار ديگر، پس از اعمال حج كه نيمى از زائران به مدينه مى آيند، تكرار مى شود. كار آنان، با رواياتى كه مى فرمايد: اعمال حج را كه انجام داديد، به زيارت ما بياييد و حج را با ديدار ما كامل كنيد، يا احاديثى كه تأكيد دارد بر «لقاى امام» و عرضه كردن نصرت و يارى بر ولىّ و حجّت خدا، سازگارتر است. اين نوعى ديگر از جنبه سياسى و ولايى حج است و حاجى بايد ولايت و همبستگى خويش را با رهبرى الهى، اعلام كند و نشان دهد.

دسته دسته ايرانيان از هر سو به جوار حرم پيامبر و كنار بقيع آمدند. باز هم بقيع پذيراى دلهاى مشتاق و اشكهاى گرم نجواگران دلسوخته شد. مدينه، راوى غمهاى بزرگ و اندوههاى ديرين است. هرگاه گوش درد آشنا بيابد، با زبان بى زبانى، قصه رنج و غربت سر مى دهد. اين شب جمعه نيز يكى از آن فرصتها بود.

مدينه، بار غم بر زمين نهاد، خسته از مظلوميّت ديرين. زائران ايرانى، دوش به زير اين غم سنگين دادند و گوش به اين روايت غم آجين دردها سپردند، مشتاق شنيدن اين رنجنامه بلند، در كنار قبر حضرت رسول صلى الله عليه و آله.

جذبه «دعاى كميل» همچون كهربايى هزاران زائر را از زن و مرد و پير و جوان و عالم و عامى، به سوى بقيع كشيد. خيابان بقيع و بخشى از اطراف آن، سرشار از دلهايى بود كه به عشق محمد و آل او، و به شوق گوش سپردن و زمزمه كردن با مناجات عاشقانه

ص: 158

اميرالمؤمنين على عليه السلام گرد آمده بودند. گويى فرشتگان بال گشوده وآن را زير پاى اين شيفتگان اهل بيت عليهم السلام گسترده بودند و عطر نيايش و نسيم خلوص و صداى شكستن دلها در فضا پيچيده بود.

يك سو، مرقد مطهّر و منوّر پيامبر بود، غرق در نور و روشنايى. و در سوى ديگر، بقيع خسته و خاموش!

و در اين ميان، حدّ فاصل حرم پيغمبر تا درب بسته بقيع را، زائران با حضور خويش پر كرده بودند.

يك سو پيامبر بود، يك سوى آل پيامبر، و پيروان اهل بيت نشسته در محوّطه ميان قبر پيامبر و قبور ائمه بقيع پيوند خود را با رسول و آل رسول ثابت مى كردند. اين فاصله نبايد خالى مى ماند. ميان آن خورشيد و اين ماههاى تابان، فاصله اى نبوده و نيست. چه چيزى فضاى ميان مسجد النبى و بقيع را پر كرده و در آن طنين افكن است؟ دعاى كميل على! على عليه السلام حلقه واسطه ميان «محمد» و «آل محمد» است. «عترت»، از نسل على و فاطمه است. اينجا هم صدا و دعاى على است كه «امّت» را در محيط و مساحت مرقد رسول و قبور بقيع، جذب كرده و گرد آورده است.

چه شب است يا رب امشب، كه شكسته قلب ياران چه شبى كه فيض و رحمت، رسد از خدا چو باران

چه شبى كه تا سحرگاه، ز فرشتگان «الله» بركات آسمانى، برسد به جان نثاران

شب انس و آشنايى است، شب عاشقان مهدى است شب گريه و مناجات، شب اشك رازداران

مدينه، گوش به «يارب يارب» زائران سپرده بود. نغمه سوزناك «يا غياث المستغيثين»، فضاى شهر را پوشانده بود و از گلدسته هاى نورانى حرم پيامبر، بالاتر مى رفت، تا به فرشتگان مى رسيد و همچون سايه اى از رحمت و لطف، بر فراز بقيع گسترده مى شد.

دلهاى عاشق بى تاب بود. بى قرارى اين دلها را ياد حسين و مهدى آرام مى كرد.

ص: 159

غمهاى زهراى مرضيّه، دلها را مى فشرد، بغضهاى مانده در گلو مى تركيد و اشكها از ديده ها به صورتها جارى مى شد.

دعا كم كم به پايان مى رسيد. در اطراف، غير ايرانيها نيز گوش جان به اين زمزمه ها سپرده بودند. شيعيان لبنانى و كويتى هم در گوشه و كنار ديده مى شدند. ايرانيها هرگز لذّت اين شب جمعه را از ياد نخواهند برد و خاطره اش را عزيز خواهند داشت، بخصوص كه اعلام كردند نوار دعاى كميل (كاست و ويدئو) در سمعى بصرى بعثه در اختيار علاقه مندان گذاشته مى شود. مهر و محبت دودمان پيامبر نيز چيزى نيست كه از ياد شيعه و زائران برود.

خداوندا به اين دلهاى پر درد به اشك گرم و سوزان زن و مرد

به اين شب ناله هاى عاشقانه كه در اين شهر، طوفانى به پا كرد (1)

گفتنى است كه اين هفته روابط عمومى بعثه پيش از مراسم، اشعارى را انتخاب كرد و در اختيار مداحان قرار داد تا از آنها در مراسم دعا استفاده كنند و از اشعار كم محتوا يا سبك پرهيز شود و صد البته تدبير خوبى بود. شايسته است در ايران نيز هيأتى از اهل فن و شاعران متخصّص اشعار مداحان را در مجالس مهم يا مجالسى كه از صدا و سيما پخش مى شود، از قبل بررسى كنند و در اختيار آنان قرار دهند تا تالى فاسدى نداشته باشد.

رأس ساعت ده آقاى مرتضايى فر با اعلام برنامه قارى قرآن را دعوت به قرائت قرآن كرد. قارى نيز چند آيه خواند، با آيه كريمه «قل يا عبادى الذين أسرفوا على أنفسهم لا تقنطوا من رحمة الله إنّ الله يغفر الذنوب جميعاً» (2)

قرائت خود را آغاز كرد. سپس آقاى رمضان پور به مدّاحى پرداخت. آنگاه آقاى غلامرضا زاده با لحن عربى دعاى كميل را خواند و پس از دعا نيز آقاى فراهانى مداحى كرد. و پس از چند جمله دعاى عربى و فارسى نماينده ولىّ فقيه رأس ساعت يازده مراسم پايان يافت.

اين مراسم مانند هفته گذشته با اندكى تأخير از سيماى جمهورى اسلامى ايران پخش شد.

بيفزايم كه عصر پنجشنبه، حسن بن حامد بكرى رئيس امور حج در مدينه نماينده اى

ص: 160

از بعثه مقام معظم رهبرى طلبيد. به دنبال اين دعوت آقاى محمد مهدى امينيان رئيس ستاد حج در مدينه و آقاى رضا سلطانى شيرازى به دفتر وى رفتند و بر توافقهاى قبلى در سالهاى گذشته و رعايت آنها در خصوص چگونگى برگزارى مراسم دعا تأكيد كردند متن مكتوبى كه طرفين امضا كرده اند چنين است:

المملكة العربية السعودية

وزارة الحج

فرع منطقة المدينة المنورة

مكتب المدير العام

محضر اجتماع

اليوم الخميس التاريخ 25/ 11/ 1425 ه

الساعة 00: 03 مساءاًالمكان مكتب مدير عام فرع وزارة الحج بالمدينة المنورة

إشارة إلى خطاب صاحب السمو الملكي أمير منطقة المدينة المنورة رقم 194769/ ش/ أد بتاريخ 25/ 11/ 1425 ه، المعطوف على برقية صاحب السمو الملكي وزير الداخلية بالنيابة رقم 1 ش/ 64363 بتاريخ 24/ 11/ 1425 ه، والمعطى لمعالي وزير الحج صورة منها، بشأن مارفع لسموه بالبرقيّة رقم 194641 بتاريخ 24/ 11/ 1425 ه، عن نيّة بعثة الحج الإيرانية إقامة دعاء كميل مساء هذا اليوم الخميس الموافق 25- 26/ 11/ 1425 ه، أمام بوّابة البقيع و بحضور مابين (30 إلى 35 ألف حاج إيراني).

تمّ دعوة بعثة الحج الإيرانية، وحضر منهم كلّاً من:

1. محمد مهدى أمينيان، رئيس البعثة الإيرانية.

2. رضا سلطاني شيرازي، مستشار وزارة الحج الإيرانية.

في الزمان والمكان المذكورين أعلاه، وإطلاعهم على ما جاء فى برقية سموه والتأكيد عليهم بمراعاة أن يكون عدد المتواجدين من الحجاج الإيرانيين أمام بوابة البقيع في حدود العدد المتفق عليه سابقا في المحاضر الرسمية وقدره (10000) عشرة آلاف حاج نظراً لضيق المكان وازدحام ساحات المسجد النبوي الشريف

ص: 161

بالزوّار من جميع الجنسيات.

وأفادا، بالتزامهم بالتعليمات والتنظيم المعمول به في الأعوام السابقة واختصار العدد قدر الإمكان حيث لا يزيد عدد الموجودين في المدينة المنورة حتى الآن عن (20000) عشرون ألف حاج ايراني.

وعليه جرى إعداد المحضر وتوقيعه.

مندوب البعثة الايرانية: محمد مهدى امينيان، رضا سلطانى شيرازى.

مدير عام فرع وزارة الحج بالمدينة المنورة: حسن بن حام بكري.

گفتنى است كه سه كاروان از شيعيان زوّار ايرانى كه موفق به شركت در مراسم دعاى كميل نشده بودند و خروج برنامه اى آنها از مدينه منوره قبل از دعاى كميل بعدى بود و نيز يكى از كاروانهاى اهل تسنّن كه مدت حضورشان كمتر از اقامه چهل وعده نماز بود، در جلسه ستاد مطرح و پس از بررسى مشخص شد كه امكان تمديد يك روز اقامتشان در مدينه منوره ميسّر است؛ لذا مقرر شد به كاروانهاى فوق اعلام شود كه يك روز اضافه تر در مدينه مى مانند.

مى افزايم كه به دليل اهميت فوق العاده مراسم دعاى كميل مدينه و نيز حسّاسيت براى برگزارى اين آيين روحانى، روابط عمومى بعثه آيين نامه اى تنظيم كرده كه به تأييد و امضاى نماينده ولىّ فقيه رسيده و به آن عمل مى شود.

ص: 162

جمعه 26 ذى قعده

18/ 10/ 1383

بازديد نماينده ولىّ فقيه از بعثه هاى مراجع تقليد

نماينده ولىّ فقيه و سرپرست حجاج ايرانى همراه با تنى چند از علماى بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه منوره در بعثه هاى مراجع عاليقدر تقليد حضور يافت و با نمايندگان آنان ديدار و گفتگو كرد.

در اين ديدارها كه صبح روزهاى پنجشنبه و جمعه انجام شد، نمايندگان بعثه هاى مراجع عظام از محدوديت هاى اعمال شده براى زيارت ائمه بقيع، اظهار ناخرسندى كردند و خواستار تداوم تلاش مسؤولان سازمان حج و زيارت و مقامات سفارت جمهورى اسلامى ايران در رياض براى حل اين مشكل شدند.

توسعه جمرات و برنامه سال جارى براى رمى جمرات در موسم حج و نظرات مراجع عظام در اين مورد يكى ديگر از محورهاى اين گفتگوها بود.

گفتنى است كه در سال جارى جمره هاى سه گانه تغيير كرده و حوضچه هاى دايره اى شكل قبلى هم اكنون به شكل بيضى درآمده و در وسط آن به جاى ستون به طول 45 متر يك ديوار به طول 25 متر كشيده شده است.

ص: 163

اين تغيير در هر سه جمره ايجاد شده است: در قسمت پائين، ديوار جمره تاسقف كشيده شده و حجاج از دو طرف آن امكان رمى دارند؛ يعنى از سمت راست و چپ در كنار اين ديوار قرار مى گيرند و هر نقطه آن را بخواهند، مى توانند رمى كنند. خوشبختانه معاونت آموزش و پژوهش بعثه پيش از موسم حج راجع به وظيفه حجاج بيت الله الحرام در چگونگى رمى از محضر مراجع عاليقدر تقليد استفتاء كرده و پاسخ آن را دريافت و در اختيار روحانيون محترم كاروانها قرار داده است.

آقاى رى شهرى در اين ديدارها كه به طور جداگانه صورت گرفت، اقدامات انجام شده براى رفع مشكلات زائران ايرانى در مدينه منوره را شرح داد و گفت: «مقامات عالى دولت سعودى وعده داده اند كه تضييقات ايجاد شده را برطرف كنند اما ظاهراً دستورات صادر شده در رده هاى پايين تر براى اجرا با موانعى مواجه شده است».

وى با اشاره به روابط خوب دو كشور گفت: «اميدواريم دولت عربستان بتواند بر مشكلات ايجاد شده از سوى افراد متعصب و متحجر فائق آيد».

نماينده ولى فقيه و هيات همراه در اين ملاقاتها با اعضا و نمايندگان بعثه هاى مراجع عاليقدر حضرات آيات فاضل لنكرانى، سيستانى، حكيم، شاهرودى، بهجت، وحيد، موسوى اردبيلى، صافى، شبيرى، تبريزى، مكارم، صانعى، فياض، حائرى، نورى و زنجانى گفتگو كردند.

مى افزايم كه اعضاى بعثه حضرت آية الله وحيد خراسانى به ديدار آقاى رى شهرى نيامده بودند، ولى ايشان به لحاظ حقّ استادىِ آية الله وحيد با اعضاى بعثه معظم له ديدار كردند.

ص: 164

اسلامى ايران در جده نيز حضور داشتند، آقاى رى شهرى همچنين از امكانات درمانى و تجهيزات پزشكى اين بيمارستان ديدن كرد و دكتر ضيايى رئيس هيأت پزشكى حج، از چگونگى ارائه خدمات درمانى به زائران ايرانى گزارش داد.

آقاى رى شهرى همچنين با كادر پزشكى اين بيمارستان گفتگو كرد و از نزديك با روند فعاليت پزشكان و چگونگى پوشش درمانى بيماران آشنا شد.

ايشان پس از اين بازديد به خبرنگاران گفت:

تمهيدات در نظر گرفته شده براى خدمت رسانى به زائران ايرانى، وضعيت مناسب آب و هوايى و انتقال مستقيم دهها هزار تن از زائران از مبادى مختلف در ايران به مدينه منوره سبب شده است تا زائران ما با مشكلات كمترى در مقايسه با سالهاى قبل مواجه شوند.

وى اقدامات هيأت پزشكى در ارائه خدمات درمانى به زائران را خوب ارزيابى نموده و ابراز اميدوارى كرد كه با تداوم تلاشهاى كادر پزشكى و امدادى حج، زائران ايرانى با مشكل خاصى در موسم حج مواجه نشوند.

ص: 165

همايش زائران ايرانى خارج از كشور امروز در بعثه برگزار شد. در آغاز اين برنامه دكتر عباسعلى شاملى با اشاره به معنى و مفهوم بالاى حج گفت: در جريان اين فريضه مهم الهى آدمى بايد به گونه اى ديگر به حيات و هستى نگاه كند و نوع نگاه او بايد تفاوت كند.

وى خود كنترلى و خودمحورى را از فلسفه هاى مهم حج دانست و تأكيد كرد: «حج مكان آزمايش كردن بندگى است و اگر مساوات و برادرى همراه باشد، توفيقات فراوانى نصيب انسان مى شود».

سخنران بعدى جلسه دكتر محمد فنايى اشكورى بود كه با اشاره به برخى وقايع و حوادث تاريخى صدر اسلام كه در مدينه اتفاق افتاده است، از زائران بيت الله الحرام خواست تا اين فرصتها را مغتنم بشمارند.

وى حج را داراى دو بعد ظاهرى و باطنى دانست و گفت: «بعد ظاهرى حج با انجام مناسك حاصل خواهد شد، اما زمانى مى توان به باطن حج دسترسى پيدا كرد كه ديو شهوات را كه در خانه دل منزل كرده، بيرون كنيم تا براى ورود خدا مهيا شود».

ص: 166

روز چهارشنبه گذشته گروهى مركب از: حضرات آقايان: مسعودى (توليت حرم حضرت معصومه عليها السلام)، بى آزار شيرازى، حسينيان، زمانى مسؤول واحد اهل سنت و آخوند رهبر با دكتر صالح المُحَيْميد رئيس محاكم شرعى مدينه منوره- كه رياست ائمه مسجد النبى صلى الله عليه و آله را به عهده دارد- ديدار كردند. يكى از موضوعات مهمى كه در اين ديدار مطرح شد تشكر از پيگيرى انتظارات ايران از ائمه جمعه مسجد النبى صلى الله عليه و آله بود كه طىّ نامه اى مشتمل بر دوازده خواسته سال گذشته به وسيله واحد اهل سنت به نامبرده تقديم شد و ايشان تصريح كرد كه:

من آن نامه را در دستور كار جلسات تصميم گيرى با ديگر مسؤولان قرار دادم و تصميماتى را اتخاذ و دستور اجراء آنها را صادر كردم كه آثار عملى آن را امسال در تكريم زائران ايرانى در فرودگاه و مسجد النبى صلى الله عليه و آله و تمام مدينه شاهد هستيد و نرمش گفتار خطيبان مسجد النبى صلى الله عليه و آله را نيز ملاحظه مى كنيد.

هيأت ايرانى در اين ديدار گفتند: «از خطبه جمعه هفته گذشته مسجد النبى صلى الله عليه و آله نيز متشكريم كه وارد اختلافات مذهبى نشد، اما هنوز به حدّ مطلوب نرسيده و انتظار داريم دستور انعطاف و همراهى بيشتر را به خطباء مسجد النبى صلى الله عليه و آله صادر كنيد». ايشان پذيرفت و صريحاً گفت: «اين موضوع را پيگيرى خواهم كرد».

گرچه اعتدال در جهت گيرى سياست كلى حكومت عربستان عامل اساسى و بستر كلى اين گونه تحولات هست كه نبايد از آن غافل بود، امّا بهره گيرى از اين فضا با ترتيب دادن اينگونه ملاقاتهاى كليدى نيز يكى از مهمترين عواملى است كه بعثه مقام معظم رهبرى مى تواند به آن همت گمارد.

ص: 167

با اشاره به وجود اشتراكات فرهنگى فراوان بين ايران و عربستان، گفت: «ما بايد براى كشورهاى مسلمان برنامه هاى خاصى تدارك ببينيم و به اين برنامه ها عمق بيشترى بدهيم».

استادان و متفكران عربستان سعودى خواستار فعال كردن حركت ترجمه از فارسى به عربى براى آشنايى با صحنه فرهنگى و ادبى ايران در گذشته و حال شدند.

در چارچوب برگزارى هفته فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در شهر رياض، يك سلسله سخنرانيهاى علمى در محل سالن نمايشگاه مركز فرهنگى ملك فهد اين شهر برگزار شد كه در اين جلسات سخنرانان بر همكاريهاى دو جانبه در زمينه هاى مختلف فرهنگى و ادبى تأكيد كردند.

محمد على آذر شب، در يكى از اين جلسات با عنوان «ريشه هاى مشترك ادبيات معاصر فارسى و عربى» به ايراد سخن پرداخت. وى با بررسى نقش ايرانيان در ادبيات عرب و تأثير متقابل ادبيات عربى و فارسى در گذشته و حال از محمد مهدى جواهرى شاعر بزرگ جهان عرب، به عنوان نمونه اى از شعراى معاصرى كه تحت تأثير ادبيات فارسى قرار گرفته اند نام برد.

همچنين حجة الاسلام رسول جعفريان مسؤول كتابخانه تخصّصى تاريخ اسلام و ايران در قم، با عنوان «جزيرة العرب در متون جغرافياى ايرانى» سخنرانى كرد.

ص: 168

رهبرى در مدينه منوره، با نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى ديدار و گفتگو كردند. حجة الاسلام راشد يزدى در اين مراسم كه با مداحى در وصف امام زمان (عج) همراه و از معنويت خاصى برخوردار بود، به شرح حديث نبوى در مورد خصلتهاى مؤمنان پرداخت.

وى پيامبر گرامى اسلام را منبع اخلاق نيكو خواند و گفت:

ما به عنوان پيروان پيامبر خدا بايد داراى صفات حسنه باشيم و اخلاق آن حضرت را به عنوان الگو در نظر بگيريم. ما آمده ايم كه خداوند در سفر حج گناهانمان را ببخشد و به اين دليل بايد در اخلاق و رفتارمان تحول ايجاد شود.

آقاى رى شهرى در پايان اين مراسم از نزديك در گفتگو با جانبازان زائر، ايثارگرى و شهامت جانبازان را ستود و از آنان به عنوان الگويى براى تمامى مسلمانان ياد كرد.

در كاروان جانبازان اعزامى به حج سال جارى 220 نفر شامل 32 جانباز قطع نخاع، پانزده جانباز شيميايى، پانزده جانباز اعصاب، نه نابينا، پانزده قطع دست و پا و جانبازانى با پنجاه درصد جانبازى حضور دارند و چهارده تن به عنوان خدمه در خدمت اين جانبازان هستند.

ص: 169

نابينا و بدون دست، جانبازى كه هپاتيت دارد و سرانجام جانبازى كه بايد دياليز شود، ديده مى شد. با همه اين احوال، اين يك مجموعه فوق العاده است.

زرهانى مى گويد: «تمام سعى ما اين است كه شما اينجا راحت باشيد، ولى در مكه اوضاع فرق مى كند و نياز به انرژى بيشترى هست؛ چون فاصله ها كمى زياد است».

بعد نوبت به حاج على احسانى رسيد؛ وقتى او شروع مى كند به خواندن، خادمهاى كاروان به حال آماده باش در مى آيند. يكى از آنها مى گويد: «بعضى از جانبازان گريه كه مى كنند حالشان بد مى شود. هرچه هم بگوييم در اين جلسه ها نباشيد، قبول نمى كنند ...:

مادرم بيمار است/ تا سحر بيدار است/ مى رود راه، ولى/ كمكش ديوار است ...

صداى گريه اوج مى گيرد.

چشمان همه رودخانه اشك است. به جز «الدخيل» مدير هتلهاى زنجيره اى الدخيل و قصر الدخيل كه قصد دارد در اين جلسه به جانبازان چند هديه بدهد. او نمى داند درد واقعى اين بچه ها كه هر كدامشان يك درد جسمى هم دارند چيست. اينجا جايى است كه مشكل جسمشان را فراموش كنند.

الدخيل با نگاهى آميخته با احترام جانبازها را مى بيند. اين همه عشق، احترام هم دارد.

روضه تمام مى شود. مى گويند: «اگر حاج محمود كريمى هم بود، اينجا منفجر مى شد».

حاج محمود در اين سفر، همراه يك جانباز شيميايى است و كنار حاج على احسانى، حال و هواى خاصى به بچه هاى زائر مى دهد. مراسم كه تمام مى شود آقاى زرهانى مشكلات جانبازان را از زبان تنى چند از آنها مى شنود و هنگام رفتن قول مى دهد تا حد امكان در رفع آنها بكوشد.

بعد از رفتن آقاى زرهانى، سيد محمد حسين هاشمى رئيس كاروان ويژه جانبازان فرصتى مى يابد. اين بهترين فرصت است تا داستان اين كاروان را از زبان او بشنويم:

حضور در كنار جانبازان عشق مى خواهد و اگر داشته باشى لذت مى برى. هر كدام از اين عزيزان مشكل خاص خود را دارد. آنها هم با بحث مجروحيت روبرو هستند و هم محروميت از يك سرى امكانات اجتماعى. آنها فوق العاده ويژه اند؛ پس كار كردن با آنها هم بايد ويژه باشد. جانباز آنقدر روح جوانمردى و مرام دارد كه هر

ص: 170

كارى بكنى، كم كرده اى. ما در كاروان ويژه سعى مى كنيم از تمام امكانات براى رفاه اين عزيزان استفاده كنيم.

وقتى مى گويم كاروان ويژه مبادا فكر كنيد آنها مجانى به اين سفر آمده اند؛ آنها مثل بقيه زوار پول داده اند، به همان اندازه، حتى پول گوسفندهاى قربانى را هم داده اند.

قبول كنيد قشرى كه ما افتخار سرويس دهى به آنها را داريم خيلى مظلوم است.

فردا به سمت مكه حركت مى كنى. سه مينى بوس بدون صندلى داريم، پنج اتوبوس معمولى و دو آمبولانس كه جانبازان تحت درمان را با آن مى بريم.

وقتى از هاشمى مى پرسيم: «چرا جانبازانى كه از سراسر كشور در اين كاروان حضور دارند اجبارا بايد به تهران بيايند؟» پاسخ قانع كننده اى مى دهد:

سهميه حج براى جانبازان محفوظ است و خودشان هستند كه كاروان ويژه را انتخاب مى كنند. آنها با اين سهميه مى توانند كاروان شهر خودشان را انتخاب كنند ولى به كاروان ويژه مى آيند و حركت با اين كاروان هم از تهران است.

به او مى گوييم بعضى از جانبازان دوست دارند در برگشت مستقيماً به شهرهاى خود بروند كه مى گويد:

آقاى زرهانى قول داده اين خواسته را پيگيرى كند، ولى خيلى سخت است؛ چون بايد گذرنامه جانبازان را پس بگيرند و به كاروان استانهاى مربوطه شان بسپارند تا جا براى آنها رزرو كنند. اين كار دوندگى زيادى دارد. نمى گويم ناممكن، ولى خيلى سخت است. البته اگر با ما به تهران برگردند نماينده بنياد مستضعفان و جانبازان در فرودگاه بليت شهرهايشان را در اختيارشان مى گذارد.

19 نفر از مدير و روحانى گرفته تا پزشك و ويلچرساز و خادمان ديگر، وظيفه سرويس دهى به جانبازان را بر عهده دارند كه تعداد زيادى از خادمها به اعمال حج نمى رسند و به عمره مفرده اكتفا مى كنند چون در روزهاى اعمال بايد مراقب جانبازان باشند.

از پله هاى فندق الدخيل كه پايين مى آمدم به چيزهايى كه ديده و شنيده بودم فكر مى كردم، به اتاقهاى پر از ويلچر و كسانى كه عليرغم مشكلات فراوان جسمى، عاشقانه به سوى بقيع و مسجد النبى پر مى كشند. ديشب بين مسجد النبى و بقيع، موقع دعاى كميل حال اين آدمهاى عاشق ديدنى بود.

ص: 171

سهميه زائران هيأت علمى دانشگاههاى كشور در حج امسال به دو برابر افزايش يافت.

مدير كاروان هيأت علمى دانشگاههاى كشور در گفتگو با زائر گفت:

امسال در اين كاروان 220 نفر حضور دارند، در حالى كه سال گذشته اعضاى اين كاروان 100 نفر بوده اند.

از بين اعضاى هيأت علمى دانشگاهها افرادى انتخاب و بين آنها قرعه كشى شد. و بر اساس قرعه اين مجموعه به حج مشرف شدند. 100 نفر از زائران كاروان از تهران و مابقى از ساير دانشگاههاى كشورند و رتبه دانشگاهى اين زائران از مربّى بالاتر است.

وى با بيان اينكه تعداد كمى از اين زائران سابقه تشرّف به حج دارند افزود: «برخى از اين افراد با همسران خود آمده اند؛ يعنى همسرانى كه داراى فيش اولويت دار بوده اند».

گفتنى است كه معمولًا روحانى، مدير و خدمه كاروانهاى ويژه، از ميان افراد پر تجربه و سابقه دار انتخاب مى شوند.

در كاروان هيأت علمى دانشگاهها تعدادى از شخصيتهاى علمى كشور حضور دارند از جمله دكتر نيلى استاد دانشگاه صنعتى شريف، دكتر يوسف حجّت معاون سازمان حفاظت محيط زيست، دكتر سعيد رضايى استاد دانشگاه الزهراء و دكتر سيد محمدرضا خليلى استاد دانشكده مكانيك دانشگاه صنعتى خواجه نصيرالدين طوسى.

ص: 172

روى در نقاب خاك كشيدند و بازماندگان را در تحمل اين رنج تنها گذاشتند. خبر رسيد كه كاروانى از بم براى شركت در مراسم حج چند روزى است كه ميهمان مدينه منوره است.

مشتاق بودم از نزديك اين عزيزان را ببينم. مى خواستم بدانم اين جمع چگونه غم مدام خود را با دلتنگيهاى غروب مدينه تقسيم مى كنند. به محل استقرار آنان در هتل ادله المدينه رفتم. طبقه هفتم، كاروان 26361.

زائران بمى در راهرو در حال رفت و آمد بودند. سر صحبت با آنها باز شد، سفره دل را گشودند. هر يك از غمى مى گفت و از درگذشت عزيزى. بسيارى از آنان جمع كثيرى از بستگان خود را از دست داده بودند. بعد از گذشت يك سال گويى هنوز غمها تازه است ...

مگر مى شود فراموش كرد ... حرفها با قطرات اشكى كه بر گونه زائران بمى مى نشست در آميخته بود. يكى از زائران گفت: سال گذشته به همراه عده اى براى عمره آمديم اما بعد از اين حادثه تعدادى از اين جمع از دنيا رفتند. وى كه داغ ديده حدود دويست نفر از افراد طايفه خود بود، به زلزله آسياى جنوب شرقى اشاره كرد و گفت: «زائرانى از كشورهاى زلزله زده حادثه اخير را مى بينم. آنها مصيبت بالاترى را تحمل كردند. آرزو مى كنم كه اين زائران هم با الطاف و عنايات حضرت حق و پيامبر بزرگ اسلام قدرت تحمل اين حادثه را پيدا كنند».

يدالله سهرابى يكى ديگر از زائران بمى هم به جمع ما آمد. او هم به شباهت زلزله بم و حادثه اخير اشاره كرد و گفت: «ما خود مصيبت زده ايم و بنابراين با مردم آن منطقه ابراز همدردى مى كنيم و مضايقه اى هم از كمك كردن به آنها نداريم». يدالله سهرابى ادامه داد:

آرزوى هر مسلمانى رفتن به حج است و امروز كه ما اين توفيق را يافته ايم، خداوند را شاكريم و آرزو مى كنيم كه اين همجوارى با مرقد رسول الله و تشرفمان به بيت الله الحرام باعث آرامش دلهاى مضطرب ما و همشهرى هايمان شود. اما علاوه بر غم از دست دادن عزيزان، خاطره هولناك زلزله نيز هنوز همراه اهالى بم است و در مواقعى موجبات اضطراب خاطر آنان را فراهم مى آورد.

حسين باقرى در اين باره مى گويد: «حتى اينجا هم كه هستم به مجرد شنيدن صدايى غير منتظره مى پندارم دوباره زلزله اتفاق افتاده است». با محمد برايى نژاد كه صحبت كردم

ص: 173

فضاى مصاحبه رنگ ديگرى پيدا كرد. برايم از حادثه بم و چگونگى از دست رفتن كوچكترين پسرش گفت. نامش سجاد بود و 12 سال داشت. از پنج پسر، اين آخرى در دل پدر جايى ديگر باز كرده بود و به همين سبب از دست رفتنش براى او خيلى سخت بود، به خصوص اينكه خود او را كفن كرده و به خاك سپرده بود. ياد و خاطره اين واقعه، دوباره چهره او را غرق در غم كرد. در اين حال برايى نژاد حرف را به بقيع كشاند. اول از غربت ائمه گفت و بعد شرح داد كه موقع زيارت معصومين عليهم السلام و خصوصاً امام سجاد عليه السلام براى تمامى از دست رفتگان در بم و پسر كوچكش مغفرت و براى خود و همشهريانش، صبر و تحمل طلب كرده است.

حجة الاسلام عسكرى، روحانى كاروان بم نيز طى صحبتى به نحوه شكل گيرى اين كاروان اشاره كرد و گفت:

در سال گذشته قبل از عزيمت زائران به سفر حج، زلزله بم به وقوع پيوست و برخى از كسانى كه بنا بود اعزام شوند در اين حادثه جان باختند. در سال جديد با تدابير بعثه بنا شد كاروان جديدى شكل گيرد و برخى از بازماندگان افراد متوفى كه فيشهاى سال گذشته عزيز از دست رفته خود را در اختيار داشتند با اين كاروان همراه شوند.

اين كاروان تنها 20 روز قبل از اعزام شكل گرفت و تصميم گرفته شد با اولين پرواز از كرمان به مدينه منوره اعزام شود و خوشبختانه با عنايات پروردگار، از نظم و انضباط خوبى برخوردار بوده است.

عسكرى با اشاره به اينكه برخى از زائران بمى 50 الى 60 نفر از افراد خانواده خود را از دست داده اند، گفت:

در روزهاى اول برخى از خانمها كه داغدار عزيزان خود بودند بسيار دلتنگى مى كردند اما گويا در كنار بقيع و با زيارت حرم نبوى و قبور ائمه اطهار تسكين پيدا كرده اند.

براى اينكه زائران روحيه مناسبترى براى زيارت پيدا كنند، برخى كارهاى گروهى در كاروان از جمله ختم قرآن، ذكر صلوات و همچنين برگزارى مسابقات مورد تأكيد قرار گرفت كه الحمدلله مؤثر بود.

ص: 174

وى از يكى از زائران اين كاروان به نام خانم مظفرى نيا به عنوان زائر نمونه ياد كرد و گفت:

ايشان با اينكه همه افراد خانواده اش را از دست داده است اما با روحيه اى بالا در جلسات و كارهاى گروهى كاروان شركت مى كند و اين خود در بالا بردن روحيه ديگر اعضاى كاروان مؤثر است.

محمد جهانشاهى يكى از خدمه اين كاروان مى گفت در سالهاى 74 و 75 نيز به سفر خانه خدا مشرف شده است. زلزله بم جمع زيادى از خويشان او را نيز در كام مرگ فرو برد. خودش مى گويد:

بسيارى از اقوام خود را در شهر بروات از دست دادم و به همين سبب خيلى دلتنگ و ناراحت بودم تا اين كه امسال از من دعوت شد بيايم و در خدمت حجاج بيت الله الحرام قرار گيرم. الان كه در اينجا هستم فكر مى كنم با توسل به حضرت رسول و ائمه معصومين عليهم السلام، مى توانم وضع روحى بهترى پيدا كنم.

اما به يقين، تنها اقوام و خويشان از دست رفتگان در زلزله بم نيستند كه به ياد آنهايند.

همه زائران ايرانى همان گونه كه در وطن، اين عزيزان را فراموش نكردند، در اينجا نيز به ياد آنها هستند.

ص: 175

حجة الاسلام عرب در پخش ديگرى از سخنان خود با بيان اينكه هنوز كاروانهايى هستند كه معينه ندارند افزود:

در گذشته كه طرح خواهران معينه اجرا نشده بود، روحانيون و معينهاى محترم در بيان مسائل بانوان و توجيه آنها براى اعمال حج با مشكل رو به رو بودند؛ ولى پس از اجراى اين طرح، خواهران معينه به يارى روحانيون آمده و اين بخش از مسؤوليتها را انجام مى دهند.

در اين طرح، مسؤوليت به عهده روحانى كاروان است و معينها و معينه ها تحت نظارت و مديريت وى كار مى كنند. معاونت امور روحانيون هم اكنون در حال شناسايى نقاط ضعف و قوت طرح و توسعه آن است.

ص: 176

شنبه 27 ذى قعده

19/ 10/ 1383

سخنان نماينده ولىّ فقيه در همايش حقوق بشر از نگاه قرآن

نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى طى سخنانى كه در همايش حقوق بشر از نگاه قرآن ايراد كرد، «ساماندهى امور مردم» را فلسفه اصلى حج براساس آموزه هاى قرآنى دانست و گفت: «بركات حج فراتر از جامعه اسلامى است و با برپايى حج براساس رهنمودهاى اسلام ناب حقوق جامعه بشرى تضمين مى شود».

اين همايش روز شنبه در بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه منوره و با حضور جمعى از زنان دانشمند جهان اسلام برگزار شد.

آقاى رى شهرى به وضعيت تأسف بار مسلمانان در سراسر جهان اشاره كرد و گفت:

چرا با وجود برگزارى حج، اشغالگران همچنان در كشورهاى فلسطين، عراق و افغانستان به جنايات خود ادامه مى دهند؟ چرا در برخى از كشورها زنان از اولين حقوق خود كه حفظ حجاب و عفت است محرومند؟ چرا دشمنان اسلام براى انجام كارهاى خلاف آزادند اما مسلمانان اجازه انجام دادن وظايف اوليه خود را ندارند؟

بدون ترديد علت اصلى اين مشكلات را بايد در فاصله ميان حج امروز مسلمانان با حج مورد نظر اسلام دانست. طواف و حجى كامل و مورد تأكيد اسلام است كه بتواند

ص: 177

مشكلات جامعه اسلامى را حل كند.

فلسفه حج اين است كه مردم با طواف خانه خدا و ا رتباط با اهل بيت عليهم السلام به يارى دين خدا برخيزند و براى فداكارى در راه اسلام آماده باشند.

باطن حج جز يارى رساندن به اسلام و حكومت اسلامى، خدمت به آرمانها و ارزشهاى دينى نيست، از جمله ارزشها دفاع از حجاب و حريم زنان مسلمان، حراست از مرزهاى اسلام و حمايت از ملتى مظلوم مانند مردم فلسطين است.

از ديدگاه قرآن كريم، مودت اهل بيت امرى واجب است و حاجى در سفر حج براى دفاع از اسلام اعلام آمادگى مى كند و زمانى كه مسلمانان به وظايف خود عمل كردند زمينه براى حكومت اهل بيت و ظهور قائم آل محمد صلى الله عليه و آله فراهم مى شود.

بر اساس روايات، مهدى موعود (عج) قيام نمى كند مگر اينكه تمامى مدعيان حقوق بشر و عدالت رسوا شوند همانگونه كه امروز ادعاى حقوق بشر آمريكا از ديد افكار عمومى سراسر دنيا فريبى بيش نيست و رسوايى حاكمان كاخ سفيد بر همگان عيان شده است.

با وجود تبليغات روز افزون غرب عليه پيروان اهل بيت بر اساس آموزه هاى دينى، خاندان رسالت و امامت تنها مدافعان و تامين كنندگان واقعى حقوق انسانها به شمار مى آيند.

جمهورى اسلامى زمينه ساز حكومت عدل مهدى موعود (عج) است و به فضل الهى و با رهبرى امام امت و خلف صالح آن حضرت، ايران اسلامى زمينه ساز حكومت عدل جهانى است و براى فرا رسيدن روزى كه حقوق تمامى انسانها تامين شود زمينه سازى مى كند.

آقاى رى شهرى به شركت كنندگان در همايش زنان و حقوق بشر از ديدگاه قرآن توصيه كرد معرفت و آگاهى خود به وظايف سنگين امت اسلامى را افزايش دهند و ايام حج را فرصتى گرانبها براى خودسازى و سازندگى امت اسلامى بدانند.

ص: 178

سخت گيريهاى مأموران بقيع آقاى دكتر صديق صفى زاده كه سنى و داراى حرّيت انديشه و شجاعت است و در بقيع مورد تعرّض مأمورين قرار گرفته بود امروز شنبه با مسؤولان مؤسسه امر به معروف و نهى از منكر مدينه ديدار و گفتگو كرد. پس از ورود دكتر صفى زاده به ساختمان مركزى هيأت امر به معروف و نهى از منكر مدينه و معرفى جايگاه علمى بالاى خويش، به وى مى گويند «رئيس هيأت حضور ندارد اما معاون وزير ارشاد و تبليغ سعودى در اين ساختمان مستقر است و مى توانيد با ايشان ديدار كنيد».

دكتر شيخ القُبلى، معاون وزير ايشان را پذيرفت و پس از معارفه اوليه، دكتر صفى زاده گزارشى از برخورد نامطلوب و تند و تنفر آور مأموران بقيع به وى ارائه كرد و نحوه برخورد زننده آنها با خودش را نقل و سپس يادآورى كرد كه انتظار همه ما اهل سنت و نيز شيعيان و ايرانيان و غير ايرانيان دستور اصلاح برخورد مأمورين است.

وى از گزارش مشروح او متأثر شد و قول داد كه همان روز براى رفع مشكل اقدام كند.

ص: 179

كند. ايشان پس از احوالپرسى و تعارفات گفت:

در مقدمه اين كتاب دو اشكال مشاهده كردم كه خوب است توضيح دهيد. اول آنكه نوشته اند: «افتخار فقه شيعه آن است كه 50000 حديث فقهى دارد، اما فقه اهل سنت فقط 500 حديث فقهى دارد». سند شما براى اين آمار چيست؟ آيا مى دانيد فقهاى اهل سنت هزاران حديث فقهى را در كتب روائى و فقهى خويش مورد استفاده براى استنباط احكام قرار داده اند؟

يكى از حاضران پاسخ داد: «ما كتب شما را تتبع كرديم و اصلًا به 500 حديث نمى رسد و به اين يقين داريم». آقاى عوّام پرسيد:

آيا كتاب بلوغ المرام را ديده ايد و مى دانيد چند هزار حديث فقهى را جمع آورى كرده است؟ آيا نيل الاوطار شوكانى را ديده ايد كه مشتمل بر چندين هزار حديث فقهى است؟

- مقصود ما فقط احاديث صحيحه اى بوده كه فقط فقهى محض باشد، بسيارى از اين احاديث كه شما مى شمريد ممكن است عقيدتى، تاريخى يا اخلاقى باشد و بسيارى ديگر هم غير صحيح. آيا همه اين چند هزار حديث را شما صحيح مى دانيد؟

در اينجا آقاى عوّام به پسرش دستور داد جلد اول يكى از كتب حديثى فقهى را آوردند تا علماى ايرانى حاضر در اين ديدار به عنوان نمونه ملاحظه كنند. يكى از حاضران به يكى دو حديث از آن كتاب كه حكايت فعل پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بود اشاره كرد كه اينها تاريخى است نه فقهى، و عوّام پاسخ داد كه تاريخى كه بيانگر فعل پيامبر باشد مصداقى از سنّت و حديث فقهى است. وى افزود:

عبارت اين كتاب شما داراى اين اتهام به اهل سنت است كه شايسته است با توجه به كتب احاديث فقهى موجود اهل سنت اصلاح شود و مطابق واقع گردد.

يكى از علماى ايرانى در پاسخ گفت:

به هرحال شما اهل سنت چون اولًا احاديث كمترى از شيعه داريد و ثانياً با توجه به دوره منع تدوين حديث دچار قطع سند احاديث هستيد ناچار شديد كه به منابع قياس و استحسان و مصالح مرسله روى آوريد ولى ما در فقه شيعه همه مسائل را از احاديث مان استخراج مى كنيم.

ص: 180

در پايان حجة الاسلام زمانى گفت: شايد بتوان در جمع بندى چنين گفت:

1. به جاى عدد 500 حديث، مى شود تعداد كل احاديثى كه فقهاى اهل سنت از آنها استنباط حكم فقهى كرده اند گرچه محض فقهى نبوده و مشتمل بر عقايد و اخلاق و تاريخ هم باشد محاسبه كرد و حاصل آن محاسبه را در مقدمه اين كتاب نوشت.

2. احاديث فقهى اهل سنت گرچه ممكن است بيشتر از اين تعداد باشد اما كمتر از احاديث فقهى شيعه است؛ زيرا احاديث فقهى ائمه اهل البيت عليهم السلام به مجموعه احاديث نبوى افزوده، و منبع عظيم استنباط شده و فقهاى شيعه كمتر به منابع ديگر نياز پيدا مى كنند، اما فقهاى اهل سنت احتياجشان بيشتر است.

3. گرچه ممكن است مقدارى نزاع لفظى باشد؛ زيرا فقه شيعه هم از عقل و قياس استفاده مى كند، اما حكم قطعى عقل و قياس قطعى مقطوع العلة، ولى فقه اهل سنت از قياس ظنى و ديگر ادله ظنيه عقليه استفاده مى كند كه فقه شيعه آن را قبول ندارد و اين نياز ناشى از همان عدم استفاده از احاديث اهل البيت عليهم السلام است.

4. پيشنهاد مى كنم كه فقهاى سنى و شيعه از احاديث فقهى جوامع فقهى يكديگر بيشتر استفاده كنند.

آقاى عوّام گفت:

من قبول دارم كه فقه اهل سنّت توسّع بيشترى در بهره گيرى از منابعى غير از نصّ كتاب و حديث دارد و بالطبع اهل بيت را ما والاتر از ديگران مى دانيم و اين پيشنهاد كه از احاديث يكديگر بيشتر استفاده كنيم خوب و مفيد است.

آقاى نور مفيدى در پايان گفت:

امروز جهان اسلام با سئوالات فراوانى از ناحيه جوامع بشرى مواجه است و شايسته است كه فقهاى مذاهب اسلامى با تعامل مثبت علمى با يكديگر و همكارى بتوانند جواب هاى درستى به نياز بشر بدهند.

گفتنى است كه طرح چند موضوع اختلافى بين فقه شيعه و اهل سنت و اشاره به برخى امتيازات فقهى و حديثى اماميه و نقصهاى فقه اهل سنت باز كننده افق جديدى براى مخاطب است كه مى تواند در جهتگيرى آينده وى اثر داشته باشد. نيز استمرار تعامل علمى و همكارى و ارتباط بين مراكز علمى ايران و عربستان ضرورتى است كه بركات زيادى در

ص: 181

جهت رفع شبهات و اتهامات از شيعه و عرضه مكتب اهل بيت عليهم السلام در عربستان دارد.

ص: 182

مقام معظم رهبرى در مدينه حضور يافتند و با حجة الاسلام و المسلمين رى شهرى ديدار و گفتگو كردند. در اين ديدار سرپرست حجاج ايرانى به شرح وظايف پيروان اهل بيت در تعامل با ساير مسلمانان پرداخت و گفت:

وحدت كلمه و برخورد برادرانه با تمامى مسلمانان از توصيه هاى مهم ائمه معصومين عليهم السلام به پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام است. لازمه بهره بردارى مادى و معنوى از بركات نازل شده از جانب خداوند تمسك به اهل بيت عليهم السلام است.

مسلمانان با اتصال به مكتب اهل بيت از بركات حج بهره مند مى شوند و نه تنها مشكل خود بلكه مشكلات بشر را حل خواهند كرد. روش و منش نيكو مهمترين تبليغ براى مكتب اهل بيت است و امام خمينى در عصر ما بزرگترين شخصيتى بود كه با عمل خود مسلمانان سراسر جهان را به سوى مكتب اهل بيت جذب كرد.

توفيق حضور زائران در مدينه منوره و كسب فيض از حضور در بارگاه ملائك پاسبان رسول مكرم اسلام صلى الله عليه و آله و ائمه بقيع زمينه ساز حضور با معرفت در حج و بهره گيرى از بركات مادى و معنوى حج است. با حضور زائران در حرم نبوى و بهره گيرى از نورانيت و معنويت حج، پيروان اهل بيت قوت و توان بيشترى براى خدمت به مكتب اسلام ناب پيدا خواهند كرد. حضور در حج مى تواند مقدمه اى براى نشان دادن حسن سلوك و اخلاق و تغيير و تحول در رفتار و كردار زائران بيت الله الحرام باشد.

در ابتداى اين ديدار نماينده اين گروه از مسلمانان مقيم اروپا گفت:

وجود با بركت امام خمينى قدس سره و راهنماييهاى خلف صالح ايشان حضرت آية الله خامنه اى موجب احياى اسلام ناب در جهان شده است و شيعيان اروپا براى گسترش فرهنگ اهل بيت عليهم السلام تلاش مجدانه اى دارند. و جمهورى اسلامى ايران الگويى اميد بخش و قابل اتكا براى پيروان اهل بيت در سراسر جهان است.

ص: 183

آن، نماينده ولى فقيه بر اهميت وحدت كلمه ميان مسلمانان تأكيد كرد و گفت:

حج واقعى زمينه ساز وحدت كلمه امت اسلام است و تبليغ صحيح حج از كنار خانه توحيد اين هدف مهم را در دسترس مسلمانان قرار مى دهد.

ايجاد تفرقه و تشتت در كشورهاى اسلامى از جمله پاكستان يك هدف عمده و پايدار قدرتهاى استكبارى است و زائران خانه خدا براى خنثى كردن اين توطئه دشمن بايد در حج منادى وحدت و همدلى ميان مسلمانان باشند.

حقيقت حج رسيدن زائر به ضيافت حضرت حق است و زائران خانه خدا بايد توجه داشته باشند كه حج به مفهوم زيارت خانه نيست، بلكه زيارت صاحب خانه است و پذيرش توبه حاجى از بركات حج محسوب مى شود.

بر اساس آموزه هاى دين مبين اسلام، اقامه حج بايد به گونه اى باشد كه علاوه بر منافع فردى، سود و بركت را براى امت اسلام نيز تامين و تضمين كند.

در اين ديدار دو تن از علماى پاكستانى ترويج فرهنگ اهل بيت و بهره گيرى از معنويات حج را از جمله اهداف زائران پاكستانى در سفر حج برشمردند و تأكيد كردند:

حضور زائران پاكستانى در بعثه مقام معظم رهبرى تجديد عهد با مقام عظماى ولايت و حمايت از نظام مقدس جمهورى اسلامى است.

پس از سخنان نماينده ولىّ فقيه يكى از روحانيون چند كلمه اى روضه خواند و همين كه نام حضرت صديقه طاهره بر زبانش جارى شد، فرياد ناله از زن و مرد به آسمان بلند شد و سيلاب اشك بر گونه ها جارى گشت. زائران پاكستانى چنان از عمق جان مى سوختند و مى گريستند كه ايرانيان حاضر در جلسه را شديداً تحت تأثير قرار داد و من به اين عشق و سوز و حال و انقلاب روحى آنان كه همه را منقلب مى كرد غبطه خوردم.

ص: 184

مقاومت اسلامى در لبنان آينده اى روشن خواهد داشت».

آقاى رى شهرى ضعف بنيه معنوى مسلمانان صدر اسلام را دليل اصلى شكست مسلمانان دانست و گفت:

توصيه پيامبر اسلام به خودسازى نه تنها يك توصيه اخلاقى و فردى بلكه يك توصيه سياسى به جوامع اسلامى است و به اين ترتيب توجه به معنويات و سازندگى يك ضرورت براى عموم مسلمانان محسوب مى شود.

آقاى رى شهرى از خودسازى و تقويت بنيه معنوى به عنوان مهمترين درس براى پيروان امام خمينى و مقام معظم رهبرى و عامل اصلى براى پاسدارى از دستاوردهاى انقلاب و حراست از پيروزيهاى انقلاب و حراست از پيروزيهاى حزب الله لبنان ياد كرد و گفت:

ترديدى نيست كه دشمنان خارجى از جمله آمريكا و رژيم صهيونيستى قادر نيستند خسارتى به انقلاب اسلامى و نهضت مقاومت اسلامى در لبنان وارد كنند، مشروط بر اينكه مسلمانان به اسلام ناب و فرهنگ اهل بيت تمسك كنند و براى تقويت بنيه معنوى خود بكوشند.

جوانان غيور حزب الله لبنان كه توفيق زيارت حرمين شريفين را يافته اند بايد با بهره گيرى از بركات حج، به ريشه دار كردن معنويت و خودسازى بپردازند و آن را به نهضتى فراگير تبديل كنند.

در اين ديدار شيخ نعيم قاسم قائم مقام رهبرى حزب الله لبنان به شرح روند مقاومت اسلامى پرداخت و گفت:

ما افتخار مى كنيم كه فرزندان معنوى امام خمينى هستيم و عمل به رهنمودهاى خلف صالح آن حضرت را وظيفه خود مى دانيم.

نهضت اسلامى لبنان با قدرت و قوت تمام در برابر اشغالگران صهيونيست ايستاده است و به حيات خود ادامه مى دهد و از حقوق مشروع ملت لبنان دفاع مى كند.

وى همچنين حمايت همه جانبه مسلمانان از مقاومت اسلامى در لبنان و فلسطين را موجب تقويت مبارزه با اشغالگران دانست.

ص: 185

حدود دو هزار نفر از زائران سرزمين وحى كمتر از 30 سال دارند. اين تعداد حدود دو درصد كل زائران را تشكيل مى دهند. مسؤولان سازمان حج و زيارت مى گويند:

حضور جوانان در حج امسال بيشتر از سال گذشته است. همچنين، تعداد حجاج ايرانى زير 40 سال، امسال به بيش از 15 هزار نفر مى رسد. در بين گروههاى سنى مختلف، گروه سنى 40 تا 50 سال با بيش از 30 درصد، بيشترين سهم را در بين حجاج ايرانى به خود اختصاص داده است و پس از آن، 60 تا 70 سال با بيش از 18 درصد، بيشترين سهم را دارند. بيش از 56 درصد زائران ايرانى بيت الله الحرام بين 40 تا 60 سال دارند. همچنين، امسال بيش از 9500 زائر بالاى 70 سال در بين زائران ايرانى سرزمين وحى اند. كم سن و سال ترين ايرانى، اشرف حيدرى است كه 4 سال دارد و مسن ترين زائر ايرانى، حبيب الله طريقت پناه با بيش از صد سال است.

ص: 186

يكشنبه 28 ذى قعده

20/ 10/ 1383

جلسه سخنرانى عمومى بعثه

مراسم سخنرانى و مداحى اهل بيت عليهم السلام امروز در محل بعثه مقام معظم رهبرى در مدينه منوره با حضور شمارى از زائران خانه خدا برگزار شد.

در اين مراسم حجة الاسلام والمسلمين قرائتى با اشاره به آياتى از كلام الله مجيد، احاديث و روايات گفت:

پرداخت حق مردم در هر شرايط و سنى كه باشيم واجب و تكليف است و پايمال كردن حق مردم هرگز از نظر خداوند متعال دور نمى ماند و فرشتگان گناه آن را در پرونده اعمال انسان متخلّف ثبت مى كنند.

آقاى قرائتى به بيان فلسفه حج از نگاه قرآن پرداخت و گفت:

خداوند حجى را مقبول و پسنديده مى داند كه در آن هيچ ريا، گناه و غيبتى حادث نشود.

زائران حرمين شريفين در سرزمين وحى در حال معامله با خداى سبحان هستند و بايد تلاش كنند با اعمال نيك و پسنديده شان به حج خود، رنگ خدايى بدهند؛ چرا كه رنگ الهى هرگز از دل پاك نخواهد شد.

ص: 187

معاونت آموزش و پژوهش بعثه امروز اين اطلاعيه را خطاب به حاجيانى كه عازم مكه مكرمه هستند، منتشر كرد:

بدين وسيله از حجاج محترم و زائران بيت الله الحرام كه براى اعمال حج عازم مكه مكرمه مى باشند، خواهشمنديم نكات ذيل را مورد توجه جدى قرار داده، آنها را رعايت فرمايند:

1. هنگام ورود به حلقه طواف كنندگان خانه خدا، به تدريج وارد محدوده مطاف شوند و از دست گرفتن در اطراف طواف كنندگان و ايجاد مزاحمت براى حجاج ديگر خوددارى فرمايند.

2. نماز طواف را پشت مقام ابراهيم، هركجا كه حلقه طواف كنندگان پايان مى پذيرد، به جاى آورند و از دست در دست يكديگر نهادن و حلقه درست كردن براى اقامه آن نماز اجتناب فرمايند.

3. هنگام ازدحام جمعيت براساس توصيه اهل بيت عليهم السلام، از طواف مستحب خوددارى كنند، محدوده مطاف را براى كسانى كه طواف واجب دارند، خلوت نگه دارند.

4. بانوان محترم به دليل اجتناب از اختلاط با نامحرمان، از استلام حجر الاسود خوددارى كنند و براساس توصيه روايات در مقابل حجر الاسود، آرام تكبير بگويند و عبور كنند.

ص: 188

ضمن توصيه به پرهيز از زياده روى در نصب پلاكارد و چگونگى وليمه و اجتناب از اسراف و تفاخر و به رخ كشيدن به هنگام بازگشت، متنهاى مناسب متعددى در اختيار مردم نهاده شود تا از ميان آنها هرچه را پسنديدند، انتخاب كنند. نيز صدا و سيما در اين زمينه، فعاليت فرهنگى داشته باشد و براى ماندگارى و گسترش پيام حج بسترسازى كند.

سپس راجع به فرمهاى نظرسنجىِ بعثه و نيز آيين نامه اجرايى شوراى فرهنگى كاروانها مذاكره و تصميماتى اتخاذ شد.

در دومين جلسه كميته فرهنگى بعثه تصميم گرفته شد علاوه بر روحانى و معين و مدير و معاون كاروان، پزشك، معينه و رابط گروه ارشاد هر كاروان نيز در شوراى فرهنگى عضويت داشته باشند و در راستاى وظايف محوله انجام وظيفه نمايند.

وظايف شوراى فرهنگى عبارت است از:

1. تنظيم برنامه جلسات و مراسم و نصب آن در مكان مناسب جهت اطلاع زائران.

2. شناسايى و انتخاب ده نفر از خواهران و برادران به عنوان گروه ارشاد.

3. برنامه ريزى و اجراى برنامه هاى ارائه شده از سوى بعثه.

4. بررسى پيشنهادات و انتقادات زائران و رسيدگى به آنها.

5. شناسايى نيروهاى مستعد جهت همكارى با كاروان و بعثه مقام معظم رهبرى.

6. برنامه ريزى جهت تشكيل جلسات ويژه به مناسبت اعياد، وفيات، بزرگداشت ايام الله و امثال آن.

7. شناسايى ظرفيتهاى جديد فرهنگى مذهبى؛ و استفاده از آن به منظور پر كردن اوقات فراغت زائران.

8. مشورت و تبادل نظر نسبت به زمان تشكيل جلسات، ديدارهاى دوره اى، شركت در جلسات عمومى بعثه، دعاى كميل، دعاى ندبه و امثال آن.

9. ارزيابى چگونگى حضور و رويكرد زائران كاروان در جلسات، مراسم و برنامه هاى مختلف حج.

10. شناسايى و معرفى زائران موفق كاروان.

ص: 189

11. نظارت بر رفتار اجتماعى زائران و ارائه رهنمودها و آموزشهاى لازم به آنان.

12. ساماندهى تبليغات داخلى كاروان و بررسى محتوايى و نظارت بر انجام آن.

13. بررسى نيازهاى فرهنگى كاروان و انتقال آن به بعثه مقام معظم رهبرى.

اين مصوبه پس از تأييد نماينده ولىّ فقيه روز يكشنبه به وسيله رياست سازمان حج و زيارت براى اجرا به كاروانها ابلاغ گرديد.

ص: 190

سفر همچون: اماكن مدينه، احرام، محرمات احرام، مكه، مسجد الحرام، مقام ابراهيم، سعى صفا و مروه، مواقف، مشاعر و ... استفاده كنند و در اوقات مناسب آنها را براى زائران شرح و توضيح دهند. همچنين در بازديد از مسجدالحرام برخى آيات نوشته شده بر پرده كعبه را براى زائران توضيح دهند.

معاون امور روحانيون در سخنان خود از روحانيون محترم كاروانها تقاضا كرد براى اداى وظايف تصويب شده در شوراى فرهنگى بعثه، براى تشكيل منظم جلسات فرهنگى با همكارى مديران محترم كاروانها به صورت فعال اقدام كنند.

ص: 191

دوشنبه 29 ذى قعده

21/ 10/ 1383

رفع برخى سختگيريهاى مأموران سعودى در زيارت بقيع

چنان كه گذشت سختگيريها و تضييقات مأموران سعودى در امر بقيع امسال طىّ سالهاى اخير بى سابقه است يعنى اوّلًا، از چهار معبر ورودى به درِ اصلى بقيع، تنها يك معبر باز است كه اين خود سبب ازدحام و فشار شديد جمعيت زائران و يادآور رمى جمرات است؛ به گونه اى كه حتى برخى از جوانان از ورود به بقيع- بر اثر ازدحام- خوددارى مى كنند، چه رسد به پيران و سالخوردگان. ثانياً، مدّت باز بودن در بقيع را كم و محدود كرده اند. ثالثاً و مهمتر از همه اينكه بانوان را به كنار پنجره هاى بقيع راه نمى دهند و نمى گذارند از پله ها بالا بيايند. سالهاى گذشته هنگام بسته بودن درِ اصلى بقيع بانوان مجال بالا رفتن از پله ها و رؤيت قبور مطهر ائمه عليهم السلام از پشت پنجره ها را پيدا مى كردند؛ ولى امسال از اين توفيق نيز تاكنون محروم بوده اند و بسيارى از بانوان زائر كه اكنون به مكه رفته اند، حتى موفق نشدند اين قبور مطهر را رؤيت كنند. امسال تاكنون وضع چنين بود؛ ولى امروز ناگهان به مصداقِ «الجاهل إمّا مفرِطٌ أو مفرِّط» شرطه هاى بقيع كنار كشيدند و اجازه دادند زنان نيز همراه مردان در آن ازدحام شديد و فشار جمعيت از پله ها بالا روند و

ص: 192

حتى وارد بقيع شوند؛ به گونه اى كه تعدادى از بانوان از يك سو تا نزديك قبور ائمه بقيع و از سوى ديگر تا نزديك قبر حضرت ام البنين عليها السلام رفتند و تنها مأموران امر به معروف از ورود بانوان به بقيع ممانعت مى كردند، ولى آنها هم از عهده بر نمى آمدند.

اختلاط زن و مرد و ازدحام زياد و فشار جمعيت منظره و وضع بسيار ناهنجارى را به وجود آورده بود و برخى از مأموران سعودى هم مشغول فيلمبردارى از اين وضع نامطلوب بودند. برخى از مطّلعان بر اين باورند كه آنان عمداً چنين وضعى را به وجود آورده اند تا منظره ناهنجار و نامناسبى به وجود آيد و بهانه مناسبى در امر تضييق بقيع در اختيار داشته باشند. و بتوانند در وقت خود از آن بهره بردارى كنند.

به دنبال اين وضع، معاونت آموزش و پژوهش بعثه اطلاعيه اى صادر كرد كه در شماره چهارم زائر منتشر شد. متن اين اطلاعيه چنين است:

با توجه به ثمر بخش بودن تلاشهاى اخير بعثه مقام معظم رهبرى و سازمان و زيارت حج و سفارت جمهورى اسلامى ايران در عربستان در پيگيرى و حل مشكل حضور بانوان در كنار قبرستان بقيع، بدين وسيله از كليه برادران و خواهران خواهشمنديم به نكات ذيل توجه جدى مبذول دارند:

1. خواهران متعهد و با ايمان فقط از پله هاى كنار ديوار بقيع براى رفت و آمد استفاده كنند و از حركت به صورت مختلط پرهيز نمايند.

2. از خواندن نماز در داخل و كنار ديوار بقيع اجتناب نمايند.

3. خواهران محترم از اصرار به منظور ورود به قبرستان بقيع خوددارى كنند؛ زيرا مأموران مستقر در بقيع اجازه ورود به آنها نمى دهند.

4. به احترام امامان مدفون در بقيع، نظم و آرامش را حفظ نموده، امكان بهره بردارى و خواندن زيارت را براى همگان فراهم سازند.

5. برادران محترم با ارائه تذكرات لازم و با ادب و احترام از بروز بى نظمى و انجام امور مخالف با توصيه هاى اهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام جلوگيرى نمايند.

توفيق همگان را از خداوند متعال مسألت داريم.

گفتنى است كه صبح امروز حدود ساعت 7 تا 8 در مسجد النبى صلى الله عليه و آله نماز استسقا (باران) برگزار شد.

ص: 193

همايش يكروزه شيعيان هند امروز با حضور شمار زيادى از زائران هندى خانه خدا در بعثه مدينه منوره برگزار شد.

در اين همايش پس از مديحه سرايى در وصف مقام و منزلت حضرت محمد صلى الله عليه و آله، حجة الاسلام والمسلمين صابرى همدانى نماينده مجلس خبرگان رهبرى، مقدم شيعيان هند به بعثه مقام معظم رهبرى را گرامى داشت و با اشاره به تاريخ صدر اسلام گفت:

حضرت على عليه السلام امام اول شيعيان جهان از آغاز ظهور اسلام، همراه و همدم حضرت رسول صلى الله عليه و آله بود و تا آخر عمر پر بركت آن حضرت نيز در كنار پيامبر اسلام قرار داشت و غير از حضرت على عليه السلام هيچ كس رازدار و نزديكتر به آخرين فرستاده خدا محمد مصطفى صلى الله عليه و آله نبود. وى با اشاره به نقش ارزنده حضرت خديجه همسر گرامى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله در گسترش اسلام گفت:

از صدر اسلام تاكنون زنان مسلمان نقش مثبت و ارزنده اى در تبليغ و صدور اسلام داشته اند و همواره با صبر، مقاومت و تربيت فرزندان صالح، نشان داده اند در هر شرايطى از اسلام و قرآن و ائمه اطهار عليهم السلام حمايت خواهند كرد و اجازه نخواهند داد دشمنان، خدشه اى به مكتب اسلام وارد آورند.

پيامبر اسلام همواره در برابر دشنامها و اذيت مردم، آنان را به اسلام دعوت مى كرد و مى فرمود: خداوند اسلام را براى سعادتمندى و رستگارى شما آورده است و هركس در برابر آن موضع بگيرد، هلاك خواهد شد.

به يارى خداوند و صبر و پايدارى حضرت رسول صلى الله عليه و آله و ائمه اطهار عليهم السلام و به بركت خون شهداى اسلام، امروز ميليونها انسان قلبشان براى اسلام مى تپد و اين مكتب انسان ساز مايه عزت، سربلندى و افتخار هر مسلمان در جهان شده است.

ص: 194

ايشان در مسجد شجره به سؤال خبرنگاران در مورد وضع حجاج ايرانى پاسخ گفت.

آقاى رى شهرى وضع حجاج ايرانى را در مجموع خوب دانست و از رفع تضييقات تحميل شده در راه دسترسى زائران به مضجع شريف ائمه بقيع و اصحاب پيامبر خدا خبر داد.

وى تصريح كرد:

از آنجا كه مراتب نگرانى بعثه مقام معظم رهبرى در اين زمينه در مذاكرات اخير وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى با امير عبدالله وليعهد سعودى مطرح شد و ايشان نيز وعده برطرف شدن اين مشكل را داده بود، لذا پس از مشاهده تأخير در اجراى اين وعده، به وليعهد سعودى نامه نوشتم و خواستار رفع اين مشكل شدم و خوشبختانه از روز دوشنبه شاهد رفع نسبى اين تضييقات هستيم.

با دستور مقامات عربستان چهار در قبرستان بقيع امروز به روى زائران گشوده شده است و زائران زن نيز اجازه يافته اند تا پشت پنجره هاى قبرستان براى زيارت ائمه بقيع حضور پيدا كنند.

آقاى رى شهرى از مقامات دولت عربستان به دليل توجه به خواست زائران و تلاش براى حل مشكلات ايجاد شده تشكر كرد و گفت: «روابط دوستانه و تفاهم آميز ميان دو كشور بستر مناسبى را براى برگزارى هرچه بهتر حج فراهم كرده است».

ص: 195

در سفر حج، انسان خودش غسل مى كند، پوششى شبيه به كفن به تن مى كند و براى سفر آخرت آماده مى شود. چه خوب است اين حالات تا آخر عمر با انسان باقى بماند و خداوند را در وجود و دل خود حاكم كند.

در بعثه هاى برخى از مراجع هم روز سه شنبه كه به افق ايران مصادف با سالروز شهادت حضرت جواد عليه السلام است، مراسم عزادارى برگزار شد.

ص: 196

سه شنبه 30 ذى قعده (1)

22/ 10/ 1383

ورود نماينده ولى فقيه به مكّه مكرّمه

در ساعات اوليه بامداد امروز سه شنبه حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى وارد مكّه معظّمه شد و مورد استقبال مسئوولان بعثه مكّه، ستاد حج و زيارت در مكه و سركنسول جمهورى اسلامى ايران در جدّه قرار گرفت. نماينده ولى فقيه در حج، پس از ورود به مكه مكرمه به خبرنگاران گفت كه با پى گيريهاى به عمل آمده، مشكلات و محدوديتهاى تحميل شده به زائران ايرانى به ويژه بانوان براى زيارت ائمه بقيع برطرف شده است.

وى تصريح كرد: «در نتيجه رفع اين محدوديتها، از اين پس زائران به ويژه بانوان مى توانند همچون سنوات گذشته از نزديك ائمه بقيع را زيارت كنند».

ايشان حجاج بيت الله الحرام به ويژه زائران ايرانى را به بهره بردن معنوى از حضور در مكه مكرمه توصيه كرد و افزود: «زائران حرمين شريفين در سايه توحيد و وحدت كلمه به فكر منافع جهان اسلام هستند».

ص: 197

وى در همين زمينه به مشكلات مردم ستمديده فلسطين و مردم مظلوم عراق و همچنين بازماندگان زلزله اخير كشورهاى اسلامى در جنوب شرق آسيا اشاره كرد و اظهار داشت: «مسلمانانى كه از اقصى نقاط جهان براى اداى فريضه حج به سرزمين وحى آمده اند بايد با همفكرى و تعامل با يكديگر در رفع مشكلات جهان اسلام بكوشند».

سرپرست زائران ايرانى همچنين خطاب به زائران تأكيد كرد كه قدر و منزلت حضور در جوار كعبه شريف را بدانند و با تمام وجود در حق مسلمانان جهان و عزت و سربلندى امت واحده اسلامى دعا كنند كه اگر ذكر و دعا از صميم قلب باشد، كارساز خواهد بود.

ص: 198

نكته قابل ذكر اينكه پس از رسيدن به مكّه، معلوم شد كه يكى از چهار اتوبوس كه اتفاقاً تعدادى از خواهرانِ زائر نيز در آن حضور داشتند، بدون روحانى بوده است. تنها روحانى اتوبوس ديگر نيز حجة الاسلام رضايى روحانىِ كاروانِ بعثه بود؛ در حالى كه در دو اتوبوس ديگر عده زيادى روحانى وجود داشت كه مى توانستند راهنما و كمك كار ديگر زائرانِ آن دو اتوبوس باشند.

اين نكته از آن رو ياد شد كه در سالهاى آينده دست اندركاران امر بدين نكته توجه كنند و با توجه به آن، ليست افراد اتوبوسها را تنظيم نمايند.

در مسجد شجره، پيش از تلبيه و پس از نماز مغرب و عشا، حال خوش و اشك و آه و انقلاب برخى روحانيان ستودنى و بر ديگران تأثير گذار بود. روحانىِ كاروانى كه كار كشته و با سابقه به نظر مى رسيد، محضِ احتياط به زائران كاروانش مى گفت كه تلبيه را دو جور بگويند، يك بار: «إنّ الحمد والنِّعمة» به كسر نون نعمت، و بار ديگر «إنّ الحمدَ والنَعمة» به فتح نون نعمت! غافل از آنكه در اينجا قطعاً و جزماً «نِعمت» به كسر نون صحيح، و «نَعمت» به فتح نون خطاست. توضيح آنكه در قرآن مجيد همه جا به صُوَر و اشتقاقات گوناگون «نِعمت» به خداوند متعال نسبت داده شده است. در تلبيه هم نعمت را به خداوند سبحان نسبت مى دهيم: «إنّ الحمدَ والنِعمة لك والملك»، ولى «نَعمت» به فتح نون ممدوح نيست و صاحبانِ آن مذمت شده اند. براى توضيح افزونتر بجاست بيفزايم كه:

دو كلمه در دو آيه شريف در قرآن مجيد هست كه در يك مورد همه مترجمان فارسى معاصر- تا آنجا كه بنده مطّلعم- و در مورد ديگر بيشتر آنها اشتباه ترجمه كرده اند: يكى آيه 27 سوره دخان (44) و ديگرى آيه يازده سوره مزمل (73) «كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّتٍ وَعُيُونٍ* وَزُرُوعٍ وَمَقَامٍ كَرِيمٍ* وَنَعْمَةٍ كَانُوا فِيهَا فكِهينَ*» و «وَذَرْنِى وَالْمُكَذِّبينَ أُولِى النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَليلًا*».

كلمه «نَعمة» در اين دو آيه به فتح نون است و در قرآن تنها همين دو جا هست و با كلمه «نِعمة» به كسر نون تفاوت بسيار دارد؛ ولى بيشتر مترجمان هر دو ( «نِعمة و نَعمة») را به «نِعمت»- و مرادفان آن- ترجمه كرده اند كه البته اشتباه است. توضيح آنكه: «نِعمة» (به كسر) از نظر قرآن مجيد منسوب به خداوند متعال است و ممدوح است؛ ولى «نَعمة» (به

ص: 199

فتح) مذموم است و منسوب به غير خداى سبحان.

تدبّر در واژه هاى ذيل در آيات بسيار و مقايسه آنها با دو آيه بالا، اين حقيقت را به خوبى آشكار مى كند:

- «نِعمة الله»، در آيات بسيار.- «أنعمتَ»، خطاب به خداوند متعال.

- «نِعمةِ من الله»، در چند آيه.- «أنعمتُ».

- «وما بكم من نعمةٍ فمن الله» (نحل، آيه 53)

- «أنعم الله».- «نِعمة ربّى».

- «نعمتك»، خطاب به خداوند متعال.

- «نِعمة ربكم».- «نعمتى».

- «نِعمةً منّا».- «نعمته».

- «نِعمة منه».- «نِعمهُ».

ولى در دو آيه بالا، يك مورد «مكذّبين» أُولى النَعمة دانسته شده اند و يك مورد هم در مقام مذمّت كسانى است كه داراى «نَعمة» بوده اند.

صاحب كشاف هم ذيل هر دو آيه (ج 4، ص 276، 640) گفته است: «النَعمة، بالفتح:

التنعم، و بالكسر: الإنعام» و ذيل آيه دوم افزوده است: «و هم صناديد قريش وكانوا أهل تنعّم وترفّه». در فرهنگها هم براى اين دو واژه دو معناى متفاوت ذكر شده است؛ مثلًا در المعجم الوسيط آمده است:

النَعمة: الرَفاهة وطيب العيش ....

النِعمة: ما أُنْعِمَ به مِنْ رِزقٍ ومالٍ وغيره. (1)

نيز ابن اثير گويد: «النَعمة بالفتح، وهي المسرّة والفرح والترفّه» (2). همچنين در المعجم الذهبى (ص 404) «نِعمة» به بركت و نعمت خداداد، و «نَعمة» به «راحتى، آسايش» و در تفسير كشف الأسرار (ج 9، ص 93) به «تن آسايى» و در فرهنگنامه قرآنى به «فراخى،

ص: 200

زيست بناز» ترجمه شده است و از همه مبسوطتر سخن فرهنگ معاصر عربى- فارسى است:

نَعْمة: زندگى راحت، زندگى بى دغدغه ... گشادگى، آسايش ... خشنودى، برخوردارى، تمتّع، بهره مندى.

نِعْمة: نعمت، بركت، لطف، بخشايش، فضل، خير، فيض، توفيق. (1)

از آنچه ملاحظه شد، تفاوت معنايى اين دو واژه و عدم ترادف آنها معلوم مى شود.

اينك برخى ترجمه ها كه «نَعمت» را در آيه اوّل به اشتباه «نِعمت» ترجمه كرده اند:

دكتر امامى «و نواختى كه در آن خوش مى بودند» (ايشان نِعمت را هم «نواخت» ترجمه كرده است).

دكتر فولادوند، ويرايش دوم؛ «و نعمتى كه از آن برخوردار بودند».

دكتر مجتبوى، ويرايش دوم: «و نعمتها و آسايشى كه در آن برخوردار بودند».

خرّمشاهى، ويرايش دوم: «و نعمتى كه در آن خوش و خرّم بودند».

انصارى: «ونعمتى را كه در آن بهره مند بودند».

ابوالقاسم پاينده: «و نعمتى كه در آن متنعّم بودند».

ياسرى: «و نعمتى كه در آن برخوردار و شاد بودند».

مصباح زاده: «و نعمتى كه بودند در آن متنعمان».

بهبودى: «و نعمتها كه در آن به شادمانى و عشرت مى گذراندند».

پورجوادى: «و نعمتى كه از آن برخوردار بودند».

معزّى: «و نعمتى كه بودند در آن برخورداران».

عمادزاده: «و چه ناز و نعمت فراوانى كه داشتند ...».

خرّم دل: «و نعمتهاى فراوان (ديگرى) كه در آن شادان و با ناز و نعمت زندگى مى كردند».

ولى به نظر مى رسد ترجمه ابوالفتوح رازى بى ايراد و يا كم ايراد باشد:

و نازى كه ايشان در آن با بطر و اشر بودند و معجب و بنشاط بودند از آن.

ص: 201

گفتنى است كه ابوالفتوح نِعمت (به كسر) و مشتقات آن را- در موارد بسيارى كه مراجعه شد- به همان «نِعمت» ترجمه كرده است و نه «ناز».

اين دو آيه حتّى در برخى از تفاسير هم درست ترجمه و تفسير نشده است.

نتيجه و خلاصه سخن اينكه در تلبيه نِعمت به كسر نون قطعاً صحيح، و به فتح نون قطعاً خطاست و احتياط در آن معنى ندارد.

بيفزايم شهيد اول و شهيد ثانى هر دو در مناسك خود فرموده اند كه «إنّ الحمد» و «أنّ الحمد» به فتح و كسر همزه إنّ صحيح است و مرحوم آية الله سيد احمد خوانسارى براى رعايت اين نكته احتياط واجب فرموده اند: تلبيه به چهار شكل خوانده شود: 1. إنّ الحمد ....

2. أنّ الحمد .... 3. ... والملكَ لك به فتح كاف 4. ... والملكُ لك، به ضم كاف. (1) يكى از اساتيد به ايشان گفته بود براى رعايت احتياط، نيازى به چهار بار خواندن نيست؛ بلكه وقف كردن بر كلمه «ملك» صحيح است و شامل صورت فتح و ضم آن مى شود و مرحوم خوانسارى پذيرفتند. بنابراين با همان دو بار خواندن: إنّ و أنّ، احتياط رعايت شده است.

اشتباه ديگر برخى از روحانيان كاروانها، به هنگام تلقينِ تلبيه به زائران در حالى كه آنان غرق توجه به خداوند و در حالِ خود بودند، اينكه پس از جمله «لا شريك لك» ناگهان مى گفتند: «مقلّدان فلان مرجع- نام يكى از مراجع معظّم تقليد را مى آورد- نگويند، ولى مقلّدان ساير مراجع بگويند: «لبيك»! و در زائران پچ پچ مى افتاد كه چى شد؟ چى بگيم؟

چى نگيم؟ و ... مقصودش اين بود كه مقلّدان آن مرجع بزرگوار، «لبّيك» آخر يعنى لبّيك پنجم را نگويند. در حالى كه بر فرض كه «لبَّيك» پنجم نه وجوب داشته باشد نه استحباب، گفتن آن ضررى به احرام و تلبيه ندارد؛ چه در اين فرض، پيش از گفتن «لبّيكِ» آخر، زائر شرعاً محرم شده است، و پس از تحقّق احرام، گفتنِ «لَبَّيْك» تا ديدنِ خانه هاى مكّه مستحب است. از سوى ديگر، قصدِ وجه لازم نيست و كسانى كه هنگام محرم شدن تلبيه مى گويند، نه قصد وجوب مى كنند، نه استحباب؛ بلكه مجموع تلبيه را كه بخشى از آن قطعاً واجب و برخى مستحب- يا مطابق احتياط وجوبى- است، بر زبان مى آورند، و هيچ كس

ص: 202

به قصد تشريع و مانندِ آن، لبّيك آخر را نمى گويد تا مرتكب حرام شده باشد. بنابراين حداكثر لغويت تكلّم به لبّيك آخر است، نه چيز ديگر. پس چرا ما اذهان زائران را با بيان اينگونه اختلاف انظار، مشوّش، و حال خوشِ آنان در حال تلبيه را تبديل به همهمه و پچ پچ و شكّ و دو دلى كنيم. علاوه بر اينكه- درست يا نادرست- هنگام بيان كيفيت تلبيه، برخى از فقها «لبّيك» آخر را نيز افزوده اند؛ مثلًا در حاشيه مرحوم آية الله حاج آقا حسين بروجردى بر مناسك شيخ انصارى رحمهما الله مى خوانيم:

اولى بلكه احوط آن است كه در آخر يك «لبّيك» ديگر بگويد. (1)

نيز در حاشيه مرحوم آية الله گلپايگانى رحمه الله بر مناسك مزبور آمده است:

احوط اضافه يك لبّيك ديگر است بعد از «لاشريك لك». (2)

نكته ديگرى كه شايسته است روحانيان كاروانها رعايت كنند، تعجيل نكردن در محرم شدن و خروج از ميقات، و نيز تعجيل نكردن و عدم شتاب در خروج از احرام است.

بسيارى از زائران مى گويند: وقتى به طور طبيعى ما پس از ورود به مكّه چند روز در مكّه مى مانيم، چرا با شتاب و دستپاچگى ما را براى اداى اعمال عمره تمتع مى برند؟ در حالى كه پس از آن چند روز بيكاريم؟ امسال يكى از رابطين كاروانها در اين زمينه، جستار ذيل را نوشت كه در نشريه زائر چاپ شد:

بقاى در حالت احرام و تعجيل نكردن در خروج از آن (جز در شرايط خاص) موضوعى است كه بايد به آن بيشتر توجه شود.

تعجيل در محرم شدن و خروج سريع از مسجد شجره و بجا آوردن اعمال و خروج سريع از احرام، موجب كاستن از آثار مثبت اين عبادت و دور شدن از فلسفه آن است. از همين رو، توجه به سكون و آرامش حجاج و شتاب نورزيدن در خروج از احرام نكته اى قابل توجه به ويژه براى همه روحانيون و مديران محترم كاروانهاست.

اين نكته با توجه به شرايط ذيل بيشتر قابل توجه است:

1. حجاج نوعاً مدتى طولانى تر پيش از اعمال حج در مكه اقامت دارند، چه خوب است بخشى از اين فرصت به جهت استفاده از مواهب احرام صرف شود.

ص: 203

2. شتاب نكردن در خروج از احرام از اضطراب و دلهره حاجيان مى كاهد.

3. طمأنينه در اداى اعمال موجب آرامش درونى و اداى مطلوب اعمال مى شود.

4. هرچه بيشتر حاجى در احرام باشد ابعاد معنوى حج در او تقويت مى شود و حاجى مدتى بيشتر از شرايط معمول زندگى فاصله مى گيرد.

5. سكون و وقار در اداى اعمال حفظ و از تكرار عمل به خاطر اشتباهات تا حدودى كاسته مى شود.

6. حاجى با نشاط بيشترى اعمال عمره تمتع را انجام مى دهد.

ص: 204

تذكرات ايمنى:

- لزوم رعايت مقررات عربستان.

- احتياط در عبور از خيابانها به ويژه بزرگراه هاى عربستان.

- حضور سارقان در اماكن شلوغ به خصوص اطراف و داخل حرم.

- ممنوعيت عكس بردارى و فيلم بردارى از داخل حرمين و نقاط حساس عربستان.

- سيگار كشيدن در داخل حرم و مساجد با برخورد شديد مسؤولان و ماموران حرم همراه خواهد بود.

- حساسيت نسبت به افراد غير ايرانى كه خود را مامور معرفى نموده و بعضا اقدام به بازرسى مى كنند.

تذكرات عمومى:

- درهاى مسجد النبى صلى الله عليه و آله حدود 10 شب جهت نظافت بسته مى شود و 5/ 1 ساعت قبل از اذان صبح باز خواهد شد.

- بين اذان صبح تا اقامه نماز تقريباً يك ربع ساعت فاصله زمانى است.

- بلند صلوات فرستادن در عربستان مرسوم نيست.

- در بحثهاى عقيدتى و مناقشات شركت نكنيد؛ چون ورود به اين گونه بحثها نيازمند تسلط كافى به موضوعات علمى و آشنايى با زبان عربى است.

- اجتناب از شوخى و خنده و بلند صدا زدن يكديگر.

- رعايت اخلاق اسلامى در طول سفر و اصول همزيستى و گذشت از همسفران.

- عدم ايجاد مزاحمت به هر شكل براى ديگران، خصوصا هنگام نماز طواف و صرف نظر كردن از طوافهاى مستحبى به هنگام اعمال واجب حاجيان.

- خارج نشدن از حرمين در زمان اذان و اقامه نماز جماعت و عبور نكردن از ميان صفوف نمازگزاران.

ص: 205

زائران ايرانى در شمارى از كاروانها، به صورت ابتكارى در برنامه اى جمعى و هماهنگ، آيات قرآن كريم را تلاوت مى كنند كه در نتيجه آن، ايجاد فضايى معنوى، روحانى و صميمى در محيط كاروانهاست.

در برخى از كاروانها، زائران با تقسيم قرآن كريم، قرآن را در مجموع، چند بار ختم كرده اند. برخى از زائران هم به تنهايى در مدينه منوره و مكه مكرمه قرآن كريم را به طور كامل تلاوت كرده اند.

برگزارى مسابقات قرائت و حفظ قرآن كريم در كاروانها از ديگر اقداماتى بوده است كه با استقبال زياد زائران مواجه شده است.

استفاده از رايانه براى تلاوت آيات قرآن كريم در كاروانها و همراهى زائران در تلاوت آيات الهى از ديگر ابتكاراتى است كه در حج امسال اجرا شد.

مراسم شبى با قرآن در بعثه در مدينه منوره و مكه مكرمه و همچنين تلاوت جمعىِ از سوى قاريان برجسته ايرانى در مسجد الحرام، از جمله برنامه هايى است كه به مناسبت محور قرار گرفتن قرآن كريم در حج امسال برگزار مى شود.

از سوى ديگر، روحانيون كاروانها در جلسات سخنرانى براى زائران، قصص قرآن كريم را شرح مى دهند و تفسير آيات الهى را بيان مى كنند كه با استقبال خوب زائران مواجه شده است.

ص: 206

چهارشنبه 1 ذى حجه (1)

23/ 10/ 1383

اتحاد ايران و عربستان در اعلام اوّل ماه

چهارشنبه هم به افق ايران و هم به افق عربستان اوّل ذى حجّه است و از ماههاى نادرى است كه هر دو كشور در اين جهت متّحدند. تقويم امّ القرى و همه روزنامه هاى عربستان و نيز تقويم رسمى جمهورى اسلامى ايران چهارشنبه را اوّل ماه اعلام كرده اند.

البته ذى قعده طبق تقويم رسمى ج 0101 بيست و نه روزه و در عربستان سى روزه بود. شامگاه سه شنبه عده اى از روحانيون بعثه در حوالى ميدان معابده در مكه ماه را رؤيت كردند كه حدود نيم ساعت مكث داشت. البته چنان كه مشهور است صِرف بلند بودن ماه نمى تواند نشانه شب دوم باشد.

بحمدالله موضوع ثبوت اوّل ماه هم جاى نگرانى نيست؛ زيرا بر فرضِ علم به مخالفت واقع هم، امام خمينى فتوا داده اند كه متابعت از اهل سنّت صحيح و مجزى است. در دوران گذشته موضوعِ ثبوت هلال يا عدم آن و اختلاف شيعه و سنى در اين باب گاهى مصائبى به

ص: 207

بار آورده است و حضرت امام خمينى (أعلى الله مقامه) با شناخت درستِ موضوع و آثار آن، فتوا به اجزا و صحّت حج داد؛ حتى در صورتى كه حاجى به مخالفت اعلام قضات عامه عربستان با واقع علم داشته باشد.

براى روشن شدن زواياى اين بحث مهم و مشكلات دوران گذشته، به تفصيل در پيوستهاى اين كتاب به اين موضوع مى پردازم.

ص: 208

بتوانند به تبادل هيأتهاى فرهنگى و مذهبى بپردازند كه در اين صورت وجهه فرهنگى تعاملات دوستانه و صميمانه فيمابين بيشتر و برجسته تر خواهد شد و اين امر زمينه مناسبى را براى توسعه روابط در ساير بخشها فراهم خواهد آورد.

آقاى محمد على امروز پس از ملاقات با آقاى رى شهرى در بعثه مكه مكرمه به خبرنگار شبكه تلويزيونى العالم گفت:

ما در حج از درگاه خداوند آرزو مى كنيم جوامع اسلامى موقعيت مناسب و زندگانى توام با آرامش و صلح داشته باشند و در سايه اتحاد و برادرى امور خود را پيش ببرند.

مسلمانان چينى به مسائل ايران حساسيت زيادى دارند و با جديت تحولات ايران اسلامى را دنبال مى كنند.

وى از چين به عنوان كشورى متمدن و برخوردار از روابطى ديرينه با كشورهاى اسلامى ياد كرد و گفت: «چين در طول تاريخ از طريق جاده ابريشم با مسلمانان در ارتباط بوده و اين موضوع مهم را دنبال مى كند كه همچون گذشته با كشورهاى اسلامى رابطه داشته باشد و براى گسترش آن نيز تلاش مى كند».

ايشان، مناسبات كشورش با ايران را تاريخى و نزديك خواند و تأكيد كرد كه تجار ايرانى از طريق جاده ابريشم وارد چين شدند و به تبليغ دين پرداختند و در مقابل فنون، نجوم، علوم و ادبيات چين نيز وارد ايران شد.

مسؤول بعثه چين در اين ديدار گفت:

امسال پنج هزار و 116 حاجى از چين به مكه مشرف شده اند كه نسبت به سال 2002 م، 50 درصد افزايش داشته است. مسلمانان چين براساس آمار سال 2000 حدود بيست ميليون نفرند. سال گذشته در حادثه منى چند نفر چينى كشته شدند و امسال در برابر هر كشته، سه نفر از بستگانش با هزينه دولت سعودى به حج آمده اند.

ص: 209

(چهارشنبه) در بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه برگزار شد.

حجة الاسلام والمسلمين هاشميان در اين مراسم طى سخنانى به آغاز ماه ذى حجه اشاره كرد و گفت:

مقارن شدن روز عيد سعيد قربان با روز جمعه پيام خاصى دارد، روز جمعه متعلق به حضرت ولى عصر (عج) است و اين تقارن براى زائران بيت الله الحرام پيام آور سعادت و رستگارى است.

حجاج امسال در صحراى عرفات ميزبان مهدى موعود (عج) فرزند عزيز حضرت فاطمه عليها السلام هستند و بايد از اين فرصت براى استجابت حاجات خود، بيشترين بهره معنوى را ببرند.

وى با اشاره به آيات سوره حج گفت: «سفر حج، به مفهوم فاصله گرفتن انسان از تمام دلبستگيها و وابستگيهاى مادى و حركت در جهت پالايش روح و روان از گناهان است».

آقاى هاشميان در ادامه به نقش تبليغ در اذهان عمومى پرداخت و اظهار اميدوارى كرد كه زائران ايرانى خانه خدا با رفتار و اخلاق حسنه، مبلّغ خوبى براى اسلام و ايران اسلامى باشند.

ص: 210

به محض ورود به ساختمان بيمارستان، بيمار سالمندى كه روى ويلچر به طبقه بالا منتقل مى شد، توجه ما را جلب كرد. اين هموطن آذرى مشكل تنفسى داشت. بعدها متوجه شديم هشتاد درصد بيمارانى كه براى درمان مى آيند، دچار همين مشكل هستند و ريشه عارضه قلبى بيماران ديگر هم در بيمارى تنفسى است. همراه او به طبقه اول رفتيم.

اين طبقه مخصوص بيماران بسترى شده و بخش CCU بود.

بيمارى كه گفته مى شد كاروانش به مكه رفته اند، بى صبرانه در انتظار خروج از بيمارستان بود. اين بيمار 68 ساله، يك ساعت پس از آنكه همراه كاروان تهران وارد مدينه شد، به دليل مشكل قلبى و تنگى نفس به بيمارستان آمد و هشت روز را روى تخت بيمارستان سپرى كرد.

داستان اين زائر كه در اردبيل متولد شده و 55 سال است و در تهران ساكن است فوق العاده جالب بود. مى گفت:

پزشك معالج من در تهران تشخيص داد كه قلب من بايد جراحى شود. خيلى به او التماس كردم تا منصرفش كنم. به او گفتم چهار سال توى نوبت بودم تا به اين سفر بروم اجازه بده بروم و بيايم بعد آماده عمل مى شود.

او اميدوار بود با كمك كادر پزشكى اعمال خود را به طور كامل انجام داده و راهى ايران شود.

خانمى هشتاد ساله از كرمانشاه با روحيه اى عجيب، يكى ديگر از بيماران بسترى شده در بيمارستان بود. داستان بيمارى او از زبان خودش شنيدنى بود:

وقتى آمديم ما را خيلى سريع به سمت حرم بردند. اصلا رعايت من پيرزن را نكردند كه چطور بايد مثل يك جوان 25 ساله بدوم. تند رفتيم و آمديم و چون حسابى خسته و تشنه شده بودم، يك نوشابه خنك را تا ته خوردم. همين باعت شد سينه ام عفونت كند و كار من به بيمارستان كشيده شود، اما بچه هايم (كادر پزشكى) نگذاشتند حالم بد شود. خدا خيرشان بدهد.!

در طبقه همكف، كلينيك تخصصى داخلى قرار داشت كه شامل دو بخش مراقبت از اورژانس خانمها و آقايان بود. آزمايشگاه و راديولوژى بيمارستان هم طبقه پايين بود. آنجا

ص: 211

دو سه نفر نشسته بودند كه منتظر آزمايش يا دريافت جواب آن بودند. يكى از آنها پيرمردى بود كه براى گرفتن جواب آزمايش همسرش آمده بود و مى گفت: «قند خون همسرش به 500 رسيده و بايد تحت كنترل باشد».

بخش راديولوژى هم جاى خلوتى نبود. نام 270 مراجعه كننده در دفتر اين بخش ديده مى شد. شديدترين آسيب ديدگى مربوط به يك پيرمرد 75 ساله بود كه به علت افتادن از پله برقى دچار شكستگى انتهاى استخوان ران شده بود.

اتاق دكتر حسين ضيايى سرپرست هيأت پزشكى حج در طبقه چهارم بيمارستان بود و گزارش ما با صحبتهاى او كامل مى شد. در اتاق دكتر ضيايى دو تن از مسؤولان زحمتكش بيمارستان هم حضور داشتند كه اطلاعات كاملى از فعاليتهاى تيم پزشكى در اختيار ما گذاشتند.

دكتر ضيايى درباره امكانات اين بيمارستان گفت:

بيمارستان مدينه 53 تخت دارد و با بخشهاى تخصصى داخلى، قلب و عروق، زنان و زايمان، چشم پزشكى، گوش و حلق وبينى، ارتوپدى، جراحى عمومى، روانپزشكى و دندانپزشكى سرويس مى دهد.

از هشتم دى فعاليت خود را شروع كرديم كه تا حال 700 مورد مراجعه تخصصى به اورژانس، يك هزار مورد مراجعه به كلينيك هاى تخصصى، 650 تزريق و پانسمان و تحويل دارو و براى 1600 نسخه ثبت شده است.

ما چند پزشك عرب زبان داريم كه به عنوان رابط ما و بيمارستانهاى عربستان انجام وظيفه مى كنند تا در صورت ضرورت، بيمار در بيمارستانهاى عربستان بسترى شود و تاكنون 21 زائر ايرانى در اين بيمارستانها بسترى شده و تحت درمان يا جراحى قرار گرفته اند.

دكتر درباره اينكه چرا با وجود معاينات پزشكى در ايران، ميزان بيمارى در زائران و بيماران بسترى بالاست گفت:

تمام هدف ما اين است كه اين عزيزان را كه هر كدام سالها براى اين سفر انتظار كشيده اند، از زيارت خانه خدا محروم نكنيم و معاينات ما در ايران زياد سختگيرانه

ص: 212

نيست. البته در عربستان با تمام توان تلاش مى كنيم تا همه عزيزان به اعمال خود برسند كه براى اين مورد هم طرح خاصى داريم.

هيأت پزشكى حج، كاروانى را تشكيل مى دهد به نام وقوف اضطرارى، كه روزهاى چهارم، پنجم و ششم ذى حجه ما به كاروانها سر مى زنيم و بيماران ناتوان مسن و بدحال را شناسايى و آنها را از كاروانشان جدا مى كنيم تا اين افراد به صورت جداگانه و در معيت كادر پزشكى اعمال خود را انجام دهند.

به اين ترتيب، هر سال حدود 200 زائر ايرانى كه در صورت انجام اعمال در شرايط معمولى در خطر مرگ قرار دارند با سلامت كامل اعمال را پشت سر مى گذارند و بعد از اعمال در صورت اضطرار به ايران و در غير اين صورت به كاروانها باز گردانده مى شوند. اين طرح باعث شده ميزان مرگ و مير در حجاج فوق العاده كاهش پيدا كند. اگرچه اجراى اين طرح باعث مى شود حدود شصت درصد كادر ما موفق به انجام اعمال نشوند، ولى نجات جان هموطنان ما ارزش فوق العاده اى براى ما دارد و ما راضى هستيم.

سرپرست هيأت پزشكى خبر از اجراى يك طرح جديد نيز در بخش پزشكى داد:

با تصويب شوراى عالى حج، ما طرح تحقيقاتى درباره بيماريهاى تنفسى زائران اجرا كرده ايم كه هر ساله تعداد زيادى از حجاج ايرانى را با مشكل مواجه مى كند. در اين طرح سه نمونه از زائران ايرانى مى گيريم: يكى در فرودگاه مهرآباد (پس از پرواز)، يكى در مكه و يكى در فرودگاه مهرآباد (پس از بازگشت). اميدواريم تحقيقات بر روى نمونه ها، ما را به نتايج خوبى برساند و در سال آينده بتوانيم اقدامات پيشگيرانه را براى مبارزه با اين معضل انجام دهيم و زائران ايرانى با مشكل كمترى به كشور برگردند.

دكتر ضيايى جمع آورى اطلاعات پزشكى زائران را مفيد دانست. و گفت:

تمام اطلاعات در رايانه هاى ما موجود است. هر فرد با باركدى كه روى كارت شناسايى او قرار دارد، شناخته مى شود. بلافاصله پس از ارائه كارت به بخش پذيرش، دستگاه باركدخوان، نام و نام خانوادگى و اطلاعات پزشكى او را روى كاغذ چاپ مى كند كه اين اطلاعات در هنگام مراجعه به پزشك به تشخيص صحيح بيمارى كمك مى كند.

ص: 213

وى واحد بهداشت را از واحدهاى فعال هيأت پزشكى معرفى كرد: «مسؤوليت كارشناسان اين واحد، سركشى و بازرسى هر روزه از رستورانها و مراكز پخت غذا و محلهاى استقرار زائران است. هدف ما تطبيق اين محيطها با شرايط استاندارد بهداشتى است».

دكتر ضيايى در پايان اين گفتگو تأكيد زيادى روى اين اصل داشت كه تمام هدف ما اين است كه همه زائران بتوانند پس از انجام اعمال به ايران برگردند؛ حتى آنهايى كه به دليل مشكلات حادتر در بيمارستانهاى عربستان بسترى شده اند.

ص: 214

آقاى دكتر صفى زاده، به محل دفتر رياست كنار باب الصفا مراجعه كرد و چون شيخ حُصَيَّن كسالت داشت با معاون وى، دكتر شيخ ناصر الخزيم، ديدارى خصوصى كرد و پس از معرفى جايگاه مذهبى و علمى خود حدود يك ساعت با ايشان به گفتگو پرداخت.

دكتر صفى زاده به حادثه سخنرانى شب گذشته اشاره كرد و گفت: «خطيب شب گذشته به مذاهب اسلامى اهانت كرده است و شرائط امروز جهانى و تعامل مثبت كشورهاى اسلامى با يكديگر اينگونه تنديها را برنمى تابد».

دكتر خزيم در پاسخ گفت: «من ازا ين سخنرانى مطلع شدم و فوراً به ايشان تذكر دادم و اميدوارم كه تكرار نشود».

سپس راجع به وضع ايران و آزادى فعاليت مذهبى و تبليغى اهل سنت در ايران وضع و وضع عراق صحبت كرد و در خصوص عامل اصلى كشتار و جنگ داخلى در عراق گفت:

«عامل اصلى كشتار و اختلافات داخلى عراق امريكا است كه براساس سياست «فَرّقْ تَسُدْ» اين آتش فتنه را برافروخته و براى او فرقى نمى كند كه از كدام گروه كشته شوند».

گفتنى است كه هنوز ديدگاههاى تند شيوخ وهابى شاغل در پيگره تشكيلات دينى و تبليغى كشور اصلاح نشده و آماده همراهى كامل با سياست حكومت سعودى نيست.

البته مسؤولين رسمى و دولتى مربوط، به دقّت مراقب اين امورند و با سرعت به اصلاح آن مى پردازند.

روشن است كه ارتباط چهره هاى برجسته علمى سنّى ايرانى با اينگونه مسؤولان مى تواند ضمن تعديل ديدگاههاى آنان درباره ايران در چرخش و تعديل مواضع آنان نيز مؤثر باشد.

ص: 215

از راه دريا: 17534 نفر؛

فرودگاه ملك عبدالعزيز جدّه امسال پذيراى يك ميليون و صد هزار حاجى است و در آينده اى نه چندان دور توسعه خواهد يافت تا بيش از اين پذيراى حجّاج باشد.

ص: 216

پنجشنبه 2 ذى حجه

24/ 10/ 1383

استقرار كامل بعثه هاى مراجع در مكه

برخى از اعضاى بعثه هاى مراجع پيشتر به مكه مشرّف شده بودند. باقى اعضا نيز عصر چهارشنبه از مدينه حركت كردند و صبح پنجشنبه در مكه استقرار يافتند. تعدادى نيز صبح چهارشنبه با اتوبوسى سرباز از مدينه به مكه حركت كردند. اين عده براى رعايت احتياط كه حتى در شب هم استظلال نكنند، در روز با اتوبوس مكشوف و سرباز طىّ طريق كردند كه البته اين امكان براى همه زائران وجود ندارد. برخى از آنان عبارتند از: آية الله شيخ على پناه اشتهاردى و حضرات حجج اسلام: سيد جواد شبيرى، شيخ محمد سند، مظاهرى، و اعضاى بعثه آية الله سيد محمد سعيد طباطبايى حكيم.

امسال بحمدالله، برخلاف سال گذشته خوابگاه بعثه هاى مراجع در مكه، همان هتل بعثه مقام معظم رهبرى است، ولى محل كار و مراجعات آنان مانند مدينه يكجا نيست؛ بلكه متشتّت و در اطراف بعثه ايران در جاى جاى ميدان معابده پراكنده است. اين موضوع دشواريهايى را پديد آورده است، هم براى خود آنها و هم براى روحانيان كاروانها و مردم مراجعه كننده. برخى محلّها هم چندان زيبنده و درخور مرجعيت نيست. در سالى خود

ص: 217

بنده براى يافتن و سر زدن به بعثه ها، خيلى معطّل و خسته شدم و وقت و فرصت زيادى از من تلف شد. با توجه به مشغله و گرفتارى زيادِ روحانيون كاروانها در مكه و مدينه، و ضرورت صرفه جويى در وقت و عمر، پيشنهاد مى شود سالهاى آينده، علاوه بر خوابگاه، محل استقرار و كار آنان نيز در يك ساختمان باشد، وگرنه برخى از مردم و روحانيان عطاى مراجعه به بعثه ها را لقايش مى بخشند و زير بار زحمت بسيار مراجعه به اماكن متعدد نمى روند.

ص: 218

آقاى رى شهرى، رسالت پيامبر گرامى اسلام را در قالب محبت اهل بيت عليهم السلام قابل تحقق دانست و گفت:

محبت اهل بيت عليهم السلام محور اصلى تحقق اسلام سياسى در جهان است و قرآن اين محبت را به سود امت اسلامى و جامعه مسلمانان مى داند.

از نگاه قرآن، محبت اهل بيت عليهم السلام راه ترقى و تكامل و دستيابى به سعادت دنيا و آخرت است.

نماينده ولى فقيه در حج و زيارت در شرح آثار مودت اهل بيت در مرجعيت علمى خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله افزود:

قرآن در خانه پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد و بديهى است اهل بيت نبوت عليهم السلام بهتر به حقايق وحى و عمق آيات الهى آشنايى دارند. اگر اهل بيت عليهم السلام را از نگاه قرآن ببينيم، حداقل موضوعى كه مى تواند مورد توافق عموم انديشمندان اسلامى باشد، مرجعيت علمى اهل بيت عليهم السلام است.

ايشان به ادامه جنايات رژيم صهيونيستى در فلسطين و اشغالگريهاى آمريكا در عراق اشاره كرد و گفت: «دشمنان اسلام با حمايت آنانى كه به آتش تفرقه در ميان مسلمانان دامن مى زنند، به توطئه هاى خود ادامه مى دهند. در چنين شرايطى تمسك به قرآن و اهل بيت نقشه هاى خطرناك استكبار جهانى به سركردگى آمريكا را خنثى مى كند».

آقاى رى شهرى با ابراز رضايت از فعاليت واحد اهل سنت در بعثه مقام معظم رهبرى گفت: «علماى اهل سنت ايران در موضوع وحدت كلمه امت اسلامى پيشگام ساير كشورهاى اسلامى هستند».

در همايش «قرآن و عترت»، همچنين مولوى اسحاق مدنى مشاور رئيس جمهور، آخوند عبدالرزاق رهبر، امام جمعه اهل سنت استان گلستان و ماموستا سرخابى امام جمعه شهرستان اشنويه سخنانى ايراد كردند.

در آغاز اين مراسم، مسؤول واحد اهل سنت بعثه در سخنانى، فلسفه انتخاب موضوع «قرآن و عترت» براى همايش اهل سنت را الهام از رهنمود مقام معظم رهبرى مبنى بر محور قرار گرفتن قرآن در فعاليتهاى تبليغى حج و نيز توجه به قرآن و اهل بيت به عنوان

ص: 219

مشتركات اهل تسنن و اهل تشيع براى وحدت هرچه بيشتر آنها برشمرد. حجة الإسلام زمانى گفت:

گرچه ممكن است عده اى فكر كنند كه محبت اهل بيت عليهم السلام مخصوص شيعيان است، ولى اهل سنت در طول تاريخ، توجه زيادى به عترت پيامبر داشته اند؛ مثلًا امام شافعى آن قدر بر عشق ورزى به خاندان پيامبر صلى الله عليه و آله اصرار داشت كه برخى از اهل سنتِ تندرو، او را «شيعه» خوانده اند. درباره ابوحنيفه هم از خود اهل سنت نقل شده كه به علت حمايت از قيام زيد بن على بن حسين عليه السلام به زندان افتاد و هر روز شلاق مى خورد تا از دنيا رفت. اكنون نيز بسيارى از اهل سنتِ كرد، بلوچ، تركمن و ديگران، به زيارت حضرت امام رضا عليه السلام و خواهر گرامى شان مى روند و گاهى حاجاتشان را هم مى گيرند.

در همايش «قرآن و عترت» كه صبح پنجشنبه با حضور امير الحاج ايران اسلامى، چند تن از مولويها و فرهيختگان اهل سنت و صدها نفر از زائران ايرانى اهل تسنن، در سالن اجتماعات بعثه مكه مكرمه برگزار شد، همچنين سرپرست حجاج ايرانى خانه خدا در سخنانى، با اشاره به پيشگامى علماى شيعه و سنى ايران براى ايجاد و تقويت وحدت فرق اسلامى، ابراز اميدوارى كرد كه مسلمانان ديگر كشورها نيز با تمسك به «توحيد كلمه» و «كلمه توحيد»، براى گسترش و تقويت وحدت بين مسلمانان تلاش كنند تا از فوايد آن همچون افزايش قدرت در برابر دشمنان بهره مند شوند.

در بخش ديگرى از همايش «قرآن و عترت؛ دو گوهر گرانبهاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله»، مولوى محمد اسحاق مدنى، مشاور رئيس جمهور در امور اهل سنت، با اشاره به آيه شريف «انا نحن نزلنا الذكر و انا له لحافظون» (1)

گفت:

خوشبختانه دين اسلام با وجود داشتن فرقه هاى مختلف، يك ويژگى بارز دارد و آن اينكه كتاب آسمانى آن، بدون كمترين تحريفى در دست پيروان آن باقى مانده است؛ در حالى كه فرقه هاى مختلف برخى اديان از جمله مسيحيان، كتابهاى آسمانى با اختلافهاى بنيادين دارند. از معجزات قرآن كريم اين است كه با گذشت 1400 سال

ص: 220

از نزول اين كتاب بزرگ، بين قرآن اهل تسنن و قرآن اهل تشيع به رغم برخى اختلافهاى فكرى بين دو مذهب، حتى يك كلمه اختلاف نيز وجود ندارد.

مولوى مدنى در بخش ديگرى از سخنانش با اشاره به علاقه وافر اهل تسنن به عترت پيامبر صلى الله عليه و آله گفت:

صرف نظر از كتابهاى متعددى كه علماى سنى مذهب درباره اهل بيت نوشته اند، در كتابهاى صحيح بخارى و صحيح مسلم كه جزء معتبرترين كتابهاى اهل سنت است، بابى به نام «باب محبة اهل البيت عليهم السلام» وجود دارد كه در آن صدها حديث مختلف از پيامبر گرامى اسلام در اين باره نقل شده است.

چگونه ممكن است كسى عاشق پيامبر باشد، ولى كسى را كه پيامبر بوسيده و بر شانه خود نشانده دوست نداشته باشد؟ چگونه ممكن است كسى به پيامبر ارادت داشته باشد، ولى عاشق كسى نباشد كه پيامبر برايش قيام مى كرد؟ چگونه ممكن است كسى به فتح خيبر افتخار كند، ولى به فاتح آن ارادت نداشته باشد؟ به ويژه وقتى كه از شواهد موجود مى فهمد كه فتح خيبر، كار يك انسان معمولى نيست.

مولوى مدنى از شيعه و سنى خواست از مسائلى كه درباره آنها اختلافى وجود ندارد، اختلاف درست نكنند.

سخنران بعدى دومين همايش اهل سنت، آخوند ملاعبدالرزاق رهبر، امام جمعه اهل سنت استان گلستان بود كه در سخنانى، با اشاره به حديث ثقلين گفت: «با توجه به اين حديث شريف معلوم مى شود كه تمسك به قرآن بدون تمسك به اهل بيت پيامبر صلى الله عليه و آله، كافى نيست و اين دو، لازم و ملزوم يكديگرند».

امام جمعه شهرستان اشنويه، آخرين سخنران همايش «قرآن و عترت؛ دو گوهر گرانبهاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله» بود. ماموستا سرخابى در سخنانش با اشاره به چندين حديث معتبر نزد اهل سنت، تأكيد كرد:

علاقه به خاندان رسول اكرم صلى الله عليه و آله، چيزى بيش از علاقه هاى عادى است و بايد مقدمه تمسك به اين بزرگواران باشد. از حديث منقول از پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به خوبى برمى آيد كه منظور قرآن كريم از «اهل البيت»، على عليه السلام، فاطمه زهرا عليها السلام و فرزندان

ص: 221

آن دو بزرگوارند و همان طور كه امام شافعى در شعرى گفته است، اهل بيت عليهم السلام كشتى نجاتند و بدون تمسك به ايشان، نجات ممكن نيست.

ص: 222

«متأسفانه دشمنان ايران و عراق مطالبى مطرح مى كنند و حركاتى را انجام مى دهند كه نه به سود مردم عراق و نه به سود ايران است».

آقاى رى شهرى ابراز اميدوارى كرد كه با برپايى انتخابات راه هر گونه سوء استفاده دشمنان ايران و عراق بسته شود.

در اين ديدار محمد حاج محمود رئيس بعثه عراق با ابراز خرسندى از حضور در بعثه مقام معظم رهبرى گفت:

اين گونه ديدارها نشانگر علاقمندى جدى ما به داشتن روابط خوب با ايران است و اميدواريم مشكلات موجود با حسن نيت و احساس منافع مشترك حل شود.

كسانى كه در راه تخريب روابط دو كشور گام برمى دارند، با شكست مواجه خواهند شد. هيچ كس در عراق مايل به بقاى نيروهاى بيگانه نيست، ولى در مورد نحوه برخورد با آنان اختلاف ديدگاه وجود دارد. مردم عراق در دفاع از ميهن خود و ساختن آينده درخشان حساسيت دارند.

ص: 223

كارخانه اى بافته مى شود كه مقر آن در مكه است. اين كارخانه با داشتن 450 كارگر، مراحل مختلف ساخت پرده كعبه مانند آماده سازى نخ، پارچه، مليله كارى، دوخت و تكميل آن را بر عهده دارد.

مليله كارى آيات قرآن كريم با نخ طلا و نقره بر روى پارچه اى مشكى در اين كارخانه به همّت هنرمندان مليله كار، تماماً دستى بافته مى شود. دوخت پرده كعبه بيست ميليون ريال سعودى (5/ 3 ميليون دلار) هزينه دارد.

ص: 224

مى شوند كه از اين تعداد 45202 نفر مرد و 43779 نفر زن هستند.

ص: 225

روبروى ناودان رحمت برگزار مى شد، شب جمعه نيز برقرار بود.

در كنار اينهمه شور و حالِ مثال زدنى دو مشكل نيز وجود داشت: يكى آنكه تقريباً همه كاروانهاى حاضر در مسجد الحرام روبروى حجر اسماعيل و ناودان رحمت تجمع كرده بودند و به دليل كمىِ وسعتِ طبقه دوم در اين سمت، همه در كنار هم و متّصل به يكديگر نشسته بودند و با توجه به اينكه روحانىِ هر كاروان جداگانه دعا مى خواند، صداها درهم مى پيچيد و همه زائران به درستى دعا را نمى شنيدند و غلبه از آنِ كسى بود كه صداى بلندترى داشت.

دوم آنكه به دليل طواف كردن اهل سنّت در طبقه بالا، برخى كاروانها مسير طواف كنندگان را اشغال و عرصه را بر آنان تنگ كرده بودند.

در حالى كه سمت ديگر طبقه بالا يعنى روبروى مستجار كاملًا وسيع و خالى بود و اگر نيمى از كاروانها در آن قسمت استقرار يافته بودند نه مزاحم همديگر بودند نه مانع طواف كنندگان، و همه كاروانيان هم به خوبى از دعا استفاده مى كردند و اين را خودِ بنده يك بار در برگزارى دعاى كميل در طبقه دوم تجربه كرده ام.

گفتنى است كه مقامات سعودى فقط با برگزارى چهار بار دعاى كميل (دو بار مدينه قبل و دو بار مدينه بعد) موافقت كرده اند و بيش از اين چهار بار، اجازه برگزارى مراسم گسترده دعا به ايران نمى دهند. از اين رو، در ايّام حج در مكه، دعاى كميل تنها در بعثه و برخى هتلهاى ديگر و نيز در طبقه دوم مسجد الحرام خوانده مى شود و مجالِ برگزارى گسترده آن در فضاى وسيع روبروى مسعى تا نزديك مكتبة مكة المكرّمة نيست.

در موسم حج، دعاى ندبه نيز در همه جمعه ها در محل بعثه، و در ايّام عمره در چند هتل داراى سالن بزرگ برگزار، و سى دى و نوار كاست و ويديويى آن با قيمتى ارزان به زائران فروخته مى شود.

دوستانى كه روز جمعه از مدينه به مكه مشرف شدند، يادآورى كردند كه شب جمعه در مدينه بسيارى از شيعيان كشورهاى خليج و هند و پاكستان براى بهره ورى از دعاى كميل ايرانيان در محدوده بين الحرمين جمع شده بودند و نمى دانستند كه دو برنامه دعاى

ص: 226

كميل در دو هفته قبل برگزار شده است. به نظر مى رسد اگر دعاى كميل بين الحرمين در نوبت اوّل در شب جمعه 11/ 10 برابر با 19 ذى قعده برگزار نمى شد و به جاى آن شب جمعه اول ذى حجه برگزار مى گرديد، شركت كنندگان زيادترى از زائران ايرانى و غير ايرانى داشت.

ص: 227

جمعه 3 ذى حجه

25/ 10/ 1383

حضور روحانيون در مسجد الحرام براى پاسخگويى به حجاج

به منظور پاسخگويى به سؤالات شرعى و نيازهاى حجاج بيت الله الحرام، طرح كشيكهاى سه گانه در مكه مكرمه به اجرا درآمد.

معاون امور روحانيون بعثه مقام معظم رهبرى با اعلام اين خبر بيان داشت: «روحانيون و معينهاى كاروانها به صورت 24 ساعته در پشت مقام ابراهيم، صفا و مروه مستقر مى شوند تا به سؤالات شرعى زائران پاسخ دهند».

وى با اشاره به اينكه زمان نياز حجاج به روحانيون متفاوت است، افزود:

بر همين اساس در هر يك از كشيكهاى سه گانه بين يك تا چهار نفر از روحانيون محترم حضور دارند و پاسخگوى حجاج هستند. اين طرح، علاوه بر فعاليتهاى روحانيون، معينها و معينه هاى هر كاروان است و به هيچ وجه جايگزين فعاليتهاى آنان نمى شود. هدف از طراحى اين برنامه، آسان سازى دستيابى حجاج محترم به روحانيون در محلهاى سه گانه اعلام شده كه نقاط مبتلا به در مكه مكرمه است.

گفتنى است اين طرح كه از روز پنجشنبه 17/ 10/ 83 آغاز شده است، تا دوشنبه آينده ادامه خواهد داشت.

ص: 228

معاونت حمل و نقل درون شهرى امروز با صدور اطلاعيه اى اعلام كرد:

حجاج يك ساعت قبل و پس از پايان نماز حركت كنند.

با توجه به حضور روز افزون حجاج كشورهاى مختلف در شهر مكه مكرمه و اعمال محدوديتهاى ترافيكى از سوى پليس و ازدحام بيش از حد جمعيت در ايستگاهها و مسيرهاى منتهى به مسجد الحرام به منظور استفاده بهتر از سيستم حمل و نقل خواهشمند است، حجاج عزيز (به ويژه خواهران و سالمندان) يك ساعت قبل از اذان نمازهاى پنجگانه به سمت حرم حركت نمايند. همچنين حجاج هنگام بازگشت از حرم نيز براى جلوگيرى از ازدحام، خستگى، اتلاف وقت و سهولت در تردد حتماً حداقل يك ساعت پس از پايان نماز جماعت به سمت ايستگاههاى تعيين شده حركت نمايند.

ص: 229

نماينده ولى فقيه با تجليل از شهداى جنگ تحميلى و ايثارگران نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران گفت:

شهداى عزيزى كه در دفاع از اسلام، اهل بيت عليهم السلام و انقلاب اسلامى به شهادت رسيدند، مسأله مرگ را حل كرده بودند؛ زيرا بر اساس آموزه هاى دينى، نورانيت دل سبب عدم هراس از مرگ و علاقه به آخرت مى شود با نورانى شدن دل، ذكر خدا، نگاه به كعبه و سخن گفتن با خدا براى انسان شيرين مى شود.

زائران اعزامى از نيروهاى مسلح، نورانيت حج را به داخل ارگانهاى نظامى و انتظامى منتقل كنند تا با برخوردارى از نورانيت دل و معنويت بتوانند در سپاه امام زمان (عج) خدمت كنند.

نيروهاى مسلح جمهورى اسلامى ايران در صورتى كه برخوردار از معنويت و نورانيت باشند، هيچ نيرويى در برابر آنان ياراى مقاومت نخواهد داشت.

وى به مشكل آفرينى دشمنان ايران اسلامى در خصوص انرژى هسته اى اشاره كرد و گفت:

ايران نيازى به سلاح اتمى ندارد و به لحاظ مبنايى با آن مخالف است و تجاوز و طمع به هيچ كشورى را در سر نمى پرورانند. برنده ترين سلاح مردم ايران كه بالاتر از هر سلاحى است و با آن رژيم تا دندان مسلح ستم شاهى را سرنگون كرد، معنويت و توكل به قدرت لايزال الهى است.

آقاى رى شهرى با تأكيد بر ضرورت آمادگى رزمى و دفاعى نيروهاى مسلح براى دفاع از كيان نظام جمهورى اسلامى گفت:

مهمترين سلاح نيروهاى مسلح ما سلاح معنوى است و اين همان قدرتى است كه دشمنان انقلاب و در رأس آن امريكا و رژيم صهيونيستى از آن محرومند و بهترين هديه براى تقويت نيروهاى مسلح از سرزمين وحى، سلاح نورانيت و معنويت است.

ص: 230

روى كليه وارد كنندگان دام باز است تا طبق مقررات و قوانين كشور، از هر مكانى كه مى خواهند دام وارد كنند. البته امسال از استراليا دام وارد نكرديم؛ زيرا شش ماه قبل يك كشتى از استراليا حامل گوسفندان آلوده به وبا بود كه عربستان سعودى از ورود آن به بازارهاى داخلى جلوگيرى و دولت استراليا نيز صدور گوسفند به بازار سعودى را ممنوع كرد. البته مذاكراتى با مسؤولين وزارت كشاورزى استراليا در جريان است كه به زودى به نتيجه خواهد رسيد. علت گرانى دام محلى بالا بودن قيمت كود است كه براى رشد علوفه به زارعان داده مى شود. مذاكراتى در جريان است تا كود را به زارعين داخلى عربستان پايين تر از قيمت هاى جهانى بفروشند تا با توليد علوفه ارزان، قيمت دام داخلى كاهش يابد.

وزير كشاورزى با اشاره به موفقيت طرحهاى وزارت كشاورزى عربستان گفت:

در سال 2003 ميلادى آمار خوشحال كننده اى داشته ايم و توليد گندم كه يك كالاى استراتژيكى است، به 5/ 3 ميليون تن رسيد و انواع سبزيجات 2/ 3 ميليون تن توليد داشته است؛ در حالى كه توليد ميوه در عربستان بالغ بر 3/ 1 ميليون تن بوده است.

ص: 231

بعثه حج عمان قبول كرده است تا تنها زائران مرد وابسته به آن بعثه، رمى جمرات نمايند. بعثه حج كويت و تركيه پذيرفته است كه حجاج ايشان عصر عيد به رمى جمرات بپردازند و البته اين توافق شامل پنجاه هزار حجاج تركى نيز خواهد شد.

حجاج ايران قبول كردند تا 45 درصد زائرانش نيمه شب دهم ذى حجه و بقيه حجاج روز عيد پس از ساعت يازده رمى جمره عقبه را انجام دهند.

ده هزار زائر مالزيايى آماده شده اند تا رمى جمرات را به روز سيزدهم ذى حجه به تعويق اندازند و در آن روز به رمى جمرات بپردازند.

گفتنى است كه بالا و پايين پل جمرات ظرفيت 160 هزار زائر در يك ساعت را دارا است.

اياد امين مدنى وزير حج عربستان اظهار داشت: «بنابر رهنمودهاى مقامات عالى كشور از روشهاى خوب و وسائل علمى و فنى استفاده شده است كه ضامن تحقّق امنيت حجاج مى باشد. ما با بررسى جوانب منفى سالهاى گذشته كوشيديم از وقوع خسارات جانى جلوگيرى نماييم».

در امر گروه بندى و تطبيق آن مسؤولين ذى ربط چون: وزارت بهدارى، وزارت حج، وزارت كشور، وزارت امور شهرها و روستاها، انستيتوى براى پژوهشهاى حج و هيأت توسعه مكه مكرمه، مدينه منوره و مشاعر مقدسه با هماهنگى فعاليت دارند.

حاتم بن حسن قاضى يكى از مسؤولان سعودى هدف از برنامه گروه بندى حجاج را براى رمى جمرات اين نكته دانسته كه «حجاج طبق مذاهب فقهى خود بتوانند با آرامش خاطر اين وظيفه را انجام دهند».

روزنامه المدينة نيز در شماره روز چهارشنبه گذشته مشروح اين طرح را با جزئياتش منتشر كرده است؛ ولى بايد منتظر بود و ديد اين طرح چقدر عملى و قابل اجراست.

وزير حج عربستان نيز در مصاحبه اى كه روزنامه البلاد در شماره روز چهارشنبه گذشته آن را منتشر كرده، گفته است: «فتواى مفتى مصر دكتر على جمعه را كه گفته است:

براى سهولت وظيفه حجّاج، رمى جمرات حتى در ساعت دوازده شب صحيح و جايز است، تأييد مى كنيم».

ص: 232

شامگاه امروز جمعه، مقامات عربستان اعلام كردند كه جمعه چهارم ذى حجه است نه سوم آن و بر اعلام رسمى تقويم امّ القرى كه چهارشنبه را اوّل ماه اعلام كرده بود و خود سعوديها هم تا روز جمعه آن را پذيرفته بودند، خط بطلان كشيدند. افزودن يك روز بر ماه، يا به عبارتى جلو كشيدنِ يكروزه ماه در پايان روز سومِ آن، موضوع عجيبى است كه ظاهراً تاكنون در جهان اسلام سابقه نداشته است. (1)

روزنامه هاى عربستان، صبح شنبه بيانيه شوراى عالى قضايى عربستان را در اين زمينه منتشر كردند. و تيتر اوّل و عنوان اصلى آنها چنين بود: «وقوف به عرفات روز چهارشنبه، عيد قربان روز پنج شنبه». در حالى كه بر اساس تقويم امّ القرى پنجشنبه روز عرفه، و جمعه عيد قربان بود. از اين رو، برخى روزنامه ها در حالى كه پنجشنبه ديروز را دوم ذى حجه- كه طبعاً جمعه سوم و شنبه چهارم مى شود- اعلام كرده بودند روز شنبه را در صفحه اول خود پنجم ذى حجه نوشتند؛ مانند عكاظ. برخى هم روز شنبه را «چهارم ذى حجه بر اساس تقويم امّ القرى» نوشتند؛ مانند روزنامه المدينة؛ برخى هم در تمام صفحات خود هر دو تاريخ را نوشتند، مانند الرياض؛ يعنى نوشت: شنبه چهارم ذى حجه (و براساس رؤيت: پنجم ذى حجّه)». شوراى عالى قضايى عربستان اعلام كرد چون روز چهارشنبه بر اساس تقويم امّ القرى اوّل ذى حجه بود و از سوى ديگر غروب دوشنبه كسى مدّعى رؤيت نشده بود- هرچند غروب سه شنبه ماه بلند بود؛ ولى چون صِرف بلندى ماه نشانه شب دوم نيست- اين شورا چهارشنبه را اول ماه اعلام كرد؛ ولى چون عصر جمعه در سيح، شرقِ منطقه رين عده اى مدّعى رؤيت هلال پس از مغرب دوشنبه شدند (2) و دو نفر از آنان نزد قاضى رين شهادت دادند، بنابراين روز سه شنبه اول ماه ذى حجه، و روز

ص: 233

چهارشنبه آينده روز عرفه و روز پنجشنبه عيد قربان خواهد بود.

متن بيانيه شوراى عالى قضايى عربستان بر اساس آنچه در شماره روز شنبه روزنامه المدينة آمده چنين است:

الحمد للّه وحده والصلاة والسلام على نبيّنا محمّد وعلى آله وصحبه. وبعد؛ فإنّ مجلس القضاء الأعلى قد أصدر بياناً بأنّ يوم الأربعاء الموافق 1/ 12 هو أوّل شهر ذي الحجّة رغم أنّ الناس رأوا القمر مساء يوم الثلاثاء 30 ذي القعدة حسب تقويم أُمّ القرى في عامّة المدن ورأوه عالياً ولأنّ مجرّد ذلك لا يكفي لاعتبار الشهر داخلًا يوم الثلاثاء ولأنّه لم يتقدّم أحد برؤية الهلال مساء الإثنين التاسع والعشرين من ذي القعدة فقد اعتمد المجلس إكمال العدّة لحديث «فإن غمّ عليكم فأكملوا العدّة» ونظراً لأنّه تقدّم فى مساء يوم الجمعة الموافق 3 ذي الحجّة حسب تقويم أُمّ القرى عدّة شهود برؤية الهلال ليلة الثلاثاء وهم من السيح شرق محافظة الرين وتبلغت محكمة الرين بذلك فطلبهم فضيلة قاضي الرين وحضر منهم اثنان شهدا برؤيتهما هلال ذي الحجة بعد مغرب يوم الإثنين التاسع والعشرين من شهر ذي القعدة ومكث كلّ واحد منهما يراه بعد أن صلّيا فريضة المغرب وفي ليلة الأربعاء ذكر كلّ واحد منهما أنّه رآه عالياً وبقى يرى إلى صلاة العشاء وجرت تزكيتهما وذكر فضيلة قاضي الرين أنّهما معروفان لديه بالعدالة والثقة والثبات ومعهما شاب رآه معهما لكن لم يحضر إلى المحكمة لبعدها وبناء على ذلك ولأنّه إذا ثبتت الرؤية المعتبرة للعبادة وقد ثبتت ... لذا فإنّ مجلس القضاء الأعلى في المملكة العربية السعودية يقرّر أنّه ثبت دخول ذي الحجة هذا العام 1425 يوم الثلاثاء الموافق 11 يناير عام 2005 م والوقوف بعرفة يوم الأربعاء الموافق 19 يناير 2005 م وعيد الأضحى المبارك يوم الخميس الموافق 20 يناير 2005 م. و مجلس القضاء إذ يعلن ذلك لعموم المسلمين يسأل الله جلّ وعلا أن يوفق حجاج بيت الله الحرام لأداء حجّهم وأن يتفضّل عليهم بالقبول وأن يعزّ الإسلام والمسلمين وأن يصلح حال المسلمين ويجمع كلمتهم على الحقّ وأن يؤلف بينهم وأن يدفع عنهم كلّ شرّ وبلاء وفتنة إنّه مجيب الدعاء وصلّى الله على نبيّنا محمّد وعلى آله وصحبه وسلّم.

ناصر بن إبراهيم الحبيب عضو،

غيهب بن محمد الغيهب عضو،

ص: 234

محمد بن الامير عضو،

محمد البدر عضو،

صالح بن محمد اللحيدان رئيس مجلس القضاء.

اين تغيير ناگهانى يا جلوكشيدن يك روز موجب تغيير برنامه ها و بروز برخى مشكلات گرديد (1) و شايعاتى نيز بر سر زبانها افتاد كه ممكن است ادعاى رؤيت شهود هنگام غروب دوشنبه بى اساس و تنها بهانه اى براى اين تغيير باشد. به هر حال، براى اينكه رشته بحث نگسلد بحث مبسوط در خصوص ثبوت هلال ذى حجه در مكه و چگونگيهاى آن را به پيوستهاى اين كتاب وامى گذارم. كسانى كه خواهان آگاهيهاى گسترده در اين زمينه اند به آنجا مراجعه كنند.

ص: 235

شنبه 5 ذى حجّه (1)

26/ 10/ 1383

برگزارى همايش قدس در بعثه مكّه

صدها تن از زائران بيت الله الحرام از كشورهاى مختلف اسلامى امروز با شركت همايش قدس كه در بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه برگزار شد، بر ضرورت حمايت از انتفاضه ملت فلسطين و افشاى توطئه هاى رژيم صهيونيستى تأكيد كردند.

در اين همايش كه جمعى از علما و انديشمندان جهان اسلام از جمله شيخ نعيم قاسم قائم مقام حزب الله لبنان حضور داشتند، آقاى رى شهرى مشكل فلسطين را مهمترين مشكل جهان اسلام خواند و گفت: «آنچه امروز در عراق و افغانستان مى گذرد و فشارهايى كه عليه ايران اسلامى وارد مى شود بى ارتباط با مشكل فلسطين نيست».

سرپرست حجاج ايرانى شكست نقشه رژيم صهيونيستى براى گسترش سلطه اين رژيم از نيل تا فرات را ناشى از بيدارى جهان اسلام به ويژه نسل جوان، موفقيت حزب الله در عقب راندن رژيم صهيونيستى و تداوم انتفاضه فلسطين دانست و گفت: «موج بيدارى

ص: 236

اسلامى كه به بركت انقلاب اسلامى تحقق يافت، به استكبار تفهيم كرد كه تأسيس يك حكومت جعلى از نيل تا فرات غير ممكن است و منافع سياسى و اقتصادى براى چنين رژيم بى ريشه اى قابل تامين نيست».

ايشان به اهداف آمريكا از اجراى طرح خاورميانه بزرگ اشاره كرد و گفت:

طرح اسرائيل بزرگ در صدد بود از راه نظامى به اهداف خود برسد؛ در حالى كه در طرح خاورميانه بزرگ استحاله فرهنگى و كنترل شريانهاى سياسى اقتصادى جوامع اسلامى به عنوان هدف تعيين شده است. آقاى رى شهرى گفت: بر اساس طرح خاورميانه بزرگ استكبار جهانى فشار بر ايران را دنبال مى كند و در صدد شكست انقلاب اسلامى به عنوان نقطه اصلى بيدارى اسلامى در جهان امروز است.

نماينده ولى فقيه به گسترش روز افزون اسلام ناب بين جوانان اشاره كرد و گفت:

موج اسلام خواهى جوانان كه از ايران اسلامى سرچشمه مى گيرد، موجب هراس استكبار جهانى شده و در نتيجه استحاله فرهنگى جوانان را در برنامه هاى خود گنجانده اند.

طراحان خاور ميانه بزرگ به بهانه اصلاحات سياسى درصددند با ترويج فساد اخلاقى در جوامع اسلامى، جوانان را به تباهى بكشانند و آنها را زمين گير كنند.

وى تأكيد كرد كه جهانيان نمونه عينى آزادى خواهى و اصلاح طلبى از نوع آمريكايى آن را در عراق و زندان ابوغريب تجربه كردند و جهانيان با اصلاحات و دمكراسى مورد نظر آمريكا آشنا شدند.

وى افزود: «تمامى محورهاى اتحاد جامعه اسلامى از جمله كنگره عظيم حج از نظر طراحان خاورميانه بزرگ خطرناك است و آنها براى عدم تحقق وحدت جهان اسلام برنامه ريزى كرده اند».

آقاى رى شهرى اولين وظيفه امت اسلامى به ويژه متفكران و انديشمندان جهان اسلام را افشاى اهداف طرح خاور ميانه بزرگ دانست و گفت: «انديشمندان و متفكران جهان اسلام بايد طرحى جامع را براى مقابله با طرح خائنانه خاور ميانه بزرگ تهيه كنند».

پيش از سخنان آقاى رى شهرى در همايش قدس، حجة الاسلام والمسلمين تسخيرى

ص: 237

طى سخنانى با محكوم كردن سازش با رژيم صهيونيستى، تدوام انتفاضه را تنها راه صحيح مقابله با اشغالگران صهيونيست دانست.

وى گفت: «بر هر مسلمانى واجب است در برابر جنايات رژيم صهيونيستى آرام نباشد و از مردم فلسطين حمايت كند».

ص: 238

منعكس نشود و در چنين شرايطى مردم عراق بايد هوشيارى كامل خود را حفظ كنند.

نماينده ولى فقيه به سياستهاى اصولى جمهورى اسلامى ايران در حمايت از مردم عراق اشاره كرد و گفت: «اتهاماتى كه به ايران اسلامى وارد مى شود ناشى از سوء نيت مخالفان و دشمنان دو ملت ايران و عراق است».

ايشان در پايان، تمامى رهبران دينى و روحانى عراقى را به همفكرى و همكارى براى پيشبرد اسلام اهل بيت عليهم السلام فرا خواند و گفت: «روند شرايط كنونى در عراق به سود مردم است و به فضل الهى مردم عراق اين بحرانها را با موفقيت پشت سر خواهند گذاشت».

در ابتداى اين ديدار حجة الاسلام سيد محمد حيدرى رئيس بعثه مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق طى سخنانى با تشكر از بعثه مقام معظم رهبرى و دولت جمهورى اسلامى ايران به دليل توجه خاص به مردم عراق و حمايت از مردم اين كشور گفت:

با وجود توطئه هاى كنونى در عراق، مناسبات دو كشور مستحكم و استراتژيك است.

اشغالگران با حمايت بعثيها و عوامل سلفى تلاش مى كنند بين جمهورى اسلامى ايران و شيعيان عراق ايجاد فاصله كنند و برخى از مسؤولان عراق هم بر همين اساس، ايران را به عنوان دشمن معرفى مى كنند.

ص: 239

البته اين بستر توان بهره برداريهاى بسيار بيشترى را دارد كه بعثه و سفارت مى توانند براى آن برنامه ريزى كنند.

امروز شنبه طبق قرار قبلى هيأت ايرانى مركب از: نايب رئيس مجلس خبرگان و آية الله مسعودى توليت آستان حضرت معصومه عليها السلام به همراهى آخوند عبدالرزاق رهبر (از علماى اهل سنّت ايران) در محل ساختمان رياست شؤون حرمين حاضر و با دكتر صالح الحصيّن ديدار كردند.

اين ديدار و گفتگو كه در فضايى صميمانه و دوستانه انجام گرفت، حدود يك ساعت به طول انجاميد.

در اين ديدار آية الله امينى نايب رئيس مجلس خبرگان راجع به ضرورت يافتن راه حلّى براى كاهش ازدحام و فشار و جلوگيرى از كشتار جمرات سخن گفتند و به تبادل نظر پرداختند و از اقدامات انجام شده تشكر كردند.

آية الله امينى افزود:

امت اسلام اكنون بيش از هر زمانى نيازمند وحدت است. البته وحدت دينى بين شيعيان و اهل سنت در ايران سابقه ديرينه دارد. در آغاز انقلاب اسلامى ما دو نفر به نمايندگى از امام خمينى رحمه الله مأموريت يافتيم كه براى رسيدگى به مشكلات اهل سنّت گلستان به منطقه برويم. در همان سفر مدّت يك هفته مهمان همين آخوند عبدالرزاق بوديم و همكارى تنگاتنگ و صميمانه داشتيم. لذا انتظار ما آن است كه توصيه بفرماييد ائمه جمعه حرم و ديگر مساجد اصل وحدت و احترام به عقايد شيعه را رعايت كنند و در خطبه ها اهانت نكنند. شما مى دانيد كه ما علماى شيعه زحمت زيادى كشيديم تا مردم شيعه را راضى به شركت در نماز جمعه ها و اقتدا به ائمه اين مساجد كرديم. مى دانيد در يك نماز جمعه مسجد الحرام بيش از پنجاه هزار شيعه ايرانى حضور دارند، و يك سخنرانى تند ضد شيعى امام جمعه موجب طرد اين جمعيت انبوه مى شود.

دكتر صالح گفت: «اين دستور العمل را صادر كرده ايم و ائمه آن را رعايت مى كنند و بعيد مى دانم كه اخيراً سخنى گفته باشند».

ص: 240

آخوند رهبر گفت: «امام جمعه در هفته گذشته سخنرانى تندى ايراد و اهانت كرده است». دكتر صالح گفت:

من از اين مسأله ناراحتم و آن را پيگيرى خواهم كرد. گرچه ما مرتب تلاش مى كنيم، اما ائمه مسجد الحرام خيلى گوش نمى كنند و متأسفانه گاهى تنديهاى فكرى خويش را اعمال مى كنند و از دست آنها ناراحتيم.

در پايان، آية الله امينى ايشان را به ايران دعوت كرد و وى هم اظهار علاقه نمود.

گفتنى است كه استمرار ارتباط علما و مسؤولين شيعه با اينگونه شخصيتهاى برجسته پرنفوذ و معتدل كه آمادگى كامل براى همكارى و تعامل مثبت دارند، از ضرورى ترين اقداماتى است كه بعثه و سفارت هم در موسم حج و هم طول عمره مى توانند براى آن برنامه ريزى كند و چهره هاى متناسب را براى ديدار با ايشان انتخاب و محورهاى گفتگو را براى هر نشست مشخص نمايند.

اختلاف جدّى ديدگاهى بين رئيس شؤون و ائمه جمعه مسجد الحرام كاملًا مشهود است و دكتر صالح از تنديهاى ائمه جمعه اظهار ناراحتى كرد. وى شخصيت و نقش مرحوم دكتر علوى مالكى را ستوده و وى را عالمى خدوم شمرده است؛ در حالى كه طيف مخالف به شدت از مالكى خشمگين است.

روشن است كه براى ملاقات با عالمان و مسؤولان دينى عربستان انتخاب چهره هاى وزين لازم است. دكتر صالح پس از ملاقات به آخوند رهبر گفته بود: «اين گونه شخصيتهاى علمى وزين براى ملاقات بيايند، خوب است».

ص: 241

دوازده روز فعاليت بيمارستان هيأت پزشكى حج ايران 4300 تن از زائران بيمار مورد معاينه پزشكى قرار گرفته اند كه از اين تعداد 71 نفر در بخشهاى مختلف و 34 نفر در بخش سى سى يو بسترى شده اند.

بر اساس اين گزارش، هيأت پزشكى حج ايران همچنين 31 نفر از حجاج ايرانى را براى استفاده از امكانات درمانى دولت عربستان به بيمارستانهاى شهر مكه معرفى كرده است.

خدمات دندانپزشكى به 200 تن از زائران و راديولوژى از 328 زائر بيمار و نيز پذيرش بيماران با استفاده از برنامه هاى رايانه اى از ديگر خدماتى است كه به گفته دكتر ضيايى تاكنون از سوى هيأت پزشكى حج جمهورى اسلامى ايران انجام شده است.

از ديگر اقدامات مهم اين هيأت، تشكيل يك درمانگاه ويژه براى وقوف اضطرارى زائران بيمار است. اين دسته از زائران در يك كاروان گردهم خواهند آمد تا تحت نظارت روحانى كاروان مناسك حج را به صورت وقوف اضطرارى ادا كنند.

در اين ديدار آقاى رى شهرى طى سخنانى تلاش اعضاى هيأت پزشكى حج جمهورى اسلامى ايران را در خدمت به زائران بيت الله الحرام دشوار و در عين حال توام با اجر الهى عنوان كرد و گفت كه پزشك مظهر اسامى حضرت حق يعنى «شافى و طبيب» است كه اگر كار خود را با انگيزه صحيح انجام دهد، پاداش بزرگ و مهمى را از خداوند متعال دريافت خواهد كرد و اگر اين خدمت براى ميهمانان حضرت حق باشد، ثواب و پاداش او مضاعف خواهد شد.

ايشان همچنين ابراز اميدوارى كرد كه كارگزاران حج بتوانند با خدمات خود رضاى خداوند متعال و زائران بيت الله الحرام را تأمين كنند و از نورانيت حج بهره كافى را ببرند.

ص: 242

آمادگى پذيرش بيماران را پيدا كرد.

وى يكى از مهمترين اقدامات اين بيمارستان را رايانه اى كردن سيستم پذيرش بيمارستان دانست و تأكيد كرد:

از مجموع كادر پزشكى مستقر در اين مركز بهداشتى شش متخصص زن در درمانگاه عمومى خواهران مشغول فعاليت هستند كه از اين تعداد يك نفر متخصص زنان و زايمان و پنج نفر نيز پزشك داخلى مى باشند.

در درمانگاه برادران، نه متخصص داخلى و شش متخصص قلب داريم و در هر كدام از بخشهاى دندانپزشكى، چشم پزشكى، گوش و حلق و بينى، روانپزشكى، فوق تخصص جراحى، ارولوژى و ارتوپدى يك پزشك متخصص حضور فعال دارد.

وى نحوه فعاليت و ساعات كار درمانگاه عمومى را صبحها از هشت تا دوازده و بعد از ظهرها از شانزده تا بيست اعلام كرد.

مدير بيمارستان هلال احمر مكه با بيان اينكه ارتباط خوبى با بيمارستانهاى عربستان داريم، گفت:

براى اعزام بيماران بدحال (كه نياز به جراحى دارند) به بيمارستانهاى عربستان، تمهيدات لازم را در نظر گرفته ايم و پنج رابط پزشك عرب زبان نيز براى سهولت كار بيماران اعزامى به اين بيمارستانها در اين مركز مشغول فعاليت هستند.

بيماران بخشهاى دندانپزشكى و قلب، بيشترين تعداد و بخشهاى چشم پزشكى و روانپزشكى كمترين تعداد مراجعه كننده را داشته اند.

در اين مركز بهداشتى سه نفر در قسمت آزمايشگاه، سه نفر در راديولوژى و سونوگرافى و اتوكارديوگرافى، ده نفر در بخش دارويى و چهار نفر در قسمت پذيرش و مدارك پزشكى مشغول فعاليت هستند.

وى 43 پرستار و 5 مددكار و 25 خدمه را از ديگر پرسنل اين بيمارستان شمرد كه به همراه ديگر اعضاى اين مركز در جهت خدمت رسانى به زائران بيت الله الحرام فعاليت مى كنند.

صباغى خاطر نشان كرد: «ساختمان فعلى هلال احمر به تازگى براى استقرار هيأت

ص: 243

پزشكى حج در نظر گرفته شده است».

وى، با بيان اينكه در اين مركز سه بخش براى بسترى كردن بيماران در نظر گرفته شده است، گفت: «براى انتقال بيماران 9 آمبولانس در اختيار بيمارستان قرار دارد تا در اسرع وقت براى انتقال بيماران به بيمارستان هلال احمر يا ديگر مراكز بهداشتى عربستان اقدام كنند».

مدير بيمارستان هلال احمر مكه مكرمه سرماخوردگى را رايجترين بيمارى زائران ايرانى و ساير حجاج دانست و گفت:

رعايت مسائل بهداشى و بخصوص استفاده از ماسكها براى كاهش ميزان ابتلاى زائران به اين بيمارى بسيار مؤثر است.

موارد محدودى بيمار تصادفى و سكته مغزى داشتيم كه شش نفرشان را در بيمارستان سعودى و يازده نفر را در اين بيمارستان بسترى كرديم. متأسفانه يكى از زائران به علت كهولت سن در مسجد الحرام دارفانى را وداع گفت.

اميد است با توجه به حضور پزشكان حاذق و كادر مجرب و وجود امكانات مناسب دارويى و بهداشتى، زائران بيت الله الحرام در صورت بيمارى، در اسرع وقت تحت معالجه قرار گيرند و مشكلاتشان مرتفع شود.

ص: 244

را براى بسته بندى گوشتهاى قربانى و ارسال آن براى مستمندان دنيا فراهم آورد.

پس از واگذارى اختيار كشتارگاهها به بانك توسعه اسلامى و در اختيارگيرى حدود 45 درصد از فضاى اين كشتارگاهها كه به دليل ارتباط نزديك اين بانك با سازمان حج و زيارت صورت گرفت، امكان ارسال گوشت قربانى زائران ايرانى براى مستمندان عربستان و مسلمانان 28 كشور دنيا ايجاد شد.

رضانيا همكارى زائران ايرانى با طرح قربانى را قابل توجه خواند و گفت:

در سال اول (1379) حدود 5/ 80 درصد زائران (70 هزار و 32 نفر) از اين طرح استقبال كردند كه اين ميزان در حج سال قبل به 25/ 99 درصد (93 هزار و 857 نفر) رسيد.

هرساله يادداشت تفاهمى با بانك توسعه اسلامى امضا مى شود كه تعهداتى را براى سازمان حج و بانك به همراه دارد. از جمله تعهدات بانك اين است كه مسائل شرعى مربوط به گوسفتند قربانى به هنگام خريد آن از كشور مبدأ لحاظ شود.

همچنين 95 ذابح حرفه اى را پس از امتحان ويژه و در نظر داشتن مسائل اعتقادى آنها، انتخاب كرده ايم كه كار ذبح براى حدود 96 هزار زائر ايرانى، بر عهده اين عده است. البته در اين كاروان پنج روحانى هم حضور دارند كه پاسخگوى مسائل شرعى مستحدثه ذبح هستند.

مديران كاروانها يا معاونين آنها، روحانيون كاروانها، معينها و به ازاى هر پنجاه زائر هر كاروان يك فرد منتخب به اضافه يك خدمه در هر كاروان با دريافت كارت مخصوص، حق ورود به سالن كشتارگاه را پيدا مى كنند. مديران پس از كسب نيابت از سوى زائران، به ذابحان وكالت مى دهند تا قربانى كاوران آنها را انجام دهند و اين وكالت حتماً بايد صورت پذيرد تا مشكل شرعى پيدا نكند.

رضانيا سپس به توزيع كوپنهاى يك، دو و پنج رأس گوسفند اشاره كرد و افزود:

اين طرح براى كم كردن حجم كوپن هايى است كه مديران حمل مى كنند. مديران كاروانها يا معاونين آنهابايستى با در دست داشتن كارت شناسايى و اصل يا فتوكپى فيش يا حواله پرداختى در ايران براى دريافت كوپنها به مناطق نه گانه مكه مراجعه كنند.

ص: 245

وى مبلغ دريافت شده از زائران ايرانى را 105 هزار و 975 تومان اعلام كرد و افزود:

92 هزار و 73 زائر اين مبلغ را در ايران واريز كردند (كه اين اتفاق براى اولين بار رخ داد) و اگر زائرى موفق به واريز اين مبلغ نشده و يا زائران ايرانى خارج از كشور كه خارج از سيستم ما هستند و مايل به دريافت كوپن باشند، مى توانند فردا از ساعت شانزده تا بيست به ستاد منطقه 7 واقع در هتل سمر مراجعه و با پرداخت 450 ريال سعودى يا 120 دلار به اضافه سه ريال سعودى به دريافت كوپن اقدام كنند.

مسؤول اجراى طرح قربانى اصلى ترين مشكل را ازدحام كشتارگاههاى ايران در ساعات بعد ازظهر روز عيد سعيد قربان اعلام كرد و افزود:

اگر مديران محترم كاروانها، خانمها و زائران سالمند و معذور مرد را شبانه براى رمى جمرات برده و ساعت هفت صبح روز عيد، فهرست قربانى آنها را براى ما آماده كنند بخش اعظمى از ترافيك بعد از ظهر عيد برطرف مى شود.

اگر روحانيون محترم كاروانها و مديران كاروان با ترغيب اين عده، رمى شبانه انجام دهند سالن كشتارگاه در ساعات صبح خلوت تر از بعدازظهر نخواهد بود واين امر نه تنها به كاروانها كمك مى كند، بلكه از ازدحام زائران كشورهاى ديگر در كنار سالن كشتارگاه ايران و فشارهايى كه به بانك توسعه اسلامى براى واگذارى 45 درصد فضاى كشتارگاهها به ايران وارد مى شود، خواهد كاست.

با تمام تلاشى كه براى ذبح قربانى زائران ايرانى انجام مى شود، بخشى از قربانى به فرداى عيد سعيد قربان موكول مى شود؛ از جمله كاروانهايى كه از ساعت شانزده به بعد راهى قربانگاه مى شوند. در سال 79 صبح روز عيد 23 درصد (15 هزار و 949 رأس)، بعد از ظهر عيد 32 درصد (22 هزار و 782 رأس) و صبح فرداى عيد 45 درصد (31 هزار و 301 رأس) قربانى داشتيم و سال قبل نيز صبح روز عيد 09/ 20 درصد (19 هزار رأس)، بعد از ظهر روز عيد 45 درصد (43 هزار رأس) و صبح فرداى عيد 68/ 32 درصد (31 هزار و 857 رأس) قربانى انجام داديم.

البته براى آنكه زائران براى حلق و تقصير مشكلى نداشته باشند با هدف به هم زدن ترتيب اعمال در منا، از طريق بعثه مقام معظم رهبرى از مراجع عظام تقليد استفتا شد كه آن بزرگواران نظراتشان را نوشتند و در اختيار كليه مديران و روحانيون و رؤيت زائران قرار دادند تا از اين رهگذر چنانچه عده اى تا غروب روز دهم موفق به انجام

ص: 246

قربانى نشده باشند، بتوانند از احرام خارج شوند. در اين مورد عين پاسخ حضرت آية الله خامنه اى مقام معظم رهبرى به اين شرح است: «با فرض ضرورت مى توانند قربانى را تاخير بيندازند، و همان روز عيد، حلق يا تقصير نمايند و از احرام خارج شوند، ولى اعمال مكه را قبل از قربانى به جا نياورند».

ذابحين ما با لباسهاى سبز و نيروهاى ستاد ما همگى سفيد پوش هستند و نوار زرد بر بازو دارند. اگر مديران كاروانها به مشكلى برخوردند يا احساس كردند گوسفندى شرايط قربانى ندارد، به طور مستقيم با عوامل غير ايرانى وارد صحبت نشوند و مراتب را با نيروهاى ستادى و سفيد پوش ايرانى در ميان بگذارند.

مسؤول ايرانى سالن كشتارگاه موظف است كه بنا بر درخواست روحانيون و مديران يا نمايندگان زائران گوسفندهايى را كه فاقد شرايط قربانى است، بررسى و در صورت تأييد با زدن اسپرى به بدن آنها از گردونه عمليات خارج كنند.

امسال هم مثل سالهاى قبل حدود چهل هزار لاشه گوسفند قربانى زائران ايرانى براى مصرف محرومان تحت پوشش كميته امداد به كشور لبنان ارسال خواهد شد.

رضانيا از تمام مديران كاروانها خواست تا با هماهنگى كامل با روحانيون محترم كاروانها و توجيه زائران سالمند و معذورمرد و همين طور بانوان زائر و رمى شبانه، شرايطى را فراهم آورند كه بخش زيادى از عمليات قربانى بين ساعت هفت تا دوازده روز عيد قربان انجام شود.

وى در پايان گفت:

اگر عمليات قربانى به صبح روز بعد موكول شد، اصلا نبايد موجب اضطراب و نگرانى زائران گردد؛ زيرا تا ظهر روز يازدهم عمليات قربانى كاملا به اتمام خواهد رسيد. اميدواريم در حج امسال نيز همچون گذشته شاهد همكارى ستودنى روحانيون و مديران محترم كاروانها و نمايندگان زائران باشيم.

ص: 247

مديريت بخش اداره امور مساجد اين رابطه اداره مى شود، صدها كرسى اسلام شناسى در دانشگاههاى جهان با اساتيد اعزامى و برنامه هاى ارسالى اين رابطه فعاليت مى كند و نشريات و كتب فراوانى به وسيله اين مؤسسه چاپ و در سطح جهان توزيع مى شود.

كنگره هاى فراوانى به همت اين سازمان در عربستان و ديگر كشورها سالانه برگزار مى شود كه يكى از مهمترين آنها «مؤتمر مكة المكرّمة» است.

امسال پنجمين سال برگزارى اين كنگره در مكه است كه با عنوان «الحوار الحضارى والثقافى، أهدافه و مجالاته» در محل رابطة العالم الإسلامى در مكه مكرمه امروز برگزار شد و فردا و پس فردا نيز برگزار مى شود و شخصيتهاى متعددى از عربستان و ديگر كشورها براى سخنرانى در آن دعوت شده اند؛ از جمله دكتر عصام البشير وزير شؤون دينى سودان و استاد كامل شريف از مغرب و نيز مفتى رسمى عربستان سعودى و امير مكه عبدالمجيد بن عبدالعزيز.

اين كنگره با سخنرانى اميرعبدالمجيد بن عبدالعزيز امير مكه مكرمه امروز افتتاح شد و روز يكشنبه پس از نماز عشا، مفتى رسمى كشور سعودى شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل الشيخ سخنرانى خواهد كرد.

على رغم آنكه كشورهاى متعددى در اين كنفرانس دعوت شده بودند و حضور داشتند، متأسفانه از جمهورى اسلامى ايران كسى دعوت نشده بود.

امروز هنگام نماز عشا هيأت ايرانى مركب از حضرات حجج اسلام آقايان: قاضى عسكر، بى آزار شيرازى، زمانى و علم الهدى در اين اجلاس شركت كردند. البته شركت عموم در اين كنفرانس آزاد است. حجة الاسلام قاضى عسكر يك دوره مجله ميقات عربى را به دبير كل رابطة العالم آقاى دكتر عبدالله تركى تقديم كردند، و در حاشيه اجلاس ديدار و گفتگو و معارفه مختصرى با تعدادى از مهمانان برجسته انجام گرفت.

شيخ عبدالعزيز آل شيخ كه نابيناست، سخنرانى يك ساعته خويش را تحت عنوان «فتوا و شرايط آن» ايراد كرد. وى ضمن بيان اهتمام به دقت در فتوا و پرهيز از فتواى بدون علم و تحقيق و بيان برخى از شرايط آن دو نكته زير را نيز مطرح كرد:

1. هيچ گاه نبايد يك مفتى خيال كند كه آنچه اجتهاد او به آن رسيد، حق مطلق است و به

ص: 248

ديگران حمله كند؛ زيرا ممكن است درك او خطا باشد. لذا مجتهدان و مذاهب ديگر را كه در فقه يا عقيده به نظر يك مفتى خطا كرده اند، نبايد تكفير كرد؛ بلكه آنها را بايد هدايت كرد.

2. مالك بن انس هنگامى كه مؤطّأ را تاليف كرد، خليفه وقت منصور دوانيقى از وى خواست كه اجازه دهد كتاب مؤطّأ را به همه ابلاغ كند تا همه مسلمين به آن عمل كنند و بقيه مكاتب فقهى را كنار گذارند، اما مالك گفت: «چرا يك فقه را به مردم تحميل مى كنى؟

بگذار مسلمانان آزاد باشند و هركسى از فقيه و امام مذهب خود تقليد كند». بنابراين مفتى وظيفه دارد تعصبى به مذهب حنبلى يا شافعى يا حنفى نداشته باشد و فقط تابع دليل باشد.

كاركنان اجلاس سؤالات حضار را براى جواب جمع آورى مى كردند.

حجة الاسلام زمانى هم سؤالى نوشت؛ گرچه معلوم بود كه آشكارا قرائت نخواهند كرد.

سؤال اين بود:

جناب استاد، شما امام مالك را تحسين كرديد كه اجازه نداد فقه او را بر همگان تحميل كنند تا پيروان هر مذهب بتوانند به فقه خويش عمل كنند؛ پس چرا اجازه نمى دهيد كه در شهر مكه و مدينه فقهاى مالكى و حنفى و شافعى و ديگر مذاهب، فقه خويش را براى پيروان خود تدريس كنند و فقه حنبلى را بر همگان تحميل كرده ايد؟

گفتنى است كه حضور در اين كنگره آزاد است و مناسب است فضلايى علاقه مند به تحقيق علمى در اينگونه موضوعاتند دست كم يك مرتبه در آن حاضر شوند و با اين واقعيتهاى فرهنگى آشنا شوند تا افقهاى جديدى به رويشان گشوده شود.

2. موضوع كنگره امسال «گفتگوى تمدنها» است كه ايران اسلامى پرچمدار آن در جهان معاصر بود و بيشترين حرف و نظريه را ايران دارد، اما متأسفانه حضورى در آن ندارد؛ در حالى كه دبير كل رابطة العالم دكتر عبدالله تركى با ايران آشناست و به ايران سفر كرده و با تعدادى از شخصيتهاى ايرانى مانند آقاى تسخيرى دوست صميمى است. واقعاً جا داشت كه بعثه و سفارت از چند ماه قبل زمينه دعوت محترمانه و حضور فعال فرهنگى ايران را فراهم مى كردند. متأسفانه امسال هم مثل سالهاى قبل جز تأسف و اميدوارى به سال آينده چيزى نصيب جمهورى اسلامى نشد!

ص: 249

يكشنبه 6 ذى حجه

27/ 10/ 1383

كنگره «مكّة المكرّمة العاصمة الثقافيّة للعالم الإسلامي»

وزارت حج عربستان پس از برگزارى 22 كنگره سالانه در موسم حج با عنوان كلّى:

«الندوة الإسلاميّة الكبرى للحجّ» از سال 1397 تا 1419 ق، از سه سال قبل تصميم گرفت اين كنگره ها را با عنوان «مكّة المكرّمة العاصمة الثقافيّة للعالم الإسلامي» برگزار كند. در دو سال گذشته حجة الإسلام آقاى قاضى عسكر، آقاى عبدالجبار رفاعى و عمادالدين باقى نيز با ارائه و قرائت مقاله در كنگره شركت داشتند مقالاتشان در كتاب مجموعه مقالات كنگره چاپ شده است.

وزارت حج عربستان هر سال شمارى از شخصيتهاى علمى تعدادى از كشورهاى اسلامى را با هزينه وزارت به عنوان مهمان در موسم حج دعوت مى كند كه معمولًا شركت كنندگانِ اصلى اين كنگرهها همين مهمانان هستند. امسال پنج نفر از چهره هاى علمى ايرانى را وزارت حج دعوت كرده است كه- به جز آقاى آذر شب- در اين كنگره حضور دارند و عبارت اند از آقايان: 1. محسن جوادى؛ 2. محمد مجتهد شبسترى؛ 3. مصطفى ملكيان؛ 4. عبدالجبار رفاعى؛ 5. محمد على آذرشب. و ظاهراً فقط آقاى آذرشب براى كنگره مقاله فرستاده اند. كنگره امسال امروز يكشنبه با سخنرانى وزير حج عربستان دكتر

ص: 250

اياد مدنى افتتاح شد و با رياست رئيس شؤون حرمين دكتر صالح الحصيّن ادامه يافت.

دوشنبه و سه شنبه نيز اين كنگره ادامه خواهد داشت.

دكتر ابوبكر باقادر نماينده وزير حج و دبير كنگره مزبور گفت:

اين كنگره بزرگ اسلامى كه در سرزمين مقدس مكه مكرمه برگزار مى شود، جايگاه ارزشمندى در ميان متفكرين اسلامى و عربى يافته و يكى از آثار مهم آن جمع شدن متفكرين اسلامى از سراسر جهان و تبادل نظر ميان آنان است.

دانشمندان در دو سطح در اين كنگره شركت مى كنند: تعدادى مقاله هايشان را قرائت مى كنند و جمعى فقط نقش ناظر و شركت كننده در كنگره را دارند و مقاله ها عمدتاً درباره تأثير فرهنگى مكه و موسم حج تنظيم مى شود. متفكرين بزرگى در اين سمينار شركت دارند؛ همچون دكتر عون الشريف قاسم از سودان، استاد رجاء النقاش از مصر، انديشمند تونسى ابويعرب المرزوقى و انديشمند مصرى عبدالوهاب المسيرى.

يكى از شگفتيهاى اين كنگره اختصاص سومين نشست علمى آن به «حج در ادبيات فارسى» است كه قبل از ظهر روز دوشنبه در دستور كار قرار خواهد گرفت. قرار دادن اين موضوع به وسيله عربستان در دستور كار اجلاس رسمى اولًا نشان توجه فعلى دولت و دستگاههاى فرهنگى و دينى دولتى اين كشور به ايران است. ثانياً نشانى از چرخش مواضع و ثالثاً بيانگر ورود فرصتى طلايى براى حضور فرهنگى فعّال جمهورى اسلامى ايران در اين عرصه دينى بين المللى است تا بتواند سازمانها و شخصيتهاى فرهنگى مسؤول را شناسائى كند و پيام خويش را متناسب با شرايط فعلى به گوش جهان اسلام برساند.

امّا متأسفانه جمهورى اسلامى ايران براى اين كار برنامه ريزى نكرده و فقط از سه سخنران اين موضوع، فقط يك نفر ايرانى است؛ يعنى آقاى آذرشب كه ايشان هم در كنگره شركت نكرده است و دو نفر ديگر مصرى هستند به نامهاى محمد علاء الدين منصور و بديح محمد جمعه؛ در ششمين نشست علمى نيز موضوع شناسايى و بررسى «سفرنامه حج حاج مهدى قلى هدايت مخبر السلطنة» در دستور كار قرار دارد كه يك مصرى به نام محمد نورالدين عبدالمنعم مقاله اش را در اين زمينه قرائت مى كند.

ص: 251

موضوعات كنگره هاى بيست و دو سال گذشته مى تواند نمادى از سير پژوهشها و جهتگيريهاى فرهنگى و سياسى و اجتماعى وزارت حج عربستان، يعنى قوى ترين نهاد تبليغ بين المللى جهان اسلام باشد:

1. تبليغ در موسم حج

2. حج و همكارى هاى اسلامى

3. قدس و مسجد اقصى در نهاد جهان اسلام

4. حج و جهاد

5. بازگشت به خدا تنها راه نجات

6. ايمان و تأثير آن در تكامل حجّاج

7. حج، سفرى براى تزكيه جان

8. حج از بُعد حكمت تشريع و اجراء

9. ادب حج

10. نقش حج در زندگى نو

11. حج و امنيت

12. قداست زمان و مكان حج و نقش ابزار تبليغ

13. اسلام و چالش هاى معاصر

14. حج و وحدت مسلمين در برابر توطئه ها

15. شكوفايى اجتماعى، سياسى و اقتصادى جوامع اسلامى

16. نقش لغت قرآن در امروز و آينده مسلمين

17. حج و امنيت در جهان اسلام

18. نقش حج در حيات امت اسلامى

19. مفاهيم رفتارى و انسانى خطبه حجّة الوداع

20. حج، بسترى براى آينده بهتر اسلامى

ص: 252

21. حج بسترى براى همكاريهاى بيشتر مسلمانان

22. احكام ثابت و متغير حج

دبير ثابت اين كنفرانس در هر سال آقاى دكتر ابوبكر احمد باقادر است كه با تعدادى از شخصيتهاى ايران آشناست و با آنها روابط دوستانه و همكارى صميمانه داشته و در گفتگويى آمادگى خود را براى همكارى بيشتر و سفر به ايران اظهار كرده است.

ص: 253

ظهر امروز يكشنبه طبق موافقت آل الشيخ با ديدار روحانيان سنى و شيعه و دعوت به ضيافت نهار، گروه ايرانى مركب از: آخوند رهبر، حجة الاسلام رحمانى خليلى نماينده چند دوره بهشهر و معاون سابق وزارت آموزش و پرورش، و دو روحانى تركمن در ضيافت نهار مفتى شركت كردند.

در آغاز، وحدت بين شيعيان و اهل سنت ايران مطرح شد و آقاى رحمانى گفت:

«انديشه وحدت ريشه ديرينه دارد و امام خمينى آن را تحكيم كردند. لذا قبل از پيروزى انقلاب اسلامى در سال 54 كه پدر من از دنيا رفت، همين آخوند رهبر در مجلس ترحيم پدر من شركت كرد و ما هم همين مشاركت و همراهى را داشته ايم».

مفتى سؤال كرد: «آيا اهل سنت نماينده اى در مجلس دارند؟»

پاسخ داده شد كه بيش از بيست نماينده از استانهاى مختلف كشور از اهل سنت در مجلس حضور دارند. سپس راجع به مناطق و شهرهاى سنى نشين استان گلستان و ديگر استانها سؤال كرد كه در زمينه همزيستى مسالمت آميز شيعه و سنّى سخنانى بيان شد.

پس از مقدارى گفتگو، مفتى زمام سخن را به مشاور عالى خود دكتر محمد سعد الشويعر واگذاشت و مطالبى راجع به تقريب مذاهب اسلامى گفته شد.

دكتر شويعر، رئيس هيأت تحريريه مجله البحوث الاسلامية ارگان رسمى وهابيت كشور، شخصى متين، معتدل و مؤدب است. وى با اشاره گفت:

«اگر صحبت بيشترى داريد با من صحبت كنيد تا زحمتى براى استاد كه نابيناست فراهم نشود».

آقاى آخوند رهبر نيز كه تاكنون بارها براى دكتر فهد مسؤول دفتر مفتى هديه و سوغات ايران آورده و با او دوست شده است، به شوخى به وى گفت: «آيا انتخابِ عالم نابينا براى سمتِ مفتى در اين كشور فلسفه اى دارد و مثلًا نابينايى امتياز و فضيلتى دارد؟» فهد با خنده مفصلش با اين سخن طنزآميز همراهى كرد. گويا قبل از بن باز، پدر مفتى

ص: 254

فعلى مقام افتاى كشور را داشته كه او هم نابينا بوده است!

آقاى رهبر موضوع تجليل باشكوه اهل مكه را از مرحوم دكتر علوى مالكى رهبر طريقت عرفانى مكه در مراسم تشييع جنازه او و حضور و حمايت امير عبدالله را يادآورى كرد. مفتى خشمگينانه ناراحتى خود را از اين موضوع و حمايت از بدعتگذاران ابراز كرد.

آل الشيخ پس از آنكه آقاى رهبر وى را براى آشنايى مستقيم با وضع ايران دعوت كرد پرسيد: «اگر من ايران بيايم آيا به عنوان القاعده مرا نخواهند كشت؟» آقاى رهبر به شوخى پاسخ داد: «ايران امن است اما ريش من هم قبلًا به اندازه ريش شما بلند بود، و هر جا مى رفتم خيال مى كردند عضو القاعده هستم؛ لذا كوتاه كردم».

گفتنى است كه مفتى رسمى سعودى كه رئيس هيأت كبار العلماء عربستان است، بالاترين مقام دينى كشور است و نقش كليدى همه فتواها و تبليغات تند وهابى و ضد شيعى را به عهده دارد. بنابراين ديدارها و گفتگوهاى حضورى علماى سنّى معتدل و علماى شيعه با وى ضرورى ترين اقدامى است كه ايران مى تواند با استمرار آن توهّمات غلط وى راجع به شيعه و ايران را تصحيح و اندكى تعديل در ديدگاههاى بنيادى ضد شيعى وى ايجاد كند.

البته تضاد ديدگاه مفتى سعودى و هم مسلكان وهّابى تندِ او با رياست شئوون حرمين و وزارت حج عربستان در خصوص عرفان و طريقتهاى تصوف و توسل بسيار مشهود است؛ زيرا در حالى كه شيخ صالح الحصيّن در ديدار با گروه واحد اهل سنت از خدمات مرحوم علوى مالكى تجليل و مجله «الحج والعمرة» وزارت حج با چاپ عكسهايى، از او قدردانى مى كند، آل الشيخ از شركت مردم در تشييع جنازه او عصبانى و شعله خشمش برافروخته مى شود.

سؤال آل شيخ از سفر به ايران نشانه اندك تمايل وى به اينگونه حضور و ارتباط با ايران است كه در طول سالهاى گذشته براى اولين بار اين آمادگى از ناحيه مفتى رسمى سعودى ابراز مى شود.

ص: 255

همايش تقريب مذاهب اسلامى با عنوان «قرآن و تحولات جهان» امروز در بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه برگزار شد.

در اين همايش كه بيش از 300 تن از دانشمندان كشورهاى اسلامى حضور داشتند، نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى طى سخنانى راه حل اساسى مشكلات جهان اسلام و بازگشت اقتدار، عزت و عظمت امت اسلامى را پيوند هرچه بيشتر با خدا و معنويت، كلمه توحيد و توحيد كلمه دانست.

آقاى رى شهرى با اشاره به ديدگاه قرآن كريم مبنى بر نقش تعيين كننده اراده انسان در تحولات جهانى گفت: اگر مسلمانان جهان تصميم بگيرند مى توانند آينده جهان را به نفع ارزشهاى دينى و حاكميت اسلام رقم بزنند و زمام تحولات جهانى را از دست دشمنان اسلام خارج كنند.

وى از نيروى انسانى كارآمد، نقاط سوق الجيشى و استراتژيك زمين، ذخاير زيرزمينى و هماهنگى برنامه هاى اعتقادى، اخلاقى و عملى اسلام با فطرت، عقل و علم به عنوان فرصتهايى كه خداوند در اختيار مسلمانان قرار داده، نام برد و گفت: «منطبق بودن برنامه هاى اسلام با موازين علمى، بالاترين ظرفيتهاى گفتگو با ساير اديان را براى مسلمانان فراهم كرده است».

آقاى رى شهرى از سرعت اطلاع رسانى، رسوا شدن مدعيان حقوق بشر به ويژه آمريكا و رو آوردن روزافزون جوامع به معنويت، به عنوان سه پديده مهم اجتماعى كه به نفع امت اسلامى در جريان است ياد كرد و در تشريح عوامل بازدارنده امت اسلامى گفت:

تفرقه، افراطى گرى و اباحيگرى موانع اصلى ايفاى نقش مسلمين در تحولات جهانى به شمار مى آيند. دشمنان اسلام و در رأس آنها آمريكا و صهيونيسم به دليل احساس خطر از وحدت جهان اسلام براى تفرقه امت اسلامى برنامه ريزى مى كنند و متحجرين و متعصبين آگاهانه يا ناآگاهانه در خدمت آنان هستند.

دشمنان اسلام همچنين در پشت نقاب اصلاحات سياسى و اقتصادى، فساد و بى بندوبارى و اباحيگرى را در جوامع اسلامى ترويج مى كنند.

ص: 256

نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت، علما و مبلغان و رهبران فكرى امت اسلامى را به ايفاى نقش در تقريب مذاهب اسلامى و بازگشت عزت و اقتدار امت اسلامى فراخواند.

ايشان از حج به عنوان مبدأ حركت جمعى امت اسلامى ياد كرد و گفت:

حج نقش تعيين كننده اى در حل مشكلات و سامان دهى امور مادى و معنوى مسلمانان دارد. بهترين نقطه اى كه مى تواند حركت عظيم و سازنده احياى عظمت اسلام و مسلمين را سامان دهد، مكه مكرمه و كنار خانه توحيد است و بعثه مقام معظم رهبرى با هدف زمينه سازى جهانى شدن اسلام به رهبرى مهدى موعود (عج) همه ساله همايش «تقريب مذاهب اسلامى» را برگزار مى كند. اميد است كه با هشيارى و وحدت كلمه امت اسلامى زمينه براى سيادت و حاكميت اسلام بر جهان فراهم شود.

همايش تقريب مذاهب اسلامى در بعثه مقام معظم رهبرى با سخنرانى برخى از علما و انديشمندان جهان اسلام ادامه يافت.

ص: 257

الهى برشمرد و تأكيد كرد كه استقامت در خط اسلام موجب استمرار پيروزيهاست و بدون ترديد سرانجام دشمن صهيونيست با همه قدرتى كه دارد از پاى درخواهد آمد و هدفِ حضرت امام خمينى (رضوان الله عليه) يعنى نابودى اسرائيل محقق خواهد شد.

نماينده ولى فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى همچنين اظهار اميدوارى كرد كه در نتيجه مبارزات ملت مسلمان فلسطين و لبنان و در سايه توجهات حضرت حق، شاهد برگزارى نماز جماعتى باشكوه در قدس شريف به امامت حضرت آية الله خامنه اى باشيم.

در اين ديدار شيخ نعيم قاسم قائم مقام حزب الله لبنان و رئيس بعثه حج حزب الله در سخنانى تأكيد كرد كه پيروزى حزب الله بر رژيم اشغالگر قدس پيروزى خط اهل بيت عليهم السلام بود و نبايد آن را تنها يك پيروزى نظامى به حساب آورد.

وى تأكيد كرد كه پيروزى حزب الله بر دشمن صهيونيستى محصول تأسّى به اسلام و تبعيت از رهبرى حكيمانه حضرت آية الله خامنه اى بود كه با دقت امروز خود، آينده را زير نظر دارد و با حضور او، نيروهاى مقاومت احساس آرامش مى كنند.

در اين ملاقات همچنين شيخ عبدالكريم عُبَيد از روحانيون برجسته لبنان كه پانزده سال در اسارت رژيم صهيونيستى بوده است، به شرح رفتار شكنجه گران صهيونيست در زندان پرداخت و تأكيد كرد كه صحنه هاى شكنجه در زندان ابوغريب عراق يادآور رفتار صهيونيستها در زندانها با مبارزان مسلمان فلسطينى و لبنانى است؛ زيرا در زندان ابوغريب از همان روشهاى صهيونيستها بهره گرفته اند.

ص: 258

شيرين را در بر مى گيرد و هم شبهات و سؤالات را كه در طول سفر حجاج ايرانى يا غير ايرانى مطرح مى كنند.

معاونت امور روحانيون براى حفظ اين ذخائر، در چارچوب كميته هاى علمى معاونت «كميته تدوين» را تأسيس و به صورت فوق العاده طرح «ره آورد سفر حج» را آماده كرد و فرمهاى آن را در اختيار روحانيون قرار داد.

وى در بخش ديگرى از سخنان خود با اشاره به شفاهى بودن فرهنگ حاكم بر جامعه و آثار زيانبارِ آن، از روحانيون، معينها و معينه ها مؤكداً خواست تا با اهتمام ويژه به طرح ره آورد، تجربه ها، خاطره ها و شبهاتى را كه در طول سفر با آن مواجه مى شوند، در فرمهاى مخصوص ثبت و ارسال كنند. وى در ادامه تأكيد كرد: «مراد از اين طرح گزارش نويسى نيست، لذا فقط به ذكر مواردى پرداخته شود كه بديع و اطلاع ديگران از آن مفيد باشد».

گفتنى است كه مجموعه مطالب جمع آورى شده در اين طرح به نام نويسنده در كتابى چاپ مى شود و افراد برتر مورد تشويق قرار مى گيرند.

ص: 259

رئيس سازمان حج و زيارت نيز در همين همايش با اشاره به نظرسنجى انجام شده از حجاج بيت الله الحرام با موضوع «ميزان رضايتمندى از عمليات حج»، اعلام داشت كه:

اين پژوهش ميدانى نشان مى دهد كه حجاج بيت الله الحرام بيش از هر چيزى از تلاشهاى روحانيان كاروانها اعلام رضايت كرده اند.

ص: 260

براى پرهيز از اسراف كه مورد تأكيد مقام معظم رهبرى است، بايد خيلى تلاش شود.

حتى يك چراغ كوچك اضافى هم نبايد روشن باشد. اسرافهاى بزرگ از همين اسرافهاى كوچك شروع مى شود.

بايد ديد اگر بر اساس پيش بينى هواشناسى، شب مشعر باران مى بارد، فكرى بشود.

در پايان آقاى زرهانى افزود: «بيش از نود و دو هزار نفر از زائران ايرانى از طرح قربانى استقبال كرده اند؛ يعنى 5/ 97 درصد، كه از ايران براى قربانى طبق طرح ما پول واريز كرده اند».

آقاى رضانيا مسؤول طرح قربانى هم گفت: «در يادداشت تفاهم با بانك توسعه اسلامى بر وجود شرايط شرعى قربانى تأكيد كرده ايم». وى راجع به چگونگى كوپنهاى قربانى امسال كه با سال گذشته تفاوت دارد، توضيحاتى داد.

ص: 261

دليل مشاركت گسترده در اجراى طرح، و يكى سنگال كه مصرف كننده گوشت قربانى طرح جديد است.

قرار شد آقاى تسخيرى در اين جلسه شركت و سخنرانى كند. سپس راجع به مسائل گوناگون ايام تشريق، وضع حمامها و بهداشت منى، ساعت شروع و ختم مراسم برائت و دعاى عرفه و چگونگى شركت اعضاى بعثه ها در مراسم برائت بحث و گفتگو شد.

آقاى قاضى عسكر هم گفت: «برخى از اعمال شيعيان عراقى و خليجى در بقيع تلاش هاى ايران را خنثى مى كند و موجب وهن شيعه است كه بايد براى آن فكرى كرد».

ص: 262

يك و نيم ميليون زائر خارجى براى اداى مناسك حج امسال وارد عربستان مى شوند.

منصور التركى افزود: «شمارى از افسران پليس در ايام حج وظيفه تسهيل رفت و آمد زائران را در شهر مكه و مشاعر مقدس بر عهده خواهند داشت».

مطبوعات عربستان امروز نوشتند تا پايان روز شنبه بيش از يك ميليون زائر خارجى وارد مكه مكرمه شدند و پيش بينى مى شود اين تعداد تا روز حركت حجاج به سمت عرفات، به بيش از يك و نيم ميليون نفر برسد.

ص: 263

امروز ششم ذى حجه سالروز جمعه خونين و شهادت زائران خانه خدا در روز جمعه ششم ذى حجه سال 1407 ق/ 1366 ش است. بدين مناسبت در جاى جاى بعثه مقام معظّم رهبرى پلاكاردهايى در بزرگداشت ياد و خاطره آن كبوتران خونين بال نصب شده است. درج گزارشى نسبتاً كوتاه و گويا و دقيق از اين حادثه تلخ در اينجا مناسب است:

با نظر امام خمينى به عنوان صاحب فتوا و حاكم شرع مبسوط اليد و مصلح دينى، همه ساله مراسمى به نام «برائت از مشركين» در مكه و پيش از شروع مناسك حج برگزار مى شد و طى آن هزاران تن از حجاج ايرانى، به همراه حجاج غير ايرانى، پس از پيمودن مسيرهايى، در محل معينى تجمع مى كردند و ضمن شنيدن سخنرانيها و بيانيه هايى مبنى بر تحليل اوضاع جهان اسلام و صدماتى كه از دشمنان بر ملل مسلمان وارد مى آيد، به محكوم كردن آنها مى پرداختند و سپس آرام متفرّق مى شدند. اين روال تا 1366 ش ادامه داشت. در اين سال، پس از برگزارى تظاهرات آرام و باشكوه وحدت در مدينه، توافق شده بود كه مراسم برائت از مشركين- پس از هماهنگى مقامات ايرانى و مسؤولان سعودى در مورد محل برگزارى مراسم و مبدأ و مقصد راهپيمايان و زمان شروع و خاتمه مراسم- بعدازظهر ششم ذى حجه 1407/ 10 مرداد 1366 در مكه برگزار شود، اما پس از پايان مراسم و به دنبال حركت مردم به سوى مسجد الحرام براى اداى فريضه مغرب، نيروهاى امنيتى و پليس و گارد سلطنتى سعودى به سوى مردم (به ويژه زنان و معلولان و جانبازان) هجوم بردند و با گازهاى خفه كننده و تيراندازى مستقيم و ايجاد رعب و وحشت، و با قصد كشتار و نه متفرق كردن مردم به آنان حمله كردند كه در نتيجه آن، بيش از پانصد تن از حجاج بى دفاع و هراسان ايرانى و غيرايرانى كشته و حدود هفتصد تن زخمى شدند.

ميان سالهاى 1358 تا 1366 ش درباره اجتماعى بودن حج و فتاوى علماى حجاز و نظريات و فتاوى امام خمينى، بحثهاى گوناگونى پيش آمد كه در آن دولت سعودى و

ص: 264

برخى روحانيان حجاز، حج را برخلاف سنّت انبيا و رسول اكرم صلى الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام و حتى نظر علماى معاصر مراسم و مناسكى صرفاً فردى خواندند و توجه به مسائل اجتماعى و برپايى تظاهرات در حج را مزاحم حاجيان و حتى بدعت معرفى كردند و مشمول آياتى چون: «... و لاجدالَ فى الحجِ» (بقره: 197)، يا اجتناب از سبّ و لعن دشمنان حق (انعام:

108)، و انحراف از دين و جسارت به مكه و كعبه دانستند. دولت سعودى بر اين معنى تأكيد داشت كه از رسول اكرم صلى الله عليه و آله در مراسم جز تلبيه و دعا و نيايش روايتى وارد نشده و شعار دادن بر ضد دشمنان و فرياد زدن مغاير اهداف حج و معصيت است.

پس از حادثه ذى حجه 1407/ مرداد 1366، با توجه به عظمت واقعه و ميزان تلفات مردم عادى و بيدفاع (بيشتر زنان و جانبازان) و همچنين سوابق مراسم برائت از مشركين كه به آرامى برگزار شده بود، مرتكبين حادثه خود را مجبور به توضيح ديدند و حجاج را به اخلالگرى و ايجاد آشوب متهم كردند. در بيانيه رسمى وزارت كشور سعودى در هشتم ذى حجه، جزئيات بيشترى شامل آمار تلفات (402 كشته كه 275 تن آنان ايرانى- نيمى از كشته شدگان زنان- بوده اند و 649 زخمى) همراه اتهام اخلال در مراسم حج، هجوم آنها به طرف مسجدالحرام با چوب و سنگ و چاقو، درگيرى مأموران امنيتى با حجاج و زير دست و پا ماندن تعداد بسيارى از مردم، و ادعاى عدم تيراندازى به زوّار حرم با تأكيد بر مقابله شديد با هر نوع هرج و مرج مطرح شد. به رغم پوشش خبرى يكسويه حادثه و پخش تصاوير و فيلمهايى از تظاهرات و شروع و خاتمه آن، از جزئيات نحوه قتل عام حجاج تصوير و فيلم در اختيار هيچ كشورى قرار نگرفت. همچنين دولت سعودى از پذيرش هيأت تحقيق اعزامى دولت جمهورى اسلامى ايران جلوگيرى نمود و تا مدتى از تحويل اجساد حجاج ايرانى و انتقال مجروحان نيز خوددارى كرد.

اطلاعات حجاج و علماى كشورهاى مختلف كه در مراسم حج شركت داشتند، در افشاى جزئيات ماجرا مؤثر شد. عده اى از علماى برجسته لبنان در بازگشت از حج، و با ذكر مشروعيت مراسم برائت در حج، حمله نيروهاى مسلح به تظاهرات آرام مردم و تيراندازى به سوى حجاج و كشتار مردم بى دفاع، و شكستن حرمت حرم را محكوم

ص: 265

كردند. همچنين جزئيات بيشترى از برگزارى آرام تظاهرات و مراسم حجاج ايرانى و تعداد دقيق شهداى ايرانى (جمع شهداى ايرانى: 325 تن- 203 زن و 122 مرد، توافقهاى قبلى مقامات ايرانى و سعودى براى انجام مراسم و توافق بر سر مبدأ و مقصد آن، آمادگى كامل پليس و ارتش سعودى براى سركوب مردم از قبل، به رگبار بسته شدن حجاج و تعرّض به حقوق انسانى و مشروع آنها، علل و زمينه هاى سياسى اين ماجرا و ارتباط آن با منافع امريكا و اسرائيل در منطقه و واداشتن ايران به صلح با عراق در جنگ هشت ساله عراق با ايران (آغاز 1358 ش) طى مقالات، مصاحبه ها، سخنرانيها، راهپيماييها و برپايى مراسم بزرگداشت شهداى فاجعه در كشورهاى مسلمان و حتى غربى و همراه با ابراز همدردى علماى جهان اسلام مطرح و منعكس شد. چندى بعد رئيس جمهور ايران، در مجمع عمومى سازمان ملل متحد به حادثه مكه اشاره و آن را از مصاديق جنايات بين المللى معرفى كرد.

كمى پس از كشتار مكه، دو كنفرانس بين المللى و چندين كنفرانس كوچك در نقاط مختلف جهان براى بررسى حادثه ششم ذى حجه 1407 و وضعيت حرمين شريفين تشكيل شد. اولين كنگره در آذر 1366 23 تا 27 نوامبر 1987 با عنوان «قداست و امنيت حرم» با حضور علماى اهل سنت و تشيع از 43 كشور در تهران تشكيل شد كه پس از بحث و بررسى مسائل مختلف حج و واقعه ششم ذى حجه 1407 در كميسيونهاى چهارگانه آن، قطعنامه اى در دوازده ماده تصويب و طى آن اعلام شد: با بررسى اسناد منتشر شده حجاج شركت كننده در مراسم برائت از مشركين، اعم از ايرانى و غير ايرانى ابتدا محاصره شده و سپس با گلوله و گاز سمّى به شهادت رسيده اند. كنگره، روز ششم ذى حجه هر سال را روز برائت از مشركين اعلام داشت و تأكيد كرد كه بايد علماى صالح جهان، حرمين شريفين را اداره كنند.

كنفرانس بين المللى ديگرى در لندن، از ششم تا نهم ژانويه 1988 تشكيل يافت و در آن با حضور پانصد تن از علما و صاحبنظران جهان اسلام از چهل كشور دنيا، مسأله آينده حرمين و فاجعه مكه بررسى شد. در قطعنامه پايان قتل عام حجاج در ششم ذى حجه

ص: 266

محكوم، و با تأكيد بر وقوع آن به خواست آمريكا، بر اين نظر پافشارى شد كه حرمين، ميراث مشترك تمامى مسلمانان است و اداره آن بايد زير نظر شوراى عالى علماى صالح جهان اسلام باشد.

شكسته شدن حرمت و نقض امنيت حرم، علاوه بر واقعه ششم ذى حجه 1407، داراى سوابق و نمونه هاى ديگرى است كه زمينه نگرانى مسلمانان براى اداره حرمين و امنيت آن و استفاده واقعى از مراسم حج را فراهم ساخته است، و اين به رغم آن است كه در قرآن و روايات و نظريات فقهى، درباره رعايت حرمت و امنيت حرم و حجاج بيت الله الحرام تأكيد بسيار شده است. از جمله آن وقايع است: حمله سپاهيان يزيدبن معاويه به مكه و تخريب خانه كعبه؛ هجوم سپاهيان عبدالملك در مكه؛ كشتن حجاج و علماى شيعه در مكه در عصر صفوى در دوران رقابت دولت عثمانى با آن سلسله به بهانه هاى واهى؛ حمله وهّابيان به مكه و مدينه و غارت و تخريب اين دو شهر در 1216- 1217/ 1802؛ وقعة الجلاليه در 1401 (حمله لشكرى ياغى از تركان عثمانى مستقر در يمن به مكه)؛ سركوب قيام حرم در 1358 ش/ نوامبر 1979 و قتل عام گروه اخوان و زنان و فرزندان آنها در مسجدالحرام؛ همچنين نظريات منحرفانه وهابيّت (مذهب رسمى آل سعود)، و طرد آن از سوى علماى اسلام و فاجعه تونل منى در 1367 ش كه به كشته شدن تعداد بسيارى از حجاج انجاميد؛ حضور وسيع نيروهاى مسلح در مكه و اطراف مسجدالحرام، به رغم حرمت حمل سلاح در حرم؛ نحوه حاكميت حرم كه منحصراً در اختيار حكومت سعودى قرار داد و جهان اسلام از حضور و مشاركت در آن برخوردار نيست و به ويژه حضور و استقرار نيروهاى اجنبى و غير مسلمان در شبه جزيره عربستان در نزديكى مكه در سالهاى اخير كه برخلاف نصّ صريح رسول اكرم صلى الله عليه و آله و اتفاق فرق اسلامى است، ولى از سوى هيأت علماى وهابى حجاز آن را تأييد مى كنند و همچنين تفوق دادن قوانين و مقررات داخلى دولت عربستان بر مقررات اسلامى حج كه با سيطره مقررات اسلامى حج و حرم امن بر كليه مقررات عرفى و حتى قوانين كشور ميزبان، منافات دارد. بر اساس همين سوابق و نگرانيهاى ناشى از آن بود كه در كنفرانسهاى تهران و لندن (هر دو در

ص: 267

1366 ش/ 1987) طرحى به عنوان اداره حرمين شريفين به وسيله علماى برگزيده كشورهاى اسلامى مطرح شد.

مراسم برائت از مشركين پس از توقف در سالهاى 1367 تا 1369 ش و على رغم تضييقات و تحريمها، از 1370 ش مجدداً در مكه انجام شد: در 1370 ش/ ششم ذى حجه 1411 در مقابل بعثه مقام معظم رهبرى؛ و از سال 1372 ش/ 1413 به بعد، به رغم توافق سال 1370 با دولت سعودى براى برگزارى مراسم برائت، به علت تضييقات و اجتناب از خونريزى، در منى و عرفات. (1)

ص: 268

اين فاز، چند درصد ظرفيت شما بود؟

بيست درصد. قرار ما اين بود كه هر دو روز بيست درصد توان ما آزاد شود.

پس حالا صد درصد اتوبوسهاى شما در حال فعاليت است؟

بله، در حال حاضر 576 اتوبوس و مينى بوس در حال سرويس دهى به زائران هستند. و در خطوط نوزده گانه به صورت شبانه روزى سرويس مى دهيم.

تعداد خطوط شما نسبت به سال قبل تغييرى هم داشته است؟

با توجه به تغيير محل اسكان زائران، امسال مجبور شديم خط نوزده را اضافه كنيم.

برنامه ريزى براى طرح حمل و نقل درون شهرى مكه از چه زمانى آغاز شد؟

مرداد امسال گروهى عازم عربستان شدند تا قرارداد حمل و نقل داخلى را امضاء كنند. از هفت شركت معتبر عربستان (تاسكو، حافل، نقل الجماعى، دله للنقل، اندلس، مدينه منوره و مغربى للنقل) دعوت شد تا در جلسه اى با نمايندگان ما حاضر شوند و تعداد، مدل و نوع خودروهاى خود را اعلام كنند كه پس از آن با توجه به تعداد و نوع خودروهاى شركت حافل، با اين شركت قرارداد بستيم. از يك ماه پيش از استقرار زائران هم عمليات اجرايى براى كنترل خودروها و آزمايش خطوط صورت گرفت و همه آماده سرويس دهى شدند.

مبناى قرارداد شما بر چه اساسى بود؟ يعنى به ازاى هر چند زائر يك صندلى؟

هر چهار زائر يك صندلى؛ چون در آن واحد تمام زوار ما سرويس نمى خواهند.

سرويسى كه مى دهيد كامل و راضى كننده است؟

قطعاً نمى توانيم چنين ادعايى داشته باشيم. در سال اول اجراى طرح حمل و نقل درون شهرى (1380) ايران تنها كشورى بود كه به زائران خود سرويس مى داد، اما حالا بسيارى از كشورهاى دنيا از جمله اردن، مصر، تركيه، سودان، اندونزى، مالزى و ... از اين طرح استقبال كرده اند، و از توانايى ما براى سرويس دهى كم شده است.

البته نوع سرويس آنها با ما قابل مقايسه نيست. ضمن آنكه امسال به مشكل ديگرى هم برخورده ايم و نيروهاى امنيتى با زدن چادر در پاركينگ پر ترافيك ترين و شلوغ ترين ايستگاه ما يعنى باب على، فضا و قدرت مانور اتوبوسهاى ما را محدود كرده اند.

ص: 269

ادعا نمى كنم كه سرويس ما كامل است، اما با توجه به محدوديتهايى كه داريم با تمام توان و براى رفاه زائران ايرانى تلاش مى كنيم. قبل از سال 80 كه سرويسها راه اندازى نشده بود، تعداد گمشده هاى ايرانى در مكه بين 8 تا 10 هزار نفر (در 30 روز) بود، اما حالا بين 700 تا 800 نفر است. ميزان تصادف، ميزان خستگى فراوان ناشى از طى طريق به وسيله سرويسهاى سنتى شهر مكه (كه با 250 دستگاه اتوبوس و با اخذ بليت از زائران به آنها سرويس محدودى مى داد)، آمار بيماريهاى مختلف به دليل تنفس در اتوبوسى كه بعضى زائران بيمار كشورهاى مختلف در آن هستند و موارد ديگر به دليل راه اندازى اين سرويسها پايين آمده است. ضمن آنكه بسيارى از خانمهاى هموطن حالا مى توانند شبانه براى زيارت خانه خدا به مسجدالحرام بروند.

علاوه بر سرويسهاى عادى چه خدماتى به زوار مى كنيد؟

زائران عزيز براى طواف اول عمره تمتع خود از اين خدمات بهره مى برند. ضمناً جانبازان گرامى از اتوبوسهاى ويژه در قالب اين طرح استفاده مى كنند. همچنين آمد و شد زائران به جلسات عمومى بعثه به وسيله همين اتوبوسها انجام مى پذيرد.

در خط سيزده برخى از زائران از وضع سرويسها ناراضى بودند، علت چيست؟

خط سيزده در منطقه هفت كه به نام معابده معروف است، كار مى كند. در اين خط، 23 دستگاه اتوبوس داريم. بعضى ايستگاههاى اين خط در جاى مناسبى قرار ندارد و به اين دليل شايد بعضى اتوبوسها در اين ايستگاهها توقف نكنند.

نمى شود محل ايستگاه را طورى تغيير داد كه نارضايى اين زائران هم از بين برود؟

اين مورد فقط شامل يك ايستگاه مى شود كه به مسؤول اين منطقه ابلاغ شده به صورت ويژه براى آن ايستگاه اتوبوس خالى بفرستد تا زائران مستقر در آن ايستگاه خارج از برنامه به حرم منتقل شده و به منازل بازگردند.

حادترين مشكل شما چيست؟

ازدحام جمعيت در اوقات نمازهاى جماعت. زائران عزيز بايد يك ساعت پيش از

ص: 270

نماز جماعت به مسجدالحرام بروند و حداقل يك ساعت بعد از نماز از مسجد خارج شوند. ازدحام جمعيت به حدى است كه پنج ايستگاه اطراف حرم يعنى باب على، مظله، رواسى، باب ملك و كدى عملًا امكان خدمات ندارند؛ چون زائران ديگر كشورها امكان هيچ فعاليتى به ما نمى دهند. اگر زائران عزيز ايرانى يك ساعت پيش از نماز راهى مسجد شوند و بعد از نماز حداقل يك ساعت در مسجدالحرام توقف كنند و سپس خارج شوند، هم خودشان مشكل كمترى پيدا مى كنند و هم ما امكان سرويس دهى پيدا مى كنيم. ضمناً از عصر امروز تا آخر شب سيزده ذى حجه، طرح فعال نيست؛ زيرا ماشينها در قالب سنديكاى خود وارد كارهاى حمل و نقل ايام تشريق مى شوند.

توصيه ديگرى براى زائران نداريد؟

تمام تلاش ما خدمات شايسته به زائران ايرانى، و در شأن جمهورى اسلامى است.

هيچ كشورى در تمام 24 ساعت شبانه روز به تمام زائران در تمام منازل سرويس دهى نمى كند. اگر زائران عزيز كمبودى مى بينند بدانند كه اين به دليل محدوديتهاى اعمال شده بر ما به وجود آمده؛ چون به هر حال در ايران نيستيم. هموطنان عزيز اگر مشكلى در خطوط مشاهده كردند به ما اطلاع دهند.

ص: 271

دوشنبه 7 ذى حجه

28/ 10/ 1383

همايش «هنگامه وصال»

امروز دوشنبه به همّت معاونت بين الملل بعثه ششمين همايش «هنگامه وصال» ويژه حاجيان ايرانى مقيم خارج كشور در ساختمان بعثه مقام معظم رهبرى در مكّه، برگزار شد.

برنامه هاى اين همايش پس از تلاوت قرآن كريم و سرود جمهورى اسلامى ايران از اين قرار بود:

1. خير مقدم معاون بين الملل بعثه؛

2. سخنان هموطنان مقيم خارج كشور؛

3. نمايش فيلم كوتاه دستاوردهاى علمى ايران؛

4. قطعه اى ادبى از يكى از هموطنان مقيم خارج كشور؛

5. سخنرانى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجّاج ايرانى؛

6. توضيحى در خصوص معرّفى ايرانيان نخبه خارج كشور؛

7. تواشيح؛

8. سخنرانى رئيس سازمان حج و زيارت؛

ص: 272

9. سخنرانى دبير همايش؛

10. ميزگرد با حضور مسؤولان وزارت امور خارجه، علوم، صدا و سيما، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامى، و برخى هموطنان مقيم خارج؛

11. سخن دل با حضرت امام على بن موسى الرضا عليه السلام.

مدعوّين اين همايش ناهار را مهمان بعثه بودند. پيش از همايش به همت خانم دكتر طوبى كرمانى، دبير همايش، ويژه نامه اى براى حاجيان ايرانى مقيم خارج از كشور در قالب نشريه زائر در 24 صفحه، تهيه و منتشر شده بود كه بين مهمانان توزيع شد.

در اين ويژه نامه متن كامل سخنان نماينده ولى فقيه در پنجمين همايش هنگامه وصال در سال 1382 درج شده است. علاوه بر آن مطالبى راجع به زيارت، بازتاب جهانى انقلاب اسلامى، ممنوعيت حجاب و مصاديق عينى نقض حقوق بشر و انقلاب اسلامى در فراسوى مرزها، همچنين نشانى سايتهاى نمايندگيهاى فرهنگى جمهورى اسلامى ايران در جهان، برخى از سايتهاى ايرانى بر روى شبكه اينترنت، مدارس فارسى زبان در برخى از كشورها، فهرست رايزنيهاى فرهنگى و نمايندگيهاى جمهورى اسلامى ايران در برخى كشورها ديده مى شود. نيز اشعارى در مدح اهل بيت عليهم السلام و وصف وطن، ايران در آن درج شده است.

در اين همايش بروشورهايى راجع به تخت جمشيد، موزه هنرهاى ملّى ايران و نيز جزوه اى درباره رؤوس برخى دستاوردهاى جمهورى اسلامى ايران كه به مناسبت همين همايش به همت معاونت بين الملل بعثه تهيه شده بود، بين حاضران توزيع شد.

ص: 273

بود كه عده اى از جمله آقاى رى شهرى در آن شركت كردند.

ص: 274

قسمتهاى بدن است. يعنى برجسته ترين، سرنوشت سازترين و مهم ترين آيات تأثير گذار در سرنوشت بشر، راجع به اهل بيت است؛ مثل آيه ايثار، خلافت، ولايت، كه برجسته ترين آيات قرآنند.

آن قدر پيام كرائم قرآن براى مسلمين صدر اول روشن بود كه اميرالمؤمنين عليه السلام مى گويد: «وأنّى تؤفكون وبينكم عترة نبيّكم، فأنزلوهم بأحسن منازل القرآن ...». پس از اينكه حضرت هشدار مى دهد كه چرا با اين همه آيات، مردم بايد سرگردان باشند مى فرمايد: چرا مردم جايگاه اهل بيت را رعايت نمى كنند؟ پيام كرائم قرآن، پيروى از اهل بيت است مثل حديث ثقلين.

امّا نكته دوم: خود اهل بيت مكرّر فرمودند: «إنّ هذا القرآن ... لابدّ له من ترجمان» و ترجمان قرآن ماييم. امام باقر عليه السلام فرمود: «نحن تراجمة وحى الله» و نيز حضرت فرمود: «إذا حدّثتكم بشى ءٍ فاسألوني منه في كتاب الله». يك سال است كه شخصاً به بركت تحقيق در قرآن و حديث به اين نكته رسيده ام. اگر در پيامهاى قرآن تأمّل شود ريشه بسيارى از احاديثى را كه سند يا سند صحيح ندارد، مى شود در قرآن پيدا كرد؛ مثلًا: اين حديث غرر الحكم: «العلم والايمان توأمان ورفيقان لا يفترقان».

ريشه اين حديث در قرآن است: «ويرى الذين أُوتوا العلم الذى أُنزِل إليك من رَبّك هو الحقّ» (1)

اين حديث تبيين همين مطلب است. و دهها نمونه از اين دست در اختيار است كه فرصت نيست بيان كنم.

ص: 275

اين ديدار آقاى رى شهرى گفت:

اين ديدارها سبب مى شود كه امت اسلامى هرچه بيشتر به هم نزديك شوند و مشكلات يكديگر را درك كنند. امام خمينى فرمود: «كليد حلّ مشكلات مسلمانان وحدت كلمه امت اسلامى است»، و وحدت بايد از كنار خانه خدا آغاز شود. اميد است روزى فرا برسد كه مسلمانان با آگاهى بيشتر به مبانى دين، بتوانند با دشمنان اسلام مقابله كنند. البته مردم جهان هم اگر آگاه و آزاد باشند، دين اسلام را مى پذيرند.

از همين رو وظيفه ما بيشتر آگاه كردن مردم است. اگر بخش عمده اى از مردم هند بت پرست اند، به دليل نادانى آنهاست.

ص: 276

نباشد نيازى به سلاح نيست. اميدواريم با نورانيّتى كه در حج كسب مى كنيد، مشكلات شما حل شود.

مقام رهبرى ما پيامى براى حجّاج داده اند كه ترجمه اش را به شما تقديم مى كنيم كه به عنوان يك هديه معنوى و تحفه براى مردم كشمير ببريد.

ص: 277

است. به چهار نكته به عنوان يادگارى اين سفر اشاره مى كنم:

1. مهم ترين ادب حج. 3. مهم ترين اخلاق حج.

2. مهم ترين آفت حج. 4. مهم ترين بركت حج.

1. مهم ترين ادب، معرفت و شناخت است. عملى بيشتر بها دارد كه معرفت بيشترى پشتوانه آن باشد. وقتى از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند كه مقصود از «أحسن عملًا» در «ليبلوكم أيّكم أحسن عملًا» (1)

چيست؟ فرمود: «أحسنكم عقلًا».

2. مهم ترين آفت حج، به تعبير دقيق حضرت امام، خودبينى و خودخواهى است.

يكى از مهم ترين فلسفه هاى حج، نجات انسان از خودبينى و تكبر و هواپرستى است. هر كس به تناسب حال خودش ممكن است دچار خودبينى باشد.

در كوى ما شكسته دلى مى خرند و بس بازار خود نمايى از آن سوى ديگر است

با ديده خودبين نتوان ديد خدا را.

ممكن است شيطان اينجا هم دست از سر ما برندارد. طواف رمز آن است كه دور خدا بگردد، نه دور خودت.

3. مهم ترين اخلاق حج. امام باقر عليه السلام در روايتى بيان كرده كه اگر كسى اين اخلاق را در حج نداشته باشد، حجّش فايده اى ندارد: «لا يعبأ بمن يَؤم هذا البيت إذا لم يكن فيه ثلاث خصال: ورع يحجزه عن معاصي الله، حلم يملك به غضبه، حسن الصحابة لمن صحبه».

در دعاى امام سجاد عليه السلام آمده است: «وأنا أقلّ الأقلّين وأذلّ الأذلّين، بل مثل ذرّة بل أقلّ» كمتر از ذره، يعنى هيچ. يكى از علاجهاى ريشه عصبانيت اينكه آدمى خود را نبيند.

4. مهم ترين بركت حج، نورانيت دل است كه ان شاء الله نصيب همه ما بشود. وقتى نور معرفت آمد، يا «الله گفتن» معنى پيدا مى كند.

ص: 278

عصر امروز دوشنبه، عده اى از روحانيون شيعه عراقى كه برخى از آنان از شاگردان آية الله شهيد سيد محمد باقر صدر بوده اند، از جمله حجج اسلام: شيخ مهدى عطّار و سيد عمّار موسوى با حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى ديدار و گفتگو كردند. در اين ديدار عمدتاً درباره وضع فعلى عراق و برگزارى انتخابات آن در آينده نزديك بحث شد. آقاى رى شهرى ضمن حسّاس و مهم خواندن وضع امروزِ عراق گفت: «مقام معظم رهبرى در پيام برائت امسال به موضوع عراق هم پرداخته اند كه به زودى ترجمه عربى آن را در اختيار شما قرار خواهيم داد».

يكى از روحانيون عراقى در اين جلسه گفت:

از صميم قلب از شما تشكر مى كنم براى اينكه فرصت ملاقات شما به ما دست داد.

از خداوند مسألت مى كنم كه همه ما هميشه به شؤون مسلمانان اهتمام داشته باشيم.

ما در عراق با جمهورى اسلامى از چند طريق پيوند داريم:

1. مرزهاى زمينى مشترك بسيار در حدود هزار كيلومتر.

2. پيوند تاريخى، فرهنگى و فكرى. و اسلام اين رابطه را تعميق داده است.

3. پيوند ممهم تر، اهل بيت و مراقد مطهر عراق است. كه اين همه ارتباطات و دلهاى ما را يكى مى كند.

مردم عراق در مدتى طولانى تحت نظر فردى سلطه گر بودند؛ به طورى كه عراق زندانى بزرگ براى همه مردم آن شد. انتخابات پُلى است براى عبور مردم عراق به سوى حريت و آزادى. عراق ميدانى شده است براى بقاياى صدام و فراريان طالبان.

جمهورى اسلامى خدمات زيادى به عراق مى كند، منتها نيازمند تنظيم و اداره صحيح است. من بيست سال در ايران بودم با آقاى چمران مشاور بودم. عراق و ايران قاعده تشيّع اند، و بحرين و لبنان ساحات تشيع و اگر تشيع در ايران و عراق ضربه ببيند، اصل تشيع لطمه مى بيند. من در دوره صدام چهار سال در عراق زندان بودم و پنج برادرم و همسرم در عراق شهيد شدند.

حمايت كنونى ايران شامل مستحق و غير مستحق مى شود و بايد نظم پيدا كند.

ص: 279

دوشنبه شب حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى به ديدار اعضاى بعثه مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق، واقع در عزيزيه، رفت و با آنان ديدار و گفتگو كرد. هنگام ورود، حجة الاسلام سيد محمد حيدرى عضو مجلس اعلاى انقلاب اسلامى عراق مشغول سخنرانى براى زائران عراقى بود. پس از وى يكى از روحانيون عراقى پس از خوشامد گويى اظهار داشت:

شما به قلب ما گوش فرا دهيد، نه به بوقهاى استعمارى. ما امروز مى گوييم: ايران دوست ما و رهبر جهان اسلام است. حجاج شيعه عراق با شما هستند، نه با دشمنان شما. شيطان بزرگ مى خواهد بين ما و شما جدايى بيندازد. ما با خون خود از جمهورى اسلامى ايران دفاع مى كنيم و إن شاءالله پيروز خواهيم بود.

سپس آقاى رى شهرى به ايراد سخن پرداخت و پس از گراميداشت ياد و خاطره شهيد بزرگوار آية الله سيد محمد باقر حكيم گفت:

«وإن تصبروا وتتّقوا لا يضرّكم كيدهم شيئاً». (1)

خرسندم كه لحظاتى در كنار خانه خدا خود را در كنار خواهران و برادران پيرو اهل بيت از عراق مشاهده مى كنم. من به نمايندگى از مقام معظم رهبرى حضرت آية الله خامنه اى از صميميت شما مردم عزيز و زائران خوب خانه خدا تشكر مى كنم. مردم مظلوم عراق در لحظات كنونى، شرايط بسيار حساس و بحرانى را پشت سر مى گذارند. در واقع مهم ترين بحران تاريخ خود را مى گذراند. بدترين مصيبتى كه رژيم صدام براى مردم مظلوم عراق به ارمغان آورد، باز كردن پاى امريكا و اسرائيل به اين كشور است. در اوضاع كنونى مسؤوليت مردم عراق به خصوص علما و متفكران بسيار سنگين است. در اين اوضاع كه مردم عراق براى انتخاب سرنوشت ساز آماده مى شوند، بايد هشيارى از خود نشان دهند كه آنچه مردم مى خواهند از صندوق

ص: 280

بيرون آيد. و مهم ترين چيزى كه مى تواند براى آينده عراق سرنوشت ساز باشد پيروى از مرجعيت است. جمهورى اسلامى ايران از انتخاب آزاد و يكپارچگى مردم عراق حمايت مى كند. و آنچه كه بيش از هر چيز بايد مورد توجه مردم عراق باشد، اينكه اشغالگران چيزى جز منافع خود نمى خواهند.

ما در گذشته مكرّر اعلام كرديم كه در كنار مردم عراق و مجلس اعلاى عراق هستيم و از آنها حمايت مى كنيم. رهنمودى كه قرآن در اين مقطع به مردم عراق مى دهد آيه اى است كه تلاوت شد: «ان تصبروا و تتقوا لا يضرّكم كيدهم شيئاً». همه توطئه هاى دشمن به فضل الهى دفع خواهد شد.

مهم ترين نكته در تقواى سياسى، وحدت مردم عراق در اين انتخابات است. اگر همه مردم شيعه و سنى و كرد و غيره، دست به دست هم بدهند، دشمنان مردم عراق ناكام خواهند شد.

ص: 281

گذرانديم و دولتها وضع ما را باور نمى كردند. مسئولِ شهرى از شهرهاى فرانسه از من پرسيد: وضع الجزاير با تروريسم چگونه است؟ گفتم: در مبارزه با تروريسم، ديگران ما را كمك نكردند؛ بلكه دشمنِ ما را حمايت مى كردند.

ما هر زمان كه فرصت حج دست دهد در فكر ديدار با شما هستيم و اين ديدار منشأ پيوندهاى دينى مى شود، به خصوص كه ديدار ما در سال قبل فايده داشت، و آن برقرارى ارتباط بين دو كشور بود. بسيارى از اهل جزائر را مى شناسم كه علاقه مند به انقلاب ايران و امام خمينى رحمه الله هستند. آنها به انقلاب ايران به ديده عبرت و احترام مى نگرند. مردم ايران هم الجزاير را دوست دارند و از آن سخن مى گويند و معتقدند كه انقلاب الجزاير بت كفر يعنى فرانسه را شكست داد. ارتباط دو كشور پس از آن ملاقات محكم شد.

امروز جهان اسلام در معرض حمله دشمن اسلام است كه از افغانستان و شرق شروع شد و ترور از آنجا به جزائر منتقل شد و تروريستهاى افغانستان با اين كار به جهان اسلام ضربه مى زنند. تروريستها مانع پيشرفت جهان اسلام مى شوند و مخالف نشر علم و مباحث علمى هستند و برخلاف واقع تبليغ مى كنند؛ بلكه مى خواهند مسلمانان را از اسلام برى كنند و فرارى دهند. چرا دشمنان از اسلام مى ترسند؟

نيروى نظامى ترساننده نيست، بلكه از قرآن مى ترسند. قرآن در عمق جان مردم نفوذ مى كند و دشمنان از اين مى ترسند كه اسلام در آينده غالب شود و بيشتر جمعيت اروپا و امريكا مسلمان شوند و از سلاح ايران و غير ايران نمى ترسند.

يهود و مسيحيت همگى الآن بر ضد اسلام فعاليت مى كنند و ما در الجزاير مى بينيم كه پايدارى ايران ستودنى است و اميدواريم كه ايران با توجه به پيشرفت علمى اش در مبارزه با امريكا پيروز شود. بر مسلمانان واجب است كه از حق حيات خود دفاع كنيم و در صفى واحد ضد ظلم و طغيان بايستيم. ما مى بينيم كه هر روز به برادران ما در فلسطين ظلم مى شود و كسى هم حوادث آن را محكوم نمى كند؛ ولى اگر يك قتل در ايران يا الجزائر اتفاق بيفتد به آن دامن مى زنند و در بوق و كرنا مى كنند.

آنها پيروزى نظامى ندارند و ان شاءالله در عراق و ساير جاها شكست مى خورند. ما متأسفيم از آنچه كه در عراق و افغانستان و فلسطين مى گذرد. البته قرآن را نمى توانند محو كنند و چيز ديگرى جايگزين آن سازند.

ص: 282

سه شنبه 8 ذى حجه (روز ترويه)

29/ 10/ 83

تشكيل جلسه كميته فرهنگى

صبح امروز جلسه كميته فرهنگى با حضور حضرات حجج اسلام آقايان: قاضى عسكر، عرب نيا، نوّاب، زمانى، مقدادى، مسعودى، و نيز آقايان نصيرى، سليمى، گرّوسى و مقدسى برگزار و راجع به موضوعات گوناگون بحث و بررسى و تصميماتى اتّخاذ شد؛ از جمله درباره برنامه هاى دهه فجر در مدينه، تخصيص بودجه اى براى كاروانها جهت برگزارى جشن ده فجر، تنظيم دستورالعمل جشن عيد غدير.

در خصوص اجازه آوردن قرآن با ترجمه فارسى از ايران، حجة الاسلام قاضى عسكر گفت:

تاكنون ده ترجمه فارسى از قرآن به مقامات عربستان معرفى كرده ايم تا اجازه دهند يكى از آنها را زوّار ما همراه خود به عربستان بياورند كه تاكنون با هيچ يك موافقت نكرده اند.

حجة الاسلام نوّاب، روحانى فعّال و مبتكر و مسؤول بعثه در ايام عمره نيز گفت:

در ايام عمره حدود ده جشن برگزار مى كنيم و دستور العملى داريم كه به كاروانها مى فرستيم كه از جمله آنهاست: استحكام شعرها، كف نزدن و جلوگيرى از

ص: 283

برنامه هاى جِلف.

و هر كاروان سه سجّاده هديه مى دهد كه ارزش ويژه پيدا مى كند، به خصوص اگر سفارش شود كه روى سجّاده ها در مسجد الحرام نماز بخوانند. اگر بعثه نمادى درست كند و در همه هداياى بعثه- حتى به بعثه هاى كشورهاى ديگر- از آن استفاده شود بسيار بجاست، به جاى هديه كردن خوردنيها مثل پسته و زعفران. يكى از بزرگان در جلسات عيد غدير از مردم پيمان مى گيرد كه غدير سال آينده جشن بگيرند و لباس نو بپوشند و خريدهاى عيدشان، به هنگام غدير باشد.

ص: 284

منى و صبح روز نهم پياده راهى عرفات مى شوند كه امسال آقاى عليرضا برازش از دوستان بعثه به اين مستحبات عمل كردند، ولى براى قريب به اتفاق ايرانيان اين امور مقدور نيست و ترجيح مى دهند كه امروز راهى عرفات شوند و شب عرفه را در آن صحراى با صفا سپرى كنند.

بنده هم با جمعى از دوستان بعثه از جمله حضرات حجج اسلام آقايان: قرائتى، فلاح زاده، اعرافى، حجّتى و اديب ساعاتى از شب عرفه را در مسجد الحرام گذراندم و به همراه آنها همانجا محرم، و صبحگاهان پس از فريضه صبح عازم عرفات شدم. شب عرفه برخى از اعضاى بعثه هاى مراجع از جمله آية الله اشتهاردى نيز در مسجد الحرام بودند و آنجا محرم شدند.

مشكل ترين و متراكم ترين بخش اعمال حج براى دست اندركاران و ستاد حج و مديران كاروانها از امروز شروع مى شود و تا روز دوازدهم ذى حجه ادامه دارد. متولّيان رهنمودهاى لازم را به حاجيان ارائه مى كنند تا از حجم مشكلات بكاهند. نمونه هايى از توصيه ها و برنامه ها را در اينجا درج مى كنم:

ص: 285

دهند و آن گاه به مكه باز گردند. اين سير را ابتدا از مكه به سمت عرفات طى مى كنند و به تدريج در ظرف چند روز و پس از اتمام اعمال مخصوص مشاعر به طرف مكه برمى گردند.

نقل و انتقال گروههاى حجاج در اين مسير كه توأم با اعمال و مناسك مشخصى است، مستلزم عمليات جامع و پيچيده و با محاسبات رياضى است؛ زيرا صرف نظر از چگونگى حركت دادن حجاج، بايد بين تعداد اتوبوسها و زائران هر كاروان با وجود تنوع ظرفيت و تركيب زن و مرد، هماهنگى ايجاد شود.

در اين بخش از اعمال ايام تشريق، زنان با ماشينهاى سربسته و مردان با ماشينهاى رو باز جابه جا مى شوند. ماشينهاى رو باز نيز به علت اينكه مورد استفاده حجاج همه كشورها نيستند و در طول سال در پاركينگ قرار داشته اند، داراى شرايط مطلوبى نيستند. هزينه هر صندلى براى زائر در طول دوره ايام تشريق 360 ريال سعودى يعنى نزديك به صد دلار است. بدين ترتيب با توجه به اين نرخ، حتماً بايد تلاش شود كه از تمام ظرفيت اتوبوسها بهره بردارى گردد؛ زيرا به تعداد زائران، اتوبوس اجاره مى شود. مديران نيز مكلف هستند كه در حفظ و نگهدارى اتوبوسها بكوشند و به دستورالعملهاى سازمان حج در انديشيدن تدابيرى براى خرابى اتوبوسها اهتمام ورزند. البته كاروانها از وانتهاى اجاره شده كه در اختيار دارند، در ايام تشريق جهت حمل و نقل خدمه و وسايل هم استفاده مى كنند و براى تردد در اين روزها كه توأم با ازدحام فراوان است، برگه مجوز- به نام تصريح- از دواير سعودى از طريق ستاد حج دريافت مى نمايند.

اما در تخصيص اتوبوسهاى موجود نه تنها كيفيت و ظرفيت اتوبوسهاى هر كاروان با ديگرى تفاوت دارد، بلكه گاهى به يك كاروان نيز چند نوع اتوبوس تعلق مى گيرد كه طبعاً با يكديگر برابرى كيفى ندارند.

چرخه كار مدير هم بر اين مبناست كه بليتهاى تهيه شده براى هر كاروان، تحويل وى مى شود و تا غروب روز هفتم ذى حجه بايد اتوبوس مربوط را تحويل گيرد و به محل اسكان حجاج انتقال دهد. حركت به سمت عرفه كه در پانزده كيلومترى مكه واقع است، از عصر روز هشتم تا صبح فرداى آن ادامه مى يابد؛ به طورى كه تا قبل از ظهر نهم ذى

ص: 286

حجه، همگى وارد عرفات شوند. در عرفات هم پيش بينى چادر به اندازه لازم شده و مدير پيشتر چادرها را تحويل گرفته و تقسيم كرده است. تا مغرب روز نهم، زائران در عرفات به سر مى برند و بعد از اذان مغرب و خواندن نماز و صرف شام مختصر، راهى مشعر الحرام مى شوند. بدين ترتيب حركت از عرفات به مشعر آغاز مى گردد. كاروانها بايستى قبل از طلوع آفتاب روز نهم، به مشعر الحرام برسند. مأموران سعودى هدايت مسيرها را به عهده دارند و راههاى مشخصى را براى كاهش ترافيك پيش بينى كرده اند، اما به هر حال ازدحام عجيبى بر اين مسيرِ تقريباً شش كيلومترى حاكم است.

درباره اينكه انتخاب كدام مسير براى رسيدن به مشعر الحرام و با چه زمان بندى مناسب تر است، مديران كاروان تجربياتى دارند و در صورتى كه با برنامه هاى تنظيمى اداره مرور عربستان (راهنمايى و رانندگى) وفق دهند و با محدوديتهايى نظير يك طرفه بودن جاده ها و يا خرابى اتوبوس مواجه نشوند، مى توانند از اين مسير استفاده كنند.

وقوف مشعر الحرام براى خواهران تا طلوع آفتاب ضرورت ندارد، بلكه پس از وقوف اضطرارى شبانه مى توانند راهى منى شوند. آقايان هم صبح روز عيد پياده به طرف چادرهاى ايرانى در منى به حركت درمى آيند و براى اعمال روز عيد قربان آماده مى شوند و پس از رمى، قربانى، حلق و بيتوته در سرزمين مقدس منى، ظهر روز دوازدهم منى را به مقصد مكه ترك مى كنند. بدين صورت عمليات مشاعر پايان مى يابد.

اتوبوسهاى حجاج ايران در رفت و برگشت مشاعر كار مى كنند و خدمات آنها به يك مسير منحصر نيست. عمليات تخصيص و توزيع اتوبوسهاى منى و عرفات ميان كاروانهاى ايرانى، مستلزم اين است كه بعضى مراحل به شرح زير از پيش طى شده باشد:

1. بحث بر سر چگونگى آمد و شد زمينى حجاج (از جمله مشاعر) بين مسؤولان و كارشناسان ايرانى و سعودى و نهايتًا درج نتايج آن در صورت جلسه اساسى هيأت رسمى حج ايران با وزير حج عربستان و همين طور صورت جلسات فرعى با نقابة السيارات (سنديكاى اتوبوس داران) و پيگيرى و كنترل مداوم مواد تفاهمات.

2. نشست مجدد با مسؤولان نقابه در آستانه آغاز عمليات اعزام به منظور مرور و تأكيد

ص: 287

مفاد قرارداد موجود و رسيدگى به جزييات مورد نظر طرفين. در اين نشست تعداد صندلى سربسته و روباز مورد نياز براى مشاعر و تعداد شركتهاى تأمين كننده صندليها تعيين مى گردد. آنگاه زمان بندى خاصى براى دريافت بليت و برگه هاى موسوم به «اعتماد» و دستور العمل شرايط اضطرارى و چگونگى گسيل كردن اتوبوسها در مسير مكه و مشاعر مشخص و مكتوب مى شود.

3. سپس كار توزيع «اعتمادها» ميان شركتهاى تحت پوشش «نقابه» كه عمليات انتقال حجاج را به عهده دارند، شروع مى شود. در اين مرحله، كل صندلى هاى مورد توافق ميان مجموعه شركت هاى فوق تقسيم مى شود. بر اين مبناست كه نقابه به هر شركت پس از تعيين سهميه اش دستور مى دهد كه بليت مسيرهاى مشاعر را صادر نمايد.

4. با پيگيرى ستاد حج، از طريق موسسه مطوفين حجاج ايران، بليتهاى صادر شده تحويل كاروانها مى شود و مديران هم اتوبوسهاى خود را همان طور كه شرح داديم، تحويل مى گيرند و در اختيار زائران مى گذارند. اين بليتها دسته بندى شده اند و از طريق شبكه مسؤولان مناطق كه به عنوان نماينده سازمان حج فعاليت دارند، ميان مديران مستقر در هر منطقه از شهر مكه توزيع مى گردد.

در اينجا درباره توزيع اتوبوسهاى موجود در ميان كاروانهاى حج ايرانى، جا دارد به برخى از موانع و محدوديتها در زمينه محاسبات مربوط اشاره كنيم:

همان طور كه پيشتر آورديم، مديريت عمليات تخصيص اتوبوس، حاصل يك برنامه رايانه اى، با توجه به متغيرهاى فراوان مانند تعداد كاروانها، ظريفت آنها و تركيب زن و مرد در هر كاروان و ظرفيت اتوبوسهاى موجود است. هدف از طراحى و اجراى اين برنامه نيز اين است كه از همه ظرفيت صندليهاى اتوبوسها استفاده بهينه شود. طبيعى است اين برنامه بايد به وسيله متخصصان مسلط و مجرب رايانه در امر حج، به اجرا درآيد. به هر حال امروز با بهره گيرى از رايانه و تكيه به تجربه هاى پيشين، عمده كار تقسيم اتوبوسهاى مشاعر به طور مكانيزه انجام مى شود.

عوامل متغير فوق به اين صورت است كه زائران در كاروانهاى 100 تا 220 نفرى

ص: 288

تقسيم شده اند. در داخل كاروان هم تعدادى زن و تعدادى مرد با دامنه هاى آمارى گوناگون حضور دارند كه به دلايل خاص بايد جداگانه عازم مشاعر شوند. از سويى با اتوبوسهايى به ظرفيتها و كيفيتهاى متنوع مواجه هستيم كه از خواسته ها و تمايلات ماهم تبعيت نمى كنند و با سنديكاى خوادشان سر و كار دارند. از سوى ديگر مردان با اتوبوسهاى روباز (مكشوف) و زنان در اتوبوسهاى رو بسته (مغطى) انتقال مى يابند.

مسأله جابجايى تعداد بسيارى از اين اتوبوسها از يك پاركينگ بزرگ در خارج از شهر مكه درست در زمان اوج ازدحام حج هم يكى از معضلات اين ايام به شمار مى آيد.

موضوع نحوه تحويل اتوبوس جايگزين، به كاروانهايى كه اتوبوس آنها خراب يا در عرفات مفقود شده يا مدير نمى تواند در منى و عرفات به آن دسترسى پيدا كند نيز مزيد بر علت است و از موضوعات مورد توجه در مناقشات و مذاكرات ميان مسؤولان ايرانى و سعودى است.

تسويه حساب با «نقابه» در مكه نيز در شمار وظايف مسؤولان حمل و نقل مكه قلمداد مى شود. همان طور كه گفتيم انحصار سيستم حمل و نقل اعم از بين شهرى و مشاعر، به نقابه (سنديكا) به اضافه پراكندگى و تعدد شركتهاى تحت پوشش آن از عوامل محدوديت آفرين است كه شرايط خود را بر كشورها تحميل مى كند و دامنه و قدرت تصميم گيرى را كند مى سازد. بدين ترتيب ايجاد رقابت بين شركتهاى متعدد سعودى براى بهره گيرى از امكانات بهتر و گسترده تر، تقريباً منتفى است.

از اين رو، زائران بايد به محدوديت مدير كاروان خود در انتخاب اتوبوس براى گروه خود توجه كند؛ همچنان كه نمايندگان سازمان حج در گزينش اتوبوسهايى با كيفيت مناسب براى كاروان خاص دخالتى ندارد.

نكته ديگر اينكه ازدحام، انبوه انسانها و وسايل نقليه و نيز توقف اتوبوسها بر اثر خرابى، از امورى است كه حوصله و صبر و سعه صدر حجاج را مى طلبد. البته مديران كاروانها از تجربه كافى برخوردارند و آموزشهاى لازم را فراگرفته اند و با تجربيات يكديگر آشنا شده اند كه براى زائران بسيار ارزشمند است.

ص: 289

مناسب است زائران عزيز براى حفظ سلامت شخصى و صحت اعمال شرعى خود، به نكات زير توجه داشته باشند:

1. روز هفتم و هشتم ذى حجه به قدر كافى استراحت، و وسايل احرام را آماده كنند.

2. احرام اضافى و زير انداز همراه ببرند.

3. اطمينان از صحت نيت احرام پيش از خروج از مكه.

4. شناسايى اتوبوس و خيمه در عرفات و منى.

5. جدا نشدن از كاروان هنگام جمع كردن ريگ در مشعر الحرام.

6. دستبند و كارت شناسايى خود را در مشاعر مقدس به همراه داشته باشند.

7. در مشاعر مقدس، به صورت متفرق از چادرها خارج نشوند و بى جهت تردد نكنند.

8. در منى به صورت گروهى به سوى جمرات حركت كنند و به چادر باز گردند.

9. دقت كنند كه پس از رمى جمره عقبه، در روز عيد اشتباهاً به طرف مكه باز نگردند.

10. هنگام انتقال از مشعر به منى در صبح روز عيد، به علائم نصب شده نشانگر سمت چادرهاى ايرانى توجه كنند. در اين شرايط لازم است ميوه و بار اضافى با خود حمل نكنند.

11. هنگام غروب روز عرفه، وقتى به يكباره همه چادرها برچيده شد، امكان شناخت موقعيت، بسيار دشوار خواهد شد. در اين موقع بايد مراقب باشند و از محل دور نشوند.

12. در صورت جدا شدن از كاروان، هراس نداشته باشند با ديگر كاروانهاى ايرانى به طرف خيمه ها حركت كنند تا برادران امداد گر آنان را به خيمه ها برسانند.

ضمناً در منى اطراف منطقه ايرانيان نيز با پرچم كشورمان مشخص شده است.

13. از نوشيدن آب شيرهاى مخصوص شستشو و وضو خوددارى گردد.

14. حتى الامكان از رفتن به قربانگاه خوددارى كنند و به صورت گروهى نيابت دهند.

15. هنگام حلق از تيغهاى يكديگر استفاده نكنند و كليه شرايط بهداشتى را مراعات كنند.

ص: 290

16. پس از هر بار استفاده از دستشويى، دست خود را با صابون بشويند.

17. هنگام استفاده از دستشويى، رعايت تقدم افراد سالخورده لازم است.

18. همراه داشتن پول، با توجه به اين كه قبلًا پول قربانى را پرداخته ايد، ضرورت ندارد و حداكثر پنجاه ريال سعودى كفايت مى كند.

19. تعجيل نكردن در استحمام و شستشوى لباس در موقع مراجعت به هتل

ص: 291

* سنگهاى مناسب جمع آورى كنيد. گاهى سنگهاى بسيار درشت موجب جراحت ديگران شده است.

منى

* نظم و ترتيب و نظافت چادرها و محيط اطراف چادرها را به شدت رعايت كنيد.

* براى ورود به چادرها حتماً از كيسه كفش استفاده كنيد.

* با ورود به منى حتماً قدرى استراحت كنيد تا تجديد قوا شود، سپس براى ادامه اعمال (رمى جمره عقبه) برويد.

* با علامت گذاريهاى مناسب چادر خود را شناسايى كنيد. استفاده از دستبند و به همراه داشتن نشانى و مشخصات كاروان الزامى است. گم شدن در ايام تشريق رايج است.

زمانى كه براى رمى جمره عقبه مى رويد، خودتان و همسفرتان كه فكر مى كنيد نيازمند كمك است، به نكات زير توجه كنيد:

* آيا توان پياده روى چند كيلو مترى را در شرايط تراكم جمعيت و توان انجام صحيح رمى جمره را داريد؟ اگر سالمند يا بيماريد و به ويژه اگر از بيماريهاى قلبى رنج مى بريد با مشورت با پزشك كاروان يا روحانى و مدير كاروان، براى خود نايب انتخاب كنيد.

* آيا اگر عينكى هستيد، بند عينك خود را برداشته ايد؟

* آيا دمپايى راحتى داريد؟

* آيا دستبند شناسايى به دست داريد؟

* آيا سنگهاى خود را برداشته ايد؟

قربانى

* براى قربانىِ شما ذابحان ايرانى حرفه اى در سالنهاى قربانگاه حضور دارند.

* در هيچ شرايطى و براى هيچ منظورى- مانند خوردن، آوردن سوغات، به نخ كشيدن يا هديه كردن- گوشت قربانى را از قربانگاه خارج نكنيد.

* به ذبح كنندگان محترم كه بعد از يك كار طاقت فرسا و سخت به چادرها باز مى گردند، كمك كنيد تا پس از تطهير كامل به چادرها وارد شوند و استراحت نمايند.

ص: 292

خارج كردن گوشت از قربانگاه، بهداشتى نيست و در صورت مشاهده، گوشت قربانى به وسيله كارشناسان بهداشتى ضبط مى شود. لذا از زائرين و ذبح كنندگان عزيز تقاضا مى شود با مسؤولين بهداشتى همكارى كنند.

تراشيدن موى سر (حلق)

در سالهاى گذشته، متأسفانه «حلق غير بهداشتى» موجب آلودگى حريم منى مى شد- در حالى كه كاملًا قابل پيشگيرى بود. در سال جارى با آموزشهاى لازم در كاروانها و بالا بردن سطح آگاهيهاى زائرين ايرانى، انتظار مى رود كه حلق غير بهداشتى به طور محسوسى كاهش يابد. پيشنهاد مى شود:

* به هر زائر مرد يك تكه سفره يك بار مصرف به ابعاد يك متر در يك متر تحويل شود تا در زمان حلق آن را بر روى زمين پهن و پس از انجام عمل حلق آن را جمع و در سطل زباله دفع كنند.

* نظارت يك فرد مسؤول از كاروان بر انجام حلق بهداشتى زائرين مى تواند به اين امر كمك كند. علاوه بر موضوع فوق، به نكات زير نيز اكيداً توجه فرماييد:

* حتماً از تيغ و خود تراش شخصى خود استفاده كنيد.

* سعى كنيد با خون افراد- كه ممكن است در زمان تراشيدن موى سر براى آنها عارض شود- تماس نداشته باشيد.

* بعد از حلقْ استحمام، و لباس تميزى را كه همراه خود آورده ايد، به تن كنيد.

* مى توان شستشوى لباسهاى آلوده و حوله هاى احرام را به بعد موكول كرد تا مجبورنشويم براى خشك كردن، آنها را در جاهاى آلوده پهن كنيم و مناظر نازيبايى را به وجود آوريم.

* از بستن طناب رخت در ميان چادرها، كه گاهى سد معبر ايجاد مى كند، اجتناب كنيد.

* بعد از پايان اعمال، استراحت و در خود آرامش ايجاد كنيد.

ص: 293

چهارشنبه 9 ذى حجه (روز عرفه)

30/ 10/ 1383

وقوف در عرفات

دومين عمل از اعمال حج تمتع يعنى وقوف در عرفات امروز انجام مى شود. هرچند روز عرفه عمل واجبى جز وقوف در عرفات از ظهر تا غروب آفتاب ندارد، ولى حجاج شيعه و ايرانى براى مستحبات اين روز اهتمام زيادى دارند و اكنون سالهاست كه ادعيه شب عرفه را هم در عرفات مى خوانند و خود را براى وقوف بعد از ظهر و انجام دادن اعمال مستحب عرفه آماده مى كنند. علاوه بر اين، اينك چند سالى است- پس از آنكه مقامات حكومت سعودى مانع برگزارى مراسم برائت در مكه شدند- مراسم برائت نيز صبح روز عرفه در عرفات برگزار مى شود.

در عرفات بيشترين توجه حجّاج شيعه متوجه وجود ذى جود و اقدسِ ذخيره عالم غيب و شهود حضرت بقيّة الله الاعظم (عجّل الله تعالى فرجه الشريف) است؛ چون در روايات آمده است كه آن وجود نازنين هر سال در موسم در عرفات حضور دارد.

ص: 294

روزم به انتظار تو، شب گرديد شب را به شوق وصل، سحر كردم

با كيمياى عشق تو اين دل را ارزنده تر ز گوهر و زر كردم

هر محفلى كه ياد تو مى كردند دل را كه خفته بود، خبر كردم

جز مهر رويت اى گل زهرايى از دل هر آنچه جز تو، به در كردم

سوداى هر كه جز تو در اين سر بود سودى نداشت، بلكه ضرر كردم

در مكّه، در منا، جبل الرّحمه با عشق تو به هر چه نظر كردم

چون ديده ام نديد جمالت را در راه وصل، فكر دگر كردم

تا محرمِ حريم حرم گردم مُحرِم شدم، ز نَفْس حذر كردم

كوى رضاى توست چو ميقاتم احرامى از خشوع، به بر كردم

رمز يقين، دو ركعتِ خونين است من هم وضو زخونِ جگر كردم (1)

(جواد محدّثى)

ص: 295

سوم سوره توبه نيز مى توان چنين استنباط كرد كه اعلان برائت با اعمال و مناسك حج منافات ندارد، بلكه رابطه ميان آن دو، در هدف و ماهيت و نتايج ايجاب مى كند كه براى تكميل آثار و بركات هر يك از آنها، اين دو عمل عبادى و سياسى همراه يكديگر انجام پذيرند؛ زيرا حج، در مفهوم جامع خود بسيارى از شعائر توحيدى را در بر مى گيرد و عبادتى اجتماعى- سياسى به شمار مى رود، و صرفاً حركتى فردى نيست.

آيات قرآنى درباره كعبه و مكه، با تعابيرى چون قياماً للناس (مائده: 97)؛ مثابةً للناسِ وأَمْناً (بقره: 125)؛ وُضِعَ للناس (آل عمران: 96) و مُباركاً و هدىً للعالمين (آل عمران: 96)، ماهيت اجتماعى بيت الله الحرام، و به تبع آن حج را بيان مى كند.

روايات نيز اثر حج را در حفظ و تقويت دين. و معرفى اسلام، تقويت پيوند و استحكام جوامع اسلامى، آشنايى مسلمانان با يكديگر، و شناخت آثار پيامبر و يادآوردن و فراموش نكردن آنها، متذكر مى شود.

همچنان كه روايات ديگرى، ارتباط حج با ولايت، اجتناب مؤكد از تعطيلى و ترك آن ولو به اهتمام حكومت را بيان مى كند، و گواه آن است كه حج فريضه اى است با جنبه هاى گوناگون توحيدى، و آميزه اى است از عبادات و اجتماعيات؛ حتى برخى مفسران، منافع ياد شده در آيه 32 سوره حج را اعم از منافع معنوى و مادى، مانند سياست، ولايت، تعاون و همبستگى، رفاه عمومى، تدبير و توسعه تجارت، و رفع ديگر حوايج مى دانند كه به حسب شرايط و احوال جوامع اسلامى و نيازهاى روز، تغيير مى كند.

نمونه هاى بهره گيرى سياسى و اجتماعى از موقعيت بيت الله الحرام و حج، كه حرم امن الهى است و همگان در آن مصون هستند، در سنت رسول اكرم و ائمه اطهار عليهم السلام و مسلمانان متعدد است و ما به بعضى از آنها اشاره مى كنيم:

1. در سال هفتم هجرت، پيامبر اكرم بر اساس توافقنامه حديبيه، همراه دو هزار تن از مسلمانان، براى مناسك عمره (عمرة القضاء) به مكه رفتند و از نحوه آرايش شكوهمند مسلمانان به هنگام طواف و شعارهاى آنان- از جمله اشعار عبدالله بن رواحه- براى نمايش قدرت مسلمانان در برابر مشركان بهره بردند. شخص

ص: 296

رسول اكرم، پس از طواف و سعى، به وضوح شكست مشركان و نابودى آنها را از خدا مسألت كرد.

2. در سال نهم، با ابلاغ برائت، صفوف مسلمانان از كفار و مشركان كاملًا متمايز شد.

3. در سال دهم، حجة الوداع، با تأثيرات عميق در مسائل اعتقادى، احكام و اجتماعياتِ اسلامى برگزار شد و حج مظهر عظمت اسلام و مسلمين و استعلاى آن بر كفار و مشركين معرفى گرديد؛ چنان كه خطبه هاى رسول اكرم صلى الله عليه و آله در منى و عرفه و غدير خم متضمن مسائل مهم و اساسى جهان اسلام بود.

4. در سال 58، امام حسين عليه السلام در مراسم حج، بسيارى از صحابه و مؤمنين و انصار برجسته را در منى گرد آورد و از طغيانگرى معاويه و ستمهاى او سخن گفت و از ايشان خواست كه هنگام بازگشت از حج، پيام او را به مردم ديگر ابلاغ كنند تا از دين حق دفاع شود؛ و همگان را بر صدق گفتار خود گواه گرفت.

5. در سال 60، امام حسين عليه السلام با استفاده از موقعيت حج، به افشاى چهره حكومتِ يزيدبن معاويه پرداخت، و چون شنيد كه عوامل حكومتى قصد جانش را دارند، براى حفظ حرمت حج و حرم، در روز هشتم ذى حجه با اظهار وضع پر مخاطره خود همراه خانواده و تعدادى از ياران به سمت عراق حركت كرد.

6. عبدالملك، خليفه اموى در موسم حج، با امام سجاد عليه السلام مواجه شد. امام در نشستى، مواضع پدر خويش و فساد حكومت وقت را مطرح كرد.

7. زمانى كه هشام بن عبدالملك عظمت امام سجاد عليه السلام را در مراسم حج ديد و به تغافل از بردن نام ايشان خوددارى كرد، فرزدق شاعر نامدار، در معرفى بليغ امام سجاد عليه السلام، قصيده معروف و پر محتواى خود را سرود و به رغم مخاطرات معمول، از موقعيت حساس حج براى معرفى مقام ولايت بهره برد.

8. دعاهاى پرمحتوا و جامع حضرت امام سجاد عليه السلام در عرفه و منى.

9. در روايت آمده است كه امام سجاد عليه السلام در ايام حج مشكلات مردم را حل مى فرمود و در يكى از آن روزها امام باقر عليه السلام را به عنوان ولىّ خدا پس از خود معرفى كرد.

10. تشكيل جلسات بحث علمى و سياسى با شركت و نظارت امام باقر عليه السلام در جوار

ص: 297

حرم و كعبه و تحذيرات صريح ايشان در عدم متابعت از ظالمين و فاسقين. از همين قبيل است برخورد علمى و سياسى امام باقر عليه السلام با هشام بن عبدالملك و نافع مولى ابن عمر، در مراسم حج.

11. معرفى كردن امام جعفر صادق عليه السلام امام موسى كاظم عليه السلام را به ولايت در راه مكه، مباحثات امام جعفر صادق عليه السلام با زنادقه در موسم حج و در كنار كعبه و مجادلات علمى ايشان با معتزله.

12. ماجراى طالبيان در زمان هادى، خليفه عباسى، كه در آن حسين بن على بن حسن و يارانش عازم مكه شدند و تا زمان حج در آنجا ماندند تا نداى مظلوميت خود را در مقابل ستمگرى خليفه سر دهند، اما در روز ترويه بر اثر حمله سپاهيان هادى در فخّ، نزديكى مكه، به شهادت رسيدند.

غفلتهاى تاريخى در مقاطع مختلف، باعث نقصان توجه به مقصود اصلى و ماهيت ذاتى حج شده است؛ همچنان كه پس از بناى كعبه و آغاز حج ابراهيمى نيز به تدريج خرافات و اوهام بر حج اصيل تأثير نهاد و آن را به صورت حج جاهلى درآورد و با بعثت پيامبر اكرم، بار ديگر زنگار شرك و خرافه از آن زدوده شد.

پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران (1357 ش)، امام خمينى نيز با توجه به موقعيت خطير جهان اسلام در دنياى كنونى، بار ديگر جنبه هاى اعتقادى و اجتماعى حج را متذكر و خواستار بهره گيرى، از اين همايش بزرگ سال براى بيان مسائل و حلّ مشكلات جهان اسلام شد.

امام خمينى در عيد قربانِ نخستين حج پس از پيروزى انقلاب اسلامى (30 آبان 1358)، در پيامى به حجاج، به تحليل جامعى از كعبه و حج مبادرت كرد و آن را محل نشر توحيد و نفى شرك دانست. تأكيد او بر اين نكته بود كه كعبه خاستگاه اصلى نداى توحيد و مركز شكستن بتها در سراسر جهان است و بنابر آيات قرآنى (حج: 27) تطهير آن از همه ناپاكيها و پليديها (ارجاس؛ بقره: 125) كه بالاترين آنها شرك است، واجب است، و سپس با اشاره به اعلان برائت از مشركين (توبه: 1، 3) و قيام مهدى موعود عليه السلام از كنار كعبه و دعوت مردم به توحيد، نتيجه گرفت كه همه بت شكنيها از كعبه سر [چشمه گرفته و خواهد گرفت و امت اسلام نيز بايد از اين امر تأسى نمايند.

ص: 298

وى حج اجتماعى و برائت از مشركان را به يك روش خاص محدود نكرد؛ بلكه دغدغه اصلى و تأكيد عمده او بر محتواى عميق حج و استفاده از آن با اتكا بر توحيد ناب و اجتناب از تمامى مظاهر شرك و تعلق و توكل به غير خدا بود كه مى تواند منشأ حركات و بركات بسيارى در جوامع اسلامى و همسويى و تلاش آنان براى احياى ميراث و تمدن اسلامى شود. از نظر ايشان، مسلمانان بايد در حج به صِرف صورت قناعت نكنند و از چنين كنگره عظيمى كه امكان برپاييش براى هيچ مقام و دولتى ممكن نيست مگر اراده خدا، به نفع اسلام و مسلمين استفاده شود. موارد اين استفاده را در قيام به قسط براى ادامه بت شكنيهاى انبياى حق، به هم پيوستن مسلمانان جهان و تحكيم وحدت آنهادر مقابل طاغوتها و بررسى مشكلات مسلمانان و مشورت براى حل و فصل آنها مى توان سراغ گرفت.

خاستگاه اصلى ديدگاه امام خمينى در برائت از مشركان، همان اصول تولّى و تبرّى بوده است. از نظر ايشان فرياد برائت از مشركان مخصوص به زمانى خاص نيست و در هر سال بايد تكرار شود و دفاع از مسلمانان نوعى برائت از مشركين است. بدين ترتيب، بهره گيرى صحيح از حج و برائت از مشركان، رهايى از مرزهاى اعتبارى قوميت و مليت و رسيدن مسلمانان به وحدت ايمانى است و رهايى از اختلافهاى درونى و جنگهاى مذهبى، و عطف نفرتها و دشمنيها به دشمن مشترك را در پى دارد. (1)

ص: 299

نماينده ولى فقيه و سرپرست زائران ايرانى خانه خدا در اين مراسم تأكيد كرد:

برائت از مشركين از اركان اصلى حج ابراهيمى است و مسلمانان جهان بايد با تمسك به قرآن و اهل بيت عليهم السلام همواره اتحاد خود را حفظ كنند تا در مقابله با هرگونه آثار شرك و ظلم، سربلند و سرافراز باشند.

وى مراسم امسال برائت از مشركان راباشكوه تر از سالهاى گذشته خواند. آقاى رى شهرى پيام مقام معظم رهبرى به حجاج را قرائت كرد و پس از آن خلاصه اى از پيام نيز به عربى قرائت شد و طىّ امروز و امشب هزاران نسخه و سى دى از آن به زبانهاى مختلف در اختيار حجّاج قرار گرفت. زائران بيت الله حرام در پايان مراسم برائت از مشركين با صدور قطعنامه اى بر ضرورت تمسك به قرآن كريم و عترت پيامبر و وحدت و هوشيارى مسلمانان در برابر توطئه هاى دشمنان اسلام تأكيد كردند.

در اين قطعنامه آمده است:

ما زائران بيت الله الحرام سياستهاى مداخله جويانه و اقدامات جنگ طلبانه آمريكاى خونخوار و سردمداران جنايتكار آن، اشغال نظامى افغانستان و عراق، مشاركت در كشتار فلسطينيهاى مظلوم، جنايات ددمنشانه مستكبران در شكنجه گاههاى ابوغريب و گوانتانامو، به رگبار بستن مسلمانان بى دفاع و مجروح عراقى در مساجد آن كشور دخالت غير قانونى در كشورهاى مختلف جهان و به ويژه تهديد جمهورى اسلامى ايران و جوسازى بر ضد دانش و فناورى صلح آميز هسته اى ايران را محكوم مى كنيم.

ما زائران خانه خدا تأكيد مى كنيم ملت با ايمان، شجاع و رشيد ايران اسلامى ضمن دفاع از استقلال و تماميت ارضى كشور و استمرار تلاش براى دستيابى به آخرين فنّاوريهاى صلح آميز در همه زمينه هاى علمى، در مقابل هر تجاوزگرى، پاسخ مناسب و كوبنده خواهند داد. ما مراتب نفرت و برائت شديد خود را از مظاهر كفر و شرك و استكبار جهانى به ويژه آمريكاى جنايتكار اعلام مى داريم.

اسرائيل، غده سرطانى خاور ميانه، دشمن بشريت و مولود نامشروع آمريكاى متجاوز و انگليس مزوّر است و ما زائران بيت الله الحرام ضمن اداى احترام به مسجد الاقصى و قبله نخستين و اعلام همبستگى با ملت مظلوم و شجاع فلسطين، حمايت كامل خود را از انتفاضه رعدآساى مردم قهرمان فلسطين اعلام مى كنيم و ضمن تقبيح

ص: 300

اعمال وحشيانه رژيم اشغالگر قدس اسرائيل غاصب و سردمداران جلاد و سفاك آن رژيم نامشروع در سركوب فلسطينيان و تخريب منازل و مزارع مردم و حمله به كودكان و زنان و كشتار مردم بى دفاع آن ديار، نفرت و انزجار شديد خود را از صهيونيست و حاميان آن ابراز مى كنيم.

در اين مراسم اعضاى بعثه هاى مراجع شيعه، همچنين شيخ عبدالكريم عبيد- روحانى برجسته لبنانى كه مدت پانزده سال در بند رژيم صهيونيستى مقاومت كرده بود- نيز شركت داشتند.

پس از مراسم برائت از مشركين زائران لبنانى با نماينده مقام معظم رهبرى و سرپرست زائران ايرانى خانه خدا ديدار و گفتگو كردند.

گفتنى است كه امسال زائران پاكستانى هم از ساعت 1 تا 12 صبح همزمان با زائران ايرانى براى نخستين بار در چادرهاى خود جداگانه مراسم برائت را برگزار كردند. اين مراسم با همّت و تدبير چند تن از علما و فضلاى پاكستان با حضور سه هزار نفر از حجّاج پاكستانى برگزار شد.

در اين مراسم ابتدا ترجمه پيام رهبر انقلاب به اردو در جمع حجّاج قرائت شد. سپس محتواى اين پيام را حجة الاسلام جناب آقاى سيد جواد نقوى شرح داد و اهميت اصل برائت در موسم حج را تبيين كرد.

در اين مراسم شعارهايى از جمله «مرگ بر آمريكا»، «مرگ بر اسرائيل» سرداده شد و در پايان مراسم حجّاج اظهار مى داشتند كه امروز ما مفهوم حج ابراهيمى و برائت از مشركين را فهميديم و مطمئن هستيم حجِ صحيح انجام مى دهيم.

در بين اين مراسم ترجمه پيام رهبر انقلاب به اردو توزيع شد، ولى چون فقط پانصد نسخه بود به دست خيلى از افراد متقاضى پيام نرسيد. ترجمه پيام مقام معظم رهبرى علاوه بر مراسم، در چند كاروان ديگر پاكستانى كه از محل مراسم دور بودند نيز با بلندگو قرائت گرديد. مى افزايم كه از مراسم برائت حجاج پاكستانى فيلمبردارى شد.

ص: 301

بسم الله الرحمن الرحيم

«يا قَوْمَنا اجِيبُوا دَاعِىَ اللهِ وآمِنُوا بِه، يَغْفِرْ لَكُمْ مِنْ ذُنُوبِكُمْ وَيُجِرْكُمْ مِنْ عَذابٍ اليمٍ» (1)

بار ديگر اجابت كنندگان دعوت الهى- لبيك گويان و هروله كنان- خود را به خانه دوست رسانده اند. موسم حج فرا رسيده و عرصه شوق و نياز، به روى دلدادگان صفا و معنويت گشوده شده است. اينك خانه خدا و قبله دلها پيش روى شما است، عرفات و مَشْعَر آراسته براى جوشش سرچشمه ذكر و معرفت است، منى و صفا آموزنده سعى و تلاش در قرب به خدا و رمى شيطان است، اينك فرصت خودسازى و بهره گيرى از اين آبشار زلال توحيد و وحدت فرا رسيده است. لبيكى را كه در آغاز احرام بر زبان رانده ايد، در دل خويش راسخ كنيد و دعوت خدا را كه با سفر به حريم دوست اجابت كرده ايد، با تأمل در معنا و هدف حج، از سود و ذخيره هرچه افزون تر برخوردار سازيد.

فريضه حج، آنگاه كه با معرفت و هوشيارانه به جاى آورده شود، به مسلمان حج گزار و به امت بزرگ اسلامى فيض مى بخشد، حاجى را به صفا و پاكى و معنويت سوق مى دهد، و امت را به اتحاد و عزت و اقتدار نزديك مى كند.

گام اول براى حاجيان، خودسازى است. احرام و طواف و نماز، مشعر و عرفات و منى، قربانى و رمى و حلق، همه و همه مظاهر خشوع و فروتنى انسان در برابر خداوند و جايگاه ذكر و تضرع و تقرب به او است. اين مناسك پرمعنى را نبايد از سر غفلت گذرانيد. مسافر ديار حج، در همه اين مراسم بايد خود را در محضر حق متعال بداند، خود را در انبوه متراكم جمع، با محبوب تنها ببيند، با او راز و نياز كند، از او بخواهد و به او دل ببندد، شيطان و هوا را از دل خويش براند، و زنگار حرص و حسد و جبن و شهوت را از خويش بزدايد. خدا را بر هدايت و نعمتش سپاس گويد، دل را بر مجاهدت در راه خدا رام كند، مهربانى به مؤمنان و بيزارى از معاندان و حق ستيزان را در دل بپروراند، عزم خويش را بر اصلاح خود و اصلاح دنياى پيرامون خود

ص: 302

استوار سازد، و با خداى خود بر آبادى دنيا و آخرت پيمان بندد.

حج در عين حال، يك حركت دست جمعى است. دعوت الهى به حج براى آن است كه مؤمنان خود را در كنار يكديگر ببينند و نمادى از وحدت پيكره مسلمين را به چشم خود بنگرند. حج براى تقرب دست جمعى به خدا و برائت دست جمعى از شياطين انس و جن است. تمرين اتحاد و پيوستگىِ امت اسلامى است. و امت اسلامى هرگز مانند امروز به اين برادرى با يكديگر و برائت علنى از مشركين و مستكبرين، نياز نداشته است.

امروز جهان اسلام در محاصره علمى و اقتصادى و تبليغاتى و اينك نظامى است.

اشغال قدس و فلسطين به اشغال عراق و افغانستان انجاميد، و اختاپوس صهيونيزم و استكبار وقيح و نفرت انگيز آمريكا، اكنون براى همه خاورميانه و شمال آفريقا و همه دنياى اسلام، توطئه و نقشه در سر مى پرورانند و نهضت بيدارى را كه امروز جان تازه اى در پيكر امت اسلامى دميده است، هدف كينه و انتقام خويش ساخته اند.

اكنون آمريكا و غرب مستكبر به اين جمع بندى رسيده اند كه كانون بيدارى و ايستادگى در برابر نقشه حاكميت آنان بر همه جهان، كشورها و ملتهاى مسلمان و به ويژه در منطقه خاورميانه است، و اگر با ابزار اقتصادى و سياسى و تبليغاتى و- سرانجام- نظامى نتوانند در چند سال آينده، نهضت بيدارى اسلامى را مهار و سركوب كنند، همه محاسبات آنان براى حاكميت مطلق بر جهان و سيطره بر مهم ترين منابع نفت و گاز كه تنها وسيله محركه ماشين صنعتى و برترى مادّى آنان بر همه بشريت است، به هم خواهد ريخت، و كلان سرمايه داران غربى و صهيونيست كه بازيگر پشت صحنه همه دولتهاى مستكبرند، از اوج اقتدار تحميلى خود ساقط خواهند شد. استكبار همه ظرفيت تواناييهاى خود را به ميدان آورده است: در يكجا با فشار سياسى، در يكجا با تهديد اقتصادى، در جايى با ترفند تبليغاتى و در جايى ديگر- مانند عراق و افغانستان و پيش از آن در فلسطين و قدس با بمب و موشك و تانك و چكمه پوشان نظامى، به عرصه نبرد سرنوشت ساز وارد شده است.

مهم ترين ابزار اين ددمنشان آدم خوار، پرده نفاق و فريبى است كه بر چهره خود كشيده اند. جوخه هاى تروريستى را تجهيز و به قصد جان بيگناهان روانه مى كنند و

ص: 303

دم از مبارزه با تروريسم مى زنند. از دولت تروريست و جلادى كه فلسطين را غصب كرده، علناً پشتيبانى مى كنند و مدافعان جان به لب رسيده فلسطينى را تروريست مى نامند.

سلاحهاى كشتار جمعى اتمى و شيميايى و ميكربى را توليد و توزيع و مصرف مى كنند و فجايعى مانند هيروشيما و حلبچه و خطوط دفاعى ايرانيان در جنگ تحميلى پديد مى آورند؛ در عين حال شعار كنترل سلاح كشتار جمعى سر مى دهند.

آنان خود در پشت سر مافياى كثيف مواد مخدرند و دم از مبارزه با مواد مخدر مى زنند. آنان نمايش علم گرايى و جهانى سازى علم مى دهند و آنگاه با پيشرفت دانش و فناورى در جهان اسلام مقابله مى كنند و سر برآوردن فناورى هسته اى صلح آميز در كشورهاى اسلامى را گناهى بزرگ مى شمارند. از آزادى و حقوق اقليتها سخن مى گويند، و حق آموزش و تحصيل را از دختران مسلمان به جرم پايبندى به حجاب اسلامى سلب مى كنند. درباره آزادى بيان و عقيده داد سخن مى دهند، و ابراز عقيده درباره صهيونيزم را جرم مى شمارند و بسيارى از آثار فكرى و قلمى برجسته اسلامى را و حتى اسناد به دست آمده از لانه جاسوسى آمريكا در تهران را، در آمريكا اجازه نشر نمى دهند. در باب حقوق بشر پرگويى مى كنند، اما دهها اردوگاه شكنجه چون گوانتانامو و ابوغُرَيبْ به پا مى كنند، يا در مقابل چنين فجايع كم نظيرى سكوت رضايت آميز در پيش مى گيرند. آنها از احترام به همه مذاهب سخن مى گويند، اما از مُرْتَد مَهْدُور الدَّمى چون سلمان رشدى حمايت مى كنند و در راديوى دولتى انگليس سخن كفرآميز بر ضد مقدسات اسلامى مى پراكنند.

امروز بر اثر گستاخى و بى پروايى حماقت آميز زمامداران آمريكا و انگليس، نقاب خدعه و نفاق آنان شكاف برداشته و نفرت از اين مستكبران به دست خودشان دل ملتها و جوانان مسلمان را انباشته است. امروز در هر كشور اسلامى انتخابات آزاد صورت گيرد، ملتها بر ضد خواسته آمريكا و انگليس رأى خواهند داد.

اكنون انتخابات عراق پيش روى ما است. هدف ملت عراق و رهبران راستين آنان از انتخابات، نقطه مقابل هدف اشغالگران از آن است. ملت و رهبران عراق انتخابات را براى تشكيل حكومتى مردمى و برخاسته از اراده مردم و براى عراقى مستقل و

ص: 304

يكپارچه و آزاد مى خواهند. انتخابات از نظر آنان بايد پايان اشغال نظامى و سلطه سياسى آمريكا و انگليس باشد. بايد به حضور فتنه انگيز صهيونيستها كه در زير سايه سلاح آمريكائيها خود را به كناره فرات رسانده و خواب آشفته «از نيل تا فرات» را تعبيرى ناقص كرده اند، خاتمه دهد. بايد كدورتهاى فرقه اى و قومى را كه غالباً برانگيخته خباثت دشمنان مشترك است، به اخوت و اتحاد تبديل كند.

اما انتخابات در خيال خام اشغالگران هدف ديگرى دارد. آنان مى خواهند زير نام انتخاب مردمى، مزدوران خود را كه غالباً به خاطر سوابق وابستگى شان به حزب بعث، ذليل و رام دست اشغالگران اند، بر مردم حاكم كنند. مى خواهند هزينه حضور نظامى را از دوش خود بردارند و به دست مزدوران خود هرچه را هم هزينه كرده اند از جيب و نفت عراق جبران كنند. مى خواهند استعمار را در شكل كاملًا جديد آن در عراق مستقر سازند. در اين استعمار فرانوين، مزدوران بيگانه مانند گذشته به طور مستقيم از سوى استعمارگران به كار گماشته نمى شوند، بلكه در انتخاباتى كه رأى مردم با تقلب و خدعه هاى رايج ناديده گرفته شده، كسانى به نام مُنْتخب مردم بر سر كار مى آيند. نام و ظاهر كار دموكراسى و باطن آن حاكميت مطلق بيگانه بر ملت مظلوم است.

اكنون دو خطر بزرگ انتخابات عراق را تهديد مى كند: نخست تقلّب و جابجا كردن آرا مردم كه بخصوص آمريكاييها در آن مهارت دارند. اگر زبدگان عراقى و جوانان سياسى و تحصيل كرده با همت و تلاش شبانه روزى بتوانند از وقوع اين تقلب مانع شوند و حكومت مردمى و منتخب خود را بر سر كار بياورند، آنگاه خطر دوم مطرح مى شود كه كودتاى نظامى و مسلط كردن يك ديكتاتور ديگر بر سرنوشت عراق است.

اين خطر نيز با هوشمندى و موقع شناسى و شجاعت مردم غيور و مؤمن عراق و رهبران حقيقى و بزرگوار آنان قابل دفع است. آنان در اين لحظه حساس تاريخى كه سرنوشت دهها سال آينده آنان را رقم مى زند، بايد از ايمان و شجاعت و همبستگى ملى خود بيشترين استفاده را ببرند، انتخاباتى فراگير و سالم و پرشور برگزار نمايند و از نتايج آن با همه توان پاسدارى كنند. اختلاف شيعه و سنى يا عرب و كرد و تركمان

ص: 305

و يا ديگر دسته بنديهاى تفرقه انگيز تنها به وسيله دشمنان دامن زده مى شود؛ همچنان كه ناامنى كه همواره مقدمه بروز ديكتاتورى است از سوى سرويسهاى اطلاعاتى دشمن طرّاحى و تشويق مى شود. كسانى كه با ترورهاى جنايتبار، جان شهروندان عراقى و شخصيتهاى علمى و سياسى را هدف مى گيرند هرگز در شمار مجاهدانى كه در راه استقلال عزت اسلامى با اشغالگران ستمگر مبارزه مى كنند، قرار نمى گيرند.

برادران و خواهران حج گزار! ملتها و دولتهاى مسلمان!

امروز دنياى اسلام بهش از هميشه به اتحاد و يكدلى و تمسك به قرآن نيازمند است.

از سويى ظرفيتهاى جهان اسلام براى توسعه و عزت و اقتدار، امروز بيش از گذشته آشكار شده و بازيابى مجد و عظمت امت اسلامى، امروز در سراسر جهان اسلام، انگيزه و خواست جوانان و فرزانگان شده است. شعارهاى منافقانه مستكبران رنگ باخته و نيّات پليد آنان براى امت اسلامى بتدريج آشكار شده است.

و از سوى ديگر، جهانخواران كه سوداى حاكميت بر سراسر جهان را در سر مى پرورانند، از بيدارى و وحدت امت اسلامى بيمناك اند و آن را سدى در برابر سيل ويرانگر نقشه هاى خود مى شمرند و در تلاش براى پيشدستى و پيشگيرى از آن اند.

امروز، روز اخوت عملى در همه عرصه ها و در برابر همه فتنه ها است. روز فراهم ساختن زمينه براى حكومت حضرت مهدى (عجل الله فرجه الشريف) است. روز اجابت دعوت الهى در همه زمينه ها است. روزى است كه بايد آيه «انّما المُؤمنونَ اخْوَة» و آيه «لاتقولوا لمن القى اليكم السلام لست مؤمنا» و آيه «اشداء على الكفار رحماء بينهم» را بار ديگر بر دلهاى خود تلاوت كنيم، بايد چه در هنگام بمباران نجف و فلوجه و موصل، چه هنگام زلزله دريايى در اقيانوس هند كه دهها هزار خانواده را داغدار كرد، چه در هنگام اشغال عراق و افغانستان، و چه در حوادث خونبار هر روزه فلسطين، تكليف الهى را بر دوش خويش احساس كنيم. ما مسلمانان را دعوت به اتحاد مى كنيم، اين اتحاد نه عليه مسيحيان يا ساير اديان و ملتها، بلكه براى مقابله با متجاوزان و اشغالگران و جنگ افروزان، براى اخلاق و معنويت و احياى عقلانيت و عدالت اسلامى و پيشرفت علمى و اقتصادى و بازيابى عزت اسلامى است. به ياد

ص: 306

جهانيان مى آوريم كه وقتى قدس در دوران خلفاى راشدين در دست مسلمانان بود، مسيحيان و يهوديان در آرامش و امنيت كامل بودند، اما اينك كه قدس و مراكزى ديگر زير سلطه صهيونيستها يا صليبيهاى صهيونيست است، چگونه خون مسلمانان را مباح مى شمرند.

حج گزاران عزيز را به خشوع و ذكر و انابه و تلاوت قرآن با تدبر و حضور در نمازهاى جماعت و مهربانى با حاجيان كشورهاى ديگر و پرهيز از وقت گذرانيهاى بيهوده فرا مى خوانم و از خداوند متعال موفقيت و عافيت و قبولى عبادات شما را مسألت مى كنم و همه را به دعا براى حضرت بقية الله (ارواحنا فداه) و فرا رسيدن حكومت عدل جهانى آن ذخيره الهى دعوت مى كنم.

والسلام عليه وعليكم ورحمة الله وبركاته.

على الحسينى الخامنه اى

ص: 307

طورى كه وصف آن در توان من نيست و هيچ گاه خاطره آن را فراموش نخواهم كرد و پس از آن نيز گاهى كه ياد آن صحنه مى افتم، منقلب مى شوم. چنان كه در جلسه شوراى هماهنگى بعثه- كه قبلًا گذشت- مقرّر شده بود سه نفر از مداحان اهل بيت عليهم السلام مداحى و مرثيه سرايى كردند: يكى پيش از دعا، يكى در بين دعا، سومى هم پس از پايان دعا، والحقّ كه سنگ تمام گذاشتند و جانها را با آب توبه و سيلاب اشك شستشو دادند.

البته برخى مسامحات هم صورت گرفت كه اميد است تكرار نشود. به كار بردن برخى تعبيرات كه در شأن معصومان عليهم السلام نيست و بى احترامى به آنهاست، نيز پايين آوردن منزلت و عظمت اندوخته خدا حضرت ولىّ عصر (عجّل الله تعالى فرجه) كار درستى نيست؛ مثلًا يكى از مداحان خطاب به يكى از معصومان عليهم السلام گفت: «قربونِ ابروهات بشم من!» و ديگرى خطاب به مردم: «مواظب باش، ممكن است آنكه كنار تو نشسته، امام زمان باشد».

همچنين ذيل دعاى عرفه خوانده شد كه البته اين ذيل از سخنان حضرت سيدالشهداء عليه السلام نيست، بلكه از منشآت ابن عطاء الله اسكندرانى است. (1)

يكى از كارهاى جالب توجه برخى زائران ايرانى اين بود كه با تلفن همراه با بستگان خود در ايران تماس گرفتند و آنها را به شنيدن لحظاتى از مراسم دعاى عرفه دعوت، و بدين گونه فضاى معنوى عرفات را به نزديكان خود منتقل مى كردند.

به هر حال، از آنجا كه مراسم دعاى عرفه بعثه شور و حالى وصف ناشدنى داشت، من اشعارى را كه مداحان گرامى در اين مراسم در چادر بعثه در صحراى عرفات خواندند، يادداشت كردم كه در ذيل مى آيد:

چراغ قلب حرم آفتاب كعبه كجايى؟ نگاه كعبه به درمانده تا به كعبه درآيى

گهى كنارِ حجر، گه به مستجار بگريم مگر به زمزم اشكم دو چشم خود بگشايى

بيا يابن الحسن، بيا يابن الحسن

ص: 308

تو حجى و تو طوافى، تو ركنى و تو مقامى تو مستجار تو زمزم، تو مروه و تو صفايى

خوشا به حال دل حاجى اى كه دور تو گردد كه كعبه بيت خدا باشد و تو روى خدايى

بيا يابن الحسن، بيا يابن الحسن

خوشا به حال دلِ مُحرِمى كه شد به تو مَحْرم تو روح حج، تو روان حرم، تو قلب دعايى

به مشعر و عرفات و به مكّه يوسف زهرا تو مشعر و عرفاتى، تو مكّه و تو منايى

بيا يابن الحسن، بيا يابن الحسن

***

حاجيان جمع اند دور هم همه پس كجا رفته عزيز فاطمه

الهى من ز خود چيزى ندارم چه دارم تا به درگاه تو آرم

چه گويم ذكر ياالله از توست اگر آهى كشم آن آه از توست

به بيت و چار ركن و حجر و زمزم به ابراهيم و نوح و شيث و آدم

به آنانى كه از شوق لقايت صفا كردند در كوه صفايت

صفا را با صفا تفسير كردند به مروه آمده تقصير كردند

به حجّاجى كه از يك صبح تا شام زخون خويش پوشيدند احرام

به يك دم از دو عالم درگذشتند به جاى موى سر از سر گذشتند

به آن حاجى كه مقتل شد مطافش هزاران سنگ شد اجر طوافش

به آن حاجى كه خونش زمزمش بود عطش مانند آتش همدش بود

به آن حاجى كه با رأس بريده چهل منزل صفا و مروه ديده

به حجاجى كه ديگر برنگشتند جدا از دامن دلبر نگشتند

به آن حاجى كه تنها داشت شش ماه به خونى كز گلويش ريخت ناگاه

ص: 309

به آن شيرين زبان ناز دانه كه جسمش شد كبود از تازيانه

مرا با دست خالى برمگردان جدا از آل پيغمبر مگردان

تو مى دانى بُوَد خالى سبويم بود اشكم تمام آبرويم

روم اما وجودم با حسين است به صورت نقش اشكم يا حسين است

***

سرزمين عرفات اى تو صفاى جانم من به شوق تو دعاى عرفه مى خوانم

من كه جارى به لبم هست دعاى عرفه مى سپارم دل خود را به دعاى عرفه

سرزمين عرفات اى تو بهشتِ دل من كاش مى بود هميشه حَرَمت منزل من

كاش امروز يكى قرعه به نامم مى خورد نفس مهدى زهرا به مشامم مى خورد

سرزمين عرفات اشك من از ديده رهاست يوسف فاطمه مولاى من امروز اينجاست

اين خوش آن چشم كه امروز رخش مى بيند اى خوش آن دل كه گل از جلوه او مى چيند

حجة بن الحسن اى آينه اميدم كاش مى شد من بيچاره تو را مى ديدم

***

خداحافظ فضاى روحانى دگر به پايان رسيده مهمانى

خداحافظ نواى يا مولا ابوحمزه، عرفه، عاشورا

ص: 310

چه ساعاتى، چه اوقاتى، چه روضه هايى بود به يارب گفتنم هر دم دلم خدايى بود

خداوندا به گريه زينب به اشك او گذر ز ما امشب

ببخشايم كه جاماندم دوباره از خوبان نصيبم كن كه من گردم به كربلا مهمان

***

صداى زنگ قافله از تو بيابونا مى ياد اين كاروان سالار كيه از سفر مكه مى ياد

دخترى توىِ محملا خوابِ اسيرى مى بينه خواب مى بينه رو گونه هاش اشك يتيمى مى شينه

اين را هم بيفزايم كه امسال به خواندن متن دعاى عرفه اكتفا شد و توضيحى درباره مفاد آن داده نشد؛ ولى برخى سالهاى گذشته كه حجة الاسلام انصاريان دعا را مى خواند و ضمن دعا برخى فقره هاى آن را توضيح مى داد.

امسال همزمان با برگزارى مراسم برائت از مشركين و دعاى عرفه در جوار چادرهاى ايرانيان كه حجاج تركيه مستقرّند، بلندگويى با صداى خيلى بلند يكسره از صبح تا غروب عرفه روشن بود و نوارى تكرارى را پخش مى كرد كه معلوم بود براى مزاحمت با برنامه هاى ايران در نظر گرفته شده و عمدى بود تا صداى ايرانيان به حجاج ساير كشورها نرسد.

روز عرفه نماز ظهر و عصر و سپس مغرب و عشا به امامت نماينده ولى فقيه در چادر بعثه برگزار شد و حجاج عازم مشعر شدند.

ص: 311

ايرانيان پياده اين مسير با صفا را مى پيمايند و فيض بيشترى مى برند. بنده هم از آنجا كه از حضرت حجة الاسلام نوّاب بارها وصف پياده روى از مشعر به عرفات را شنيده بودم، با عده اى از فضلا و دوستان به همراه و راهنمايى ايشان از طريق مشاة پياده راه افتاديم. آنچه قبلًا از آقاى نواب شنيده بودم، اكنون ديدم و حقّاً كه پياده روى به مشعر صفايى مخصوص دارد. دوستان در مسير دعاى كميل و برخى ادعيه شب عيد را هم خواندند و گهگاه مباحثى علمى را مطرح مى كردند. برخى از كسانى كه آقاى نواب را پياده همراهى كردند عبارت اند از: حضرات حجج اسلام آقايان: معين شيرازى، پارسانيا، كلباسى، كشكولى، علوى و آقايان موسوى و صبور.

در راه چند كاروان ايرانى را ديديم كه آنها هم پياده راه مى پيمودند؛ از جمله كاروان هيأت علمى دانشگاهها و نيز حجة الاسلام شريفى به همراه برخى از افراد كاروان خود او.

ص: 312

5. از عرفات همان گونه كه متعارف است اتوبوس براى انتقال بانوان به جمرات بايد مستقل از آقايان تدارك ديده شود.

6. بهتر است در مشعر در محلهايى توقف كنند كه بعد از وقوف، سريعاً بتوانند از محل خارج و به طرف منى حركت نمايند.

7. بعد از نيمه شب حدود ساعت 24 از مشعر خارج شوند و مستقيماً به طرف جمره عقبه ادامه مسير دهند.

8. كليه وسايل شخصى مربوط به خانمها از قبيل ساك دستى را در عرفات با اتوبوس آقايان كه صبح روز عيد به خيمه هاى منى مى رسد، قرار دهند.

9. در حوالى جمره عقبه اتوبوس حامل خانمها با هماهنگى با افراد پليس، لحظه اى متوقف شود و بانوان سريعاً رمى جمره كنند و سپس به اتوبوسها سوار شوند و از طريق خط برگشت، خود را به چادرهاى منى برسانند (لازم است قبلًا مسيرها را شناسايى و افراد قوى و آشنا از گروه را مأمور اين برنامه كنند).

10. در صورتى كه نتوانند ماشينهاى مذكور را براى برگرداندن خانمها به سمت چادرها حفظ كنند، جاى هيچ گونه نگرانى نيست؛ چون مى توانند با توجه به خنكى هوا و خلوتى نسبى خيابانها، پياده به طرف چادرها بازگردند. در هر صورت ان شاءالله اين افراد حدود ساعت سه بعد از نيمه شب در چادرها خواهند بود.

11. بانوانى را كه قادر به رمى جمره نيستند (و بايد با نيابت رمى آنها انجام شود)، حتماً در اتوبوس آقايان سوار كنند كه نايبانشان در روز عيد به نيابت از آنان رمى كنند.

در صورتى كه اين برنامه با دقت انجام شود، گذشته از اينكه بانوان، مشكل سنگين رمى روز عيد را ندارند، قربانى براى آنان از اول آفتاب روز عيد مقدور است و امور كاروان نيز تسهيل مى گردد.

12. چنانچه فرد مستقر در قربانگاه، حج تمتع انجام داده باشد، كماكان مى تواند در داخل كشتارگاه حضور يابد و به امر نيابت بپردازد تا ذابح، كار قربانى را انجام دهد. (در اين جا بايد دقت شود لباس اين فرد با خون قربانى نجس نشود).

ص: 313

پنجشنبه 10 ذى حجه

1/ 11/ 1383

قدردانى نماينده ولى فقيه از شركت ايرانيان در مراسم برائت از مشركين

نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى در پيامى كه خطاب به زائران ايرانى بيت الله الحرام فرستاد، ضمن تبريك عيد سعيد قربان، حضور گسترده آنان در مراسم دشمن شكن برائت از مشركين را مبيّن رشد سياسى، آگاهى، ايمان و بالندگى حجاج ايرانى دانست. در اين پيام كه امروز عيد سعيد قربان در منى در اختيار خبرنگاران قرار گرفت، آمده است:

زائران ايرانى هنگام وقوف در عرفات به عنوان اولين مرحله از حج تمتع با شركت در مراسم پرصلابت برائت از مشركين، مراتب انزجار و برائت خود را از مشركان و ملحدان جهان به ويژه آمريكا و اسرائيل اعلام كردند.

حج ابراهيمى و حج اسلام ناب با توجه به خدا و برائت از مشركان معنا مى گيرد و از كنگره حج، پايگاه و جايگاهى براى اعلام اقتدار مسلمانان و انزجار پيروان قرآن كريم از تمامى آنانى كه بر ضد اسلام و مسلمانان توطئه مى كنند، مى سازد.

وى با اشاره به پيام روشنگر مقام معظم رهبرى به مناسبت حج سال جارى گفت:

اين پيام بار ديگر روشن ساخت كه مسلمانان اكنون بيش از هميشه به وحدت و يكپارچگى، همدلى و همزبانى براى نمايش اقتدار دنياى اسلام و بى اثر كردن هجوم

ص: 314

همه جانبه مشركان نيازمندند و علما و متفكران مسلمان براى تحقق اين هدف مهم، مسؤوليتى خطير و تاريخى را بر عهده دارند.

نماينده ولى فقيه در پايان اين پيام ابراز اميدوارى كرده است كه زائران ايرانى خانه خدا در سلامت كامل ساير مناسك حج را انجام دهند و با حجى مقبول و سعيى مشكور به ميهن اسلامى بازگردند.

ص: 315

نمى دانم اين ابتدايى ترين ادب اسلامى كى رعايت خواهد شد؟

ص: 316

ديوارها صحيح و مجزى است؛ چون ملاك صدق عرفىِ رمى جمره است و عرفاً بر اين ديوارها جمرات صدق مى كند؛ هرچند توسعه پيدا كرده اند؛ همان گونه كه بر قسمتهاى توسعه يافته مسجد الحرام و مسجد النبى صلى الله عليه و آله مسجد الحرام و مسجد النبى صلى الله عليه و آله صدق مى كند و احكام فقهى اين دو عنوان بر قسمتهاى جديد و توسعه يافته هم بار مى شود.

اساساً از روايات استفاده مى شود كه در عصر معصومان عليهم السلام هم جمرات ديوار بوده است نه ستون؛ چون به آنها «حيطان (: ديوارها) اطلاق شده است. حدود يكصد سال پيش كه رفعت پاشا مرآة الحرمين را نوشته است نيز جمرات مانند پيش از توسعه امسال نبوده است. رفعت پاشا مى نويسد:

جمره عقبه ديوارى سنگى است به ارتفاع حدود سه متر و عرض حدود دو متر كه بر روى قطعه سنگ بلندى به ارتفاع يك متر و نيم از روى زمين بنا گرديده است. (1)

برخى فقها هم مى گويند بايد به قسمتى از اين ديوار كه جاى ستون قبلى است رمى كرد و چون ستون قبلى از دو سمت راست و چپ توسعه پيدا كرده است، نقطه ميانى اين ديوار درست جاى ستون قبلى خواهد بود. و چون قطعه سنگهايى حدود 1* 1 متر اين ديوار را پوشانده است، تشخيص قسمت ميانى ديوارها كار دشوارى نيست. به هر حال فتاوى فقها را در اين باره در فصل سوم همين كتاب درج خواهم كرد.

برخى از روحانيون كاروانها براى رعايت اين احتياط و تسهيل امر براى كاروانيان هنگام رمى كاروان در كنارى ايستاده بودند و با چراغ ليزرى به نقطه ميانى ديوارها نور مى انداختند تا زائران بدون معطّلى نقطه ميانى را رمى كنند. شايد بتوان با علامتى مثل پاشيدن رنگ به قسمتهاى ميانى، اين نقطه را دقيقاً مشخص كرد تا نيازى به استفاده از اين راه چاره هم نباشد.

برخى هم مانند آية الله اشتهاردى كه مقيّدند حتّى الامكان احتياطها را رعايت كنند، به سه نقطه ديوارها رمى مى كردند: نقطه ميانى، سمت راست اين نقطه، و سمت چپ آن.

به هر حال، امسال بحمدالله آنقدر رمى آسان شده بود كه كسانى كه در سالهاى گذشته

ص: 317

قادر به رمى جمره عقبه نبودند امسال به راحتى توانستند آن را رمى كنند.

علاوه بر توسعه جمرات، دولت سعودى پل جمرات را نيز تعريض كرده و راههاى ورودى و خروجى آن را افزايش داده است. همچنين نيروهاى اسعاف و شرطه ها مقيّد به ايجاد نظم بيشتر بودند و نيروهايى با لباس زرد كنار جمرات ايستاده بودند و به افراد ناتوان كمك مى كردند و كسانى را كه رميشان پايان مى يافت از اطراف جمرات دور مى كردند.

به هر حال، اين طرح توسعه را دولت سعودى بيست سال پيش بايد اجرا مى كرد. بنا به نوشته سعودى گازت ويژه نامه فارسى روزنامه سعودى عكاظ، در شماره اول خود، دولت براى طرحهاى منى بيش از 750 ميليون ريال سعودى هزينه كرده است. اين روزنامه نوشت:

«شاهزاده عبدالمجيد بن عبد العزيز امير منطقه مكه مكرمه و رئيس كميته مركزى حج 23 ذى قعده از پيشرفت كار در طرحهاى رو به اتمام مشاعر مقدسه بازديد كرد».

مشاعر مقدسه امسال شاهد طرحهاى عمرانى گسترده اى با هزينه اى بالغ به 750 ميليون ريال بوده است كه اهم آنها آن طرح پل جمرات است، به اضافه تغيير شكل حوضچه هاى رمى جمرات و نصب تابلوهاى الكترونيكى براى راهنمايى حجاج كه تعداد افراد روى پل جمرات را نشان مى دهد.

دكتر حبيب زين العابدين معاون وزير امور شهرى و روستايى در اين باره گفت:

از اقدامات مهمى كه امسال صورت گرفت يكى انتقال كشتارگاه شماره (دو) المعيصم به خارج از منطقه مشاعر مقدس بود؛ به گونه اى كه فضا براى تردد بهتر و آسان تر حجاج جنوب شرق آسيا باز شده است.

از طرحهايى كه امسال در مشاعر مقدسه به اجرا درآمد، احداث چهار تونل جديد ويژه پياده روها در منى است تا از شدت تراكم جمعيت در منى كاسته شود. گفتنى است كه اين طرح به پايان رسيده و در اين فصل مورد بهره بردارى قرار مى گيرد.

طول اين تونلها سه كيلومتر است و منطقه المعيصم را به منى و عزيزيه متصل مى كند و در مقابل هر تونل پلى احداث شده كه تردد پياده روها و اتومبيلها را آسان مى كند.

در كنار اين تونلها يك پاركينگ براى ماشينها احداث شده است كه گنجايش آن پنجاه تا هفتاد اتومبيل است.

ص: 318

طرحى در دست است كه بيمارستان اختصاصى نور را به منطقه كدى متصل مى كند.

هزينه اين طرح 275 ميليون ريال است و از كدى به سوى بزرگراه مكه- جده ادامه خواهد يافت.

آقاى محمد على شافعى منشى كميته مركزى حج نيز اظهار داشت كه بر پيشرفت كار در اين پروژه ها نظارت خواهد كرد تا سال آينده حجاج از آن برخوردار شوند. شافعى گفت: «طرحهاى ديگرى در دست مطالعه است كه هرگاه به تأييد كميته مركزى حج برسد، دستور اجراى آن به دستگاههاى اجرايى ابلاغ خواهد شد».

در شماره جديد مجله الحج و العمرة (شماره 59، ذى حجه 1425) هم مقاله اى به انگليسى درباره طرح توسعه جمرات در چندين طبقه چاپ شده است. گفتنى است كه ماهنامه الحج و العمره را وزارت حج عربستان با نظارت آقاى دكتر ايادبن امين مدنى وزير حج منتشر مى كند سردبير نشريه حسين بافقيه و حاتم حسن قاضى معاون وزير حج نيز در شمار اعضاى شوراى سردبيرى و دكتر ابوبكر احمد باقادر از شخصيتهاى فرهنگى عربستان مشاور مجله است. اين نشريه در داخل و خارج عربستان توزيع مى شود. نشانى اينترنتى آن: WWW. hajandumramag. com است.

امسال همچنين نزديك جمرات تابلوهايى نصب شده بود كه روى آنها به عربى و انگليسى و فارسى نوشته شده بود كه علما اجازه داده اند قبل از رمى جمرات، طواف افاضه (طواف حج) انجام شود. البته فقهاى شيعه چنين اجازه اى نداده اند و ظاهراً اين فتواى تنها برخى از علماى اهل سنت است.

ص: 319

مدير كاروان ذابحين سال 83، حميدرضا سلطان پور گفت:

اين ذابحين از استانهاى خوزستان، مازندران، خراسان، قم، تهران، و توابع و اصفهان هستند كه از طريق فراخوان طرح قربانى در حج تمتع شركت و نمره قبولى را كسب كرده اند. شيوه آزمون چنين بوده كه هر ذابح بايد در هر دقيقه، هجده قربانى را ذبح مى كرد؛ زيرا آنان بايد عمل قربانى حدود صد هزار گوسفند زائران ايرانى را عمدتاً در روز عيد قربان انجام دهند.

آقاى عبدالله نصيرى گفت: «امروز پنجشنبه بيش از هشتاد درصد حجاج ايرانى موفق به انجام قربانى شدند». وى ذبح بيش از هشتاد هزار رأس قربانى در يك روز را بى سابقه خواند و گفت:

قربانى مابقى حجاج نيز پيش از ظهر فردا جمعه ذبح خواهد شد.

امسال نيز همانند سالهاى پيش، گوشت چهل هزار گوسفند ذبح شده زائران ايرانى براى مصرف محرومان تحت پوشش كميته امداد امام رحمه الله به لبنان فرستاده خواهد شد.

نصيرى، وضعيت زائران ايرانى را خوب خواند و گفت:

در مرحله اول رمى جمرات كه امروز انجام شد، حجاج ايرانى بدون هيچ مشكلى به كاروانهاى خود بازگشتند.

وى نوبت بندى حجاج براى رمى جمرات را در كم شدن مشكل براى زائران ايرانى موثر دانست و گفت:

به محض مطلع شدن از ازدحام در مسير و محل رمى جمرات، كاروانها را از حركت بازداشتند تا وضع به صورت عادى در آمد و كاروانها رمى جمرات خود را انجام دادند.

طى روزهاى گذشته زائر گم شده در مقايسه با سالهاى گذشته كمتر داشتيم و علت آن نيز مناسب بودن هوا، درصد بالاى زائران باسواد و توجه آنان به علائم راهنما بوده است.

ص: 320

دعاى كميل را زمزمه كردند. اين مراسم، پس از اقامه انماز جماعت به امامت آقاى رى شهرى نماينده ولى فقيه و سرپرست حجاج ايرانى، در فضايى معنوى و روحانى برگزار شد. حجاج بيت الله الحرام با زمزمه دعاى كميل در سرزمين منى از خداوند طلب آمرزش و بخشش كردند و قبولى اعمال حج خود را خواستار شدند.

در اين مراسم، حاضران براى عزت روزافزون جمهورى اسلامى ايران و شكست توطئه هاى دشمنان دعا كردند.

نماز ظهر و عصر امروز در چادر بعثه در منى به امامت حجة الاسلام والمسلمين طباطبايى (امام جمعه اصفهان) برگزار شد.

ص: 321

به شبستان مسجد نصب شده است:

برادر حاجى محترم ممنوع است قطعاً داخل شرن شنطه بزرگ الى شنطه دستى و پول نقدى.

اينجا هم كاتب به جاى «داخل شدن»، «داخل شرن» نوشته است.

روشن است كه اينجا نيز كسى از اين جمله چيزى نمى فهمد و ما هم به مدد عبارات عربى تابلو مقصود را دريافتيم:

أخى الحاج والمعتمر، ممنوع منعاً باتّاً دخول الحقائب الكبيرة عدا حافظات النقود.

يعنى بردن كيفهاى بزرگ به داخل مسجد جدّاً ممنوع است، ولى كيف پول (كيف دستى) مانعى ندارد. ملاحظه مى شود كه مترجم به جاى «كيف» از «شنطه» و به جاى «إلّا» (عدا) از «الى» استفاده كرده و آش شله قلمكارى تحويل داده است!

فراموش نكنيم كه بسيارى از عربى نويسيهاى ما ايرانيان- كه به روشى درست ادبيات عرب را نياموخته ايم- نيز دست كمى از اين عبارات ندارد كه شرح و وصف آن را «اين زمان بگذار تا وقت دگر».

ص: 322

جمعه 11 ذى حجه

2/ 11/ 1383

رمى دوباره شيطان

امروز نيز زائران ايرانى پس از خواندن دعاى ندبه در چادرهاى منى، براى رمى دوباره شيطان روانه جمرات شدند. در چادر بعثه نيز دعاى ندبه خوانده شد و برخى كاروانهاى همجوار در آن شركت كردند. امروز به دليل خلوت بودنِ نسبى مسير رفت و برگشت جمرات، و از سوى ديگر عدم خستگى و تراكم كارهاى روز عيد، در مسير رفت و برگشت جمرات و نيز در كنار جمرات با حوصله و تأنّى بيشتر اوضاع را زير نظر داشتم:

امسال مأموران بيشترى حدود ده هزار نفر در راه و در جمرات كنترل اوضاع و راهنمايى حجاج را بر عهده دارند. براى حفظ نظافت و بهداشت تابلوهاى تبليغاتى با مضمون «لنراعي مشاعرنا» به عربى و انگليسى در جاى جاى منى به چشم مى خورد، ماشينهاى مكنده و جاروبرقيهاى ماشينى بزرگ لا ينقطع زباله ها را جمع مى كنند، امّا شگفتا كه از كثرت آنها از عهده برنمى آيند. دستفروشان و حاجيانِ بى خيمه همچنان عرصه را بر سايرين تنگ كرده و راه عبور و مرور را بسته اند.

حدود يكصد متكدّى و سائلِ سمج به رديف در مسير بازگشت از جمرات سمت

ص: 323

راست پل، هنگامى كه از مكه به سمت منى بياييم، صف كشيده اند و اغلب معلول جسمى اند و از حاجيان طلب مساعدت مى كنند.

آمبولانسهاى سعودى آماده به خدمت صف كشيده اند و منتظرند تا كسى به آنها مراجعه كند. اما امروز و فردا يازدهم و دوازدهم، چون اهل سنت بعدازظهر رمى مى كنند، پيش از ظهر جمرات خلوت است و شيعيان بدون مزاحمت ديگران به رمى جمرات مى پردازند. آنچه بسيار آزار دهنده است و چهره حج و اسلام را مشوّه مى كند، آلودگى شديد منى مخصوصاً محوطه جمرات است كه تاكنون تدبيرى براى آن نينديشيده اند (1).

ص: 324

تبليغات وهّابيت در منى هم دست از سر مردم بر نمى دارد و اهداى كتاب به حجّاج يكى از برنامه هاى تبليغى وهّابيت است. امروز در منى جعبه اى مقوّايى و شيك حاوى چهار كتاب از منشورات مجله البيان به برخى حجّاج ايرانى هديه كرده اند. رو و پشت اين جعبه- به ترتيب- نوشته اند:

- أربعة كتب في العقيدة والحج، 1425. مشروع توزيع كتب العقيدة والحجّ على ضيوف الرحمن.

- تلبية لحاجة الكثيرين من أبناء الأُمّة؛ تقويماً للانحرافات وبياناً للسبيل المستقيم.

اين چهار كتاب عبارت اند از:

1. دمعة على التوحيد: حقيقة القبورية وآثارها في واقع الأُمّة، مجموعه مقالاتى است از چند نويسنده.

2. حقوق النبي عليه السلام بين الإجلال والإخلال، مجموعه مقالات است.

3. اعتقاد أهل السنّة في الصحابة، تأليف دكتر محمد بن عبدالله الوهيبى.

4. أحوال النبي في الحجّ.

ص: 325

كه همه اينها از منشورات مجله البيان است و برخى از آنها مقالاتى است كه پيشتر در اين مجله چاپ شده اند.

علاوه بر اينها، نوار كاستى به برخى حجاج هديه شده كه مردى افغانى به فارسى افغانى نه ايرانى- و گاه با عبارات سبك و مضحك فارسى كه نمونه اش در تابلوهاى سعودى گذشت- به هدايت شيعيان! مى پردازد! و اگر در مجالس جشن و شادمانى اين نوار را گوش دهند، نيازى به برنامه هاى فكاهى و طنز براى خنداندن حاضران نيست!

علاوه بر اين كتابها، در جاهاى ديگر و به مناسبتهاى مختلف، مبلّغان سعودى كتابهاى ديگرى به زائران ايرانى هديه مى دادند؛ از جمله:

1. عقيده اهل سنّت و جماعت، تأليف محمد بن صالح العثيمين، ترجمه اسحاق بن عبدالله دبيرى العوضي.

2. معناى لا إله الّا الله و مستلزمات آن در فرد و جامعه اسلامى، تأليف دكتر صالح بن فوزان الفوزان، ترجمه همان مترجم.

3. اربعون نووى، تأليف محيى الدين نووى، ترجمه همان مترجم.

4. آموزش نماز، تأليف دكتر عبدالله بن احمد بن على الزيد، ترجمه همان مترجم.

5. چگونى حج و عمره و زيارت با دعا. تهيه و تنظيم دفتر علمى بنياد هديه به حجاج، ترجمه همان مترجم.

چاپ اوّل اين پنج كتاب به زبان فارسى، امسال (1425) به وسيله معاونت مطبوعات و پژوهشهاى علمى وزارت شؤون اسلامى و اوقاف و دعوت و ارشاد عربستان منتشر شده است.

6. التحقيق و الإيضاح لكثير من مسائل الحجّ والعمرة والزيارة على ضوء الكتاب و السنّة، تأليف عبدالعزيز بن عبدالله بن باز.

7. فتاوى تتعلّق بأحكام الحجّ والعمرة والزيارة، تأليف همان مؤلّف و «اللجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء».

8. دليل الحاج و المعتمر وزائر مسجد الرسول صلى الله عليه و آله، تأليف مجموعة من العلماء.

اين سه كتاب را هم وزارت شؤون اسلامى عربستان به سال 1421 ق منتشر كرده است.

ص: 326

9. فتاوى مهمة لعموم الأُمّة، تأليف عبدالعزيز بن عبدالله بن باز و محمد بن صالح العثيمين.

10. الدروس المهمّة لعامّة الأُمّة، تأليف عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، چاپ دار أضواء زمزم للنشر.

11. وجوب العمل بسنّة الرسول وكفر من أنكرها والتحذير من البدع، تأليف عبدالعزيز بن عبدالله بن باز، چاپ همان ناشر.

ص: 327

أخواتي حجاج بيت الله الحرام .. السلام عليكم ورحمة الله وبركاته ... أبارك لكم إتمام مناسك الحج فى يسر و سهولة بفضل من الله و تفضله عليكم بالمثول فى هذه الأماكن الشريفة على صعيد واحد مؤكدين رسالة الإسلام الخالدة ودعوته إلى التسامح والسلام ونبذ الفرقة مرسخين بذلك إحساسكم بأنكم خير أمة أخرجت للناس.

إخواني ضيوف الرحمن .. لا يمر موسم من مواسم الحجّ الا وأتأمل الحشود العظيمة التى جاءت من كلّ فجّ عميق .. وأخرج من تأملي بأنّ الأمل مازال معقوداً على أُمتنا لتوحيد كلمتها وان تخرج من حالة التشرذم والتمزق.

إنّ هذه الوحدة ايها الخوة ماثلة فيما نشاهده فى الحج ... فالحجاج فى حشدهم المبنى على الإيمان والتسامح يقدمون لقادة الامة الإسلامية القدوة في أن وحدة الامة قريبة منا ماثلة فى رسالة الحج حيث تتحد فيها المقاصد والغايات و تمتد جسور الحوار مع الذات و مع الاخوة فى السلام ومع العالم أجمع.

إخوانى ضيوف الرحمن ... ان اجتماعكم يدعونى لأن أتوجه من خلالكم إلى إخوانى قادة البلاد الإسلامية لنتجاوز بإيماننا بالله ثم بأمتنا حالة التفكك والتشرذم وأن نواصلَ رسالتنا التاريخية .. إنّنى أيها الإخوة كلَّما شعرت بالألم من أحوال أُمّتنا ياتى الحج ليعيد الى نفسى الامل بان تراب هذه الأُمة يحمل بذور النهضة والوحدة من جديد.

ويطيب لي من صعيد منى الطاهر ان أدعو اخوانى القادة الى لقاء نبحث فيه معا عن نقاط الوحدة والعمل المشترك ... وأتمنى من أخى دولة رئيس وزراء ماليزيا عبدالله بدوى الذى ترأس بلاده الدورة الحالية لمنظمة المؤتمر الاسلامى أن تخطو المنظمة وأمينها العام الدكتور أكمل الدين احسان أو غلو خطوة عملية لتنظيم هذا اللقاء .. وأن يسبق ذلك لقاءات بين مفكري وعلماء الامة يتأملون فيها حالها ليكون فى ذلك عون للقاء القادة الذى أرجو أن يتمّ هنا وفي هذا البقاع الطاهرة. إنّها دعوة لمواجهة الذات والبحث عن المشترك و بناء الصف و توثيق اللحمة يطلقها أخ لكم همه همكم وألمه ألمكم ويقاسمكم الأمل والإيمان بالله جل جلاله .. والله أسال لحجاج بيت الله الحرام أن يتقبّل حجهم ويغفر ذنوبهم ويعيدهم إلى أهلهم وذويهم سالمين غانمين.

ص: 328

عبدالله نيز در پيامهايى جداگانه از بوش تشكر كردند و پيام تبريك وى را پاسخ دادند. در پاسخ فهد آمده است:

لقد تلقيت ببالغ الامتنان والشكر تهنئة فخامتكم والشعب الامريكى الصديق بمناسبة حلول عيد الأضحى المبارك وموسم الحج المبرور. وقد سررت لما ذكرتم عن هذه الايام المباركة ولتقديركم للعناية والترحاب التي قوبل بها الحجاج الامريكيون الذين يؤدون الفريضة هذا العام وإنّني أقدر على وجه الخصوص شكر فخامتكم على دعم المملكة للجهود المبذولة لتحقيق أهدافنا المشتركة من أجل توفير الأمن والازدهار والسلام لمنطقة الشرق الأوسط. وسأل خادم الحرمين الشريفين الله العلى القدير فى هذه الأيام الفضيلة أن يعم السلام كافة أرجاء المعمورة وأن ينعم على الجميع بالأمن والاستقرار وأن يمتع فخامته وذويه بموفور الصحّة والسعادة.

در پاسخ عبدالله نيز مى خوانيم:

لقد تلقيت بالشكر والتقدير برقيتكم المتضمّنة تهنئتكم الحارة والشعب الامريكى الصديق لنا ولشعب المملكة العربية السعودية بمناسبة حلول موسم الحجّ وعيد الأضحى المبارك واننى إذ أعبر لكم عن تقديري و امتناني عمّا ورد في رسالتكم من مديح لآرائنا ولما لمستموه لدينا من صداقة والتزام مستمر نحو انجاز هدفنا المشترك المتمثل فى جعل منطقة الشرق الأوسط أكثر ازدهار او سلاما لأؤكد لفخامتكم تقديرنا الكامل لما تبذله الولايات المتحدة من جهد صادق لاحلال السلام بين الشعوب و تنمية أواصر الود والمحبّة بين جميع البشر لكى ينعموا بالأمن والرخاء والتقدّم والنجاح.

فهد همچنين طىّ پيام مفصّلى به حجاج از عواقب سوء تروريسم و تلاشهاى عربستان براى مبارزه با آن و ريشه كنى آن سخن گفت و از همه خواست دولت را در اين امر خطير يارى كنند.

ص: 329

سراسر كشور، كاروان خانواده معظم شهدا و كاروان جانبازان ديدن كرد.

آقاى رى شهرى در اين ديدارها كه به طور جداگانه انجام شد از اعضاى كاروانهاى مزبور خواست تا از فرصت باقيمانده حضور در سرزمين پررمز و راز منى بيشترين استفاده معنوى و كسب نورانيت را ببرند. وى تصريح كرد:

خداوند متعال به عنوان ميزبان سرزمين وحى هيچ زائرى را از اين سفر دست خالى باز نمى گرداند و هركس به تناسب ظرفيت وجودى و تلاش خود از بركات اين سرزمين بهره مند مى شود.

افزايش ظرفيت وجودى و روحى انسان كاهش علاقه به ماديات و احساس لذت از معنويات، حاكى از نورانيت دل زائر خانه خدا و مقبوليت حج اوست.

وى حجاج ايرانى را به دعا و نيايش در حق ملت ايران و مسلمانان مظلوم عراق و فلسطين سفارش كرد و گفت: «زائران خانه خدا بايد معرفت و نورانيت دل را از اين سرزمين پربركت با خود سوغات ببرند».

ص: 330

وى در ادامه سخنانش به تشريح علل آشفتگى و پريشان حالى انسان پرداخت و گفت:

شهوت و حسرت از عوامل اساسى هستند كه انسان را به سوى بى ايمانى سوق داده، او را از حالت اعتدال خارج مى كنند.

نورى كه در دل انسان، پس از مناسك حج روشن مى شود، هيچ چيز، جز گناه كبيره، آن را خاموش نمى كند و هيچ كارى با گناه به سرانجام نخواهد رسيد و شما حجاج سرمايه اى را كه در سفر به خانه خدا به دست آورده ايد، به آسانى از دست ندهيد.

ص: 331

بيمارانى كه حال بهترى دارند، با اتوبوسهايى كه به امكانات بيمارستانى مجهز است و عده اى كه حال نامساعدترى دارند و قدرت نشستن ندارند، با آمبولانس به مشاعر مقدس منتقل مى شوند. يك پرستار و يك خدمه بيمار اضطرارى را همراهى مى كند.

همچنين اتوبوسها مجهز به لوازم احياى قلبى و تنفسى و همه تجهيزات مورد نياز يك بيمار اورژانسى هستند.

تشخيص ميزان وخامت حال بيماران، به عهده كميسيون پزشكى مركب از پنج پزشك فوق تخصص است.

پس از مشخص شدن حال بيماران، آنها به روحانى وقوف اضطرارى معرفى مى شوند. پزشكان وظيفه انجام درست اعمال حج را به عهده دارند همچنان كه پزشكان به تك تك بيماران خود رسيدگى مى كنند، روحانى نيز اعمال تك تك حجاج بيمار را انجام مى دهد يا بر آن به صورت مستقيم نظارت مى كند. بايد براى هر كدام جداگانه نيت و تلبيه و ساير اعمال مرور شود. به همين خاطر روحانى كاروان 48 ساعت بيدار باشد تا همه اعمال انجام شود و اين در حالى است كه خودش نمى تواند اعمال حج را انجام دهد، ضمن اينكه بعضى از بيماران حتى براى كارهاى پزشكى همكارى نمى كنند و روحانى كاروان بايد با خواهش و تمنا آنها را راضى به همكارى نمايد.

براى رمى جمرات و قربانى از همراهان يا متوليان بيمار تعهد شرعى گرفته مى شود كه آن را انجام دهند و معمولًا هم انجام مى دهند؛ ولى گاهى خانواده ها يا مديران كاروانها به عللى از جمله تقدم اعمال خودشان، اجراى مناسك بيمار را به آخر وقت موكول مى كنند كه اين كار، مشقات بسيارى را هم براى هيأت وقوف اضطرارى و هم براى خود حاجى- كه بايد در حال احرام باشد- به همراه دارد.

بعد از قربانى، پرستاران و خدمه، بيماران مرد را حلق مى كنند و طواف و سعى نيز عمدتاً با ويلچر و مراقبتهاى خاص صورت مى گيرد. البته اعضاى هيأت پزشكى وقوف اضطرارى، اعم از پزشكان، روحانيون، پرستاران و خدمه نمى توانند اعمال حج را به جا آورند و خود فقط عمره مفرده به جا مى آورند و از درك فيض حج تمتع محروم مى مانند و همه اينها به خاطر رضاى خداست؛ مثل مكبرى كه براى نماز جماعت تكبير مى گويد و خود نماز فرادا مى خواند.

ص: 332

شنبه 12 ذى حجه

3/ 11/ 1383

سقياً لأيّامنا بالخَيف سُقْياها

ايام تشريق هم به سر آمد. روزهايى را پشت سرگذاشتيم كه خيليها آرزوى آن را داشتند جاى ما مى بودند و در اين وادى مقدس از نزديك با خداى خود راز و نياز مى كردند. چه روزهاى خوشى بود كه در سرزمين مبارك عرفات و مشعر و منى در فضايى تنفس مى كرديم كه آقا و صاحبمان امام عصر (عج) هم در آن نفس مى كشيد. چه سعادتى از اين بالاتر كه توفيق همجوارى با حضرت بقيه الله الأعظم (عجّل الله تعالى فرجه) را پيدا كرديم و همنوا با سوز دل آن حضرت دعاى عرفه را زير لب زمزمه كرديم و در بيكرانه آسمان مشعر الحرام با خداى خود خلوت كرديم و در سرزمين منى نيز سنگ نفرت و غيظ را بر سينه شيطان زديم.

اكنون حاجى شديم و اميد آن را داريم كه حاجى بمانيم و از نورانيت اين سفر كمال بهره را ببريم. هنوز حلاوت اين سفر چند روزه معنوى در روح و جانمان رخنه دارد و حاجيان سرمست از نشئه اين شراب رحمانى، گاه در مسجد الحرام كنج خلوتى پيدا كرده و سر در گريبان تفكر فرو برده اند و در حالى كه هنوز وقوع اين خاطره شيرين را چون

ص: 333

خواب و خيالى براى خود مى دانند، بر كعبه دلها نظاره مى كنند و دست نياز به درگاه بى نياز دراز كرده، بار ديگر توفيق سفر مجدد را براى خود و ديگر دوستان و همراهانشان از خدا طلب مى كنند.

امروز براى اغلب حجاج روز پايان اعمال منى است. حجّاج شيعه آنان كه تا صبح در منى مانده اند، امروز پيش از ظهر جمرات را رمى مى كنند و همه آماده مى شوند تا به مجرد اينكه ظهر شرعى شد از حدود منى خارج شوند و به مكه بيايند. تعداد معدودى هم كه امروز پيش از ظهر در منى نبوده اند، عصر هنگام خلوت شدن جمرات براى رمى از مكه به منى مى آيند كه البته- جنان كه خواهد آمد- امسال اينان غافلگير شدند و بر اثر باران و سيل نتوانستند از مكه براى رمى به منى بيايند و رمى آنها موكول به روز سيزدهم شد.

امّا اهل سنت- برخلاف شيعه كه رمى در طول روز را صحيح و مجزى مى داند- قائل اند كه وقت رمى روز دوازدهم از هنگام زوال به بعد است. از اين رو هنگام ظهر دوازدهم كنار جمرات معركه عظمى است و تعداد بى شمارى ريگ به دست با چهره اى خشمگين آماده اند تا به مجرّد اذان ظهر به سمت جمرات هجوم برند. از اين رو رمى جمرات هنگام ظهر دوازدهم بى شباهت به رمى جمره عقبه صبح دهم نيست.

عنوان اصلى روزنامه هاى عربستان از جمله الرياض، شماره روز يكشنبه (13 ذى حجه) اين بود: «إصابة نحو 500 مِن حجّاج بيت الله الحرام في حادت تدافع على جسد الجمرات» و در توضيح آن آورده بود كه ظهر روز دوازدهم روى پل جمرات بر اثر ازدحام و فشار جمعيت حدود 500 نفر آسيب ديدند، امّا كسى كشته نشد، و تصاويرى از آسيب ديدگان و مأموران نجات منتشر كرد.

روزنامه عكاظ هم تيتر اصلى شماره امروز خود (شنبه) را به اين موضوع اختصاص داده بود كه روز اوّل رمى (روز عيد) هيچ مشكلى پيش نيامد.

بارى، امروز حاجيان با منى و خيف خداحافظى مى كنند و با حالتى از بيم و اميد كه آيا دگر بار نيز اين توفيق نصيبشان مى شود يا نه، منى را ترك مى گويند.

يا حبّذا أزمنٌ في ظلّهم سلفَتْ سَقْياً لأيّامنا بالخيف سُقْياها

بنده نيز همراه عده اى از دوستان بعثه سوار به مينى بوس به مجرّد زوال از حدود منى خارج شديم و پس از اينكه در ساختمان بعثه در مكه مستقر شديم از حدود ساعت 45: 2 تا 45: 3 بعدازظهر باران شديدى باريدن گرفت كه وصف آن خواهد آمد. بر اثر بارش باران و سيل، بسيارى از حجاج ايرانى نتوانستند پيش از شب از منى خارج شوند و برخى نماز مغربين را نيز در چادرهاى منى خواندند، برخى نيز سراپا خيس شدند، ولى سرانجام خود را تا عصر هنگام به هتلها رساندند. در اين ميان، آنچه مايه خوشحالى و مسرّت شد اينكه بحمدالله هيچ يك از حجاج ايرانى بر اثر سيل آسيب نديدند.

ص: 334

باران كم سابقه و سيل، عصر امروز خيابانهاى مكه و مناطق اطراف را به زير آب برد. اين باران كه به نوشته روزنامه هاى سعودى در سى سال گذشته بى سابقه بود، منطقه منى، برخى خيابانهاى شهر مكه و حتى مسجد الحرام را تا حدود هفتاد سانتى متر در آب فرو برد. سيل زمانى آغاز شد كه بيشتر حجاج ايرانى از منى برگشته و عده اى از آنان در حال بازگشت بودند؛ ولى باران شديد و سيل، بازگشت حاجيان باقيمانده را براى ساعاتى مختل كرد. سيل كم سابقه امروز به حدى شديد بود كه بسيارى از ماشينها را جابجا و صاحبان آنها را در برخى مناطق، وادار به ترك خودرو و فرار كرد. همچنين هزاران نفر از حاجيان، با مشاهده سيل و توقف كامل همه خودروها، اتوبوسها و خودروهاى سوارى را ترك كردند و در حالى كه در برخى جاها تا زانو در آب بودند، خيابانها را به قصد رسيدن به محل اقامتشان، طى كردند. برخى از حاجيان هم كه به علت شدت جريان آب، با خطر روبرو شدند، با كمك حاجيان ديگر نجات يافتند. بعثه مقام معظم رهبرى نيز با نجات برخى از حاجيان، پناه دادن به آنها و توزيع مواد غذايى بين ايشان، در اين امر خير سهيم شد.

ترافيك شديد حاصل شده از بارندگى و سيل، تا اواخر امشب در خيابانهاى مكه ادامه داشت.

خبرهاى رسيده از مسجدالحرام نيز حاكى است: آبهاى سرازير شده از شهر مكه، مسعى، مسجدالحرام و دورتادور كعبه را نيز دست كم تا نيم متر در بر گرفت؛ هر چند

ص: 335

بسيارى از حاجيان، بدون توجه به سيل، سعى و طواف خود را ادامه دادند.

سيل همچنين شبكه تلفن همراه عربستان را در مكه مكرمه، چند ساعت از كار انداخت. برخى خبرها حاكى است در منطقه منى نيز، سيل، حاجيان باقيمانده را با مشكلاتى روبرو كرد.

بعثه مقام معظم رهبرى در مكه به هنگام وقوع سيل پذيراى بسيارى از زائران خارجى بود كه از شدت باران و جارى شدن سيل خود را به محل بعثه رسانده بودند. در پى وقوع سيل مقامات اجرائى بعثه و ستاد حج به دستور نماينده ولىّ فقيه براى كمك به زائران خارجى خانه خدا بسيج شدند و از اين رو عوامل اجرايى بعثه از بسيارى از زائران در محل بعثه پذيرايى كردند.

آقاى رى شهرى با حضور در جمع زائران خارجى از نزديك در جريان مساعدت بعثه به اين زائران قرار گرفت.

بارى، باران به قدرى شديد بود كه گويى نهرآبى از فراز كوهها به پايين جارى شده است. جريان سيل از مقابل هتل حسن عابد (محل بعثه ايران در مكه) عصر امروز آغاز شد و تا صبح فردا ادامه داشت و گل و لاى و اشياى بسيارى كه ارمغان سيل بود تا روزها بعد در فضاى بيرون مسعى حوالى مكتبة مكّة المكرّمة همچنان بر زمين باقى بود و تردد را با مشكل مواجه مى كرد. از اخبار روزنامه هاى مدينه در روزهاى بعد معلوم شد كه سيل علاوه بر مكه، در جدّه و مدينه نيز جارى و خسارات بسيارى را موجب شده است.

روزنامه المدينة در شماره دوشنبه (14 ذى حجه) خود گزارش مفصلى همراه با تصاويرى زيبا از سيل مدينه چاپ كرد و عنوان اصلى خود را به كشته شدن يازده نفر (كه چهار نفر آنها از يك خانواده بودند) در سيل مدينه اختصاص داد. اما همين روزنامه در شماره روز سه شنبه (15 ذى حجه) خود گزارش مشروح ترى از خسارات سيل مدينه و تصويرى از ديدار مقرن بن عبدالعزيز امير مدينه از مناطق سيل زده منتشر كرد و در صفحه اول خود ضمن عنوان اصلى روزنامه از كشته شدن 29 نفر و آسيب ديده هفده نفر در سيل خبر داد. رونامه عكاظ نيز در شماره روز دوشنبه خود ضمن چاپ گزارش و تصاويرى از

ص: 336

سيل مكه و مشاعر مقدس نوشت: «عبدالمجيد بن عبدالعزيز امير مكه دستور داد براى برآورد ضررهاى سيل مكه و مشاعر كميسيونى تشكيل شود». اين روزنامه همچنين تصويرى زيبا از يك اتومبيل وانت تويوتا كه سيل آن را كاملًا واژگون كرده بود، چاپ كرد.

ص: 337

المصريين مطالبتهم بسداد مبلغ الهدي قبل مغادرتهم الأراضي المصرية وتتولى جهة أمينة تحت إشراف الأزهر، أو من يتمّ اختياره، متابعة عملية الذبح ثمّ بعد ذلك توزيعها على آلاف المصريين الذين هم أحوج إليها.

قال مفتي مصر: إن الهدي من أُمور التعبد التي يجب أن تؤدّى كما ورد فيها حتّى لا نقضي على حكمتها عند اختلاف مقتضيات الزمان و المكان. وتابع الدكتور جمعة: إنّ الحكم المستقرّ في هذا الأمر أنّه لا يجوز في الهدايا أن تذبح خارج الحرم المكي أو منى أو المزدلفة. واتّفق الدكتور نصر فريد واصل مفتي مصر الأسبق، عضو مجمع البحوث الإسلامية مع جمعة، مؤكّداً أنّه لا يجوز جمع أموال الأضاحي من الحجاج قبل سفرهم للقيام بالهدي نيابة عنهم في بلدهم بدعوى أنّ هناك من هم أحوج إليها، حتّى لو تمّ الذبح في نفس التوقيت المفترض أنْ يذبح الحاج بمكة.

ص: 338

از رميهاى سالهاى پيشين او صحيح نيست.

2. فراوان اتفاق مى افتد كه بخشى از حجاج به دلايل مختلف موفق به قربانى در روز عيد نمى شوند، و اين نه اشكالى دارد و نه به حج خللى وارد مى كند. از سوى ديگر تعدادى از فقها و مراجع قبل از قربانى اجازه حلق يا تقصير و خروج از احرام نمى دهند. از اين رو، برخى- هرچند اندك- از روحانيون كاروانها براى تسريع در خروج از احرامِ مقلِّدانِ، اين عده، به آنان تذكر مى دهند كه مى توانند در اين مسأله به ديگر فقها عدول كنند، كه البته اين كار خطاست؛ زيرا عدول در موارد فتوا درست نيست، ثانياً هيچ دليلى بر حسنِ تسريع در خروج از احرام نداريم.

3. فراوان ديده مى شود كه قربانى كردن كاروان در روز عيد را امتيازى براى مدير كاروان به حساب مى آورند و عدم آن را نشانه ضعف مديريت مدير مى دانند؛ در حالى كه هميشه اين گونه نيست؛ زيرا قربانى متوقف بر رمى است و رسيدنِ به موقعِ زنان- و بلكه مردان- عوامل متعددى دارد كه همه اش در اختيار مدير نيست. چه بسا كاروان با مدير كاردان و با تجربه اى، در ترافيك معطل شود و به وقت به رمى نرسد و قربانى كاروانش به روز يازدهم موكول شود. بنابراين از حرص و ولعِ قربانىِ در روز دهم بايد كاست و تسريع در خروج از احرام را نبايد دامن زد و آن را امتياز دانست.

4. در برنامه هاى بعثه در ايام تشريق در برنامه هاى فرهنگى تقريباً سخنى راجع به عيد قربان و عرفه به ميان نيامد. شب يازدهم ذى حجه دعاى كميل و روضه خوانده شد و شب دوازدهم هم حجة الاسلام راشد يزدى سخنرانى اخلاقى كرد و از عيد قربان و چگونگيهاى آن سخنى گفته نشد.

از بزرگ بانوى جهان اسلام حضرت خديجه عليها السلام و نيز حضرت ابوطالب عليه السلام به جز كنار قبرستان ابوطالب معمولًا يادى نمى شود و اسمى به ميان نمى آيد. چه خوب است در مناسبتهاى ديگر و از جمله در منى نيز از اين يار فداكار پيامبر خدا و حضرت خديجه مادر ائمه عليهم السلام هم ياد شود.

5. علاوه بر رعايت بهداشت هنگام حلق، بايد به زائران ايرانى مسأله طهارت و

ص: 339

نجاست را هم گوشزد كرد. فراوان ديده شده برخى سرِ خون آلودِ خود را پس از حلق با شيشه اى آب مى شستند و توجهى به تطهير كامل سر نداشتند؛ بلكه ديگران را هم با پاشيدن قطرات آب نجس مى كردند.

ص: 340

پيام رهبر ايران پيام مهمى است و ما در اين زمان بيش از هر زمان ديگر نيازمند وحدت امت اسلامى هستيم.

من بسيار متشكرم از بعثه شما. بعثه ايران در رديف پيشتازان تحقّق حج واقعى است.

حج صرف مناسك خشك و بى معنى نيست؛ بلكه هدفى والاتر از آن منظور است.

در عرفات مسلمانان با بيش از 400 لغت و زبان حضور دارند و همه خدا را مى پرستند.

علمايى كه مى توانند براى تحقّق اهداف حج، كوشش كنند بايد با شما همكارى نمايند. اهل بيت كشتى نجات اند: «من ركبها نجا ومن تخلّف عنها غرق». چنان كه شما اشاره كرديد شاه اردن منسوب به اهل بيت است و اين افتخار بزرگى براى ماست. در سفر شاه اردن به ايران، وى به حضور رهبر انقلاب رسيد كه براى ما مايه افتخار است.

ما همه مانند يك جسد هستيم و اهداف مشتركى داريم كه بايد براى تحقق آنها تلاش كنيم. بايد قوميت را كنار گذاشت. قوميتِ ما همان اسلام، و نقطه اشتراك ما محبّت اهل بيت است. ما هر كه اهل بيت را دوست دارد، دوست مى داريم و با هر كس با آنان دشمن باشد، دشمنيم.

اميدوارم جمهورى اسلامى ايران در كنگره بزرگ ما شركت كند و من همين جا از شما براى شركت در آن دعوت مى كنم. اين اولين گردهمايى در جهان اسلام است كه جلسه اختتاميه آن در مقبره جعفر طيّار عليه السلام است.

در پايان اين ديدار، آقاى رى شهرى سخنانى براى پخش در تلويزيون اردن ايراد كرد.

ص: 341

يكشنبه 13 ذى حجه

4/ 11/ 1383

سومين جلسه شوراى هماهنگى بعثه

صبح امروز يكشنبه چهارمين جلسه شوراى هماهنگى بعثه با حضور معاونان و مسؤولان قسمتهاى مختلف و نيز با حضور حضرات آيات و حجج اسلام آقايان: امينى، كريمى، مسعودى، غيورى، تسخيرى، اخترى و نيز حضرات آقايان: زرهانى، صادقى سفير ايران در رياض و مهدوى سركنسول ايران در جدّه برگزار و درباره دو موضوع به تفصيل بحث شد: 1. ارزيابى برنامه هاى مشاعر؛ 2. مسائل مقطع مدينه بعد. و هر كدام از مسؤولان در حيطه مسؤوليت خود براى هر دو موضوع گزارش دادند.

در اين جلسه بر اين نكته تأكيد شد كه عرفات و مسير برگشت از عرفات به مشعر به خصوص طريق مُشاة فرصت خوبى براى توزيع پيام رهبرى به زبانهاى مختلف بين حجّاج است. نيز معاون بين الملل بعثه آقاى اكبريان گزارش داد كه پيام رهبرى به ده زبان روى كاغذ توزيع شد و روى سى دى به بيش از ده زبان ترجمه و حدود 800 سى دى در منى و عرفات توزيع شد. نيز مقرر شد:

1. ترجمه فارسى دعاهاى عرفه، كميل و آل يس هم در اختيار مردم قرار گيرد و

ص: 342

خواننده دعا در اثناى دعا برخى مفاهيم را براى مردم به فارسى بازگو كند.

2. به مديران كاروانها تذكر داده شود كه حجاج در مسير رفت و برگشت مراسم برائت شعار ندهند.

3. براى جلوگيرى از مزاحمت بلند گوى زائران تركيه هنگام برائت و دعاى عرفه فكرى بشود.

4. براى مشكل بقيع و تضييقات دولت عربستان، فكرى اساسى بشود.

ص: 343

قبل از اعزام زائران و نيز درمان مقدماتى زائران به عهده اوست.

هم اكنون 530 پزشك در كاروانها مشغول به فعاليت هستند. انتخاب اين پزشكان به عهده مديران كاروانها است، ولى صلاحيت آنها بايد به تأييد هيأت پزشكى برسد.

هيأت پزشكى در شهرهاى مكه، مدينه و مشاعر مقدسه، بيمارستانهايى دائر كرد كه از روز ورود زائران آماده فعاليت بود. اين بيمارستانها از هفتم دى ماه در مدينه و از چهاردهم دى ماه در مكه كار خود را آغاز كردند. در اين بيمارستانها و كلينيكهاى تخصصى شامل جراحى ارتوپدى، قلب، داخلى، چشم، گوش و حلق و بينى و زنان دائر و نيز مجهز به آزمايشگاه، راديولوژى و كلينيك دندانپزشكى است.

دو بخش اورژانس زنان و مردان و سى سى يو نيز در اين بيمارستانها دائر است. اين بيمارستانها در شهر مكه و مدينه 53 تختخواب دارد كه تا هشتاد تخت قابل افزايش است.

ص: 344

اطلاع رسانى دقيق و صحيح تبيين كنند.

امت اسلامى با اطلاع رسانى دقيق در ايام حج از مشكلات يكديگر باخبر مى شوند و در جريان پديده ها و رويدادهايى كه در تاريخ اسلام روى داده و يا در عصر حاضر اتفاق مى افتد قرار مى گيرند.

حج داراى فلسفه دينى و دنيوى است. يكى از حكمتهاى حج اين است كه از تمامى نقاط جهان در حج آثار و اخبار پيامبر گرامى را ببينند و بشنوند و مسائل مربوط به حرمين شريفين مورد توجه مردم قرار گيرد. حج درسهاى پايان ناپذيرى براى امت اسلامى دارد و صدا و سيما با مطالعه و برنامه ريزى صحيح و دقيق بايد ابعاد و زواياى مختلف حج را تبيين كند.

در شرايطى كه دشمنان اسلامى هجمه به جوانان را در دستور كار خود قرار داده اند، يكى از بهترين اقدامات براى مقابله با اين تهاجم ايجاد تسهيلات براى تشرف بيشتر جوانان به حج است.

حج راه عاشق خدا شدن را نشان مى دهد و با برگزارى مراسم حج حاجى راه دستيابى به كيمياى محبت را تجربه مى كند.

احرام به عنوان نخستين قدم حج با دورى از محرمات احرام همزمان است. پيام اين اقدام كاستن از لذائذ مادى براى رسيدن به لذائذ معنوى است. راحت طلبى با خدا خواهى همراهى ندارد و با تن پرورى نمى توان به كمال رسيد.

ص: 345

آموزشى، به عنوان عوامل موفقيت يك روحانى كاروان نام برد. نماينده ولىّ فقيه در ادامه، از معاونت امور روحانيون خواست تا با ارائه طرحى جامع درباره تقويت وسائل كمك آموزشى و برگزارى دوره هاى مخاطب شناسى در روانشناسى حجاج، سطح و حوزه فعاليت اين معاونت را در جهت خدمت بيشتر به حجاج بيت الله الحرام ارتقا بخشند.

در مراسم مزبور معاون امور روحانيون بعثه ضمن قدردانى از زحمات و خدمات شايسته روحانيون كاروانها در خدمت به حجاج بيت الله الحرام و برگزارى مطلوب حج امسال، به شرح اهداف اين طرح پرداخت. وى با اشاره به اينكه امسال سال سوم اجراى اين طرح است، افزود:

روحانيون نمونه از ميان همين جمع انتخاب و معرفى مى شوند. تعدادى نيز جذب كميته هاى علمى معاونت امور روحانيون مى شوند و در برخى موارد، رابطين سالهاى آينده نيز از ميان همين جمع انتخاب مى گردند. هر سال حدود صد هزار نفر حاجى، 600 هزار نفر معتمر و 300 هزار نفر زائر سوريه و عتبات داريم و اگر به طور متوسط به ازاى هر يك نفر از اين جمع يك ميليونى، پنج نفر از اعضاى خانواده و نزديكان و آشنايان آنان تحت تأثير اين سفرها باشند، در مجموع هر سال حدود شش ميليون نفر از جمعيت كشور به نوعى تحت تاثير اين برنامه ها قرار مى گيرند. به همين جهت اگر برنامه هاى فرهنگى حج به گونه اى طراحى شود كه جامع معارف اسلامى بوده و علاوه بر آموزش احكام و مناسك، شامل بازآموزى معارف دينى نيز باشد، در طول ده سال، جمعيت كل كشور تحت پوشش اين برنامه ها قرار مى گيرند.

شيوه جديد انتخاب روحانى نمونه به تصويب شوراى برنامه ريزى حج رسيده است و اين چنين است كه در هر سال از هر يكصد نفر روحانى يك نفر انتخاب مى شود.

امسال از بين 1200 نفر روحانى و معين كاروان، 106 نفر انتخاب و به اين جلسه دعوت شده اند كه از بين اين 106 نفر در نهايت دوازده نفر با توجه به كثرت امتيازات برگزيده مى شوند و به آنها لوح تقدير و جايزه اعطا مى شود.

ص: 346

دوشنبه 14 ذى حجه

5/ 11/ 1383

حاجيان آمدند با تعظيم شروع بازگشت زائران ايرانى

رئيس سازمان حج و زيارت ايران در مكه مكرمه به خبرنگاران اعلام كرد: «از دوشنبه شب پروازهاى بازگشت زائران ايرانى از فرودگاه جده آغاز مى شود و زائران مدينه بعد نيز به طور همزمان از طريق زمين رهسپار مدينه منوره، شهر پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله خواهند شد».

رئيس سازمان حج و زيارت با تبريك برگزارى موفقيت آميز حج سال جارى به پيشگاه حضرت ولى عصر (عج)، مقام معظم رهبرى و ملت بزرگ ايران، از تمام كسانى كه در راه برگزارى حج ابراهيمى در ايران و عربستان سعودى سازمان حج و زيارت را يارى داده اند قدردانى كرد.

ص: 347

حضور زائران در فرودگاه جده شش ساعت قبل از پرواز است، لذا شايسته است مديران كاروانها رأس ساعت مقرر در فرودگاه حاضر شوند.

2. زائران از اموال و اشياى خود مخصوصاً در فرودگاه دوربين و موبايل و ساك كوچك مراقبت كنند.

3. مديران محترم قبل از ترك ساختمان در مكه كليه اتاقها را بازبينى نمايند تا احيانا وسائل زائران جا نماند. همچنين هنگام پياده شدن از اتوبوس در جده، دقت كنند كه چيزى در اتوبوس باقى نمانده باشد.

4. از همراه آوردن مواد غذايى اضافى و جاگذاشتن آنها در فرودگاه در زمان پرواز جداً خوددارى شود. بديهى است حواله يك وعده غذا در فرودگاه تقديم مديران خواهد شد.

5. زائران در فرودگاه سعى كنند از كاروان جدا نشوند.

ص: 348

تنخواه ارزى خريدارى مى شوند.

3. كالاهاى اساسى كه ما با انجام مناقصه، شركتهاى طرف قرارداد را تعيين مى كنيم.

مرغ، فيله مرغ، ماهى، كره، لبنيات، برنج، آبميوه، نوشابه و روغن در زمره اين گروه قرار دارند.

حبيبى تنها در مورد گوشت مصرفى حجاج ايرانى گفت:

دو سال است كه سازمان حج از گوشت گرم گوسفندى استفاده مى كند و پس از عقد قرار داد با شركت مورد نظر تعداد كشتار و ميزان گوشت مورد نظر هر روز را از قبل به آن اعلام مى كنيم. بر اساس ميزان مواد مصرفى زائران، حواله مصرف در اختيار مديران كاروانها قرار مى گيرد تا طى 28 تا 30 روز اقامت در مكه و مدينه به دريافت كالاهاى خود اقدام كنند.

مناطق توزيع اقلام را به چهار دسته تقسيم مى شوند:

1. انبار تداركات كه هجده قلم كالا در آن توزيع مى شود.

2. شارع تنعيم كه پنج قلم كالا (مرغ، فيله مرغ، ماهى، كره و گوشت) در آن توزيع مى شود.

3. انبارهاى الشميسى كه سه قلم از اقلام مورد نياز كاروانها (آب، نوشابه و پنير) در اين مكان در اختيار كاروانها قرار داده مى شود.

4. لبنيات كه در چهار نقطه شهر مكه به كاروانها تحويل مى شود.

حبيبى تنها با اشاره به ايام تشريق گفت:

هر ساله در اين ايام ازدحام جمعيت و قوانين خاص ترافيكى از جمله ممنوعيت ورود تريلى به داخل شهر، ما را با مشكلاتى مواجه مى كند؛ اما سعى مى كنيم به شيوه هاى مختلف از جمله تغيير محلهاى توزيع بخصوص لبنيات در روزهاى هفتم و هشتم و سيزدهم ذى حجه و انتقال اين محلها به خارج مكه، مشكل را مرتفع كنيم كه اين اتفاق، امسال هم افتاد.

65 تا هفتاد درصد زائران ايرانى در عزيزيه مستقر هستند و اين منطقه هم مسير عرفات و منى است و ترافيك شديدى دارد، ولى سعى شده تا با ايجاد هماهنگى با مديران كاروانها مشكل توزيع كالا را كم كنيم و ان شاءالله زائران ايرانى كمبودى احساس نكرده اند.

ص: 349

حبيبى تنها، سرويس دهى به زائران را در اين ايام دشوار خواند و گفت:

ارائه خدمات به زوار عزيز به دليل افزايش بسيار و سريع تعداد زائران و رسيدن به نقطه اوج، شلوغ شدن شهر و وجود مقررات خاص ترافيكى كه پليس مكه اعمال مى كند، سخت است و ما با تمام وجود سعى كرديم هموطنان ما حتى در ايام شلوغ با كمبود و مشكلى مواجه نشوند كه البته رسيدن به اين هدف تلاش و هماهنگى همه عوامل از جمله مديران محترم كاروانها را مى طلبد كه از اين بابت بايد از همه تشكر كرد.

ص: 350

نماينده ولىّ فقيه امروز دوشنبه در ديدار قاريان و حافظان اعزامى به حج، بهره گيرى بيشتر از قرآن كريم را يك ضرورت براى عموم مسلمانان و جوامع اسلامى به ويژه دست اندركاران امور قرآنى خواند.

آقاى رى شهرى در اين ديدار كه آقاى مسجد جامعى وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى نيز حضور داشت، با اشاره به قرآن محورى در برنامه هاى فرهنگى بعثه در حج سال جارى افزود:

هر كس با قرآن انس دارد، بايد توجه كند كه معرفت خود را به قرآن دائم گسترش دهد. فهم قرآن داراى مراتبى است. كمترين وظيفه هر مسلمان آشنايى با الفاظ و مفاهيم ظاهرى و بهره گيرى از ظواهر اين كتاب آسمانى است، اما نبايد به اين مرحله اكتفا شود.

اشارات قرآن براى خواص است، از لطايف قرآن اوليا بهره مى گيرند و از حقايق قرآن انبياى الهى آگاهى مى يابند.

اشارات قرآن كريم بسيار با اهميت است و با آشنايى با فرمايش اهل بيت عليهم السلام و آيات قرآن مى توان بسيارى از روايات را در قرآن كريم ريشه يابى كرد.

براى درك لطايف قرآن ارتباط با عالم معنى لازم است و به اين سبب اوليا به اين جايگاه مى رسند.

نماينده ولى فقيه با توصيه به قاريان و حافظان قرآن به تدبر هر چه بيشتر در آيات الهى ابراز اميدوارى كرد كه به بركت سرزمين وحى و انس با قرآن فهم، درك و شناخت و بهره گيرى بيشتر از قرآن كريم گسترش يابد.

ص: 351

آمدند و به درسهايى از قرآن كريم حجة الإسلام قرائتى گوش فرا دادند.

در اين مراسم پس از تلاوت آياتى از قرآن كريم، حجة الإسلام قرائتى گفت:

خداوند عزيز، قرآن را به عنوان بالاترين و بهترين كتاب در بهترين شبها، شبهاى قدر و عرفات و بهترين مكان كعبه و بهترين ماهها، ماه ذى حجه را براى سعادت و رستگارى انسان، در اختيار او قرار داده است. حجاج بايد در خلوت خود بينديشند:

كه ما در مقابل تمام اين خوبيها چه كرده ايم و در آينده چه خواهيم كرد؟

وى با برشمردن نعمات الهى افزود:

يك نعمت، تنها يك نعمت نيست؛ بلكه صدها و هزاران نعمت الهى در عالم خلقت رخ داده است تا آن نعمت در زندگى انسان جلوه كند و حج مجموعه هزاران نعمت خداوند است كه در ماه پربركت ذى حجه به حاجى در سرزمين وحى هديه مى شود و رسم است كه انسان بايد از هدايا به خوبى نگهدارى كند.

زائر خانه خدا پس از هجرت از شهر و روستاى خود، از همه چيز مى گذرد و با نيت پاك شدن از گناهان، خود را به طور كامل در اختيار خداوند مى گذارد و مهم براى حاجى، حاجى ماندن است و حاجى بايد از اندوخته هاى خود در سرزمين وحى، به خوبى نگهدارى كند.

ص: 352

همراهى جوانان با افراد مسن: پزشك كاروان 10106 براى كم كردن مشكلات پزشكى كاروان، جوانان و افراد باسواد را مأمور كرده كه هر كدام چند زائر مسن و بى سواد را همراهى كنند.

ختم قرآن: در كاروان 31817 اقدام جالبى انجام مى شود. اعضاى اين كاروان هر شب در مسجد الحرام قرآن كريم را ختم مى كنند. در كاروان 19406 هم اقدام مشابهى انجام شده است.

باز هم سرقت: هشت فقره سرقت در هشت كاروان گزارش شده كه باز هم مى طلبد سفارشهاى لازم از سوى مديران كاروان به زائران در خصوص اقدامات پيشگيرانه صورت گيرد.

برنامه هاى فرهنگى: در كاروان 13316 كارهاى فرهنگى زيادى انجام مى شود. در اين كاروان پيش از اعزام، مسابقاتى درباره مناسك حج و احكام انجام شد كه قرار است جوايز برندگان در روز جمعه (عيد سعيد غدير) اهدا شود. در اين كاروان همچنين برنامه اى براى قرائت يك جزء قرآن در هر روز به وسيله خواهران تنظيم شده كه ساعت نه تا ده صبح اجرا مى شود و مورد استقبال هم قرار گرفته است. البته ساعت 30/ 3 تا 30/ 4 بامداد هر روز نيز جلسه اى در مقابل ناودان طلا براى خواهران و برادران اين كاروان دائر است تا در مدت يك ساعت يك جزء قرآن خوانده شود.

ص: 353

آقاى رضانيا گفت: «تهيه گوسفند با شرايط و ويژگيهاى ما به كمتر از قيمت فعلى ممكن نيست».

آقاى مسجد جامعى هم گفت: «به آقاى تسخيرى گفتم با رئيس بانك توسعه اسلامى گفتگو كند كه شرايط فقه شيعه را براى قربانى رعايت كنند».

ايشان افزود: حجة الاسلام سيد محمد شبيرى گفتند: «وضع قربانى امسال از سالهاى قبل بهتر شده است». سرانجام، مقرّر شد كه آقاى رضانيا طىّ گفتگويى با نشريه زائر دلايل افزايش قيمت قربانى و ديگر مسائل مربوط به آن را تبيين كند. از اين رو پس از جلسه، آقاى رضانيا طىّ مصاحبه اى با زائر موارد مذكور را توضيح داد.

ص: 354

مقصر بود و نه ما دخالتى در آن داشتيم.

امسال براى دومين سال پياپى استراليا كه بزرگ ترين منبع تأمين گوسفندهاى قربانى بود، ارسال گوسفند به عربستان را تحريم كرد و مسؤولان بانك بعد از رايزنيهاى مختلف و تلاشهاى بسيار موفق شدند با پيمانكاران عربستانى به توافق برسند تا از اروگوئه و سودان گوسفند وارد كنند.

بانك توسعه اسلامى تلاش كرد دولت عربستان سعودى براى آن كه قيمت گوسفند افزايش خيره كننده اى نداشته باشد، تسهيلات ويژه اى به پيمانكاران بدهد كه دريافت نكردن هزينه ويزا و تسهيلات ورود نيروهاى كار خارجى براى كشتارگاهها از جمله آن بود. ناگفته نماند افزايش قيمت گوسفند مربوط به ايام تشريق نيست؛ زيرا سازمان حج و زيارت جهت تأمين گوشت مصرفى زائران سال جارى، گذشته مجبور شده در ازاى هر كيلو گوشت شش ريال بيشتر از سال قبل به طرفهاى سعودى پرداخت كنند.

لذا افزايش گوسفند قربانى امرى طبيعى است.

نزديك ترين كشتارگاه به منى متعلق به بانك توسعه اسلامى است كه در اختيار ماست و با شرايطى كاملًا بهداشتى و آبرومند آن گونه كه در شأن جمهورى اسلامى است، اقدام به ذبح مى كنيم و پس از كشتار نيز اطمينان داريم كه گوشت قربانى در اختيار مستمندان مسلمان ديگر قرار مى گيرد.

اگر بخواهيم از طرح قربانى بانك توسعه اسلامى خارج شويم، اوّلًا در كشتارگاهى دورتر به منى مجبور به ذبح هستيم، ثانياً بهداشت محيط كشتارگاه اين گونه نيست و ثالثاً كيفيت گوسفند قربانى به اين صورت نخواهد بود. ما در اين طرح گوسفند مناسب را با قيمتى مناسب، در محيطى مناسب و به شكلى مناسب ذبح مى كنيم و آن را به صورتى مطلوب به مصرف مسلمانان مستمند مى رسانيم و مطمئن هستيم زائران بزرگوار با عنايت به تمام ابعاد اين طرح به اين نتيجه مى رسند كه شيوه فعلى بهترين راه ممكن براى قربانى است.

در ايام تشريق مى توان گوسفند را با قيمتى ارزان تر از 450 ريال پيدا كرد، امّا اوّلًا امكان تحويل حدود 96 هزار گوسفند نيست، ثانياً در منى به ما تحويل نمى دهند و ثالثاً گوشت گوسفند، پس از قربانى قابل مصرف نيست، ولى تأمين 96 هزار گوسفند

ص: 355

واجد شرايط قربانى از طرفهاى مسؤول و پاسخگو و تضمين شده، از جمله مزاياى مشاركت در طرح قربانى است.

92 هزار و 73 زائر در ايران پول قربانى را واريز و در طرح شركت كردند و عده اى هم معتقد بودند گوسفند ارزان در عربستان قابل تهيه است، اما 3800 زائر حتى زائران ايرانى خارج از كشور در روز عيد قربان درخواست قربانى دادند كه اين نشان مى دهد بعد از تحقيق به اين نتيجه رسيده اند كه با شركت در طرح، به مناسب ترين قيمت و بهترين شيوه به قربانى خواهند رسيد.

اميدوارم با توجه به درخواست رسمى بانك توسعه اسلامى از ايران براى واردات گوسفند قربانى به عربستان (كه تا سال آينده آن را بررسى خواهيم كرد)، در سال آينده موفق تر از امسال و سالهاى قبل عمل شود.

امسال با همكارى بسيار خوب مديران و روحانيون كاروان مراسم رمى جمرات بانوان و معذورين مرد در حد قابل قبولى انجام گرفت. ضمن آنكه نحوه حضور مديران و نمايندگان زائران در سالنها و كمكهايى كه براى سرعت كار انجام دادند، به گونه اى بود كه رشد بيشترى نسبت به سال گذشته داشتيم و لازم است از همه آنها تشكر كنيم.

ص: 356

2. ستاد هماهنگى بين فعاليت مركز جهانى، مديريت حوزه، مجمع جهانى اهل بيت و نيز مجمع تقريب تشكيل شود تا پايان نامه هاى حوزه را در جهت پاسخگويى به شبهات ضد شيعه هدايت كند.

3. شبكه هجرت تقويت شود و مسؤوليت تقويت آن بر عهده حجة الاسلام آقاى اعرافى باشد.

4. در خصوص حضور در كنگره هاى موسم حج در مكه، براى ترويج فرهنگ تشيع و اهل بيت عليهم السلام برنامه ريزى شود و مسؤوليت اين كار بر عهده آقاى على اكبريان معاون بين الملل باشد. ايشان مسؤول اند كه موضوعات كنگره هاى «رابطة العالم الإسلامى» و «مكّة المكرّمة العاصمة الثقافية للعالم الإسلامى» را هر سال بگيرند و از فضلا و علماى شيعه بخواهند كه در اين باره مقاله بنويسند.

5. تبليغات ضد شيعه در حرمين از سال آينده تماماً ضبط شود، هم براى پاسخ گويى، و هم براى فرستادن نزد مقامات سعودى.

6. براى تبليغ در ايام عمره هم برنامه ريزى شود؛ چون در سالهاى گذشته كار قابل ذكرى انجام نشده است.

ص: 357

در اين جلسه همچنين حجج اسلام آقايان عالمى بلخى و علوى نژاد از علماى شيعه و مولوى غالب از علماى اهل سنت به شرح اوضاع كنونى افغانستان پرداختند. سپس جناب آقاى مسجد جامعى وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى مشتركات مختلف دو ملت مسلمان ايران و افغانستان را برشمردند.

در پايان اين ملاقات، نماينده ولىّ فقيه ضمن تشكر از حضور علماى افغانستان در اين جلسه، علما را به حفظ وحدت و انسجام توصيه و سفارش كرد. مشروح سخنان حاضران چنين است:

حجة الاسلام عالمى بلخى:

از حضرت حاج آقاى رى شهرى كه محبت فرمودند و صحبتهاى علماى افغانستان را شنيدند، تشكر مى كنيم. از جناب حاج آقاى ابراهيمى نيز كه همواره در سالهاى سخت و مشكلات افغانستان و در گرفتارى هاى مردم، همكار و همراه و دلسوز مردم و بخصوص علما بوده اند، تشكر مى كنيم كه اين فرصت را فراهم ساختند كه علما كنار هم بنشينند و از بيانات نماينده محترم جمهورى اسلامى ايران استفاده كنند.

وضعيت امروز افغانستان، در طول 25 سال گذشته مطلوب ترين وضعيت است.

مردم افغانستان بيش از دو دهه در مقابل كمونيستها و روسها جهاد كردند و خواسته آنها ايجاد حكومت اسلامى در افغانستان بود. اما بعد از پيروزى مجاهدين، كشورهاى بيگانه و برخى از همسايگان افغانستان و سران گروههاى افغانى، مشكلاتى را به وجود آوردند كه اين مشكلات يك دهه مردم افغانستان را گرفتار كرد. اگرچه وضعيتى كه امروز و بعد از ده سال ناآرامى در افغانستان به وجود آمده، مطلوب نيست و قضايا نبايد اين گونه ختم مى شد، ولى حوادثى كه در افغانستان و منطقه و كل جهان رخ داد، وضعيت را به اين صورت پديد آورد.

بعد از دوران سخت و سياه طالبان كه مردم از كارو تحصيل محروم بودند و سخت گيريهاى فراوانى براى اكثر مردم افغانستان ايجاده شده بود و چهره متحجرانه و سخت گيرانه اى از اسلام ارائه كرد، وضعيت جديدى در افغانستان به وجود آمد.

بعد از اين دوران و بعد از مذاكرات بن، ما بايد به سمت قانون مدارى و تصويب قانون پيش مى رفتيم. در جريان تصويب قانون اساسى افغانستان گروههاى مختلف

ص: 358

مى خواستند كه ديدگاه خود را به كرسى بنشانند. طرفداران حاكميت اسلام به دنبال ايجاد حكومتى اسلامى با روحيه دينى و محوريت دين بودند. تعداد اندكى هم به دنبال ايجاد حكومت لاييك در افغانستان بودند كه هيچ زمينه اى نداشتند. عده بسيارى هم به دنبال ايجاد حكومت سكولار و تدوين قانونى بر مبناى سكولاريزم در افغانستان بودند. دو تفكر دينى و سكولار به شدت با هم در مبارزه بودند. تمام همت علماى دينى اعم از تشيع و تسنن اين بود كه در افغانستان قانونى به تصويب برسد كه محور آن دين باشد. شرايط سختى بود و به كسانى كه از دين و مسائل دينى دفاع مى كردند، نگاه بدبينانه اى وجود داشت؛ چرا كه مردم سابقه حكومت طالبان را در ذهن خود داشتند و متدينها را با طالبان مقايسته مى كردند. تبليغات وسيعى هم عليه علما در جريان بود، ولى با اين حال علما خود را منسجم نمودند و شوراى علماى شيعه به رياست حضرت آية الله محسنى را ايجاد كردند. يك شوراى علماى سنى و يك شوراى علماى سراسرى مركب از علماى شيعه و سنى و نيز تشكيل شد كه مجموعاً سه هزار نفر هستند و يكصد نفر عضو شوراى مركزى اين شورا هستند و رئيس اين شورا محترم فضل الهادى شينوارى است كه رئيس شورايعالى قضايى افغانستان نيز هست. ايشان در جريان تدوين قانون اساسى شوراى علماى سراسرى افغانستان فعاليت زيادى كردند و ملاقاتهايى با اعضاى كميسيون تدوين قانون اساسى و آقاى كرزاى داشتند و موادى از پيش نويس قانون اساسى را كه مربوط به مسائل دينى و مواد مربوط به اعلاميه جهانى حقوق بشر كه با مسائل دينى در تضاد بود، با آنها مطرح و ديدگاههاى خود را در ميان گذاشتند.

روحيه دينى مردم افغانستان بسيار بالاست و مجاهدين، نمايندگان زيادى در لويه جرگه قانون اساسى داشتند و تعداد آنهااز طرفداران حكومت سكولار بيشتر بود. لذا قانون اساسى اى كه تصويب شد، به گونه اى بود كه در اولين ماده آن نام جمهورى اسلامى براى حكومت افغانستان برگزيده شد و در همين ماده تصويب شد كه دين دولت افغانستان اسلام است. در اولين قانون اساسى كه سال 1301 تصويب شد و آخرين قانون اساسى كه در سال 1366 در دوران نجيب تصويب شد، آمده است كه دين مردم افغانستان دين اسلام است. قانون اساسى فعلى نيز «دين دولت افغانستان» را اسلام قرار داده است كه اين پاسخى به سكولارها بود كه مى گفتند دين بايد از

ص: 359

حوزه دولت جدا باشد.

ماده سوم قانون اساسى نيز ماده مهم و محكمى است كه بيان مى كند در افغانستان هيچ قانونى نمى تواند بر خلاف معتقدات و احكام شريعت مقدس اسلام تصويب و اجرا شود.

در يكى از مواد قانون اساسى نيز آمده است كه بايد كميسيون مستقلى براى دفاع و تطبيق قانون اساسى ايجاد شود كه ضامن اجراى ماده سوم اين قانون است. تفسير و توضيح قانون اساسى نيز به ستره محكمه (شوراى عالى قضايى) سپرده شده است.

در مورد مذهب جعفرى نيز در قانون اساسى دو ماده مهم به تصويب رسيد. يك ماده در خصوص دعاوى اى است كه اگر طرفين شيعه باشند و قانون مدوّنى در آن مورد نباشد، قاضى بايد بر طبق فقه مذهب جعفرى حكم كند. ماده مهم ديگر نيز در مورد تعاليم دينى مكاتب آموزش و پرورش بود كه مصوب شد كتب تعليمى مدارس بايد بر اساس معتقدات و فقه مذهب جعفرى تدوين گردد. ما از طريق شوراى علما پيگيرى كرديم كه اين مواد را اجرايى كنند و با دفتر رياست جمهورى هم صحبت كرده ايم تا در پوهنتون كابل دپارتمانى به نام فقه جعفرى ايجاد كنند. با شوراى عالى قضايى نيز مكاتبه كرديم تا در اين شورا از علماى شيعه هم حضور داشته باشند كه جناب آية الله صالحى بعنوان عضو شيعه ستره محكمه منصوب شدند. در مجموع وضعيت امنيتى و اقتصادى افغانستان رو به بهبودى مى رود و نسبت به چند سال گذشته بهتر شده است.

حجة الاسلام علوى نژاد بلخى:

مطلبى كه بنده مى خواهم عرض كنم، اين است كه جمهورى اسلامى ايران با توجه به تجربه فراوانى كه در برگزارى حج دارد بايد در پى تشكيل يك اجلاس منطقه اى بين كشورهاى همسايه باشد تا اين اجلاس تجارب كشورهاى مختلف را بررسى و براى برگزارى هرچه بهتر حج به كار گيرند. با توجه به مشكلاتى كه بعضى حجاج در انجام مناسك حج دارند، لازم است كه آموزشهاى همگانى وسيعى براى حجاج برگزار شود. در افغانستان اين نياز به شدت احساس مى شود و لازم است كه تجربيات موفق جمهورى اسلامى ايران به مسؤولين برگزارى حج در افغانستان

ص: 360

منتقل شود.

مولوى عبدالقهار قيومى غالب از علماى اهل سنت:

ما به عنوان علماى دينى بايد قبل از اينكه سخن بگوييم، عمل كنيم. امروز زمينه كار و فعاليت در افغانستان فراهم است و علما بايد در صحنه هاى مختلف وارد شوند.

امروز در افغانستان فساد و بى بند و بارى هست، ولى لازم است كه ما دست اتحاد و اتفاق به هم دهيم و براى زدودن اين زنگارها از چهره افغانستان تلاش كنيم.

دشمنان از مدتها قبل براى تضعيف مسلمانان برنامه ريزى كرده اند. در يك مقاله اى خواندم كه انگليسيها طرحى داده اند كه بايد زنهاى مسلمان را وارد عرصه جامعه كنيم تا حق خود را بگيرند! و به اين وسيله استحكام جامعه اسلامى را از بين ببريم. ما از جمهورى اسلامى ايران تشكر مى كنيم كه در دوران مهاجرت زمينه كار و تحصيل و دانش اندوزى مهاجرين را فراهم نمودند. من چند سال در جمهورى اسلامى ايران و در دبيرخانه مجمع علماى شيعه و سنى در خدمت جناب حاج آقاى ابراهيمى بودم و از اين دوران خاطرات بسيار خوشى دارم. از خداوند متعال مى خواهم كه علما را در انجام وظايف خطير خود يارى دهد.

جناب آقاى احمد مسجد جامعى وزير فرهنگ و ارشاد اسلامى:

جلسه بسيار مغتنمى است كه در حضور نماينده محترم ولى فقيه و علما و دانشمندان افغانستان تشكيل شده است. از صحبتهاى دوستان استفاده كرديم. افغانستان و ايران داراى سوابق و مشتركات ديرينه اى هستند. شهرهايى كه دوستان عزيز از آنها نام بردند داراى علما، ادبا و شعرا و بزرگانى بوده اند كه منشأ گسترش و بسط اسلام بوده اند. بعد از تحولات و حوادث اخير، اتحاد و انسجام علما پديده مباركى است و بايد به فال نيك گرفت. تصويب قانون اساسى هم به خوبى صورت گرفت و اين هم قدم مبارك و خوبى بود. دوستان به موارد مثبت قانون اساسى اشاره نمودند و من هم به اين نكته اشاره مى كنم كه زبان فارسى هم در قانون اساسى به رسميت شناخته شده است، و اين نكته ارزشمندى است.

در جمهورى اسلامى همه دستگاههاى مرتبط به مسائل افغانستان در تلاش هستند كه مشكلات را به نحوى حل كنند. مشكل دانش آموزان و مدرك تحصيلى طلاب از

ص: 361

اين جمله است كه تلاش شده به نحوى حل شود. اميدواريم كه بتوانيم با مساعدت و همكارى، جايگاهى را كه افغانستان در دفاع از اسلام و مكتب اهل بيت عليهم السلام و زبان فارسى داشته است، مجدّداً احيا كنيم.

نماينده ولىّ فقيه و سرپرست حجاج ايرانى:

شرايط امروز افغانستان با دوران گذشته تفاوتهاى اساسى دارد. تصويب قانون اساسى، قدم خوبى بود كه برداشته شد. نكته اى كه من تأكيد مى كنم و حتما علما هم توجه دارند، اين است كه خوش باورى است اگر تصور شود كه آمريكا و اذناب او به راحتى افغانستان را رها مى كنند؛ ولى اين فرصتى كه پيش آمده، بهترين فرصت براى علما و انديشمندان شيعه و سنى است كه خواست مردم افغانستان را تحقق عينى ببخشند. بايد توجه داشت كه اين مرحله گذرا است و بايد مراحل و شرايط بعد از اين فرصت را در نظر داشت.

مهم ترين نياز امروز و فرداى افغانستان اتحاد و انسجام و همدلى و همفكرى و همكارى است. با اتحاد و انسجام است كه مى توانند اهداف اسلامى خود را تعقيب نمايند. دشمنانى كه آينده حاكميت واقعى اسلام را نمى خواهند، بى ترديد نهايت تلاش خود را بكار خواهند بست تا اين اتحاد و وحدت را از بين ببرند.

امام راحل رحمه الله همواره تأكيد مى كردند كه حفظ نظام اسلامى از اوجب واجبات است؛ يعنى موضوعات مهم ديگرى نيز هستند، ولى اين واجب از ديگر واجبات، واجب تر است. امروز نيز ممكن است شيعه و سنى در مواردى با هم اختلاف نظر داشته باشند، ولى حفظ اسلام و قرآن از واجبات است و چيزهاى مهم ديگر بايد فداى اين واجب بشوند. اگر علما با هم باشند و اختلافات را كنار بگذارند مطمئناً به اهداف والاى خود خواهند رسيد و اگر اختلاف باشد، دوباره همان شرايط قبلى باز خواهد گشت و اين فرصت از دست خواهد رفت.

امنيت افغانستان براى ما مهم است و امنيت اين كشور، امنيت جمهوى اسلامى ايران است. آنها كه به ناامنى در افغانستان دامن مى زنند، هم دشمن افغانستان هستند و هم دشمن ايران و هم دشمن اسلام. من روايتى از امام على عليه السلام عرض مى كنم كه ايشان فرمودند: «اسد حطوم خير من سلطان ظلوم و سلطان ظلوم خير من فتن تدوم». اين يك رهنمود سياسى مهمى است كه سلطان ظالم از فتنه هاى مداوم بهتر است.

ص: 362

آنچه كه در افغانستان حاكم بود، فتنه بود و علما بايد توجه و مواظبت كنند كه اين فرصت به فتنه ديگرى تبديل نشود.

از حضور همه عزيزان و بزرگان و علما و جناب آقاى مسجد جامعى و جناب آقاى اعرافى تشكر مى كنم. از جناب آقاى ابراهيمى نيز كه زمينه تشكيل اين جلسه را فراهم نمودند، تشكر مى كنم و توفيق بيشتر ايشان را از خداوند متعال خواستارم.

والسلام عليكم ورحمة الله و بركاته.

ص: 363

عصر دوشنبه نمايندگان گروههاى خبرى خبرگزارى جمهورى اسلامى و مطبوعات اعزامى به حج و اعضاى ستاد خبرى بعثه مقام معظم رهبرى با سرپرست حجاج ايرانى ديدار و گفتگو كردند.

در اين ديدار، مسؤول ستاد خبرى بعثه از روند تهيه و توليد اخبار و گزارشهاى خبرى درباره عمليات اجرايى و فرهنگى حج گزارش داد و طى آن به نتايج مثبت حضور نمايندگان پنج روزنامه سراسرى در حج كه به قيد قرعه برگزيده شده اند، اشاره كرد.

آقاى رى شهرى در اين ديدار نقش اصحاب قلم و مطبوعات را در آگاهى بخشى و اطلاع رسانى به جامعه بسيار مهم دانست و خطاب به آنان تأكيد كرد كه علاوه بر اطلاع رسانى كامل و مناسب در ارتباط با كنگره عظيم حج، بايد به فرهنگ سازى براى جامعه و به ويژه براى نسل جوان توجه ويژه اى داشته باشند.

ص: 364

سه شنبه 15 ذى حجه

6/ 11/ 1383

همايش افغانستان در بعثه

همايش افغانستان امروز با شركت جمع كثيرى از علما، انديشمندان و زائران افغانى بيت الله الحرام در بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه برگزار شد.

سخنران نخست اين همايش، نماينده ولى فقيه در امور حج و زيارت بود كه به تشريح وضعيت حساس سياسى در منطقه پرداخت و خواستار وحدت كلمه و هوشيارى رهبران سياسى و فكرى و علما و مردم افغانستان شد.

آقاى رى شهرى، شرايط امروز افغانستان را در مقايسه با گذشته بسيار بهتر دانست و گفت:

به فضل الهى و با تلاش مردم شرايط امروز نسبت به شرايط دو دهه گذشته حاكميت كمونيستها، جنگ داخلى و شرايط بسيار اسفناك دوران طالبان بهتر شده و مشكلات كاهش يافته، اما با شرايط مطلوب فاصله زيادى وجود دارد.

تصويب قانون اساسى افغانستان بهترين دستاورد كنونى مردم و رهبران دينى و سياسى افغانستان است بر اساس قانون اساسى، مذاهب و اديان آزادى عمل دارند و دين اسلام به عنوان دين رسمى كشور معرفى شده است.

ص: 365

اين يك موفقيت بزرگ براى مردم به شمار مى آيد، اما قانون بايد ضمانت اجرا داشته باشد و لازم است ارگانى كه مسئوليت ضمانت و اجراى قانون اساسى را دارد، هرچه زودتر تشكيل شود.

مبارزه با موج اسلام خواهى در خاورميانه تا پاكستان و افغانستان، هدف اصلى طرح خاورميانه بزرگ است. ظاهر طرح آمريكا اصلاحات سياسى و اقتصادى و آزادى زنان است، اما باطن آن ترويج فساد، اعتياد، الكليسم و بى بند و بارى است.

براساس گزارشهاى علما، ترويج فساد و بى بندوبارى از طريق برنامه هاى تلويزيونى و سينمايى و لوحهاى فشرده نگران كننده است. دشمنان تلاش دارند به جاى تقلب در صندوق انتخابات، با استحاله فرهنگى به خلق رأى بپردازند تا مردم به ميل خود اميال آنان را پياده كنند.

برگزارى انتخابات براى تشكيل مجلسين و گزينش نمايندگان واقعى مردم ضرورى است. مجلسين افغانستان بايد دربرگيرنده تمامى اقوام و مذاهب باشند و نمايندگان واقعى مردم وارد اين دو مجلس شوند.

سرپرست حجاج ايرانى، با تأكيد بر اهميت بازسازى افغانستان از دولتهايى كه براى بازسازى اين كشور متعهد شده اند، خواست كه به دور از شعارهاى سياسى به تعهدات خود براى كمك به بازسازى افغانستان عمل كنند.

وى با اشاره به سياست اصولى جمهورى اسلامى ايران به حل مشكلات افغانستان و اهتمام ويژه مقام معظم رهبرى به حمايت از مردم اين كشور گفت:

جمهورى اسلامى ايران در زمينه بازسازى افغانستان پيشگام بوده و كارهاى خوبى انجام داده است و با جديت در پى عمل به تعهدات خود است.

بازسازى افغانستان بايد همراه با امنيت باشد. براى دستيابى به امنيت لازم است دولت افغانستان هرچه زودتر ارتش ملى را تقويت كند و با تشكيل يك ارتش ملى، بهانه اى براى تداوم حضور بيگانگان در افغانستان باقى نمى ماند و آنان بايد هر چه زودتر از اين كشور اسلامى خارج شوند.

ما خواستار كمك جامعه جهانى به دولت افغانستان براى ريشه كن كردن مواد مخدر و كشت ترياك و صدور آن از افغانستانيم. معضل مواد مخدر تنها مربوط به افغانستان

ص: 366

نيست و دولت اين كشور به تنهايى نمى تواند مشكل را حل كند. حل اين مشكل بزرگ نيازمند يك عزم بين المللى است.

اميدواريم به بركت نورانيت و معنويت حج و دعاى حجاج، وحدت و هوشيارى مردم گسترش يابد و مشكلات افغانستان حل شود.

همايش افغانستان با سخنرانى تنى چند از علما و انديشمندان ادامه يافت.

پس از سخنرانى آقاى رى شهرى، حجة الإسلام والمسلمين ابراهيمى نماينده ولىّ فقيه در امور افغانستان با اشاره به نهضتهاى مردم افغانستان عليه انگليس و روسيه و امروز در برابر آمريكا گفت:

ملت افغانستان، ملتى بزرگ، شريف و پايبند به مسائل شرعى است و در طول تاريخ نشان داده است كه در برابر ظلم و اشغالگرى تسليم نمى شود و همواره مانند موج دريا خروشان بوده است.

فرشتگان، عبادت در خانه خدا را برابر يكصد هزار مرتبه براى بنده خدا ثبت مى كنند و سوغات سفر به خانه خدا و سرزمين وحى اخلاص، توكل به خدا و آزادگى است و اگر حاجى با اين سوغات الهى به شهر و روستاى خودش برود، به طور قطع تأثير بسزايى در اطرافيان خواهد گذاشت. اشغالگران هرگز تصور نمى كردند از مجلسى كه با آراى مستقيم مردم افغانستان تشكيل مى شود، بانگ الله اكبر به صدا درآيد و نظام جمهورى اسلامى را براى مردم افغانستان به ارمغان آورد.

رمز پيروزى مردم مسلمان و جهادگر افغانستان در طول تاريخ، وحدت كلمه بوده است. اين ملت همواره با همين سلاح در برابر متجاوزان و اشغالگران ايستاده و پيروز شده اند.

سخنرانان ادامه همايش يكروزه افغانستان، مولوى سليمان احمدى از علماى اهل سنت، حجة الاسلام سيد احمد جمال مبارز، معاون وزير ارشاد حج و اوقاف دولت افغانستان و حجة الاسلام عالمى بلخى از روحانيون اين كشور بودند كه بر ضرورت وحدت مردم افغانستان تأكيد كردند.

ص: 367

مسؤول واحد حمل و نقل درون شهرى مكه مكرمه گفت: از ديشب، همه اتوبوسهاى شبكه حمل و نقل درون شهرى مكه وارد ناوگان شد. غلامرضا رضايى در گفتگو با زائر افزود:

در نخستين روز آغاز مرحله دوم فعاليت شبكه حمل و نقل درون شهرى (دوشنبه پنجم بهمن)، حدود 400 دستگاه از اتوبوسها به كار گرفته شد كه پس از تعميرات و انجام مسائل فنى، هم اكنون 570 دستگاه اتوبوس، در نوزده خط، حاجيان ايرانى مكه مكرمه را بين محلهاى اسكان و مسجد الحرام جابجا مى كند.

علت تعطيلى شبكه حمل و نقل درون شهرى در روزهاى هفتم و هشتم و سيزدهم ذى حجه، اين بود كه چون 570 اتوبوس فعال در حمل و نقل درون شهرى، بخشى از 1800 اتوبوسى است كه در ايام تشريق، حاجيان ايرانى را بين مشاعر مقدسه جابجا مى كند، اين اتوبوسها بايد طبق مقررات اتحاديه اتوبوسداران عربستان، از صبح هفتم ذى حجه براى تعمير و انجام مقدمات لازم، تحويل داده و براى به كارگيرى در روزهاى مناسك آماده شوند. اين اتوبوسها همچنين پس از ايام تشريق، نياز به رسيدگيهايى دارند كه استفاده از آنها را بلافاصله پس از پايان مناسك، با مشكل روبرو مى كند.

مسؤول واحد حمل و نقل درون شهرى مكه مكرمه، مشكل ديگر فعاليت شبكه را در روزهاى هفتم، هشتم و سيزدهم ذى حجه، ممانعت پليس و شهردارى مكه به علت ترافيك بسيار شديد در خيابانها بيان كرد و گفت:

اين موضوع سبب مى شود كه حتى اگر فعاليت شبكه، مجاز هم باشد، زائران را با چند ساعت معطلى در ترافيك، به مقصد برساند و امسال، علاوه بر مسائل فوق، سيل نيز مزيد بر علت شد و بسيارى از اتوبوسها پس از سيل، نياز به شستشو يا تعمير پيدا كردند.

البته تعطيلى شبكه حمل و نقل درون شهرى در مكه مكرمه، منحصر به ايران نيست و در روزهايى كه فعاليت شبكه حمل و نقل درون شهرى جمهورى اسلامى ايران در مكه مكرمه، تعطيل بود، هيچ كشور ديگرى نيز فعال نبود.

ص: 368

رضايى علت دو مرحله اى بودن جابجايى حاجيان ايرانى ساكن در منطقه عزيزيه را، تعداد زياد حاجيان ساكن در اين منطقه عنوان كرد. او گفت:

حاجيان كشورهاى ايران، اندونزى، عراق، سودان و بخشى از حاجيان تركيه (كه در عزيزيه اسكان داده شده اند)، براساس قراردادى كه بين اين كشورها بسته شده، بخشى از مسير را (از ايستگاه «باب على» تا ايستگاه «مظلّه» يا «سايه بان») با اتوبوسهاى مشترك و بخش ديگرى را با اتوبوسهاى مخصوص خود مى پيمايند كه اين كار، ازدحام بيش از حد زائران و اتوبوسها را در ايستگاه «باب على» مى كاهد.

مسؤول حمل و نقل درون شهرى مكه مكرمه بار ديگر به حاجيان ايرانى توصيه كرد تا جمعه شب، حتماً پس از نمازهاى جماعت مسجد الحرام، يك ساعت در مسجد الحرام بمانند و بعد، به محل اسكانشان بازگردند. رضايى يادآور شد:

اتوبوسهاى حمل و نقل دورن شهرى مكه مكرمه، مخصوص حمل و نقل زائران از محل اسكانشان به مسجد الحرام و برعكس است و حاجيان بايد از حمل اجناس بزرگ و جاگير با آنها خوددارى كنند و از رانندگان نخواهند در جايى غير از ايستگاههاى تعيين شده توقف كنند.

ايران تنها كشورى است كه براى جابجايى زائران خود، شبكه حمل و نقل شبانه روزى و پيوسته داير كرده است، اما در مورد كشورهاى ديگر، يا شبانه روزى نيست و يا به صورت منقطع و فقط در ساعتهاى خاصى، حاجيان اين كشورها را جابجا مى كند.

امسال، خطوط و ايستگاههاى اتوبوسهاى ويژه ايرانيان، طورى طراحى شده است كه 85 درصد حاجيان، براى استفاده از اتوبوسها بايد مسيرى كمتر از 50 متر را تا ايستگاهها پياده بپيمايند و پانزده درصد باقيمانده نيز بيش از 250 متر پياده روى ندارند.

حاجيان ايرانى براى رفتن به بيمارستان ايران، مى توانند از خط پنج در ايستگاه مظله (سايه بان) استفاده كنند.

ص: 369

رئيس سازمان حج و زيارت گفت: «با تشكيل كميسيونهاى تخصصى در نشستى در تهران، نقاط ضعف و قوت كنگره بزرگ حج تحليل و بررسى مى شود».

آقاى زرهانى در گفتگو با خبرنگاران در محل ستاد خبرى بعثه مقام معظم رهبرى در مكه مكرمه افزود:

حج امسال با كمترين مشكلات برگزار شد و تلاش ما بر اين است كه هر سال مراسم حج را بهتر از سالهاى قبل برگزار كنيم. ويژگيهاى اجرايى حج امسال رفاه بيشتر حال زائران، تأمين گوشت گرم براى پخت و پز، شبكه حمل و نقل منظم و وسيع براى زائران و مهاركردن مشكلات ناشى از سيل مكه بود. ارزيابيهاى صورت گرفته نشان مى دهد زائران ايرانى در برپايى حج امسال كمترين مشكل را داشته اند.

در روز عيد قربان، حدود 80 هزار نفر از 97 هزار نفر زائر ايرانى موفق شدند قربانى خود را انجام دهند كه چنين امرى تاكنون سابقه نداشته است.

امسال، 92 هزار نفر از زائران كشورمان وجه قربانى خود را در ايران و از طريق بانك ملى پرداخت كرده اند.

54 درصد حجاج با پروازهاى هواپيمايى جمهورى اسلامى و بقيه با پروازهاى سعودى به ايران باز خواهند گشت. 46 درصد از زائران ايرانى زن و 54 درصد مرد هستند و ميانگين سنى زائران 40 تا 50 سال است.

هيچ برنامه اى براى گران شدن نرخ ثبت نام حج براى سال آينده نداريم و در اين باره تابع ميزان تورم در كشور خواهيم بود.

ص: 370

عربستان سعودى به كشور مراجعت مى كنند، آخرين پرواز بازگشت حجاج ايرانى به وطن را 24 بهمن ماه جارى اعلام كرد.

وى صحت و سلامت حجاج ايرانى در مكه و مدينه را مورد تأييد قرار داد و گفت:

«تاكنون 13 هزار تن از حجاج ايرانى از مكه مكرمه وارد مدينه منوره شده اند».

ص: 371

در مكه، موسسه اى كه مسؤوليت عمليات استقرار، مشاعر و اعزام حجاج را به عهده دارد، موسسه مطوفى حجاج ايران است كه اين وظيفه به نه مكتب (اداره فرعى) واگذار شده است و هر كدام از اين مكتبها چند كاروان را تحت پوشش گرفته اند.

برنامه ريزى انتقال زائران از مكه به مدينه يا از مكه به جده را واحد ما انجام مى دهد و اين برنامه تدوين شده در اختيار موسسه مطوفى و بعد از آن در اختيار مكتبها قرار مى گيرد تا نحوه انتقال حجاج مشخص شود. بعد هم به ستاد مدينه اطلاع مى دهيم كه چه كاروانى در كدام روز عازم مدينه مى شود. عمليات اجرايى با مكتبها و موسسه مطوفى است و ما نظارت كلى بر اقدامات آنها داريم تا حجاج ايرانى بدون مشكل به مقاصد برسند. براى اين كار جلسات متعدد هماهنگى مى گذاريم و مديران كاروانها را هم از قبل حركت كاروانشان مطّلع كنيم تا سه روز پيش از حركت به مدينه يا جده به مكتب خود مراجعه كرده و اقدامات لازم براى گرفتن اتوبوس يا كارهاى مربوط به گذرنامه را انجام دهند. آنها براى سفر به مدينه هشت ساعت و براى سفر به سوى جده شانزده ساعت قبل از حركت، اتوبوس را در اختيار خواهند داشت.

اين زمان، استاندارد مورد توافق شماست؟

بله، ما براى اين منظور يك قرارداد با نقابه (سنديكاى اتوبوسرانى) منعقد كرده ايم و تمام موارد درخواستى را در بندهاى قرارداد آورده ايم. اين قرارداد يكى از زيرمجموعه هاى قرارداد كلى سازمان حج و زيارت جمهورى اسلامى ايران با وزارت حج عربستان است.

در حمل و نقل هوايى چطور؟ واحد شما چه اقداماتى انجام مى دهد؟

برنامه برگشت حجاج به ايران پيش از پرواز به عربستان مشخص است. وظيفه ما ساماندهى حجاج براى ايجاد نظم در برنامه بازگشت است. قرارداد ما با شركت ايران اير است كه پرواز حجاج با هواپيمايى سعودى در دل اين قرارداد گنجانده شده است.

نمايندگان ايران و هواپيمايى سعودى در ستاد مكه مستقر مى شوند و ما با ايجاد هماهنگى با دو نمايندگى و برنامه ريزى براى كاروانها تلاش مى كنيم حجاج بدون هيچ

ص: 372

مشكلى به ميهن بازگردند. سعى مى كنيم پروازها تأخير نداشته باشد، كاروانها به موقع عازم جده شوند و اگر زائرى به دليل بيمارى يا بنا به ضرورت، مايل به تغيير زمان حركت خود باشد، با هماهنگى با شركتهاى هواپيمايى حتى الامكان خواسته اش را برآورده كنيم.

امكان جاماندن زائر از پرواز به دليل گم شدن گذرنامه يا هر دليل ديگرى وجود دارد؟

از آنجا كه گذرنامه فقط در فرودگاه به زائر داده مى شود و بلافاصله گرفته مى شود امكان مفقود شدن خيلى كم است. مديران كاروانها سه روز پس از ورود به مكتب خود سر مى زنند تا فهرست كاروان خود را كنترل كنند. اگر هم گذرنامه اى مفقود شده باشد آنجا مشخص مى شود كه در صورت مفقودى اقدام به صدور برگه عبور مى شود و از اين بابت مشكلى وجود ندارد؛ اما جاماندن مسافر از پرواز ممكن است. چنين تجربه اى در سالهاى گذشته وجود داشته كه گاهى كاروان آماده حركت بوده است، ولى يكى از اعضاى كاروان نيست. كار ما در اين طور مواقع اين است كه گذرنامه و نام مسافر را از فهرست كاروان حذف مى كنيم تا بقيه عازم جده شوند و به پرواز برسند. بعد از پيدا كردن زائر مورد نظر هم سعى مى كنيم به هر صورت ممكن او را به جده و پرواز كاروانش برسانيم. در غير اين صورت اگر عمليات پيدا كردن و اعزام زائر طولانى شود، با پروازى ديگر و جدا از كاروان خودش راهى ايران خواهد شد.

بزرگترين مشكل شما در اين بخش چيست؟

بزرگترين مشكل ما رعايت نكردن زمان حركت كاروانهاست. بارها مشاهده شده كه كاروانى زمان اعلام شده را رعايت نمى كند و دير حركت مى كند. اين هم به ما ضربه مى زند و هم به خودشان. گزارشهايى رسيده كه فلان كاروان اتوبوس را زياد معطل كرده و نمايندگان وزارت حج عربستان براى بازگرداندن اتوبوس به آنجا رفته اند. اگرچه ما هر بار وارد عمل شده ايم تا كاروان به مشكل بر نخورد اما بهتر است كاروانها با رعايت زمانى كه به آنها اعلام كرده ايم، به ما و خودشان كمك كنند. وجود نظم به ما كمك مى كند تا زائران ايرانى را بدون مشكل به مدينه و ايران بفرستيم. بارها از فرودگاه جده تماس گرفته اند كه شش يا هفت ساعت به پرواز باقى مانده و هنوز خبرى از اتوبوسهاى كاروان نيست. اين امور ما را با مشكل مواجه مى سازد.

ص: 373

توصيه شما در اين مورد چيست؟

كاروانها با رعايت زمانبندى و سر ساعت و در وقت مشخص خود حركت كنند و حجاج ايرانى در نظر داشته باشند شركتهاى هواپيمايى جمهورى اسلامى ايران و هواپيمايى سعودى به هيچ وجه بيش از دو ساك استاندارد از هر مسافر نمى پذيرند و چانه زدن هم فايده اى ندارد. بارها گفته ايم و باز هم تأكيد مى كنيم كه قوانين پروازى را رعايت كنيد و بيش از دو ساك همراه نداشته باشيد. وسايلى چون تلويزيون و يخچال و ماشين لباسشويى هم در فرودگاه برگشت داده مى شوند. پس بهتر است قوانين را جدى بگيريد تا سفرى بدون دردسر تا ايران داشته باشيد. البته بخشنامه تحويل بار و مسائل مربوط به بار تنظيم شده است كه همين روزها در اختيار كاروانها قرار مى گيرد.

عمليات بازگشت حجاج از چه زمانى آغاز شده است؟

از روز پنجم بهمن اعزام حجاج مدينه بعد، به شهر مدينه منوره آغاز شده و تا هفدهم بهمن ادامه خواهد داشت. اعزام حجاج مدينه قبل از فرودگاه جده به ايران هم از ساعت 50/ 1 دقيقه بامداد امروز آغاز شده كه اين عمليات با 151 پرواز تا نوزدهم بهمن دنبال خواهد شد. البته فرودگاه مدينه هم از سيزدهم تا بيست و چهارم بهمن طى 155 پرواز حجاج را به ايران منتقل مى كند.

بخش سوم حمل و نقل مربوط به حمل و نقل مشاعر مقدسه بود. با توجه به آن كه ايام تشريق را پشت سر گذاشتيم ذكر وظيفه اين واحد بيشتر به ارائه يك گزارش كار شبيه خواهد شد. برنامه ريزى شما چه بود؟

در قراردادى كه با سنديكاى اتوبوسرانى منعقد كرديم، سرويس مشاعر را هم خواستيم، 200/ 94 صندلى از دو شركت حافل و تاسكو (كه اتوبوسهاى بهترى از شركتهاى حمل و نقل ديگر داشتند) اجاره كرديم كه 28 هزار صندلى در اتوبوسهاى مكشوف (بدون سقف) بود. باز هم برنامه هر كاروان را تنظيم كرديم و در اختيارش گذاشتيم تا بداند چند اتوبوس از كدام شركت تحويل بگيرد. روز هفتم ذى حجه كاروانها براى دريافت اتوبوس رفتند و عمليات انتقال زائران به عرفات انجام شد. البته امسال

ص: 374

شركت حافل به دليل حجم بالاى اتوبوسهاى خود، با تأخيرى شانزده ساعته اتوبوس تحويل داد كه اين امر مشكلات بسيارى را ايجاد كرد و ما در سال آينده اين معضل را چه در قرارداد و چه در طول ايام حج در نظر خواهيم داشت. ضمن آن كه امسال هم از پيگيرى اين موضوع غافل نبوديم و به نقابه شكايت كرده ايم.

براى برگشت زائران از منى به مكه مشكلى نداشتيد؟

چند اتوبوس در منى خراب شده بود و چند اتوبوس هم راننده نداشت؛ اما با توجه به ترافيك شديد منى عملًا امكان حركت اتوبوسهاى احتياطى ما به سوى منى وجود نداشت. تلاش ما براى ارسال اتوبوس با تأخير به سرانجام رسيد و در نتيجه، پانزده كاروان با چند ساعت تأخير عازم مكه شدند. اين اتفاق به دليل بارندگى شديد باعث به وجود آمدن مشكلاتى براى مديران كاروان شد كه اين تجربه را هم در سال آينده فراموش نخواهيم كرد.

عمليات انتقال حجاج ايرانى به مكه به طور كامل انجام شد؟

اگرچه اين عمليات با تأخير انجام شد اما بدون هيچ مشكلى به پايان رسيد و تمام حجاج سالم به منازل و هتلهاى خود در مكه رسيدند. هيچ گزارش ديگرى هم در مورد آسيب يا حادثه اى براى حجاج ايرانى در روز دوازدهم ذى حجه نرسيده و اصلا جاى نگرانى نيست.

شاخه دوم فعاليت شما مربوط به روزهاى تشريق است. در اين باره هم توضيح دهيد؟

وظيفه برپا كردن چادرهاى عرفات به عهده موسسه مطوفى است اما با برنامه ريزى، هماهنگى و نظارت ما اجرا مى شود. ما براى كاروانهاى هر استان يك يا چند نماينده مشخص مى كنيم و نقشه عرفات و منى و محل استقرار كاروانها و تعداد چادرهاى هر كاروان را در اختيار نماينده ها مى گذاريم و آنها با نظارت ما و هماهنگى با مؤسسه مطوفى براى تحويل چادرهاى هر كاروان اقدام مى كنند كه باز هم در اين ميان اگر مشكلى بين كاروانها، يا كاروان با نماينده، يا نماينده با موسسه مطوفى پيش بيايد ما مداخله خواهيم كرد.

ص: 375

ظهر امروز تعدادى از نمايندگان مجلس هفتم كه به حج مشرف شده اند با حجة الاسلام والمسلمين رى شهرى ديدار كردند. در اين ديدار كه آقاى زرهانى نيز حضور داشت يكى از نمايندگان گفت:

امسال كمترين تعداد نماينده مجلس حج مشرف شده اند (جمعاً هفده نفر) كه غالباً با فيش و نوبت خودشان بوده است. برخى هم به عنوان متخصص يك رشته و براى كار آمده اند مانند پزشكى.

يكى از نمايندگان پزشك اظهار كرد:

عربستان به هيأت پزشكى ايران اجازه برقرارى اتاق عمل نداد. لذا بيماران محتاج به عمل را به بيمارستان سعودى مى فرستيم. سيستم درمانى مكه و مدينه بسيار پايين و برخوردشان بسيار بد است، به طورى كه يك بيمار ايرانى را ساعت سه بعد از نيمه شب مرخص كرده اند، يعنى از بيمارستان بيرون كرده و گوشه اى گذاشته اند. بر اثر تغيير مكان درمانگاه ايران در هرسال، زيان زيادى به تجهيزات بيمارستان ما در عربستان وارد مى شود. اگر جاى ثابتى براى درمانگاه ايران در نظر گرفته شود خيلى بجاست.

آقاى زرهانى در پاسخ اظهار داشت:

وزير حج عربستان به ما اعتراض مى كند كه ايران چرا پزشك و هئيت پزشكى مى آورد؟ ما كه هزينه درمان از شما مى گيريم، پس چرا وظيفه ما را شما انجام دهيد؟

وى درباره تأمين ساختمان ثابت براى درمانگاه ايران افزود:

با مالك دو قطعه زمين يكى به مساحت 8000 متر مربع و ديگرى بيش از 20000 متر

ص: 376

مربع گفتگو كرده ايم كه ساختمان متناسب با ميل و نقشه و سليقه ايرانى بسازند تا ما ده ساله اجاره كنيم هم براى بيمارستان و هم اسكان زائران ايرانى. در عربستان زمين به ما نمى فروشند تا خودمان بسازيم.

يكى از پزشكان حاضر در جلسه نيز گفت:

خوب است بررسى شود كه آيا ايران مى تواند بيمارستانى در حرمين تأسيس كند؟

مثل لبنان، صنعاء و دبى؟ و آيا مى شود راننده هاى حمل و نقل درون شهرى، ايرانى باشند؟

آقاى رى شهرى هم اظهار داشت:

در مدينه زمينى وقف ايرانيان بود كه در خيابان افتاد و دولت سعودى قيمتش را به ايران پرداخت كرد و ما آن مبلغ را در بانك گذاشتيم تا اگر روزى ممكن شد در مدينه زمين بخريم.

آقاى رى شهرى افزود:

همه از برگزارى دعاى كميل و عرفه تمجيد مى كنند. هنگام خواندن دعاى كميل امسال در مدينه، يك مصرى از اول تا آخر دعا كنار ايرانيان ماند و گفت: اين دعا از كيست؟

رهبر انقلاب هم همان سال اول به من فرمود: «دعاى كميل را جورى سازمان دهى كنيد كه بماند؛ چون افتخار شيعه و سراپا توحيد است».

ص: 377

مقام معظم رهبرى در پيامى كه خطاب به زائران صادر كردند، به چند نكته بسيار مهم خطاب به حجاج اشاره كرده اند. يكى از اين نكات اين است كه جامعه اسلامى اينك بيش از هميشه نيازمند وحدت و همفكرى و همدلى است. به دليل اينكه دشمنان اسلام بيش از هميشه قرآن كريم و اصل اسلام را هدف گرفته اند.

ايشان تصريح كرده اند كه اين اتحاد و همدلى نه براى آن است كه مسلمانان با ساير كشورها درگير شوند بلكه براى دفاع از دستاوردها و ارزشهاى دينى و رسيدن به منافع مادى و معنوى خود در برابر دشمنان است. در اين پيام آمده است: قدس تا وقتى كه در دست مسلمانان بود، همه مذاهب از جمله مسيحيت و يهود بدون مشكل از آن استفاده مى كردند ولى الآن كه دست يهود است ببينيد با مسلمانان چه مى كنند.

به طور طبيعى وقتى كه دشمنان اسلام توجه كردند كه فرهنگ اسلام هرجا ظهور كند، دلها و فرهنگها را تسخير مى كند، لذا تلاش مى كنند تا چهره اسلام را مشوّه سازند.

متاسفانه عده اى از تندروهاى اسلامى كارهايى در ضديت با منافع جهان اسلام انجام مى دهند كه به آنها بهانه مى دهد. حج بهترين فرصت براى مسلمانان و خصوصاً متفكران و علماى اسلام است كه با نورانيت حج، تفاهم، همفكرى و وحدت اسلامى را تقويت كنند. إن شاء الله يك نسخه از اين پيام بسيار مهم را به شما تقديم مى كنم تا به دوستان در الجزاير، خصوصاً رئيس جمهورى الجزاير اهدا كنيد. من بار ديگر از پذيرايى گرم شما تشكر مى كنم و اميدوارم باز هم در كنار خانه نورانى خدا، در ايران يا در الجزاير با شما ديدار كنم.

آقاى دكتر غلام الله وزير اوقاف و امور دينى الجزاير در پاسخ گفت:

از آقاى رى شهرى براى اين ديدارها كه باعث مى شود از ايشان و علماى همراهشان و از روشن بينى ايشان استفاده كنيم، متشكرم.

من در جلسه ديروز بعثه ها در عربستان به نمايندگى كشورهاى عربى سخن گفتم و اين افكارى كه ايشان مطرح كردند، محور سخنان من بود. زيرا اسلام امروز از بيم گسترش بيشتر در جهان مورد حمله دشمنان قرار مى گيرد. اسلام و قرآن داراى جاذبه است و دارد عقايد جهانيان را با اديان و ديدگاهاى مختلف تحت تاثير قرار مى دهد و لذا آنها خود را در حالت دفاع مى يابند و در راه مبارزه با اسلام از روشهاى پليدى

ص: 378

استفاده مى كنند كه يكى از آنها برانگيختن فتنه ها و تجاوز مستقيم به كشورهاى اسلامى است، آنها مدعى گفتگو و احترام به آزادى و كرامت انسان و دموكراسى هستند در حالى كه اولين مدافع اين ارزشها اسلام است.

دشمنان ما امروز با وحشتناكترين روشها مانع رشد و پيشرفت اقتصادى، علمى و فنى كشورهاى اسلامى مى شوند. حمله به ايران در مورد فن آورى هسته اى از آن جمله است. حتى اگر ايران دست به ساخت سلاح هسته اى بزند، مگر قبل از ايران، پاكستان و هند و اسرائيل چنين نكرده اند. روشن است كه آنها در تلاش براى مبارزه با پيشرفت علمى كشورها هستند.

من در سخنان خود گفتم كه ما بايد بر مشتركات كشورهاى اسلامى تأكيد كنيم و همه ما به ويژه علما و پژوهشگران بايد در جست و جوى ساز و كارهايى باشند كه زندگى كامل و مستقل و سعادت بخشى را براى امت اسلامى جست و جو كنند و هيچ راه حلى نمى تواند از خارج بر ما تحميل شود. ما خود بايد راه خود را انتخاب كنيم و اين وظيفه علما و متفكران است.

پيام رهبرى اگرچه به حجاج ايرانى است، اما همه فرهيختگان جهان اسلام بايد از آن مطلع شوند و اين انديشه ها بايد گسترش يابد و در ميان فرهيختگان و فعالان جهان اسلام تثبيت شود و آنان را از حالت انفعال به حالت واكنش فعال درآورد. اين رويكرد نيازمند فرهنگ است و اين كار، يعنى توليد فرهنگ، كار سياستمداران نيست بلكه كار مراكز فرهنگى و شخصيتهاى فرهنگى است. ما از چنين اقدامات و ديدارها استقبال مى كنيم. الجزاير هم پس از برقرارى آرامش و استقرار آماده ايفاى نقش در اين زمينه است و بحمداللّه روابط ايران و الجزاير بهتر از گذشته است ولى علاوه بر سياستمداران، عالمان نيز بايد اين فرصت ها را غنيت بشمارند و در اين راه گام بردارند.

ما اطمينان داريم كه حمله به اسلام اگر چه زيانهايى خواهد داشت اما اسلام را از بين نخواهد برد، زيرا اسلام قوى تر از آن است كه در برابر چنين حملاتى از ميدان به در رود و مسلمانان بايد به خدا توكل كنند و به اوامر الهى عمل كنند تا از حالت انفعالى خود خارج شوند.

ص: 379

عصر امروز سه شنبه جلسه گروههاى ارشاد در ساختمان بعثه در مكه برگزار شد. در اين جلسه فيلم تخلّفات رفتارى برخى از زائران ايرانى در سال گذشته نمايش داده شد كه تأثير زيادى در حاضران داشت. همچنين حجة الاسلام آقاى قاضى عسكر براى اعضاى گروههاى ارشاد سخنرانى و اهميت و حساسيت وظيفه آنان را متذكر شد و بر اين نكته تأكيد كرد كه حفظ آبروى مذهب تشيع و جمهورى اسلامى ايران منوط به رعايت نكاتى است كه گروههاى ارشاد موظف به اجراى آنها هستند. (1)

ص: 380

چهارشنبه 16 ذى حجه

7/ 11/ 1383

وعده وزير حج عربستان براى رفع محدوديتهاى بقيع

رئيس سازمان حج و زيارت در بندر جده با دكتر اياد مدنى وزير حج عربستان سعودى ديدار و گفتگو كرد. در اين ديدار احمد زرهانى از توجه و تلاش دولت و ملت عربستان در جهت بهتر برگزار شدن حج سال جارى قدردانى و اظهار اميدوارى كرد كه مسير تكاملى كنونى استمرار پيدا كند.

زرهانى از وزير حج عربستان خواست تا تدبيرى انديشيده شود كه زائران ايرانى نوبت مدينه بعد توفيق زيارت ائمه بقيع را پيدا كنند و تنگناهايى هم كه براى زنان پيدا شده رفع شود.

وزير حج عربستان نيز در اين ديدار با ارائه گزارشى حج امسال را پرجمعيت ترين و در عين حال كم حادثه ترين خواند. دكتر مدنى از همه دست اندركاران حج جمهورى اسلامى ايران به دليل برنامه ريزى جامع حج و مديريت خوب زائران قدردانى كرد و بر ضرورت همكارى دو طرف براى ادامه اين روند تأكيد نمود. وى همچنين براى رفع مشكلاتى كه براى زيارت بقيع به وجود آمده قول مساعد داد و از همه زائران خواست كه قوانين و مقررات را رعايت كنند.

ص: 381

احمد زرهانى رئيس سازمان حج و زيارت، پيش بينى كرد كه نزديك به 000/ 450 ايرانى از ماه صفر تا ماه رمضان، رهسپار عربستان براى انجام مناسك عمره مفرده شوند.

رئيس سازمان حج و زيارت در پاسخ به سؤالى درباره ديدارش با وزير حج عربستان و دليل تأكيد مقام سعودى به رعايت مقررات از سوى زائران گفت:

دكتر اياد مدنى، وزير حج عربستان به ازدحام نمازگزاران پشت مقام حضرت ابراهيم عليه السلام اشاره كرد و خواستار رفع اين ازدحام شد.

وزير حج عربستان گفت كه بعضى زائران براى اقامه نماز طواف، سعى مى كنند نزديك به مقام ابراهيم باشند و تلاش مى كنند حلقه اى را درست كنند كه اين كار براى ساير طواف كنندگان مزاحمت ايجاد كرده است.

رئيس سازمان حج و زيارت اين مساله را منحصر به ايرانيان ندانست، ولى گفت: «من در اين ديدار گفتم: ما به حجاج ايرانى تذكر مى دهيم كه اين نكته را رعايت كنند».

رئيس سازمان حج و زيارت اظهار داشت:

طبق آخرين آمار وزارت حج، بالغ بر 847/ 99 ايرانى براى اداى مناسك حج وارد عربستان شده اند كه بيش از 97 هزار نفر آنهااز طريق حج و زيارت آمده اند و بقيه ايرانيان مقيم خارج از كشور هستند. نزديك به 54 درصد از زائران ايرانى مرد و 46 درصد زن هستند. كمتر از 5 هزار نفر بالاى 70 سال دارند و اكثر زائران بين 40 تا 50 ساله هستند.

ص: 382

حفظ شود.

مسلمانان كشمير مظلومند و انتظار آنان از كشورهاى اسلامى برآورد نمى شود. راجع به كشمير بايد موضع امام خمينى را زنده كرد تا همه مسلمانان يك موضع داشته باشند.

اميدوارم ايران تبديل به ابرقدرت شود تا شر امريكا را دفع كند. اكنون مردم كشمير اميد زيادى به حضرت مهدى عليه السلام دارند.

در اين ديدار آقاى رى شهرى اظهار اميدوارى كرد كه اين ديدار مقدمه ديدارهاى بعدى باشد و گفت:

براى آكادمى مورد نظر شما سازمان فرهنگ و ارتباطات متولى خوبى است و شايسته است كه اين سازمان آن را تأسيس كند. من از مجمع تقريب مى خواهم كه شما را در هفته وحدت براى كنفرانس وحدت دعوت كند.

در پايان اين ديدار مفتى اعظم جامو و كشمير دو نسخه از قانون اساسى ايران را تقاضا كرد كه مقرر شد براى وى بفرستند. همچنين سى دى پيام مقام معظم رهبرى به چند زبان، با چند مجلّد كتاب به ايشان تقديم شد.