هادي عليه السلام با همان آب گرمي كه دست غيبي آن را برايش آماده كرده بود، وضو ساخت و آسان گيري خدا را ترك ننمود.] [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار، ج 50، ص 126.

منبع: نگاهي بر زندگي امام هادي؛ محمد محمدي اشتهاردي؛ نشر مطهر چاپ دوم بهار 1377.

او در دلم افتاد. ناخواسته به او علاقه مند شدم و از خدا خواستم كه شر دشمنش را از او دور گرداند. او از ميان جمعيت گذشت تا به من رسيد. من در سيمايش محو بودم و برايش دعا مي كردم. مقابلم كه رسيد، در چشمانم نگريست و با مهرباني فرمود: خداوند دعاهاي تو را در حق من مستجاب كند، عمرت را طولاني سازد و مال و اولادت را بسيار گرداند.

وقتي سخنانش را شنيدم، از تعجب _ كه چگونه از دل من آگاه است؟ _ ترس وجودم را فرا گرفت. تعادل خود را از دست دادم و بر زمين افتادم. مردم اطرافم را گرفتند و پرسيدند چه شد. من كتمان كردم و گفتم: خير است ان شاء الله و چيزي به كسي نگفتم تا اينكه به خانه ام بازگشتم. دعاي امام هادي (ع) در حق من مستجاب شد. خدا دارايي ام را فراوان كرد. به من ده فرزند عطا فرمود و عمرم نيز اكنون از هفتاد سال فزون شده است. من نيز امامت كسي را كه از دلم آگاه بود، پذيرفتم و شيعه شدم.[1] .

«خيران اسباطي» نيز در زمينه ي آگاهي امام از اسرار مي گويد: نزد ابوالحسن الهادي (ع)، در مدينه رفتم و خدمت ايشان نشستم. امام پرسيد: از واثق (خليفه عباسي) چه خبر داري؟ گفتم: قربانت شوم! او سلامت بود و ملاقات من با او از همه بيشتر و نزديك تر است. اما الآن حدود ده روز است كه او را نديده ام. امام فرمود: مردم مدينه مي گويند: او مرده است. گفتم: ولي من از همه او را بيشتر مي بينم و اگر چنين بود، بايد من هم آگاه مي بودم.

ايشان دوباره فرمودند: مردم مدينه مي گويند او مرده! از تأكيد امام براين كلمه فهميدم منظور امام از مردم، خودشان هستند.

سپس فرمود: جعفر (متوكل عباسي) چه؟ عرض كردم: او در زندان و در بدترين شرايط است. فرمود: بدان كه او هم اكنون خليفه است. سپس پرسيد: ابن زيات [2] (وزير واثق) چه شد؟ گفتم: مردم پشتيبان او و فرمانبردارش هستند. امام فرمود: اين قدرت برايش شوم بود. پس از مدتي سكوت فرمود: دستور خدا و فرمان هاي او بايد اجرا شوند و گزيري از مقدرات او نيست. اي خيران، بدان كه واثق مرده، متوكل به جاي او نشسته و ابن زيات نيز كشته شده است. عرض كردم: فدايت شوم، چه وقت؟! با اطمينان فرمود: شش روز پس از اينكه از آنجا خارج شدي».[3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سفينة البحار، شيخ عباس قمي، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، بي جا، ج 2، ص 240.

[2] او وزير معتصم و واثق بود كه مخالفان را در تنوري مي انداخت كه كف آن ميخ هاي آهني بزرگي قرارداشت. مردم به شدت از او متنفر بودند. متوكل بعد از به قدرت رسيدن او را در همان تنور انداخت. علي بن الحسين المسعودي، مروج الذهب و معادن الجوهر، برگردان: ابوالقاسم پاينده، تهران، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ چهارم، ج 2، ص 489.

[3] الارشاد، محمد بن محمد بن النعمان المفيد، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، 1378 ش، ج 2، ص 424؛ كشف الغمة في معرفة الائمه، علي بن عيسي الاربلي، تهران، دار الكتب الاسلامية، بي تا، ج 3، ص 236.

منبع: ويژگي هاي اخلاقي امام هادي؛ ماهنامه پاسدار اسلام؛ ابوالفضل هادي منش.

شيخ طوسي، راوندي و ديگر بزرگان به نقل از اسحاق بن عبدالله علوي حكايت كند: روزي از روزها پدرم با عمويم با يكديگر اختلاف كردند، درباره ي آن چهار روزي كه در طول سال براي روزه گرفتن، نسبت به بقيه ي روزها فضيلت و اهميتي بيشتر دارد. لذا براي حل اختلاف و گرفتن جواب صحيح تصميم گرفتند تا به ملاقات و زيارت حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام بروند. و در آن روزها، حضرت در محلي - به نام صريا - نزديك مدينه ساكن بود؛ و هنوز به شهر سامراء منتقل نشده بود. به همين جهت، به قصد زيارت و ملاقات آن حضرت حركت نمودند، هنگامي كه وارد منزل امام هادي عليه السلام شدند و در محضر شريفش نشستند، حضرت قبل از هر سخني اظهار فرمود: نزد من آمده ايد تا از روزهائي كه در طول سال بهتر است، در آن ها روزه گرفته شود، سؤال نمائيد؟ عرضه داشتند: بلي، يا ابن رسول الله! ما از محل خود فقط براي همين موضوع، آمده ايم. حضرت فرمود: پس بدانيد كه آن ها چهار روز است: روز هفدهم ربيع الاول - سالزور ميلاد مسعود پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم، روز بيست و هفتم رجب سالروز بعثت حضرت رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم، روز بيست و پنجم ذي القعده سالروز دحو الأرض؛ و آن روزي است كه زمين از زير كعبه الهي پهن و گسترده شد.

و روز هيجدهم ذي الحجه سالروز غدير خم - كه پيغمبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم از طرف خداوند متعال، حضرت علي بن ابي طالب عليه السلام را به عنوان «أميرالمؤمنين»

و خليفه ي بلافصل خويش، منصوب و معرفي نمود [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثبات الهداة: ج 3، ص 363، ح 15، به نقل از تهذيب الأحكام، بحارالأنوار: ج 50، ص 157، ح 47، به نقل از مصباح المتهجد و خرائج.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

داشت: اين مرد مرا با نامي صدا كرد كه در طفوليت، در شهرهاي خودمان مرا به آن نام صدا مي كردند و كسي از آن اطلاعي نداشت و آن را نمي دانست، مگر اين مرد. [1] . - همچنين مرحوم قطب الدين راوندي و ابوحمزه ي طوسي به نقل ازابوهاشم جعفري حكايت كند: روزي از روزها به محضر مبارك حضرت ابوالحسن هادي صلوات الله عليه وارد شدم و پس از عرض سلام نشستم. پس از گذشت لحظاتي، حضرت با من به زبان هندي صحبت فرمود؛ ولي من نتوانستم پاسخ فرمايشات وي را بدهم، چون به زبان هندي آشنا نبودم. در همين اثناء، متوجه شدم كه ظرفي پر از سنگ ريزه در كنار امام عليه السلام قرار دارد، حضرت يكي از آن ريگ ها را برداشت و درون دهان مباركش نهاد و آن را مقداري مكيد و سپس همان ريگ را به من عطا نمود و فرمود داخل دهان خود بگذار.

من نيز طبق دستور حضرت، آن ريگ را داخل دهان خود نهادم و قبل از آن كه از محضر شريف آن حضرت مرخص شوم، حالتي را در خود احساس كردم، مثل اين كه مي توانم غير از عربي هم سخن بگويم و در همان موقع به هفتاد و سه زبان، سخن گفتن را فراگرفتم كه يكي از آن ها زبان هندي بود [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اعلام الوري طبرسي: ج 2، ص 117، الخرايج و الجرائح: ج 2، ص 674، ح 4، الثاقب في المناقب: ص 538، ح 478.

[2] الخرايج و الجرائح: ج 2، ص 673، ح 3، الثاقب في المناقب: ص 532، ح 467، بحارالأنوار: ج 50، ص 138،

ح 32، مناقب ابن شهرآشوب: ج 4، ص 409.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

4، ص 85 - تتمة المنتهي، ص 252.

منبع: نگاهي بر زندگي امام هادي؛ محمد محمدي اشتهاردي؛ نشر مطهر چاپ دوم بهار 1377.

مخالف آنان است؛ زيرا وجود خليفه اي نيرومند را باعث تثبيت حكومت و مانع هرج و مرج مي داند. اما وصيف و بغاشرابي، به شيوه اي ديگر مي انديشند: خليفه ي ضعيف، تضمين استمرار نفوذ ترك هاست. آنان در انتظار نخستين و بهترين فرصت براي فرود آوردن ضربه ي نهايي اند.

تا زماني كه برق طلا، چشم ها و عقل ها را مي ربايد، همه چيز خريد و فروش مي شود و هيچ چيز محال نيست؛ هر لامحالي در باور مي گنجد. منتصر رنجور و خسته از تفريح روزانه بازگشته است. به نظر مي رسد او با پناه بردن به دشت هاي شرق سامرا از خويش مي گريزد. هر گاه موجي از اندوه تلخ او را فرا مي گيرد، به انزوا و عزلت پناه مي برد. خليفه، خود را بر مخده هاي سبزفام و ارغواني رنگ فرو مي افكند. نسيم بهاري در ايوان هاي كاخ گردش مي كند. پرده ي نازك ابريشمين، همراه با نسيم روحنواز به اين سو و آن سو مي رود. با اين همه، عرق از سر و روي منتصر ريزان است. گويي از كابوسي رنج مي برد؛ [2] از تب مي سوزد. طيفوري، طبيب دربار، را به بالين مي خواند تا معاينه اش كند. آتش دسيسه در انديشه تركان شعله ور مي شود. پيش از ورود پزشك بر خليفه، بزرگان ترك با او ديدار مي كنند. نگاه هايشان آشكارا او را تحريك مي كند. سرش را به زير مي افكند و وارد مي شود. پس از معاينه، مي گويد: «خليفه بايد با رگزني، خون آلوده اش را از بدن خارج سازد.» با هم توافق مي كنند تا شب هنگام، طبيب براي رگزني به سراي خليفه باز گردد. هنگامي كه طيفوري به خانه مي رسد، كسي را منتظر خويش مي بيند. مرد ترك، جامه اي از ابريشم زرد پوشيده و خاموش است. سي

هزار دينار طلا به طبيب مي دهد [3] اين مقدار زر و مال، بيشترين ثروتي است كه پزشك در همه عمر، به چشم خويش ديده است. مي تواند باقي عمر را در آسايش و آرامش به سر برد. كافي است تا تيغ جراحي خويش را به سم آلوده كند و بر رگ خليفه آشنا سازد. [4] طبيب نمي تواند برابر درخشش زر پايداري ورزد. وسوسه ها او را در آغوش مي گيرند. برق طلا، خرد و انديشه او را نابود و زايل كرده است.

جراحي انجام مي شود. طيفوري تمام تلاش ابليسانه ي خويش را به كار مي بندد تا قساوتش را در برابر نگاه هاي نافذ و زيرك منتصر پنهان كند. هنگامي كه كاخ را به عزم خانه ي خويش ترك مي كند، همه جا را تاريكي در برگرفته است. نيمه هاي راه حس مي كند كسي گام به گام از پي اوست. پس از رگزني، خليفه احساس بهبودي نمي كند. ميوه ي گلابي مي طلبد. پس از خوردن قطعه از آن، درد در درونش مي پيچد. [5] . مادرش نگاهي اندوهگنانه به وي مي افكند. بي صدا به جواني پسرش مي گريد؛ پسري بي بهره از اين جهان؛ حتي پدرش نيز با وي سر دشمني داشت و عليه او دسيسه مي كرد. در جهان گرگ ها، براي زيستن بايد گرگ بود. منتصر زردگونه و غمگين مي گويد:

- مادر! نه دنيا داشتم و نه آخرت دارم. پدرم را از پاي درآوردم و به دست ديگري از پاي درآمدم! [6] . مادرش اشك از چشمان مي زدايد و مي گويد:

- با من و با مردم مهربان، و با خويش صادق بودي. مردمان بسيارند، همه مي ميرند، اما كساني كه دليرانه با مرگ رو به رو مي شوند، اندك شمارند.

منتصر چشمانش را فرو مي بندد و در بيهوشي ژرفي غوطه ور مي شود. مادر، دنيايي از اشتياق و مهر را در بوسه اي مي ريزد و بر پيشاني پسرش مي نشاند. فردا خليفه پسر كوچكش، عبدالوهاب، را فرا مي خواند. او را مي بوسد و با واژگاني بيمناك، برايش دعا مي كند تا خداوند او را از شر گرگ هايي كه در كاخش زوزه مي كشند، محافظت نمايد. هنگام زوال آفتاب روز شنبه، چهارم شوال سال دويست و چهل و هشت هجري قمري، منتصر زندگي را بدرود مي گويد. ماه در آسمان تابستاني مهتاب مي تراود و خليفه پيش از مرگ شعري را كه از دل شكسته اش جوشيده، نجوا مي كند: «شادماني دنيا را گرفتم، اما به سوي خداي بزرگوار رهسپارم.» [7] . و چشمانش را براي هميشه فرو مي بندد. كاخ و دربار، مهياي خاك سپاري پنهاني خليفه است. اين عمل در ميان عباسيان مرسوم است كه خلفا بايد محرمانه دفن شوند؛ اما مادر بر آشكارا بودن گور پسر پاي مي فشارد، تا او نخستين خليفه ي عباسي باشد كه قبرش شناخته شده است. [8] . او را در كاخ «جوسق خاقاني» به خاك مي سپارند. [9] جايي كه در آن چشم به جهان گشوده بود. منتصر، نخستين خليفه اي است كه در سامرا ديده به جهان گشود و هم در آن شهر ديده از جهان فرو بست.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مروج الذهب، ج 4، ص 146.

[2] تاريخ طبري، ج 7، ص 414.

[3] تاريخ الخلفاء، ص 357.

[4] مروج الذهب، ج 4، ص 146.

[5] تاريخ الخلفاء، ص 357.

[6] همان.

[7] تاريخ طبري، ج 7، ص 415.

[8] همان، ص 417.

[9] موسوعة العتبات المقدسه، سامراء، جعفر خليلي، ج

12، ص 95.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

ابراهيم فروتنانه مي گويد:

- درود آفريدگار بر شما و جانشينت باد. ابراهيم، شادمان رهسپار مي شود. با اميد به زندگي مي نگرد. اينك با چشم و دلش افق سبز پنهان در وراي درياهاي ظلمت را ديده است. چند روزي بيش نمي گذرد كه عمرو بن عوف - كه او را تهديد كرده بود - به دستور خليفه كشته مي شود. [1] «و فرمان خدا روي حساب و برنامه ي دقيقي است.» [2] . خطر همه جا را در برگرفته است. جعفر، چون انسان تب زده اي دست به هر كاري مي زند. امام از مادرش مي خواهد تا مهياي حج شود و نوه ي عزيزش را نيز با خويش ببرد. [3] . امام به كرانه هاي دور دست مي نگرد. او مي داند كه كوچ نزديك است: - در سال دويست و شصت، حرارتي را حس خواهم كرد كه مي هراسم به زندگي ام پايان دهد. مادر به پسر نگاهي مي افكند. پسري كه هنوز سي بهار از عمرش نگذشته، اما رنج ها او را مردي سالخورده كرده اند. اشك ها چون ابرهاي باراني در چشمان مادر حلقه مي زنند. بي اختيار مي گريد. پسر با شكيبايي پيامبران مي گويد:

- مادر مويه مكن. فرمان خدا را مي بايد گردن نهاد. و پسرش را مي طلبد. او را در دامان گرمش مي نشاند. مي بوسد و مي گويد: - ستايش ويژه ي خداوندي است كه مرا از جهان نبرد، تا آن كه جانشينم را به من نماياند. كسي كه در منش و سرشت همانندترين مردم به پيامبر خداست. پروردگار او را در غيبتش حفظ مي كند و او را آشكار مي سازد؛ پس زمين را از داد لبريز مي كند، آن چنان كه از ستم پر شده است. در فرجامين لحظه هاي وداع، عسكري (ع) به

پسرش شمشيري مي دهد كه از نياكانش به ميراث برده است. شمشيري كه همه رنج هاي قيام بر ضد ستم و ستم پيشگان را با خويش دارد و آينه ي خشم شكست خوردگان و مستضعفان است.

بانوي نوبه اي با نوه اش به كارواني مي پيوندد كه ابا علي، محمد بن مطهر، به عنوان نماينده ي امام و مسؤول خدمت به آنان همراهي شان مي كند. بادهاي سرد پاييزي، خبر از زمهرير زمستاني مي دهند. آسمان، ميدان گاه ابرهاي پاره پاره اي است كه همانند كشتي هاي شكست خورده جنگي در حال فرارند. در كاروانسراها، حاجيان نفسي تازه مي كنند. آب و غذايي فراهم مي آورند. پرسش مهم آن ها، مقدار آب در اتراقگاه بعدي است. امنيت راه ها نيز فكرها را به خود مشغول كرده است. در خشكسالي، رهزنان بيشتر كاروان هاي حاجيان را غارت مي كنند. كارواني كه از سامرا رهسپار شده، به منطقه ي «قرعاء» مي رسد. اشتران بار مي افكنند.

شب، سخن از مراسم حج امسال است. عرب هاي بدوي و بيابان نشين، آنان را از تشنگي بيم مي دهند. در فصل باران، باران اندكي مي بارد. بركه هايي كوچك شكل مي گيرند؛ اما به زودي خشك مي شوند. سخن از يورش رهزنان نيز هست. مردم با نگاه هاي هراساني به يكديگر مي نگرند. علايم حيراني بر چهره شان نقش بسته است. كاروانسالاراني كه سفر در بيابان ها را تجربه كرده اند، از دشواري آن آگاهند و تشنگي در ريگستان و شنزار را كاملا درك مي كنند. حيرت چندان به درازا نمي كشد. گفت و گو به بازگشت مي انجامد. اشتران به سوي سرزمين هاي باز آمده، گردن مي كشند. بانو به نوه اش مي نگرد. در چشمانش اراده اي پولادين و ايماني تا سر حد يقين نهفته است؛ خدا با آنان است و آن ها آهنگ ديدار خانه اش را دارند. [4]

تعدادي از حاجيان به ايشان مي پيوندند؛ با اعتماد بر آفريدگاري كه آنان را از هراس در امان مي دارد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثبات الوصية، ص 256.

[2] سوره احزاب / 38.

[3] منتخب الاثر في الامام الثاني عشر، صافي، ص 428.

[4] اثبات الوصية، ص 256.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

را به نام مي خواند:

- برخيز اي حسن بن وجناء نصيبي! حسن سربلند مي كند، كنيزي است كه افزون بر چهل سال دارد. كنيز راه مي افتد. حسن به دنبال او روان مي شود. به خانه ي خديجه مي رسند. دري بالاتر از سطح كوچه قرار دارد. كنيز از پله ها بالا مي رود و وارد خانه مي شود. حسن مي شنود كسي او را مي خواند: - حسن بالا بيا! پيرمرد از پله ها بالا مي آيد. نزديك در نفسي تازه مي كند تا به ديدار امام غايبش نايل شود. حسن آرزو دارد تا در اين پايان عمر، در اين جهان سراسر آشوب و آكنده از ابر، اندكي بياسايد. وارد كه مي شود، امام بدو مي گويد:

- حسن! گمان مي بري از چشم ما پنهان بوده اي؟ سوگند به خداوند كه لحظه اي در حج نبود، جز آن كه با تو بودم! خاطره هاي كهن در ذهن پيرمرد جان مي گيرند. حس مي كند فكرش بسان قايق ميان امواج به اين سو و آن سو مي رود. نمي داند چه مدت مي گذرد كه دستي گرم چهره اش را نوازش مي كند و زمزمه ي امام مهرورزانه در گوشش چنين مي گويد:

- حسن! ساكن خانه ي جعفر بن محمد (ع) شو. در انديشه ي غذا، نوشيدني و تن پوش مباش.

سپس حضرت دفتر كوچكي از دعا به او مي دهد و مي گويد:

- بدينسان نيايش كن. آن را جز با دوستان راستين ما در ميان مگذار. خداوند والا تو را موفق گرداند.

- سرورم! آيا باز هم شما را خواهم ديد؟

- اگر خدا بخواهد.

روز بعد، پسر وجناء بيابان را در مي نوردد تا به مدينه برسد؛ به خانه ي امام صادق (ع) و سال هاي پايان عمرش را با آرامش در آن بگذراند. [2]

.

با فرا رسيدن سال دويست و هشتاد و شش، زنجيره ي حوادث به گونه اي حيرت انگيز رخ مي دهند. قرامطيان از بحرين مي آيند تا دولتي نوبنيان را بنا نهند. در خاطره ها، شوربختي هاي شورش زنگيان در جنوب عراق و آشوب هايي كه سرزمين هاي اسلامي را تكان داده است، زنده مي كند. سال دويست و هشتاد و هفت، نبردهاي ويرانگر، شمال ايران را فرا مي گيرد و آتش آن به خراسان نيز سرايت مي كند. در اين ستيزها، محمد بن زيد علوي بر خاك مي غلتد و با شهرتش، دولت علويان در طبرستان به پايان مي رسد و سامانيان از ميان ويرانه هاي آن بپا مي خيزند. همچنين در اين سال، شاهزاده قطري الندي كه هنوز بيست بهار از عمرش نگذشته بود، به آغوش خاك خفت. مرگ او شايعاتي را در داخل و خارج كاخ بر مي انگيزاند. سال دويست و هشتاد و هشت فرا مي رسد؛ شمال آفريقا، شاهد ظهور مردي است كه ادعا مي كند «مهدي» است! [3] . زمين لرزه هاي ويرانگر با طوفان ديوانه، بار ديگر بصره را مي لرزاند و نخل ها را ريشه كن مي كند. بيماري وبا بخش هايي از آذربايجان را فرا مي گيرد. يك سال ديگر نيز مي گذرد، سال دويست و هشتاد و نه است. سالي كه معتضد چشم از جهان فرو بسته است. پادشاهي بر ممالك و سرزمين هاي گسترده و كاخ ها را وا مي نهد و عريان از جهان مي رود؛ آن چنان كه آمده بود! روزگار ابراهيم اغلبي، فرمانرواي كل آفريقا نيز به پايان مي رسد. او پيش از مرگ به بيماري دو شخصيتي دچار شد و دست به كشتار وحشتناكي زد. بسياري از كاتبان او، سرنگهبانان، برخي از همسرانش، دو پسر، هشت برادر و شانزده دخترش از

جمله قربانيان او هستند. او در يك روز دستور كشتار هزار سرباز را صادر كرد و سرانجام در قلعه ي «كسوستنزا» در صقليه (جنوب ايتاليا) در گذشت. قرامطيان، دمشق را غارت كرده و پس از تبهكاري، اينك كوفه را نيز تهديد به حمله كرده اند. [4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تاريخ طبري، ج 10، ص 67.

[2] الغيبة الصغري، ص 574؛ بحارالانوار، ج 13، ص 112؛ ينابيع المودة، قندوزي، ص 464.

[3] احداث التاريخ الاسلامي، ج 2، ص 315.

[4] تاريخ طبري، حوادث سال 289.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

كارش را جويا مي شود. به ويژه آن كه چشم مرد به تابوتي چوبي مي افتد كه بر آن آياتي از قرآن كريم و اسامي اهل بيت (ع) نقش و حك شده است.

- چرا براي خود قبر كنده اي؟ اين تابوت چيست؟

- علتي دارد.

- مي دانم؛ اما بگو علت چيست؟

- پير با لحن كسي كه در آستانه ي كوچ است، مي گويد:

- به من فرمان داده اند تا كارهايم را برچينم.

- پس از تو، [نماينده ي حضرت مهدي] كيست؟

- كار دست اباالقاسم، حسين بن روح نوبختي است. به من دستور داده اند او را به جاي خويش منصوب كنم. در كارهايتان به او مراجعه كرده و او را امين خود بشماريد. [3] .

همان روز مردي ديگر به ديدنش مي آيد. با خود چهارصد دينار دارد. مرد، كه نامش اباعبدالله جعفر مدائني است مي گويد:

- اين چهار صد دينار براي امام است.

- آن را نزد حسين بن روح ببر. مدائني، حيرت زده، مي پرسد:

- در گذشته هماره پول ها را به تو مي دادم.

- برخيز، خدايت موفق گرداند؛ آن را به حسين بن روح بپرداز.

مرد مي خواهد با او ستيز كند؛ اما ابر خشم را بر چهره ي پيرمرد با وقار مي بيند. سوار استرش مي شود و به سوي منزل پسر روح رهسپار مي شود. ترديدها او را فرا گرفته اند. ابن روح، از دوستان نزديك محمد بن عثمان نيست. اگر محمد از مرد مي خواست تا پول را نزد اباجعفر، احمد بن متيل، يا پسرش جعفر ببرد، برايش پذيرفتني بود. همه چشم انتظار آن هستند كه يكي از اين دو نفر پس از محمد، نماينده باشد. افسار استر را به سوي منزل محمد

بر مي گرداند. بار ديگر كوبه ي در را مي كوبد. فرمانبري بيرون مي آيد. مرد مي گويد:

- بگو مدائني اجازه ورود مي خواهد. خدمتكار چند لحظه بعد بر مي گردد.

- آقا از بازگشت تو شگفت زده است.

- برايم اجازه ي ورود بگير؛ بايد او را ببينم. بار ديگر فرمانبر به درون مي رود؛ سپس بازگشته و مي گويد:

- داخل شو! او را به اتاق پذيرايي مي برد. محمد بر حصيري بافته از برگ و شاخه ي خرما نشسته است. نعلين برپا دارد، زيرا از اندروني آمده است. محمد، شگفت زده از بازگشت او مي پرسد:

- چه چيزي باعث شد تا باز گردي؟ چرا آن چه گفتم، انجام ندادي؟

- نتوانستم؟ محمد با خشم مي گويد:

- برخيز! خداي موفقت كند! اباالقاسم حسين بن روح را به جاي خود منصوب كرده ام.

- به فرمان امام؟

پيرمرد بر مي خيزد تا ختم گفت و گو را اعلام كرده و مدائني را مرخص كند.

- برخيز! خداي موفقت گرداند. مطلب همان است كه با تو گفتم. مدائني بر مي خيزد. ابرهاي ترديد در ژرفايش متلاشي شده اند. سجده ي شكر به جاي مي آورد و به طرف خانه ي ابن روح مي رود. دو ماه بعد، محمد سخت بيمار مي شود. به دنبال بزرگان شيعه مي فرستد؛ اباسهل اسماعيل نوبختي، اباجعفر احمد بن متيل، اباعبدالله بن محمد كاتب، عبدالله بن وجناء و حسين بن روح. پيرمرد در آستانه كوچ است. ابن متيل بر بالينش، حسين بن روح پايين پايش، و ديگران در اطراف او نشسته اند. پيرمرد با آوايي سست، فرجامين پيغام را بازگو مي كند:

- اين، اباالقاسم حسين بن روح پسر ابي بحر نوبختي، جانشين من و سفير ميان شما و صاحب امر است. او، كارگزار كارهاي پيش

آمده است. به من فرمان داده اند و من آن را [به شما] گفتم.

ابن متيل بر مي خيزد؛ دست حسين بن روح را مي گيرد و او را به جاي خود در بالاي مجلس مي نشاند. سپس خود در جاي او مي نشيند. پيرمرد از شادماني لبخند مي زند و چشمانش از نوري آسماني مي درخشد. اينك، روزگار تعصب هاي قبيله اي در بغداد است و اين كار پسر متيل، حاضران را شادمان كرده است. او اينك از بهترين ياران ابن روح خواهد بود. [4] .

خلافت، بازيچه ي دست زنان و فرمانبران شده است. شغب (مادر خليفه) كه پيش از اين كنيزي بيش نبود، صحنه گردان نمايش حكومت است. خدمتكاران فرودست، اينك از تصميم گيرندگان خلافت اسلامي براي سرزمين هاي بزرگ هستند. ثمل، فرمانده ي نيروي دريايي، و ثمال، رييس دادگاه تجديد نظر كل سرزمين هاي اسلامي شده اند! [5] .

سال سيصد و شش هجري است. بغداد را هجوم آشوب ها در برگرفته است. بحران حنبلي ها از يك سو و غارت بازار از طرف سارقان و عياران از سويي ديگر، به فتنه ها دامن زده است. در سال سيصد و هفت، خليفه مسؤوليت ماليات عراق و قسمت هاي وسيعي از ايران را به نخست وزير مي سپارد. حامد بن عباس از اين پست سوء استفاده كرده و غلات را احتكار مي نمايد. قيمت مواد غذايي به گونه اي سرسام آور افزايش يافته است. مردم در بغداد شورش مي كنند. پل هاي چوبي را آتش مي زنند و درب زندان ها را مي شكنند. خليفه فرمانش را باز پس مي گيرد و در انبارهاي نخست وزير و شغب را مي گشايد. قيمت ها كاهش مي يابد. و بحران به پايان مي رسد. امسال قرامطيان به بصره حمله ور شدند؛ غارت كردند و برخي از ساكنان آن را

كشتند. سال سيصد و هشت است. ستاره ي بخت حمدانيان در تأسيس دولتي در شمال عراق و سوريه، درافشان است. پسران «بويه» نيز با ورود به سپاه عباسي، وارد تاريخ مي شوند. در آغاز سال سيصد و نه، هيأتي از مملكت بلغارستان وارد بغداد مي شود؛ تا تمايل پادشاه اين كشور را براي شناخت اسلام ابلاغ كند. محاكمه ي حلاج به اتهام الحاد آغاز شده است. بازجويي جنجالي است. آيا او قديسي پارساست يا زنديقي كفر پيشه؟! [6] . حامد (نخست وزير) پيشاهنگ كساني است كه حلاج را تكفير كرده اند. از خليفه مي خواهد تا نظارت بر بازجويي و محاكمه حلاج را به او واگذارد. [7] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الغيبة، ص 224؛ الغيبة الصغري، ص 407.

[2] اين مكان را اينك «جامع خلاني» مي نامند.

[3] الغيبة، ص 227.

[4] همان، ص 369.

[5] احداث التاريخ الاسلامي، ج 2، ص 425.

[6] همان، ص 434 و 436.

[7] برخي مي گويند از امام مهدي (عج) فرماني بر لعن حلاج صادر شده است؛ نك: روضات الجنات، ج 3، ص 144.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

[سوگ] تو پاداش بزرگي دهاد. همانا شش روز ديگر چشم از جهان فرو خواهي بست. كارهايت را سامان ده و كسي را به جانشيني خود مگمار. غيبت كامل فرا رسيده است؛ ديگر جز با دستور پروردگار - كه نامش بلند باد - ظهوري نخواهم داشت. اين [ظهور] پس از زماني طولاني، هنگام قساوت ها و سرشاري زمين از ستم خواهد بود. زماني مي رسد كه كسي نزد پيروانم ادعاي ديدار مرا مي كند؛ آگاه باشيد! هر كس پيش از «خروج سفياني» و بانگ [جهاني]، ادعاي ديدن مرا كرد، دروغگوي تهمت زن است.

آگاه! كه نيرويي جز [نيروي] خداوند بزرگ بلند پايه نيست. [1] . ذهن انديشناك حاضران، اين فرمان را شنيده و بي درنگ يادداشت بر مي دارند. تنها شش روز و سپس رشته اي كه كشتي شيعيان را به كشتيبان بزرگ پيوند مي دهد، بريده خواهد شد. اينك كشتي در ميان امواج متلاطم و سهمگين زندگي به سوي ساحل سبز آرزوها رها خواهد شد. آنان بايد به تنهايي، بار مسؤوليت انتظار و آمادگي لحظه ي ظهور و حضور را بر دوش كشند. مهدي از نظرها پنهان خواهد شد؛ زيرا در زمانه اي است كه پيامبران را بر صليب مي كشند. بادهاي ادبار سرد و ديوانه وش مي خروشند. شمع هاي روشنگر و حقيقت جو را مي كشند و پروانه هاي بشارتگر بهار را بال و پر مي پراكنند. او بايد پنهان شود؛ اما در پنهاني و غيبت نيز اميدي گرم و فردايي روشن در دل اميدواران و رنجبران زمين است. روزهاي اندوه درگذرند؛ همانند گروهي از گوسپندان كه به سوي قربانگاه خود روانند. نيمه ي شعبان فرا رسيده است. غم به خانه ي سمري سايه افكنده است. پيرمرد محتضر، آرميده در بستر،

چنان نفس مي كشد كه گويي بيابان خشكي را در مي نوردد. آسمان اندكي باران مي بارد؛ به مقدار اشكي كه نمازگزاران نماز باران باريده اند. [2] .

چشمان شيخ بسته است. لحظه ي جدايي با مهدي (عج) فرا رسيده است؛ سرمايي كه مي وزد، بس هراسناك است. ابرها لحظه به لحظه متراكم تر مي شوند و خورشيد را بيشتر مي پوشانند. كسي به پيرمرد مي گويد:

- زين پس، چه كسي را جانشين خويش قرار مي دهي؟ پيرمرد اندوهگنانه پاسخ مي دهد:

- همه كس و همه چيز را به پروردگار مي سپارم. اين واژگان، فرجامين گفته هاي او هستند؛ زيرا چشمانش از پنجره ي باز به افق دور دست مي نگرد و ديگر باز نمي گردد. آسمان آرام آرام گريان است. هنگام تشييع پيكر آخرين سفير مهدي، زمزمه ي نزديك شدن نيروهاي بريدي به گوش مي رسد. به زودي شهر، جولانگه يغماگري و هرج و مرج خواهد شد. ديگر روزگار آرامش رخت بربسته و آن دوران كوتاه امنيت سپري شده است. پس از چند روز ابرها بر شانه ي يكديگر سوار مي شوند. آسمان، از هزاران آذرخش آكنده مي شود. ابرها به كوه هاي سياه سر به فلك كشيده مي مانند. آسمان، ديگر درياچه ي نيلگون نيست. صاعقه ها شعله برمي كشند. رعدها مي خروشد و باران خشم فرو مي بارد. گويي آسمان، سر آن دارد كه شهر را در كام طوفاني خويش فرو برد. اينك مردي چهل ساله، يكه و تنها، زير فوج فوج باران، غريبانه در كوچه هاي تنهايي ره مي سپرد. خيل باران، كوچه ها را از همه چيز و همه كس شسته است. جز باران، چيزي كه به چشم نمي آيد. اگر پابرهنگان تاريخ، گوش مي سپردند، زمزمه ي مردي را مي شنيدند كه گويي مي گويد: - در روزگاري چشم به جهان گشودم كه پيامبران

بر چليپا كشيده مي شوند و پروانگان به آتش بيداد مي سوزند. پس، پنهان شدم. من همانند شما چشم انتظار لحظه ي ظهورم. سرزمين ها را در مي نوردم؛ و با زمان همراه مي شوم.

من چهره ي سبز تاريخم.

به زودي برگ هاي پاييزي تاريخ، فرو خواهند ريخت،

و صفحه ي سپيد من بر جاي خواهد ماند.

صفحه اي سپيد به رنگ ياس؛

صفحه اي سبز به رنگ بهار،

به رنگ زندگي،

همرنگ مينو.

من، آينده ي انسانم

من آفتاب برآمده از دل ابرهاي منجمدم.

من گرماي پس از شب هاي زمهريرم.

مرا در حصار افسانه ها ميفكنيد!

من ميان شما زندگي مي كنم.

من گواه و مرهم خواه زخم شما هستم.

براي رنج هايتان اشك مي بارم.

و رنج گم شدنتان را به دوش مي كشم.

به سوي من بياييد،

تا به سوي شما بيايم.

مرد همچنان به سوي افق دور دست، ره مي سپارد.

فرا پشت او، شب بغداد در طوفان آذرخش ها هويداست.

آسمان از صاعقه ها شعله ور است. صاعقه اي بر گنبد سبز فرود مي آيد و تنديس سبزش را - كه از سال يكصد و چهل و پنج هجري قمري تا حال بر فراز آن پابرجا بود - سرنگون مي كند. [3] .

آب هاي دجله ي طغيانگر، كوي و برزن را چون رودخانه اي خروشان كرده اند.

خانه ها چون قايق هاي سرگردان، به دامان آب هاي شناور نشسته اند. باران، سيل آسا مي بارد و آذرخش، كران تا كران آسمان پهناور را زير تازيانه هاي مهيب خود به فرياد و خروش وا داشته است.

آفتاب در پشت ابرها پيچان است.

خورشيد پنهان است.

خورشيد پنهان است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الغيبة، ص 395، شورش شخصي به نام سفياني و بانگي بزرگ، كه مردم جهان آن را بشنوند، دو نشانه از نشانه هاي پيش از

ظهور امام زمان (عج) است. در اين نامه، حضرت هر گونه ادعاي ديدارش را از سوي مردمان تكذيب مي كند. از سويي ديگر به يقين مي دانيم از هزار و اندي سال پيش تاكنون، مرداني پاكنهاد با حضرت ديدار داشته اند؛ جمع اين دو موضوع چگونه است؟ برخي از بزرگان فرموده اند در يك جمع بندي بايد گفت: اگر كسي ادعا كند كه هر گاه دلش خواست، مي تواند با حضرت ديدار كند، بايد او را تكذيب كرد، اما دلايلي محكم بر ديدار انسان هاي پاك انديش و پاكيزه گوي و پاكيزه رفتار و بي ادعا با حضرت وجود دارد. (مترجم).

[2] در سال 329، نماز باراني در بغداد برپا شد و باران اندكي باريد كه از ناودان ها جاري نشد؛ نك: الكامل، ج 8، ص 377.

[3] تاريخ بغداد، ج 1، ص 73.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

القراطيس و الكواغذ المكتوبة عليها، هل يجوز السجود عليها؟ فكتب: يجوز [2] .

و قال أيضا: روي سعد بن عبدالله، عن عبدالله بن جعفر، عن الحسين بن علي بن كيسان الصنعاني قال: كتبت الي أبي الحسن الثالث عليه السلام أسأله عن السجود علي القطن و الكتان من غير تقية و لا ضرورة. فكتب الي: ذلك جائز [3] .

و قال أيضا: روي سعد بن عبدالله، عن أحمد بن محمد، عن داود الصرمي قال: سألت أباالحسن الثالث عليه السلام هل يجوز السجود علي الكتان و القطن من غير تقية؟ فقال: جائز [4] .

روي الكليني: عن محمد بن يحيي، عن أحمد بن محمد، عن داود الصرمي قال: سألت أباالحسن عليه السلام قلت: اني أخرج في هذا الوجه، و ربما لم يكن موضع أصلي فيه من الثلج، فقال: ان أمكنك أن لا تسجد علي الثلج فلا تسجد، و ان لم يمكنك فسوه، و اسجد عليه. و في حديث آخر: اسجد علي ثوبك [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] شيخ مي فرمايد: سجده بر اين دو بدون تقيه جايز است در صورتي كه ضرورت ديگري مثل گرما يا سرما يا شبيه اينها باشد.

[2] تهذيب الأحكام 2: 235 ح 137، الاستبصار 1: 334 ح 2، من لا يحضره الفقيه 1: 270 ح 834.

[3] الاستبصار 1: 333 ح 13، تهذيب الأحكام 2: 308 ح 104.

[4] الاستبصار 1: 332 ح 6، تهذيب الأحكام 2: 307 ح 102.

قال الشيخ: فالوجه في هذا الخبر أنه يجوز السجود علي هذين الشيئين و ان لم يكن هناك تقية اذا كان هناك ضرورة أخري من حر أو برد و ما يجري مجراهما...

[5] الكافي 3: 390 ح 14،

من لا يحضره الفقيه 1: 261 ح 802، تهذيب الأحكام 2: 0 ح 112، الاستبصار 1: 336 ح 1. 31.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

نكرده بودم. از مشاهده ي اين صحنه ها، ديده ام حيران و عقلم پريشان شد. پس حضرت فرمود: «ما هر جا كه باشيم اينها از براي ما مهيا است و در كنار سراي گدايان نيستم.» [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كافي.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام هادي ؛ واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شميم گل نرگس چاپ چهارم 1386.

و ديدم به همانگونه است كه امام عليه السلام فرمود. سپس به من فرمود: فرزندم! اين خبر را جز به كسي كه همانند آن را براي تو بگويد اظهار مكن.

و نيز از عبدالله بن طاهر نقل مي كند كه گفت: براي كاري كه متوكل خواسته بود به سامرا رفتم، و مدتي در آنجا ماندم، سپس خداحافظي كردم، و خواستم كه به بغداد بروم، به امام هادي عليه السلام نوشتم و از او براي رفتن اجازه خواستم و خداحافظي كردم. در پاسخم نوشت: بعد از سه روز به تو محتاج مي شوند، و دو حادثه رخ مي دهد. من رفتم، و آن را به فال نيك گرفتم، به شكار رفته بودم، و آنچه را امام عليه السلام اشاره فرموده بود فراموش كرده بودم، به روستاي مطيره برگشتم، و در ديار خود با آشنايان خود نشسته بودم كه ناگاه هشت اسب سوار آمدند و گفتند: امير منتصر تو را مي خواهد [زود بيا]. گفتم: چه خبر؟ گفتند: متوكل كشته شد، و منتصر به تخت نشست، و احمد بن محمد بن خصيب را وزير خود كرد، و من همان لحظه برخاستم و به سامرا برگشتم.

حسين بن عبدالوهاب از حمار خراساني، و او از حسن بن اسماعيل، بزرگ اهل نهرين نقل مي كند كه گفت: من و يكي از هم روستائيانم چيزي را براي امام هادي عليه السلام برديم، يكي از هم روستائيان نيز نامه اي و چيزي داد تا به حضرت عليه السلام برسانيم، و گفت: سلام مرا به او برسانيد، و بپرسيد كه آيا خوردن تخم فلان پرنده جنگلي جايز است يا نه؟ چون به خدمت حضرت عليه السلام رسيديم آنچه با خود داشتيم به كنيزي داديم،

و فرستاده خليفه آمد، و حضرت عليه السلام برخاست تا سوار شود، ما نيز از خدمت او بيرون آمديم و چيزي نپرسيديم، چون در راه قرار گرفتيم به ما رسيد و با زبان نبطي به رفيقم فرمود: از من نيز سلام به او برسان و بگو: تخم فلان پرنده جنگلي را نخورد كه از حرام گوشتان است.

روي ابن حمزة:

عن المنتصر بن المتوكل قال: زرع والدي الآس [2] في بستان و أكثر منه، فلما استوي الآس كله و حسن، أمر الفراشين أن يفرشوا له علي دكان في وسط البستان و أنا قائم علي رأسه، فرفع رأسه الي و قال: يا رافضي! سل ربك الأسود عن هذا الأصل الأصفر ماله من بين ما بقي من هذا البستان قد اصفرني، فانك تزعم أنه يعلم الغيب؟ فقلت: يا أميرالمؤمنين! انه ليس يعلم الغيب. فأصبحت [وغدوت] الي أبي الحسن عليه السلام من الغد و أخبرته بالأمر، فقال: يا بني! امض أنت، و احفر الأصل الأصفر، فان تحته جمجمة نخرة، و اصفراره لبخارها و نتنها. قال: ففعلت ذلك فوجدته كما قال عليه السلام، ثم قال لي: يا بني! لا تخبرن أحدا بهذا الأمر الا لمن يحدثك بمثله [3] .

و روي أيضا: عن عبدالله بن طاهر، قال: خرجت الي سر من رأي لأمر من الأمور أحضرني المتوكل، فأقمت مدة ثم ودعت و عزمت علي الانحدار الي بغداد، فكتبت الي أبي الحسن عليه السلام أستأذنه في ذلك و أودعه، فكتب لي: فانك بعد ثلاث يحتاج اليك، و يحدث أمران.

فانحدرت و استحسنته، فخرجت الي الصيد و نسيت ما أشار الي أبوالحسن عليه السلام، فعدلت الي المطيرة [4] و قد صرت الي مصري، و أنا جالس مع خاصتي (اذ

ثمانية فوارس) يقولون: أجب أميرالمؤمنين المنتصر، فقلت: ما الخبر؟ فقالوا: قتل المتوكل، و جلس المنتصر، و استوزر أحمد بن محمد بن الخصيب، فقمت من فوري راجعا [5] .

روي حسين بن عبدالوهاب:

عن حمار الخراساني، عن الحسن بن اسماعيل، شيخ من أهل النهرين، قال: خرجت أنا و رجل من أهل قريتي الي أبي الحسن عليه السلام بشي ء كان معنا، و كان بعض أهل القرية قد حملنا رسالة و دفع الينا ما أوصلناه، و قال: تقرؤنه مني السلام، و تسألونه عن بيض الطائر الفلاني من طيور الآجام، هل يجوز أكلها، أم لا؟ فسلمنا ما كان معنا الي جارية، و أتاه رسول السلطان فنهض ليركب، و خرجنا من عنده و لم نسأله عن شي ء، فلما صرنا في الشارع لحقنا عليه السلام و قال لرفيقي بالنبطية: اقرأه مني السلام، و قل له: بيض الطائر الفلاني لا يأكله، فانه من المسوخ [6] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منتصر بالله يازدهمين خليفه عباسي، مردي عدالت پيشه و پاكيزه سيرت بود، و با مردم به عدل و انصاف رفتار مي كرد، نسبت به اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله عطوف و مهربان بود، ابواب احسان به روي ايشان بگشود، و براي علويين و علويات اموالي به مدينه فرستاد، فدك را به اولاد امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام بازگردانيد، و كسي را از زيارت قبر امام حسين عليه السلام منع نكرد، اوقاف آل ابوطالب را آزاد كرد، و در حكومت او كسي متعرض شيعيان نمي شد، مدت خلافت او شش ماه بود. [اقتباس از معارف و معاريف 9 / 629].

[2] جنس نبات من فصيلة الاكبيات، ورقها دائم الخضرة، و يسمي أيضا «الريحان»، المصدر.

[3]

الثاقب في المناقب: 538 ح 1، مدينة المعاجز 7: 494 ح 66، الامام الهادي عليه السلام من المهد الي اللحد: 62.

[4] قرية من نواحي سامراء. معجم البلدان 5: 151، مطيرة.

[5] الثاقب في المناقب: 539 ح 4، مدينة المعاجز 7: 495 ح 68.

[6] عيون المعجزات: 230، بحارالأنوار 50: 185 ذ ح 63، مدينة المعاجز 7: 459 ح 44.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

نزد اوست، چون بيرون آمد داخل شو. چيزي نگذشت كه بيرون آمد، گفت: داخل شو.

من به آن خانه اي كه حضرت عليه السلام در آن زنداني بود درآمدم. ديدم جلو او قبري كنده اند، سلام كردم و سخت گريستم، امام عليه السلام فرمود: چرا گريه مي كني؟ عرض كردم: براي آنچه مي بينم. فرمود: براي اين گريه مكن زيرا به اين كار موفق نمي شوند، پس آرام گرفتم. و فرمود: بيش از دو روز نمي گذرد مگر آنكه خدا خون متوكل، و اين دربانش را كه ديدي مي ريزد. سوگند به خدا دو روز نگذشته بود كه متوكل و دربان او به قتل رسيدند.

از امام هادي عليه السلام پرسيدم: معناي حديث رسول خدا صلي الله عليه و آله كه مي فرمايد: «با روزهاي دشمني نكنيد كه با شما دشمني مي كنند» چيست؟ فرمود: آري، اين حديث پيامبر صلي الله عليه و آله تأويل دارد، اما [تأويل] شنبه رسول خداست، و يكشنبه اميرمؤمنان عليه السلام است و دوشنبه، حسن عليه السلام و حسين عليه السلام است، و سه شنبه، علي بن الحسين عليهماالسلام و محمد بن علي عليهماالسلام و جعفر بن محمد عليهماالسلام است، و چهارشنبه، موسي بن جعفر عليهماالسلام و علي بن موسي عليهماالسلام و محمد بن علي عليهماالسلام و من علي بن محمد عليهماالسلام است، و پنجشنبه، فرزندم حسن عليه السلام است، و جمعه قائم ما آل محمد است.

كليني رحمه الله با سند خود از علي بن محمد نوفلي، و او از محمد بن فرج نقل مي كند كه گفت: امام هادي عليه السلام به من نوشت: اي محمد! كارهايت را به سامان رسان، و آمادگي خود را حفظ كن. من مشغول سامان دادن كارهايم بودم، و نمي دانستم كه مقصود

حضرت عليه السلام چيست تا روزي مأموري آمد و مرا از مصر دست بسته حركت داد، و تمام داراييم را توقيف كرد. و هشت سال در زندان بودم، سپس نامه اي از حضرت عليه السلام در زندان به من رسيد كه: اي محمد! در ناحيه بخش غربي، منزل مكن، نامه را خواندم و گفتم: من در زندانم و او به من چنين مي نويسد؟! اين عجيب است! چيزي نگذشت كه - الحمد لله - آزادم كردند.علي بن محمد نوفلي مي گويد: محمد بن فرج به امام عليه السلام نوشت كه: اموالم چه مي شود؟ حضرت در پاسخ نوشت: به زودي به تو برمي گردانند، و اگر هم برنگردانند زياني به تو نرسد. چون محمد بن فرج به سامرا حركت كند، برايش نامه آمد كه اموال به تو برگشت، ولي او پيش از آن درگذشت.

و احمد بن خصيب به محمد بن فرج نوشت و از او درخواست كرد به سامرا رود، محمد با نامه از امام هادي عليه السلام نظر خواست، امام عليه السلام در پاسخ نوشت: برو كه به خواست خدا فرج تو در آنست. او رفت، و پس از اندكي [از اين دار ظلمات خلاصي يافت و] درگذشت.

قال الراوندي:

روي عن محمد بن عبدالله، قال: وفقد غلام لأبي الحسن صغير فلم يوجد فأخبر بذلك. فقال: اطلبوه في البركة، فطلب فوجد في بركة الدار ميتا. و وقع أبومحمد عليه السلام و هو صغير في بئر الماء و أبوالحسن عليه السلام في الصلاة و النسوان يصرخن، فلما سلم قال: لا بأس، فرأوه و قد ارتفع الماء الي رأس البئر، و أبومحمد علي رأس الماء يلعب بالماء [1] .

قال الراوندي: روي أبوسليمان قال: حدثنا ابن أورمة، قال:

خرجت أيام المتوكل الي سر من رأي، فدخلت علي سعيد الحاجب و دفع المتوكل أباالحسن عليه السلام اليه ليقتله، فلما دخلت عليه قال: تحب أن تنظر الي الهك؟

قلت: سبحان الله! الهي لا تدركه الأبصار.

قال: هذا الذي تزعمون أنه امامكم! قلت: ما أكره ذلك.

قال: قد أمرت بقتله و أنا فاعله غدا و عنده صاحب البريد فاذا خرج فادخل اليه. فلم ألبث أن خرج، قال: ادخل.

فدخلت الدار التي كان فيها محبوسا، فاذا هو ذا بحياله قبر يحفر فدخلت و سلمت و بكيت بكاء شديدا قال: ما يبكيك؟ قلت: لما أري.

قال: لا تبك لذلك فانه لا يتم لهم ذلك، فسكن ما كان بي.

فقال: انه لا يلبث أكثر من يومين حتي يسفك الله دمه و دم صاحبه الذي رأيته.

قال: فوالله ما مضي غير يومين حتي قتل، و قتل صاحبه.

قلت لأبي الحسن عليه السلام: حديث رسول الله صلي الله عليه و آله: لا تعادوا الأيام فتعاديكم؟

قال: نعم، أن لحديث رسول الله صلي الله عليه و آله تأويلا أما السبت فرسول الله صلي الله عليه و آله، و الأحد أميرالمؤمنين عليه السلام، و الاثنين الحسن و الحسين عليه السلام، و الثلاثاء علي بن الحسين و محمد بن علي و جعفر بن محمد، و الأربعاء موسي بن جعفر و علي بن موسي و محمد بن علي و أنا علي بن محمد، و الخميس ابني الحسن، و الجمعة القائم منا أهل البيت عليهم السلام [2] .

روي الكليني:

عن الحسين بن محمد، عن المعلي بن محمد، عن أحمد بن محمد بن عبدالله، عن علي بن محمد النوفلي قال: قال لي محمد بن الفرج: ان أباالحسن عليه السلام كتب اليه: يا

محمد! أجمع أمرك، وخذ حذرك.

قال: فأنا في جمع أمري و ليس أدري ما كتب الي حتي ورد علي رسول حملني من مصر مقيدا، و ضرب علي كل ما أملك، و كنت في السجن ثمان سنين ثم ورد علي منه في السجن كتاب فيه: يا محمد! لا تنزل في ناحية الجانب الغربي.

فقرأت الكتاب فقلت: يكتب الي بهذا و أنا في السجن ان هذا لعجب، فما مكثت أن خلي عني، و الحمدلله.

قال: و كتب اليه محمد بن الفرج يسأله عن ضياعه، فكتب اليه: سوف ترد عليك، و ما يضرك أن لا ترد عليك، فلما شخص محمد بن الفرج الي العسكر كتب اليه برد ضياعه و مات قبل ذلك.

قال: و كتب أحمد بن الخضيب الي محمد بن الفرج يسأله الخروج الي العسكر، فكتب الي أبي الحسن عليه السلام يشاوره، فكتب اليه: اخرج، فان فيه فرجك ان شاء الله تعالي، فخرج فلم يلبث الا يسيرا حتي مات [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الخرائج و الجرائح 1: 451 ح 36، بحارالأنوار 50: 274 ح 45.

[2] الخرائج و الجرائح 1: 412 ح 17، كشف الغمة 2: 394 مختصرا، حلية الابرار 2: 465، بحارالأنوار 50: 195 ح 7، مدينة المعاجز 7: 383 ح 59.

[3] الكافي 1: 500 ح 5، الارشاد: 330، الخرائج و الجرائح 2: 679، المناقب لابن شهرآشوب 4: 409، و 414، اعلام الوري 2: 115، الثاقب في المناقب: 534 ح 2، مدينة المعاجز 7: 426، بحارالأنوار 50: 140 ح 25.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

خود از برادر رضاعي امام جواد عليه السلام نقل مي كند كه گفت:

امام هادي عليه السلام با مربي خود ابوزكريا نشسته بود، و امام جواد عليه السلام در بغداد بود، امام هادي عليه السلام از لوح براي مربي خود مي خواند كه ناگهان سخت به گريه افتاد، مربي پرسيد! چرا گريه مي كني؟ پاسخ نداد، و فرمود: بگذار به اندروني بروم، اجازه داد، حضرت عليه السلام به اندرون رفت و ناگان شيون و گريه از خانه او برخاست، سپس بيرون آمد، ما علت گريه را پرسيديم، فرمود: هم اكنون پدرم از دنيا رفت. پرسيدم: چگونه دانستي؟ فرمود: از شكوه و كبريايي خدا آنچنان بر جانم نشست كه پيش از اين سراغ نداشتم، از اين رو پي بردم كه او در گذشته است. و ما تاريخ شهادت امام جواد عليه السلام را پي گرفتيم ديديم همان لحظه بوده كه او فرمود. و نيز با سند خود از هارون بن فضل نقل مي كند كه گفت:

در آن روزي كه امام جواد عليه السلام از دنيا رفت، امام هادي عليه السلام را ديدم كه فرمود: انا لله و انا اليه راجعون، امام جواد عليه السلام درگذشت. پرسيدند: چگونه دانستي؟ فرمود: آنچنان ذلت [و فنايي] در برابر خدا با جانم آميخت كه سراغ نداشتم. طبري با سند خود از ام محمد كنيز امام رضا عليه السلام، و همسر حسن بن موسي نقل مي كند كه گفت:

امام هادي عليه السلام نزديك در شد، و آنچنان هراس داشت كه بر دامن ام ابيها دخت موسي نشست، او پرسيد: فدايت شوم! چرا هراساني؟ فرمود: سوگند به خدا! هم اكنون پدرم درگذشت.

ما آن روز را يادداشت كرديم تا خبر درگذشت امام جواد عليه السلام رسيد، ديديم همان

روزي بوده كه او فرمود.

قال الصفار:

حدثنا محمد بن عيسي، عن قارن، عن رجل أنه كان رضيع أبي جعفر عليه السلام قال: بينا أبوالحسن عليه السلام جالس مع مؤدب له، يكني أبازكريا، و أبوجعفر عليه السلام عندنا أنه ببغداد و أبوالحسن عليه السلام يقرأ من اللوح الي مؤدبه اذ بكي بكاء شديدا، سأله المؤدب: ما بكاؤك؟ فلم يجبه.

فقال: ائذن لي بالدخول، فأذن له، فارتفع الصياح و البكاء من منزله، ثم خرج الينا فسألناه عن البكاء، فقال: ان أبي قد توفي الساعة. فقلنا: بما علمت؟ قال: قد دخلني من اجلال الله ما لم أكن أعرفه قبل ذلك، فعلمت أنه قد مضي، فتعرفنا ذلك الوقت من اليوم و الشهر فاذا هو قد مضي في ذلك الوقت [1] .

و قال أيضا: حدثنا محمد بن أحمد، عن بعض أصحابنا، عن معاوية بن حكيم، عن أبي الفضل الشيباني، عن هارون بن الفضل قال: رأيت أباالحسن عليه السلام في اليوم الذي توفي فيه أبوجعفر عليه السلام فقال: انا لله و انا اليه راجعون، مضي أبوجعفر، فقيل له: و كيف عرفت ذلك؟ قال: تداخلني ذلة لله لم أكن أعرفها [2] . [150] -150- قال الطبري:

روي محمد بن الحسن، الملقب بسجادة، عن الحسن بن علي الوشاء قال: حدثتني أم محمد مولاة أبي الحسن الرضا عليه السلام بالخبر، و هي مع الحسن بن موسي قالت: دنا أبوالحسن علي بن محمد عليهماالسلام من الباب و قد ذعر حتي جلس في حجر أم أبيها بنت موسي، فقالت له: فديتك، ما لك؟ قال لها: مات أبي والله! الساعة.

فكتبنا ذلك اليوم فجاءت وفاة أبي جعفر، و أنه توفي في ذلك اليوم الذي أخبر [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بصائر الدرجات: 467 ح 2، دلائل الامامة:

415 ح 12، بحارالأنوار 27: 291 ح 2 و 3، مدينة المعاجز 7: 445 ح 28.

[2] بصائر الدرجات: 467 ح 3، دلائل الامامة: 415 ح 11، مدينة المعاجز 7: 431 ح 14، بحارالأنوار 50: 14 ح 15.

[3] دلائل الامامة: 413 ح 7، عيون المعجزات: 130، كشف الغمة 2: 384، مدينة المعاجز 7: 443 ح 25، بحارالأنوار 50: 15 ح 21، و 175 ذ ح 55.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

مي گويد، در اين صحراي بزرگ كيست كه بميرد تا پر از قبر شود؟ و مدتي خنديديم كه نويسنده به دست ما شكست خورده است. رفتيم تا به مدينه رسيديم، من به در خانه امام هادي عليه السلام رفتم، و داخل شدم، امام عليه السلام نامه متوكل را خواند، و فرمود: من حرفي ندارم، بفرماييد.

چون فردا خدمتش رسيدم، تابستان بسيار گرمي بود ديدم نزد حضرت عليه السلام، خياطي است كه براي حضرت عليه السلام و غلامانش لباس هاي كلفت [و زمستاني] مي برد، به خياط فرمود: خياط ها را جمع كن، و همين امروز لباس ها را بدوز، و فردا همين وقت برايم بياور، سپس رو به من كرد و فرمود: يحيي! امروز كارهاي خود را در مدينه انجام دهيد، و فردا همين وقت، كاروان را حركت ده.

من از نزد او بيرون آمدم در حالي كه از لباس هاي زمستاني در شگفت بودم، با خود گفتم: تابستان است و گرماي حجاز، و مسافت ميان ما و عراق، ده روز [بيش نيست]، اين لباس ها را چه كار دارد؟! سپس با خود گفتم: اين كسي است كه مسافرت نكرده، خيال مي كند، در هر سفري اين ها لازم است، و من در شگفتم از رافضه كه چنين كسي را امام مي دانند.

فرداي آن روز همان ساعت آمدم، ديدم لباس ها آماده است، به غلامان خود گفت: برويد داخل، و لباده و كلاه ها را نيز برداريد. سپس فرمود: يحيي! حركت كن. من با خود گفتم: اين از اولي شگفت تر است، آيا مي ترسد كه در راه، زمستان فرارسد كه لباده و كلاه ها را برمي دارد؟

به راه افتاديم در حالي كه من فهم او را ناچيز مي شمردم، رفتيم تا به

آن جايي كه درباره قبرها بحث مي كرديم رسيديم، ناگاه، ابر سياه [پرباري] بالا آمد، و با رعد و برق، بالاي سر ما قرار گرفت، و همچون پاره سنگ، تگرگ باريد، امام عليه السلام و غلامانش آن لباس هاي ضخيم، و لباده ها را پوشيدند، و كلاه بر سر نهادند، و به غلامان خود فرمود: به يحيي يك لباده، و به نويسنده هم يك كلاه بدهيد. ما دور هم جمع شديم، و تگرگ بر ما باريدن گرفت تا هشتاد نفر از همراهانم را كشت، سپس برطرف شد و گرما برگشت. امام عليه السلام به من فرمود: يحيي! پياده شو، و با همراهان باقيمانده خود، اين مردها را دفن كن.

سپس فرمود: خدا اينگونه اين صحرا را پر از قبر مي كند.

از اسبم پياده شدم، و به سوي حضرت عليه السلام دويدم، و ركاب و پايش را بوسيدم، و گفتم: من شهادت مي دهم كه هيچ معبود به حقي جز خدا نيست، و محمد، بنده و فرستاده اوست، و شما [خاندان پيامبر صلي الله عليه و آله]، جانشينان او در زمين هستيد، مولايم! من كافر بودم، اينك به دست تو اسلام آوردم. و من شيعه شدم، و در خدمت حضرت عليه السلام بودم تا درگذشت.

ابن شهرآشوب مي گويد: متوكل، عتاب بن ابي عتاب را به مدينه فرستاد تا امام هادي عليه السلام را به سامرا بياورد، شيعيان مي گفتند كه حضرت عليه السلام، غيب مي داند، و عتاب ترديد داشت، چون از مدينه جدا شدند ديد كه حضرت عليه السلام، لباده پوشيده است، با اينكه آسمان، صاف [، و فصل تابستان، و هوا گرم] بود، چيزي نگذشت كه آسمان ابري شد، و [تگرگ] باريدن گرفت. عتاب گفت: اين يك نشانه.

چون به شط قاطول رسيدند، حضرت عليه السلام او را پريشان خاطر ديد، فرمود: ابا احمد! چرا آشفته اي؟ گفت: آشفتگيم به خاطر حوائجي است كه از امير خواسته ام، فرمود: حوائجت برآورده شده است. چيزي نگذشت كه بشارت آوردند: حوائجت برآورده شد. عتاب گفت: مردم مي گويند تو غيب مي داني، و من به دو مورد آن پي بردم.

قال الراوندي:

روي عن يحيي بن هرثمة، قال: دعاني المتوكل فقال: اختر ثلاثمائة رجل ممن تريد و اخرجوا الي الكوفة فخلفوا أثقالكم فيها، و اخرجوا علي طريق البادية الي المدينة فأحضروا علي بن محمد بن الرضا عليهم السلام الي عندي مكرما معظما مبجلا.

قال: ففعلت و خرجنا، و كان في أصحابي قائد من الشراة [3] ، و كان لي كاتب يتشيع، و أنا علي مذهب الحشوية [4] ، و كان ذلك الشاري يناظر ذلك الكاتب، و كنت أستريح الي مناظرتهما لقطع الطريق. فلما صرنا الي وسط الطريق قال الشاري للكاتب: أليس من قول صاحبكم علي بن أبي طالب: انه ليس من الأرض بقعة الا و هي قبر، أو ستكون قبرا، فانظر الي هذه البرية أين من يموت فيها حتي يملأها الله قبورا، كما تزعمون؟

قال: فقلت للكاتب: أهذا من قولكم؟ قال: نعم، قلت: صدق أين من يموت في هذه البرية العظيمة حتي تمتلي قبورا، و تضاحكنا ساعة اذ انخذل الكاتب في أيدينا.

قال: وسرنا حتي دخلنا المدينة، فقصدت باب أبي الحسن علي بن محمد بن الرضا عليهم السلام فدخلت اليه، فقرأ كتاب المتوكل فقال: انزلوا، و ليس من جهتي خلاف.

قال: فلما صرت اليه من الغد، وكنا في تموز أشد ما يكون من الحر، فاذا بين يديه خياط و هو يقطع من ثياب غلاظ

خفاتين [5] له و لغلمانه، ثم قال للخياط: أجمع عليها جماعة من الخياطين، و اعمد علي الفراغ منها يومك هذا، وبكر بها الي في هذا الوقت، ثم نظر الي و قال: يا يحيي! اقضوا وطركم من المدينة في هذا اليوم، و اعمل علي الرحيل غدا في هذا الوقت.

قال: فخرجت من عنده و أنا أتعجب منه من الخفاتين، و أقول في نفسي: نحن في تموز وحر الحجاز، و انما بيننا و بين العراق مسيرة عشرة أيام، فما يصنع بهذه الثياب، ثم قلت في نفسي: هذا رجل لم يسافر و هو يقدر أن كل سفر يحتاج فيه الي هذه الثياب، و أتعجب من الرافضة حيث يقولون بامامة هذا مع فهمه هذا.

فعدت اليه في الغد في ذلك الوقت، فاذا الثياب قد أحضرت فقال لغلمانه: ادخلوا، وخذوا لنا معكم لبابيد و برانس، ثم قال: ارحل، يا يحيي! فقلت في نفسي: و هذا أعجب من الأول، أيخاف أن يلحقنا الشتاء في الطريق حتي أخذ معه اللبابيد و البرانس!

فخرجت و أنا أستصغر فهمه، فسرنا حتي وصلنا الي موضع المناظرة في القبور، ارتفعت سحابة، و اسودت و أرعدت و أبرقت حتي اذا صارت علي رؤوسنا أرسلت علينا بردا مثل الصخور، و قد شد علي نفسه و علي غلمانه الخفاتين، و لبسوا اللبابيد و البرانس، و قال لغلمانه: ادفعوا الي يحيي لبادة، و الي الكاتب برنسا.

و تجمعنا و البرد يأخذنا حتي قتل من أصحابي ثمانين رجلا، و زالت و رجع الحر كما كان.

فقال لي: يا يحيي! انزل أنت و من بقي من أصحابك، ليدفن من قد مات من أصحابك، ثم قال: فهكذا يملأ الله هذه البرية قبورا.

قال

يحيي: فرميت بنفسي عن دابتي و عدوت اليه فقبلت ركابه و رجله، و قلت: أنا أشهد أن لا اله الا الله، و أن محمدا عبده و رسوله و أنكم خلفاء الله في أرضه، و قد كنت كافرا، و انني الآن قد أسلمت علي يديك يا مولاي! قال يحيي: و تشيعت و لزمت خدمته الي أن مضي [6] .

قال ابن شهرآشوب: وجه المتوكل عتاب بن أبي عتاب الي المدينة يحمل علي بن محمد الي سر من رأي، و كانت الشيعة يتحدثون أنه يعلم الغيب، فكان في نفس عتاب من هذا شي ء، فلما فصل من المدينة رآه و قد لبس لبادة و السماء صاحية، فما كان أسرع من أن تغيمت و أمطرت و قال عتاب: هذا واحد. ثم لما وافي شط القاطول، رآه مقلق القلب، فقال له: ما لك يا أبا أحمد؟! فقال: قلبي مقلق بحوائج التمستها من أميرالمؤمنين، قال له: فان حوائجك قد قضيت، فما كان بأسرع من أن جاءته البشارات بقضاء حوائجه، قال: الناس يقولون: انك تعلم الغيب، و قد تبينت من ذلك خلتين [7] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] خوارج: نام فرقه ايست از مسلمانان كه پس از جنگ صفين و مسئله حكميت [كه خود بر اميرمؤمنان عليه السلام تحميل كردند] به مخالفت علي عليه السلام برخاستند.

[2] حشويه: ظاهر گرايان افراطي كه به معني ظاهري آيات و روايات - هر چند مختلف و ناسازگار، و يا دال بر جسمانيت خدا - عمل مي كردند.

[3] الشراة: الخوارج، (مجمع البحرين - شري).

[4] الحشوية: طائفة من أصحاب الحديث، تمسكوا بالظاهر.

[5] يحتمل كونه: «الخفتان» كما في هامش المصدر، و هي ضرب من الثياب (فارسية). المنجد: 188، (خفت).

[6] الخرائج

و الجرائح 1: 393 ح 2، الثاقب في المناقب: 551 ح 12، بحارالأنوار 50: 142 ح 27، الامام الهادي عليه السلام من المهد الي اللحد: 440.

[7] المناقب 4: 413، بحارالأنوار 50: 173 ح 53، و 80: 117 ح 5، مدينة المعاجز 7: 505 ح 78.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

خود گفتم: اگر خداي سبحان از اين راز آگاهش كرده، پس او حجت خداست.

سپس زير سقفي رفت، و چون نزديك شد، سه بار كلاه خود را برداشت، و بر قسمت جلو و برآمده زين گذاشت، و به من [كه در دلم از پي حكم عرق جنب از حرام بودم]، رو كرد و فرمود: اگر از حلال باشد، نماز در آن لباس جايز است، و اگر از حرام باشد، نماز در آن جايز نيست. پس به او ايمان آوردم و به فضيلتش اعتراف كردم، و ملتزم ركابش شدم.

ابن حمزه از طيب بن محمد نقل مي كند كه گفت: روزي متوكل سوار شد [كه به صحرا رود]، مردم نيز پشت سرش بودند، آل ابي طالب نزد امام هادي عليه السلام رفتند تا در ركاب او باشند، و امام عليه السلام در يك روز بسيار گرم تابستاني، كه آسمان، صاف و بي ابر بود بيرون آمد در حالي كه دم اسبش گره خورده، و زين آن چرمي بلند، و خود كلاه و لباس باراني پوشيده بود. زيد بن موسي بن جعفر به جماعت آل ابي طالب گفت: به اين مرد بنگريد كه در چنين روزي گويي كه در وسط زمستان بيرون مي آيد! همه به راه افتادند، از پل عبور نكرده بودند كه آسمان ابري شد، و همچون دهان مشك، باران باريد، لباس همه خيس شد [به جز امام هادي عليه السلام]، زيد بن موسي به امام عليه السلام نزديك شد، و گفت: سرورم! تو كه مي دانستي آسمان باران مي بارد، چرا به ما نفرمودي؟ نابود شديم!

مجلسي رحمه الله با سند، از يحيي بن هرثمه نقل مي كند كه گفت:

متوكل مرا به مدينه فرستاد تا امام

هادي عليه السلام را به خاطر بدگويي كه از او شده بود، به سامرا بياورم، چون به مدينه رفتم، مردمش، چنان فرياد و شيون كردند كه نشنيده بودم، آنان را آرام كردم، و سوگند خوردم كه مأمور نيستم به او بدي برسانم، و خانه حضرت عليه السلام را تفتيش كردم و چيزي جز قرآن و دعا و همانند اين ها نيافتم.

پس او را به راه انداختم، و خود خدمت به او را به عهده گرفتم، و با او خوشرفتاري كردم، در بين راه، روزي كه آسمان صاف، و آفتاب، تابان بود، ديدم سوار شد در حالي كه لباس باراني پوشيده، و دم اسب خود را گره زده است. از كار او تعجب كرديم. چيزي نگذشت كه ابري آسمان را پوشاند، و به شدت باران آمد، و ما خيلي در سختي افتاديم.

حضرت عليه السلام، رو به من كرد و فرمود: مي دانم آنچه ديدي نپذيرفتي، و [سپس] گمان كردي كه من چيزي مي دانم كه تو نمي داني، چنان نيست كه پنداشتي، بلكه من در صحرا بزرگ شده ام، و آن بادهايي را كه از پي آن ها باران است مي شناسم، از اين رو خود را آماده كردم.

و چون به بغداد رسيدم نزد اسحاق به ابراهيم طاهري كه در آنجا بود رفتم، گفت: يحيي! اين مرد، فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله است، و متوكل كسي است كه خود مي شناسي، اگر متوكل را تحريك كني، او را به قتل مي رساند، و رسول خدا صلي الله عليه و آله دشمن تو خواهد بود. گفتم: سوگند به خدا از او جز نيكي نديده ام. و به سامرا وارد شدم و نزد وصيف تركي

كه از يارانش بودم رفتم، گفت: سوگند به خدا اگر از سر اين مرد، مويي كم شود، خودم خونخواهش خواهم بود، من از سخن اين دو نفر تعجب كردم، و همه آنچه از خوبي و تعريف كه درباره حضرت عليه السلام مي دانستم، و شنيده بودم به متوكل گفتم، متوكل نيز با تجليل و احترام از حضرت عليه السلام پذيرايي كرد.

و نيز از علي بن مهزيار نقل مي كند كه گفت: به سامرا وارد شدم در حالي كه شك در امامت [امام هادي عليه السلام] داشتم، خليفه را ديدم كه در يك روز بهاري به شكار مي رود، هوا گرم بود، و مردم لباس تابستاني پوشيده بودند، امام هادي عليه السلام لباده پوشيده بود، و بر روي اسب خود پوشش نمدي انداخته، دم اسب خود را گره زده بود، مردم تعجب مي كردند و مي گفتند: آيا اين مدني را نمي بينيد كه با خود چه كرده است؟! و من با خود گفتم: اگر اين امام بود، اين كار را نمي كرد. چون مردم به صحرا رسيدند چيزي نگذشت كه ابري بزرگ برخاست، و سيل آسا باران آمد، همه خيس و غرق در باران شدند، ولي امام از ميان آن همه سالم ماند، با خود گفتم: گويا او امام باشد. سپس گفتم: مي خواهم از او درباره لباس آلوده به عرق جنابت بپرسم، اگر نقاب از چهره برگرفت امام است، و چون نزديك من شد، نقاب از چهره برگرفت و گفت: اگر در لباس، عرق جنب از حرام باشد نماز در آن جايز نيست، و اگر عرق جنب از حلال باشد، نماز در آن، جايز است. پس ديگر در امام او شكي برايم باقي نماند.

روي

المجلسي:

عن كتاب «العتيق الغروي» أبوالفتح غازي بن محمد الطرائفي، عن علي بن عبدالله الميموني، عن محمد بن علي بن معمر، عن علي بن يقطين بن موسي الأهوازي قال: كنت رجلا أذهب مذاهب المعتزلة، و كان يبلغني من أمر أبي الحسن علي بن محمد عليهماالسلام ما أستهزي به و لا أقبله، فدعتني الحال الي دخولي بسر من رأي للقاء السلطان فدخلتها، فلما كان يوم وعد السلطان الناس أن يركبوا الي الميدان. فلما كان من غد ركب الناس في غلائل القصب، بأيديهم المراوح، و ركب أبوالحسن عليه السلام في زي الشتاء، و عليه لباد و برنس، و علي سرجه تجفاف طويل، و قد عقد ذنب دابته، و الناس يهزءون به، و هو يقول: ألا (ان موعدهم الصبح أليس الصبح بقريب) [1] . فلما توسطوا الصحراء و جازوا بين الحائطين ارتفعت سحابة، و أرخت السماء عزاليها، و خاضت الدواب الي ركبها في الطين، و لوثتهم أذنابها، فرجعوا في أقبح زي، و رجع أبوالحسن عليه السلام في أحسن زي، و لم يصبه شي ء مما أصابهم. فقلت: ان كان الله عزوجل أطلعه علي هذا السر فهو حجة. ثم أنه لجأ الي بعض السقائف، فلما قرب نحي البرنس، و جعله علي قربوس سرجه ثلاث مرات، ثم التفت الي و قال: ان كان من حلال فالصلاة في الثوب حلال، و ان كان من حرام فالصلاة في الثوب حرام، فصدقته و قلت بفضله و لزمته [2] .

روي ابن حمزة: عن الطيب بن محمد بن الحسن بن شمون قال: ركب المتوكل ذات يوم، و خلفه الناس، و ركب آل أبي طالب الي أبي الحسن عليه السلام ليركبوا بركوبه، فخرج في يوم صائف شديد الحر، و السماء صافية ما فيها

غيم، و هو عليه السلام معقود ذنب الدابة بسرج جلود طويل، و عليه ممطر و برنس. فقال زيد بن موسي بن جعفر لجماعة آل أبي طالب: انظروا الي هذا الرجل يخرج مثل هذا اليوم، كأنه وسط الشتاء، قال: فساروا جميعا فما جاوزوا الجسر و لا خرجوا عنه حتي تغيمت السماء و أرخت عزاليها كأفواه القرب، و ابتلت ثياب الناس، فدنا منه زيد بن موسي بن جعفر و قال: يا سيدي! أنت قد علمت أن السماء قد تمطر، فهلا أعلمتنا، فقد هلكنا و عطبنا [3] .

روي المجلسي: عن المسعودي، حدثنا ابن أبي الأزهر، عن القاسم بن أبي عباد، عن يحيي بن هرثمة قال: وجهني المتوكل الي المدينة لاشخاص علي بن محمد بن علي بن موسي عليهم السلام لشي ء بلغه عنه، فلما صرت اليها ضج أهلها وعجوا ضجيجا و عجيجا ما سمعت مثله، فجعلت أسكنهم و أحلف أني لم أؤمر فيه بمكروه، و فتشت منزله، فلم أصب فيه الا مصاحف، و دعاء، و ما أشبه ذلك.

فأشخصته و توليت خدمته و أحسنت عشرته، فبينا أنا في يوم من الأيام و السماء صاحية، و الشمس طالعة اذا ركب، و عليه ممطر قد عقد ذنب دابته، فتعجبت من فعله، فلم يكن من ذلك الا هنيئة حتي جاءت سحابة، فأرخت عزاليها، و نالنا من المطر أمر عظيم جدا.

فالتفت الي فقال: أنا أعلم أنك أنكرت ما رأيت، و توهمت أني أعلم من الأمر ما لم تعلم، و ليس ذلك كما ظننت، و لكني نشأت بالبادية، فأنا أعرف الرياح التي تكون في عقبها المطر، فتأهبت لذلك. فلما قدمت الي مدينة السلام بدأت باسحاق بن ابراهيم الطاهري، و كان علي بغداد، فقال: يا يحيي! ان هذا

الرجل قد ولده رسول الله صلي الله عليه و آله، و المتوكل من تعلم، و ان حرضته عليه قتله، و كان رسول الله صلي الله عليه و آله خصمك.

فقلت: والله ما وقفت منه الا علي أمر جميل، فصرت الي سامراء فبدأت بوصيف التركي و كنت من أصحابه، فقال لي: والله! لئن سقط من رأس هذا الرجل شعرة لا يكون الطالب بها غيري، فتعجبت من قولهما و عرفت المتوكل ما وقفت عليه من أمره و سمعته من الثناء، فأحسن جائزته و أظهر بره و تكرمته [4] .

و قال أيضا: «المعتمد في الأصول» قال علي بن مهزيار: وردت العسكر، و أنا شاك في الامامة، فرأيت السلطان قد خرج الي الصيد في يوم من الربيع، الا أنه صائف و الناس عليهم ثياب الصيف، و علي أبي الحسن عليه السلام لبادة و علي فرسه تجفاف لبود، و قد عقد ذنب الفرس، و الناس يتعجبون منه و يقولون: ألا ترون الي هذا المدني، و ما قد فعل بنفسه؟ فقلت في نفسي: لو كان هذا اماما ما فعل هذا.

فلما خرج الناس الي الصحراء لم يلبثوا [الا] أن ارتفعت سحابة عظيمة هطلت، فلم يبق أحد الا ابتل حتي غرق بالمطر، وعاد عليه السلام و هو سالم من جميعه، فقلت في نفسي: يوشك أن يكون هو الامام، ثم قلت: أريد أن أسأله عن الجنب اذا عرق في الثوب، فقلت في نفسي: ان كشف وجهه فهو الامام، فلما قرب مني كشف وجهه، ثم قال: ان كان عرق الجنب في الثوب و جنابته من حرام لا يجوز الصلاة فيه، و ان كانت جنابته من حلال فلا بأس، فلم يبق في نفسي بعد ذلك شبهة [5]

.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] هود: 81.

[2] بحارالأنوار 50: 187 ح 65، و 90 : 142 ، مدينة المعاجز 7: 496 ح 69. قال المجلسي بيان: الغلالة بالكسر شعار تحت الثوب، و القصب محركة: ثياب ناعمة من كتان، و التجفاف بالكسر آلة للحرب يلبسه الفرس و الانسان، ليقيه في الحرب، و المراد هنا ما يلقي علي السرج وقاية من المطر، و الظاهر أن المراد بالسر ما أضمر من حكم عرق الجنب، و يحتمل أن يكون المراد به نزول المطر.

[3] الثاقب في المناقب: 540 ح 5، مدينة المعاجز 7: 499 ح 71.

[4] بحارالأنوار 50: 207 ح 22، الامام الهادي عليه السلام من المهد الي اللحد: 438.

[5] المناقب 4: 413، بحارالأنوار 50: 173 ح 53، و 80: 117 ح 5، مدينة المعاجز 7: 498 ح 70.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

با فارسي نيكو و فصيح سخن بگو، به غلام گفتم: ناف تو چيست؟ غلام ساكت شد، امام به او فرمود: درباره نافت از تو مي پرسد.

و نيز مي گويد: خدمت امام هادي عليه السلام رسيدم فرمود: اباهاشم! با اين خادم با زبان فارسي سخن بگو كه او مي پندارد آن را خوب مي داند. من به خادم گفتم: زانويت چيست؟ پاسخم نداد، امام فرمود: زانويت؟ و گفتم: نافت چيست؟ پاسخ نداد، و امام عليه السلام فرمود: نافت؟

و نيز صفار از ابراهيم بن مهزيار نقل مي كند كه گفت:

امام هادي عليه السلام به علي بن مهزيار نوشت تا براي او زمان سنج [ساعت] بسازد، و ما آن را در سال 28 برايش برديم، چون به سياله رسيديم خبر آمدن خود را به حضرت عليه السلام داد، و خواست تا اجازه دهد او و من به خدمتش برسيم، و نيز زمان تشرف ما را مشخص كند، پاسخ آمد كه بعد از ظهر مي توانيم به خدمتش برسيم، ما همه در حالي كه مسرور، غلام علي بن مهزيار نيز با ما بود در يك روز تابستاني بسيار گرم به راه افتاديم. چون به خانه امام عليه السلام نزديك شديم ديديم بلال غلام امام هادي عليه السلام ايستاده انتظار ما را مي كشد، بلال گفت: بفرماييد، ما در حالي كه بسيار تشنه بوديم به اتاقي داخل شديم، چندان ننشسته بوديم كه خادمي آبي بسيار خنك آورد، و نوشيديم، سپس حضرت عليه السلام، علي بن مهزيار را خواست، و او تا بعد از عصر در خدمت حضرت عليه السلام بود، سپس مرا خواست، سلام كردم و خواستم تا اجازه فرمايد دستش را ببوسم، اجازه داد و بوسيدم، و برايم دعا فرمود و

نشستم، سپس برخاستم و خداحافظي كردم، چون از در بيرون آمدم صدا زد: ابراهيم! عرض كردم: بله، سرورم! فرمود: بمان، نشستم، مسرور نيز با ما بود، و فرمود تا زمان سنج به كار گذاشته شود، سپس بيرون آمد، و بر تختي كه نهاده بودند نشست، و در جانب چپ خود براي علي بن مهزيار تختي گذاشت و او نيز نشست، و من در كنار ساعت [- كه با افتادن سنگ زمان را مشخص مي كرد -] ايستاده بودم، سنگي افتاد، و مسرور گفت: هشت، امام فرمود: هشت، ثمانيه؟ عرض كرديم: آري آقاجان! و نزد حضرت عليه السلام تا شب مانديم، سپس بيرون آمديم، به علي بن مهزيار فرمود: فردا مسرور را نزد من بفرست. علي بن مهزيار مسرور را فرستاد، چون خدمت حضرت عليه السلام رسيد، با زبان فارسي فرمود: بار خدايا! چون؟ [مسرور مي گويد:] عرض كردم: نيك، سرورم! پس نصر عبور كرد، حضرت عليه السلام فرمود: در ببند، در ببند، در بسته شد، و رداي خود را بر من افكند تا نصر مرا نبيند، و آنچه خواست از من پرسيد، علي بن مهزيار به ديدار امام عليه السلام آمد، امام عليه السلام به او فرمود: همه اين ها از ترس نصر است، علي بن مهزيار گفت: همچون عمرو بن قرح از او مي ترسم.

راوندي از احمد بن هارون نقل مي كند كه گفت:

زير چادري كه در بستان خانه او بود نشسته بود، و يكي از غلامانش را تعليم مي دادم كه ديدم امام هادي عليه السلام سوار بر اسب نزد ما آمد، ما برخاستيم تا نزد او بشتابيم كه پيش از نزديك شدن ما پياده شد، و افسار اسب خود را گرفت، و

به يكي از طناب هاي چادر بست، سپس آمد و نزد ما نشست، و به من رو كرد و فرمود: در نظر داري چه زماني به مدينه برگردي؟

عرض كردم: امشب. فرمود: نامه اي بنويسم كه آن را به دست فلان تاجر برساني؟ عرض كردم: آري. فرمود: غلام! دوات و كاغذ بياور. غلام رفت تا از خانه ديگر دوات و كاغذ بياورد، چون از ديد ما پنهان شد، اسب شيهه كشيد و دم خود را تكان داد.

حضرت عليه السلام با زبان فارسي به اسب فرمود: اين آشفتگي چيست؟ اسب دوباره شيهه كشيد و دم خود را تكان داد، و حضرت عليه السلام به زبان فارسي به او فرمود: كاري دارم، مي خواهم نامه اي به مدينه بنويسم، صبر كن، تا تمام كنم. اسب براي بار سوم شيهه كشيد و دستان خود را تكان داد، حضرت عليه السلام با زبان فارسي به او فرمود: [افسار را] در آور، و به گوشه بستان برو، و همانجا بول و پشگل بكن، و برگرد و در جاي خود بايست.

اسب سر خود را بلند كرد و افسار را در آورد، سپس به گوشه بستان در پشت چادر كه ما او را نمي ديديم رفت، و قضاي حاجت كرد و به جاي خود برگشت.

من در دلم آنچنان شور، و وسوسه شيطان افتاد كه خدا مي داند، حضرت عليه السلام رو به من كرد و فرمود: احمد! آنچه ديدي دشوارت نباشد، آنچه خدا به محمد و آل محمد عليهم السلام داده، بيش از آنست كه به داود و آل داود داده بود.

عرض كردم: فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله راست مي گويد، با اسب چه گفتگويي داشتيد، من

نفهميدم؟

فرمود: اسب به من گفت: سوار شو خانه برويم تا از من آسوده شوي، گفتم: اين آشفتگي چيست؟ گفت: در رنجم. گفتم: كار دارم، مي خواهم نامه اي به مدينه بنويسم، چون تمام كردم سوار مي شوم. گفت: مي خواهم قضاي حاجت كنم، و دوست ندارم اين كار را پيش شما انجام دهم. گفتم: به گوشه بستان برو، كار خود را انجام ده، و سر جاي خود برگرد، و اسب چنانكه ديدي انجام داد. غلام دوات و كاغذ را آورد، آفتاب غروب كرده بود، او آن ها را پيش امام عليه السلام گذاشت، و امام عليه السلام سرگرم نوشتن نامه شد، تاريكي چنان شد كه ديگر او و نامه او را نمي ديدم، پنداشتم كه او نيز مثل من است. به غلام گفتم: برو شمع بياور تا آقا ببيند چه مي نويسد، غلام به راه افتاد، امام عليه السلام به او فرمود: نيازي نيست. و نامه اي طولاني نوشت تا سرخي شفق نيز رفت، سپس آن را بريد، و به غلام فرمود: اصلاحش كن، غلام نامه را گرفت، رفت و اصلاح كرد و آورد تا مهر بزند، حضرت عليه السلام بدون آنكه وارونه يا وارونه نبودن مهر را ببيند نامه را مهر زد، و به من داد، من آن را گرفتم و برخاستم كه بروم، پيش از آن كه از چادر بيرون شوم در دلم افتاد كه نماز را قبل از آن كه به مدينه درآيم مي خوانم. امام عليه السلام فرمود: احمد! نماز مغرب و عشا را در مسجد الرسول صلي الله عليه و آله بخوان، و در همانجا از پي آن مرد تاجر باش كه به خواست خدا به او مي رسي. من به راه افتادم تا

به [مدينه و] مسجد پيامبر صلي الله عليه و آله رسيدم، اذان نماز عشا را گفته بودند، نماز مغرب را خواندم و با آنان نماز عشا را گزاردم، و همانجا در جستجوي آن مرد برآمدم، و او را پيدا كردم و نامه امام را به او دادم، آن را گرفت و باز كرد تا بخواند، در آن وقت نتوانست، چراغي خواست، من نامه را گرفتم، و در مسجد در نور چراغ آن را براي او خواندم، ديدم خط امام عليه السلام، هماهنگ [و زيبا]، و هيچ حرفي به حرف ديگر نچسبيده است، و مهر امام عليه السلام نيز درست بود، وارونه نبود.

آن مرد گفت: فردا بيا تا جواب نامه را بنويسم، فردا رفتم، جواب را نوشت، و آن را براي امام عليه السلام آوردم، امام عليه السلام فرمود: آيا به هماهنگونه كه گفتم مرد تاجر را پيدا كردي؟ عرض كردم: آري. فرمود: آفرين.

طبرسي با سند خود از ابوهاشم جعفري نقل مي كند كه گفت:

من در روزگار واثق خليفه، در مدينه بودم كه بغا در جستجوي اعراب به آنجا آمد، امام هادي عليه السلام فرمود: با ما بيرون مدينه بياييد تا بسيج عمومي اين ترك را بنگريم، بيرون رفتيم و ايستاديم تا سپاه او از پيش ما گذشت، چون فرمانده ترك به ما رسيد، امام عليه السلام با او به تركي سخن گفت، او از اسب پياده شد، و سم اسب حضرت را بوسيد.

من به آن فرمانده ترك سوگند دادم كه اين مرد با تو چه گفت؟ او گفت: آيا اين پيامبر است؟ گفتم: نه، گفت: مرا با اسمي كه در كودكي در سرزمين ترك داشتم صدا كرد، تاكنون

هيچ كس آن را نمي داند.

و نيز از ابوهاشم جعفري نقل مي كند كه گفت:

نزد امام هادي عليه السلام رفتم، او با من به زبان هندي سخن گفت: نتوانستم پاسخش دهم، پيش حضرت عليه السلام، ظرفي پر از سنگريزه بود، سنگريزه اي را برداشت، و سه بار آن را مكيد، و به طرف من انداخت، آن را برداشتم و در دهان خود گذاشتم، سوگند به خدا! از نزد او بيرون نيامده بودم مگر آنكه به هفتاد و سه زبان سخن مي گفتم كه اولين آن هندي بود.

علي بن مهزيار مي گويد: نزد امام هادي عليه السلام غلامي كه از نژاد سقلبي بود فرستادم، شگفت زده برگشت، گفتم: چيست فرزندم؟ گفت: چگونه متعجب نباشم، با من پيوسته به زبان سقلابي سخن گفت، گويي كه او يكي از ما است! به گمانم او در ميان ايشان زندگي كرده است.

قال الصفار القمي:

عن محمد بن الحسين، عن علي بن مهزيار، عن الطيب الهادي عليه السلام قال: دخلت عليه، فابتدأني و كلمني بالفارسية [1] .

قال الراوندي:

قال أبوهاشم: كنت عند أبي الحسن عليه السلام و هو مجدر، فقلت للمتطبب: «آب گرفت» ثم التفت الي و تبسم فقال: تظن ألا يحسن الفارسية غيرك؟

فقال له المتطبب: جعلت فداك تحسنها؟ فقال: أما فارسية هذا فنعم، قال لك: احتمل الجدري ماء [2] .

و قال أيضا: قال أبوهاشم: قال لي أبوالحسن عليه السلام و علي رأسه غلام: كلم هذا الغلام بالفارسية، و أعرب له فيها. فقلت للغلام: ناف تو چيست؟ فسكت الغلام، فقال له أبوالحسن عليه السلام: يسألك عن سرتك [3] .

قال الصفار: حدثنا عبدالله بن جعفر، عن أبي هاشم الجعفري قال: دخلت علي أبي الحسن عليه السلام فقال: يا أباهاشم! كلم

هذا الخادم بالفارسية، فانه يزعم أنه يحسنها، فقلت للخادم: زانويت چيست؟ فلم يجبني فقال عليه السلام: يقول: ركبتك؟ ثم قلت: نافت چيست؟ فلم يجبني فقال: يقول: سرتك؟ [4] .

و قال أيضا: حدثنا الحسن بن علي السرسوني، عن ابراهيم بن مهزيار قال: كان أبوالحسن عليه السلام كتب الي علي بن مهزيار يأمره أن يعمل له مقدار الساعات، فحملناه اليه في سنة ثمان و عشرين، فلما صرنا بسيالة كتب يعلمه قدومه، و يستأذنه في المصير اليه و عن الوقت الذي نسير اليه فيه، و استأذن لابراهيم، فورد الجواب بالاذن أنا نصير اليه بعد الظهر، فخرجنا جميعا الي أن صرنا في يوم صائف شديد الحر، و معنا مسرور غلام علي بن مهزيار، فلما أن دنوا من قصره اذا بلال قائم ينتظرنا، و كان بلال غلام أبي الحسن عليه السلام، فقال: ادخلوا.

فدخلنا حجرة و قد نالنا من العطش أمر عظيم، فما قعدنا حينا حتي خرج الينا بعض الخدم و معه قلال من ماء أبرد ما يكون فشربنا، ثم دعا بعلي بن مهزيار فلبث عنده الي بعد العصر، ثم دعاني فسلمت عليه و استأذنته أن يناولني يده فأقبلها، فمد يده فقبلتها و دعاني وقعدت، ثم قمت فودعته، فلما خرجت من باب البيت ناداني فقال: يا ابراهيم!

فقلت: لبيك يا سيدي! فقال: لا تبرح، فلم نزل جالسا و مسرور غلامنا معنا، فأمر أن ينصب المقدار ثم خرج عليه السلام فألقي له كرسي فجلس عليه، و ألقي لعلي بن مهزيار كرسي عن يساره فجلس، و كنت أنا بجنب المقدار فسقطت حصاة، فقال مسرور: هشت، فقال: هشت، ثمانية؟

فقلنا: نعم، يا سيدنا! فلبثنا عنده الي المساء. ثم خرجنا فقال لعلي: رد الي مسرورا بالغداة، فوجهه

اليه، فلما أن دخل قال له بالفارسية: بار خدايا چون؟

فقلت له: نيك، يا سيدي! فمر نصر فقال لمسرور: در به بند در ببند، فأغلق الباب، ثم ألقي رداه علي يخفيني من نصر حتي سألني عما أراد، فلقيه علي بن مهزيار فقال له: كل هذا خوفا من نصر. فقال: يا أباالحسن! يكاد خوفي منه خوفي من عمرو بن قرح [5] .

قال الراوندي: أن أحمد بن هارون قال: كنت جالسا أعلم غلاما من غلمانه في فازة داره، فيها بستان اذ دخل علينا أبوالحسن عليه السلام راكبا علي فرس له، فقمنا اليه فسبقنا فنزل قبل أن ندنو منه، فأخذ بعنان فرسه بيده فعلقه في طنب من أطناب الفازة، ثم دخل و جلس معنا فأقبل علي فقال: متي رأيك تنصرف الي المدينة؟ فقلت: الليلة، قال: فأكتب اذا كتابا معك توصله الي فلان التاجر، قلت نعم. قال: يا غلام! هات الدواة و القرطاس، فخرج الغلام ليأتي بهما من دار أخري. فلما غاب الغلام صهل الفرس و ضرب بذنبه فقال له بالفارسية: ما هذا القلق؟ فصهل الثانية فضرب بذنبه فقال له بالفارسية: لي حاجة أريد أن أكتب كتابا الي المدينة فاصبر حتي أفرغ، فصهل الثالثة و ضرب بيديه فقال له بالفارسية: اقلع فامض الي ناحية البستان، وبل هناك. ورث و ارجع، فقف هناك مكانك.

فرفع الفرس رأسه و أخرج العنان من موضعه ثم مضي الي ناحية البستان حتي لا نراه في ظهر الفازة فبال وراث وعاد الي مكانه. فدخلني من ذلك ما الله به عليم، و وسوس الشيطان في قلبي، فأقبل الي فقال: يا أحمد! لا يعظم عليك ما رأيت، ان ما أعطي الله محمدا و آل محمد أكثر مما

أعطي داود و آل داود. قلت: صدق ابن رسول الله صلي الله عليه و آله، فما قال لك و ما قلت له، فما فهمته؟ فقال: قال لي الفرس: قم فاركب الي البيت حتي تفرغ عني، قلت: ما هذا القلق؟ قال: قد تعبت، فقلت: لي حاجة أريد أن أكتب كتابا الي المدينة فاذا فرغت ركبتك، قال: اني أريد أن أروث و أبول و أكره أن أفعل ذلك بين يديك، فقلت له: اذهب الي ناحية البستان فافعل ما أردت ثم عد الي مكانك، ففعل الذي رأيت.

ثم أقبل الغلام بالدواة و القرطاس، و قد غابت الشمس فوضعها بين يديه فأخذ في الكتابة حتي أظلم الليل فيما بيني و بينه، فلم أر الكتاب و ظننت أنه قد أصابه الذي أصابني.

فقلت للغلام: قم، فهات بشمعة من الدار حتي يبصر مولاك كيف يكتب، فمضي فقال للغلام: ليس لي الي ذلك حاجة.

ثم كتب كتابا طويلا الي أن غاب الشفق ثم قطعه، فقال للغلام: أصلحه، فأخذ الغلام الكتاب و خرج من الفازة ليصلحه ثم عاد اليه و ناوله ليختمه، فختمه من غير أن ينظر الخاتم مقلوبا أو غير مقلوب فناولني الكتاب فأخذت فقمت لأذهب فعرض في قلبي قبل أن أخرج من الفازة أصلي قبل أن آتي المدينة. قال: يا أحمد! صل المغرب و العشاء الآخرة في مسجد الرسول صلي الله عليه و آله، ثم اطلب الرجل في الروضة، فانك توافيه ان شاء الله.

قال: فخرجت مبادرا فأتيت المسجد و قد نودي للعشاء الآخرة، فصليت المغرب ثم صليت معهم العتمة، و طلبت الرجل حيث أمرني فوجدته فأعطيته الكتاب، فأخذه ففضه ليقرأه فلم يتبين قراءة في ذلك الوقت، فدعا بسراج فأخذته فقرأته

عليه في السراج في المسجد، فاذا خط مستوليس حرف ملتصقا بحرف، و اذا الخاتم مستوليس بمقلوب، فقال لي الرجل: عد الي غدا حتي أكتب جواب الكتاب، فغدوت فكتب الجواب فمضيت به اليه، فقال: أليس قد وجدت الرجل حيث قلت لك؟

فقلت: نعم، قال: أحسنت [6] .

روي الطبرسي: عن السيد الصالح أبي طالب الحسيني القصي رحمه الله، عن والده الحسين بن الحسن، عن أبي الحسين طاهر بن محمد الجعفري، عن أحمد بن محمد بن عياش، عن عبدالله بن أحمد بن يعقوب، عن الحسين بن أحمد المالكي الاسدي، قال: أخبرني أبوهاشم الجعفري قال: كنت بالمدينة حين مر بها بغا، أيام الواثق في طلب الأعراب، فقال أبوالحسن عليه السلام: اخرجوا بنا حتي ننظر الي تعبئة هذا التركي، فخرجنا فوقفنا فمرت بنا تعبئته، فمر بنا تركي فكلمه أبوالحسن عليه السلام بالتركية، فنزل عن فرسه فقبل حافر دابته. قال: فحلفت التركي و قلت له: ما قال لك الرجل؟ قال: هذا نبي؟ قلت: ليس هذا بنبي، قال: دعاني باسم سميت به في صغري في بلاد الترك، ما علمه أحد الي الساعة [7] .

و قال أيضا: قال أبوعبدالله بن عياش: و حدثني علي بن حبشي بن قوني، قال: حدثنا جعفر بن محمد بن مالك قال: حدثنا أبوهاشم الجعفري قال: دخلت علي أبي الحسن عليه السلام فكلمني بالهندية، فلم أحسن أن أرد عليه، و كان بين يديه ركوة ملأي حصا، فتناول حصاة واحدة و وضعها في فيه فمصها «ثلاثا»، ثم رمي بها الي، فوضعتها في فمي فوالله! ما برحت من عنده حتي تكلمت بثلاثة و سبعين لسانا، أولها الهندية [8] .

قال الصفار: حدثنا محمد بن عيسي، عن علي بن مهزيار قال: أرسلت الي أبي الحسن عليه السلام غلامي

و كان سقلابيا فرجع الغلام الي متعجبا، فقلت له: ما لك يا بني؟ قال: كيف لا أتعجب ما زال يكلمني بالسقلابية كأنه واحدا منا فظننت أنه انما دار بينهم [9] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بصائر الدرجات: 333 ح 1، بحارالأنوار 50: 130 ح 10.

[2] الخرائج و الجرائح 2: 675 ح 5، بحارالأنوار 50: 136 ح 18.

[3] الخرائج و الجرائح 2: 675 ح 6، بحارالأنوار 50: 137 ح 19.

[4] بصائر الدرجات: 338 ح 2 الخرائج و الجرائح 2: 760 ح 79، بحارالأنوار 49: 88 ح 7 و 50: 157 ح 46.

[5] بصائر الدرجات: 337 ح 15، بحارالأنوار 50: 131 ح 13، مسند الامام الهادي عليه السلام: 107 ح 11.

[6] الخرائج و الجرائح 1: 408 ح 14، بحارالأنوار 50: 153 ح 40.

[7] اعلام الوري 2: 117، المناقب لابن شهرآشوب 4: 408 اختصارا، الثاقب في المناقب: 538، بحارالأنوار 50: 124 ح 1.

[8] اعلام الوري 2: 117، الخرائج و الجرائح 2: 673 ح 2، المناقب لابن شهرآشوب 4: 408، الثاقب في المناقب: 533، بحارالأنوار 50: 136 ح 17.

[9] بصائر الدرجات: 333 ح 3، الاختصاص: 289، المناقب لابن شهرآشوب 4: 408، كشف الغمة 2: 389، بحارالأنوار 50: 130 ح 11، و 26: 191 ح 3.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

حضرت مهدي روحي فداه و مرقد بانوي بزرگوار حضرت حكيمه خاتون، دختر امام جواد عليه السلام، و مزار سمانه مادر امام هادي عليه السلام و سوسن مادر امام حسن عسكري عليه السلام در اين آستانه ي مقدسه واقع شده است و در ضلع غربي آستانه سرداب معروف به سرداب غيبت، محل غيبت حضرت مهدي (عج) واقع است.

چنان كه حسين بن علي فرزند امام علي الهادي و ابو الهاشم جعفري و جعفر كذاب نيز در همين آستانه مدفونند. و خيلي از خوبان و كثيري از بزرگان و دانشمندان شيعه نيز در طول تاريخ در اطراف حرم عسكريين عليهماالسلام به خاك سپرده شده اند و امروزه آستان سامرا، آسماني است با سه آفتاب هميشه فروزان و با هزاران ستاره ي تابان و درخشان.

حرم آستانه ي سامرا كه در وسط صحن شريف قرار دارد، از آثار عضدالدوله ي بويهي است و صحن شريف در قرون گذشته تغييراتي يافته كه در آن از آثار صفويه و قاجاريه تا دوران معاصر به هم آميخته گشته است. قبر مقدس در وسط حرم آستانه واقع است. بر روي مزار مطهر صندوق نفيس خاتم كاري نصب شده كه ساخته ي دست هنرمندان ايراني است. ضريح نقره و طلا صندوق را در بردارد كه در سال 1380 ق به دست هنرمندان اصفهاني در اصفهان ساخته شده است. حرم مطهر داراي گنبد بزرگ طلايي است كه از بزرگترين گنبدهاي جهان محسوب مي گردد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

منبع: گزيده سيماي سامرا سيناي سه موسي؛ محمد صحتي سردرودي؛ نشر مشعر چاپ اول بهار 1388.

و با راه اصلي فاصله داشته، بر اثر ناامن بودن آن منطقه تا عصر صفويه متروك مانده بود، لذا به طور دقيق از تاريخ بناي آن اطلاعي در دست نيست، جز اين كه در تعميرات اساسي كه در سالها ي 1379 - 1384 ق. در اين آستانه انجام گشت و از قرائن و پي هايي كه مشاهده شده بعضي از اهل اطلاع اظهار مي دارند كه عمارت اول اين آستانه متعلق به قرن چهارم است كه توسط عضدالدوله ديلمي انجام گرفت.

عمارت دوم

در قرن دهم هجري، عمارت دوم، توسط شاه اسماعيل صفوي، پس از فتح بغداد انجام گشت كه در آن هنگام قسمتي هم جهت سكونت زائرين اين آستانه بنا شد.

عمارت سوم

در سال 1198 ق، توسط ملا محمد رفيع فرزند محمد شفيع خراساني تبريزي، به هزينه احمد خان دنبلي انجام گشت.

عمارت چهارم

حدود 1208 ق. توسط شيخ زين العابدين كاظمي آل سلماسي انجام گرفت و گنبدي از گچ و آجر بر روي قبر شريف بنا شد و همچنين كاروانسراي بزرگي در جهت شرقي آستانه براي سكونت زائرين ساخته شد كه قسمتي از هزينه ي آن را احمد خان دنبلي تقبل كرد.

عمارت پنجم

در سال 1244 ق. توسط ملا محمد صالح برغاني قزويني حائري و با نظارت سردار حسن خان و حسين خان قزويني انجام گشت كه تمامي عمارت سابق را خراب نمودند و آستانه ي مجللي با گنبد كاشيكاري شده بنا كردند كه شروع آن در سال 1244 ق. و پايان عمارت در سال 1250 ق. بود.

عمارت ششم

اين عمارت در سال 1310 ق. توسط علامه ميرزا حسين طبرسي معروف

به محدث نوري گردآورنده ي آخرين مجموعه ي بزرگ احاديث شيعه (مستدرك الوسائل) ، با تعميرات زيادي انجام پذيرفت، قسمتهايي از كاشيكاري گنبد كه ريخته بود مرمت شد و تاريخ آن در پيشاني گنبد ثبت شده و هشت حجره در جنوب صحن احداث گرديد و پس از هجرت ميرزاي شيرازي به سامرا، در يكي از مسافرتهاي ميرزا كه همراه شاگردانش پياده از سامرا بر آستانه ي سيد محمد مشرف گشتند، تعميراتي انجام داده و چند حجره به حجرات صحن افزودند.

مرحوم محلاتي در تاريخ سامرا، در خصوص اين عمارت مي نويسد:

«علامه ي خبير ميرزا حسين نوري، هشت حجره در جنوب صحن شريف و چهار حجره در طرف غرب بنا كرد، در حالي كه پيش از آن، تنها چند كلبه ي كوچكي بود كه عرضشان بيشتر از چهار وجب نبود، و طول صحن شريف بيش از 50 متر، و عرض آن زياده از 28 متر، و درازي اي ديوارش بالاتر از حد قامت يك انسان و دو وجب نمي شد تا اين كه علامه ي نوري قدس سره، آستين همت را بالا زد و گنبد را با كاشيكاري رنگيني پوشاند و بر روي مرقد مطهر ضريحي از پولاد زرد نصب كرد و كف صحن شريف را با سنگ مرمر مفروش ساخت، و ديوارهايش را به مقدار يك قامت با سنگ مرمر مزين كرد و سطح بالاي ديوارها را نيز با آينه هاي نگارين آينه كاري كرد.» [1] .

سپس ميرزا محمد تهراني عسكري، گردآورنده ي مستدرك البحار، صحن شريف را توسعه داده، حجراتي ديگر بدان افزود، در عصر مرجعيت حاج آقا حسين قمي (م 1366

ق) جمعي از مردم خيرخواه تهران و ديگر شهرهاي ايران اموال زيادي جهت تعميرات آستانه ي سيد محمد ارسال داشتند، به ويژه بين سالهاي 1380 تا 1384 ق. اين آستانه با شكل باشكوهي تكامل يافت.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مأثر الكبراء في تاريخ سامرا، ج 2، ص 301 - 300.

منبع: گزيده سيماي سامرا سيناي سه موسي؛ محمد صحتي سردرودي؛ نشر مشعر چاپ اول بهار 1388.

سجاد عليه السلام و اهل بيت را شاد كرد. [1] .

سرانجام در جنگي كه ميان سپاهيان شام و لشگر مصعب بن زبير در گرفت ابراهيم اشتر توسط نيروهاي شامي كشته شد، سربازان اموي پيكرش سوختند و سرش را پيش عبدالملك مرواني بردند. در حق ابراهيم اشتر حرفها زياد و سخن بسيار است و ما به نقل دو سخن بسنده مي كنيم: «ابراهيم اشتر يكي از نيكنامان شيعه و از دلاوران تاريخ تشيع است، وي در انتقام كشيدن از كشندگان امام حسين عليه السلام و يارانش شجاعت و حرارت زيادي از خود نشان داده بود.» [2] . «ابراهيم سواركاري شجاع و باشهامت، رئيسي پيشرو، داراي روحي بزرگ و همتي بلند، و مردي بسيار با وفا، و شاعري فصيح و زبان آور، و دوستدار اهل بيت عليهم السلام بود چنان كه پدرش مالك اشتر نيز با همين صفات ممتاز و معروف بود.» [3] . مرقد وي امروزه در استان صلاح الدين، در جنوب شهر دجيل در حدود هشت فرسخي سامرا در نزديكي جاده ي قديم بغداد - سامرا، يكي از زيارت گاه هاي شيعيان مي باشد، آستانه ي مباركه در عصر صفويه تجديد بنا گشته و بر سر در ورودي آن نوشته شده: «هذا قبر المرحوم السيد ابراهيم بن مالك الاشتر النخعي، علمدار رسول الله صلي الله عليه و سلم، 1089» . [4] .

اين آستانه ي مباركه كه در ميان مردم آن منطقه به آستانه ي شيخ ابراهيم معروف است داراي حرمي وسيع و گنبدي از گچ و آجر است و شيعيان از عوام و خواص به زيارت آن مي شتابند. [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت

ها:

[1] مراقد المعارف، ج 1، ص 39؛ دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص 268.

[2] دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص 268.

[3] مأثر الكبراء في تاريخ سامرا، ج 2، ص 219.

[4] مراقد المعارف، ج 1، ص 40 - 36؛ دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص 64.

[5] مراقد المعارف، ج 1، ص 40 - 36؛ دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص 64.

منبع: گزيده سيماي سامرا سيناي سه موسي؛ محمد صحتي سردرودي؛ نشر مشعر چاپ اول بهار 1388.

شده كه گفت: «به جميل بن دراج گفتم: محضر تو چه زيبا و مجلس تو چقدر باصفاست؟! جواب داد: خدا را قسم كه ما پيش زرارة بن اعين چيزي نبوديم مگر چون طفلان ابجد خواني كه دور معلم جمع مي شوند.» [3] . شيخ جميل و فقيه فروتن، براستي كه شيخ جميل شيعه بود و ذكر خيرش بيشتر از آن است كه در اين مختصر بگنجد، چه روايتهاي درخشاني كه در طول سجود او، و اخلاص او نسبت به آل پيغمبر صلي الله عليه و آله و سلم قناعت و عزت و زهد او، و الطاف امام صادق عليه السلام نسبت به او، و رنجها و سختي هايي كه او در راه عقيده پاك خويش كشيد و... و... نقل شده است. شيخ جميل شيعه، در سرزمين «دجيل «از توابع سامرا، در روستاي «سميكه» اقامت داشت و همانجا نيز سراي خاكي را بدرود گفت و امروزه قبرش در قريه اي به نام «طارميه» نزديك «سميكه» ، در ساحل دجله، معروف و مشهور است. بر روي قبرش گنبدي است كه از روزگاران قديم به جا مانده و داراي حرمي است كوچك كه با صفا و سادگي مطاف مردان است و مردم از اطراف و اكناف به زيارتش مي شتابند. [4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كليات في علم الرجال، ص 166 به نقل از رجال كشي.

[2] قاموس الرجال، ج 2، ص 712، به نقل از رجال نجاشي.

[3] تنقيح المقال و قاموس الرجال، ج 2، ص 714، به نقل از رجال كشي.

[4] مراقد المعارف، ج 1، ص 230 و ج 2، ص 352.

منبع: گزيده سيماي

سامرا سيناي سه موسي؛ محمد صحتي سردرودي؛ نشر مشعر چاپ اول بهار 1388.

دل پاكش راه نمي يافت و مجاهد افضل الجهاد - كه گفتن حرف حق در برابر سلطان ستمگر باشد - بود.» [1] . به اهل بيت رسالت، علاقه اي فراوان داشت و كتابي در اخبار و مدايح ائمة اطهار عليهم السلام نوشت و گويند هنگامي كه سر يحيي بن عمر بن يحيي (م 248) را در بغداد پيش محمد بن عبدالله بن طاهر، امير عراق و رئيس شرطه ها آوردند، برخلاف مردم كه گروه گروه پيش امير رفته و اين فاجعه بزرگ را به او تبريك گفته و او را فاتح مي خواندند، ابو هاشم جعفري بر امير وارد شد و گفت «اي امير! مردم درباره ي قتل كسي به تو تبريك مي گويند كه اگر پيامبر خدا زنده بود قتل او (شهادت فرزندش) را به پيامبر صلي الله عليه و اله و سلم تسليت مي گفتند.» ابو هاشم احاديث فراواني از امام هادي عليه السلام و امام عسكري عليه السلام روايت كرده و چون پسرخاله ي امام صادق عليه السلام بود و روابط نزديكي با اهل بيت اطهار داشت اخبار فراواني درباره ي آنان به دست مي دهد، همه ي رجال نويسان شيعه وي را مورد اعتماد و مردي موثق دانسته و مي دانند و از او با صفاتي چون: عالم، عاقل، متقي، شريف و جليل القدر ياد مي كنند. علامه شوشتري دام ظله از تاريخ بغداد نقل مي كند كه ابو هاشم جعفري را دستگير كرده و از بغداد به سامرا بردند و اين كار در سال 252 ق. بود تا اين كه خبر رسيد در سال 261 ق. درگذشته است. [2] .

ابو هاشم را پس از رحلتش در سامرا، كنار مزار امام حسن عسكري به خاك سپردند. [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اشاره به سخن معروف امام علي كه فرمود: افضل الجهاد كلمة حق عند سلطان جائر. ر. ك.: ميزان الحكمه، ج 2، ص 470.

[2] قاموس الرجال، ج 4، ص 256.

[3] دائرة المعارف تشيع، ج 1، ص 447.

منبع: گزيده سيماي سامرا سيناي سه موسي؛ محمد صحتي سردرودي؛ نشر مشعر چاپ اول بهار 1388.

داخل شود تا از پيراهن هايم او را بپوشانم و از دراهم خود به او مبلغي ببخشم؟». گفتم: سبحان الله! به خدا سوگند ريان درست همين درخواست را از شما دارد.

حضرت فرمود: اي مغمر! مؤمن موفق است (و به خواسته ي خود مي رسد) به او بگو بيايد.

معمر مي گويد: به او گفتم داخل شود و ريان داخل شد و به حضرت سلام كرد امام دستور داد تا پيراهني از پيراهنهايش را براي او آوردند، همين كه خارج شد گفتم: امام به تو چه داد كه ديدم مبلغ سي درهم در دست او است. [3] . اين قضيه نشانه حسن اعتقاد و ايمان درست ريان است و بر جلالت او گواهي مي دهد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال نجاشي.

[2] رجال طوسي.

[3] رجال كشي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

است. شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - و ثقه مي داند [5] ولي نجاشي مي گويد، او ضعيف و غيرقابل اعتماد در حديث است و احمد بن محمد بن عيسي به غلو و دروغگويي او شهادت داد و او را از قم به ري اخراج كرد كه در آنجا ماندگار شد. سهل به وسيله محمد بن عبدالحميد عطار در نيمه ماه ربيع الآخر سال 255 ه با امام حسن عسكري مكاتبه نمود كه آن را احمد بن علي بن نوح و احمد بن الحسين نقل كرده اند. او كتاب نوادر و التوحيد را نوشت كه دومي را ابوالحسن عباس بن احمد بن فضل بن محمد هاشمي صالحي از پدرش از ابوسعيد آدمي روايت كرده است [6] . ابن غضائري درباره ي سهل مي گويد: «وي بشدت ضعيف بود و روايات فاسدي نقل مي كرد و فاسدالمذهب بشمار مي رفت. احمد بن محمد بن عيسي اشعري او را از قم بيرون كرد و از او ابراز انزجار نمود و مردم را از شنيدن و نقل روايات او بازداشت. سهل روايات مرسله و مجهوله را نقل مي كرد و به آنان اعتماد مي ورزيد. [7] .

6 - «سهل بن يعقوب»: سهل بن يعقوب بن اسحاق ملقب به ابونواس كنيه اش ابونسري از اصحاب امام هادي بشمار مي رود. شيخ پس از معرفي او در حاشيه رجال خود مي گويد كه: سهل در سامرا به خدمتگزاري امام هادي و انجام دستورات و حوايج ايشان مشغول بود و حضرت به او مي گفتند: تو به حق، ابونواس هستي. [8] .

7 - «شاهويه بن عبدالله»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [9] او از امام روايت مي كرد

و اسحاق بن محمد نص بر امامت امام حسن عسكري - عليه السلام - را از او نقل كرده است. [10] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

[2] رجال طوسي و برقي.

[3] رجال طوسي.

[4] رجال طوسي.

[5] رجال طوسي.

[6] رجال نجاشي.

[7] معجم رجال الحديث، ج 8، ص 340.

[8] رجال طوسي، ص 415.

[9] رجال طوسي.

[10] اصول كافي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

ريحانه ي رسول خدا و سرور جوانان بهشت امام مجتبي حسن بن علي بن ابي طالب مي رسد. عبدالعظيم حسني فرزند عبدالله بن علي بن الحسن بن زيد بن الحسن بن علي بن ابي طالب اميرالمؤمنين - عليه السلام - [5] مي باشد و در دنياي حسب و نسب، دودمان و نژادي از اين والاتر و جليل تر كه خداوند بدانان عرب و مسلمين را سرافراز ساخت وجود ندارد.

ب - دانش و اعتبار ايشان: عبدالعظيم حسني مردي ثقه، عادل، متعهد، عالم، فقيه و فاضل بود. ابوتراب روياني مي گويد: شنيدم كه ابوحماد رازي مي گفت: خدمت امام هادي - عليه السلام - در سامرا رسيدم و سؤالاتي از احكام شرعي كردم و پاسخ گرفتم هنگامي كه خواستم با حضرت وداع كنم ايشان گفتند:

اي حماد! اگر در شهر و ناحيه ي خودت دچار مشكلي درباره ي احكام دين شدي درباره ي آن از عبدالعظيم حسني بپرس و سلام مرا به او برسان. [6] اين روايت فقاهت و دانش ايشان را بيان مي كند.

ج - عرضه ي عقيده ي خرد بر امام هادي: سيد بزرگوار و جليل القدر عبدالعظيم حسني خدمت امام هادي - عليه السلام - مشرف شد و اعتقادات خود را بر ايشان عرضه كرد. در اين جا اين گفتگو را نقل مي كنيم: - يابن رسول الله - صلي الله عليه و آله - مي خواهم عقيده ام را بر تو عرضه كنم تا آنچه را درست مي داني تأييد و تقويت كني تا آن را همچنان حفظ كنم. امام با تبسم فرمود: «اي ابوالقاسم بگو...» (عرضه كن). و عبدالعظيم به بيان يكايك معتقدات خود پرداخته چنين گفت: «من مي گويم: خداوند متعال هيچ مانندي و شبيهي ندارد و فراتر از حد تعطيل (سكوت و

توقف درباره ي صفات خدا بطور كامل) و تشبيه (تشبيه خداوند به ماديات و دادن صفات موجودات محدود به خداوند) است، نه جسم است و نه صورت مي باشد، نه عرض است و نه جوهر بلكه او آفريننده و جسم دهنده اجسام و صورتگر صورتها است و خالق عرض ها و جواهر مي باشد. او پروردگار، ايجادكننده و پديدآورنده همه چيز است. و مي گويم: محمد بنده و فرستاده ي خدا و خاتم پيامبران است و تا روز قيامت پس از او پيامبري نخواهد آمد و شريعت او را خاتم شرايع و اديان سابقه مي دانم و پس از اسلام تا روز قيامت شريعت جديدي نخواهد آمد. و معتقدم: امام، جانشين و ولي امر پس از پيامبر، اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب است و پس از او به ترتيب: حسن، حسين، علي بن الحسين، محمد بن علي، جعفر بن محمد، موسي بن جعفر، علي بن موسي، محمد بن علي امام هستند و پس از آنها امام ما تو هستي اي مولاي من. حضرت متوجه او شده و فرمود: «و پس از من فرزندم حسن امام است پس چه جانشيني مردم پس از او خواهند داشت!». و عبدالعظيم از امام پس از امام حسن عسكري پرسش كرد و گفت: مولاي من مگر اين امام چگونه خواهد بود؟.

امام پاسخ داد: «امام دوازدهم در خفا بسر مي برد و ديده نمي شود نامش را نيز نمي توان به تصريح به زبان آورد تا آن كه خروج كند و زمين را پس از آن كه از ستم و حق كشي و ظلم پر شده باشد، از داد و عدالت پر كند...». فورا عبدالعظيم حسني ايمان و اعتقاد خود را به گفته هاي حضرت

چنين بيان كرد،: «اقرار مي كنم و مي گويم: دوستدار آنان دوستدار خدا است و دشمن آنان دشمن خدا، اطاعت از آنان اطاعت از خدا و معصيت كردن آنان معصيت خدا بشمار مي رود... و معتقدم: معراج حق است، سؤال در قبر حق است، بهشت حق است، دوزخ حق است، صراط حق است و ميزان حق است و ساعت (جزا) بدون ترديد فراخواهد رسيد و خداوند همه ي مردگان را از گورها برخواهد انگيخت. و معتقدم: پس از ولايت - اهل بيت عليهم السلام - واجبات عبارتند از: نماز، زكات، روزه، حج، جهاد، امر به معروف، نهي از منكر و...».

امام هادي - عليه السلام - اعتقادات او را تأكيد كرده و بر او آفرين گفت و فرمود: «اي اباالقاسم! به خدا سوگند اين همان دين خدا است كه آن را براي بندگانش پسنديده و خواسته است پس همين عقيده را حفظ كن خداوند در دنيا و آخرت تو را با قول و عقيده ي ثابت استوار بدارد...» [7] . گريز عبدالعظيم به ري: هنگامي كه حكومت جنايتكار عباسي عرصه را بر علويان تنگ كرد وبه تعقيب آنان پرداخت سيد شريف عبدالعظيم حسني براي رهايي از چنگال خونين بني عباس به ري رفت و در خانه مردي شريف از شيعيان اهل بيت اقامت گزيد. مورخان درباره ي ايشان مي گويند: وي مانند پدران شب زنده دار خود، تن را با عبادات شبانه و با روزه گرفتن روزانه رنجه مي ساخت و تيرگي شب را نيايش هاي عارفانه روشن مي نمود. در اثناي اقامت در ري به قصد زيارت يكي از فرزندان امام موسي بن جعفر - عليه السلام - [8] - تا آنجا كه مي دانيم او سيد بزرگوار سيد احمد

بن موسي كاظم معروف به شاهچراغ است - مخفيانه به راه افتاد شيعيان، ايشان را شناختند و پس از آن با احتياط و ترس از حكومت در خفا به زيارت و ملاقات عبدالعظيم حسني مي رفتند. [9] . وفات ايشان: ايشان مدتي را ترسان و هراسان در ري زيست و شاهد دردمند مصائب و شكنجه هايي بود كه پسران عموهايش سادات علوي، از دست حكومت ستمگر عباسي مي كشيدند آنان كه تمام كينه هاي فروكوفته خود را با قتل و حبس ابناء صديقه زهرا آرام مي كردند و انواع فشارها را درباره ي سلاله ي پيامبران اعمال مي نمودند. حضرت عبدالعظيم در غربت و دور از خانواده بيمار گشت و درد و رنج جسمي بر اندوه غربت افزوده شد و ايشان به سختي بستري گشتند ليكن در همه حال به ياد خدا بودند و ذكر حق بر لب داشتند تا آن كه دست اجل در غربت ايشان را فراگرفت و حضرت به رفيق اعلي پيوست. با مرگ ايشان يكي از صفحات درخشان پيكار و جهاد اسلامي ورق خورد و چراغ تابناكي كه در تيرگي ها راه عزت و سربلندي را به مردم نشان مي داد خاموش گشت. خبر مرگ حضرت، شهر را در ماتم فروبرد و همه ي مردم از طبقات مختلف براي تشييع اين علوي غريب گرد آمدند و او را در آرامگاهش به خاك سپردند و در حقيقت پاره ي جگر پيامبر و ميوه اي از درخت رسالت را در آنجا به امانت گذاشتند و مقبره اي مجلل در آنجا ساختند كه روزانه هزاران تن بدان جا رفته و از آن مرقد مقدس تبرك مي جويند.

6 - «عثمان بن سعيد» عثمان بن سعيد عمري سمان، كنيه اش ابوعمرو و

ثقه و بزرگوار است. از سن يازده سالگي به خدمت امام هادي - عليه السلام - قيام كرد [10] و نزد حضرت موقعيت ممتازي كسب نمود.

احمد بن اسحاق قمي مي گويد: يكي از روزها خدمت امام هادي - عليه السلام - مشرف شدم و گفتم: آقاي من! گاهي هستم و گاهي شرف حضور ندارم و امكان دسترسي به شما هميشه برايم ميسر نيست سخن شما را از زبان كه بشنوم و دستور چه كسي را اطاعت كنم؟ حضرت فرمود: اين ابوعمرو مردي است ثقه و امين هر چه به شما بگويد سخن من است و از طرف من ابلاغ مي كند. پس از آن كه امام هادي - عليه السلام - وفات نمود سؤالي را كه از ايشان كرده بودم از امام حسن عسكري نيز پرسيدم.

حضرت پاسخ داد: اين ابوعمرو است ثقه و امين مي باشد مورد اعتماد گذشتگان بوده و مورد اعتمادم در زمان حيات و پس از مرگ نيز خواهد بود هر چه به شما بگويد سخن من است و پيام مرا ابلاغ كرده است [11] .

اين روايت منزلت والاي ابوعمرو و موقعيت برجسته او را نزد ائمه اطهار - عليهم السلام - نشان مي دهد و دليل علم، فضل و امانت در فتواي او مي باشد و اين كه او مرجع فتوا و بيان احكام بوده است.

7 - «عروة بن يحيي الدهقان»: برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [12] و شيخ نيز او را از اصحاب حضرت نام مي برد و مي افزايد: او ملعون و فريبكار است [13] . كشي به سند خود از محمد بن موسي همداني روايت مي كند كه گفت: عروة

بن يحيي بغدادي معروف به دهقان - لعنةالله - بر امام علي هادي و امام حسن عسكري - عليهماالسلام - دروغ مي بست و اموال ايشان را - كه در اختيار داشت - براي خود برمي داشت تا آن كه امام حسن عسكري او را لعنت كرد و به شيعيان دستور داد او را لعن و نفرين كنند. [14] . علي بن سليمان رشيد بغدادي مي گويد: امام حسن عسكري - عليه السلام - عروه را لعن مي كرد. حضرت خزانه اي داشت كه در دست ابوعلي بن راشد بود پس از آن كه اين خزانه را به عروه سپردند مقداري از آن را برداشت و باقي را آتش زد تا آن كه امام را خشمگين سازد حضرت نيز او را لعنت كرد و از او بيزاري جست و بر او نفرين نمود.

عروه شب را بسر نياورده بود كه دعاي امام به هدف اجابت رسيد و او به درك واصل شد. پس از آن حضرت فرمود: شب را با خدايم خلوت كردم و از او مرگ عروه - لعنةالله - را خواستم هنوز سپيده ندميده بود و آتش خاموش نشده بود كه خداوند عروه را هلاك نمود. [15] .

8 - «علي بن ابراهيم همداني»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [16] او از عبدالله بن حماد انصاري روايت مي كرد و فرزندش محمد نيز از پدرش - علي - نقل كرده است [17] .

9 - «علي بن ابراهيم قمي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [18] و استاد ما آيةالله خوئي استظهار نموده است كه او همان علي

بن ابراهيم بن هاشم قمي صاحب تأليفات بسيار و يكي از شخصيت هاي علمي و بارز زمان خود مي باشد. [19] .

10 - «علي بن ابي قره»: كنيه اش ابوالحسن است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [20] .

11 - «علي بن بلال بغدادي»: او از بغداد به واسط منتقل شد و در آنجا بزيست. علي از امام هادي - عليه السلام - روايت مي كرد و كتابي دارد. [21] .

كشي مي گويد: ديدم به خط جبرئيل بن احمد نوشته شده است: محمد بن عيسي يقطيني برايم گفت كه: امام هادي - عليه السلام - در سال 232 به علي بن بلال چنين نوشت:

بسم الله الرحمن الرحيم ستايش خدا را بخاطر داشتن تو و شكر مي كنم خدا را به خاطر تفضل و نعمت هايش و بر پيامبر و خاندانش درود مي فرستم، درود و رحمت خداوند بر آنان باد.

اما بعد: آگاه باش كه ابوعلي را به جاي حسين بن عبدربه منصوب نمودم و با معرفت و شناحتي كه از او دارم بدو اعتماد ورزيده و كسي را بر او مقدم نمي دارم و مي دانم كه تو بزرگ و رئيس ناحيه ي خود هستي، افرادت را دوست داري و آنان را با مكاتبات خود گرامي داشته اي لذا بر تو باد اطاعت از ابوعلي و پرداخت هر چه از حقوق شرعيه نزد تو موجود است به او. همچنين افراد خود و اطرافيانت را به پرداخت و تسليم حقوق خود به او تشويق كن و او را به آنان چنان معرفي كن كه به كمك او بشتابند و او را كفايت كنند كه اين كار محبوب ما است و

خداوند به تو جزاي خير عطا مي كند. خداوند به هر كه بخواهد عطا مي كند زيرا اوست صاحب عطا و جزا، تو در پناه خدا هستي اين نامه را به دست و خط خود نوشتم و حمد بسيار خدا را» [22] . امام او را از آن جهت مخاطب خود ساخت و به نامه نگاشتن مخصوص داشت كه او را فردي ثقه و عادل و از متمسكين به اهل بيت مي دانست.

علي بن بلال از محمد بن اسماعيل بن بزيع روايت مي كرد و محمد بن احمد بن يحيي فضيلت و كيفيت زيارت مؤمنين را از علي بن بلال روايت كرده است. [23] .

12 - «علي بن جعفر هماني» [24] : شيخ او را از اصحاب ثقه و مورد اعتماد امام و وكيل آن حضرت برمي شمارد و او را از سفيران ستوده شده دانسته و مي گويد: او وكيلي دانشمند و مورد رضايت از وكلاي امام هادي و امام حسن عسكري - عليهماالسلام - بشمار مي رفت. [25] . نجاشي مي گويد: او مسائلي از امام هادي - عليه السلام - روايت كرده است. [26] احمد بن علي رازي از علي بن مخلد ايادي نقل مي كند كه گفت: او ابوجعفر عمري برايم نقل كرد كه ابوطاهر بن بلال به سفر حج رفت و در آنجا علي بن جعفر را ديد كه انفاق هاي كلان مي كند، در بازگشت ماجرا را طي نامه اي به امام گزارش داد و حضرت در پاسخ به ابوطاهر فرمود كه: مبلغ دويست هزار دينار به علي بپردازد ليكن وي براي حفظ اموال و حقوق مردم نزد خود و اين كه اين دستور تقريبا بي سابقه به نظر مي رسيد از

انجام آن طفره رفت پس از آن كه علي خدمت امام شرفياب شد حضرت دستور دادند مبلغ سي هزار دينار به او پرداخت كنند. [27] . علي بن جعفر از موقعيت ممتازي نزد امام برخوردار بود زماني ميان او و «فارس» كشاكشي رخ داده بود ابراهيم بن محمد نامه اي به امام نوشت و در آن خواستار حكمت و داوري گشته و پرسيد: وظيفه ما اطاعت از كدام يك است؟

حضرت در پاسخ فرمود: «علي بن جعفر - كه خداوند ما را همچنان از او بهره مند سازد - نه درباره اش شكي روا است و نه پرسشي سزا و بالاتر از آن است كه با «فارس» سنجيده شود. علي را نزد ما منزلتي است والا پس خواسته هاي خود را از او طلب كنيد و از «فارس» بترسيد و مانع از دخالت وي در كارهايتان شويد. اين دستور را تو و همه ي پيروان و مطيعان اهل ناحيه و شهرت بكار بنديد. اخبار فريبكاري و شبهه انگيزي فارس به دستم رسيده است به او كمترين اهميتي ندهيد ان شاءالله» [28] . گفتگو و نزاعي نيز ميان علي و ابن القزويني روي داد؛ ابراهيم بن محمد همداني در نامه اي امام را از واقعه مطلع ساخت و پرسيد در اين ميان از چه كسي بايد اطاعت كرد. امام - عليه السلام - پاسخ داد: «مسأله واضح و بديهي است و جاي شك نيست خداوند متعال احترام عليل - علي بن جعفر - را بالاتر از آن قرار داده است كه با ابن القزويني برابر گردد و با او مقايسه شود لذا تو و تمامي همشهريانت به علي رجوع كنيد و حاجات خود را از او بخواهيد

و از ابن القزويني پرهيز كرده و اجازه ي دخالت در كارها را به او مدهيد. گزارش هاي مربوط به عوام فريبي و شبهه انگيزي ابن القزويني به دستم رسيده است پس به او توجه و التفاتي نكنيد - ان شاءالله» [29] . اين همان علي بن جعفر است كه در زندان متوكل بسر مي برد و از امام تقاضاي نجات خود كرد و حضرت دعا كرده و او را آزاد ساخت و ما در مباحث سابق به آن اشاره كرديم.

13 - «علي بن الحسن»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [30] .

14 - «علي بن الحسن بن فضال»: شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد [31] و نجاشي درباره اش مي گويد: او فقيه اصحاب ما در كوفه بود و ثقه، محترم، موجه و حديث شناس بشمار مي رفت و سخنانش درباره ي حديث، مقبول همگان واقع مي شد. علي احاديث بسياري شنيد و لغزشي يا خطايي كه بتوان به او نسبت داد وجود ندارد. خيلي كم از افراد ضعيف حديث نقل كرده است. او در آغاز فطحي مذهب بود و از پدرش كه فطحي است روايت نكرده است خود مي گويد: «در سن هيجده سالگي به مقابله كتب پدرم مشغول بودم و در آن زمان معناي روايات را درك نمي كردم و اينك روا نمي دارم از پدرم روايت كنم».

علي مستقيما از پدرش نقل نمي كند بلكه از دو برادرش روايت مي كند كه آنان از پدرشان نقل كرده اند. علي كتب زيادي تصنيف كرد كه از آن ها كتب زير به دست ما رسيده است:

كتاب الوضوء، كتاب الحيض و النفاس، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة و الخمس، كتاب الصيام، كتاب مناسك الحج،

كتاب الطلاق، كتاب النكاح و چند كتاب ديگر. [32] . كشي مي گويد: «ابوعمرو نقل مي كند كه از ابونصر محمد بن مسعود درباره ي تمام روات سؤال كردم او پاسخ داد: اما درباره ي علي بن الحسن بن علي بن فضال بايد بگويم در عراق و ناحيه خراسان فقيه تر و فاضل تر از او - كه در كوفه مي زيست - كسي را نديدم و كتابي از ائمه اطهار در زمينه اي نوشته نشده بود مگر آن كه علي آن را نزد خود نگهداري مي كرد و از همه مردم حديث بيشتري در حافظه داشت جز آن كه وي فطحي بود و به امامت عبدالله بن جعفر صادق و پس از آن به امامت موسي بن جعفر قائل بود. علي از ثقات بشمار مي رود» [33] .

15 - «علي بن الحسين»: علي بن الحسين بن عبدربه، شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارند. [34] .

16 - «علي بن الحسين همداني»: ثقه است و شيخ و برقي او را با همين عنوان «ثقه» از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كنند. [35] .

17 - «علي بن رميس بغدادي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد و مي افزايد كه او ضعيف است. [36] .

18 - «علي بن ريان»: علي بن ريان بن الصلت اشعري قمي ثقه است و نسخه اي از امام هادي - عليه السلام - در اختيار داشت. او كتاب منثورالاحاديث را نوشت. [37] شيخ طوسي و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كنند. [38] .

19 - «علي بن زياد صيمري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي نام

مي برد [39] و محمد بن يعقوب از علي بن محمد از ابوعقيل عيسي بن منصور نقل مي كند كه گفت: علي بن زياد صيمري نامه اي به حضرت نوشت و كفني درخواست نمود. [40] .

حضرت هادي - عليه السلام - در پاسخ به او نوشت: «تو در سال هشتاد (از زندگي خود) به كفن نياز داري» و چند روز قبل از مرگش امام كفن را براي او فرستاد. [41] .

20 - «علي بن شيره»: شيخ او را از اصحاب امام هادي و ثقه و مورد اعتماد مي داند. [42] .

21 - «علي بن عبدالغفار»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي نام مي برند. [43] .

22 - «علي بن عبدالله»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [44] .

23 - «علي بن عبدالله»: علي بن عبدالله بن جعفر حميري است و شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [45] .

24 - «علي بن عبدالله زبيري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [46] .

25 - «علي بن عبيدالله»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي نام مي برند. [47] .

26 - «علي بن عمرو»: علي بن عمرو قزويني العطار، شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كنند و او كسي است كه نص بر امامت امام حسن عسكري را روايت كرده است. [48] .

27 - «علي بن محمد»: علي بن محمد بن زياد صيمري، شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - معرفي مي كند [49] و استاد ما آيةالله خوئي بر آن است كه علي بن زياد

صيمري كه نامش گذشت و علي بن محمد صيمري هر دو يك تن هستند نه دو تن. [50] .

28 - «علي بن محمد»: علي بن محمد بن شجاع نيشابوري است و از امام هادي روايت مي كرد. [51] .

29 - «علي بن محمد قاشاني»: علي بن محمد بن شيره كاشاني است و شيخ مي گويد: او ضعيف است و اصفهاني. علي از فرزندان زياد مولاي عبدالله بن عباس از خاندان خالد بن الازهر بشمار مي رود. [52] برقي نيز او را از اصحاب امام برمي شمارد [53] و نجاشي درباره اش مي گويد: علي فقيهي فاضل و پرحديث بشمار مي رفت و احمد بن محمد بن عيسي از او بدگوئي كرد و گفت از او آراء و نظرات منحرف و مطرود شنيده است ولي در كتب او چنين مطالبي يافت نمي شود. از او كتاب التأديب كه همان كتاب صلاة است بجا مانده است و اين كتاب موافق كتاب ابن خابنه مي باشد به اضافه ي مسائلي در باب حج. همچنين او كتاب بزرگ ديگري به نام «الجامع في الفقه» تأليف كرده است. [54] .

30 - «علي بن محمد المنقري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [55] و نجاشي درباره ي او مي گويد: ثقه است و اهل كوفه مي باشد و كتاب نوادر از او است [56] .

31 - «علي بن محمد نوفلي»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارند [57] علي از امام هادي - عليه السلام - روايت مي كرد و احمد بن محمد از او نقل روايت كرده است. [58] .

32 - «علي بن مهزيار»: علي بن مهزيار اهوازي دورقي از

مفاخر علما و مشهورترين شاگردان امام هادي بشمار مي رفت و ما در اين جا به اختصار به جنبه هاي مختلف شخصيت اين بزرگوار اشاره اي مي كنيم:

الف - عبادت:

علي از بزرگان پرهيزگار و پاكدامن بود و راويان درباره ي او گفته اند: «هنگام طلوع خورشيد در پيشگاه عظمت الهي سر به زمين مي ساييد و سجده مي كرد و تنها پس از دعا براي هزار تن از برادران ديني به همان گونه كه براي خود دعا كرده بود سر از خاك برمي داشت و بر پيشاني او همچون زانوي شتران پينه بسته بود و اين نبود مگر به خاطر عبادت بسيار و سجده در پيشگاه حق» [59] .

ب - ستايش امام جواد (ع):

امام جواد - عليه السلام - علي را با پيام ها و نامه هاي عطرآگيني ستود از جمله حضرت در نامه ي ذيل او را چنين تحسين مي كند: » اي علي! در پيروي كردن، انجام دستورات، خيرخواهي و پندگويي تو را آزمودم (و تو سرافراز از بوته آزمايش بيرون آمدي) پس اگر بگويم كسي را مانند تو نديده ام چه بسا راست گفته باشم، خداوند به تو بهشت برين و آن مقامات والايي كه نمي داني پاداش دهد، من مقام تو و خدمات شبانه روزي تو را در سرما و گرما از نظر دور نداشته ام از خداوند مي خواهم در روز قيامت كه همه را گرد مي آورد آنچنان مخلوقات خود را شيفته و دوستدار تو كند كه مايه رشك باشد، بدرستي كه خداوند شنونده دعاها است...» [60] . اين نامه تجليل، تقدير و بزرگداشت امام را نسبت به علي به خوبي نشان مي دهد و مي بينيم كه حضرت مي فرمايد در ميان اصحاب خود كسي را مانند

ابن مهزيار در دانش، پرهيزگاري و ورع نديده است.

ج - تأليفات:

علي بن مهزيار مجموعه اي مشتمل بر بيش از سي عنوان كتاب كه عمدتا در فقه مي باشند تأليف كرد از جمله كتب زير را مي توان از او ياد كرد: كتاب الوضوء، كتاب الصلاة، كتاب الزكاة، كتاب الصوم، كتاب الحج، كتاب الطلاق، كتاب الحدود، كتاب الديات، كتاب التفسير، كتاب الفضائل، كتاب العتق و التدبير، كتاب التجارات و الاجارات، كتاب المكاسب، كتاب المثالب، كتاب الدعاء، كتاب التجمل و المروة و كتاب المزار. [61] .

د - طبقه او در حديث:

علي بن مهزيار در اسناد حدود 437 روايت واقع شده است و از امام رضا، امام جواد و امام هادي - عليهم السلام - و ديگران حديث نقل كرده است. [62] علي يكي از اركان تفكر شيعي و انديشمندان بزرگ زمان خود و شخصيت هاي بارز علمي بشمار مي رفت.

33 - «علي بن يحيي دهقان»: شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد و مي افزايد كه او متهم به غلو بوده است. [63] .

34 - «عيسي بن احمد»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [64] او مجموعه اي از اخبار از جمله اين حديث شريف را روايت كرده است:

«حضرت امام علي هادي از پدرش از پدرانش از اميرالمؤمنين - عليهم السلام - برايم گفت كه پيامبر اكرم - صلي الله عليه و آله - فرمود: (اي علي!) هر كس مي خواهد خداوند را پاك و باايمني ديدار كند و بيمي از هراس روز بزرگ و دهشت عظيم نداشته باشد، بايد تو و فرزندانت: حسن، حسين، علي بن الحسين، محمد بن علي، جعفر بن محمد، موسي بن جعفر،

علي بن موسي، محمد، علي، حسن و مهدي را كه خاتم آنان است دوست بدارد و به ولايت شما معتصم گردد» [65] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

[2] رجال طوسي.

[3] رجال طوسي.

[4] رجال طوسي.

[5] رجال نجاشي.

[6] معجم رجال الحديث، ج 10، ص 52.

[7] امالي صدوق و خلاصه آن در وسائل الشيعه، ج 1، ص 13.

[8] رجال نجاشي.

[9] رجال نجاشي.

[10] رجال طوسي.

[11] الغيبه.

[12] رجال برقي.

[13] رجال طوسي.

[14] رجال كشي.

[15] رجال كشي.

[16] رجال طوسي.

[17] معجم رجال الحديث، ج 11، ص 222.

[18] رجال طوسي.

[19] معجم رجال الحديث، ج 11، ص 203.

[20] رجال طوسي.

[21] رجال نجاشي.

[22] رجال كشي.

[23] معجم الرجال الحديث، ج 11، ص 301.

[24] منسوب به همانيه يا همينيا روستايي از توابع بغداد است (تنقيح المقال).

[25] رجال و الغيبه شيخ طوسي.

[26] رجال نجاشي.

[27] رجال كشي.

[28] رجال كشي.

[29] رجال كشي.

[30] رجال طوسي.

[31] رجال طوسي.

[32] رجال نجاشي.

[33] رجال كشي.

[34] رجال طوسي و برقي.

[35] رجال طوسي.

[36] رجال طوسي.

[37] رجال طوسي.

[38] رجال طوسي و برقي.

[39] رجال طوسي و برقي.

[40] اصول كافي.

[41] رجال طوسي.

[42] رجال طوسي.

[43] رجال طوسي و برقي.

[44] رجال طوسي.

[45] رجال طوسي.

[46] رجال طوسي.

[47] رجال طوسي و برقي.

[48] معجم رجال الحديث، ج 11، ص 114.

[49] رجال طوسي.

[50] معجم رجال الحديث، ج 12، ص 154.

[51] معجم رجال الحديث، ج 12، ص 60.

[52] رجال طوسي.

[53] رجال طوسي.

[54] رجال برقي.

[55]

رجال نجاشي.

[56] رجال طوسي و برقي.

[57] رجال طوسي و برقي.

[58] معجم رجال الحديث، ج 12، ص 193.

[59] الكني و القاب، ج 1، ص 432 به نقل از كشي.

[60] رجال كشي.

[61] رجال نجاشي.

[62] معجم رجال الحديث، ج 12، ص 149.

[63] رجال طوسي.

[64] رجال طوسي.

[65] الغيبه.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

نمايد» [3] .

2 - ابراهيم بن داوود يعقوبي با ارسال نامه اي از حضرت امام هادي - عليه السلام - درباره ي فارس پرسش كرد و حضرت پاسخ داد: «به او توجهي مكن و اگر نزدت آمد او را سبك و خوار كن» [4] .

3 - امام هادي - عليه السلام - نامه اي درباره ي فارس بدين مضمون به علي بن عمر قزويني نگاشت: «درباره ي فارس پرسيده بودي به يقين بدان تنها آن چيزي را خواهم گفت كه مطابق واقع و راه صحيح باشد و تو را به امري خلاف واقع و مغضوب خداوند رهنمون نخواهم شد اما آنچه بايد انجام دهي آن است كه با تمام كوشش و توان خود، فارس را لعن كني و دشمني او را پيشه نمايي و به هر وسيله بتواني شر او را دفع نمايي؛ زيرا تو را به ديانت حقيقي دستور مي دهم پس بكوش و با شدت او را لعن و رسوا كن، عرصه را بر او تنگ كن و راهي براي نفوذ او در ميان اصحاب ما بازمگذار و كوشش هاي او را تباه ساز به ياران ما در آن جا نيز همين را بگو و آن را برايشان استوار كن زيرا من فرداي قيامت در پيشگاه خداوند از اين امر مؤكد و مهم پرسش خواهم كرد. پس واي بر منكر و سركش. (اين نامه را) به خط خود در شب سه شنبه نهم ربيع الاول سال 250 ه نگاشتم. به خدا توكل مي كنم و او را سزاوار ستايش بسيار مي دانم...» [5] . اين ها برخي از نامه هايي بودند كه امام درباره ي اين شخص منحرف و از دين خارج شده و دشمن اسلام نگاشتند.

«فارس» بدعتگري گمراه بود كه مردم را به خروج از حدود دين و تحريف آيات و مسخ اسلام فرامي خواند و ما آراء او را هنگام بحث از دوران امام خواهيم آورد. به هر حال خيانت اين شخص مسخ شده و حيوان صفت تا بدان جا رسيده بود كه امام خواستار هلاكت وي شده و مي فرمود: «كيست آن كه مرا از او راحت كند و او را بكشد تا من نزد خداوند ضامن بهشت براي او باشم» [6] .

2 - «فتح بن يزيد جرجاني»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارند [7] و نجاشي او را صاحب مسائل - فكر مي كنيم پاسخ هايي است كه امام هادي - عليه السلام - در برابر پرسش هايي كه از ايشان شد فرمودند - مي داند.

3 - «فضل بن شاذان نيشابوري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [8] فضل يكي از برجسته ترين و چيره دست ترين عالمان اسلامي و متفكران شيعي بشمار مي رود و در عصر خود در علوم و فنون مختلف آثار ارزشمندي بجا گذاشت و ما در اين جا فهرست وار برخي از جنبه هاي شخصيتي اين بزرگوار را مي آوريم:

ستايش امام حسن عسكري (ع):

امام حسن عسكري هنگام ملاحظه يكي از آثار اين بزرگوار با الفاظي عبيرآميز و عطرآلود بر او درود و رحمت فرستاد و فرمود: «بر اهل خراسان به خاطر بودن فضل و اقامت او در آنجا غبطه مي خورم و رشك مي برم» [9] . بار ديگري كه امام يكي از تأليفات فضل را مشاهده فرمود، سه مرتبه بر او درود فرستاد و طلب رحمت نمود و سپس اين گونه كتابش را تأييد كرد:

«مطالب اين كتاب صحيح و شايسته عمل كردن است» [10] .

رد بر مخالفين:

فضل بر دفاع از اعتقادات خود و زدودن شبهه اي كه پيرامونش به وجود آمده بود پرداخت و گفت: «من جانشين گذشتگان هستم. محمد بن ابي عمير، صفوان بن يحيي و ديگران را درك كردم و از آنان از پنجاه سال پيش تاكنون حديث نقل كرده ام. هشام بن حكم - رحمةالله عليه - كه درگذشت يونس بن عبدالرحمن - رحمةالله - جانشين او گشت و با مخالفان به جدال و جهاد علمي برخاست تا آن كه او نيز درگذشت و كسي را جز سكاك بجا نگذاشت و او نيز به نبرد فكري با مخالفان برخاست تا آن كه درگذشت - خدايش رحمت كند - و من پس از آنان - رحمت خدا بر آنان باد - جانشين آنها هستم» [11] . فضل جانشين به حق اين بزرگان بود و مانند آنان به دفاع از ارزش هاي اسلامي و حريم اعتقادي اهل بيت و اصولي كه آنان بنيان نهادند پرداخت و مخالفان را محكوم ساخت.

تأليفات:

اين دانشمند بزرگوار در زمينه هاي مختلفي مانند فقه، تفسير، كلام، فلسفه، علم اللغه و منطق آثاري به وجود آورد كه از 150 نوشته و تأليف تجاوز مي كند. [12] برخي از تأليفات او را شيخ [13] ، نجاشي [14] ، ابن نديم [15] و ديگران نقل كرده اند.

4 - «فضل بن كثير بغدادي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [16] .

5 - «فضل بن مبارك»: از امام هادي - عليه السلام - نقل كرده است و محمد بن عيسي عبيدي نيز از او روايت مي كند. [17] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

[2] رجال كشي.

[3] رجال كشي.

[4] رجال كشي.

[5] رجال كشي.

[6] رجال كشي.

[7] رجال طوسي و برقي.

[8] رجال طوسي.

[9] رجال كشي.

[10] رجال كشي.

[11] رجال كشي.

[12] رجال نجاشي.

[13] الفهرست شيخ طوسي.

[14] رجال نجاشي.

[15] الفهرست ابن نديم.

[16] رجال طوسي.

[17] معجم رجال الحديث، ج 12، ص 339.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

ثوابم را به زنان و مردان مؤمن به كتابت و سنت پيامبرت - صلي الله عليه و آله - و بندگانت بخشيدم - تا آخر دعا» [4] . اين روايت روح پاك و نيك دلي او را به خوبي نشان مي دهد و گوياي تلاش و فعاليت اين انسان آرماني و نمونه كه دست پروده ي اهل بيت نبوت و رسالت است مي باشد.

4 - «محمد بن احمد بن عبيدالله»: محمد بن احمد بن عبيدالله بن منصور كنيه اش ابوالحسن است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [5] .

5 - «محمد بن احمد بن مطهر»: شيخ او را از اصحاب امام هادي معرفي مي كند [6] وي از امام هادي روايت مي كرد و عبدالله بن جعفر از او روايت كرده است. [7] .

6 - «محمد بن احمد بن مهران»: برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [8] .

7 - «محمد بن اسماعيل صيمري قمي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي معرفي مي كند. [9] .

8 - «محمد بن جزك جمال»: ثقه است و شيخ او را با عنوان ثقه از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [10] ابن شهرآشوب او را از افراد ثقه و مورد اعتماد امام هادي نام مي برد.

9 - «محمد بن الحسن»: نامش محمد بن الحسن بن شمون بصري است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [11] . نجاشي مي گويد: او واقفي بود سپس غلو كرد و به شدت ضعيف بود، مذهبش فاسد و رواياتش سست است و احاديثي در زمينه واقفيه بدو نسبت داده اند. از او كتاب هايي

بجا مانده است، از جمله: «السنن و الآداب و مكارم الاخلاق» و كتاب «المعرفه» [12] . كشي به سند خود از او روايت مي كند كه گفت: به امام هادي - عليه السلام - نامه اي نوشتم و در آن از تهيدستي شكايت كردم سپس به خودم گفتم: مگر امام صادق - عليه السلام - نفرموده است: «فقر با ما بهتر از دارايي با دشمنان ما و كشته شدن با ما برتر از زندگي با دشمنان ما است». پس از مدتي نامه حضرت رسيد كه در آن نوشته بود: «خداوند متعال به وسيله فقر گناهان متراكم شده اولياي ما را پاك مي كند و مي زدايد و از بسياري لغزشها درمي گذرد، و همان گونه كه با خودت حديث نفس كرده اي فقر و تهيدستي با ما و در كنار ما بهتر از ثروت در كنار دشمنان ما است. ما پناهگاه پناه جويان، چراغ روشني خواهان و بازدارنده لغزندگان هستيم، هر كه به ما اعتصام جويد از گمراهي نجات خواهد يافت و از تاريكي انحراف ايمن خواهد شد هر كه ما را دوست بدارد به قله ايمان و سربلندي دست خواهد يافت و در بهشت برين خواهد بود و هر كه از ما منحرف گردد و راهي ديگر در پيش گيرد در دوزخ سرنگون خواهد شد». همو نقل مي كند كه: امام صادق - عليه السلام - فرمود: «بر دشمنانتان گواهي مي دهيد كه دوزخي هستند ليكن شهادت نمي دهيد كه دوستانتان اهل بهشت مي باشند جز ضعف چيزي شما را از اين اعتراف بازنمي دارد» [13] .

محمد در 120 سالگي درگذشت و مي گويند: از هشتاد تن از اصحاب امام صادق - عليه السلام - روايت مي كرد [14] .

10

- «محمد بن الحسن»: ابن ابي خطاب زيات كوفي، ثقه

مي باشد. شيخ او را از اصحاب امام علي - عليه السلام - شمرده است. نجاشي گفته است او از افراد جليل القدر اصحاب ما است كه عظيم القدر، كثيرالرواية، ثقه، عين و صاحب تصانيف نيكو است و به روايتش اعتماد مي باشد. داراي كتاب هاي ذيل مي باشد:

كتاب توحيد، كتاب معرفت و بداء، كتاب الرد علي اهل القدر، كتاب الامامة، كتاب لؤلؤ، كتاب وصايا الأئمة و كتاب النوادر [15] .

11 - «محمد بن حمزة قمي»: شيخ او را با همين عنوان (قمي) از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [16] .

12 - «محمد بن الحصين الفهري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد كه او ملعون است. [17] .

13 - «محمد بن الحصين»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و او را اهوازي مي داند. [18] .

14 - «محمد بن خالد رازي»: كنيه اش ابوالعباس است و شيخ او را از اصحاب امام هادي ياد مي كند. [19] .

15 - «محمد بن رجاء خياط»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارند. [20] .

16 - «محمد بن ريان بن الصلت»: شيخ او را از اصحاب امام هادي و ثقه مي داند [21] و نجاشي مي گويد: او مسائل - پاسخ هاي حضرت - امام را گرد آورده است. [22] .

17 - «محمد بن سعيد»: محمد بن سعيد بن كلثوم مروزي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد و مي افزايد كه او متكلم بود [23] كشي به سند خود از نصر بن الصباح نقل مي كند كه: محمد بن سعيد

مروزي از اجله و

18 - «محمد بن عبدالله»: نامش محمد بن عبدالله نوفلي همداني است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [31] . بزرگان متكلمين در نيشابور بود. [24] .

19 - «محمد بن سليمان جلاب»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [25] .

20 - «محمد بن صيفي كوفي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [26] .

21 - «محمد بن عبدالجبار»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد كه او قمي است و ثقه و مورد اعتماد مي باشد. [27] .

22 - «محمد بن عبدالرحمان»: محمد بن عبدالرحمان همداني نوفلي است و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند و مي افزايد كه او را مكاتبه اي با حضرت بوده است. [28] .

23 - «محمد بن عبدالله»: نامش محمد بن عبدالله بن مهران كرخي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد و مي افزايد كه او متهم به غلو و ضعف است. [29] نجاشي درباره ي او مي گويد: «او دروغگو، غلوكننده، فاسد المذهب و رواياتش نادرست مي باشد و بدين صفات مشهور است.

او را كتاب هايي است از جمله: كتاب الممدوحين و المذمومين، كتاب مقتل ابي الخطاب، كتاب مناقب ابي الخطاب، كتاب الملاحم، كتاب التبصره، كتاب القباب و كتاب النوادر. به جز اين كتاب آخر كه به واقع نزديك است باقي كتب او مخلوطي از درست و نادرست مي باشد و سخنان باطل بر حق چيره شده است» [30] .

24 - «محمد بن عبيدالله»: شيخ

او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [32] وي از اهالي طاهي مي باشد.

25 - «محمد بن علي بن عيسي»: او محمد بن علي بن عيسي اشعري قمي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - معرفي مي كند. [33] نجاشي درباره اش مي گويد: «او در شهر قم از بزرگان بشمار مي رفت و از طرف سلطان بر آنجا حكم مي راند. پدرش نيز كه معروف به «طلحي» بود از موقعيت ممتازي برخوردار بود و پرسش و پاسخ هايي به امام علي هادي - عليه السلام - داشت. [34] .

26 - «محمد بن علي بن مهزيار»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد: او ثقه است [35] از ابن طاووس نقل شده است كه محمد از سفيران و واسطه هاي امام - كه اماميه قائل به امام حسن عسكري درباره ي آنان اختلاف ندارند - بشمار مي رفت. [36] .

27 - «محمد بن عيسي»: نامش محمد بن عيسي بن عبيد يقطيني است و شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد كه او ضعيف است [37] كشي مجموعه اي از تأليفات او را نام مي برد از جمله: كتاب الامامه، كتاب الواضح المكشوف في الرد علي اهل الوقوف، كتاب المعرفة، كتاب بعد الاسناد، كتاب قرب الاسناد، كتاب الوصايا، كتاب اللؤلؤ، كتاب المسائل المحرمه، كتاب الضياء، كتاب الظرائف، كتاب التوقيعات، كتاب التجمل و المعرفة، كتاب الفي ء و الخمس، كتاب الرجال، كتاب الزكاة، كتاب ثواب الاعمال و كتاب النوادر [38] .

28 - «محمد بن الفرج رخجي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [39] وي پيوندي استوار با امام -

عليه السلام - داشت و نامه هايي ميان آنان رد و بدل شد كه پاره اي از آنها به شرح زير است:

1 - كشي به سند خود از محمد بن فرج نقل مي كند كه گفت:

«به امام هادي - عليه السلام - نامه اي نوشتم و در آن از ابوعلي بن راشد، عيسي بن جعفر بن عاصم و ابن بند (و اعتقادشان) پرسيدم حضرت برايم نوشت: ابن راشد را ياد كردي، خدايش بيامرزد كه سعادتمند بزيست و شهيد از دنيا رفت. سپس بري ابن بند و عاصمي دعا نمود» [40] .

2 - كليني به اسناد خود از علي بن محمد نوفلي نقل مي كند كه گفت: «محمد بن الفرج به من گفت: امام هادي - عليه السلام - به من نوشت: اي محمد! حواست جمع باشد و هوشيار باش. محمد مي گويد: من همچنان در انديشه معني جملات فوق بودم و مقصود از آنها را نمي دانستم ليكن خود را جمع و جور كرده بودم كه پيكي از طرف حكومت به سراغم آمد و مرا دست بسته از شهر خارج كرد و تمام اموالم را توقيف نمود و مرا به زندان انداخت كه هشت سال در آنجا بسر بردم. پس از اين مدت مجددا نامه حضرت به دستم رسيد كه در آن نوشته شده بود: اي محمد! در جانب ناحيه ي باختري، منزل مكن. نامه را خواندم و گفتم: اين دستور را به من مي دهي، در صورتي كه من با اين حالت در زندان بسر مي برم جدا كه مسأله ي شگفت آوري است! اندك مدتي نگذشته بود كه مرا رها كردند - الحمدلله -. محمد نامه اي به حضرت نوشت و در آن از املاك خود و سرنوشت آنها

جويا شد و حضرت پاسخ داد: به زودي املاكت به تو داده خواهد شد. همين كه محمد به سوي عسكر رفت دستور داد كه املاك او را بازگردانند ليكن محمد قبل از آن مرده بود» [41] . اين نامه اعتماد حضرت به محمد و پيوند استوار آنها را به خوبي نشان مي دهد هنگامي كه محمد بيمار گشت امام هادي - عليه السلام - يكي از پيراهن هاي خود را برايش فرستاد و او آن را زير سر خود گذاشت و پس از فوت از پيراهن حضرت به عنوان كفن محمد استفاده كردند.

29 - «محمد بن الفضل»: شيخ و برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارند.

30 - «محمد بن الفضل بغدادي»: از امام هادي هدايت مي كرد و عبدالله بن جعفر حميري از او روايت كرده است [42] .

31 - «محمد بن القاسم»: نامش محمد بن القاسم بن حمزة بن موسي، ابوعبدالله علوي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [43] .

32 - «محمد بن مروان جلاب»: برقي او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - دانسته و مي افزايد كه او ثقه است. [44] .

33 - «محمد بن مروان الخطاب»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [45] .

34 - «محمد بن موسي بن فرات»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [46] .

35 - «محمد بن موسي الربعي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [47] .

36 - «محمد

بن يحيي بن درياب»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [48] .

37 - «مصقلة بن اسحاق»: مصقلة بن اسحاق قمي اشعري است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [49] .

38 - «معاوية بن حكيم»: او معاوية بن حكيم بن معاوية بن عمار كوفي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [50] .

نجاشي درباره اش مي گويد: او ثقه و بزرگواري است از اصحاب امام رضا - عليه السلام - ابوعبدالله الحسين مي گويد: مشايخ و بزرگانمان را شنيدم مي گفتند: معاوية بن حكيم 24 اصل روايت كرده است. او را كتاب هايي است از جمله: كتاب الطلاق، كتاب الحيض، كتاب الفرائض، كتاب النكاح، كتاب الحدود و كتاب الديات، حديث نوادري نيز دارد. [51] .

39 - «منصور بن عباس رازي»: خانه اش كنار دروازه كوفه به بغداد بود. شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد. [52] و نجاشي درباره او مي گويد: متزلزل و سست عقيده بود و او را كتاب نوادر بزرگي است. [53] .

40 - «موسي بن داوود يعقوبي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد و او امامي مجهول الحالي است.

41 - «موسي بن عمر»: موسي بن عمر بن بزيع، مولاي منصور، مردي است ثقه و شيخ او را از اصحاب امام هادي ياد مي كند [54] و مي گويد: او را «كتاب النوادر» است [55] .

42 - «موسي بن عمر الحضين»: شيخ او را از اصحاب امام هادي نام مي برد. [56] .

43 - «موسي بن مرشد وراق نيشابوري»: شيخ او را از اصحاب امام

هادي يادي مي كند [57] او امامي مجهول الحالي است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

[2] رجال طوسي.

[3] رجال طوسي.

[4] رجال كشي.

[5] رجال طوسي.

[6] رجال طوسي.

[7] معجم رجال الحديث، ج 15، ص 26.

[8] رجال برقي.

[9] رجال برقي.

[10] رجال طوسي.

[11] رجال طوسي.

[12] رجال نجاشي.

[13] رجال كشي.

[14] رجال نجاشي.

[15] همان مدرك.

[16] رجال طوسي.

[17] رجال طوسي.

[18] رجال طوسي.

[19] رجال طوسي.

[20] رجال طوسي.

[21] رجال طوسي.

[22] رجال نجاشي.

[23] رجال طوسي.

[24] رجال كشي.

[25] رجال طوسي.

[26] رجال طوسي.

[27] رجال طوسي.

[28] رجال برقي.

[29] رجال طوسي.

[30] رجال نجاشي.

[31] رجال نجاشي.

[32] رجال طوسي.

[33] رجال طوسي.

[34] رجال نجاشي.

[35] رجال طوسي.

[36] معجم رجال الحديث، ج 17، ص 34.

[37] رجال طوسي.

[38] رجال طوسي.

[39] رجال طوسي و كشي.

[40] رجال طوسي و كشي.

[41] اصول كافي.

[42] معجم رجال الحديث.

[43] رجال طوسي.

[44] رجال طوسي.

[45] رجال طوسي.

[46] رجال طوسي.

[47] رجال طوسي.

[48] رجال طوسي.

[49] رجال طوسي.

[50] رجال طوسي.

[51] رجال نجاشي.

[52] رجال طوسي.

[53] رجال نجاشي.

[54] رجال طوسي.

[55] الفهرست شيخ طوسي.

[56] رجال طوسي.

[57] رجال طوسي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

علامه نيز او را توثيق نموده و او را در كتاب الحاوي در فصل ثقات آورده است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] فهرست شيخ طوسي.

[2] رجال طوسي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

«كتابي بهتر از اصلاح المنطق ابن سكيت در ميان مؤلفين بغداد نديدم». و ثعلب مي گويد: اصحاب ما اتفاق نظر دارند كه پس از ابن اعرابي كسي آگاهتر از ابن سكيت در علم لغت يافت نشده است. [5] . متوكل او را به خاطر ولاي اهل بيت و به جرم تشيع به شهادت رساند - كه ما تفصيل آن را در فصول آينده بيان خواهيم كرد.

4 - «يعقوب بجلي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [6] او امامي مجهول الحالي است.

5 - «يعقوب بن منقوش»: شيخ او را از اصحاب امام هادي و امام حسن عسكري - عليهماالسلام - نام مي برد. [7] .

6 - «يعقوب بن يزيد»: يعقوب بن يزيد بن حماد انباري سلمي كاتب، كنيه اش ابويوسف است و شيخ او را از اصحاب ثقه ي امام هادي نام مي برد [8] و مي گويد: او داراي كتاب هايي از جمله: كتاب النوادر است [9] . نجاشي مي گويد: يعقوب كاتب منتصر بود و از امام جواد - عليه السلام - روايت مي كرد و به بغداد رفته در آن جا ساكن شد. او ثقه و راستگو است و كتابهايي به شرح زير دارد: البداء، المسائل، نوادر الحج، و الطعن علي يونس» [10] .

صاحبان كنيه:

ياران امام هادي كه با كنيه معروف شده اند عبارتند از:

7 - «ابوبكر فهكي»: او ابن ابي طيفور متطبب است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [11] او از جمله كساني است كه نص بر امامت حضرت عسكري را روايت كرده است و مي گويد: امام هادي - عليه السلام - برايم نوشت: «ابومحمد (حسن عسكري) فرزندم، ناصح ترين فرد از خاندان

آل محمد و موثق ترين آنان است. او بزرگترين پسرم و جانشين پس از من است. امامت به او مي رسد و احكام آن به عهده ي او است. هر چه از من مي پرسي پس از من از او بپرس و هر چه را خواهاني او دارا است». [12] .

8 - «ابوالحسين بن هلال»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد. [13] و علامه [14] و مجلسي [15] او را توثيق نموده اند.

9 - «ابوالحصين الحضيني»: شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد و مي افزايد او ثقه است و در اهواز ساكن شده بود. [16] .

10 - «ابوطاهر»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد و مي افزايد كه او برادر محمد بن محمد مي باشد. [17] .

11 - «ابوطاهر بن حمزة»: او ابوطاهر بن حمزة بن اليسع اشعري و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ثقه و اهل قم معرفي مي كند. [18] .

12 - «ابوطاهر محمد»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [19] .

13 - «ابوعبدالله المغازي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد و مي افزايد كه او غلوكننده است. [20] .

14 - «ابوعبدالله مكاري»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند. [21] .

15 - «ابومحمد بن ابراهيم»: شيخ بدون كمترين اظهار نظري او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند و ديگر چيزي اضافه نمي كند. [22] .

16 - «ابويحيي جرجاني»: ابويحيي همان احمد بن داوود بن سعيد فزاري است و از اصحاب

امام هادي - عليه السلام - بشمار مي رود. [23] . زنان: شيخ طوسي از زناني كه از امام هادي - عليه السلام - روايت كرده اند تنها يك بانو را نام مي برد:

17 - «كلثوم الكرخيه: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد و مي افزايد كه عبدالرحمن الشعيري - ابوعبدالله، رحمن بن داوود بغدادي - از او روايت كرده است. [24] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال طوسي.

[2] رجال طوسي.

[3] رجال طوسي.

[4] تنقيح المقال، ج 3، ص 329.

[5] الكني و الالقاب، ج 1، ص 314.

[6] رجال طوسي.

[7] رجال طوسي.

[8] رجال طوسي.

[9] فهرست طوسي.

[10] رجال نجاشي.

[11] رجال طوسي.

[12] اصول كافي.

[13] رجال طوسي.

[14] الخلاصه.

[15] الوجيزه.

[16] رجال طوسي.

[17] رجال طوسي.

[18] رجال طوسي.

[19] رجال طوسي.

[20] رجال طوسي.

[21] رجال طوسي.

[22] رجال طوسي.

[23] تنقيح المقال، ج 4، ص 39.

[24] رجال طوسي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

معجم رجال الحديث، ج 1، ص 202.

[2] كافي، ج 1، ص 331.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

ديگر از من نپرسند و خدا را اطاعت نمايند و به او پناه برند و شيطان را از خود برانند و از او فرمان نبرند.

سلام و درود فراوان خدا بر ابراهيم بن عبده و بر تو اي اسحاق و بر همه دوستانم. خدا شما را توفيق ارزاني دارد. [2] .

2 - نامه اي ديگر را از امام عسكري عليه السلام نقل نموده كه حضرت در آن نامه به شيعيان دستور داده كه حقوق مالي خود را به ابراهيم بن عبده بدهند كه او وكيل من است و باطل را ادعا نمي نمايد. [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كافي، ج 1، ص 250.

[2] همان، ص 250 - 253.

[3] همان، ص 253 و 254.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

نجاست انسان مي گردد زيرا اگر سگ تر گرديد قطرات آب از بدن آن به انسان اصابت مي نمايد. [3] . و مرحوم شيخ طريحي مي نويسد: واقفيه كساني مي باشند كه از پذيرفتن امامت امام رضا عليه السلام سر باز زدند و بر موسي بن جعفر عليهماالسلام متوقف شدند و در وفات وي توقف نمودند و علت توقف آنان اين بود: وقتي كه حضرت كاظم عليه السلام به شهادت رسيد نزد همه ي وكلاي حضرت مال فراواني بود براي اينكه آن اموال را بخورند منكر شهادت امام موسي بن جعفر عليهماالسلام شدند. نزد زياد قندي هفتاد هزار دينار بود و يكي از وكلاي حضرت عثمان بن عيسي رواسي بود كه مال فراواني و شش كنيز نزد وي بود او در مصر وكيل موسي بن جعفر عليهماالسلام بود وقتي حضرت به شهادت رسيد امام رضا عليه السلام شخصي را نزد وي فرستاد و آنچه نزد او بود درخواست نمود. به حضرت نوشت: پدرت وفات ننموده است، امام رضا عليه السلام به عثمان نوشت: «ان أبي قد مات و قد اقتسمنا ميراثه، و قد صحت الاخبار بموته». «پدرم وفات نمود و ميراث او را قسمت نموديم و اخبار صحيح و درست در وفات او رسيده است». آن ملعون به حضرت نوشت: اگر پدرت وفات ننموده باشد تو در اين اموال حقي نداري و اگر وفات نموده باشد - آن گونه كه تو مي گويي - باز حق نداري زيرا به من دستور نداده كه آن اموال را به تو بدهم و كنيزان را آزاد نمودم و آنان را تزويج نمودم. [4] . دقت فرماييد محبت دنيا و مال كار انسان را به كجا مي كشاند براي زندگي

چند روزه امر مسلم را انكار نمودند و امامت امام هشتم عليه السلام را نپذيرفتند، خدا ما را از لغزش ها حفظ نمايد.

حديث دوم

مرحوم ثقة الاسلام كليني با ذكر سند از ابراهيم بن عقبه نقل نموده كه به امام هادي عليه السلام نامه نوشتم و از زيارت امام حسين و زيارت امام موسي بن جعفر و زيارت امام جواد عليهم السلام پرسيدم (كه كدام يك برتر است) حضرت در جواب نوشت:

«أبوعبدالله عليه السلام المقدم و هذا أجمع و أعظم أجرا». [5] .

مرحوم علامه مجلسي در معناي اين جمله چند احتمال را ذكر نموده است:

1- امام حسين عليه السلام مقدم تر و افضل از آنان است.

2- اگر امر داير شود ميان زيارت امام حسين عليه السلام تنها و زيارت هر يك از معصومين عليهم السلام كه نتواني همه را زيارت نمايي، زيارت امام حسين عليه السلام برتري دارد ولي زيارت امام موسي بن جعفر و امام جواد عليهم السلام با هم جامع تر و افضل است از زيارت امام حسين عليه السلام به تنهايي.

3 - سزاوار است زيارت امام حسين عليه السلام را مقدم بداري اگر پس از آن موسي بن جعفر و امام جواد عليهم السلام را نيز زيارت نمايي جامع تر و مزد بيشتري نصيبت مي گردد.

4 - از بعضي نقل نموده كه مراد اين است: زيارت امام كاظم عليه السلام و امام جواد عليه السلام از زيارت امام حسين عليه السلام جامع تر است زيرا اعتقاد به امامت امام كاظم و امام جواد عليهماالسلام مستلزم اعتقاد به امامت امام حسين عليه السلام مي باشد به اين توضيح كه هر كس امامت اين دو بزرگوار را معتقد بود به امامت امام حسين عليه السلام نيز عقيده دارد ولي ممكن است

كسي به امامت امام حسين عليه السلام معتقد باشد و امامت اين دو بزرگوار را انكار نمايد مانند زيديه، بنابر اين زيارت آن دو امام عليهماالسلام مانند اصل اعتقاد به امامت آنان مي باشد. افزون بر اين زيارت آن دو بزرگوار مانند زيارت امام رضا عليه السلام به خواص از شيعه اختصاص دارد ولي زيارت امام حسين عليه السلام را همه شيعيان قبول دارند ولي اين معناي اخير مورد ايراد است. [6] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 1، ص 259.

[2] معجم رجال الحديث، ج 1، ص 259.

[3] الامام الهادي من المهد الي اللحد، ص 145.

[4] مجمع البحرين، ج 5، ص 130 و 131، واژه ي «وقف».

[5] كافي، ج 4، ص 583 و 584.

[6] همان پاورقي.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

امام عليه السلام برسان) به من وصيت نمود و درگذشت. پيش خود فكر كردم و گفتم: پدرم كاري نادرست نمي نمود، اين اموال را بار مي نمايم و به عراق مي برم و كنار شط خانه اي را كرايه مي نمايم و هيچ كس را در جريان نمي گذارم اگر امر امامت و امام برايم مانند زمان امام حسن عسكري عليه السلام روشن گرديد اموال را به آن امام تحويل مي دهم وگرنه آن را براي خود برمي دارم. با اين انگيزه به عراق وارد شدم و كنار شط خانه اي را اجاره نمودم و چند روزي ماندم.

ناگهان قاصدي نزد من آمد كه نامه اي داشت و در آن نامه نوشته شده بود: اي محمد فلان مقدار مال در فلان مقدار كيسه با توست، تمام ريزه كاري هاي آن اموال نوشته شده بود - حتي بعضي چيزها كه من از آن آگاه نبودم -. اموال را به قاصد دادم و چند روزي ديگر ماندم و متحير و اندوهناك بودم پس نامه اي به دستم رسيد كه: تو را به منصب پدرت ابقا نموديم پس خدا را حمد نما. [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 1، ص 303.

[2] كافي، ج 1، ص 518، ح 5.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

خدمتي مي نمودي؟ گفت: در كار وضو به او خدمت مي كردم. حجاج گفت: وقتي كه از وضو فراغت مي يافت چه مي گفت؟ قنبر گفت: اين آيه را مي خواند: (فلما نسوا ما ذكروا به فتحنا عليهم أبواب كل شي ء حتي اذا فرحوا بما اوتوا أخذناهم بغتة فاذا هم مبلسون - فقطع دابر القوم الذين ظلموا و الحمدلله رب العالمين). [1] . «پس همين كه آيه هايي كه بدان پندشان داده بودند به فراموشي سپردند، درهاي همه چيز را بر آنها گشوديم و چون به آنچه به آنان داده شد شادمان شدند ناگهان آنان را گرفتيم پس آنان نوميد شدند. و بنياد گروهي كه ستم نمودند قطع گرديد و سپاس مخصوص پروردگار جهانيان است». حجاج لعنة الله عليه گفت: گمان مي كنم كه اين را بر ما تأويل مي كرده است؟ قنبر فرمود: آري. ملعون گفت: وقتي تو را گردن بزنم چه مي كني؟ فرمود: اگر چنين كني من خوشبختم و تو بدبختي. [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] انعام / 44 و 45.

[2] معجم رجال الحديث، ج 14، ص 88.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

است. [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 2، ص 47.

[2] همان، ص 47 و 48.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

فرمود: اي ابودعامه حق تو بر من واجب گرديد، آيا برايت حديثي نقل ننمايم كه با شنيدن آن شادمان شوي؟ عرض كردم: يابن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم نياز فراوان به آن دارم. حضرت از پدرش از پدرانش تا از رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم حديث نمود كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به علي عليه السلام فرمود: اي علي بنويس. علي عليه السلام عرض كرد: چه بنويسم؟ فرمود:

بسم الله الرحمن الرحيم

«الايمان ما و قر في القلوب و صدقته الاعمال و الاسلام ما جري علي اللسان و حلت به المناكحة». «ايمان چيزي است كه در دل ها استقرار پيدا نمايد و كارهاي انسان آن را تصديق نمايد و اسلام چيزي است كه بر زبان جاري مي شود و ازدواج با مسلمان در پرتو آن جايز مي گردد». ابودعامه مي گويد: عرض كردم: اي پسر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم به خدا سوگند نمي دانم كدام يك بهتر است متن حديث يا اسناد آن (كه از امام جواد عليه السلام شروع و به رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم ختم مي شود).

حضرت فرمود: اين صحيفه اي است به خط علي بن ابي طالب عليهماالسلام و املاي رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم كه صغيران ما از بزرگان به ارث برده اند. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 50، ص 208.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

داشت.

سخت با ورع بود زياد عبادت مي نمود در رواياتش ثقه بود و پدرش نوح بن دراج درست اعتقاد و در كوفه قاضي بود. مرحوم شيخ وي را توثيق نموده و از اصحاب امام علي النقي عليه السلام به شمار آورده است. و مرحوم كشي از حمدان قلانسي نقل كرده كه ايوب بن نوح از صالحان بوده و از دنيا رفت در حالي كه مقدار صد و پنجاه دينار باقي گذاشت و مردم مي پنداشتند كه مال فراواني نزد اوست زيرا از امامان عليهم السلام سمت وكالت داشت. [1] .

از امام هادي عليه السلام دو اخبار به غيب نقل نموده است:

1 - مي گويد: به امام علي النقي عليه السلام نوشتم: زوجه من حامله است از خدا درخواست كن پسري روزي من نمايد. حضرت نوشت: وقتي به دنيا آمد او را محمد نام بگذار. پس از آن پسري متولد شد او را محمد ناميدم. [2] .

2 - مي گويد: جعفر بن عبدالواحد قاضي كوفه مرا اذيت مي نمود جريان آزار و اذيت وي را به امام هادي عليه السلام نوشتم. حضرت به من نوشت: دو ماه ديگر شر او از تو دفع مي گردد. در اثناي دو ماه از قضاوت كوفه عزل شد و از او راحت شدم. [3] .

و امام هادي عليه السلام طبق روايت زير شهادت داده كه ايوب بن نوح از اهل بهشت است: عمرو بن سعيد مدايني مي گويد: در صريا خدمت امام علي النقي عليه السلام بودم كه ايوب بن نوح خدمت حضرت شرفياب شد و مقابل وي ايستاد. حضرت به او دستوري داد و ايوب از خدمت آن حضرت بيرون رفت. امام هادي رو به من نمود و

فرمود: اي عمرو اگر دوست داري به مردي از اهل بهشت نظر نمايي به اين مرد نگاه كن. [4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 3، ص 260 - 262.

[2] بحارالانوار، ج 50، ص 77.

[3] همان.

[4] همان.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

رجال كشي.

[3] معجم رجال الحديث: 1 / 118.

منبع: تحليلي از زندگاني امام هادي؛ باقر شريف قرشي؛ ترجمه محمدرضا عطائي؛ كنگره جهاني حضرت رضا 1371.

از آن هر گاه امام وارد مي شد، بادي مي وزيد و پرده خود به خود بلند مي شد و به هنگام خروج نيز اين عمل تكرار مي شد. متوكل وقتي اين فضيلت را مشاهده كرد، به درباريان دستور داد كه مانند گذشته با وي رفتار كنند و به امام احترام بگذاريد.% [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار، ج 50، ص 128.

منبع: آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم در عراق ؛ اكبر دهقان؛ زائر آستانه مقدسه؛ چاپ اول تابستان 1380.

روز تولد پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و 27 رجب مبعث آن حضرت 25 ذي القعده روز دحوالأرض (شكافته شدن و بيرون آمدن زمين از ميان آب) و 18 ذي الحجه روز غدير. [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار، ج 50، ص 137.

[2] بحار، ج 50، ص 157.

منبع: آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم در عراق ؛ اكبر دهقان؛ زائر آستانه مقدسه؛ چاپ اول تابستان 1380.

رسيدم. فرمود: اي ابوموسي «هذا وجه الرضا» يعني علامت خشنودي را در چهره ي تو مي بينم. گفتم: آري. به بركت شما، اما شنيدم كه شما نزد متوكل نرفتيد و از او تقاضا نكرديد! فرمود: خداوند مي داند به هنگام مشكلات ما جز به او پناه نمي بريم و بر غير او توكل نمي كنيم. گفتم: فتح بن خاقان نيز التماس دعا داشت. حضرت فرمود: او ما را در ظاهر دوست دارد و در باطن چنين نيست و دعا براي او فايده اي ندارد. گفتم: اي مولاي من! دعايي به من بياموز. فرمود: دعايي است كه من بسيار مي خوانم و از خداوند خواسته ام كه محروم نفرمايد كسي كه بعد از من و در مشهد من آن را بخواند و آن دعا اين است: «يا عدتي عند العدد و يا رجائي و المعتمد و يا كهفي و السند و يا واحد يا أحد، يا قل هو الله أحد أسئلك اللهم بحق من خلقته من خلقك و لم تجعل في خلقك مثلهم أحدا، أن تصلي عليهم و افعل بي كيت و كيت». [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار، ج 50، ص 127؛ مناقب، ج 4، ص 411.

منبع: آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم در عراق ؛ اكبر دهقان؛ زائر آستانه مقدسه؛ چاپ اول تابستان 1380.

كردم: فدايت شوم! در همه ي امور مي خواهند نور شما را خاموش كنند و در حق شما كوتاهي مي كنند، به گونه اي كه شما را در مكاني نامناسب جاي دادند! حضرت فرمود: اي سعيد! چنين نيست كه تو تصور مي كني، هنوز نسبت به ما شناخت پيدا نكرده اي. سپس امام عليه السلام با دست مباركش اشاره اي كرد و ناگاه باغ هاي خرم و سرسبز و نهرهايي پر از آب را مشاهده كردم. چشمانم حيرت زده شد و بسيار تعجب كردم. آن حضرت فرمود: اي سعيد! ما هر جا باشيم، چنين قدرتي را داريم و چنين امكاناتي براي ما فراهم است و در خانه ي گدايان نيستيم. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كشف الغمة، ج 3، ص 243؛ بحار، ج 50، ص 133.

منبع: آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم در عراق ؛ اكبر دهقان؛ زائر آستانه مقدسه؛ چاپ اول تابستان 1380.

به من فرمود: نهري جاري در اين جا وجود دارد خود را در آن شست و شو بده.

من گفتم: در اين جا نهري نيست و گرنه من اين قدر تشنه نمي شدم كه مشرف به هلاكت باشم. آن مرد عرب فرمود: اين آب است كه در اين جا جاري است. من به مجرد صادر شدن اين كلمه از آن شخص عرب ديدم در آن جا نهر باصفايي است و تعجب كردم كه نهر آب در كنار من بوده و من از تشنگي و عطش بسيار نزديك به هلاك شدن بودم! آن مرد عرب سپس از من پرسيد: قصد كجا داري؟ گفتم: حرم مطهر سيد محمد عليه السلام. آن شخص عرب فرمود: اين هم حرم سيد محمد است. من مشاهده كردم و ديدم نزديك بقعه ي سيد محمد عليه السلام هستم و حال آن كه محلي را كه در آن جا راه گم كرده بودم قادسيه بود و مسافت فراواني از آنجا تا مرقد سيد محمد عليه السلام وجود داشت. در فاصله ي مصاحبت با آن مرد عرب از وي استفاده ي فراوان بردم و مطالب چندي برايم توضيح داد. از سفارش ها و توصيه هاي وي: تأكيد بر تلاوت قرآن مجيد.

- انكار تحريف قرآن.

- نيكي به والدين.

- رفتن به زيارت بقاع متبركه و امامزادگان.

- احترام به ذريه ي علوي.

- خواندن نماز شب.

- ذكر تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام.

- تأكيد در زيارت حضرت سيدالشهداء عليه السلام بود. در اين هنگام از فكرم خطور كرد كه نكند اين شخص امام زمان عليه السلام باشد. با بروز اين فكر در ذهنم ناگاه آن شخص عرب از نظرم ناپديد گرديد و چقدر متأسف شدم

كه يار در كنارم بوده است و گمشده را يافته بودم اما او را نشناختم.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

منبع: چهره هاي درخشان سامراء ؛ علي رباني خلخالي؛ انتشارات مكتب الحسين چاپ اول ارديبهشت 1386.

كه تا وقتي به طرف خوان مصلي شاه عباسي كه نزديك نجف است برسيم بتوانيم در مقابل باد سموم و هواي داغ مقاومت كنيم. دو همسفر من هم قبول كردند، لباس ها را خيس كرده و يك كتري مسي كوچكي هم داشتم كه آن را پر آب نموده به طرف بيابان به راه افتاديم.

من به دو همسفر خود تذكر دادم كه اين راه خوب نيست بياييد از طرف كوفه برويم، چون هوا خيلي گرم و احتمالا خطر مرگ به علت بي آبي راه وجود دارد.

آن دو نفر قبول نكردند و من چون كوچكتر از آنها بودم حرف ايشان را گوش داده و حركت نموديم، حدود يك فرسخ كه رفتيم علاوه بر اين كه لباس ها خشك شد آب موجود در كتري مسي را كه كم كم مي خوردند به علت گرمي هوا مقدار يك بند انگشت بيشتر باقي نمانده بود كه هر كدام كه تشنگي غلبه مي كرد فقط لب ها را تر مي كرديم. در همين حال حاج عبدالرحمان اشاره كرد كه سيد علي من از تشنگي مردم، يك مقدار آب بده بخورم.

من خواستم به او آب بدهم، ديدم همان مختصر آب ته كتري در اثر باد داغ خشكيده و آب نداريم، گفتم: حاج عبدالرحمان متأسفانه آب نيست. تا اين حرف را شنيد به زمين نشست، ما هم نشستيم، كم كم تشنگي بر حاج عبدالرحمان غلبه كرد و از حركت و تكلم افتاد، ما دو نفر براي اين كه يك قدري از تشنگي ايشان كم كنيم عبا را بر سر او نگاه داشتيم كه شايد با سايه ي عبا از حرارت آفتاب جلوگيري كنيم.

چند لحظه اي به همين حال بوديم، ديديم

كه خبر نمي شود و حاج عبدالرحمان مشرف به موت است. پاهاي او را رو به قبله كشيديم.

حاج شيخ موسي گفت: آقا سيد علي! حالا چه بايد بكنيم؟ گفتم: تو عبا را به هر طوري كه مي داني روي ايشان نگهدار تا من بروم شايد بتوانم وسيله اي يا ماشيني تهيه كنم، چون در آن زمان جاده ها آسفالته نبود، ماشين ها براي اين كه در رمل ها گير نكنند، هر كدام از جايي حركت مي كردند با اين كه ايام زيارتي نجف بود بعد از اربعين حسيني عليه السلام در ماه صفر و به مناسبت وفات حضرت رسول الله صلي الله عليه و اله اياب و ذهاب زياد بود؛ ولي من هر چه به طرف ماشين ها مي دويدم هيچ كس اعتنايي نمي كرد با اين كه ماشين ها مسافركش بودند بالأخره مأيوس شده برگشتم كه خبري از حاج عبدالرحمان بگيرم، اما آنقدر گرما به من اثر كرده بود كه چشمم آن ديد اوليه را نداشت و گمان مي كردم كه آسمان را دود فرا گرفته است، در همان حال يادم از عبارت مقتل حضرت سيدالشهداء عليه السلام آمد كه:

حال العطش بينه و بين السماء كالدخان. «حالت عطش طوري به آن حضرت اثر كرده بود كه جلوي چشمش تيره تار شده بود مثل آن كه بين او و آسمان را دود پر كرده است».

به هر حال رسيدم و ديدم كه حاج عبدالرحمان فوت نموده و حاج موسي هم قريب الموت است، پاهايش را به سمت قبله دراز كشيده و قادر به حركت و صحبت نيست، تقريبا دو ساعت به غروب آفتاب بود و يك فرسخ و نيم تا نجف اشرف فاصله بود، در آن هواي گرم

حاج عبدالرحمان مرده و حاج موسي هم نفس هاي آخر را مي كشيد، من هم قدرت به حركت نداشتم از ته دل صدا زدم: يا صاحب الزمان! الآن موقع آن است كه به فرياد برسي. الله اكبر عجب حالي؟! كه هيچ وقت فراموش نمي شود، ناگاه يك ماشين كوچك سياه رنگ كه به آن «فورد آلماني» مي گفتند از طرف كربلا به نظر رسيد، با زحمت زياد عبا را روي سر حركت دادم، خدا را شاهد و گواه مي گيرم كه گويا اين گرداندن عبا سكان و فرمان ماشين بود كه دور زد طرف ما آمد در داخل ماشين راننده و يك نفر در صدر ماشين نشسته بود كه يك شال سبز چفيه و لباس سفيدي پوشيده بود، ابروها پيوسته دندان ها گشاده و در سمت راست صورت خالي سياه، صورت نوراني و حدود سي الي چهل ساله به نظر مي رسيد، با ديدن اين شخص از همه بدبختي هايي كه داشتم فراموشم شد و محو تماشاي آن قيافه رحماني، آن جلوه ي نوراني و صمداني و نور الهي شده بودم.

آن شخص بزرگوار با زبان فارسي فرمود: سيد علي فرزند سيد محمود شاهرودي چه كار داري.

عرض كردم: حاج عبدالرحمان مرده و حاج موسي يا مرده يا در شرف مرگ است.

آن آقا دستور فرمودند جنازه حاج عبدالرحمان را بياورند. بنده و آقاي راننده رفتيم و او را آورديم و در قسمت عقب ماشين خوابانديم و دو نفري حاج موسي را در ماشين نشانيده به امر آن آقا كه فرمودند: شما هم سوار شويد. من هم سوار شدم و ماشين حركت نمود.

آن آقا با روي باز و لبخند زنان با كمال رأفت

و مهرباني فرمودند: اين پنج عدد آب نبات را بگير نفري يكي شماها، يكي به پدرت آقا سيد محمود و يك دانه هم به مادرت زهرا بده و سلام مرا به پدرت آقا سيد محمود شاهرودي برسان.

بنده عرض كردم: آقا! حاج عبدالرحمان دير وقت است كه مرده است.

فرمود: در دهان او بگذار. والله، والله، والله به زحمت لب و دهان او را باز كردم چون خشك شده بود و آب نبات را به زور به داخل دهان او گذاشتم. آب نبات هاي آن وقت دراز و زرد رنگ بود، همين كه آب نبات وارد دهانش شد، مثل بچه كه پستانك را در دهانش مي گذارند، شروع به مك زدن كرد و برخاست و نشست كه من خنديدم و گفتم: اي خدا مرگت بدهد، اي جانور حرام شده! زنده شدي؟! تو كه مرده بودي. از حرف من آن آقا تبسم فرمود و فرمودند كه اين عجيب نيست.

اما من و حاج موسي وقتي آن آب نبات را در دهان گذاشتيم، مثل اين بود كه ابدا تشنه و گرسنه نبوديم و احساس كرديم كه در كمال نشاط هستيم، چون وارد نجف شديم آنها ما را تا جلوي بازار بزرگ آوردند و فرمودند كه سلام مرا به پدرت برسان، و راننده گفت: امر خدمه (يعني امري و فرمايشي). عرض كردم: از هر دوي شما متشكرم و هر كسي دنبال كار خودش رفت و من وارد خانه شدم، ديدم كه آقاي حاج سيد محمود تازه از سرداب بيرون آمده و مشغول خوردن چاي بودند، با همان كوله پشتي و كتري وارد شدم، سلام و دست بوسي كردم و خدمت

والده نيز عرض ادب نمودم و آب نبات ها را تقديم و موضوع را مفصلا خدمت ايشان شرح دادم. مرحوم آقاي والد فرمود: يقينا آن آقا حضرت حجت عليه السلام بود بلا شك؛ چرا پاي ايشان را نبوسيدي، اما همان كه آن حضرت را خندانيدي موجب دخول در بهشت خواهد بود، چون خندانيدن پيامبر و امام عليهم السلام سبب غفران ذنوب و دخول در جنت است. آقا سيد علي مي گويد: خدا كند كه اعمال بد من سبب خرابي كار نشود.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منظور قبل از نگارش اين تاريخچه.

منبع: چهره هاي درخشان سامراء ؛ علي رباني خلخالي؛ انتشارات مكتب الحسين چاپ اول ارديبهشت 1386.

ها:

[1] روزنه هايي از عالم غيب: ص 115.

منبع: چهره هاي درخشان سامراء ؛ علي رباني خلخالي؛ انتشارات مكتب الحسين چاپ اول ارديبهشت 1386.

و با ايشان وداع كرده و به طرف خراسان، حركت نمودم. وقتي كه دور شدم، امام پيام داد كه: «بازگرد.» پس من به محضرش بازگشتم، حضرت فرمود: «بايد انگشتر ديگري از فيروزه، همراه داشته باشي، زيرا در بين طوس و نيشابور، شيري را مي بيني كه جلو كاروان را مي گيرد، تو نزد آن شير برو و انگشتر را به او نشان بده و بگو مولاي من امام هادي مي گويد: از جاده دور شو.»

سپس فرمود: «بايد نقش اين فيروزه، چنين باشد: در يك طرف آن نوشته شده باشد: «الله الملك» و در طرف ديگرش نوشته شده باشد: «الملك لللّه الواحد القهار»، زيرا در نقش انگشتر اميرمؤمنان علي عليه السلام، قبل از خلافت «الله الملك» بود، و بعد از خلافت، بر انگشت خود كه فيروزه بود، «الملك للله الواحد القهار» را نقش بست، و چنين انگشتري موجب ايمني از درندگان و پيروزي در جنگها است.» سپس من به طرف طوس رهسپار شدم. سوگند به خدا كه طبق پيش بيني امام هادي عليه السلام شيري را در مسير راه ديدم، پس دستور آن حضرت را اجرا نمودم و آن شير مزاحم ما نشد. هنگامي كه به محضر امام هادي عليه السلام بازگشتم و ماجرا را براي آن حضرت شرح دادم، آن حضرت فرمود: «يك موضوع باقي مانده كه نگفتي، اگر بخواهي تو را به آن خبر مي دهم!» عرض كردم: «اي آقاي من! شايد آن را فراموش نموده ام.»

حضرت فرمود: «آري! شبي در طوس، در كنار قبر امام رضا عليه السلام خوابيده بودي، گروهي از جنيان براي زيارت قبر آن حضرت آمدند و به نگين انگشتر دست تو نگاه كرده نوشته ي آن را خواندند.

پس آن انگشتر را از دستت گرفتند و نزد بيماري كه داشتند بردند و آن انگشتر را با آب شسته و آن آب را به بيمارشان نوشاندند و او سلامتي خود را بازيافت.

بعد انگشتر را به دست تو بازگرداندند. آن انگشتر قبلا در دست راست تو بود ولي آنها آن را در دست چپ تو كردند و تو از اين موضوع بسيار تعجب كردي و علت آن را نفهميدي.

همچنين در كنار سرت، سنگ ياقوتي ديدي، آن را برداشتي كه اكنون همراه تو است. آن را به بازار ببر كه به زودي آن را به هشتاد دينار مي فروشي.» من آن سنگ ياقوت را به بازار بردم، و هشتاد دينار فروختم. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] امان الاخطار.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام هادي ؛ واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شميم گل نرگس چاپ چهارم 1386.

«آيا اين گفته ي علي عليه السلام نيست كه فرموده: «نيست از زمين بقعه اي مگر آنكه قبري بوده يا بعدا قبر خواهد شد.» نگاه كن ببين كه صحراي به اين وسعت، كيست كه بميرد تا اين صحراي بي پايان پر از قبر شود.»

همراهان از اين حرف به آن شيعه خنديدند و او را مسخره كردند تا اينكه وارد شهر مدينه شده خدمت امام هادي عليه السلام مشرف شديم.

من نامه ي متوكل را خدمتش تقديم نمودم. وقتي قرائت كرد، گفت: «من مخالفت نمي كنم و مي آيم.» پس آن روز ما استراحت كرديم. صبح روز بعد باز به خدمت آن حضرت مشرف شدم و آن موقع، ايام تابستان بود. ديدم چند نفر خياط نشسته اند و لباس پشمي ضخيمي در مقابلشان قرار دارد. حضرت به آن خياطها فرمود: «دسته جمعي در دوختن اين لباسها شركت كنيد تا فردا آماده شود.»

بعد رو كرد به من و فرمود: «يحيي بن هرثمه! امروز هر كاري در شهر داري انجام بده كه انشاء الله فردا صبح در همين موقع حركت مي كنيم.» من از خدمتش بيرون آمدم ولي از آماده كردن آن لباسهاي پشمي زمستاني و آن چكمه ها و آن كلاه ها براي پا و سر، در اين هواي گرم تابستان تعجب كرده بودم. پيش خودم حساب مي كردم كه: «فاصله ي مدينه و عراق پانزده روز بيشتر نيست و اينجا حجاز است، اين لباسها را مي خواهد چه كند؟! ظاهرا اين آقا سفر نكرده و خيال كرده هر سفري احتياج به چنين لباسهاي زمستاني دارد.»

باز تعجب مي كردم از شيعياني كه اعتقاد به امامت چنين آقائي دارند.

فردا صبح رفتيم، ديدم آن حضرت آماده ي سفر شده است، پس به

غلامانش فرمود: «از آن لباسها و كلاه ها برداريد و سوار شويد.» امروز باز از ديروز بيشتر متعجب شدم. به من فرمود: «اي يحيي! حركت كن.» من اطاعت كردم و حركت نمودم. با همان سيصد نفر همراهانم مي آمديم تا اينكه به همان صحرا رسيديم ناگهان ابر سياهي در آسمان پيدا شد و رعد و برق فراواني آنجا را فراگرفت و هوا بسيار سرد شد. امام هادي عليه السلام به غلامانش دستور داد كه لباسهاي پشمي و كلاه را بپوشند. و بعد يكدست از آن لباسها را براي من و يكدست را براي نويسنده ي من فرستاد. ناگهان چنان تگرگ بر سر ما باريد كه هشتاد نفر از همراهان من هلاك شدند و از بين رفتند.

بعد از ساعتي آفتاب شد. امام هادي عليه السلام به من فرمود: «اي يحيي! دستور بده كه زنده ها، مرده ها را دفن كنند.» سپس فرمود: «اين چنين صحرا پر مي شود از قبرها.» وقتي ديدم كه از ضمائر ما خبر داد، از اسب پائين آمدم و ركابش را بوسيدم، گفتم: «شهادت مي دهم كه نيست معبودي غير از خداوند و شهادت مي دهم به اينكه محمد بنده و فرستاده ي خداوند است و اينكه شما، خلفا و جانشينان خداوند در روي زمين هستيد. اي مولايم! من از مذهب حشويه برگشتم و از دوستان شما شدم.» مرويست كه او ملازم خدمت امام علي النقي عليه السلام بود تا اينكه به شهادت رسيد. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام هادي ؛ واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شميم گل نرگس چاپ چهارم 1386.

بر مركب سوار بود به طرف منزل متوكل مي رفت، فتح قلانسي كه مدتي در خدمت امام هادي عليه السلام بود، آمد و در كنار من نشست و گفت: چهارصد درهم از مولايم طلب كارم اگر به من مي داد از آن نفع مي بردم.

به او گفتم: مي خواهي با آن چه كاري انجام دهي؟ گفت: با دويست درهم پارچه خريداري كنم و كلاه بدوزم تا بفروشم و با دويست درهم آن مقداري خرما خريداري كنم و شراب بسازم! اين را كه به من گفت از او روي برگرداندم و با او سخن نگفتم، امام هادي عليه السلام كه سخن وي را نشنيده بود تشريف آورد وقتي كه چشمم به حضرت افتاد براي احترام وي برخاستم، تشريف برد مركبش را در طويله بست و با حالت غضب كه از چهره اش نمايان بود مرا خواست و فرمود: اي مقبل برو چهارصد درهم بياور و به فتح ملعون بده و به او بگو: اين حقت را بگير و با دويست درهم آن پارچه بخر و در ارتباط با دويست درهم ديگر كه مي خواهي آن كار را انجام دهي از خدا بترس.

مقبل مي گويد: چهارصد درهم را به فتح دادم و سخن حضرت را به او گفتم پس گريه كرد و گفت: به خدا سوگند از اين پس شراب و مسكر نمي آشامم امامت مي داند ما چه كاري انجام مي دهيم. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] دلائل الامامة، ص 417 و 418.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي ؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام چاپ اول 1386.

به امام هادي عليه السلام دلبستگي داشت روزي به امام عليه السلام شكايت نمود از اينكه وقتي كه از سامرا به بغداد برمي گردد شوق زيادي به تشرف خدمت آن حضرت دارد ولي قدرت بازگشت دوباره ندارد.

سپس عرض نمود: اي سيد من! همه وقت برايم مقدور نيست كه با كشتي از طريق آب شرفياب خدمتت گردم، با مركب سواري مي آيم و مركبي غير از استرم ندارم آن هم ضعيف است پس برايم دعا كن كه خداوند توان زيارت شما را به من عنايت نمايد. حضرت فرمود: «قواك الله يا أباهاشم و قوي برذونك؛ اي اباهاشم خدا تو و استرت را نيرومند گرداند».

پس از آن ابوهاشم نماز صبح را در بغداد مي خواند و با همان استر به سامرا مي آمد و ظهر را در سامرا درك مي نمود و اگر مي خواست همان روز به بغداد برمي گشت و اين از شگفت انگيزترين كراماتي است كه ديده شده. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] القطرة، ج 1، ص 425.

منبع: زندگاني عسكريين امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام چاپ اول 1386.

در صورتي كه بعد از سه روز از اهل قبوري؟! سعيد مي گويد: گفتيم اين دليلي است ببينيم چه مي شود. آن جوان ساكت گرديد و از كار خود دست برداشت، ما غذا خورديم و از مجلس بيرون آمديم روز بعد آن جوان مريض شد و روز سوم در ابتداي روز مرد و در آخر همان روز دفن گرديد. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز، ج 7، ص 456 و 457.

منبع: زندگاني عسكريين امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام چاپ اول 1386.

ج 7، ص 459.

منبع: زندگاني عسكريين امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام چاپ اول 1386.

اي ابوالحسن خبر بده ما را كه چه كسي سر آدم را تراشيد وقتي كه حج گذاشت؟

فرمود: اي اميرالمؤمنين از تو مي خواهم كه مرا از پاسخ دادن به اين سؤال عفو نمائيد. گفت: تو را به خدا جواب بگوئيد؟ فرمود: حالا كه قبول نمي كني، پس پدرم خبر داد مرا از جدم از پدرش از جدش رسول خدا صلي الله عليه و آله كه فرمود: براي تراشيدن سر آدم جبرئيل مأمور شد ياقوتي از بهشت آورد و به سر آدم كشيد و موهاي سرش ريخت و به هر كجا كه نور آن ياقوت رسيد، آنجا حرم گرديد [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تاريخ بغداد، ج 12، ص 56.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پاييز 1377.

حضرت را در اطاقي تنها ديدند كه در به روي خود بسته و جامه پشمين بر تن دارد و بر زمين مفروش از شن و ماسه نشسته و به عبادت خدا و تلاوت قرآن مشغول است. مأموران متوكل، امام را با همان حال كه قرآن در لب داشت، نزد متوكل بردند. وقتي امام را وارد مجلس متوكل كردند او بزم شراب آراسته و جام شرابي در دست داشت و چون امام را ديد، عظمت و هيبت وي متوكل را فرا گرفت و بي اختيار حضرت را احترام كرد و در كنار خود نشانيد و جام شرابي را كه در دست داشت، به آن حضرت تعارف كرد امام سوگند ياد كرد و گفت: گوشت و خون من با چنين چيزي آميخته نشده است، مرا معذور بدار! او دست برداشت و گفت: پس شعري براي من بخوان! امام فرمود: من شعر كم از بر دارم.

گفت: بايد بخواني، آن قدر اصرار كرد كه حضرت اين ابيات را كه (منسوب به جدش اميرالمؤمنين علي عليه السلام است)، در آن مجلس خواند:

1 - با توا علي قلل الجبال تحرسهم

غلب الرجال فما اغنتهم القلل

2 - و استزلوا بعد عز من معاقلهم

فاودعوا حفرا يا بئس ما نزلوا

3 - ناداهم صارخ من بعد ما قبروا

اين الأسرة و التيجان و الحلل؟

4 - اين الوجوه التي كانت منعمة

من دونها تضر الأستار و الكلل

5 - فافصح القبر عنهم حين سائلهم

تلك الوجوه عليها الدود يقتتل

6 - قد طالما أكلوا دهرا و ما شربوا

فاصبحوا بعد طول الأكل قد أكلوا [1] .

7 - و طالما عمروا دورا

لتحصنهم

ففارقوا الدور و الأهلين و انتقلوا

8 - و طالما كنزوا الأموال و ادخروا

فخلفوها علي الأعداء و ارتحلوا

9 - أضحت منازلهم قفرا معطلة

و ساكنوها الي الأجداث قد رحلوا [2] .

ترجمه:

1 - (پادشاهان) بر قله كوهسارها شب را به روز آوردند در حالي كه مردان نيرومند از آنان پاسداري مي كردند ولي قله ها نتوانستند آنان را (از خطر مرگ) برهانند.

2 - آنان پس از مدتها عزت از جايگاههاي امنشان به زير كشيده شدند و در گودالها (گورها) جا گرفتند كه چه منزل و آرامگاه بدي!.

3 - پس از آن كه به خاك سپرده شدند، فريادگري فرياد برآورد: كجاست آن دست بندها و تاجها و لباسهاي فاخر؟.

4 - كجاست آن چهره هاي در ناز و نعمت پرورش يافته كه به احترامشان پرده ها مي زدند.

5 - گور از طرف آنها پاسخ داد: اكنون كرمها بر سر خوردن آن چهره ها با هم به ستيزه برخاسته اند.

6 - آنان مدت درازي در دنيا خوردند و آشاميدند ولي امروز آنان كه خورنده همه چيز بودند، خود غذاي حشرات و كرمهاي قبر شدند!.

7 - چه خانه هايي ساختند تا آنان را از گزند روزگار حفظ كند ولي سرانجام پس از مدتي، اين خانه ها و خانواده ها را ترك گفته به منزل قبر شتافتند!.

8 - چه اموال و ذخائري انبار كردند ولي همه آنها را ترك گفته رفتند و آنها را براي دشمنان خود واگذاشتند!

9 - خانه ها و كاخهاي آباد آنان به ويرانه ها تبديل شد و ساكنان آنها به سوي گورهاي تاريك شتافتند. «فبكي المتوكل بكاء كثيرا حتي بلت دموعه لحيته و بكي من حضره،

ثم أمر برفع الشراب ثم قال: يا أباالحسن، أعليك دين؟ قال: نعم. أربعة آلاف دينار فأمر بدفعها اليه و رده الي منزله مكرما» [3] . «متوكل از شنيدن اين اشعار به شدت گريست به طوري كه اشك چشمش ريشش را تر كرد حاضرين نيز به گريه افتادند. متوكل دستور داد بساط شراب را جمع كنند. از آن حضرت پرسيد قرض داري؟. امام فرمود: چهار هزار دينار قرض دارم دستور داد اين مبلغ را به او بدهند و او را با احترام به منزل خود باز گردانيد».

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] و فيات الأعيان، ج 2، ص 435 - ش 397 - مروج الذهب، ج 4، ص 94 - ديوان اميرمؤمنان علي، حرف اللام، ص 79 - 80.

[2] و فيات الأعيان، ج 2، ص 435 - ش 397 - مروج الذهب، ج 4، ص 94 - ديوان اميرمؤمنان علي، حرف اللام، ص 79 - 80.

[3] مروج الذهب، ج 4، ص 94 - و فيات، ج 2، ص 435 - نورالأبصار، ص 166 - تذكرة الخاص، ص 361.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پاييز 1377.

حضرت را در موضع «سر من رأي» در مشهد مقدس كه منسوب به آن حضرت است، دفن كردند. و آن مزار مشهور است» [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وسيلة الخادم الي المخدوم، ص 262 - 257.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پاييز 1377.

حضرت بپردازند و همين كه آن وجه به دست حضرت رسيد، همه آن را به اعرابي داد. و او گفت: يابن رسول الله من ده هزار بيشتر بدهكار نيستم همين مبلغ براي من كافي است و بقيه مال تو باشد ولي حضرت نپذيرفت و اجازه نداد از آن سي هزار درهم چيزي به او برگرداند، اعرابي برگشت در حالي كه مي گفت: «الله أعلم حيث يجعل رسالته» [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الصواعق المحرقة، ص 205.

منبع: امامان اهل بيت در گفتار اهل سنت؛ داود الهامي؛ مكتب اسلام چاپ اول پاييز 1377.

تعالي فرجه الشريف) برشمرده اند و اب_ن عياش كتابي در اخبار ابوهاشم نوشته كه مرحوم شيخ طبرسي در إع_لام الوري از آن نقل مي كند.[2] . ابوهاشم به سبب دلباختگي و ارادت ويژه اي كه به ائمه در دل داشت، از جانب آن بزرگواران نيز پيوسته مورد لطف و عنايت قرار مي گرفت و از اين رو، بين او و آن خاندان ارتباطي عميق و نوراني برقرار بود. در همين زمينه داستان هايي از ابوهاشم نقل شده كه علاوه بر بيان جايگاه والاي او، نشان دهنده ي برخي از معجزات ائمه (ع) است كه به عنوان نمونه به برخي از آنان اشاره مي كنيم: ابوهاشم جعفري گويد: روزي خدمت امام عسكري (ع) بودم و از ايشان شنيدم كه فرمودند: از گناهاني كه آمرزيده نمي شود، قول آدمي است كه مي گويد: «كاش مؤاخذه نمي شدم، مگر به همين گناه». (يعني كاش گناه من فقط همين بود).

ابوهاشم مي گويد: پس از اين سخن حضرت (ع)، با خودم گفتم اين مطلبي، بسيار دقيق و شايسته است كه انسان هر چيزي در اين زمينه را در وجود خود جستجو كند. در همين حال بودم كه ناگهان آن حضرت به من رو كرد و فرمود: راست گفتي، اي ابوهاشم! به آن چيزي كه در دلت گذشت، عمل كن. پس به درستي كه شرك در ميان مردم، پنهان تر است از حركت مورچه بر سنگ سياه در شب تاريك و بر روي پلاس سياه.

مرحوم صدوق با سند خود از ابوهاشم جعفري نقل مي كند كه گفت: مدتي بسيار تنگدست شدم. خدمت امام هادي (ع) رسيدم؛ اجازه داد و نشستم. فرمود: اباهاشم! شكر كدام يك از نعمت هاي خداي سبحان را مي خواهي به جا

آوري؟ سر به زير افكندم و ندانستم چه بگويم. حضرت خود آغاز به سخن كرد و فرمود: ايمان را روزي ات كرد و با آن بدنت را بر آتش حرام ساخت و عافيت را روزي ات كرد تا بر طاعت، تو را ياري رساند و قناعت را روزي ات كرد تا آبرويت را حفظ كند. اباهاشم! به اين سخنان آغاز كردم؛ زيرا گمان بردم مي خواهي از كسي كه اين همه نعمت به تو داده است، شكوه كني. دستور دادم كه صد دينار به تو بدهند، آن را بگير.[3] .

همچنين وي مي گويد: روزي امام عسكري (ع) سوار بر مركب شد و به سوي صحرا حركت كرد و من نيز ايشان را همراهي مي كردم. در بين راه كه من پشت سر حضرت حركت مي كردم به ياد قرض خود افتادم كه وقتش رسيده بود و اينكه چگونه بايد آن را بپردازم.

در اين افكار بودم كه ناگهان حضرت رو به من كردند و فرمودند: خدا آن را ادا مي كند. و در همان حال مقداري از روي مركب خم شدند و با تازيانه اي كه در دست داشتند، خطي روي زمين كشيدند و فرمودند: اي ابوهاشم! پياده شو و آن را بردار و كتمان كن. هنگامي كه پياده شدم، ديدم كه شمشي از طلا در آنجا قرار دارد و من آن را برداشتم و در كيف خود قرار دادم و دوباره همراه ايشان به حركت پرداختيم. ابوهاشم مي گويد: مدتي كه از اين ماجرا گذشت و ما در حال طي مسير بوديم، باز هم به فكر فرو رفتم و به انديشه ي مخارج فصل زمستان، مانند لباس و غيره افتادم. اين بار هم، همين كه

اين افكار در ذهنم خطور كرد، حضرت رو كردند به من و براي بار دوم از روي مركب خم شدند و با تازيانه خطي روي زمين كشيدند و فرمودند: پياده شو و بردار و كتمان كن. هنگامي كه پياده شدم، باز هم ديدم كه شمش طلايي در آنجا وجود دارد و آن را نيز برداشتم. ابوهاشم در ادامه مي گويد: پس از اينكه به مقصد رسيدم و از حضرت جدا شدم و به منزل رسيدم، مبلغ قرض خود را حساب كردم و ديدم كه كاملاً با ارزش آن شمش طلاي اولي برابر است. هنگامي كه مخارج فصل زمستان را بدون افراط و تفريط حساب كردم، باز هم با كمال تعجب ديدم كه با شمش طلاي ديگر، بدون هيچ زياد و كمي برابر است.

اين شيعه و يار با وفاي ائمه (ع) در سال261 هجري وفات يافت و در بغداد به خاك سپرده شد. از او علاوه بر رواياتي صحيح و بسيار در ابواب مختلف، اشعاري نيكو در حق اهل بيت (ع) نيز به جاي مانده است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ر.ك: تنقيح المقال، ج1، ص412_413.

[2] شيخ طبرسي، إعلام الوري، ج2، ص136.

[3] امالي صدوق، ص497، ح682.

منبع: جرعه نوشان اقيانوس بي كران امام هادي؛ عسكري اسلامپور كريمي.

اين منطقه برخاستند؛ چنان كه امروزه كلمه ي «دورقي» را در پي نام بسياري از علماي بزرگ مي بينيم. البته برخي بغداد را محل ولادت اين شخصيت بزرگ شيعي مي دانند. نام او را «يعقوب» و كنيه اش را ابويوسف نهادند. پدرش اسحاق نام داشت. اين مرد صالح و درستكار در فنون ادبيات عرب، به ويژه لغت و شعر، استاد شمرده مي شد. دوستدار دانشمندان بود و از اصحاب كسائي، يكي از قراي سبعه، به شمار مي آمد.

اسحاق اديبي فرزانه و شاعري زبردست بود؛ ولي براساس آموزه هاي اسلامي سكوت را بر سخن ترجيح مي داد. به تدريج در سايه ي افراط درسكوت، به «سكيت» (بسيار سكوت كننده) شهرت يافت. بدين سبب، فرزندش را ابن سكيت خواندند.

ابن سكيت بر اثر دعاي پدر و تلاش هاي مستمرش در علوم مختلف اسلامي صاحب نظر گرديد؛ به طوري كه وي از علماي برجسته ي ادبيات عرب به شمار مي رفت و در علم فصاحت و بلاغت و اشعار عرب يد طولايي داشت و كتاب مشهور «تهذيب الالفاظ و اصلاح المنطق» در ادبيات، اثر او است. ابن خلكان از يكي از علما چنين نقل مي كند: كتابي در لغت بهتر از «اصلاح المنطق» از جسر (پل) بغداد نگذشته است. بدون ترديد در اين كتاب سودمند و جامع، بسياري از لغات گردآمده است و در نوع خود با اين حجم بي نظير است. «وزير مغربي» اين كتاب را مختصر كرده و «خطيب تبريزي» به تنقيح و تهذيب اين كتاب پرداخته است. ابن خلكان به نقل از ابوالعباس المبرد مي گويد: «كتابي بهتر از اصلاح المنطق ابن سكيت در ميان مؤلفين بغداد نديدم». و ثعلب مي گويد: اصحاب ما اتفاق نظر دارند كه پس از

ابن اعرابي، كسي آگاه تر از ابن سكيت در علم لغت يافت نشده است.[2] . سرانجام اين يار وفادار و عالم بزرگ شيعي، به دست متوكل ملعون به شهادت رسيد و در اين هيچ اختلافي وجود ندارد؛ اما در چگونگي شهادتش اختلاف است. عبدالرحمان بن محمد بن انباري در كتاب نزهةالالباء و محمد بن احمد ازهري در كتاب تهذيب اللغه چنين آورده اند: علت خشم متوكل كه باعث قتل ابن سكيت شد، اين بود كه روزي مردي قرشي و ابن سكيت و متوكل مشغول سخن گفتن بودند خليفه كه در پي آزار مرد قرشي بود، ابن سكيت را فرمان داد تا به وي دشنام دهد. ابن سكيت كه اين را خلاف اخلاق مي دانست، به امر خليفه توجه نكرد و ناسزا نگفت؛ خليفه اين عمل ابن سكيت را ناپسند شمرده، به مرد قرشي گفت: همان كاري كه ابن سكيت درباره ي تو انجام نداد، انجام ده.

مرد قرشي كه از متوكل مي ترسيد، به فرمانش عمل كرد و لب به ياوه گويي گشاد. ابن سكيت با مشاهده ي اين بي احترامي، از كرده ي خود پشيمان شد و گفت: اي خليفه! اينك به فرمانت عمل مي كنم و او را ناسزا مي گويم. متوكل گفت: آنچه اكنون مي گويي، انتقام است، نه اطاعت امر من. سپس به نوكران تُركش فرمان داد تا ابن سكيت را بزنند. آنها چنان لگد بر شكمش كوفتند كه بيهوش گرديد. سپس او را بر دوش گذاشته، به خانه اش بردند. استاد دو روز بعد، به سبب صدمات و جراحات عميق به شهادت رسيد. درباره ي شهادت اين بزرگ مرد، روايت مشهور ديگري نيز وجود دارد كه اكثر منابع نيز آن را تأييد مي كنند. روزي متوكل

وارد كلاس فرزندانش شد و با ايشان گفتگو كرد و به ابن سكيت گفت: از تو مي خواهم آنچه در دلت پنهان كرده اي، آشكار كني. بگو بدانم آيا فرزندان مرا بيشتر دوست داري يا فرزندان علي بن ابي طالب: حسن و حسين را؟ ابن سكيت از اين سخن گستاخانه سخت عصباني شده و گفت: به خداي علي اعلي سوگند، رتبه و مقام كمترين غلامان آن حضرت كه قنبرحبشي است، از تو و فرزندانت بسي بالاتر و عظيم تر است. اين عقيده با وجودم آميخته و از من جدا نمي شود. متوكل كه انتظار چنين صراحتي را نداشت، خشمگين شد و به غلامانش دستور داد زبان استاد را از پشت سرش بيرون آورند. گروهي براين عقيده اند كه گردآوري اشعار «كميت اسدي» بزرگ شاعر شهيد شيعه، از سوي «ابن سكيت» سبب شهادت او شد؛ اين كار، مذهب واقعي اش را نمايان ساخت. متوكل در پي بهانه اي بود تا ابن سكيت را به اظهار عقيده ناگزير سازد. بنابراين به كلاس درس فرزندانش رفت و آن پرسش را مطرح كرد. افزون براين، گروهي سودجو و شيعه ستيز كه چه بسا به مذهب واقعي ابن سكيت پي برده بودند، در پي تحريك متوكل عليه او بودند.

«ازهري» در «تهذيب اللغه» مي گويد: پس از شهادت استاد بي درنگ ده هزار درهم ديه او را به خانواده اش پرداخت كردند. اين كردار نشان مي دهد كه نقشه ي قتل ابن سكيت از پيش طراحي شده بود. شهادت آن بزرگوار در دوشنبه پنجم رجب سال 243 يا 244 يا 246هجري تحقق يافت.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تنقيح المقال، ج3، ص329.

[2] الكني و الالقاب، ج1، ص314.

منبع: جرعه نوشان اقيانوس بي كران امام

هادي؛ عسكري اسلامپور كريمي.

و روايات زيادي از پيشواي دهم (ع) نقل كرده است. ايوب به هنگام درگذشت فقط 150 دينار از خود به جاي گذاشت؛ در حالي كه مردم گمان مي كردند او پول زيادي دارد.[1] . عمرو بن سعيد مدائني مي گويد: در «صريا» نزد امام هادي (ع) بودم كه ايوب بن نوح داخل شد و پيش روي آن حضرت ايستاد. امام (ع) دستوري به او داد، سپس بازگشت. امام (ع) رو به من كرد و فرمود: اي عمرو! اگر دوست داري به مردي از اهل بهشت بنگري، به اين مرد (ايوب بن نوح) بنگر.[2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ر.ك: معجم رجال الحديث، ج3، ص260_262.

[2] الغيبه شيخ طوسي، ص212.

منبع: جرعه نوشان اقيانوس بي كران امام هادي؛ عسكري اسلامپور كريمي

صلوات و رحمت خدا بر ايشان باد _ درود مي فرستم. من، ابوعلي [راشد] را به جاي حسين عبد ربه نصب كردم و او را _ كه فضل و ايمان بي نظيرش را مي شناسم _ امين خود قرار دادم و مي دانم كه تو بزرگِ ديار خود هستي. دوست داشتم به تو احترام گذارم و در اين باره به تو نامه بنويسم. پس، از او پيروي كن و همه حقوق پيش خود را به او بسپار و اصحاب مرا نيز بر آن ترغيب كن و ايشان را در اين باره چنان آگاه ساز كه به ياري او برخيزند كه اين، رعايت احترام كامل ما و محبوب پيش ما خواهد بود و در برابر آن، از جانب خدا اجر و پاداش خواهي داشت كه خدا به رحمت خود، بهترين بخشش و پاداش خود را به هر كه خواهد، مي دهد. در پناه خدا باشي! اين نامه را با خط خود نوشتم و بسيار خدا را سپاسگزارم».[3] . محمد بن فرج، مي گويد: «در نامه اي به امام هادي (ع) از ابوعلي و... پرسيدم؟ امام (ع) در پاسخم نوشت: از ابن راشد _ كه رحمت خدا بر او باد _ ياد كردي. او سعادتمندانه زندگي كرد و شهيد از دنيا رفت...»[4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج4، ص324.

[2] الغيبه، ص212_213.

[3] اختيار معرفة الرجال، ج2، ص799، ح199.

[4] رجال كشي، ج6، ص603، رديف 1122.

منبع: جرعه نوشان اقيانوس بي كران امام هادي؛ عسكري اسلامپور كريمي

مي كند. بشر نامه اي را از امام روايت كرده است، سهل نيز از او روايت مي كند. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 3، ص 307.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

الحديث، ج 4، ص 307.

[6] تهذيب شيخ طوسي.

[7] رجال نجاشي.

[8] رجال شيخ طوسي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

خود از محمد بن عيسي يقطيني روايت مي كند كه گفت: امام هادي در سال 232 ه نامه اي به ابوعلي بن بلال نوشت كه در آن آمده بود:

«خداي را به داشتن تو سپاسگزارم و شكر نعمات و بخشش او را بر خود لازم مي دانم و بر محمد پيامبر و آل او درود مي فرستم - درود و رحمت خداوند بر آنان باد - پس من ابوعلي را به جاي حسين بن عبدر به نصب نمودم و او را بر اين جايگاه، امين مي دانم و معرفت كافي از او دارم و كسي سزاوارتر از او نيست. همچنين مي دانم كه تو رئيس و شيخ ناحيه ي خود هستي به افرادت مهر مي ورزي و نامه هايت گواه مدعا است، پس از ابوعلي اطاعت كن و همه ي حقوق شرعيه ي موجود نزد خودت را به او بسپار و افرادت و موالي را نيز بدين كار تشويق كن و موقعيت و مقام ابوعلي را به آنان يادآور شو تا آنان به نيكي او را ياري كنند و بدان كه ابوعلي نزد ما محبوب و مورد احترام است اجر و پاداشت با خدا باد. خداوند به هر كه بخواهد عطا مي كند كه اوست با رحمت خويش و عطابخش و پاداش دهنده، و تو تحت حمايت خداوند هستي. اين نامه را به دست و خط خود نوشته ام و حمد مي كنم خدا را بسيار...» [9] . اين نامه به خوبي فضل، وثاقت و امانت ابن راشد را بيان مي كند زيرا حضرت، شيعيان را به او ارجاع داده از آنان خواست از او اطاعت كنند و حقوق شرعيه ي خود را به او بپردازند.

2 - كشي به سند خود

از احمد بن محمد بن عيسي روايت مي كند كه گفت: من و ابن راشد نامه ي حضرت امام هادي به موالي ساكن در بغداد، مدائن و سواد (كوفه و توابع آن) را استنساخ كرديم كه متن آن چنين است: «خداوند را بخاطر داشتن شما و سلامتي خود ستايش و حمد مي كنم و بر پيامبر اكرم و خاندانش برترين و كاملترين درود را مي فرستم و از خدا خواستار بهترين توجه، رأفت و رحمت به اين خاندان مي باشم. من ابوعلي بن راشد را بجاي علي بن الحسين عبدربه و هر كس ديگر از وكلايم نصب كردم و اختياراتي به او تفويض نمودم كه در دست ديگر وكلايم بود تا حقم را استيفا كند از او خشنودم و ديگري را بر او مقدم نمي دارم و شايستگي آن را هم دارد و منزلت او مانند علي بن حسين است پس - خداوند شما را رحمت كند - حقوق شرعيه را به او بپردازيد و از او سرپيچي نكنيد و شتابان به پيروي از خداوند و اوامرش روي آوريد، اموال خود را حلال و خون خود را حفظ كنيد. و بر نيكي و تقوا همكاري كنيد و از خدا بترسيد باشد كه مورد رحمت حق قرار گيريد و به ايمان الهي چنگ بزنيد و در حال مسلماني بميريد. اطاعت از ابن راشد را مانند اطاعت خود بر شما واجب كردم و سرپيچي و عصيان او مانند سرپيچي از دستورات من مي باشد. پس جاده ي حق را همچنان ملازم باشيد خداوند به شما پاداش دهد و از فضل خود شما را بي نياز سازد كه خداوند داشته هاي خود را با كرامت عطا مي كند و به بندگان

بخشش مي كند و به آنان مهربان است. ما و شما در پناه خداوند هستيم. اين نامه را به خط خود نگاشتم و حمد و سپاس بسيار خداي را سزا است...» [10] . اين نامه جلالت و مكانت والاي ابن راشد را نزد امام بيان مي كند تا آن جا كه اطاعت از او مانند پيروي از امام و سركشي از اوامرش مساوي مخالفت با حضرت گشته است.

3 - امام هادي - عليه السلام - نامه زير را درباره ي او به ايوب بن نوح و او فرستاد:

«بسم الله الرحمن الرحيم اي ايوب بن نوح! به تو دستور مي دهم از اختلاف و منازعه با ابوعلي دست برداري و بيش از اين از او گله نكني، تو و او هر يك مسؤوليت خود را انجام دهيد و به امور ناحيه تحت وكالت خويش برسيد، اگر شما هر يك در محدوده ي اختيارات خود عمل كنيد وظايف خود را خوب انجام داده ايد و ديگر نيازي به مراجعه به من نداريد. به تو اي ابوعلي! نيز همان دستور را مي دهم كه به ايوب گفته ام تو حقوق شرعيه ي اهالي بغداد و مدائن را وصول مكن و بر آنان از طرف من سرپرستي كن و هر كسي از ناحيه ي ديگري نزدت آمد او را نزد وكيل همان ناحيه بفرست تا حقوق را به او بسپارد. اي ايوب بن نوح و اي ابوعلي دستور من به شما يكسان است هر كدام در محدوده ي وظايف خويش عمل كنيد...» [11] .

ابن راشد از موقعيت ممتازي نزد امام - عليه السلام - برخوردار بود و طبيعتا اين منزلت را تنها با تقواي زياد، ورع و پايبندي به دين و

مباني آن به دست آورده بود و هنگامي كه او درگذشت، حضرت امام هادي - عليه السلام - اظهار تألم فرمود و براي او طلب مغفرت و آمرزش نمود.

7 - «حسن بن ظريف»: شيخ طوسي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - مي شمارد [12] و نجاشي مي گويد:

«حسن بن ظريف بن ناصح كوفي، كنيه اش ابومحمد و ثقه است. او و پدرش در بغداد مي زيستند. مي گويند: احاديثي نادر روايت كرده است و راويان بسياري از او روايت كرده اند» [13] .

8 - «حسن بن علي»: حسن بن علي بن عمر بن علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب، معروف به «الناصر للحق» از اصحاب امام هادي - عليه السلام - بشمار مي رود [14] وي پدر جد مادري سيد مرتضي است، سيد درباره ي او در آغاز كتابش به نام «شرح المسائل الناصريات» مي گويد: «و اما ابومحمد ناصر بزرگ، حسن بن علي، فضيلت علمي، زهد و فقاهتش از خورشيد تابان آشكارتر است، هموست كه اسلام را در ميان ديلمان گسترش داد و آنان را به جاده ي حقيقت رهنمون شد و از ضلالت به هدايتشان بازآورد، سيره ي زيباي اين بزرگوار بيش از آن است كه بشمار آيد و عيان تر از آن است كه پنهان ماند» [15] .

9 - «حسن بن علي الوشاء»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [16] و نجاشي مي گويد: او نوه ي دختري الياس صيرفي خزاز است. حسن از جدش الياس روايت مي كند كه هنگام مرگ گفت: گواه سخنانم باشيد الآن ساعتي نيست كه دروغ بگويم (زيرا در حال احتضارم) شنيدم امام صادق - عليه السلام - مي فرمود:

«به خدا سوگند

بنده اي كه خدا و رسولش و ائمه اطهار را دوست مي دارد پس از مرگ آتش دوزخ را نخواهد ديد و تنش بر آن حرام خواهد بود». احمد بن محمد بن عيسي مي گويد: در جستجوي حديث به كوفه رفتم و در آنجا حسن به علي الوشاء را ديدم از او خواستم كتاب علاء بن رزين القلا و ابان بن عثمان احمر را برايم نقل كند و او برايم نقل كرد سپس از او خواستم اجازه ي روايت كردن آن دو را به من بدهد حسن گفت: خدا خيرت دهد چرا اين قدر عجله مي كني فعلا برو تا من اين دو حديث را برايت بنويسم و بعدا به تو بدهم. ليكن من گفتم: از حوادث روزگار ايمن نيستم. پس گفت: اگر مي دانستم اين حديث چنين مورد توجه و طلب قرار مي گيرد بيش از آن فرامي گرفتم. من در همين مسجد - مسجد كوفه - نهصد تن از روات و مشايخ حديث را ديدم كه همگي مي گفتند: «جعفر بن محمد» برايم حديث گفت...

اين حسن بن علي از بزرگان شيعه بشمار مي رفت و كتاب هايي از جمله، ثواب الحج، المناسك و النوادر به يادگار گذاشت. [17] .

10 - «حسن بن علي»: حسن بن علي بن ابوعثمان السجادة غلوكننده است و شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد [18] از نمونه هاي غلو اين شخص ماجراي زير قابل ذكر است: نصر بن الصباح مي گويد: «السجادة، حسن بن علي بن ابوعثمان روزي به من گفت: نظرت درباره ي محمد بن ابوزينب و محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب - صلي الله عليه و آله - چيست؟ و كدام يك را افضل

مي داني؟

گفتم: خودت بگو. گفت: من محمد بن ابوزينب را افضل مي دانم! نمي بيني كه خداوند متعال در مواضع متعددي از قرآن محمد بن عبدالله - صلي الله عليه و آله - را سرزنش كرده است ولي چيزي درباره ي محمد بن ابي زينب نگفته است. خداوند به محمد بن عبدالله مي گويد:

«اگر نه آن بود كه تو را تثبيت كرديم و استوار نموديم هر آينه نزديك بود به آنان كمي تمايل پيدا كني». و باز مي گويد: «اگر شرك بورزي عملت حبط (تباه) خواهد شد» و موارد ديگر، ليكن محمد بن ابي زينب را بدين گونه هرگز سرزنش نكرده است.

ابوعمرو مي گويد: لعنت خدا و لعنت لعنت كنندگان و ملائكه و همه مردم بر سجاده باد زيرا از «عليائيه» كه بر پيامبر عيب وارد مي كردند و كمترين بهره اي از اسلام نبرده اند [19] بشمار مي رفت. ماجراي فوق به خوبي بيانگر فساد عقيده و الحاد او است.

11 - «حسن بن محمد قمي»: حسن بن محمد بن باباي قمي، شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد [20] و كشي مي گويد: ابومحمد فضل بن شاذان در برخي نوشته هاي خود ابن باباي قمي را از دروغ پردازان مشهور معرفي مي كند. سعد مي گويد: عبيدي برايم نقل كرد كه: «حضرت عسكري نامه اي برايم نگاشت كه در آن آمده بود: من از فهري و حسن بن محمد بن باباي قمي به خداوند پناه مي برم و از آنان بيزاري مي جويم و تو و جميع مواليان خود را از آنان برحذر مي دارم و آنان را لعنت مي كنم، لعنت خدا بر آنان باد (كه نام ما را دكان گدائي خود ساخته اند) كه به فتنه انگيزي مشغول بوده و

مردم را نسبت به ما بدبين مي كنند و ما را آزار مي دهند. خدا آنان را بيازارد و آنان را اسير فتنه خود كند. ابن بابا مي پندارد من او را به پيامبري برانگيخته ام و او باب (علم است) لعنت خدا بر او باد. شيطان او را فريفته و گمراه كرده است خداوند هر كسي را كه سخنان او را مي پذيرد لعنت كند. اي محمد! اگر بتواني سرش را به سنگ بكوبي دريغ مكن كه او مرا آزار داده است. خداوند او را در دنيا و آخرت بيازارد» [21] . ابن بابا از راه حق منحرف گشت و از دين خارج شد و به امام جسارت كرد و با بدعت هاي خود حضرت را آزرده ساخت.

12 - «حسن بن محمد»: حسن بن محمد بن حي ظاهرا امام مجهول الحالي است و شيخ او را از اصحاب امام هادي برمي شمارد [22] .

13 - «حسن بن محمد مدائني»: از اصحاب امام هادي - عليه السلام - بشمار مي رود. [23] .

14 - «حسين بن اسد نهدي»: شيخ طوسي و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برند. [24] .

15 - «حسين بن اسد بصري»: شيخ طوسي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برد. [25] و برقي او را از اصحاب امام جواد برمي شمارد و مي افزايد: او ثقه و صحيح الروايه است [26] .

16 - «حسين بن اشكيب»: نجاشي مي گويد: حسين بن اشكيب شيخ ما، خراساني، ثقه و محترم است. ابوعمرو در كتاب رجال خويش او را از اصحاب حضرت ابوالحسن صاحب العسكر - عليه السلام - مي داند. عياشي از او روايات زيادي

نقل مي كند و او را ثقه و مورد اعتماد معرفي مي كند. [27] و كشي او را عالمي متكلم و مصنف كتاب برمي شمارد [28] .

17 - «حسين بن عبيدالله قمي»: شيخ طوسي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد و اضافه مي كند كه او متهم به غلو است [29] و كشي مي گويد: او هنگامي كه متهمين به غلو را از شهر قم مي راندند و اخراج مي كردند از آن شهر خارج شد [30] .

18 - «حسين بن مالك قمي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - و ثقه معرفي مي كند. [31] .

19 - «حسين بن محمد مدائني»: شيخ طوسي و برقي او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برند. [32] .

20 - «حفص مروزي»: شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [33] .

21 - «حمدان بن سليمان»: حمدان بن سليمان بن عيمره ي نيسابوري معروف به تاجر است و شيخ او را با همين عنوان از اصحاب امام هادي - عليه السلام - ياد مي كند [34] و نجاشي مي گويد: «حمدان بن سليمان، ابوسعيد نيشابوري باشين ثقه است و از بزرگان بشمار مي رود» [35] .

22 - «حمزه مولي علي»: حمزة بن سليمان بن رشيد بغدادي، شيخ او را از اصحاب امام هادي - عليه السلام - برمي شمارد. [36] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رجال شيخ طوسي.

[2] رجال طوسي.

[3] رجال طوسي.

[4] رجال طوسي.

[5] رجال طوسي.

[6] رجال نجاشي.

[7] رجال طوسي.

[8] الرسالة العددية.

[9] رجال كشي.

[10] رجال كشي.

[11] رجال كشي.

[12] رجال طوسي.

[13] رجال نجاشي.

[14]

رجال طوسي.

[15] معجم رجال الحديث، ج 5، ص 31 - 30.

[16] رجال طوسي.

[17] رجال نجاشي.

[18] رجال طوسي.

[19] رجال كشي.

[20] رجال طوسي.

[21] رجال كشي.

[22] رجال طوسي.

[23] رجال طوسي.

[24] رجال طوسي.

[25] رجال طوسي.

[26] رجال برقي.

[27] رجال نجاشي.

[28] رجال كشي.

[29] رجال طوسي.

[30] رجال كشي.

[31] رجال طوسي.

[32] رجال طوسي.

[33] رجال طوسي.

[34] رجال طوسي.

[35] رجال نجاشي.

[36] رجال طوسي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

اصحاب امام هادي - عليه السلام - نام مي برند [5] و نجاشي مي گويد: داوود از امام رضا - عليه السلام - روايت مي كرد و تا زمان امامت امام هادي عسكري - عليه السلام - بزيست و مسائلي از ايشان نقل نمود. [6] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] معجم رجال الحديث، ج 7، ص 121.

[2] معجم رجال الحديث، ج 7، ص 121.

[3] رجال برقي.

[4] رجال كشي.

[5] رجال طوسي.

[6] رجال نجاشي.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛ باقر شريف قريشي؛ مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

يافته اند بالا برد)[1] و نيز فرموده است: (آيا كساني كه دانشمند هستند با آنان كه نيستند برابرند؟)[2] خداوند مؤمن دانشمند را بر مؤمن غير دانشمند مقدم داشته، همچنان كه مؤمن را بر غير مؤمن برتري داده است. آيا به راستي آنكه مي داند و آنكه نمي داند، مساوي است؟ پس چرا انكار و اعتراض مي كنيد؟ خدا به اين مؤمن دانشمند برتري داده است. شرف مرد به دانش اوست، نه به نسب و خويشاوندي اش. او نيز با دلايلي محكم كه خدا به او آموخته، دشمنان ما را شكست داده است.[3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مجادلة: 11.

[2] زمر: 9.

[3] الإحتجاج، احمد بن علي بن ابي طالب الطبرسي، قم، انتشارات اسوه، 1416، چاپ دوم، ج 2، ص309.

منبع: ويژگي هاي اخلاقي امام هادي؛ ماهنامه پاسدار اسلام؛ ابوالفضل هادي منش.

وقتي از خدمت آن حضرت مرخص گشتم و مقداري راه رفتم، پيامي براي من آمد كه برگرد. هنگامي كه بازگشتم، مرا مخاطب قرار داد و فرمود: اي صافي! سعي كن انگشتري فيروزه، تهيه نمائي و همراه خود داشته باشي، چون در كه مسير راه طوس و نيشابور شيري درنده سر راه قافله است و مانع از حركت افراد مي باشد.

وقتي به آن محل رسيدي، جلو برو؛ و آن انگشتر فيروزه را نشان بده و بگو: مولايم پيام داد: از سر راه زوار كنار برو، تا بتوانند حركت نمايند. سپس در ادامه ي فرمايش خود افزود: سعي كن نقش انگشتر فيروزه ات بر يك طرف آن «الله الملك» و بر طرف ديگرش «الملك لله الواحد القهار» باشد.

و پس از آن، فرمود: نقش انگشتر اميرالمؤمنين امام علي عليه السلام چنين بوده است و خاصيت فيرزوه، امنيت و نجات يافتن از درندگان و پيروزي بر دشمن خواهد بود.

صافي گفت: بعد از آن، خداحافظي نموده و به سمت خراسان حركت كردم و آنچه را حضرت دستور داده بود، انجام دادم. و هنگامي كه از خراسان مراجعت نمودم، حضور امام عليه السلام شرفياب شدم و بعضي جريانات را تعريف كردم. حضرت فرمود: مابقي حوادث را خودت مي گوئي يا من بيان كنم؟ عرض كردم: شما بفرمائيد تا استفاده كنم. فرمود: يك شب در طوس كنار قبر مطهر - حضرت رضا عليه السلام - بيتوته كردي و عده اي از جنيان به زيارت آن حضرت آمده بودند، وقتي فيروزه را در دست تو ديدند آن را گرفتند و براي مريضي كه داشتند بردند و در آب شستند و آبش را، مريض آشاميد و سلامتي خود را

بازيافت، سپس انگشتر فيروزه را برايت برگرداندند و با اين كه انگشتر در دست راست تو بود، در دست چپ تو قرار دادند.

و وقتي از خواب بيدار شدي، تعجب كردي كه چگونه انگشتر از دست راست به دست چپ منتقل شده است. پس از آن، كنار بالين خود سنگ ياقوتي را يافتي كه جنيان آورده بودند، آن را برداشتي و اكنون به همراه داري، آن ياقوت را بردار و به بازار عرضه كن، به هشتاد دينار خواهند خريد. خادم گويد: آن هديه ي جنيان را به بازار بردم و به همان مبلغي كه حضرت فرموده بود، فروختم [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الأمان من أخطار الأسفار: ص 48، فصل سوم.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

صالح عليه السلام گرامي تر و برتر هستم، در اين دنيا بهره ببريد به مدت سه روز، كه اين و عده اي حتمي و تخلف ناپذير است.

سپس حسين بن محمد به نقل از دوستش افزود: من كلام و مفهوم سخن امام هادي عليه السلام را نفهميدم كه چه منظوري دارد و مقصودش چيست؟

به حضرت عرضه داشتم يا ابن رسول الله! خداوند تو را عزيز و بزرگ قرار داده است؛ منظورت از اين سخنان چه بود؟! حضرت در جواب اظهار فرمود: منتظر باش، بعد از سه روز، متوجه خواهي شد.

و چون روز دوم فرارسيد، حضرت را ضمن عذرخواهي، آزاد كردند.

همچنين روز سوم عده اي بر خليفه هجوم آورده و او را به قتل رساندند؛ و سپس فرزندش منتصر را به جاي او نشاندند [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي هود: آيه ي 65.

[2] اثبات الهداة: ج 3، ص 370، ح 34، به نقل از اعلام الروي طبرسي.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

علت را پرسيدند، فرمود: براي او جوش نزن كه او در آينده عده فراواني را گمراه مي كند.

قال الصدوق:

حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد رضي الله عنه، قال: حدثنا سعد بن عبدالله، قال: حدثنا جعفر بن محمد بن الحسن بن الفرات، قال: أخبرنا صالح بن محمد بن عبدالله بن محمد بن زياد، عن أمه فاطمة بنت محمد بن الهيثم، المعروف بابن سيابة، قالت: كنت في دار أبي الحسن علي بن محمد العسكري عليهماالسلام في الوقت الذي ولد فيه جعفر، فرأيت أهل الدار قد سروا به، فصرت الي أبي الحسن عليه السلام فلم أره مسرورا بذلك، فقلت له: يا سيدي! ما لي أراك غير مسرور بهذا المولود؟

فقال عليه السلام: يهون عليك أمره، فانه سيضل خلقا كثيرا [1] .

قال الطوسي: و قد روي أنه لما ولد لأبي الحسن عليه السلام جعفر هنئوه به، فلم يروا به سرورا، فقيل له في ذلك؟! فقال: هون عليك أمره، سيضل خلقا كثيرا [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اكمال الدين: 321 ذ ح 2، بحارالأنوار 50: 231 ح 5.

[2] الغيبة: 226 ح 193، اثبات الوصية: 231.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

خانه ي ابن روح را نقل مي كنند كه به خاطر دشنام به معاويه، پسر روح او را از كار بركنار كرد و وساطت هاي ديگران و خواهش هاي دربان در بازگشتش به كار سودي نبخشيد! [1] .

حسين، پاي بند تقيه اي است كه سخت در احاديث بر آن تأكيد شده است. [2] او وانمود مي كند كه از اهل سنت است. بي ترديد اين موضع او به خواست امام مهدي بوده است؛ امامي كه او عهده دار كارگزاري وي است. [3] . اينك همه فرقه هاي اسلامي با ديده احترام در وي مي نگرند. گاه در محافل اهل سنت حضور مي يابد. روزي ميان دو نفر، بحث و جدل بالا گرفت. يكي از ايشان گفت:

- پس از پيامبر اسلام (ص)، ابابكر برترين مردمان است، پس عمر و بعد علي.

ديگري پاسخ داد:

- خير، بلكه علي از عمر برتر است. مناظره با ستيز اوج گرفت. ابن روح گفت: - آنچه ياران رسول خدا بر آن يكدلند، آن است كه ابتدا صديق [: از ديدگاه اهل سنت: ابابكر] برتر است و سپس فاروق [از ديدگاه اهل سنت: عمر]، بعد عثمان (ذوالنورين) [4] و آنگاه علي كه جانشين [پيغمبر] است. اصحاب حديث بر اين باورند و ما نيز اين سخن را صحيح مي دانيم! دهان همه از حيرت باز مي ماند. چگونه مردي كه متهم به تشيع است، چنين با صراحت سخن مي گويد؟ مردي شيعي كه نشسته است، خنده اش مي گيرد. به سختي خود را نگه مي دارد و از اين رو، آستين در دهانش رو مي برد؛ اما سودي ندارد. براي پيشگيري از رسوايي، بر مي خيزد و با شتاب از محفل به سوي خانه اش مي رود. نام مرد اباعبدالله بن غالب

است. از آن چه از سفير امام مهدي شنيده، گيج و منگ است. نيمه ي روز است، كوبه ي در به صدا در مي آيد. مرد در را مي گشايد و حسين بن روح را مي بيند كه به استرش سوار است و به او مي گويد: - اباعبدالله! خدايت توفيق دهد؛ چرا خنديدي؟ مي خواستي بر سر من فرياد بكشي؛ انگار چيزي را كه من گفتم، قبول نداري؟! ابا عبدالله بي ترديد مي گويد: به راستي چنين مي انديشي؟ ابن روح تهديد مي كند كه چه بسا دوستي اش را با او قطع كند:- از خدا بترس شيخ! اگر سخني را كه گفتم، در دهان خلايق اندازي، حلالت نمي كنم! ابن غالب حيرت زده مي گويد:

- سرورم! چگونه خاموش بمانم وقتي مي بينم مردي كه مي گويند همراه و كارگزار امام است، چنين سخني بر زبان مي راند؟ جاي شگفتي نيست؟! پسر روح پاسخي مي دهد تا بحث پايان يابد: - به جانت سوگند! اگر بار ديگر اين سخنان را تكرار كني، با تو قطع رابطه مي كنم!

سپس با مرد سرگردان خداحافظي مي كند و به سوي خانه رهسپار مي شود. [5] .

بديل هروي، حديث دان، از او مي پرسد: - رسول خدا (ص) چند دختر داشت؟

- چهار دختر.

- كدام يك از آنان برتر است؟

- فاطمه.

- فاطمه از همه ي خواهرانش كوچك تر و مدت زماني را كه كنار رسول خدا گذرانيد، كمتر بود؛ پس چرا از خواهرانش برتر است؟

- به سبب دو ويژگي كه پروردگار براي او برگزيد و به سبب آن ها مورد لطف و احترام قرار داد: يكي آن كه او تنها وارث رسول خداست و ديگري آن كه آفريدگار بلند پايه، تبار پيامبر گرامي (ص) را با او

تداوم بخشيد. و چنين نشد جز به خاطر اخلاق برتر و نيت پاكيزه اش. هروي از اين پاسخ كوتاه و مستدل شگفت زده مي شود و مي گويد: - كسي را نديدم در اين موضوع زيباتر و چكيده تر از اين، پاسخ داده باشد! اكنون در سال سيصد و چهارده هجري قمري، شلمغاني پنهاني به بغداد آمده است و مخفيانه به فتنه افكني و تفرقه مي پردازد. او از بودن كتاب هاي حديثش در خانه ي شيعيان سوء استفاده مي كند؛ كتاب هايي كه دربردارنده ي رواياتي از امامان (ع) هستند؛ به ويژه كتاب التكليف كه پيشاهنگ كتاب هاي حديثي اين روزگار است. اين كتاب، در محافل شيعي، بحث بسياري برانگيخته است. آناني كه سرنوشت آن را مي دانند، مي گويند:

- مگر اين كتاب چه دارد؟ او آن را مقابله و فصولش را اصلاح كرد و نزد حسين بن روح برد. حسين آن را تأييد و به ما فرمان داد تا از آن به عنوان روايت صحيح يادداشت برداريم.

همانگونه كه پس از لعن ابن ابي عزاقر، از حسين بن روح پرسيدند:

- خانه هاي ما پر از كتاب هاي اوست؛ با آن ها چه كنيم؟

- به شما سخني مي گويم؛ همين مشكل را با محمد، حسن بن علي - كه درود خداوند بر آنان باد - درباره ي كتاب هاي بنو فضال، در ميان گذاشتند؛ فرمود:

- آن چه [از ما] نقل كرده، بگيريد و آن چه را نظر شخصي اش بوده است، رها كنيد. در چنين امواج فتنه اي، مقتدر به تعويض پي در پي وزيران مشغول است. [6] . اينك خاقاني را عزل و خصيبي را به جاي وي منصوب كرده است. بيشترين دغدغه بغداديان وجود قرامطيان است. به ويژه غارت هاي آنان

در ايام حج، كه فرجام سفرهاي حاجيان را مبهم كرده است. مدتي بعد، خصيبي به خاطر اعتياد و زياده روي در ميگساري، از وزارت خلع و آن را به عيسي بن جراح مي سپارند. عيسي به زندان مي افتد. خليفه فرمان مي دهد تا محاكمه اي با حضور فقيهان و قاضيان، براي بازجويي عيسي تشكيل شود. بحث مقدار درآمد دولت از زمين هاي كشاورزي و غلات است. خصيبي مي گويد:

- نمي دانم.

- چه مقدار به خزانه رسيده است؟

- نمي دانم!

- با آنكه مي دانستي سربازان ابن ابي ساج عادت دارند در مناطق سردسير و پر آب بجنگند، چرا آن ها را براي نبرد با قرامطيان به مناطق گرمسير و بياباني فرستادي؟ چرا تداركات كافي برايشان فراهم نكردي؟

- فكر مي كردم مي توانند با قرامطه بجنگند. چيزي هم براي تداركات نداشتيم!

- چطور اجازه دادي زنان اسير را كتك بزنند و آنان را به دست محافظان بسپارند؟ بانواني مثل همسر ابن فرات و مانند او. آيا اگر محافظان كار ناشايستي كرده باشند، تو مسؤول نيستي؟ چگونه دين و جوانمردي ات اجازه ي چنين كاري داد؟

-... - امسال چقدر غلات براي خزانه ي دولت [به عنوان ماليات] آوردي؟ -... ابن جراح كه سكوت عيسي را مي بيند، مي گويد: هم خودت را فريفتي و هم اميرمؤمنان را. مگر خويشتن نگفتي:

«من مناسب وزارت نيستم.» ايرانيان هر گاه بخواهند وزيري تعيين كنند، مي بينند با خودش چگونه رفتار مي كند. اگر انساني دور انديش و كاردان است، او را به وزارت مي گمارند؛ در غير اين صورت مي گويند: «كسي كه از مديريت بر خود ناتوان است، از مديريت بر ديگران ناتوان تر است.»

محاكمه، بدون نتيجه پايان مي يابد. و عيسي را به زندان باز مي گردانند. همچنين

امسال، سامانيان بر سرزمين ري چيره شده اند. روميان با همدستي مليح ارمني به شهر ملطيه حمله كرده اند؛ اما با پايداري مردم شهر، متجاوزان عقب نشسته اند. گرچه ملطيان تقاضاي كمك كرده اند، اما دولتمردان بغداد به آنان اعتنايي نكردند. [7] . بغداد، همچنان با خبرهايي كه راجع به قرامطيان مي رسد، نگران و مضطرب، در انتظار پايان كار است. بيم و هراس از قرامطيان در جاي جاي بغداد رخنه كرده است. مكيان شنيده اند كه اباطاهر قرمطي به سوي شهرستان لشكركشي كرده است. مكيان از مكه گريختند و به طائف پناه برده اند؛ اما به ناگاه خبر مي رسد كه او به سوي عراق مي رود و نخستين هدفش، كوفه است. خليفه به يوسف بن ابي ساج - كه در شهر واسط عراق مستقر است - فرمان مي دهد تا با شتاب به كوفه برود و چند تن تداركات، كه شامل گندم و جو نيز مي شود، دريافت كند. عباسيان هشتم شوال به جاده كوفه مي رسند، مي بينند راه در دست قرامطيان است. تداركات به دست آنان افتاده است. سپاهيان عباسي چند برابر قرامطيانند. بنابراين، ابن ابي ساج گردن فرازي مي كند و پيش از آغاز نبرد، نامه ي پيروزي اش را به خليفه مي نويسد! [8] . مصاف در روز شنبه، نهم شوال آغاز مي شود و تا غروب ادامه مي يابد. اباطاهر چنان حمله مي كند كه خطوط مقدم عباسيان فرو مي ريزد. يوسف در دست قرامطيان اسير مي شود و اباطاهر، طبيبي را براي مداواي جراحت او معين مي كند. سربازان شكست خورده عباسي، پابرهنه و عريان به بغداد مي رسند. ظاهر شوربختانه سربازان، تأثير منفي بسياري بر بغداديان مي گذارد و هراس بر شهر سايه مي افكند. نازك (رييس گزمگان) فرمان منع رفت و آمد شبانه

مي دهد و متخلفان را تهديد به اعدام مي كند.

مردم بغداد، مهياي گريختن به شهر همدان در ايران مي شوند. خبرهاي موثق حاكي از آنند كه قرامطيان به سوي شهر «انبار» حركت كرده اند. خليفه، مونس (مظفر)، فرمانده نظامي، را به حضور مي طلبد و از وي مي خواهد تا مانع پيشروي آن ها شود. مونس به همراه سربازان بسيار، بر پانصد قايق نشسته و براي جلوگيري از عبور قرامطيان، فرات را قرق مي كند. قسمت هايي از نيروهايش را براي تقويت نيروهاي دفاعي انباريان - كه ارتباط پل را با شهر قطع كرده اند - به سوي انبار مي فرستد. نيروهاي جنگي قرامطيان، در قسمت غربي رودخانه مستقر شده اند، آنها با استفاده از قايق هاي موجود در شهر حديثه، كه در دست آنان سقوط كرده است، بي درنگ سيصد رزمنده را به انبار مي رسانند. سربازان خليفه شتابناك مي گريزند. بار ديگر پل بر پا مي شود و نيروهاي قرامطه، فاتحانه به شهر انبار وارد مي شوند. هراس بر بغداد مستولي شده است. مردي قرمطي در اين شهر به اتهام جاسوسي براي اباطاهر دستگير مي شود. مرد دستگير شده را به كاخ نخست وزير آورده و به بازجويي از او مي پردازند؛

- آيا به فرستادن اخبار مهم و سري اعتراف مي كني؟

- آري!

- چرا چنين مي كردي؟

- چون اباطاهر را بر حق، و شما و خليفه تان را كافر مي دانم. شما هر آن چه را كه حقتان نيست، غصب مي كنيد. مرد اندكي خاموش مي ماند؛ سپس ادامه مي دهد:

- خدا بايد ناگزير حجتي در زمين داشته باشد؛ امام ما مهدي، محمد بن احمد بن عبدالله بن محمد بن اسماعيل بن جعفر صادق، ساكن سرزمين مغرب است! ما همانند رافضيان و دوازده

امامي ها نيستيم؛ نادان هايي كه مي گويند امامي دارند و منتظر آمدن او هستند. گاه شيعيان يكديگر را تكذيب مي كنند. شيعيان به سبب ناداني و حماقتشان، مي پذيرند كسي اين اندازه عمر كند. نخست وزير مي گويد:

- تو خيلي چيزها از سپاهيان ما مي داني. ميان سپاه چه كساني با تو هم عقيده هستند؟

مرد به نخست وزير مي نگرد و پوزخندي مي زند:

- تو با اين عقلت وزارت مي كني؟! خيال مي كني من مردم مؤمن را تسليم كافران مي كنم تا آنها را بكشند. هرگز چنين نخواهم كرد! نخست وزير از اين توهين به خشم مي آيد و فرمان مي دهد تا وي را شكنجه كنند و از آب و غذا محرومش نمايند. مرد قرمطي، سه شبانه روز بي آب و غذا مي ماند و جان مي سپارد. [9] . آه اي صاحب الزمان! مردمان تو را اسطوره، وهم و خيال، و باورداران تو را نادان و احمق مي انگارند! سرورم! چه اندوهي! و چه شوربختي اي براي مردماني كه تو را نمي شناسند! نفرين بر آناني كه نام تو را بر خويش مي نهند و سپس در زمين به تباهي مي پردازند. اما شما، همان آفتاب پس ابري [10] كه برخلاف وزش بادهاي سرد، گرما مي پراكني و نور مي فشاني؛ تا زمين در درياي ظلمت غرق نشود؛ تا رؤياي سبزي باشي مهمان تخيل دلشكستگان.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الغيبة، ص 386؛ بحارالانوار، ج 51، ص 357.

[2] الغيبة الصغري، ص 411.

[3] الغيبة، ص 384.

[4] يعني صاحب دو نور؛ از آن جهت اهل سنت، عثمان را چنين مي نامند كه بر اين باورند او با يكي از دختران رسول خدا (ص) ازدواج كرد و پس از درگذشت همسرش، با دختر ديگر

پيامبر ازدواج كرد و به خاطر اين شرافت، او را ذوالنورين مي نامند. (مترجم).

[5] الغيبة، ص 388؛ بحارالانوار، ج 43، ص 37؛ مناقب، ج 3، ص 323.

[6] مقتدر در دوران خلافت خود، حدود سي وزير را نصب و عزل كرد! فرجام برخي از آنان كشته شدن، بعضي زندان و تعدادي مصادره اموال بوده است. حداكثر مدت وزارت يك وزير را تاريخدانان دو سال نوشته اند؛ نك: احداث التاريخ الاسلامي از سال 289 تا مرگ مقتدر.

[7] الكامل، ج 8، ص 167.

[8] همان، ص 171.

[9] همان، ص 174.

[10] امام مهدي (عج) مي فرمايد: «اما بهره مندي از من در زمان غيبتم، همانند بهره مندي از آفتابي است كه ابرها آن را از چشم ها پنهان كرده اند [اما همچنان باعث روشنايي، گرما بخشي، رشد جانداران و... مي شود]؛ نك: كمال الدين، صدوق، ج 2، ص 483 و 485.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

و) از هم گسسته، و سخنان بيهوده گويان، (بي ربط و) ناچيزند از اين كه ژرفاي شگفتي مرتبه وجودي او را دريابند، يا به بلنداي منزلت او برسند، او (بي انتهاست و) مقام نامتناهي دارد، و هيچ چشمي با اشاره خود، و (هيچ زباني) با تعبير خود، او را درنيابد، او چه دور است (از ادراك حسي و وهمي ما)! چه دور است!

قال الصدوق:

حدثنا علي بن أحمد بن محمد بن عمران الدقاق رحمه الله قال: حدثنا محمد بن أبي عبدالله الكوفي قال: حدثني محمد بن جعفر البغدادي، عن سهل بن زياد، عن أبي الحسن علي بن محمد عليهماالسلام أنه قال: الهي تاهت أوهام المتوهمين، و قصر طرف الطارفين، و تلاشت أوصاف الواصفين، و اضمحلت أقاويل المبطلين عن الدرك لعجيب شأنك، أو الوقوع بالبلوغ الي علوك، فأنت في المكان الذي لا يتناهي، و لم تقع عليك عيون باشارة و لا عبارة، هيهات ثم هيهات، يا أولي يا وحداني يا فرداني، شمخت في العلو بعز الكبر، و ارتفعت من وراء كل غورة [1] و نهاية بجبروت الفخر [2] .

قال الطبرسي: سئل أبوالحسن الهادي عليه السلام عن التوحيد؟ فقيل له: لم يزل الله وحده، لا شي ء معه، ثم خلق الأشياء بديعا، و اختار لنفسه أحسن الأسماء، و لم تزل الأسماء و الحروف معه قديمة. فكتب: لم يزل الله موجودا، ثم كون ما أراد، لا راد لقضائه، و لا معقب لحكمه، تاهت أوهام المتوهمين، و قصر طرف الطارفين، و تلاشت أوصاف الواصفين، و اضمحلت أقاويل المبطلين عن الدرك لعجيب شأنه، أو الوقوع بالبلوغ علي علو مكانه، فهو بالموضع الذي لا يتناهي، و بالمكان الذي لم يقع عليه عيون باشارة و

لا عبارة، هيهات هيهات [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الغورة: هي الشمس (لسان العرب 10: 143 - غور).

[2] التوحيد: 66 ح 19، بحارالأنوار 3: 298 ح 27 و 94: 179 ح 3.

[3] الاحتجاج 2: 485 ح 325، التوحيد 66 ح 19 و بحارالأنوار 4: 160 ح 83574 ح 64، مختصرا.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

و حرف عندالله استأثر به في علم الغيب [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] آصف بن برخيا، وزير و خواهرزاده حضرت سليمان عليه السلام است، و صديقي است كه اسم اعظم را مي شناخت.

[2] هو آصف بن برخيا، و كان وزير سليمان عليه السلام و ابن اخته، و كان صديقا يعرف اسم الله الاعظم.

[3] بصائر الدرجات: 231 ح 3، الكافي 1: 230 ح 3، المناقب لابن شهرآشوب 4: 406، اثبات الوصية: 231، بحارالأنوار 50: 176 ذيل ح 55 و 14: 113 ح 6.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

مردم آشكارتر بود، چون پيامبر صلي الله عليه و آله اين را ديد، از منبر پايين آمد، و رفت و آن ساقه را در آغوش گرفت، و با دست، نوازش كرد، و فرمود: آرام باش، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله نه از روي خوار، و سبك شمردن تو، از تو گذشت، بلكه براي اتمام مصالح بندگان خدا اين كار را كرد، تو [براي هميشه] شكوه و فضيلت خود را داري، زيرا تكيه گاه محمد - رسول خدا صلي الله عليه و آله - بوده اي پس آه و ناله ساقه آرام گرفت، و پيامبر به فراز منبر برگشت. سپس فرمود: اي جماعت مسلمانان! اين ساقه، از شوق وصال رسول خدا صلي الله عليه و آله ناله مي كند، و از فراق او محزون مي شود، و در ميان بندگان خدا كه بر خود ستم مي كنند، كساني هستند كه باكشان نيست آيا به پيامبر نزديك اند، يا از او دور، و چنانچه آن را در آغوش نمي گرفتم، و نوازش نمي كردم، تا قيامت آه و ناله اش آرام نمي گرفت.

و در ميان بندگان خدا، مردان و زناني هستند كه به محمد پيامبر خدا، و به علي ولي خدا، همچون اين ساقه اشتياق دارند، و مؤمن را همين بس كه در قلب خود، [محبت و] ولايت محمد و علي و خاندان پاكشان را جاي داده است، آيا ديديد كه ناله شوق اين ساقه - چون پيامبر در آغوشش گرفت، و نوازش كرد - چگونه آرام گرفت؟ گفتند: آري، اي رسول خدا!

فرمود: سوگند به خدايي كه به حق، مرا به پيامبري برانگيخت، اشتياق فرشتگان نگهبان بهشت و حوريان، و قصرها و كاخ هاي

بهشتي، به كسي كه محمد و علي و خاندان پاكشان را سرور مي گيرد، و از دشمنانشان بيزاري مي جويد، از اشتياق اين ساقه كه ديديد بيشتر است، و آنچه [سوز] اشتياق آنان را تسكين مي دهد، صلوات يكي از شما شيعيان ما، بر محمد و آل پاك او، يا نماز نافله او، يا روزه، يا صدقه او براي خداست، كه به آنان مي رسد.

و عمل مهمي كه [سوز] اشتياق آنان را به شيعيان محمد صلي الله عليه و آله و علي عليه السلام تسكين مي دهد، آن احسان، و كمكي است كه شيعيان ما در طول عمر خود به برادران ايماني خود مي كنند، و [پي در پي] به بهشتيان مي رسد، آنان به هم مي گويند: براي صاحب خود شتاب نكنيد، اين تأخير او براي آنست كه با ياري رساندن به برادران ايماني خود، بر درجات بلند بهشتي اش افزوده گردد، و بزرگ ترين چيزي كه [سوز] اشتياق بهشتيان و حوريان را به شيعيان ما آرام مي كند، صبر شيعيان ما در برابر تقيه، و عمل به توريه است، تا از شر كافران و فاسقان ايمن باشند، و خدا از صبر ايشان آگاهشان مي كند، در اين هنگام، خازنان بهشت و حوريان مي گويند: ما نيز در برابر شوق خود به ايشان صبر مي كنيم، همچون صبري كه ايشان در برابر سخنان نارواي دشمنان درباره بزرگان، و امامانشان دارند، [آري، صبر مي كنيم] همانگونه كه ايشان به خاطر نداشتن قدرت در برابر ظالمان، خشم خود را فرو مي برند، و از اظهار حق، لب مي بندند. اينجا خداي سبحان ندا مي كند! اي ساكنان بهشتم! و اي خازنان رحمتم! من وصال همسران و سروران شما را نه از روي بخل به

تأخير مي افكنم، بلكه تا آنان از راه مساوات با برادران ايماني خود، و دستگيري از ستمديدگان فريادخواه، و شاد كردن بلا ديده هاي غمگين، و صبر كردن در برابر تقيه از فاسقان و كافران، بهره هاي تكريمي مرا به خود، كامل كنند، تا چون به بالاترين درجه تكريم من رسيدند، ايشان را در شادترين، و رشك آورترين احوال نزد شما آورم، پس خرسند باشيد. و آنان نيز آرام مي گيرند.

و قال عليه السلام أيضا:

قال علي بن محمد عليهماالسلام: و أما حنين العود الي رسول الله صلي الله عليه و آله،: فان رسول الله كان يخطب بالمدينة الي جذع نخلة، في صحن مسجدها، فقال له بعض أصحابه: يا رسول الله! ان الناس قد كثروا، و انهم يحبون النظر اليك اذا خطبت، فلو أذنت [في] أن نعمل لك منبرا له مراق ترقاها، فيراك الناس اذا خطبت. فأذن في ذلك، فلما كان يوم الجمعة مر بالجذع، فتجاوزه الي المنبر فصعده، فلما استوي عليه حن اليه ذلك الجذع حنين الثكلي، و أن أنين الحبلي، فارتفع بكاء الناس و حنينهم و أنينهم، و ارتفع حنين الجذع و أنينه في حنين الناس و أنينهم ارتفاعا بينا، فلما رأي رسول الله صلي الله عليه و آله ذلك نزل عن المنبر، و أتي الجذع فاحتضنه و مسح عليه يده، و قال: اسكن، فما تجاوزك رسول الله تهاونا بك، و لا استخفافا بحرمتك، و لكن ليتم لعباد الله مصلحتهم، و لك جلالك و فضلك اذ كنت مستند محمد رسول الله.

فهدأ حنينه و أنينه، و عاد رسول الله صلي الله عليه و آله الي منبره، ثم قال: معاشر المسلمين! هذا الجذع يحن الي رسول رب العالمين، و

يحزن لبعده عنه، و في عباد الله الظالمين أنفسهم من لا يبالي قرب من رسول الله صلي الله عليه و آله، أو بعد [و] لو لا أني ما احتضنت هذا الجذع، و مسحت يدي عليه ما هدأ حنينه [و أنينه] الي يوم القيامة.

و ان من عباد الله و امائه لمن يحن الي محمد رسول الله و الي علي ولي الله، كحنين هذا الجذع، و حسب المؤمن أن يكون قلبه علي موالاة محمد و علي و آلهما الطيبين [الطاهرين] منطويا، أرأيتم شدة حنين هذا الجذع الي محمد رسول الله كيف هدأ لما احتضنه محمد رسول الله، و مسح يده عليه؟ قالوا: بلي، يا رسول الله! قال رسول الله صلي الله عليه و آله: والذي بعثني بالحق نبيا!، ان حنين خزان الجنان، وحور عينها، و سائر قصورها و منازلها الي من يتولي محمدا و عليا و آلهما الطيبين، و يبرأ من أعدائهم، لأشد من حنين هذا الجذع الذي رأيتموه الي رسول الله.

و ان الذي يسكن حنينهم و أنينهم، ما يرد عليهم من صلاة أحدكم معاشر شيعتنا، علي محمد و آله الطيبين، أو صلاته لله نافلة، أو صوم، أو صدقة. و ان من عظيم ما يسكن حنينهم الي شيعة محمد و علي ما يتصل [بهم] من احسانهم الي اخوانهم المؤمنين، و معونتهم لهم علي دهرهم، يقول أهل الجنان بعضهم لبعض: لا تستعجلوا صاحبكم، فما يبطي عنكم الا للزيادة في الدرجات العاليات، في هذه الجنان باسداء المعروف الي اخوانه المؤمنين، و أعظم من ذلك مما يسكن حنين سكان الجنان و حورها الي شيعتنا ما يعرفهم الله من صبر شيعتنا علي التقية، و استعمالهم التورية ليسلموا بها من

كفرة عباد الله و فسقتهم، فحينئذ يقول خزان الجنان و حورها: لنصبرن علي شوقنا اليهم [وحنيننا]، كما يصبرون علي سماع المكروه في ساداتهم و أئمتهم، و كما يتجرعون الغيظ و يسكتون عن اظهار الحق لما يشاهدون من ظلم من لا يقدرون علي دفع مضرته. فعند ذلك يناديهم ربنا عزوجل: يا سكان جناني! و يا خزان رحمتي! ما لبخل أخرت عنكم أزواجكم و ساداتكم، و لكن ليستكملوا نصيبهم من كرامتي بمواساتهم اخوانهم المؤمنين، و الأخذ بأيدي الملهوفين، و التنفيس عن المكروبين، و بالصبر علي التقية من الفاسقين و الكافرين، حتي اذا استكملوا أجزل كراماتي نقلتهم اليكم علي أسر الأحوال و أغبطها، فأبشروا.

فعند ذلك يسكن حنينهم و أنينهم [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] التفسير المنسوب الي الامام العسكري عليه السلام: 188 ح 88، بحارالأنوار 17: 326.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

چرا اين قرآن بر مردي بزرگ از آن دو شهر فرود نيامده است؟»، و نيز «و گفتند هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد تا از زمين چشمه اي براي ما بجوشاني، يا براي تو باغي از درختان خرما و انگور باشد، و آشكارا از ميان آن ها جويبارها روان سازي، يا چنانكه ادعا مي كني آسمان را پاره پاره بر [سر] ما فرواندازي، يا فرشتگان و خدا را در برابر [ما حاضر] آوري، يا براي تو خانه اي از طلا باشد، يا به آسمان بالا روي، و به بالا رفتن تو [هم] اطمينان نخواهيم داشت، تا بر ما كتابي نازل كني كه آن را بخوانيم»، و در آخر گفتند: اگر همچون موسي، پيامبر باشي بايد بخاطر اين خواسته هايمان، صاعقه بر ما فرود آوري، زيرا خواسته هاي ما از تو، از خواسته بني اسرائيل از موسي، شديدتر است.

امام عليه السلام فرمود: و تفصيل آن اين است كه روزي، پيامبر صلي الله عليه و آله، در مكه، در فضاي باز جلوي كعبه نشسته بود، كه ناگاه عده اي از سران قريش همچون ليد بن مغيره مخزومي، ابوالبختري بن هشام، ابوجهل بن هشام، عاص بن وائل سهمي، و عبدالله بن ابي اميه مخزومي با گروه بسياري از پيروان خود جمع شدند، پيامبر صلي الله عليه و آله براي چند نفر از اصحاب خود قرآن مي خواند، و امر و نهي الهي مي گفت، مشركان به هم گفتند: كار محمد، بالا گرفته، و مقامش بزرگ شده است، بياييد به سركوفت، و توبيخش بپردازيم، و با احتجاج خود، ادعايش را باطل كنيم، تا در ميان اصحاب خود، مقامش بشكند، و منزلتش ناچيز شود، به اين اميد كه از گمراهي،

و باطل و سركشي، و طغيان دست بردارد، اگر دست برداشت، [به مقصود خود رسيده ايم]، و اگر دست برنداشت ، با شمشير بران با او روبرو مي شويم.

ابوجهل گفت: اينك كيست كه بتواند با او سخن بگويد؟ عبدالله بن ابي اميه مخزومي گفت: من، آيا مرا براي او، همتايي بي نياز، و ستيزه جويي بسنده نمي بيني؟ ابوجهل گفت: آري. پس همه نزد پيامبر صلي الله عليه و آله آمدند، عبدالله بن ابي اميه آغاز سخن كرد و گفت: اي محمد! تو ادعاي بزرگي داري، و سخن نگران كننده اي مي زني، آيا مي پنداري كه تو فرستاده خدا پروردگار جهانياني؟ پروردگار جهان، و آفريدگار مخلوقات را نسزد كه همچون تويي را رسول خود كند، تو همچون ما بشري، همچون ما مي خوري، و همچون ما در كوچه و بازار راه مي روي، اين پادشاه روم، و اين پادشاه فارس است، كه از جانب خود، رسولي را نمي فرستند مگر آن كه مال فراوان، و موقعيت بزرگ داشته باشد، قصرها، خانه ها، باغ ها، خيمه و خرگاه ها، برده ها و خادمان [فراوان] داشته باشد، پروردگار جهانيان كه از همه اين پادشاهان بالاتر است، و اينان بندگان اويند، چنانچه تو پيامبر او بودي، بايستي فرشته اي همراه تو بود تا تصديقت مي كرد و ما مي ديديم، بلكه اگر خدا مي خواست پيامبري براي ما بفرستد، بايد فرشته مي فرستاد، نه بشري همچون ما، اي محمد! تو را افسون كرده اند، تو پيامبر نيستي. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آيا سخن ديگر داري؟

گفت: آري، اگر خدا مي خواست پيامبر بفرستد، كسي را مي فرستاد كه مال بيشتر، و موقعيت بهتري داشته باشد، چرا اين قرآن - كه تو مي پنداري خدا بر تو فروفرستاد - بر

مردي بزرگ از آن دو شهر فرود نيامد، يا وليد بن مغيره در مكه، يا عروه بن مسعود ثقفي در طائف؟

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اي عبدالله! آيا سخن ديگر داري؟ عبدالله گفت: آري، ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، تا از [همين] زمين [مكه] - كه سنگلاخ، ناهموار، و كوهستاني است - چشمه اي براي ما بجوشاني، آن را وجين كني، و بشكافي، و از آن چشمه ها روان سازي، كه ما به آن ها نيازمنديم، يا براي تو باغي از درختان خرما و انگور باشد، كه از آن بخوري، و به ما بخوراني، و آشكارا از ميان آن ها، جويبارها روان سازي، يا چنانكه ادعا مي كني آسمان را پاره پاره بر سر ما فرو اندازي، كه خود به ما گفتي: «و اگر پاره سنگي را در حال سقوط از آسمان ببينند، مي گويند: ابري متراكم است»، شايد ما نيز آن را بگوييم. و گفت: و ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، مگر آنكه خدا و فرشتگان را در برابر ما حاضر كني، يا برايت خانه اي از طلا باشد، كه از آن به ما دهي، و بي نيازمان كني، شايد سركشي كنيم، كه خود به ما گفتي: «حقا كه انسان، سركشي مي كند، همين كه خود را بي نياز پندارد».

و گفت: يا به آسمان بالا روي، و به بالا رفتن تو هم اطمينان نخواهيم داشت، تا بر ما كتابي [با اين مضمون] كه آن را بخوانيم، فرود آوري: از جانب خداي عزيز حكيم، به عبدالله بن ابي اميه مخزومي، و همراهان! به محمد بن عبدالله بن عبدالمطلب ايمان آوريد، كه رسول من است، و گفتار او را

تصديق كنيد، كه از جانب من است. با اين همه، نمي دانيم اي محمد! چنانچه همه اين ها را بياوري، به تو ايمان بياوريم يا نه بلكه اگر ما را به آسمان بالا ببري، و درهاي آن را بگشايي، و ما را در آن ها وارد كني، باز مي گوييم: تو ما را چشم بندي، و افسون كرده اي. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اي عبدالله! آيا سخن ديگر داري؟ عبدالله گفت: آيا همين ها كه گفتم بس نيست؟ ديگر سخني ندارم، اگر دليل و حجتي داري، بگو و آشكار كن و پاسخ ما را بده. پيامبر عرض كرد: خدايا! تو هر صدا را شنوا، و به هر چيز دانايي، خود مي داني كه بندگانت چه گفتند. پس خداوند [اين آيات را] بر او نازل كرد كه: اي محمد! «و گفتند اين چه پيامبري است كه غذا مي خورد، و در بازارها راه مي رود؟ چرا فرشته اي به سوي او نازل نشده تا همراه وي هشدار دهنده باشد؟ يا [چرا] گنجي به طرف او افكنده نشده؟ يا [چرا] باغي ندارد كه از آن بخورد؟ و ستمكاران گفتند: جز مردي افسون شده را پيروي نمي كنيد، سپس فرمود: «بنگر چگونه براي تو مثل ها زدند، و گمراه شدند، و در نتيجه نمي توانند راهي بيابند»، و فرمود: اي محمد! «بزرگ و خجسته است او كه اگر بخواهد بهتر از اين را براي تو قرار مي دهد: باغ هايي كه جويبارها از زير [درختان] آن روان خواهد بود، و براي تو كاخ ها پديد مي آورد»، و بر او نازل كرد كه: اي محمد! «و شايد تو برخي از آنچه را كه به سويت وحي مي شود، ترك گويي، و سينه ات بدان

تنگ گردد كه مي گويند: چرا گنجي بر او فروفرستاده نشده، يا فرشته اي با او نيامده است؟ تو فقط هشدار دهنده اي، و خدا بر هر چيزي نگهبان [و ناظر] است»، و بر او فروفرستاد كه: اي محمد! «و گفتند: چرا فرشته اي بر او نازل نشده است؟ و اگر فرشته اي فرود مي آورديم، قطعا كار، تمام شده بود، سپس مهلت نميافتند، و اگر او را فرشته اي قرار مي داديم، حتما وي را [به صورت] مردي درمي آورديم، و امر را بر آنان مشتبه مي ساختيم، همان طور كه آنان كار را بر ديگران مشتبه مي سازند.» پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اي عبدالله! اما اين كه گفتي: تو همچون ما مي خوري، و مي پنداري كه: بدين سبب، نمي توانم پيامبر خدا باشم، [بدان كه] كار [، تنها] دست خداست، هر چه بخواهد انجام مي دهد، و آنچه بخواهد حكم مي كند، و اوست كه [همه كارهايش زيبا و] پسنديده است، تو، و هيچ كس ديگر با چرا و چگونه، نمي تواند به او اعتراض كند، آيا نمي بيني كه چگونه خداي سبحان [، براي آزمون، و به كمال رساندن بندگان خود]، يكي را فقير، و ديگري را غني، فردي را ذليل، و ديگري را عزيز، بعضي را سالم، و بعضي را بيمار، برخي را با آوازه، برخي را گمنام، قرار داده است؟ و همه از روزي خوران [خداي] اند، فقرا نبايد بگويند: چرا ما را فقير، و ايشان را غني كرده اي؟ و گمنامان نبايد بگويند: چرا ما را گمنام، و ايشان را با آوازه كرده اي؟ و آسيب ديدگان و بيماران نبايد بگويند: چرا ما را آسيب ديده و بيمار، و ايشان را سالم كرده اي؟ و ذليلان

نبايد بگويند: چرا ما را ذليل، و ايشان را عزيز كرده اي؟ و زشت رويان نبايد بگويند: چرا ما را زشت رو، و ايشان را زيبا كرده اي؟ اگر اعتراض كنند، [پروردگاري] پروردگارشان را نپذيرفته، با احكام [تقديري] او، به ستيز برخاسته اند، و ناسپاسند.

و پاسخ خداي سبحان به ايشان اين است كه: منم صاحب اختياري كه [هر كس را بخواهد] پائين مي آورد، بالا مي برد، بي نياز مي كند، نيازمند مي سازد، عزيز مي كند، ذليل مي سازد، سالم مي كند، بيمار مي سازد، و شما بندگان [آفريده] من هستيد، كه جز تسليم، و فرمانبري از حكم من، چاره نداريد، اگر [حكمت هاي پر اسرار مرا] پذيرفتيد، بندگان مؤمن من هستيد، و اگر نپذيرفتيد، ناسپاسانيد كه با كيفر من هلاك مي شويد.

سپس خداي سبحان بر پيامبر نازل كرد كه: اي محمد! «بگو من مثل شما بشرم» يعني مي خورم [و زندگي مي كنم]، «و [لي] به من وحي مي شود كه: خداي شما، خداي يگانه است»، يعني به ايشان بگو: من در بشر بودن، مثل شما هستم، [نبايد بگوييد: حال كه در بشر بودن، مثل هم هستيم، چون ما نبوت نداريم پس تو هم نداري، زيرا] پروردگارم، نبوت را ويژه من گردانيده است، نه شما، همان طور كه غنا، و صحت، و جمال را ويژه برخي از بشر مي كند، نه برخي ديگر. پس انكار نكنيد كه پيامبري را ويژه من كرده است.

و اما اين كه گفتي: اين پادشاه روم، و اين پادشاه فارس است، كه از جانب خود رسولي را نمي فرستند مگر آن كه مال فراوان، و موقعيت بزرگ داشته باشد، قصرها، خانه ها [باغ ها]، خيمه و خرگاه، برده ها و خادمان [فراوان] داشته باشد، پروردگار جهانيان كه از

همه اينان بالاتر است، و اينان بندگان اويند، [بدان كه:] تدبير و حكم، تنها دست خداست، او طبق گمان و پندار و پيشنهاد تو عمل نمي كند، بلكه هر چه بخواهد انجام مي دهد، و آنچه را بخواهد حكم مي كند، و اوست كه [همه كارهايش زيبا و] پسنديده است، اي عبدالله! او پيامبر خود را مبعوث كرد تا به مردم دينشان را بياموزد، و به سوي پروردگارشان فرابخواند، و در اين راه، در اوقات شب و روز بكوشد، اگر او قصرهايي داشت كه در آن مخفي، و بردگان و خادماني داشت كه از مردم، مستورش مي كردند، آيا رسالت خداوندي ضايع نمي شد، و كارها كند [و معطل] نمي گشت؟ آيا پادشاهان را نمي بيني كه چون در حجاب [كاخ هاي] خود قرار گيرند، چگونه فساد و زشتي ها، از بي خبري آنان، رواج ميابد؟ اي عبدالله! خدا مرا كه ثروتي ندارم مبعوث كرد تا قدرت و شوكت خود را بر شما بشناساند، و شما را آگاه كند كه او ياور پيامبر خود است، نه مي توانيد كه او را بكشيد، و نه از رسالتش بازداريد، كه اين بيشتر، قدرت خدا و عجز شما را نمايان مي سازد، و خدا به زودي مرا بر شما پيروز مي كند، و توان قتل و اسارت شما را [كه سد راه كمال و حقيد] پيدا مي كنم، سپس مرا بر سرزمين هاي شما پيروز، و مؤمنان را كه جز شما و هم كيشان شماست، بر آن چيره مي سازد. و اما اين كه گفتي: اگر پيامبر بودي، بايستي فرشته اي همراه تو بود، تا تصديقت مي كرد و ما مي ديديم، بلكه اگر خدا مي خواست پيامبري براي ما بفرستد، بايد فرشته اي مي فرستاد، نه بشري همچون ما،

[بدان كه] شما فرشته را با حواس خود نمي بينيد، زيرا جسم ندارد، و در نامرئي بودن همچون هواي اين عالم است، و چنانچه به توانايي ديد شما افزوده گردد، و فرشته را ببينيد، باز به شكل بشر كه مي شناسيد جلوه مي كند، تا سخنش را بفهميد، و خطاب و مرادش را دريابيد، در اين صورت، چگونه به صدق فرشته و حقانيت سخنش پي مي بريد؟ بلكه خداوند بشري را مبعوث كرد، و به دست او معجزاتي را - كه از توانايي بشر بيرون است، و شما عميقا از آن آگاهيد، - آشكار كرد، تا از راه عجز بشري خود، پي ببريد كه آنچه او آورده است معجزه است، و خود اين، شهادت خدا به صدق پيامبر خواهد بود، و اگر اين معجزات، به دست فرشته اي انجام مي گرفت، چنان نبود كه فرشتگان هم نوع او نتوانند انجام دهند، تا معجزه بشمار آيد، آيا نمي بيني كه پرواز پرندگان معجزه نيست؟ زيرا هر پرنده اي مي تواند پرواز كند، آري اگر بشري، [بدون هيچ ابزار مادي،] همچون پرندگان پرواز كند، معجزه خواهد بود، پس خداي سبحان [كه بشري را مبعوث كرده، نه فرشته اي را]، در اقامه حجت بر پيامبري، كار را بر شما آسان كرده است، [و اين لطف خداست،] با اين حال، شما پيشنهاد پيچيده اي مي كنيد كه هيچ حجتي در آن نيست؟! و اما اين كه گفتي: تو مردي افسون شده اي [كه نمي داني چه مي گويي]، چگونه چنين باشم با اين كه مي دانيد من در هوشمندي و خردمندي، بيش از شما سلامت دارم، آيا از لحظه تولد تا چهل سالگي [كه مبعوث شدم]، گناهي، لغزشي، دروغي، خيانتي، گفتار اشتباهي، و يا نابخردي

از من سراغ داريد؟ آيا مي پنداريد كسي در اين مدت طولاني، با نيرو و توان خود مصون مي ماند، يا با نيرو و توان خدايي؟

و اين است فرموده خداي سبحان كه: «بنگر چگونه براي تو مثل ها زدند، و گمراه شدند، در نتيجه نمي توانند» براي اثبات [افسون شدگي و] نابينايي تو، «راهي» و حجتي - بيش از ادعاهاي باطلي كه بطلانشان برايت محقق و آشكار است - «پيدا كنند».

و اما اين كه گفتي: چرا اين قرآن بر مرد بزرگي از آن دو شهر: وليد بن مغيره در مكه، يا عروه در طائف، نازل نشد؟ براي اين است كه خداي سبحان همچون تو مال دنيا را بزرگ نمي بيند، مال دنيا آنگونه كه نزد تو مهم است نزد خدا مهم نيست، بلكه اگر دنيا در نزد او به اندازه بال پشه اي ارزش داشت، هيچ كافر و مخالفي را يك جرعه آب نمي داد، و [از سوي ديگر] تقسيم رحمت خداوندي با تو نيست، اين خداست كه رحمت هاي خود را، آنگونه كه بخواهد، ميان بندگانش تقسيم مي كند، و او همچون تو از مال و موقعيت كسي حساب نمي برد، و به مال و موقعيت كسي طمع ندارد، تا به خاطر آن، پيامبرش كند، و همچون تو از روي هوا و هوس، كسي را دوست نمي دارد، تا ناشايسته را بر شايسته مقدم كند، رفتار خدا عادلانه است، و براي برترين مرتبه دين و كمال خود، كسي را برنمي گزيند مگر آن كه بهترين مطيع، و كوشاترين خدمتگزار درگاهش باشد، و كسي را در پائين ترين مرتبه دين و كمال قرار نمي دهد مگر آن كه سهل انگارترين مطيع درگاهش باشد، پس ديگر، خدا به

مال و موقعيت كسي نگاه نمي كند، بلكه اين مال و موقعيت نيز از فضل اوست و او به كسي بدهكار نيست.

بنابراين نبايد گفت: چون به بنده اي ثروت داده، پس بايستي پيامبري را هم به او دهد، نمي شود خدا را بر خلاف خواسته اش، مجبور و يا مازاد و تفضلات پيشينش، بر تفضل ديگري ملزم نمود، اي عبدالله! آيا نمي بيني كه چگونه خداوند يكي را پولدار، ولي زشت رو، و يا زيبا، ولي فقير، و يا شريف و بزرگوار، ولي نيازمند، و يا ثروتمند، ولي بي مقدار قرار داده است؟ نبايد اين ثروتمند بگويد، چرا به دارائيم زيبايي فلاني افزوده نشد؟ و يا زيبارو بگويد چرا به زيبائيم دارايي فلاني افزوده نشد؟ و يا شرافتمند بگويد: چرا به شرافتم ثروت فلاني افزوده نشد؟ و يا بي مقدار [و گمنام] بگويد: چرا به گمناميم بزرگواري فلاني افزوده نشد؟ حكم [و تقدير]، دست خداست، هر گونه بخواهد، تقسيم، و برابر خواسته خود عمل مي كند، همه افعال او حكيمانه، و همه كارهايش [زيبا و] پسنديده است.

و اين است فرموده خداي سبحان كه: «گفتند: چرا اين قرآن بر مرد بزرگي از آن دو شهر نازل نشد؟» خدا [در پاسخ] فرمود: «آيا آنانند كه رحمت پروردگارت را» اي محمد! «تقسيم مي كنند؟ ما ابزار معاش آنان را در زندگي دنيا، ميانشان تقسيم كرده ايم»، و آنان را به هم محتاج ساخته ايم، اين را به مال او، و او را به كالاي اين، اين را به خدمات او [، و او را به دارايي اين]، پادشاهان مقتدر، و داراترين سرمايه داران را مي بيني كه به نوعي، به فقيرترين فقرا نيازمندند: يا به كالايي كه اين

دارد، و او ندارد، و يا به خدماتي كه اين توانش را دارد، و پادشاه جز با او نمي تواند نياز خود را برطرف كند، يا به علمي از علوم و حكمت ها كه پادشاه ناچار است آن را از اين فقيري كه به پول او نيازمند است فراگيرد، و از دانش و رأي و معرفت او بهره برد، پادشاه نبايد بگويد: چرا به دارايي من، دانش اين فقير نيفزود؟ و فقير نبايد بگويد: چرا به رأي و دانش، و فنون معرفتي من، دارايي اين پادشاه اضافه نشد؟ خداوند مي فرمايد: «و برخي از آنان را از نظر درجات، بالاتر از بعضي ديگر قرار داده ايم، تا بعضي از آن ها بعضي ديگر را در خدمت گيرند»، سپس مي فرمايد: اي محمد! «و رحمت پروردگار تو از آنچه آنان» از اموال دنيا «مي اندوزند بهتر است». و اما اين كه گفتي: «ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد تا از اين زمين، چشمه اي براي ما بجوشاني، و...» تو به پيامبر خدا چيزهايي را پيشنهاد مي كني، كه اگر برخي را بياورد، دليل پيامبريش نخواهد بود، شأن پيامبر خدا برتر از اين است كه از جهل جاهلان بهره ببرد، و با چيزي كه حجبيت ندارد احتجاج كند، و برخي ديگر را اگر بياورد تو هلاك خواهي شد، حجج و براهيني را بايد آورد كه بندگان خدا را به ايمان وادارد، نه هلاك كند، تو هلاكت خود مي خواهي، در حالي كه پروردگار عالميان، به بندگان خود مهربان تر، و به مصالح آنان داناتر از آن است كه آنچنان كه خود مي خواهند هلاكشان كند، و برخي نيز محال و غير ممكن است، پيامبر خدا صلي الله عليه

و آله اين [ها] را به تو مي شناساند، و عذر و بهانه ات را بر مي دارد، و بر تو راه مخالفت را مي بندد، و با احتجاجات خود چنان وادار به تصديقت مي كند كه مفري نداشته باشي، و برخي را نيز خود معترفي كه در آن عناد و تمرد داري، نه حجتي را مي پذيري، و نه به دليلي گوش مي دهي، و هر كه چنين باشد، درمانش، كيفر آتش آسماني خدا، يا دوزخ خدا، يا شمشير اولياي خداست.

پس اين سخن تو - اي عبدالله! - كه: «ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، تا از همين زمين مكه - كه سنگلاخ، ناهموار، و كوهستاني است - چشمه اي براي ما بجوشاني، آن را وجين كن، و بشكافي، و از آن چشمه ها روان سازي، كه ما به آن ها نيازمنديم»، تو اين ها را مي خواهي در حالي كه نمي داني معجزات خداوندي چيست؟

عبدالله! بگو ببينم چنانچه من خواسته تو را انجام دهم، آيا به همين سبب، پيامبر خواهم بود؟ به طائف كه در آن، باغ ها داري بنگر، آيا تو زمين هاي ناهموار، و سخت [، و سنگلاخ] آنجا را اصلاح نكردي، و با وجين كردن، آماده [ي كشت] نساختي، و از آن چشمه ها نجوشاندي؟

گفت: آري.

فرمود: آيا در اين زمينه، همتاياني نيز داري؟

گفت: آري.

فرمود: پس آيا با اين كار، تو و ايشان، پيامبر شده ايد؟

گفت: نه.

فرمود: پس من نيز اگر آن را انجام دهم، دليل بر پيامبريم نخواهد بود، اين سخن تو جز اين نيست كه بگويي: ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، تا برخيزي، و راه بروي، يا همچون مردم، غذا بخوري. و اما اين سخن

تو - اي عبدالله! - كه: [ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، مگر آن كه] براي تو باغي از درختان خرما و انگور باشد، كه از آن بخوري، و به ما بخوراني، و آشكارا از ميان آن ها جويبارها روان سازي، آيا تو و همراهانت، در طائف، باغ هاي خرما و انگور - كه از آن مي خوريد، و به ديگران مي خورانيد، آشكارا و از ميان آن ها جويبارها روان مي سازيد - نداريد؟ آيا با اين كار، پيامبر شده ايد؟

گفت: نه.

فرمود: پس چرا از رسول خدا چيزهايي را مي طلبيد كه اگر بياورد، دليل بر صدقش نخواهد بود، بلكه اگر هم بياورد، دليل بر كذبش خواهد بود، زيرا به چيزي احتجاج مي كند كه دليل بر پيامبري نيست، و با اين كار، مردمان ساده در عقل و دين را فريب مي دهد، در حالي كه شأن رسول خدا برتر از اين فريب هاست.

و اما اين سخن تو - اي عبدالله! - كه: «يا چنان كه ادعا مي كني، آسمان را پاره پاره بر سر ما فرواندازي، كه خود به ما گفتي: و اگر پاره سنگي را در حال سقوط از آسمان ببينند، مي گويند: ابري متراكم است»، [اي عبدالله!] در سقوط آسمان بر سر شما، نابودي و هلاكت است، آيا از رسول خدا مي خواهي كه با اين كار، نابودت كند؟ رسول خدا به تو مهربانتر از اين است، و تو را نابود نمي كند، بلكه حجت هاي خدا را بر تو اقامه مي كند، و حجج الهي پيامبر تنها آنچه بندگان، پيشنهاد مي كنند نيست، كه آنان از مصالح و مفاسد [حقيقي] خود بي خبرند، و چه بسا پيشنهادهايشان با هم مختلف و متضاد است، كه وقوع

آن محال خواهد بود، زيرا ممكن است تو سقوط آسمان را بخواهي، و ديگري آن را نخواهد، بلكه بالا رفتن زمين به آسمان را بخواهد، كه اين خواسته ها، متفاوت و متضاد، و در نتيجه، وقوع آن غير ممكن است، و [قدرت و] تدبير خدا، بر محال، تعلق نمي گيرد. سپس پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: عبدالله! آيا طبيبي را ديده اي كه بيماران خود را طبق پيشنهاد آنان مداوا كند؟ طبيب، برابر تشخيص خود، و مصلحت بيمار، درمان مي دهد، خواه بيمار بپسندد، يا نه، و شما آن بيمارانيد [كه در ظلمات گمراهي و جهل و رذائل غوطه وريد]، و خدا طبيب شماست، اگر درمانش را بكار گيريد، شفايتان مي دهد، و اگر سرپيچي كنيد، بيمارتان گذارد، و بعد، اي عبدالله! تاكنون كجا ديده اي كه قاضي، از مدعي حقي، برابر خواسته مدعي عليه، بينه بخواهد؟ كه در اين صورت، براي كسي بر ديگري، هيچ ادعا و حقي ثابت نخواهد شد، و ميان ظالم و مظلوم، و راستگو و دروغگو فرقي نخواهد بود.

و اما - اي عبدالله! - اين سخن تو كه: [ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد،] مگر آن كه خدا و فرشتگان را در برابر ما حاضر كني، آنچنان كه آنان ما را، و ما ايشان را ببينيم، اين از محال هاي آشكار است، پروردگار ما همچون آفريده هاي [جسماني] خود نيست كه بيايد و برود، و حركت كند و برابر چيزي بايستد، تا بتوان او را حاضر كرد، اين خواسته محالي است كه وصف بت هاي ناتوان، ناقص، ناشنوا، نابينا، ناآگاه، و بي سود شماست.

عبدالله! آيا در طائف، زمين هاي حاصلخيز و باغ ها، و در مكه، خانه ها و

لوازم مورد نيازي كه خدمتكاراني بر آن ها گمارده اي نداري؟ گفت: آري. فرمود: آيا به همه احوال [و امور] آنان خود رسيدگي مي كني، يا با نماينده هاي ميان خود، و خدمتكاران؟ گفت: با نماينده ها. فرمود: اگر كارگران، كشاورزان، و خادمان تو به نماينده ها بگويند: ما نمايندگي شما را قبول نداريم، مگر آن كه عبدالله بن ابي اميه را حاضر كنيد، تا او را ببينيم، و هر چه از جانب او مي گوئيد از خودش بشنويم، آيا اين را مي پسندي، و به ايشان اين حق را مي دهي؟

گفت: نه. فرمود: پس نماينده هاي تو بايستي چه كنند؟ آيا نبايد نشان صحيحي از تو بياورند، تا صدقشان را برساند، و از ايشان بپذيرند؟ گفت: آري. فرمود: عبدالله! چنانچه نماينده تو با شنيدن آن بهانه، نزد تو برگردد، و بگويد: برخيز، و با من بيا، كه آنان حضور تو را مي خواهند، آيا اين رفتار او ناپسند نيست؟ نمي گويي: تو نماينده من هستي، نه نصيحت كننده، يا امر كننده؟

گفت: آري. فرمود: پس چگونه به پيامبر خدا پيشنهادي مي كني كه آن را از كشاورزان و كارگران، نسبت به نماينده خود نمي پذيري؟ و چگونه از پيامبر خدا مي خواهي كه نسبت به پروردگار خود، رفتار ناپسند كند، امرش دهد، نهيش كند، با اين كه اين رفتار را از كشاورزان و كارگران، نسبت به نماينده خود نمي پسندي؟ اين دليل قاطعي است بر بي اساس بودن همه آنچه پيشنهاد كردي، اي عبدالله! و اما اين سخن تو - اي عبدالله! - كه: [ما هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، مگر آن كه] براي تو خانه اي از طلا باشد، مگر خبر خانه هاي پر طلاي عزيز مصر به تو نرسيده است؟

گفت: آري. فرمود: آيا عزيز مصر، به سبب آن ها پيامبر شد؟ گفت: نه. فرمود: پس خانه اي از طلا، براي من نيز دليل پيامبري نخواهد بود، و محمد، براي حجج الهي، از ناداني تو بهره نمي برد.

و اما اين سخن تو كه، [هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، مگر آن كه] به آسمان بالا روي، و به بالا رفتن تو هم اطمينان نخواهيم داشت، مگر آن كه بر ما كتابي كه آن را بخوانيم فرود آوري، اي عبدالله! به آسمان بالا رفتن، از فرود آمدن دشوارتر است، و چنانچه تو - به اعتراف خودت - به بالا رفتن من ايمان نياوري، به فرود آمدنم نيز ايمان نخواهي آورد. و گفتي: مگر آن كه بر ما كتابي كه آن را بخوانيم فرود آوري، با اين همه، نمي دانم آيا ايمان بياورم يا نه، عبدالله! تو خود [، با اين سخن خود] معترفي كه با حجت قائمه خداوند، عناد مي ورزي، بنابراين [چاره و] درماني نداري جز آن كه با دست اولياي بشرش، يا فرشتگان آتشبانش، ادب شوي، و خدا سبحان براي ابطال هر آنچه پيشنهاد كردي، سخني جامع و حكيمانه بر من نازل كرد، و فرمود: بگو - اي محمد! - پاك است پروردگار من، آيا من جز بشري كه پيامبر است هستم؟ [آري] چه والا است شأن پروردگار من از اين كه - برابر پيشنهاد نادانان - هر ممكن و غير ممكن را انجام دهد، آيا من جز بشري كه پيامبر است هستم؟ جز حجت خدا را كه عطايم فرموده نبايد بياورم، حق ندارم به پروردگار خود امر و نهي كنم، و پند دهم، تا همچون فرستاده پادشاهي

به سوي مخالفانش باشم، كه برگردد، و به پادشاه فرمان دهد تا برابر پيشنهاد آنان عمل كند.

ابوجهل گفت: اي محمد! سخني دارم، آيا قبول نداري كه قوم موسي چون خواستند تا خدا را آشكارا به ايشان نشان دهد، با صاعقه، آتش گرفتند و سوختند؟ فرمود: آري. ابوجهل گفت: چنانچه پيامبر باشي، ما نيز بايستي آتش گرفته، بسوزيم، زيرا دشوارتر از خواسته آنان از تو مي خواهيم، ايشان گفتند: «خدا را آشكارا به ما نشان ده»، و ما مي گوئيم: هرگز به تو ايمان نخواهيم آورد، مگر آن كه خدا و فرشتگان را حاضر كني تا ببينيم.

پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اباجهل! آيا قصه ابراهيم خليل را چون به ملكوت عوالم عروج كرد نشنيده اي؟ اين سخن پروردگار من است كه: «و اين گونه، ملكوت آسمان ها و زمين را به ابراهيم نمايانديم تا از جمله يقين كنندگان باشد»، خداوند چون او را به آسمان برد، آنچنان بينايي او را نيرو داد كه موجودات روي زمين، و درون آن را مي ديد، مرد و زني را ديد كه زنا مي كنند، نفرين كرد، و نابود شدند، مرد و زن ديگري را ديد كه زنا مي كنند، باز نفرين كرد، و نابود شدند، مرد و زن سومي را ديد كه زنا مي كنند، خواست تا نفرين كند، كه خداي سبحان به او وحي فرمود: اي ابراهيم! از نفرين بر بندگانم دست بردار، كه منم آن آمرزنده مهربان دلسوز بردبار، گناهان ايشان به من زياني نمي رساند، همانگونه كه طاعتشان نيز مرا سودي نمي بخشد، و من همچون تو براي تسكين خشم خود،با ايشان رفتار نمي كنم، از نفرين بندگانم دست بردار، كه تو، تنها،

بنده هشدار دهنده [هستي]، نه آن كه در قلمرو ملك من، شريك، و يا بر من و بندگانم اختياردار باشي، ارتباط بندگانم با من، در يكي از اين سه حالت است:

[1] - يا توبه مي كنند، و از ايشان مي پذيرم، و گناهانشان را مي آمرزم، و عيب هايشان را مي پوشانم.

[2] - و يا كيفر خود را از ايشان باز مي دارم، زيرا مي دانم كه در آينده، نسل ايشان، مؤمن خواهد بود، از اين رو با پدران و مادران كافر ايشان مدارا مي كنم، و كيفر خود را از ايشان برمي دارم، تا آن نسل مؤمن از ايشان به ظهور رسد، و چون از هم جدا شدند، عذابم به ايشان فرود آيد، و بلايم ايشان را فراگيرد.

[3] - و چنانچه اين دو نبود، كيفري كه [در آخرت] براي آنان آماده كرده ام، بزرگ تر از آن است كه تو مي خواهي، زيرا كيفر من بر طبق جلال و كبرياييم خواهد بود.

اي ابراهيم! مرا با بندگانم بگذار، كه به ايشان، من از تو مهربانترم، مرا با ايشان بگذار، كه من آن مقتدر بردبار داناي حكيمي هستم، كه با علم خود، ايشان را تدبير، و قضا و قدر خود را در ميانشان اجرا مي كنم.

سپس پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: اباجهل! خداي سبحان از تو عذاب را برداشت، چون مي داند كه از صلب تو فرزند پاكيزه اي همچون عكرمه بيرون مي آيد، و در آينده، مسئوليتي از مسلمين را عهده دار مي شود كه اگر به قصد پيروي از خدا و پيامبرش باشد، نزد خدا، [محترم و] بزرگ خواهد بود، و اگر اين نبود، عذاب بر تو نازل مي شد.

و نيز مهلت بقيه قريش كه

همچون خواسته تو را دارند، از آنروست كه خدا مي داند، در آينده برخي ايمان مي آورند، و با ايمان خود به سعادت مي رسند، پس خداي سبحان از سعادتش باز نمي دارد، و به او بخل نمي ورزد، و يا [مي داند كه] نسل او مؤمن است، از اينرو به پدرش فرصت مي دهد، تا فرزندش را به سعادت برساند، اگر اين محاسبه ها نبود، عذاب خدا بر همه شما فرود مي آمد، به سوي آسمان بنگر! ابوجهل نگاه كرد، و ديد از درهاي گشوده آسمان، آتش ها [ي خشم خداوندي] فرود آمده، و آنچنان بالاي سر ايشان نزديك است، كه حرارت آن را با شانه هاي خود حس مي كنند، اندام ابوجهل و آن جماعت لرزيد، پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: نترسيد، خدا با آن هلاكتان نمي كند، آن را تنها براي عبرت شما آشكار كرد، سپس نگريستند، و ناگاه از پشت [و صلب] خود، انواري را ديدند كه بيرون آمد، و با ايشان روبرو شد، و بالايشان برد، و دور كرد، تا به آسماني كه از آن آمده بودند برگرداند. پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: برخي از اين انوار، انوار كساني از شماست كه در آينده با ايمان به من، خدا به سعادتشان خواهد رساند، و برخي ديگر، انوار فرزندان پاك آينده، و با ايمان كساني از شماست كه به من ايمان نمي آورند.

عن الامام العسكري عليه السلام:

...: فقلت لأبي علي بن محمد عليهماالسلام: فهل كان رسول الله صلي الله عليه و آله يناظرهم اذ عانتوه و يحاجهم؟ قال: بلي، مرارا كثيرة، منها ما حكي الله من قولهم: (و قالوا ما لهذا الرسول يأكل الطعام و يمشي في الأسواق لولا أنزل

اليه ملك - الي قوله - رجلا مسحورا) [1] ، (و قالوا لو لا نزل هذا القرآن علي رجل من القريتين عظيم) [2] ، (و قالوا لن نؤمن لك حتي تفجر لنا من الأرض ينبوعا - الي قوله - كتابا نقرؤه) [3] . ثم قيل له في آخر ذلك: لو كنت نبيا كموسي لنزلت علينا الصاعقة في مسألتنا اليك، لأن مسألتنا أشد من مسألة قوم موسي لموسي. قال: و ذلك أن رسول الله صلي الله عليه و آله كان قاعدا ذات يوم بمكة، بفناء الكعبة، اذ اجتمع جماعة من رؤساء قريش منهم الوليد بن المغيرة المخزومي، و أبوالبختري بن هشام، و أبوجهل بن هشام، و العاص بن وائل السهمي، و عبدالله بن أبي أمية المخزومي، و كان معهم جمع ممن يليهم كثير، و رسول الله صلي الله عليه و آله في نفر من أصحابه يقرأ عليهم كتاب الله و يؤدي اليهم عن الله أمره و نهيه. فقال المشركون بعضهم لبعض: لقد استفحل [4] أمر محمد، و عظم خطبه، فتعالوا نبدأ بتقريعه و تبكيته [5] و توبيخه، و الاحتجاج عليه، و ابطال ما جاء به ليهون خطبه علي أصحابه، و يصغر قدره عندهم، فلعله ينزع عما هو فيه من غيه و باطله و تمرده و طغيانه، فان انتهي و الا عاملناه بالسيف الباتر. قال أبوجهل: فمن [ذا] الذي يلي كلامه و مجادلته؟ قال عبدالله بن أبي أمية المخزومي: أنا الي ذلك، أفما ترضاني له قرنا حسيبا، و مجادلا كفيا.

قال أبوجهل: بلي. فأتوه بأجمعهم، فابتدأ عبدالله بن أبي أمية المخزومي، فقال: يا محمد! لقد ادعيت دعوي عظيمة، و قلت مقالا هائلا، زعمت أنك رسول الله رب العالمين، و ما

ينبغي لرب العالمين و خالق الخلق أجمعين أن يكون مثلك رسولا له بشر مثلنا، تأكل كما نأكل، و تمشي في الأسواق كما نمشي، فهذا ملك الروم، و هذا ملك الفرس لا يبعثان رسولا الا كثير المال، عظيم الحال، له قصور و دور [و بساتين] و فساطيط و خيام و عبيد و خدام، و رب العالمين فوق هؤلاء كلهم أجمعين، فهم عبيده، و لو كنت نبيا لكان معك ملك يصدقك و نشاهده، بل لو أراد الله أن يبعث الينا نبيا لكان انما يبعث الينا ملكا، لا بشرا مثلنا، ما أنت يا محمد! الا مسحورا، ولست بنبي. فقال رسول الله صلي الله عليه و آله: هل بقي من كلامك شي ء؟ قال: بلي، لو أراد الله أن يبعث رسولا لبعث أجل من فيما بيننا مالا، و أحسنه حالا، فهلا نزل هذا القران الذي تزعم أن الله أنزله عليك، و ابتعثك به رسولا (علي رجل من القريتين عظيم) [6] اما الوليد بن المغيرة بمكة، و اما عروة بن مسعود الثقفي بالطائف. فقال رسول الله صلي الله عليه و آله: هل بقي من كلامك شي ء يا عبدالله؟! قال: بلي، (لن نؤمن لك حتي تفجر لنا من الأرض ينبوعا) [7] بمكة هذه، فانها ذات حجارة و وعرة و جبال، تكسح أرضها و تحفرها، و تجري فيها العيون، فاننا الي ذلك محتاجون، أو تكون لك جنة من نخيل و عنب، فتأكل منها و تطعمنا، فتفجر الأنهار خلالها خلال تلك النخيل و الأعناب تفجيرا، أو تسقط السماء كما زعمت علينا كسفا، فانك قلت لنا: (و ان يروا كسفا من السماء ساقطا يقولوا سحاب مركوم) [8] و لعلنا نقول ذلك.

ثم قال: و لن

نؤمن لك أو تأتي بالله و الملائكة قبيلا، تأتي به و بهم، و هم لنا مقابلون، أو يكون لك بيت من زخرف تعطينا منه، و تغنينا به، فلعلنا نطغي، فانك قلت لنا: (كلا ان الانسان ليطغي - أن رآه استغني) [9] . ثم قال: أو ترقي في السماء - أي تصعد في السماء - ولن نؤمن لرقيك - لصعودك - حتي تنزل علينا كتابا نقرؤه من الله العزيز الحكيم، الي عبدالله بن أبي أمية المخزومي و من معه بأن آمنوا بمحمد بن عبدالله بن عبدالمطلب، فانه رسولي، و صدقوه في مقاله، فانه من عندي. ثم لا أدري يا محمد! اذا فعلت هذا كله أو من بك، أو لا أو من بك، بل لو رفعتنا الي السماء، و فتحت أبوابها، و أدخلتناها لقلنا انما سكرت أبصارنا و سحرتنا. فقال رسول الله صلي الله عليه و آله: يا عبدالله! أبقي شي ء من كلامك؟ قال: يا محمد! و ليس فيما أوردته عليك كفاية و بلاغ، ما بقي شي ء، فقل ما بدا لك، و أفصح عن نفسك ان كانت لك حجة، و آتنا بما سألناك.

فقال رسول الله صلي الله عليه و آله: اللهم! أنت السامع لكل صوت، و العالم بكل شي ء، تعلم ما قاله عبادك، فأنزل الله عليه: يا محمد! (و قالوا ما لهذا الرسول يأكل الطعام و يمشي في الأسواق - الي قوله - رجلا مسحورا) [10] .

ثم قال الله تعالي: (انظر كيف ضربوا لك الأمثال فضلوا فلا يستطيعون سبيلا) [11] ثم قال الله: يا محمد! (تبارك الذي ان شاء جعل لك خيرا من ذلك جنات تجري من تحتها الأنهار و يجعل لك قصورا) [12] ، و أنزل

عليه: يا محمد! (فلعلك تارك بعض ما يوحي اليك و ضائق به صدرك) الآية [13] ، و أنزل عليه: يا محمد! (و قالوا لولا أنزل عليه ملك ولو أنزلنا ملكا لقضي الأمر - الي قوله - و للبسنا عليهم ما يلبسون) [14] .

فقال له رسول الله صلي الله عليه و آله: يا عبدالله! أما ما ذكرت من أني آكل الطعام كما تأكلون، و زعمت أنه لا يجوز لأجل هذه أن أكون لله رسولا، فانما الأمر لله يفعل ما يشاء ويحكم ما يريد، و هو محمود، و ليس لك و لا لأحد الاعتراض عليه بلم و كيف. ألا تري أن الله تعالي كيف أفقر بعضا و أغني بعضا، و أعز بعضا، و أذل بعضا، و أصح بعضا، و أسقم بعضا، و شرف بعضا، و وضع بعضا، و كلهم ممن يأكل الطعام. ثم ليس للفقراء أن يقولوا: لم أفقرتنا و أغنيتهم، و لا للوضعاء أن يقولوا: لم وضعتنا و شرفتهم، و لا للزمني و الضعفاء أن يقولوا: لم أزمنتنا و أضعفتنا و صححتهم، و لا للأذلاء أن يقولوا: لم أذللتنا و أعززتهم، و لا لقبائح الصور أن يقولوا: لم قبحتنا و جملتهم، بل ان قالوا ذلك كانوا علي ربهم رادين، و له في أحكامه منازعين، و به كافرين، و لكان جوابه لهم: [اني] انا الملك، الخافض، الرافع، المغني، المفقر، المعز، المذل، المصحح، المسقم و أنتم العبيد ليس لكم الا التسليم لي، و الانقياد لحكمي، فان سلمتم كنتم عبادا مؤمنين، و ان أبيتم كنتم بي كافرين، و بعقوباتي من الهالكين. ثم أنزل الله تعالي عليه: يا محمد! (قل انما أنا بشر مثلكم)، يعني آكل الطعام (يوحي الي

أنما الهلكم اله واحد) [15] ، يعني قل لهم: أنا في البشرية مثلكم، و لكن ربي خصني بالنبوة دونكم، كما يخص بعض البشر بالغناء، و الصحة، و الجمال دون بعض من البشر، فلا تنكروا أن يخصني أيضا بالنبوة. ثم قال رسول الله صلي الله عليه و آله: و أما قولك: [ان] هذا ملك الروم، و ملك الفرس لا يبعثان رسولا الا كثير المال، عظيم الحال، له قصور و دور و فساطيط و خيام و عبيد و خدام، و رب العالمين فوق هؤلاء كلهم، فهم عبيده فان الله له التدبير و الحكم، لا يفعل علي ظنك و حسبانك، و لا باقتراحك، بل يفعل ما يشاء، ويحكم ما يريد، و هو محمود، يا عبدالله! انما بعث الله نبيه ليعلم الناس دينهم، و يدعوهم الي ربهم، و يكد نفسه في ذلك آناء الليل و أطراف النهار، فلو كان صاحب قصور يحتجب فيها، و عبيد و خدم يسترونه عن الناس أليس كانت الرسالة تضيع، و الأمور تتباطأ، أو ما تري الملوك اذا احتجبوا كيف يجري الفساد و القبائح من حيث لا يعلمون به و لا يشعرون؟

يا عبدالله! و انما بعثني الله و لا مال لي ليعرفكم قدرته و قوته، و أنه هو الناصر لرسوله، لا تقدرون علي قتله، و لا منعه من رسالته، فهذا أبين في قدرته و في عجزكم، و سوف يظفرني الله بكم، فأوسعكم قتلا و أسرا، ثم يظفرني الله ببلادكم، و يستولي عليها المؤمنون من دونكم، و دون من يوافقكم علي دينكم. ثم قال رسول الله صلي الله عليه و آله: و أما قولك لي: ولو كنت نبيا لكان معك ملك يصدقك و نشاهده، بل

لو أراد الله أن يبعث الينا نبيا لكان انما يبعث ملكا لا بشرا مثلنا، فالملك لا تشاهده حواسكم، لأنه من جنس هذا الهواء، لا لاعيان منه، و لو شاهدتموه - بأن يزاد في قوي أبصاركم - لقلتم ليس هذا ملكا، بل هذا بشر، لأنه انما كان يظهر لكم بصورة البشر الذي قد ألفتموه، لتفهموا عنه مقاله، و تعرفوا به خطابه و مراده، فكيف كنتم تعلمون صدق الملك و أن ما يقوله حق؟ بل انما بعث الله بشرا، و أظهر علي يده المعجزات التي ليست في طبائع البشر الذين قد علمتم ضمائر قلوبهم، فتعلمون بعجزكم عما جاء به أنه معجزة، و أن ذلك شهادة من الله تعالي بالصدق له، ولو ظهر لكم ملك علي يده ما يعجز عنه البشر، لم يكن في ذلك ما يدلكم أن ذلك ليس في طبائع سائر أجناسه من الملائكة حتي يصير ذلك معجزا. ألا ترون أن الطيور التي تطير ليس ذلك منها بمعجز، لأن لها أجناسا يقع منها مثل طيرانها، و لو أن آدميا طار كطيرانها كان ذلك معجزا، فالله عزوجل سهل عليكم الأمر، و جعله بحيث تقوم عليكم حجته، و أنتم تقترحون عمل الصعب الذي لا حجة فيه؟!

ثم قال رسول الله صلي الله عليه و آله: و أما قولك: ما أنت الا رجلا مسحورا، فكيف أكون كذلك، وقد تعلمون أني في صحة التمييز و العقل فوقكم؟ فهل جربتم علي منذ نشأت الي أن استكملت أربعين سنة جريرة، أو زلة، أو كذبة، أو خيانة، أو خطأ من القول، أو سفها من الرأي، أتظنون أن رجلا يعتصم طول هذه المدة بحول نفسه وقوتها، أو بحول الله وقوته، و ذلك ما قال

الله تعالي: (انظر كيف ضربوا لك الأمثال فضلوا فلا يستطيعون سبيلا) [16] ، الي أن يثبتوا عليك عمي بحجة أكثر من دعاويهم الباطلة التي تبين عليك تحصيل بطلانها.

ثم قال رسول الله صلي الله عليه و آله و أما قولك: (لو لا نزل هذا القرآن علي رجل من القريتين عظيم)، الوليد بن المغيرة بمكة، أو عروة بالطائف، فان الله تعالي ليس يستعظم مال الدنيا كما تستعظمه أنت، و لا خطر له عنده كما [له] عندك، بل لو كانت الدنيا عنده تعدل جناح بعوضة لما سقي كافرا به، مخالفا شربة ماء، و ليس قسمة رحمة الله اليك، بل الله [هو] القاسم للرحمات، و الفاعل لما يشاء في عبيده و امائه، و ليس هو عزوجل ممن يخاف أحدا، كما تخافه [أنت] لماله و حاله، فتعرفه بالنبوة لذلك، و لا ممن يطمع في أحد في ماله [أو في حاله]، كما تطمع، فتخصه بالنبوة لذلك، و لا ممن يحب أحدا محبة الهوي كما تحب، فتقدم من لا يستحق التقديم. و انما معاملته بالعدل، فلا يؤثر بأفضل مراتب الدين و جلاله الا الأفضل في طاعته، و الأجد في خدمته، و كذلك لا يؤخر في مراتب الدين و جلاله الا أشدهم تباطئوا عن طاعته، و اذا كان هذا صفته لم ينظر الي مال و لا الي حال، بل هذا المال و الحال من تفضله، و ليس لأحد من عباده عليه ضربة لازب. فلا يقال اذا تفضل بالمال علي عبده: فلابد [من] أن يتفضل عليه بالنبوة أيضا، لأنه ليس لأحد اكراهه، علي خلاف مراده و لا الزامه تفضلا، لأنه تفضل قبله بنعمه. ألا تري يا عبدالله! كيف أغني واحدا و قبح صورته؟

و يكف حسن صورة واحد و أفقره؟ و كيف شرف واحدا و أفقره؟ و كيف أغني واحد و وضعه، ثم ليس لهذا الغني أن يقول: وهلا أضيف الي يساري جمال فلان، و لا للجميل أن يقول: هلا أضيف الي جمالي مال فلان، و لا للشريف أن يقول: هلا أضيف الي شرفي مال فلان، و لا للوضيع أن يقول: هلا أضيف الي ضعتي شرف فلان، ولكن الحكم لله، يقسم كيف يشاء و يفعل كما يشاء، و هو حكيم في أفعاله، محمود في أعماله.

و ذلك قوله تعالي: (و قالوا لو لا نزل هذا القرآن علي رجل من القريتين عظيم) [17] قال الله تعالي: (أهم يقسمون رحمت ربك - يا محمد - نحن قسمنا بينهم معيشتهم في الحياة الدنيا) [18] فأحوجنا بعضا الي بعض، أحوجنا هذا الي مال ذلك، و أحوج ذاك الي سلعة هذا [و هذا] الي خدمته، فتري أجل الملوك و أغني الأغنياء محتاجا الي أفقر الفقراء في ضرب من الضروب، اما سلعة معه ليست معه، و اما خدمة يصلح لها لا يتهيأ لذلك الملك أن يستغني [الا] به، و اما باب من العلوم و الحكم، فهو فقير الي أن يستفيدها من هذا الفقير، فهذا الفقير يحتاج الي مال ذلك الملك الغني، و ذلك الملك يحتاج الي علم هذا الفقير، أو رأيه، أو معرفته، ثم ليس للفقير أن يقول: هلا اجتمع الي رأيي و علمي و ما أتصرف فيه من فنون الحكم مال هذا الملك الغني، و لا للملك أن يقول: هلا اجتمع الي ملكي علم هذا الفقير. ثم قال: (و رفعنا بعضهم فوق بعض درجات ليتخذ بعضهم بعضا سخريا). ثم قال: يا محمد! (و

رحمت ربك خير مما يجمعون) [19] ، يجمع هؤلاء من أموال الدنيا.

ثم قال رسول الله صلي الله عليه و آله: و أما قولك: (لن نؤمن لك حتي تفجر لنا من الأرض ينبوعا) الي آخر ما قتلته، فانك اقترحت علي محمد رسول الله أشياء: منها ما لو جاءك به لم يكن برهانا لنبوته، و رسول الله يرتفع عن أن يغتنم جهل الجاهلين، و يحتج عليهم بما لا حجة فيه.

و منها ما لو جاءك به لكان معه هلاكك، و انما يؤتي بالحجج و البراهين ليلزم عباد الله الايمان بها، لا ليهلكوا بها، فانما اقترحت هلاكك، و رب العالمين أرحم بعباده، و أعلم بمصالحهم من أن يهلكهم كما يقترحون. و منها المحال الذي لا يصح و لا يجوز كونه، و رسول [الله] رب العالمين يعرفك ذلك، و يقطع معاذيرك، و يضيق عليك سبيل مخالفته، و يلجئك بحجج الله الي تصديقه حتي لا يكون لك عنه محيد و لا محيص. و منها ما قد اعترفت علي نفسك أنك فيه معاند متمرد، لا تقبل حجة، و لا تصغي الي برهان، و من كان كذلك فدواؤه عقاب النار، النازل من سمائه، أو في جحيمه، أو بسيوف أوليائه.

و أما قولك يا عبدالله!: (لن نؤمن لك حتي تفجر لنا من الأرض ينبوعا) بمكة، فانها ذات حجارة و صخور و جبال، تكسح أرضها و تحفرها، و تجري فيها العيون، فاننا الي ذلك محتاجون، فانك سألت هذا و أنت جاهل بدلائل الله تعالي.

يا عبدالله! أرأيت لو فعلت هذا، كنت من أجل هذا نبيا، أرأيت الطائف التي لك فيها بساتين، أما كان هناك مواضع فاسدة صعبة أصلحتها، و ذللتها، و كسحتها، و

أجريت فيها عيونا استنبطتها؟

قال: بلي. قال: و هل لك في هذا نظراء؟ قال: بلي. [قال:] أفصرت بذلك أنت و هم أنبياء؟ قال: لا. قال: فكذلك لا يصير هذا حجة لمحمد لو فعله علي نبوته، فما هو الا كقولك: لن نؤمن لك حتي تقوم و تمشي علي الأرض، أو حتي تأكل الطعام كما يأكل الناس.

و أما قولك يا عبدالله!: أو تكون لك جنة من نخيل و عنب فتأكل منها و تطعمنا و تفجر الأنهار خلالها تفجيرا، أو ليس لأصحابك ولك جنات من نخيل و عنب بالطائف تأكلون و تطعمون منها، و تفجرون الأنهار خلالها تفجيرا، أفصرتم أنبياء بهذا؟

قال: لا. قال: فما بال اقتراحكم علي رسول الله أشياء، لو كانت كما تقترحون لما دلت علي صدقه، بل لو تعاطاها لدل تعاطيه اياها علي كذبه، لأنه حينئذ يحتج بما لا حجة في

[2] و فرزند نثله [3] [يعني عباس]، سرگشته و گريان ماند، در حالي كه خويشان، به او كمك مي كردند.

قال المفيد:

أخبرني الشيخ أدام الله عزه، مرسلا عن محمد بن عيسي بن عبيد اليقطيني، عن سعد بن جناح، عن سليمان بن جعفر قال: قال لي أبوالحسن العسكري عليه السلام: نمت، و أنا أفكر في بيت ابن أبي حفصة

أني يكون و ليس ذاك بكائن

لبني البنات وراثة الأعمام

فاذا انسان يقول لي:

قد كان اذ نزل الكتاب بفضله

و مضي القضاء به من الأحكام

ان ابن فاطمة المنوه باسمه

حاز الوراثة عن بني الأعمام

و بقي ابن نثلة [4] واقفا متحيرا

يبكي و يسعده ذووا الأرحام [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كنايه از اين كه: بني الاعمام پيامبر صلي الله عليه و آله كه بني العباس اند، از بني البنات پيامبر كه فرزندان فاطمه عليهاالسلام و علويان اند، به وراثت [و خلافت] پيامبر صلي الله عليه و آله، سزاوارترند.

[2] پس وراثت فرزندان فاطمه عليهاالسلام يعني علويان، نيز از بني الاعمام است.

[3] نثله، نام مادر عباس است.

[4] قال المجلسي: نثلة اسم أم العباس، و يقال: نثيلة، و لعل المراد بابن فاطمة، أميرالمؤمنين عليه السلام، و يحتمل أن يكون المراد بفاطمة البتول عليهاالسلام و بابنها نجس الابن، أو القائم عليه السلام و الأول أظهر.

[5] الفصول المختارة: 96، بحارالأنوار 10: 391 ح 3 باختلاف يسير.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

هجري قمري وارد كربلا شدم، و قبر غريب رسول خدا عليه السلام [امام حسين عليه السلام] را زيارت كردم، سپس به مدينه السلام [بغداد]، رو آوردم، و در [نيمه روز،] وقتي كه شراره هاي گرما شعله ور بود، و بادهاي سوزان مي وزيد، به قبرستان قريش رفتم، در آنجا چون به مرقد امام كاظم عليه السلام رسيدم، و نسيم تربت غرق در رحمت، و پوشيده در باغ هاي مغفرت را بوييدم، خود را بر آن افكندم در حالي كه اشك هايم سرازير، و [فغان و] آههاي بلندم پي درپي بود، اشك ها مانع از ديدم شده بودند، چون اشكم بند آمد، و فغانم فرونشست، چشمم را باز كردم، ناگاه پيرمردي را ديدم كه كمرش خميده، و شانه هايش كماني، و پيشاني و كف دستانش پينه بسته بود، و نزد قبر، به همراه خود مي گفت: فرزند برادرم! عمويت با اين علوم غيبي [، و اسرار] سربسته، و معارف گرانقدر كه اين دو سرور عطايش كرده اند، و همانندش را جز سلمان ندارد، به شرافتي بزرگ دست يافته است، اينك عموي تو در حال تمام كردن روزگار، و پايان عمر خود است، و از اهل ولايت، كسي را نميابد تا راز خود را به او گويد.

من با خود گفتم: اي نفس! در طلب علم، پيوسته در معرض رنج و مشقتي، و در اين راه، شتران و اسب ها را از پا درمي آوري، حال از اين پيرمرد، سخني به گوشت خورد كه بر دانشي بزرگ، و ميراثي عظيم دلالت دارد. پس گفتم: جناب شيخ! آن دو سرور [كه گفتي] چه كساني اند؟

گفت: آن دو ستاره پنهان [، و آرميده] در خاك سامرا.

عرض كردم: من به دوستي، و شرافت مقام

امامت و وراثت ايشان سوگند ياد مي كنم كه خواستار دانش، و جوياي آثار ايشانم، و موكدا خود را فدا مي كنم تا اسرار ايشان را حفظ كنم.

گفت: اگر راست مي گويي، آثار همراه خود را كه از ناقلان اخبار ايشان داري بياور. چون [آوردم، و] نوشته ها را بررسي، و روايات را با دقت رسيدگي كرد، گفت: راست گفتي، من بشر بن سليمان نخاس، از نوادگان ابوايوب انصاري، و يكي از مواليان امام هادي عليه السلام، و امام حسن عسگري عليه السلام هستم كه در جوارشان زندگي مي كنم.

عرض كردم: برادر ديني خود را منت گذار، و برخي از آثار ايشان را كه مشاهده كرده اي بيان فرما.

گفت: مولاي ما امام هادي عليه السلام، [مرا] در معامله بردها [زير نظر گرفت، تا] فقيهم كرد، جز با اجازه او خريد و فروش نمي كردم، و بدينسان از موارد شبهه ناك پرهيز كردم تا معرفتم كامل شد. و فرق ميان حلال و حرام را خوب پي بردم.

شبي در منزل خود در سامرا بودم، پاسي از شب گذشته بود كه كسي در زد، با شتاب رفتم [و در را باز كردم]، ديدم كافور خادم و فرستاده مولايمان امام هادي عليه السلام است كه مرا نزد حضرت عليه السلام، مي طلبد، جامه خود را پوشيدم، و به خدمت حضرت عليه السلام رسيدم، ديدم با فرزند خود ابومحمد [امام حسن عسكري عليه السلام]، و خواهرش حكيمه، از پشت پرده سخن مي گويد، چون نشستم فرمود: بشر! تو از نوادگان انصاري، و [محبت و] ولايت اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله، پيوسته در ميان شما از گذشتگان به آيندگان رسيده است، پس شما مورد وثوق ما خاندان پيامبريد، و من تو

را روسفيد، و مفتخر مي كنم به فضيلتي كه به سبب آن بر شيعيان بلند همت اهل ولايت، سبقت گيري [آري تو را مفتخر مي كنم] به رازي كه تو را از آن آگاه كرده، و براي خريد كنيزي مي فرستم.

پس نامه اي با خط و زبان رومي، نوشت، و بر آن مهر زد، و كيسه زردي را كه دويست و بيست دينار داشت، بيرون آورد، و فرمود: اين را بگير، و به بغداد برو، و در بامداد فلان روز كنار پل فرات حاضر شو، چون كشتي هاي اسيران را به ساحل رسيد، و كنيزان نمايان شدند، خريداراني را به نمايندگي از امراي بني العباس، و نيز چند نفري از جوانان عرب را مي بيني كه گرد ايشان جمع مي شوند، تو در تمام روز، از دور، مراقب برده فروشي به نام عمر بن يزيد نخاس باش، تا اين كه براي مشتريان خود كنيزي را بياورد كه فلان و فلان صفت را دارد، دو لباس ابريشمي كلفت دربر دارد، و از اين كه حجاب خود را برگيرد، و بگذارد مشتريان، او را لمس، و بينندگان جستجوگر، چهره در نقابش را بنگرند، امتناع مي ورزد، از اين رو نخاس او را مي زند، و او با فرياد جمله اي را به زبان رومي مي گويد كه معنايش اين است: اي واي حجابم! در اين هنگام يكي از مشتريان مي گويد: من او را سيصد دينار مي خرم، كه عفافش بر رغبت من افزود، آن كنيز به زبان عربي مي گويد: اگر در شمايل سليمان پيامبر، و بر همچون تخت پادشاهي او تكيه زده باشي هيچ ميلي به تو پيدا نخواهم كرد، پول خود را بيهوده تباه مكن.

نخاس مي گويد:

پس چاره چيست؟ تو كه بايد به فروش روي؟

كنيز مي گويد: چه شتابي داري؟ بايستي خريداري پيدا شود كه دل من به او آرام، و از امانت و دينداريش مطمئن گردم.

در اين هنگام تو برخيز و نزد عمر بن يزيد نخاس برو و به او بگو: با من نامه يكي از بزرگان است كه آن را به خط و زبان رومي نوشته، و در آن از بزرگواري و وفاداري و شرافت و سخاوتمندي خود ياد كرده است، اين نامه را به كنيز بده تا در اخلاق صاحب خود بنگرد، اگر مايل شد، و رضا داد، من وكيلم كه او را از تو خريداري كنم.

بشر مي گويد: من مأموريت خود را انجام دادم، و همه آنچه آقايم امام هادي عليه السلام فرموده بود واقع شد، و كنيز چون به نامه نگريست، بسيار گريست، و به عمر بن يزيد نخاس گفت: مرا به صاحب اين نامه بفروش، و سوگندهاي عظيم ياد كرد كه اگر نفروشد، خود را خواهد كشت، من نيز در قيمت او چانه زدم تا نخاس به همان اندازه كه سرورم در آن كيسه طلايي همراهم كرده بود راضي شد، او پول را گرفت، و من كنيز را، كنيز، خندان و شادمان، با من به حجره اي كه در بغداد گرفته بودم آمد، تا به آنجا رسيديم نامه امام عليه السلام را بيرون آورد، و مي بوسيد، و بر گونه و ديدگان خود مي نهاد، و بر بدن خود مي ماليد، با تعجب گفتم: نامه اي را مي بوسي كه صاحبش را نمي شناسي؟!

گفت: اي ناتوان ناآگاه به مقام اولاد پيامبران! گوش بسپار، و دل خالي دار تا برايت اين راز بسيار

شگفت آور را بگويم! من مليكه دختر يشوعا فرزند قيصر، پادشاه روم، و مادرم از نواده هاي حواريون يعني شمعون وصي حضرت عيسي است، جدم قيصر خواست تا مرا كه در اين سيزده سالگي بودم، به همسري فرزند برادرش درآورد، در قصر [مجلل] خود سيصد تن از نوادگان حواريون، و كشيشان و رهبانان، هفتصدتن از صاحب منصبان، و چهار هزار تن از فرماندهان ارتش، و سرداران و بزرگان لشكر، و سران عشاير را جمع كرد، و از تالار كاخش تختي را به صحن قصر آورد كه به انواع جواهرات آراسته، و بر چهل پله استوار بود.

پس چون برادرزاده قيصر بالا رفت و بر تخت نشست، و صليب ها را در اطرافش چيدند، و اسقف ها طبق عادت ايستادند، و انجيل ها را گشودند، صليب ها سرنگون گشته، به زمين پيوستند، و پايه ها فرو ريخته، تخت بر زمين افتاد، و برادرزاده او بيهوش شد، رنگ از چهره اسقف ها پريد، و لرزه بر اندامشان افتاد، بزرگ ايشان به جدم گفت: پادشاها! ما را معاف دار از برخورد با اين حوادث شومي كه بر زوال دين مسيحي، و آئين پادشاهي دلالت دارم، جدم جدا آن را به فال بد گرفت، و به اسقف ها گفت: اين پايه ها را برپا كنيد، و صليب ها را برافرازيد، و برادر اين بدبخت، بخت برگشته را بياوريد، تا اين دختر را به همسري او درآورم، تا نحوست او با خوشبختي اين برطرف گردد. چون وضع را به حال پيشين برگرداندند، به برادر دوم نيز همان رفت كه به برادر اول. مردم پراكنده شدند، و جدم قيصر، غمگين به قصر داخل شد، و پرده ها را بياويخت.

من در آن

شب در خواب ديدم كه مسيح و شمعون و گروهي از حواريون در كاخ جدم جمع شده بودند، و در جاي تخت جدم منبري [از نور] نهاده بودند كه در بلندي با آسمان، رقابت داشت، پس محمد صلي الله عليه و آله، با بانويي جوان، و چند نفر از فرزندانش وارد شدند، و عيسي مسيح به احترام ايشان برخاست، و محمد صلي الله عليه و آله را در آغوش گرفت، پس محمد صلي الله عليه و آله گفت: اي روح الله! من آمده ام تا از مليكه دختر وصي تو شمعون براي اين فرزندم خواستگاري كنم، و با دست اشاره به ابومحمد [امام حسن عسكري عليه السلام]، صاحب اين نامه كرد، مسيح عليه السلام به شمعون نگريست، و گفت: شرافت به تو روي آورده است، خويشي با رسول خدا صلي الله عليه و آله را بپذير، شمعون گفت: پذيرفتم، پس برفراز منبر رفت، و محمد صلي الله عليه و آله در حالي كه مسيح، و فرزندان محمد صلي الله عليه و آله، و حواريون شاهد بودند، خطبه عقد را جاري كرد.

من چون بيدار شدم نگران بودم كه آن را براي پدر و جدم نقل كنم، زيرا مي ترسيدم مرا بكشند، پس اين راز را در دل خود پنهان داشتم، و براي كسي نگفتم، اما در سينه ام محبت ابومحمد [، و در قلبم عشق او] آنچنان افتاد كه از خوردن و آشاميدن باز ماندم، افسرده و لاغر، و سخت بيمار شدم، از شهرهاي روم هيچ پزشكي نماند مگر آن كه براي مداواي من آوردند [، و سودي نداد]، جدم چون نااميد شد، [روزي به من] گفت: نور ديده ام! آيا

هيچ آرزويي در دنيا داري تا برايت برآورم؟

گفتم: پدربزرگ جان! به روي خود همه درهاي فرج را بسته مي بينم، اي كاش شكنجه را از اسيران مسلمان و زنداني خود بر مي داشتي، و بندها و زنجيرها را از ايشان مي گشودي، و به ايشان نيكي مي كردي، و آزادشان مي ساختي، به اين اميد كه مسيح عليه السلام و مادرش مريم، عافيت و شفايم بخشند.

چون جدم چنان كرد، به سختي از خود، صحت نشان دادم، و كمي غذا خوردم، جدم خوشحال شد، و به احترام و تجليل اسيران پرداخت.

پس از چهار شب [يا طبق نسخه ديگر: پس از چهارده شب]، باز در خواب ديدم: گويا سرور بانوان عالم [فاطمه زهرا عليهاالسلام]، همراه مريم دخت عمران، و هزار نفر از كنيزان بهشتي به ديدنم آمده اند، مريم به من گفت: اين سرور بانوان عالم، مادر ابومحمد همسر تو است، من دست به دامن او آويختم، مي گريستم و از فراق ابومحمد شكوه مي كردم.

فاطمه عليهاالسلام فرمود: تا تو در شرك، و بر دين [تحريف شده] نصارا هستي، فرزندم ابومحمد به ديدار تو نخواهد آمد، و اين خواهرم مريم است كه از دين تو بيزاري مي جويد، پس چنانچه به خوشنودي خداي سبحان، و خوشنودي مسيح عليه السلام و مريم از خود، و به ديدار ابومحمد مشتاقي، بگو: اشهد ان لا الله الا الله، و اشهد ان ابي، محمدا رسول الله.

چون اين دو كلمه طيبه را بر زبان راندم، فاطمه زهرا عليهاالسلام مرا به سينه خود چسبانيد ، و آرامم كرد، و فرمود: اينك منتظر ديدار ابومحمد باش، كه من او را مي فرستم.

بيدار شدم در حالي كه [غرق در لذت اين

رويا بودم، و] مي گفتم: آه چه به ديدار ابومحمد مشتاقم! و چون شب ديگر شد، ابومحمد به خوابم آمد، و من [كه نگران هجران پس از وصال او بودم] به او گفتم! اي محبوب من! پس از آن كه دلم را اسير محبت خود كردي، با فراق خود جفايم مي كني؟! فرمود: تأخير من تنها براي شرك تو بود، حال كه اسلام آورده اي، هر شب به ديدارت مي آيم، تا خداي سبحان در عالم بيداري، ما را به هم برساند، و از آن شب تاكنون، هيچ شبي ديدار خود را از من دريغ نداشته است. بشر مي گويد: به او گفتم: چگونه در اسيران واقع شدي؟ گفت: شبي [در رؤيا]، ابومحمد به من فرمود: جدت [قيصر]، در فلان روز لشكري به جنگ مسلمانان خواهد فرستاد، و خود نيز از پي ايشان خواهد رفت، تو خود را به صورت ناشناس در شمايل كنيزان خدمتكار او درآور، و از فلان راه به ايشان ملحق شو. من نيز چنان كردم، جلوداران سپاه اسلام [، به ما برخوردند]، و ما را اسير كردند، و سرانجام اين شد كه مي بيني، و تا اين لحظه كسي جز تو نمي داند كه من دختر پادشاه رومم، و پيرمردي كه من در سهم غنائم او واقع شدم نامم را پرسيد، من شناسايي ندادم، و گفتم: نرجس. گفت! نام كنيزان؟!

بشر مي گويد: گفتم: عجيب است! تو رومي هستي، و زبانت عربي؟!

گفت: جدم از بسياري علاقه كه به من، و تربيتم داشت، به زن مترجم خود اشاره كرد تا با من رفت و آمد كند، او هر صبح و شام نزد من مي آمد، و به من عربي مي آموخت،

تا خوب ياد گرفتم.

بشر مي گويد: چون او را به سامرا نزد مولايمان امام هادي عليه السلام آوردم، به او فرمود: خداي سبحان، عزت اسلام، و ذلت نصرانيت، و شرافت خاندان محمد صلي الله عليه و آله را چگونه برايت جلوه داد؟ گفت: اي فرزند رسول خدا صلي الله عليه و آله! چه بگويم درباره چيزي كه تو بهتر از من مي داني؟ حضرت عليه السلام فرمود: مي خواهم تو را اكرام [، و به تو هديه اي] دهم، آيا ده هزار درهم را بيشتر دوست داري، يا بشارت شرافت ابدي را؟

گفت: بشارت را. فرمود: تو را به فرزندي بشارت مي دهم كه شرق و غرب عالم را صاحب، و زمين را پر از عدل و داد مي كند بعد از آن كه پر از ظلم و جور شده باشد.

گفت: از چه كسي؟ فرمود: از كسي كه رسول خدا صلي الله عليه و آله در فلان تاريخ ميلادي، تو را براي او خواستگاري كرد. گفت: از مسيح و وصيش؟ فرمود: پس مسيح و وصيش تو را به همسري كه درآوردند؟ گفت: فرزند شما ابومحمد. فرمود: آيا او را مي شناسي؟ گفت: از آنشب كه به دست سرور بانوان عالم، اسلام آوردم، آيا شده كه شبي او را نبينم؟

امام هادي عليه السلام فرمود: كافور! خواهرم حكيمه را فراخوان. چون حكيمه خاتون آمد، فرمود: اين همان كنيز است حكيمه خاتون او را در آغوش گرفت، و بسيار نوازش كرد، امام عليه السلام فرمود: اي دختر رسول خدا! او را به خانه خود ببر، واجبات و آداب را به او بياموز، كه او همسر فرزندم ابومحمد، و مادر قائم آل محمد صلي الله عليه و

آله است.

قال الصدوق:

حدثنا محمد بن علي بن حاتم النوفلي، قال: حدثنا أبوالعباس أحمد بن عيسي الوشاء البغدادي، قال: حدثنا أحمد بن طاهر القمي، قال: حدثنا أبوالحسين محمد بن بحر الشيباني، قال:

وردت كربلاء سنة ست و ثمانين و مائتين، قال: وزرت قبر غريب رسول الله صلي الله عليه و آله، ثم انكفأت الي مدينة السلام متوجها الي مقابر قريش في وقت قد تضرمت الهواجر، و توقدت السمائم، فلما وصلت منها الي مشهد الكاظم عليه السلام، و استنشقت نسيم تربته المغمورة من الرحمة المحفوفة بحدائق الغفران، أكببت عليها بعبرات متقاطرة، و زفرات متتابعة، و قد حجت الدمع طرفي عن النظر، فلما رقأت العبرة، و انقطع النحيب، فتحت بصري فاذا أنا بشيخ قد انحني صلبه و تقوس منكباه، وثفنت جبهته و راحتاه، و هو يقول لآخر معه عند القبر:

يا ابن أخي! لقد نال عمك شرفا بما حمله السيدان من غوامض الغيوب و شرائف العلوم التي لم يحمل مثلها الا سلمان، و قد أشرف عمك علي استكمال المدة و انقضاء العمر، و ليس يجد في أهل الولاية رجلا يفضي اليه بسره، قلت: يا نفس! لا يزال العناء و المشقة ينالان منك باتعابي الخف و الحافر في طلب العلم، و قد قرع سمعي من هذا الشيخ لفظ يدل علي علم جسيم، و أثر عظيم، فقلت: أيها الشيخ! و من السيدان؟

قال: النجمان المغيبان في الثري بسر من رأي، فقلت: اني أقسم بالموالاة و شرف محل هذين السيدين من الامامة و الوراثة اني خاطب علمهما، و طالب آثارهما، و باذل من نفسي ألايمان المؤكدة علي حفظ أسرارهما.

قال: ان كنت صادقا فيما تقول، فاحضر ما صحبك من الآثار

عن نقلة أخبارهم، فلما فتش الكتب و تصفح الروايات منها، قال: صدقت، أنا بشر بن سليمان النخاس، من ولد أبي أيوب الأنصاري، أحد موالي أبي الحسن و أبي محمد عليهماالسلام، و جارهما بسر من رأي، قلت: فأكرم أخاك ببعض ما شاهدت من آثارهما. قال: كان مولانا أبوالحسن علي بن محمد العسكري عليهماالسلام فقهني في أمر الرقيق فكنت لا أبتاع و لا أبيع لا باذنه، فاجتنبت بذلك موارد الشبهات حتي كملت معرفتي فيه، فأحسنت الفرق فيما بين الحلال و الحرام فبينما أنا ذات ليلة في منزلي بسر من رأي و قد مضي هوي من الليل اذ قرع الباب قارع، فعدوت مسرعا فاذا أنا بكافور الخادم رسول مولانا أبي الحسن علي بن محمد عليهماالسلام يدعوني اليه، فلبست ثيابي و دخلت عليه، فرأيته يحدث ابنه أبامحمد و أخته حكيمة من وراء الستر، فلما جلست قال: يا بشر! انك من ولد الأنصار، و هذه الولاية لم تزل فيكم يرثها خلف عن سلف، فأنتم ثقاتنا أهل البيت، و اني مزكيك و مشرفك بفضيلة تسبق بها شأو [1] الشيعة في الموالاة بها، بسر أطلعك عليه، و أنفذك في ابتياع أمة. فكتب كتابا ملصقا بخط رومي و لغة رومية، و طبع عليه بخاتمه، و أخرج شستقة [2] صفراء فيها مائتان و عشرون دينارا، فقال: خذها و توجه بها الي بغداد، واحضر معبر الفرات ضحوة [3] كذا، فاذا وصلت الي جانبك زوارق السبايا، و برزن الجواري منها، فستحدق بهم طوائف المبتاعين من وكلاء قواد بني العباس، و شراذم من فتيان العراق، فاذا رأيت ذلك فأشرف من البعد علي المسمي عمر بن يزيد النخاس عامة نهارك، الي أن يبرز للمبتاعين جارية صفتها كذا و كذا، لابسة حريرتين صفيقتين،

تمتنع من السفور و لمس المعترض و الانقياد لمن يحاول لمسها، و يشغل نظره بتأمل مكاشفها من وراء الستر الرقيق، فيضربها النخاس فتصرخ صرخة رومية، فاعلم أنها تقول: وا هتك ستراه، فيقول بعض المبتاعين: علي بثلاثمائة دينار، فقد زادني العفاف فيها رغبة، فتقول بالعربية: لو برزت في زي سليمان و علي مثل سرير ملكه ما بدت لي فيك رغبة، فأشفق علي مالك.

فيقول النخاس: فما الحيلة و لابد من بيعك؟ فتقول الجارية: و ما العجلة، و لابد من اختيار مبتاع يسكن قلبي اليه، و الي أمانته و ديانته، فعند ذلك قم الي عمر بن يزيد النخاس و قل له: ان معي كتابا ملصقا لبعض الأشراف، كلبه بلغة رومية و خط رومي، و وصف فيه كرمه و وفاؤه و نبله و سخاؤه، فناولها لتتأمل منه أخلاق صاحبه، فان مالت اليه و رضيته فأنا وكيله في ابتياعها منك.

قال بشر بن سليمان النخاس: فامتثلت جميع ما حده لي مولاي أبوالحسن عليه السلام في أمر الجارية، فلما نظرت في الكتاب بكت بكاء شديدا، و قالت لعمر بن يزيد النخاس: بعني من صاحب هذا الكتاب و حلفت بالمحرجة المغلظة: انه متي امتنع من بيعها منه قتلت نفسها، فما زلت أشاحه في ثمنها حتي استقر الأمر فيه علي مقدار ما كان أصحبنيه مولاي عليه السلام من الدنانير في الشستقة الصفراء، فاستوفاه مني و تسلمت منه الجارية ضاحكة مستبشرة، و انصرفت بها الي حجرتي التي كنت آوي اليها ببغداد، فما أخذها القرار حتي أخرجت كتاب مولاها عليه السلام من جيبها و هي تلثمه و تضعه علي خدها، و تطبقه علي جفنها، و تمسحه علي بدنها، فقلت تعجبا منها: أتلثمين كتابا، و لا تعرفين صاحبه؟

قالت: أيها العاجز الضعيف المعرفة! بمحل أولاد الأنبياء، أعرني سمعك، و فرغ لي قلبك أنا مليكة بنت يشوعا بن قيصر ملك الروم، و أمي من ولد الحواريين تنسب الي وصي المسيح شمعون، أنبئك العجب العجيب: ان جدي قيصر أراد أن يزوجني من ابن أخيه، و أنا من بنات ثلاثة عشرة سنة، فجمع في قصره من نسل الحواريين و من القسيسين و الرهبان ثلاثمائة رجل، و من ذوي الأخطار سبعمائة رجل، و جمع من أمراء الأجناد، و قواد العساكر، و نقباء الجيوش، و ملوك العشائر أربعة آلاف، و أبرز من بهو ملكه عرشا مسوغا من أصناف الجواهر الي صحن القصر، فرفعه فوق أربعين مرقاة.

فلما صعد ابن أخيه و أحدقت به الصلبان، و قامت الأساقفة عكفا و نشرت أسفار الانجيل، تسافلت الصلبان من الأعالي فلصقت بالأرض، و تقوضت الأعمدة فانهارت الي القرار، وخر الصاعد من العرش مغشيا عليه، فتغيرت ألوان الأساقفة، و ارتعدت فرائصهم، فقال كبيرهم لجدي:

أيها الملك! أعفنا من ملاقاة هذه النحوس الدالة علي زوال هذا الدين المسيحي و المذهب الملكاني، فتطير جدي من ذلك تطيرا شديدا، و قال للأساقفة: أقيموا هذه الأعمدة، و ارفعوا الصلبان: و أحضروا أخا هذا المدبر العاثر المنكوس جده لأزوج منه هذه الصبية، فيدفع نحوسه عنكم بسعوده. فلما فعلوا ذلك حدث علي الثاني ما حدث علي الأول، و تفرق الناس، و قام جدي قيصر مغتما و دخل قصره و أرخيت الستور، فأريت في تلك الليلة كان المسيح و الشمعون و عدة من الحواريين قد اجتمعوا في قصر جدي، و نصبوا فيه منبرا يباري السماء علوا و ارتفاعا في الموضع الذي كان جدي نصب فيه عرشه، فدخل عليهم محمد صلي

الله عليه و آله مع فتية وعدة من بنيه، فيقوم اليه المسيح فيعتنقه فيقول:

يا روح الله! اني جئتك خاطبا من وصيك شمعون فتاته مليكة لابني هذا، و أومأ بيده الي أبي محمد [ابن] [4] صاحب هذا الكتاب، فنظر المسيح الي شمعون فقال له: قد أتاك الشرف فصل رحمك برحم رسول الله صلي الله عليه و آله.

قال: قد فعلت، فصعد ذلك المنبر و خطب محمد صلي الله عليه و آله و زوجني و شهد المسيح عليه السلام و شهد بنو محمد صلي الله عليه و آله و الحواريون.

فلما استيقظت من نومي أشفقت أن أقص هذه الرؤيا علي أبي وجدي مخافة القتل، فكنت أسرها في نفسي و لا أبديها لهم، و ضرب صدري بمحبة أبي محمد حتي امتنعت من الطعام و الشراب وضعفت نفسي و دق شخصي و مرضت مرضا شديدا، فما بقي من مدائن الروم طبيب، الا أحضره جدي و سأله عن دوائي، فلما برح به اليأس قال: يا قرة عيني! فهل تخطر ببالك شهوة، فأزودكها في هذه الدنيا؟

فقلت: يا جدي! أري أبواب الفرج علي مغلقة، فلو كشفت العذاب عمن في سجنك من أساري المسلمين، و فككت عنهم الأغلال، و تصدقت عليهم و مننتهم بالخلاص، لرجوت أن يهب المسيح و أمه لي عافية و شفاء. فلما فعل ذلك جدي تجلدت في اظهار الصحة في بدني، و تناولت يسيرا من الطعام، فسر بذلك جدي و أقبل علي اكرام الأساري [و] اعزازهم، فرأيت أيضا بعد أربع ليال كأن سيدة النساء قد زارتني، و معها مريم بنت عمران و ألف وصيفة من وصائف الجنان، فتقول لي مريم: هذه سيدة النساء أم زوجك أبي محمد، فأتعلق بها و أبكي و

أشكو اليها امتناع أبي محمد من زيارتي.

فقالت لي سيدة النساء عليه السلام: ان ابني أبامحمد لا يزورك و أنت مشركة بالله و علي مذهب النصاري، و هذه أختي مريم تبرأ الي الله تعالي من دينك، فان ملت الي رضا الله عزوجل، و رضا المسيح و مريم عنك، و زيارة أبي محمد اياك، فتقولي: أشهد أن لا اله الا الله، و أشهد أن أبي محمدا رسول الله.

فلما تكلمت بهذه الكلمة ضمتني سيدة النساء الي صدرها، فطيبت لي نفسي و قالت: الآن توقعي زيارة أبي محمد اياك، فاني منفذه اليك.

فانتبهت و أنا أقول: و اشوقاه الي لقاء أبي محمد، فلما كانت الليلة القابلة جاءني أبومحمد عليه السلام في منامي فرأيته كأني أقول له: جفوتني يا حبيبي! بعد أن شغلت قلبي بجوامع حبك. قال: ما كان تأخيري عنك الا لشركك، و اذ قد أسلمت فاني زائرك في كل ليلة الي أن يجمع الله شملنا في العيان، فما قطع عني زيارته بعد ذلك الي هذه الغاية.

قال بشر: فقلت لها: و كيف وقعت في الأسر؟ فقالت: أخبرني أبومحمد ليلة من اليالي أن جدك سيسرب جيوشا الي قتال المسلمين يوم كذا، ثم يتبعهم، فعليك باللحاق بهم، متنكرة في زي الخدم مع عدة من الوصائف من طريق كذا. ففعلت فوقعت علينا طلائع المسلمين، حتي كان من أمري ما رأيت و ما شاهدت، و ما شعر أحد بي بأني ابنة ملك الروم الي هذه الغاية سواك، و ذلك باطلاعي اياك عليه، و قد سألني الشيخ الذي وقعت اليه في سهم الغنيمة عن اسمي فأنكرته و قلت: نرجس، فقال: اسم الجواري؟ فقلت: العجب انك رومية و لسانك عربي؟ قالت: بلغ من ولوع جدي و حمله اياي علي

تعلم الآداب أن أوعز الي امرأة ترجمان له في الاختلاف الي، فكانت تقصدني صباحا و مساء و تفيدني العربية حتي استمر عليها لساني و استقام.

قال بشر: فلما انكفأت بها الي سر من رأي دخلت علي مولانا أبي الحسن العسكري عليه السلام، فقال لها: كيف أراك الله عز الاسلام، و ذل النصرانية، و شرف أهل بيت محمد صلي الله عليه و آله؟ قالت: كيف أصف لك يا ابن رسول الله! ما أنت أعلم به مني؟

قال: فاني أريد أن أكرمك، فأيما أحب اليك عشرة آلاف درهم، أم بشري لك فيها شرف الأبد؟

قالت: بل البشري. قال عليه السلام: فأبشري بولد يملك الدنيا شرقا و غربا، و يملأ الأرض قسطا و عدلا كما ملئت ظلما و جورا، قالت: ممن؟

قال عليه السلام: ممن خطبك رسول الله صلي الله عليه و آله له من ليلة كذا، من شهر كذا، من سنة كذا بالرومية، قالت: من المسيح و وصيه؟ قال: فممن زوجك المسيح و وصيه، قالت: من ابنك أبي محمد؟ قال: فهل تعرفينه؟ قالت: و هل خلوت ليلة من زيارته اياي منذ الليلة التي أسلمت فيها علي يد سيدة النساء أمه؟

فقال أبوالحسن عليه السلام: يا كافور! ادع لي أختي حكيمة، فلما دخلت عليه، قال عليه السلام لها: ها هيه، فاعتنقتها طويلا و سرت بها كثيرا، فقال لها مولانا: يا بنت رسول الله! أخرجيها الي منزلك، و علميها الفرائض و السنن، فانها زوجة أبي محمد، و أم القائم عليه السلام [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] يقال: فلان بعيد الشأو، أي عالي الهمة. المنجد: 370، (شأي).

[2] في الغيبة و البحار: الشقة، و هي ما شق من ثوب او نحوه. المصدر: 396، (شق). و علي أي تقدير

أي تقدير فالمراد: الصرة التي يجعل فيها الدنانير و الدراهم.

[3] الضحو و الضحوة: ارتفاع النهار.المصدر: 447 (ضحا).

[4] الزيادة من كتاب الغيبة، و هو الصحيح.

[5] اكمال الدين: 417 ح 1، الغيبة للطوسي: 208 ح 178، بحارالأنوار 51: 6 ح 12 و 13.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

51: 159 ح 2، و 52: 150 ح 77.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

همه مسلمين قبول دارند بشنو: بدان كه رسول خدا صلي الله عليه و آله پس از فتح مكه، در سفر حجة الوداع، به سرزمين ابطح فرود آمد، چون شب شد به قبرستان بني هاشم آمد، و سخت به ياد پدر و مادر، و عمويش ابوطالب افتاد، و براي ايشان بسيار محزون و متأثر شد، خدا به او وحي فرمود كه: بهشت بر هر كه به من شرك ورزد حرام است، و اي محمد! من به تو چيزي مي دهم كه به غير تو نداده ام، پدر و مادر و عمويت را بخوان تا پاسخت دهند، و زنده از قبر بيرون آيند، به احترام تو كيفر من به ايشان نرسيده است، ايشان را بخوان تا به [يگانگي] خدا، و پيامبري تو، و ولايت برادرت علي، و اوصيايش تا قيامت، ايمان بياورند، كه مي پذيرند و ايمان مي آورند، من هر چه بخواهي به تو مي بخشم، و به احترام تو اي محمد! ايشان را پادشاهان بهشت مي كنم. پيامبر صلي الله عليه و آله نزد علي آمد و گفت: اباالحسن! برخيز كه امشب خدا درباره پدر و مادر و عمويم به من لطفي بي نظير كرد، و ماجرا را نقل فرمود، و دست علي را گرفت، و نزد قبر ايشان برد، پس ايشان را به ايمان به خدا و پيامبر و امامت علي و اوصيا فراخواند، و آنان به خدا و پيامبر و تك تك امامان تا قيامت، ايمان آوردند، پيامبر به ايشان فرمود: به سوي پروردگارتان خداوند سبحان، و به بهشت برگرديد، كه خداوند شما را پادشاهان بهشت قرار داد. و ايشان به قبرهاي خود برگشتند. سوگند به خدا اميرمؤمنان عليه السلام [در

طول زندگي،] از جانب پدر و مادر خود، و پدر و مادر رسول خدا صلي الله عليه و آله حج انجام مي داد تا به شهادت رسيد، و به حسن عليه السلام و حسين عليه السلام نيز وصيت فرمود تا چنان كنند، و هر امامي از ما آن را انجام مي دهد تا خدا امر خود را آشكار كند.

متوكل گفت: من اين حديث را شنيده ام كه: ابوطالب در اندكي از آتش است اي اباالحسن! آيا مي تواني ابوطالب را برايم حاضر كني تا از خودش بپرسم و بشنوم؟

امام عليه السلام فرمود: خدا امشب ابوطالب را به خواب تو مي آورد، و مي پرسي و مي شنوي.

متوكل گفت: درستي سخن تو آشكار خواهد شد، اگر حق باشد هرچه بگويي مي پذيرم.

امام عليه السلام فرمود: من جز حق نمي گويم، و از من جز سخن راست نمي شنوي.

متوكل گفت: آيا امشب در خوابم نخواهد بود؟

فرمود: آري. چون شب شد متوكل [كه در تحقق فرموده امام عليه السلام شكي نداشت، با خود] گفت: مي خواهم امشب ابوطالب به خوابم نيايد، تا علي بن محمد را به سبب ادعاي غيب، و دروغش بكشم، اينك چكار كنم؟ چاره اي ندارم جز آن كه شراب بنوشم، و با پسران لواط كنم، و با زنان حرام زنا كنم تا خواب ابوطالب را نبينم، همه اين محرمات را مرتكب شد، و با جنابت خوابيد، پس ابوطالب را در خواب ديد! به او گفت: عمو! به من بگو پس از مرگ خود چگونه به خدا و پيامبر ايمان آوردي؟ ابوطالب گفت: به همانگونه كه فرزندم علي بن محمد برايت بيان كرد.

متوكل گفت: عمو! خود برايم بيان كن.

ابوطالب فرمود: اگر نگويم علي را

مي كشي، خدا تو را بكشد. پس آن را به تفصيل بيان كرد.

صبح شد، امام هادي عليه السلام تا سه روز دير كرد، نه سراغ متوكل رفت، و نه از او پرسيد.

و براي ما فرمود كه متوكل در آن شب چه گناهاني را مرتكب شد تا ابوطالب را در خواب نبيند، اما سرانجام خواب را ديد.

متوكل بعد از سه روز امام عليه السلام را خواست و گفت: اباالحسن! ريختن خونت بر من رواست. امام عليه السلام فرمود: چرا؟ گفت: به خاطر ادعاي غيب و دروغي كه بر خدا بستي، آيا نگفتي كه آن شب من ابوطالب را مي بينم و مي گويم و مي شنوم؟ من وضو ساختم، و صدقه دادم، و نماز گزاردم، و تعقيبات انجام دادم تا ابوطالب را در خواب ببينم و بپرسم، ولي آن شب نديدم، شب دوم و سوم نيز چنان كردم، و نديدم، اينك كشتن و ريختن خون تو بر من رواست.

امام عليه السلام فرمود: سبحان الله! چه جراتي بر خدا داري! واي بر تو! نفس اماره تو [زشتي ها را] برايت آراست، تا جايي كه با پسران لواط، و با زنان حرام زنا كردي، و شراب نوشيدي تا ابوطالب را در خواب نبيني، و مرا بكشي، اما ابوطالب به خوابت آمد، و گفت و شنيد.

امام عليه السلام آنچه را كه ميان متوكل و ابوطالب در خواب گذشته بود، برايش بي كم و كاست بيان فرمود، و متوكل سر به زير افكند و گفت: همه ما بني هاشم هستيم، اما سحر شما - نه ما - اي آل ابوطالب! بزرگ است. و امام عليه السلام، [بي اعتنا به او] برخاست، و رفت.

روي البحراني:

عن «هداية

الكبري» للحضيني، باسناده، عن علي بن عبيدالله الحسيني قال: ركبنا مع سيدنا أبي الحسن عليه السلام الي دار المتوكل في يوم السلام، فسلم سيدنا أبوالحسن عليه السلام و أراد أن ينهض، فقال له المتوكل: اجلس، يا أبا الحسن! اني أريد أن أسألك، فقال له: سل!

فقال له: ما في الآخرة شي ء غير الجنة، أو النار يحلون فيه الناس؟

فقال أبوالحسن عليه السلام: ما يعلمه الا الله، فقال له: فعن علم الله أسالك؟

فقال له: و من علم الله أخبرك، قال: يا أباالحسن! ما رواه الناس أن أباطالب يوقف اذا حوسب الخلائق بين الجنة و النار، و في رجله نعلان من نار يغلي منهما دماغه، لا يدخل الجنة لكفره و لا يدخل النار لكفالته رسول الله صلي الله عليه و آله و صده قريشا عنه، و السر علي يده حتي ظهر أمره؟ قال له أبوالحسن عليه السلام: ويحك! لو وضع ايمان أبي طالب في كفة، و وضع ايمان الخلائق في الكفة الأخري لرجح ايمان أبي طالب علي ايمانهم جميعا، قال له المتوكل: و متي كان مؤمنا؟ قال له: دع ما لا تعلم، و اسمع ما لا ترده المسلمون [جميعا] و لا يكذبون به، اعلم أن رسول الله صلي الله عليه و آله حج حجة الوداع، فنزل بالأبطح بعد فتح مكة، فلما جن عليه الليل أتي القبور، قبور بني هاشم، و قد ذكر أباه و أمه و عمه أباطالب، فداخله حزن عظيم عليهم ورقة، فأوحي الله اليه: أن الجنة محرمة علي من أشرك بي، و أني اعطيك يا محمد! ما لم اعطه أحدا غيرك، فادع أباك و أمك و عمك، فانهم يجيبونك، و يخرجون من قبورهم أحياء لم يمسهم عذابي لكرامتك علي، فادعهم الي

الايمان [بالله، و الي] رسالتك، و [الي] موالاة أخيك علي و الأوصياء منه الي يوم القيامة، فيجيبونك و يؤمنون بك.

فأهب لك كل ما سالت و أجعلهم ملوك الجنة كرامة لك يا محمد. فرجع النبي صلي الله عليه و آله الي أميرالمؤمنين عليه السلام فقال له: قم، يا أباالحسن! فقد أعطاني ربي هذه الليلة مالم يعطه أحدا من خلقه في أبي و أمي و أبيك عمي، و حدثه بما أوحي الله اليه و خاطبه به، و أخذ بيده و صار الي قبورهم، فدعاهم الي الايمان بالله و به و بآله (عليهم السلام)، و الاقرار بولاية علي بن أبي طالب أميرالمؤمنين عليه السلام و الأوصياء منه، فآمنوا بالله و برسوله و أميرالمؤمنين و الأئمة منه، واحدا بعد واحد، الي يوم القيامة. فقال لهم رسول الله صلي الله عليه و آله: عودوا الي الله ربكم، و الي الجنة، فقد جعلكم الله ملوكها، فعادوا الي قبورهم، فكان والله أميرالمؤمنين عليه السلام يحج عن أبيه و أمه و عن أب رسول الله صلي الله عليه و آله و أمه، حتي مضي و وصي الحسن و الحسين عليهماالسلام بمثل ذلك، و كل امام منا يفعل ذلك الي أن يظهر الله أمره. فقال له المتوكل: قد سمعت هذا الحديث: أن أباطالب في ضحضاح من نار، أفتقدر يا أباالحسن! أن تريني أباطالب بصفته حتي أقول له، و يقول لي؟ قال أبوالحسن عليه السلام: ان الله سيريك أباطالب في منامك الليلة، و تقول له و يقول لك، قال له المتوكل: سيظهر صدق ما تقول، فان كان حقا صدقتك في كل ما تقول، قال له أبوالحسن عليه السلام: ما أقول لك الا حقا، و لا تسمع مني الا صدقا. قال له

المتوكل: أليس في هذه الليلة في منامي؟ قال له: بلي. قال: فلما أقبل الليل، قال المتوكل: أريد أن لا أري أباطالب الليلة في منامي، فأقتل علي بن محمد بادعائه الغيب و كذبه، فماذا أصنع؟ فما لي الا أن أشرب الخمر، و آتي الذكور من الرجال و الحرام من النساء، فلعل أباطالب لا يأتيني، ففعل ذلك كله و بات في جنابات، فرأي أباطالب في النوم فقال له: يا عم! حدثني كيف كان ايمانك بالله و برسوله بعد موتك؟ قال: ما حدثك به ابني علي بن محمد في يوم كذا و كذا؟ فقال: يا عم! تشرحه لي. فقال له أبوطالب: فان لم أشرحه لك تقتل عليا، والله قاتلك، فحدثه، فأصبح، فأخر أبوالحسن عليه السلام ثلاثا لا يطلبه و لا يسأله. فحدثنا أبوالحسن عليه السلام بما رآه المتوكل في منامه و ما فعله من القبائح، لئلا يري أباطالب في نومه، فلما كان بعد ثلاثة [أيام] أحضره، فقال له: يا أباالحسن! قد حل لي دمك، قال له: و لم؟

قال: في ادعائك الغيب، و كذبك علي الله، أليس قلت لي: اني أري أباطالب في منامي [تلك الليلة فأقول له و يقول لي؟ فتطهرت و تصدقت و صليت و عقبت لكي أري أباطالب في منامي]

فأسأله، فلم أره في ليلتي، و عملت هذه الأعمال الصالحة في الليلة الثانية و الثالثة فلم أره، فقد حل لي قتلك وسفك دمك.

فقال له أبوالحسن عليه السلام: يا سبحان الله! ويحك، ما أجرأك علي الله؟ ويحك! سولت [لك] نفسك اللوامة حتي أتيت الذكور من الغلمان و المحرمات من النساء، و شربت الخمر لئلا تري أباطالب في منامك فتقتلني، فأتاك و قال لك و قلت له: و قص

عليه ما كان بينه و بين أبي طالب في منامه، حتي لم يغادر منه حرفا، فأطرق المتوكل [ثم] قال: كلنا بنوهاشم و سحركم يا آل [أبي] طالب! من دوننا عظيم، فنهض [عنه] أبوالحسن عليه السلام [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز 7: 535 ح 98، حلية الأبرار 2: 460، الباب الثامن.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

به تو بنويسم، پس از او پيروي كن، و همه حقوق پيش از خود را به او بسپار، و اصحاب مرا نيز بر آن ترغيب كن، و ايشان را در اين باره چنان آگاه كن كه به ياري و كفايتش برخيزند، كه اين رعايت احترام كامل ما، و محبوب پيش ما خواهد بود، و در برابر آن، از جانب خدا اجر و پاداش خواهي داشت، كه خدا به رحمت خود بهترين بخشش و پاداش خود را به هر كه خواهد مي دهد، در پناه خدا باشي اين نامه را با خط خود نوشتم، و بسيار خدا را سپاسگزارم.

و نيز با سند خود از احمد بن محمد بن عيسي نقل مي كند كه گفت:

نسخه نامه امام هادي عليه السلام كه همراه ابن راشد براي گروهي از اصحاب خود در بغداد و مدائن و اطراف فرستاد اين است: نزد شما خدا را بر اين عافيت و منت ديرينش سپاس مي گويم، و بر پيامبر و آلش بهترين صلوات، و كاملترين رحمت و رافت او را مي فرستم، من ابوعلي بن راشد را به جاي حسين بن عبدربه، و وكلاي پيشينم نصب كردم، او نزد من منزلت او را دارد، او را بر همه آنچه وكلاي پيشينم مأمور بودند گماشتم، تا حق مرا دريافت كند، من او را براي شما پسنديدم، و بر ديگران مقدمش داشتم، زيرا شايستگي آن را دارد.

رحمت خدا بر شما باد! در پرداخت حقوق، [و ارجاع امور،] به او و به من رو آوريد، و در پيروي او براي خود بهانه نتراشيد، از اين حالت درآييد، و به اطاعت خدا شتاب گيريد، و اموال خود را حلال

كنيد، و خونتان را حفظ كنيد، «و در راه نيكي و تقوا به هم ياري رسانيد»، «و تقواي الهي پيشه كنيد، باشد كه مشمول رحمت او شويد»، «و همگي به ريسمان خدا چنگ زنيد»، و «جز به آيين اسلام [ مساوي تسليم در برابر فرمان خدا] از دنيا نرويد». طاعت او طاعت من، و معصيت او معصيت من است، ملازم راه خدا باشيد تا پاداشتان دهد، و از فضل خود بر شما بيفزايد، كه خدا گشايشگر، كريم، بخشنده، و بر بندگان خود مهربان است، ما و شما در پناه خدا. اين نامه را با خط خود و در نامه ديگري آمده است: ايوب بن نوح! من به تو دستور مي دهم كه [به خاطر مسائل امنيتي] از ارتباط بسيار ميان خود و ابوعلي دست برداري، هر كدام، وظيفه و مأموريت ويژه ناحيه خود را انجام دهيد، كه در اين صورت از مراجعه به من بي نياز مي شويد. اباعلي! به تو فرمان مي دهم همين را كه به تو اي ايوب! دستور مي دهم، [ايوب! به تو دستور مي دهم] كه از هيچ يك از اهالي بغداد و مدائن چيزي را كه مي آورند، نپذيري و به عهده نگيري كه براي ايشان از من اجازه بگيري، و به كسي كه خارج از بخش مأموريت تو چيزي نزد تو مي آورد بگو كه آن را نزد مسئول ناحيه مربوطه خود ببرد، و نيز به تو اي ابوعلي! همين دستور را مي دهم، بايد هر يك از شما دستوري را كه داده ام بپذيرد.

قال الطوسي:

روي محمد بن يعقوب رفعه الي محمد بن فرج قال: كتبت اليه [الهادي عليه السلام] أسأله عن أبي علي بن راشد، و عن

عيسي بن جعفر بن عاصم، و عن ابن بند، و كتب الي: ذكرت ابن راشد رحمه الله فانه عاش سعيدا، و مات شهيدا.

و دعا لابن بند و العاصمي [2] ، و ابن بند ضرب بعمود و قتل، و ابن عاصم ضرب بالسياط علي الجسر ثلاثمائة سوط ورمي به في الدجلة [3] .

قال الطوسي: وجدت بخط جبريل بن أحمد، حدثني محمد بن عيسي اليقطيني، قال: كتب عليه السلام الي علي بن بلال في سنة اثنتين و ثلاثين و مائتين: بسم الله الرحمن الرحيم، أحمد الله اليك، و أشكر طوله وعوده، و أصلي علي النبي محمد و آله، صلوات الله و رحمته عليهم، ثم اني أقمت أباعلي [ابن راشد] مقام الحسين بن عبد ربه و ائتمنته علي ذلك بالمعرفة بما عنده، الذي لا يتقدمه أحد، و قد أعلم أنك شيخ ناحيتك، فأحببت افرادك و اكرامك بالكتاب بذلك، فعليك بالطاعة له، و التسليم اليه جميع الحق قبلك، و أن تحض موالي علي ذلك، و تعرفهم من ذلك ما يصير سببا الي عونه و كفايته، فذلك توفير علينا، و محبوب لدينا، و لك به جزاء من الله و أجر، فان الله يعطي من يشاء، أفضل الاعطاء و الجزاء برحمته، و أنت في وديعة الله، و كتبت بخطي، و أحمد الله كثيرا [4] .

و روي أيضا: عن محمد بن مسعود، قال: حدثني محمد بن نصير، قال: حدثني أحمد بن محمد بن عيسي، قال: نسخة الكتاب مع ابن راشد الي جماعة الموالي الذين هم ببغداد، المقيمين بها، و المدائن، و السواد، و ما يليها: أحمد الله اليكم ما أنا عليه من عافيته و حسن عادته، و أصلي علي نبيه و آله أفضل صلواته،

و أكمل رحمته و رأفته، و اني أقمت أباعلي بن راشد مقام علي بن الحسين [5] بن عبد ربه و من كان قبله من وكلائي، و صار في منزلته عندي، و وليته ما كان يتولاه غيره من وكلائي قبلكم، ليقبض حقي، و ارتضيته لكم، و قدمته علي غيره في ذلك، و هو أهله و موضعه. فصيروا رحمكم الله، الي الدفع اليه ذلك و الي، و أن لا تجعلوا له علي أنفسكم علة، فعليكم بالخروج عن ذلك، و التسرع الي طاعة الله و تحليل أموالكم، و الحقن لدمائكم، (و تعاونوا علي البر و التقوي) [6] (و اتقوا الله لعلكم ترحمون) [7] (و اعتصموا بحبل الله جميعا) [8] و (لا تموتن الا و أنتم مسلمون) [9] ، فقد أوجبت في طاعته طاعتي، و الخروج الي عصيانه الخروج الي عصياني، فألزموا الطريق يأجركم الله، و يزيدكم من فضله، فان الله بما عنده واسع كريم، متطول علي عباده رحيم، نحن و أنتم في وديعة الله و حفظه، و كتبته بخطي، والحمد لله كثيرا. وفي كتاب آخر: و أنا آمرك يا أيوب بن نوح! أن تقطع الاكثار بينك و بين أبي علي، و أن يلزم كل واحد منكما ما وكل به، و أمر بالقيام فيه بأمر ناحيته، فانكم اذا انتهيتم الي كل ما أمرتم به استغنيتم بذلك عن معاودتي.

و آمرك يا أباعلي! بمثل ما آمرك به يا أيوب أن لا تقبل من أحد من أهل بغداد و المدائن شيئا يحملونه، و لا تلي لهم استيذانا علي، و مر من أتاك بشي ء من غير أهل ناحيتك أن يصيره الي الموكل بناحيته، و آمرك يا أباعلي! في ذلك بمثل ما أمرت

به أيوب، و ليقبل كل واحد منكما ما أمرته به [10] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ابن بند، و ابن عاصم هر دو از اصحاب امام هادي عليه السلام بودند.

[2] العاصمي و ابن عاصم هو عيسي بن جعفر بن عاصم، و هو و ابن بند من اصحاب الامام الهادي عليه السلام.

[3] الغيبة: 351 ح 310؛ اختيار معرفة الرجال 2: 863 ح 1122؛ بحارالأنوار 50: 221 ذ ح 7.

[4] اختيار معرفة الرجال 2: 799 ح 991، بحارالأنوار 50: 221 ح 8.

[5] هو الحسين بن عبد ربه سمي باسم جده.

[6] المائدة: 2.

[7] الحجرات: 10.

[8] آل عمران: 103.

[9] البقرة: 132.

[10] اختيار معرفة الرجال 2: 800 ح 992، عنه بحارالأنوار 50: 223 ح 11، الغيبة: 350 ح 309 مختصرا، عنه بحارالأنوار 50: 220 ح 7، الامام الهادي عليه السلام من المهد الي اللحد: 217.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

وثوق امام هادي عليه السلام، هم مورد وثوق من، در زندگي و مرگ ما است، پس آنچه به شما مي گويد از من مي گويد، و آنچه به شما مي رساند از من مي رساند.

ابومحمد هارون از ابوعلي نقل مي كند كه: ابوعباس حميري گفت: ما از اين سخن امام عليه السلام بسيار ياد مي كرديم، و آن را نشانه بزرگي مقام ابوعمرو مي شمرديم.

كليني رحمه الله با سند خود از عبدالله بن جعفر حميري نقل مي كند كه گفت:

من و شيخ ابوعمرو، نزد احمد بن اسحاق بوديم، احمد بن اسحاق به من اشاره كرد كه از ابوعمرو [نايب اول امام عصر عليه السلام]، درباره جانشين امام حسن عسكري عليه السلام بپرسم. به او گفتم: اي اباعمرو! من مي خواهم از شما چيزي بپرسم كه در آن شكي ندارم، زيرا اعتقاد و دين من اين است كه زمين از حجت خدا خالي نمي ماند مگر چهل روز پيش از قيامت، و چون آن روز فرارسد، حجت از زمين برداشته، و راه توبه بسته مي شود، ديگر «كسي كه قبلا ايمان نياورده، يا خيري در ايمان آوردن خود به دست نياورده، ايمان آوردنش سود نمي بخشد»، و ايشان بدترين خلق خداي سبحان اند، و ايشانند كه قيامت عليه آنان بر پا مي شود، ولي من دوست دارم كه يقينم افزوده گردد، ابراهيم عليه السلام از پروردگار خود خواست كه به او نشان دهد چگونه مردگان را زنده مي كند، «گفت: چگونه مردگان را زنده مي كني؟ فرمود: مگر ايمان نداري؟ گفت: چرا، ولي تا دلم آرامش يابد».

ابوعلي احمد بن اسحاق به من خبر داد كه از امام هادي عليه السلام سؤال كردم: با كه معامله كنم؟ يا [احكام دينم را] از كه به دست

آورم؟ و سخن كه را بپذيرم؟ فرمود: عمري مورد اعتماد من است، آنچه از جانب من به تو مي رساند، به راستي از من مي رساند، و آنچه از جانب من مي گويد، به راستي از من مي گويد، از او بشنو، و اطاعت كن كه او مورد وثوق و امين من است.

و نيز ابوعلي به من خبر داد كه از امام حسن عسكري عليه السلام نيز همين سؤال را كردم، فرمود: عمري، و پسرش [محمد بن عثمان، نايب دوم] مورد اعتماد هستند، هر چه از من به تو مي رسانند، به راستي از من مي رسانند، و آنچه به تو مي گويند، به راستي از من مي گويند، از ايشان بشنو، و اطاعت كن، كه ايشان مورد وثوق، و امين اند. اين سخن دو امام عليه السلام درباره شما است. ابوعمرو به سجده افتاد و گريه كرد، سپس گفت: حاجتت را بخواه، گفتم: شما جانشين پس از امام عسكري عليه السلام را ديده اي،؟ گفت: آري به خدا! و با دست اشاره كرد و گفت: گردن [و شانه] او اين چنين [زيبا و قوي] بود گفتم: يك سؤال ديگر مانده است، گفت: بگو، گفتم: نامش چيست؟ گفت: شما حرام است كه نام او را بپرسيد، و من اين را از پيش خود نمي گويم، زيرا بر من روا نيست كه چيزي را حلال يا حرام كنم، بلكه اين سخن خود آن حضرت عليه السلام است، زيرا مطلب نزد سلطان [معتمد عباسي] چنين وانمود شده كه امام حسن عسكري عليه السلام وفات نموده، و فرزندي از خود به جا نگذاشته، و ميراثش را تقسيم كرده است، و كسي كه حق نداشته [جعفر كذاب]، آن را برده و خورده است و

عيالش در به در شده اند، و كسي جرات ندارد با ايشان آشنا شود، و يا چيزي به آنان برساند، [آري] اگر نامش در زبان ها بيفتد تعقيبش مي كنند، از خدا بترسيد، و از اين موضوع دست برداريد.

كليني رحمه الله مي گويد: شيخي از اصحاب ما [شيعيان] كه نامش را از ياد برده ام، به من گفت: اباعمرو از احمد بن اسحاق همين سئوال را كرد، و او هم همين جواب را داد.

و قال أيضا:

أخبرني جماعة، عن أبي محمد هارون بن موسي، عن أبي علي محمد بن همام الأسكافي، قال: حدثنا عبدالله بن جعفر الحميري، قال: حدثنا أحمد بن اسحاق بن سعد القمي، قال:

دخلت علي أبي الحسن علي بن محمد عليهم السلام في يوم من الأيام فقلت: يا سيدي! أنا أغيب و أشهد، و لا يتهيأ لي الوصول اليك، اذا شهدت في كل وقت، فقول من نقبل، و أمر من نمتثل؟ فقال عليه السلام لي: هذا أبوعمرو، الثقة الأمين، ما قاله لكم فعني يقوله، و ما أداه اليكم فعني يؤديه، فلما مضي أبوالحسن عليه السلام وصلت الي أبي محمد ابنه الحسن العسكري عليه السلام ذات يوم، فقلت له عليه السلام: مثل قولي لأبيه، فقال لي: هذا أبوعمرو، الثقة الأمين، ثقة الماضي، وثقتي في المحيا و الممات، فما قاله لكم فعني يقوله، و ما أدي اليكم فعني يؤديه. قال أبومحمد هارون: قال أبوعلي: قال أبوالعباس الحميري: فكنا كثيرا ما نتذاكر هذا القول، و نتواصف جلالة محل أبي عمرو [1] .

روي الكليني: عن محمد بن عبدالله و محمد بن يحيي جميعا، عن عبدالله بن جعفر الحميري قال: اجتمعت أنا و الشيخ أبوعمرو رحمه الله عند أحمد بن اسحاق، فغمزني أحمد بن اسحاق أن أسأله عن

الخلف، فقلت له: يا أباعمرو! اني أريد أن أسألك عن شي ء، و ما أنا بشاك فيما أريد أن أسألك عنه، فان اعتقادي و ديني أن الأرض لا تخلو من حجة الا اذا كان قبل يوم القيامة بأربعين يوما، فاذا كان ذلك رفعت الحجة، و أغلق باب التوبة، فلم يك (ينفع نفسا ايمانها لم تكن آمنت من قبل أو كسبت في ايمانها خيرا) [2] فأولئك أشرار من خلق الله عزوجل، و هم الذين تقوم عليهم القيامة، و لكني أحببت أن أزداد يقينا، و ان ابراهيم عليه السلام سأل ربه عزوجل أن يريه كيف يحيي الموتي، قال: (كيف تحي الموتي قال أولم تؤمن قال بلي و لكن ليطمئن قلبي) [3] . و قد أخبرني أبوعلي أحمد بن اسحاق، عن أبي الحسن عليه السلام قال: سألته و قلت: من أعامل، أو عمن آخذ، و قول من أقبل؟

فقال له: العمري ثقتي، فما أدي اليك عني فعني يؤدي، و ما قال لك عني فعني يقول، فاسمع له و أطع، فانه الثقة المأمون. و أخبرني أبوعلي أنه سأل أبامحمد عليه السلام عن مثل ذلك، فقال له: العمري و ابنه ثقتان فما أديا اليك عني فعني يؤديان و ما قالا لك فعني يقولان، فاسمع لهما و أطعمها فانهما الثقتان المأمونان، فهذا قول امامين قد مضيا فيك. قال: فخر أبوعمرو ساجدا و بكي ثم قال: سل حاجتك فقلت له: أنت رأيت الخلف من بعد أبي محمد عليه السلام؟ فقال: اي والله و رقبته مثل ذا - و أو مأبيده - فقلت له: فبقيت واحدة فقال لي: هات، قلت: فالاسم؟ قال: محرم عليكم أن تسألوا عن ذلك، و لا أقول هذا من عندي، فليس لي أن أحلل و لا

أحرم، و لكن عنه عليه السلام، فان الأمر عند السلطان، أن أبامحمد مضي و لم يخلف ولدا و قسم ميراثه و أخذه من لا حق له فيه و هو ذا، عياله يجولون ليس أحد يجسر أن يتعرف اليهم أو ينيلهم شيئا، و اذا وقع الاسم وقع الطلب، فاتقوا الله و أمسكوا عن ذلك. ثم قال الكليني رحمه الله: و حدثني شيخ من أصحابنا - ذهب عني اسمه - أن أباعمرو سأل عن أحمد بن اسحاق عن مثل هذا فأجاب بمثل هذا [4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الغيبة: 354 ح 315، اعلام الوري 2: 219 بتفاوت، بحارالأنوار 51: 344.

[2] الانعام: 158.

[3] البقرة: 260.

[4] الكافي 1: 329 ح 1، بحارالأنوار 51: 346 ح 1.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

قال الصدوق:

حدثنا الحسين بن أحمد بن ادريس رضي الله عنه قال: حدثنا أبي، عن محمد بن أحمد العلوي، قال: حدثني أحمد بن القاسم، عن أبي هاشم الجعفري قال: أصابتني ضيقة شديدة، فصرت الي أبي الحسن علي بن محمد عليهماالسلام فأذن لي، فلما جلست قال:

يا أباهاشم! أي نعم الله عزوجل عليك تريد أن تؤدي شكرها؟ قال أبوهاشم: فوجمت [1] ، فلم أدر ما أقول له. فابتدأ عليه السلام فقال: رزقك الايمان فحرم به بدنك علي النار، و رزقك العافية فأعانتك علي الطاعة، و رزقك القنوع فصانك عن التبذل، يا أباهاشم! انما ابتدأتك بهذا لأني ظننت أنك تريد أن تشكو الي من فعل بك هذا، و قد أمرت لك بمائة دينار فخذها [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] وجم: اطرق وسكت عن الكلام، هامش الامالي.

[2] الأمالي: 497 ح 682، من لا يحضره الفقيه 4: 401 ح 5863، مرسلا بحارالأنوار 50: 129 ح 7.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

الزفري بكر بن زفر الفارسي، عن الحسن بن الحسين، أنه قال: استحل أحمد بن حماد مني مالا له خطر، فكتبت رقعة الي أبي الحسن عليه السلام و شكوت فيها أحمد بن حماد، فوقع فيها: خوفه بالله، ففعلت و لم ينفع، فعاودته برقعة أخري، أعلمته أني قد فعلت ما أمرتني به فلم أنتفع، فوقع: اذا لم يحل فيه التخويف بالله فكيف تخوفه بأنفسنا؟ [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اختيار معرفة الرجال 2: 834 ح 1059.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

و چيزي نگفتند، ولي بزرگ هاشميون گفت: اي فرزند رسول خدا! آيا اين چنين يك فرد عادي را بر بزرگان بني هاشم از فرزندان ابوطالب و عباس بن عبدالمطلب، مقدم مي داري؟!امام عليه السلام فرمود: مبادا از كساني باشيد كه خداي سبحان درباره ايشان مي فرمايد: «آيا نديدي كساني را كه بهره اي از كتاب [آسماني] داشتند، به سوي كتاب الهي دعوت شدند تا در ميان آن ها داوري كند، سپس گروهي از آنان به حال اعراض، روي برمي تابند؟». آيا به داوري كتاب خداي سبحان رضا مي دهيد؟ عرض كردند: آري، فرمود: آيا خداي سبحان نمي فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده ايد، چون به شما گفته شود: در مجالس جاي باز كنيد، پس جاي باز كنيد، تا خداي براي شما گشايش حاصل كند، و چون گفته شود: برخيزيد، پس برخيزيد، تا خدا رتبه كساني از شما را كه ايمان آورده، و كساني را كه علم دارند بر حسب درجات بلند گرداند»، پس خدا نمي پسندد مگر آن كه عالم مؤمن، بر مؤمن غير عالم، برتري يابد، چنانكه نمي پسندد مگر آن كه مؤمن، بر كسي كه مؤمن نيست، مقدم شود، به من بگوييد: آيا خدا مي فرمايد: رتبه عالمان را بر حسب درجات بالا مي برد؟ يا رتبه كساني را كه [فقط] شرافت نسبي [و فاميلي] دارند؟! آيا خدا نمي فرمايد: «بگو [اي پيامبر!]، آيا كساني كه مي دانند، و كساني كه نمي دانند يكسانند؟»، پس چرا از احترام من به اين فقيه كه خدا والامقامش كرده ناراحتيد؟ همانا شكست دادن اين مؤمن، آن مرد ناصبي را با [براهين و] حجج الهي كه خدا به او آموخته، از هر شرافت نسبي برايش بهتر است.

عباس گفت: اي فرزند رسول

خدا صلي الله عليه و آله! تو كسي را كه همچون ما [شرافت] نسبي ندارد، بر ما فضيلت مي دهي، با اين كه از صدر اسلام تاكنون كسي كه شرافت نسبي بيشتري دارد، مقدم مي شده است؟

امام عليه السلام فرمود: سبحان الله! آيا عباس [بن عبدالمطلب] با ابوبكر بيعت نكرد، با اينكه او تيمي بود و عباس هاشمي؟ آيا عبدالله بن عباس به عمر بن خطاب خدمت نمي كرد، با اين كه او هاشمي و [قهرا] ابوالخلفا بوده، و عمر عدوي؟

چرا عمر كساني را كه دور از قريش اند در شورا آورد، ولي عباس را نياورد؟ اگر مقدم داشتن ما غير هاشمي را بر هاشمي، كار نادرستي است، پس بيعت عباس با ابوبكر، و خدمت پس از بيعت عبدالله بن عباس به عمر را نيز نادرست بدانيد، و اگر آن ها درست است، پس اين نيز درست است. عباسي هاشمي، ديگر خاموش شد و چيزي نگفت.

عنه عليه السلام أيضا:

[قال:] و اتصل بأبي الحسن علي بن محمد العسكري عليهماالسلام أن رجلا من فقهاء شيعته كلم بعض النصاب، فأفحمه بحجته حتي أبان عن فضيحته، فدخل علي علي بن محمد عليهماالسلام و في صدر مجلسه دست عظيم منصوب [1] ، و هو قاعد خارج الدست، و بحضرته خلق [كثير] من العلويين و بني هاشم، فما زال يرفعه حتي أجلسه في ذلك الدست، و أقبل عليه فاشتد ذلك علي أولئك الأشراف، فأما العلوية فأجلوه عن العتاب، و أما الهاشميون فقال له شيخهم: يا ابن رسول الله! هكذا تؤثر عاميا علي سادات بني هاشم من الطالبيين و العباسيين؟

فقال عليه السلام: اياكم! و أن تكونوا من الذين قال الله تعالي فيهم: (ألم تر الي

الذين أوتوا نصيبا من الكتاب يدعون الي كتاب الله ليحكم بينهم ثم يتولي فريق منهم و هم معرضون) [2] ، أترضون بكتاب الله عزوجل حكما؟ قالوا بلي، قال: أليس الله تعالي يقول: (يا أيها الذين آمنوا اذا قيل لكم تفسحوا في المجالس فافسحوا يفسح الله لكم و اذا قيل انشزوا فانشزوا يرفع الله الذين آمنوا منكم و الذين أوتوا العلم درجات) [3] ، فلم يرض للعالم المؤمن الا أن يرفع علي المؤمن غير العالم، كما لم يرض للمؤمن الا أن يرفع علي من ليس بمؤمن، أخبروني عنه، أ

قال يرفع الله الذين أوتوا العلم درجات؟ أو قال: يرفع الله الذين أتوا شرف النسب درجات؟ أو ليس قال الله: (قل هل يستوي الذين يعلمون و الذين لا يعلمون) [4] ، فكيف تنكرون رفعي لهذا لما رفعه الله ان كسر هذا لفلان الناصب بحجج الله التي علمه اياها لأفضل له من كل شرف في النسب. فقال العباسي: يا ابن رسول الله! قد شرفت علينا من هو ذو نسب يقصر بنا، و من ليس له نسب كنسبنا، و ما زال منذ أول الاسلام يقدم الأفضل في الشرف علي من دونه. فقال عليه السلام: سبحان الله! أليس العباس بايع لأبي بكر، و هو تيمي و العباس هاشمي، أو ليس عبدالله بن العباس كان يخدم عمر بن الخطاب، و هو هاشمي و أبوالخلفاء و عمر عدوي؟ و ما بال عمر أدخل البعداء من قريش في الشوري، و لم يدخل العباس، فان كان رفعنا لمن ليس بهاشمي علي هاشمي منكرا، فأنكروا علي العباس بيعته لأبي بكر، و علي عبدالله بن العباس خدمته لعمر بعد بيعته له، فان كان ذلك جائزا فهذا جائز.

فكأنما ألقم

هذا الهاشمي حجرا [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الدست: الوسادة. المنجند: 214، (دست).

[2] آل عمران: 23.

[3] المجادلة: 11.

[4] الزمر: 9.

[5] التفسير المنسوب الي الامام العسكري عليه السلام: 351 ح 238، الاحتجاج 2: 500 ح 332، بحارالأنوار 2: 13 ح 25.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

تلي من علي بن أبي طالب؟

فقال: كنت أوضئه، فقال له: ما كان يقول اذا فرغ من وضوءه؟

فقال: كان يتلو هذه الآية: (فلما نسوا ما ذكروا به فتحنا عليهم أبواب كل شي ء حتي اذا فرحوا بما أوتوا أخذناهم بغتة فاذا هم مبلسون - فقطع دابر القوم الذين ظلموا و الحمد لله رب العالمين) [1] ، فقال الحجاج: أظنه كان يتأولها علينا، قال: نعم. فقال: ما أنت صانع اذا ضربت علاوتك؟ قال: اذا أسعد و تشقي، فأمر به [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الأنعام: 44 - 45.

[2] اختيار معرفة الرجال 2: 289 ح 130، تفسير العياشي 1: 359 ح 22، بحارالأنوار 42: 135 ح 16.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

اذا كان علي هذه الصفة عند قصر النجوم، و العشاء عند اشتباكها و بياض مغيب الشمس [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تهذيب الأحكام 2: 261 ح 75، بحارالأنوار 83: 67 ح 38.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

سوم، يا نصف، يا مقداري از آن برسد [، و با رضايت طرفين اجاره فسخ شود]، مال الاجاره همان مقدار از وقت را به ورثه او مي دهند.

كليني با سند خود از احمد بن اسحاق رازي نقل مي كند كه گفت:

مردي به امام هادي عليه السلام نوشت: شخصي يك زمين زراعتي را از كسي اجاره مي كند، اجاره دهنده در حضور مستأجر همان زمين را مي فروشد، و مستأجر با اينكه شاهد و حاضر بوده چيزي نمي گويد، خريدار زمين مي ميرد، و ورثه دارد، آيا اين زمين به اموال ارثي او برمي گردد، يا در دست مستأجر مي ماند تا زمان اجاره اش سرآيد؟ امام عليه السلام در پاسخ نوشت: مي ماند تا اجاره اش سرآيد.

قال الصدوق:

كتب محمد بن عيسي بن عبيد اليقطيني الي أبي الحسن علي بن محمد العسكري عليهم السلام في رجل دفع ابنه الي رجل و سلمه منه سنة بأجرة معلومة ليخيط له، ثم جاء رجل آخر، فقال له: سلم ابنك مني سنة بزيادة، هل له الخيار في ذلك، و هل يجوز له أن يفسخ ما وافق عليه الأول، أم لا؟ فكتب عليه السلام بخطه: يجب عليه الوفاء للأول ما لم يعرض لابنه مرض، أو ضعف [1] .

روي الكليني: عن عدة من أصحابنا، عن سهل بن زياد و أحمد بن محمد، عن علي بن مهزيار، عن ابراهيم بن محمد الهمداني و محمد بن جعفر الرزاز، عن محمد بن عيسي، عن ابراهيم الهمداني، قال: كتبت الي أبي الحسن عليه السلام و سألته عن امرأة آجرت ضيعتها عشر سنين علي أن تعطي الأجرة في كل سنة عند انقضائها لا يقدم لها شي ء من الأجرة مالم يمض الوقت، فماتت قبل ثلاث سنين أو بعدها، هل يجب علي

ورثتها انفاذ الاجارة الي الوقت، أم تكون الاجارة منتقضة بموت المرأة؟ فكتب عليه السلام: ان كان لها وقت مسمي لم يبلغ، فماتت فلورثتها تلك الاجارة، فان لم تبلغ ذلك الوقت و بلغت ثلثه أو نصفه أو شيئا منه فيعطي ورثتها بقدر ما بلغت من ذلك الوقت ان شاء الله [2] .

و روي أيضا: عن سهل بن زياد، عن أحمد بن اسحاق الرازي، قال: كتب رجل الي أبي الحسن الثالث عليه السلام رجل استأجر ضيعة من رجل فباع المؤاجر تلك الضيعة التي آجرها بحضرة المستأجر، و لم ينكر المستأجر البيع، و كان حاضرا له شاهدا عليه، فمات المشتري و له ورثة، أيرجع ذلك في الميراث، أو يبقي في يد المستأجر الي أن تنقضي اجارته؟

فكتب عليه السلام: الي أن تنقضي اجارته [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] من لا يحضره الفقيه 3: 173 ح 3654، وسائل الشيعة 254 باب 15 ح 1.

[2] الكافي 5: 270 ح 2، تهذيب الأحكام 7: 207 ح 58 باختلاف في السند، وسائل الشيعة 13: 268 ح 1.

[3] الكافي 5: 271 ح 3، من لا يحضره الفقيه 3: 252 ح 3914، مع اختلاف في السند، تهذيب الأحكام 7: 207 ح 56، مع اختلاف في السند، وسائل الشيعة 13: 268 ح 5، و 266 ح 1.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

سرزمين هايي دارد كه دوست دارد در آنجاها خوانده شود، تا هر كه بخواندش اجابت فرمايد، حرم امام حسين عليه السلام از آن جمله است.

و نيز نقل مي كند كه امام هادي عليه السلام فرمود:

هر كه از خدا حساب برد، از او حساب برند و هر كه اطاعت خدا كند، از او اطاعت كنند، و هر كه خالق را اطاعت كند از خشم مخلوق نهراسد، و هر كه آفريدگار را به خشم آرد باور كند كه خشم خلق بر او فروآيد.

و نيز نقل مي كند كه امام هادي عليه السلام فرمود:

هر كه از مكر و مؤاخذه دردناك خدا ايمن شود، تكبر كند تا قضا و فرمان نافذ خدا بر سرش فرود آيد، و هر كه از جانب پروردگارش دليلي روشن دارد، مصائب دنيا آسانش باشد هر چند [با] قيچي و اره [تكه تكه] شود.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

شكرگزار، سعادت شكرش از سعادت نعمتي كه موجب شكر شده بيشتر است، زيرا نعمت ها بهره فناپذير دنيا هستند، و شكر هم نعمت است، وهم پاداش ماندگار.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

خدا دنيا را جاي گرفتاري قرار داده، و آخرت را سراي پاداش، گرفتاري دنيا را سبب پاداش آخرت قرار داده، و ثواب آخرت را عوض گرفتاري دنيا.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

ظالم خردمند ممكن است با عقل خود ظلم خود را مستور دارد، ولي حق به جانب نابخرد، ممكن است با ناداني خود نور حقش را خاموش كند.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

آنكه محبت و انديشه خود را برايت همت كند، پيرويش را همت كن.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

هر كه خود را سبك شمارد از شرش ايمن مباش.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

دنيا بازاري است، جمعي در آن سود برند، و گروهي زيان بينند.

ديلمي مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

هر كه از خود راضي باشد، ناراضيان او فراوان خواهند بود.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

مقدرات، آنچه را كه به ذهنت خطور نكرده به تو نشان مي دهد.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

هر كه با چيزي [و خواسته اي] بيايد، با سپري شدن آن، مي رود.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

سوار اسب چموش، اسير خود است، و نادان، اسير زبان خود است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

مردم در دنيا با مال خود ارزيابي مي شوند، و در آخرت با عمل خود.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

جدال، صميميت كهن را تباه مي سازد، و پيمان محكم را مي گسلد، و كمترين اثر آن ستيزگري است، و ستيزگري مهمترين عامل جدايي است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

سرزنش كردن كليد بگو مگو [و جدال] است، و ملامت كردن بهتر از كينه [به دل گرفتن] است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

مصيبت براي صبر كننده، يكي است، و براي بيتابي كننده دو تا.

و از يحيي بن عبدالحميد نقل مي كند كه گفت:

امام هادي عليه السلام به مردي كه در خدمت حضرت عليه السلام، از فرزند خود بدگويي مي كرد، فرمود:

نافرماني فرزند، فرزند مردگي كسي است كه فرزندش نمرده است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

هذيان گويي، شوخي نابخردان، و كار نيك نادانان است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام در يكي از مواعظ خود - به انگيزه ترغيب بر

شب زنده داري و روزه داري - فرمود:

شب زنده داري، خواب را لذيذتر مي كند، و گرسنگي به گوارايي طعام مي افزايد.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

ياد بياور زماني را كه در جلو خانواده خود [، بر بستر احتضار]، افتاده اي، نه طبيبي مي تواند درمانت كند، و نه دوستي مي تواند سودت بخشد.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

حسرت هاي كوتاهي كردن ها را ياد بياور، تا آيين دور انديشي را بكارگيري.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

خشم گرفتن بر آزاده ها ناتواني است، و بر برده ها پستي.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

سخنان حكمت آميز، در خوي هاي تباه شده [، و زمينه از دست داده] سودي نمي بخشد.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

نيك تر از نيك، انجام دهنده كار نيك است، و زيباتر از زيبايي، گوينده [سخن] زيبا است، و بهتر از دانش، دارنده دانش است، و بدتر از بدي، انجام دهنده [كار] بد است، هراس انگيزتر از هراس، سوار بر هراس [، و انجام دهنده آن] است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

مبادا حسد بورزي، زيرا حسد [آثار رنج آور] خود را در تو آشكار مي سازد، و در دشمنت اثري نمي كند.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام در پاسخ سخني كه ميان او و متوكل رد و بدل شد مي فرمود:

از كسي كه دلت به او كدورت دارد، صفا مطلب، و از كسي كه به او خيانت كرده اي [، و پيمانش شكسته اي]، وفا داري مخواه، و از كسي كه سوء ظنت را به او متوجه كرده اي، خير خواهي مجوي، زيرا [حال و هواي] قلب ديگري نسبت به تو، همچون [حال و هواي] قلب تو نسبت

به اوست.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

ديدار نعمت ها را با نيك نگهداري آن ها بجوييد، و فزوني نعمت ها را با شكر بر آن ها به دست آوريد، و بدانيد كه آنچه به نفس بدهند، بيشتر مي پذيرد، و آنچه از آن بازش دارند بيشتر باز مي ماند.

امام عسكري عليه السلام مي فرمايد: امام هادي عليه السلام فرمود:

اگر مردم در دره ها، و كوه ها [از پي مقاصد خود] راه پيمايند، من راه كسي را مي پيمايم كه خالص و پاك، خداي يگانه را مي پرستد.

مجلسي مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

حسد، نابود كننده كارهاي نيك، و خودبرتر بيني، جلب كننده خشم مردم، و خودپسندي، باز دارنده از طلب علم، و وادار كننده به تحقير ديگران است، و ناداني و بخل نكوهيده ترين اخلاق است، و طمع، خوي بدي است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

ثروتمندي، كم آرزويي تو، و راضي بودن به اندازه كفاف است، و فقيري، سيري ناپذيري نفس، و نا اميدي بسيار است.

و مي گويد: امام هادي عليه السلام فرمود:

نافرماني [پدر و مادر]، از پي نداري مي رود، و به خواري مي رسد.

و از «الدرة الباهرة» نقل مي كند كه: امام هادي عليه السلام به كسي كه بيش از حد، او را مي ستود فرمود:

به كار خود بپرداز، كه تملق بسيار، شك و بدگمانيم را برمي انگيزد، و چون از جانب برادر ايماني خود مورد وثوق قرار گرفتي، از تملق گويي او، به حسن نيت او رو كن.

حراني مي گويد: حسن بن مسعود گفت: خدمت امام هادي عليه السلام رسيدم، آن روز انگشتم ضربه ديده بود، با سواري تصادف كرده بودم، و به دوشم آسيب رسانده بود، در جنجال و ازدحامي وارد شده بودم، و

برخي لباس هايم را پاره كرده بودند، گفتم: خدا شر تو روز را از سر من كوتاه كند، چه روز شومي هستي! امام عليه السلام فرمود: حسن! تو و اين سخن! با اينكه با ما رفت و آمد داري؟ گناه خود را به گردن بي گناهي مي افكني؟!

حسن مي گويد: [با شنيدن اين سخن] عقل به سرم باز گشت، و فهميدم اشتباه كرده ام، عرض كردم: سرورم! استغفرالله. امام عليه السلام فرمود: حسن! گناه روزها چيست كه شما چون به كيفر اعمال خود مي رسيد به آن ها دشنام مي دهيد؟ عرض كردم: اي فرزند رسول خدا! من براي هميشه استغفار مي كنم، و اين توبه من است. امام عليه السلام فرمود:

سوگند به خدا! [اين ناسزاگويي ها] سودتان نبخشد، و خدا بر مذمت بي گناهان كيفرتان دهد، حسن! آيا نمي داني كه ثواب و عقاب، و مكافات عمل در دنيا و آخرت به دست خداست؟ عرض كردم: چرا، سرورم! فرمود: ديگر تكرار مكن، و براي روزها نقشي در حكم خدا قائل مشو. عرض كردم: آري، سرورم!

قال الحراني:

قال عليه السلام لبعض مواليه: عاتب فلانا، و قل له ان الله اذا أراد بعبد خيرا اذا عوقب [عوتب] قبل [1] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: ان لله بقاعا يحب أن يدعي فيها، فيستجيب لمن دعاه، و الحير [2] منها [3] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: من اتقي الله يتقي، و من أطاع الله يطاع، و من أطاع الخالق لم يبال سخط المخلوقين، و من أسخط الخالق فلييقن أن يحل به سخط المخلوقين [4] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: من أمن مكر الله و أليم أخذه، تكبر حتي يحل به قضاؤه، و نافذ أمره، و

من كان علي بينة من ربه، هانت عليه مصائب الدنيا، و لو قرض و نشر [5] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الشاكر أسعد بالشكر منه بالنعمة التي أوجبت الشكر، لأن النعم متاع، و الشكر نعم و عقبي [6] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: ان الله جعل الدنيا دار بلوي و الآخرة دار عقبي، و جعل بلوي الدنيا لثواب الآخرة سببا، و ثواب الآخرة من بلوي الدنيا عوضا [7] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: ان الظالم الحالم يكاد أن يعفي علي ظلمه بحلمه، و ان المحق السفيه يكاد أن يطفي نور حقه بسفهه [8] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: من جمع لك وده و رأيه، فاجمع له طاعتك [9] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: من هانت عليه نفسه فلا تأمن شره [10] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الدنيا سوق ربح فيها قوم و خسر آخرون [11] .

قال الديلمي:

قال عليه السلام: من رضي عن نفسه كثر الساخطون عليه [12] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: المقادير تريك ما لم يخطر ببالك [13] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: من أقبل مع أمر ولي مع انقضائه [14] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: راكب الحرون [15] أسير نفسه، و الجاهل أسير لسانه [16] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الناس في الدنيا بالأموال، و في الآخرة بالأعمال [17] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: المراء يفسد الصداقة القديمة، و يحلل العقدة الوثيقة، و أقل ما فيه أن تكون فيه المغالبة، و المغالبة أس أسباب القطيعة [18] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: العتاب مفتاح المقال، و العتاب خير من الحقد [19] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: المصيبة للصابر واحدة، و للجازع اثنتان [20] .

و قال أيضا: قال يحيي بن عبدالحميد: سمعت أباالحسن عليه السلام يقول لرجل ذم اليه ولدا له، فقال: العقوق ثكل من لم يثكل [21] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الهزل فكاهة السفهاء، و صناعة الجهال [22] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام في بعض مواعظه: السهر ألذ للمنام، و الجوع يزيد في طيب الطعام يريد به الحث علي قيام الليل و صيام النهار [23] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: اذكر مصرعك بين يدي أهلك، و لا طبيب يمنعك، و لا حبيب ينفعك [24] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: اذكر حسرات التفريط تأخذ بقديم الحزم [25] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الغضب علي من لا تملك عجز، و علي من تملك لؤم [26] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: الحكمة لا تنجع في الطباع الفاسدة [27] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: خير من الخير فاعله، و أجمل من الجميل قائله، و أرجح من العلم حامله، و شر من السوء جالبه، و أهول من الهول راكبه [28] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: اياك والحسد، فانه يبين فيك، و لا يعمل في عدوك [29] .

و قال أيضا:

و قال للمتوكل، جواب كلام دار بينهما: لا تطلب الصفاء ممن كدرت عليه، و لا الوفاء ممن غدرت به، و لا النصح ممن صرفت سوء ظنك اليه، فانما قلب غيرك لك كقلبك له [30] .

و قال أيضا:

و قال

عليه السلام: القوا النعم بحسن مجاورتها، و التمسوا الزيادة فيها بالشكر عليها، و اعلموا أن النفس أقبل شي ء لما أعطيت، و أمنع شي ء لما منعت [31] .

و عن الامام العسكري عليه السلام:

قال علي بن محمد عليهماالسلام: لو سلك الناس واديا و شعبا لسلكت وادي رجل عبدالله وحده خالصا مخلصا [32] .

قال المجلسي:

قال أبوالحسن الثالث عليه السلام: الحسد ما حق الحسنات، و الزهو جالب المقت، و العجب صارف عن طلب العلم، داع الي الغمط، و الجهل و البخل أذم الأخلاق، و الطمع سجية سيئة [33] .

و قال أيضا:

قال أبوالحسن الثالث عليه السلام: الغناء قلة تمنيك، و الرضا بما يكفيك، و الفقر شره [34] النفس و شدة القنوط [35] .

و قال أيضا:

و قال عليه السلام: العقوق يعقب القلة، و يؤدي الي الذلة [36] .

و روي أيضا:

عن «الدرة الباهرة»، قال أبوالحسن الثالث عليه السلام لرجل، و قد أكثر من افراط الثناء عليه: أقبل علي شأنك، فان كثرة الملق يهجم علي الظنة، و اذا حللت من أخيك في محل الثقة فاعدل عن الملق الي حسن النية [37] .

قال الحراني:

قال الحسن بن مسعود: دخلت علي أبي الحسن علي بن محمد عليهماالسلام، و قد نكبت اصبعي، و تلقاني راكب، و صدم كتفي و دخلت في زحمة، فخرقوا علي بعض ثيابي، فقلت: كفاني الله شرك من يوم فما شأنك؟ فقال عليه السلام لي: يا حسن! هذا و أنت تغشانا، ترمي بذنبك من لا ذنب له؟! قال الحسن: فأثاب الي عقلي و تبينت خطئي، فقلت: يا مولاي! أستغفر الله، فقال: يا حسن! ما ذنب الأيام حتي صرتم تتشأمون بها اذا جوزيتم بأعمالكم فيها؟!

قال الحسن: أنا أستغفر الله أبدا،

و هي توبتي يا ابن رسول الله! قال عليه السلام: والله! ما ينفعكم، و لكن الله يعاقبكم بذمها علي ما لا ذم عليها فيه، أما علمت يا حسن! أن الله هو المثيب و المعاقب و المجازي بالأعمال عاجلا و آجلا؟ قلت: بلي، يا مولاي! قال عليه السلام: لا تعد، و لا تجعل للأيام صنعا في حكم الله.

قال الحسن: بلي، يا مولاي! [38] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تحف العقول: 360، بحارالأنوار 75: 65 ح 4.

[2] المراد من الحير حرم الامام الحسين عليه السلام.

[3] تحف العقول: 361.

[4] تحف العقول: 361، بحارالأنوار 71: 182 ح 41.

[5] تحف العقول: 362.

[6] تحف العقول: 362، بحارالأنوار 78: 365 ح 1.

[7] المصدر السابق.

[8] المصدر السابق.

[9] المصدر السابق.

[10] المصدر السابق.

[11] المصدر السابق.

[12] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369، و 72: 316 ح 24.

[13] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369.

[14] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369.

[15] الحرون: الفرس الحرون، الذي لا ينقاد، و اذا اشتد به الجري وقف. «نفس المصدر».

[16] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369، و 368 ح 3.

[17] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369، و 368 ح 3.

[18] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369.

[19] المصدر السابق.

[20] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369، و 368 ح 3، و 82: 88 ح 38.

[21] أعلام الدين: 311، بحارالأنوار 78: 369.

[22] المصدر السابق.

[23] المصدر السابق.

[24] المصدر السابق.

[25] المصدر السابق.

[26] المصدر السابق.

[27] المصدر السابق.

[28] المصدر السابق.

[29] المصدر السابق.

[30] أعلام الدين: 312، بحارالأنوار 74: 181، و 78: 370.

[31] أعلام الدين:

312، بحارالأنوار 78: 370.

[32] التفسير المنسوب الي الامام العسكري 7: 329 ح 187، بحارالأنوار 70: 245 ح 19.

[33] بحارالأنوار 72: 199، و 1: 94 ح 26 قطعة منه، و 78: 368 ح 3.

[34] الشره: طلب المال مع عدم القناعة. مجمع البحرين 1: 507، (شره).

[35] بحارالأنوار 75: 109 ح 12 عن درة الباهرة، و 78: 368 ح 3.

[36] بحارالأنوار 74: 84 ح 95 و 78: 368 ح 3.

[37] بحارالأنوار 73: 295، و 78: 368 ح 3.

[38] تحف العقول: 361، بحارالأنوار 59: 2 ح 6.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

البصر، فاذا انقطع الهواء و عدم الضياء عن الرائي و المرئي لم تصح الرؤية، و كان في ذلك الاشتباه، لان الرائي متي ساوي المرئي في السبب الموجب بينهما في الرؤية وجب الاشتباه، و كان في ذلك التشبيه، لان الاسباب لابد من اتصالها بالمسببات.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

منبع: صحيفه امام هادي؛ جواد قيومي اصفهاني؛ دفتر انتشارات اسلامي وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم؛ چاپ اول 1381.

مي كند؟ گفتم: به بدترين حال در زندان محبوس بود. فرمود: ابن زيات (وزير سابق) چه مي كند؟ گفتم: فرمان او مطاع بود و امر او را اجرا مي شد. حضرت فرمود: واثق كه در عافيت بود، از دنيا رفت و جعفر (متوكل) كه در زندان بود، به جاي او نشست و ابن زيات هم كشته شد. عرض كردم: اين حوادث كي اتفاق افتاد؟ فرمود: پس از آمدن تو، در فاصله ي 6 روز. [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحار، ج 50، ص 183؛ كشف الغمة، ج 3، ص 266.

[2] بحار، ج 50، ص 182؛ كشف الغمة، ج 3، ص 265.

[3] كافي، ج 1، ص 502.

منبع: آينه كمال، سيري گذرا در سيره امامان معصوم در عراق ؛ اكبر دهقان؛ زائر آستانه مقدسه؛ چاپ اول تابستان 1380.

احترام ايشان پياده شدند. ابوهاشم به آنها گفت: «آيا شما نگفتيد كه ما براي او پياده نمي شويم، پس چه شد كه پياده شديد؟»

آنها گفتند: «به خدا سوگند كه نتوانستيم خودمان را نگه داريم و بي اختيار پياده شديم.» [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] منتهي الآمال.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام هادي ؛ واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شميم گل نرگس چاپ چهارم 1386

و فرمود: اين را بگير و به بغداد برو و در فلان روز (كه معين كرد) وقت چاشت، كنار پل فرات حاضر مي شوي. وقتي كه رسيدي از جانب راستت كشتي هايي مي يابي كه حامل اسراست و در آنها كنيزاني خواهي ديد و جمعي از مشتريان، نمايندگان فرماندهان بني عباس و اندكي از جوانان عرب را مشاهده خواهي كرد (كه براي خريد كنيزان آمده اند). هنگامي كه چنين ديدي از دور به شخصي كه عمر بن يزيد برده فروش نام دارد نظر كن تا هنگامي كه كنيزي را كه داراي اين اوصاف است (حضرت اوصافي ذكر نمودند) به معرض فروش درآورد، آن كنيز دو جامه ي حرير بر روي هم پوشيده است از عرضه ي خود به مشتريان خودداري مي كند و نمي گذارد كسي به بدن وي دست بگذارد و از پشت پرده اي نازك، صداي او را كه به زبان رومي سخن مي گويد مي شنوي. او به زبان رومي مي گويد: واي كه آبرويم ريخته شد.

بعضي از خريداران به مالك آن كنيز مي گويند: او را با سيصد دينار به من بفروش، زيرا كه عفت او موجب رغبت من در او گرديد. آن كنيز با زبان عربي به آن خريدار مي گويد: اگر در لباس سليمان بن داود درآيي و مانند سلطنت او را به دست آوري من به تو رغبت نكنم مال خود را هدر نده.

برده فروش به آن كنيز مي گويد: چاره اي نيست، ناگزير بايد تو را بفروشم. آن كنيز در جوابش گويد: چرا شتاب مي كني؟ بايد مشتري اي پيدا شود كه دل من به او ميل پيدا كند و به وفا و امانت داري وي اطمينان پيدا كنم. در اين وقت به نزد

عمر بن يزيد برده فروش برو و به او بگو كه با تو نامه اي پاكيزه است كه يكي از اشراف آن را به خط و لغت رومي نوشته است و در آن كرم، وفا، بزرگواري و سخاوت خود را شرح داده است. نامه را به آن كنيز بده تا در اخلاق نويسنده ي آن دقت كند، اگر به او ميل پيدا كرد و پسنديد، من وكيل او هستم كه كنيز را از تو بخرم.

بشر بن سليمان مي گويد: همه ي آنچه كه امام هادي عليه السلام فرموده بود رخ داد و من به دستورات حضرت عمل كردم. وقتي كه نامه را به دست آن كنيز دادم، كنيز در آن نگاه كرد و با شدت گريه نمود و به عمر بن يزيد فرمود: مرا به صاحب اين نامه بفروش. و سوگندهاي مؤكد ياد كرد كه اگر از فروختن وي به صاحب نامه امتناع ورزد، خودش را مي كشد. من با عمر بن يزيد در قيمت آن كنيز وارد گفت و گو شدم تا به همان مقدار كه امام هادي عليه السلام به من داده بود راضي شد و آن را تحويل گرفت و جاريه را به من داد. آن كنيز شاد و خندان گرديد و من او را با خود به اطاقي كه در بغداد تهيه كرده بودم آوردم. آن كنيز آرام نگرفت و نامه ي امام هادي عليه السلام را از گريبانش بيرون آورد، آن را بوسيد و بر ديده ها و چهره و بدنش ماليد. با تعجب به او گفتم: نامه اي را مي بوسي كه صاحب آن را نمي شناسي؟ گفت: اي درمانده ي كم معرفت به اولاد پيامبران، گوش خود را به من بسپار و

حواست را جمع كن تا برايت شرح دهم. من مليكه دختر يشوعا، پسر قيصر، پادشاه روم هستم مادر من از فرزندان شمعون وصي حضرت مسيح است. همانا جدم تصميم گرفت كه مرا به ازدواج پسر برادرش درآورد و در آن هنگام عمر من سيزده سال بود. او سيصد نفر از نسل حواريون از كشيشان و رهبانان و هفتصد نفر از افراد نامدار و باجلال و چهار هزار نفر از فرماندهان و صاحب منصبان ارتش را در كاخ خود دعوت كرد. تختي را كه در ايام پادشاهيش به انواع جواهرات آراسته بود، بيرون آورد و آن را بالاي چهل پايه برپا ساخت هنگامي كه پسر برادرش بر بالاي آن تخت قرار گرفت و صليب ها را آويختند و كشيشان انجيل ها را روي دست گرفتند كه بخوانند، صليب ها از بالاي تخت روي زمين فرود آمد و پايه هاي تخت خراب گرديد و قرار نگرفت و پسر برادرش از بالاي تخت سرنگون شد و بيهوش روي زمين افتاد. رنگ كشيشان پريد و بدن آنها به لرزه افتاد، بزرگ آنها به جدم گفت: اي پادشاه ما را از انجام اين مراسم معذور بدار، كه اين حوادث نحوست دارد و دلالت بر نابودي دين مسيحي و مذهب پادشاهي مي كند. جدم اين جريان را به فال بد گرفت و به كشيشان گفت: اين تخت و صليب ها را از نو برپا كنيد و برادر اين بخت برگشته ي تباه روزگار را بياوريد تا اين دختر را به ازدواج او درآورم و سعادت آن برادر رفع ميشومي اين برادر را از شما بنمايد.

وقتي كه مراسم از نو برگزار كردند همان جرياني كه در مراسم برادر

اول پيش آمد در مراسم اين برادر نيز رخ داد. مردم متفرق شدند و جدم قيصر غمناك برخاست و به حرم سرا رفت و پرده ها آويخته شد.

من آن شب در خواب ديدم كه گويا حضرت مسيح و عده اي از حواريون و شمعون در قصر جدم گرد هم آمده اند و منبري از نور نصب كرده اند كه از رفعت و بلندي بر آسمان مي فرازد و محل نصب آن همان جايي بود كه تخت جدم نصب شده بود و محمد صلي الله عليه و آله و سلم با دامادش و وصيش و عده اي از فرزندانش به آنجا وارد شدند.

حضرت مسيح به خدمت آن حضرت رسيد و با وي معانقه كرد. گويا حضرت محمد صلي الله عليه و آله و سلم به مسيح فرمود: من نزد تو آمده ام تا از وصي تو شمعون، دخترش مليكه را براي اين پسرم خواستگاري كنم و با دست به امام عسكري عليه السلام پسر صاحب اين نامه اشاره كرد. حضرت مسيح به شمعون نگاهي كرد و به او گفت: شرافت به تو روي آورده است رحم خويش را به رحم آل محمد عليهم السلام پيوند كن. شمعون گفت: اين كار را انجام دادم سپس بر آن منبر بالا رفت و محمد صلي الله عليه و آله و سلم خطبه خواند و مرا به ازدواج پسرش درآورد و حضرت مسيح و فرزندان پيامبر و حواريون گواهي دادند.

وقتي از خواب بيدار شدم، از ترس اينكه مرا بكشند خواب خود را براي پدر و جدم بازگو نكردم و آن را در دل نگه داشتم و آتش محبت امام عسكري عليه السلام روز به روز در كانون جانم

مشتعل مي گرديد تا جايي كه خوردن و آشاميدن بر من ناگوار شد. از نظر روحي و از نظر جسمي ضعيف شدم و به شدت مريض گرديدم. در شهرهاي روم پزشكي نبود مگر اينكه جدم آنها را براي مداواي من احضار كرد ولي سودي نداد. بعد از آنكه از خوب شدن من نوميد گرديد به من گفت: اي نور ديده! آيا در اين دنيا آرزويي داري تا برايت برآورده سازم؟

گفتم: مي بينم كه راه هاي فرج و گشايش بر من بسته شده است اگر عذاب و شكنجه و زنجير اسارت را از گردن مسلماناني كه در زندان تو هستند برداري و بر آنها منت نهي و آزادشان كني، اميدوارم كه مسيح و مادرش مرا شفا دهند. جدم چنين كاري را انجام داد. هنگامي كه آنها را در رفاه قرار داد، اظهار تندرستي كردم و اندكي طعام خوردم، او خوشحال گرديد و اسيران مسلمان را مورد اكرام قرار داد. بعد از چهارده شب در خواب ديدم كه گويا سيده ي زنان فاطمه عليهاالسلام به ديدن من آمد و مريم دختر عمران و هزار تن از حوريان بهشت همراه او بودند. مريم به من گفت: اين سيده ي زنان مادر شوهر تو امام عسكري عليه السلام است.

من به او آويختم و گريه كردم و از امتناع امام عسكري عليه السلام از ديدار خود به او شكايت كردم. حضرت فاطمه عليهاالسلام به من فرمود: همانا فرزندم به ديدن تو نمي آيد به اين خاطر كه تو مشرك و بر دين نصارايي و اينك خواهرم مريم از دين تو بيزاري مي جويد، اگر ميل داري كه خدا و مريم از تو خشنود گردند و امام عسكري

عليه السلام به ديدن تو آيد پس بگو: «اشهد أن لا اله الا الله و أن أبي محمدا رسول الله». هنگامي كه اين شهادتين را بر زبان جاري كردم، حضرت فاطمه عليهاالسلام مرا به سينه چسبانيد و من شادمان شدم و او فرمود: اكنون انتظار ديدار امام عسكري عليه السلام را داشته باش كه من او را به ديدار تو مي فرستم.

از خواب بيدار شدم و به خود وعده مي دادم و به انتظار آن حضرت بودم. چون شب فرارسيد، حضرت امام عسكري عليه السلام را در خواب ديدم و گويا به او مي گفتم: اي حبيب من! بر من جفا كردي بعد از آنكه دلم را اسير محبت خويش نمودي.

حضرت فرمود: دير آمدن من به نزد تو به خاطر اين بود كه تو مشرك بودي اكنون كه مسلمان شدي هر شب به ديدن تو خواهم آمد تا خداوند در ظاهر ما را به هم رساند. از آن شب تاكنون هيچ شبي نگذشته مگر اينكه به ديدنم آمده است.

بشر مي گويد: به او گفتم: چگونه در ميان اسيران افتادي؟ فرمود: شبي از شب ها امام عسكري عليه السلام به من خبر داد كه در فلان روز جدت لشكري را به جنگ مسلمانان خواهد فرستاد و خود از عقب آنان خواهد رفت، تو خود را به صورتي درآر كه تو را نشناسند و با جمعي از كنيزان و خدمت كاران از فلان راه برو و خود را به لشكر برسان.

من چنان كردم كه حضرت فرموده بود. طلايه داران و پيشروان لشكر مسلمانان به ما برخورد كردند و ما را اسير كردند و آخر كار من آن بود كه ديدي و تاكنون كسي جز

تو خبر ندارد كه من دختر پادشاه روم هستم و تو نيز از خبر دادن خود من مطلع شدي و اين پيرمردي كه من در سهم غنايم او قرار گرفتم از اسم من سؤال كرد، اما من اسم اصليم را به او نگفتم بلكه گفتم اسمم نرجس است و پيرمرد گفت: اين اسم كنيزان است.

بشر مي گويد: به او گفتم: عجيب است كه تو رومي هستي و زبانت عربي است! گفت: آري! جدم مرا زياد دوست مي داشت و مرا به آموختن ادب وامي داشت به خاطر همين زني را كه عربي مي دانست استخدام كرد كه هر صبح و شام نزد من مي آمد و به من عربي مي آموخت تا آنكه زبان عربي را كاملا فراگرفتم.

بشر مي گويد: وقتي كه او را به سامرا بردم او را خدمت امام هادي عليه السلام بردم حضرت به او فرمود: چگونه خداوند عزت اسلام و ذلت نصرانيت و شرافت محمد صلي الله عليه و آله و سلم و اهل بيت او عليهم السلام را بر تو ظاهر گردانيد؟! عرض كرد: چگونه جرياني را كه تو از من بهتر مي داني توصيف كنم. حضرت فرمود: مي خواهم تو را به وسيله ي يكي از دو چيز اكرام كنم كدام يك را بيشتر دوست مي داري: ده هزار دينار به تو بدهم يا تو را به شرافت ابدي مژده دهم؟

عرض كرد: بشارت به فرزند (بشارت ابدي). حضرت فرمود: مژده باد تو را به فرزندي كه شرق و غرب دنيا را مالك خواهد شد و زمين را پر از عدل و داد خواهد نمود همان گونه كه پر از ظلم و جور شده باشد.

عرض كرد: اين فرزند از كيست؟

فرمود: از همان كسي كه در فلان شب رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم تو را براي وي خواستگاري نمود، در فلان ماه از فلان سال رومي.

حضرت فرمود: مسيح و وصيش تو را به كه تزويج كردند؟ گفت: پسرت امام عسكري عليه السلام. حضرت فرمود: او را مي شناسي؟ عرض كرد: بعد از آن شبي كه به دست سيده ي زنان عليهاالسلام اسلام اختيار كردم، حتي يك شب هم نشده كه به ديدن من نيايد.

سپس امام هادي عليه السلام فرمود: اي كافور به خواهرم حكيمه بگو كه بيايد. وقتي كه حكيمه آمد، حضرت فرمود: اين همان كنيز است كه مي گفتم. حكيمه دست به گردن نرجس انداخت و شادمان گرديد.

امام هادي عليه السلام به خواهرش فرمود: اي دختر رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم او را به خانه ي خودت ببر و واجبات را به او ياد بده كه او همسر ابي محمد و مادر قائم عليه السلام است. [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 51، ص 6 - 10؛ مجالس شب هاي شنبه، ج 3، ص 19 - 28.

منبع: زندگاني عسكريين: امام علي النقي؛ عباس حاجياني دشتي؛ موعود اسلام؛ چاپ اول 1386.

شديم.

روي ابن حمزة:

عن أبي هاشم الجعفري قال: حججت سنة حج فيها بغا، فلما صرت الي المدينة الي باب أبي الحسن عليه السلام وجدته راكبا في استقبال بغا، فسلمت عليه، فقال: امض بنا اذا شئت. فمضيت معه حتي خرجنا من المدينة، فلما أصحرنا التفت الي غلامه و قال: اذهب فانظر في أوائل العسكر، ثم قال: انزل بنا، يا أباهاشم!

قال: فنزلت و في نفسي أن أسأله شيئا و أنا أستحيي منه، و أقدم و أؤخر.

قال: فعمل بسوطه في الأرض خاتم سليمان، فنظرت فاذا في آخر الأحرف مكتوب: خذ، و في الآخر: اكتم، و في الآخر: اعذر، ثم اقتلعه بسوطه و ناولنيه فنظرت، فاذا بنقرة [2] صافية فيها أربعمائة مثقال، فقلت: بأبي أنت و أمي، لقد كنت شديد الحاجة اليها، و أردت كلامك و أقدم و أؤخر، والله أعلم حيث يجعل رسالته، ثم ركبنا [3] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بغا: نام يكي از غلامان ترك [و فرماندهان سپاه] معتصم عباسي بوده كه نسبت به سادات و علويون مهربان بوده است.

[2] النقرة: قلمة فارسية و هي الفضة.

[3] الثاقب في المناقب: 532 ح 468، مدينة المعاجز 7: 493 ح 65.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

حدثنا عمارة بن زيد، قال: قلت لعلي بن محمد الوفي عليهماالسلام: هل تستطيع أن تخرج من هذه الأسطوانة رمانا؟

قال: نعم، و تمرا، و عنبا، و موزا، ففعل ذلك، و أكلنا، و حملنا [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] دلائل الامامة: 412 ح 4، مدينة المعاجز 7: 442 ح 22.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

دلائل الامامة: 413 ح 5، مدينة المعاجز 7: 442 ح 23.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

امام هادي؛ محمد محمدي اشتهاردي؛ نشر مطهر چاپ دوم بهار 1377.

وصف ناشدني، همه چيز و عزيزترين كسان را فدايي آنان مي داند و معتقد است در برابر عظمت آنان، جان خود و كسانش ارزشي ندارند. در اين جمله حقيقتي نهفته است و آن اين است كه زائر، حقيقت ايمان را درك كرده و دوست داشتن و دشمن داشتنش براي خداوند است.

قال النبي صلي الله عليه وآله: «لا يطعم أحدكُم طَعْم الإيمان حتّي يحبّ في اللّه و يبغض في اللّه».[1] . پيامبر صلي الله عليه وآله فرمودند: هيچ يك از شما مردم، طعم ايمان را نمي چشد، مگر آنكه براي خدا دوست داشته باشد و براي خدا دشمن بدارد. لذا در حديثي از پيامبر صلي الله عليه وآله، پيرامون محبّت به فرزندانشان آمده است: قال رسول اللّه صلي الله عليه وآله: «لا يؤْمن عَبد حتّي أكون احبّ إليه مِنْ نَفْسه و أهلي احبّ إليه مِن أهله و عِتْرَتي احبّ اليه مِنْ عِتْرَتِهِ و ذاتي احبّ إليه مِنْ ذاتِهِ».[2] . پيامبر خدا صلي الله عليه وآله فرمودند: ايمان نياورده شخصي، مگر آنكه مرا بيشتر از خودش دوست دارد و خاندان مرا بيشتر از خاندانش دوست دارد و فرزندان مرا بيشتر از فرزندان خود دوست دارد و وجود مرا بيشتر از وجود خودش دوست دارد.

لذا زائر كه سرشار از محبّت خاندان پيامبر صلي الله عليه وآله گرديده، جان خود و خاندانش را فداي خاندان رسالت مي داند. اين علاقه و محبّت، نسبت به ائمّه معصومين عليهم السلام فقط در بين مردم رايج نبوده، بلكه ائمّه اطهار عليهم السلام نسبت به يكديگر همين محبّت را داشته و در بين آنها نيز اين جملات مرسوم بوده و نسبت به امامان پس از

خود همين گونه ابراز علاقه و محبّت مي فرمودند.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تخرج احاديث و الآثار، ج 2، ص 61.

[2] بحارالانوار، ج 27، ص 76.

منبع: پرچم داران هدايت، تدبري در زيارت جامعه كبيره؛ سيد احمد سجادي؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

. مفضل مي گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمودند: اي مفضل، شيعيان ما از ما هستند و ما از آنها. (سپس اشاره به آسمان كرده، فرمودند) آيا اين خورشيد را مي بيني از كجا سر برآورده؟ عرض كردم: از مشرق. فرمودند: به كجا مي رود؟ گفتم: به سوي مغرب. فرمودند: همين گونه شيعيان ما از ما سر برآوردند و به سوي ما سير مي نمايند.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره مباركه آل عمران، آيه 159.

[2] سوره مباركه مائده، آيه 13.

[3] سوره مباركه بقره، آيه 10.

[4] سوره مباركه مائده، آيه 41.

[5] سوره مباركه توبه، آيه 87.

[6] سوره مباركه شعراء، آيه 89.

[7] بحارالانوار، ج 25، ص 21.

منبع: پرچم داران هدايت، تدبري در زيارت جامعه كبيره؛ سيد احمد سجادي؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

را آفريد. پس ما هستيم اوّلين ها و ما هستيم آخرين ها و ما هستيم سبقت گرفتگان.

در حديثي ديگر به علّت بودنِ امامانْ در خلقت اشاره شده است. قال ابوجعفر عليه السلام: «... فَنَحْنُ أوّل خَلْق اللّه، و أَوَّل خَلْق عبداللّه و سبحه و نَحْن سَبَب الخَلْق و سَبب تَسْبيحهم و عِبادَتهم مِنْ المَلائكة و الآدَميين».[2] . امام باقر عليه السلام فرمودند:... پس ما اوّل آفريده خداوند هستيم و اوّل آفريده اي كه خداوند را عبادت و تسبيح كرد و ما سبب و علّتِ آفريده شدگانيم و علّت و سببِ تسبيح گفتن آنها و عبادت آنهاييم، چه از ملائكه و چه از انسان ها.

همچنين شايد منظور از «بِكُم فَتَحَ اللّه و بِكُم يخْتِم» آن است كه به واسطه و به سبب شما كتاب خداوند آغاز شد و به وسيله شما خاتمه مي يابد. پس عبارت بدين گونه است: «بِكُم فَتَحَ كِتاب اللّه و خَتْمه». منظور از آغاز كردن كتاب خداوند و پايان دادن آن به ائمّه معصومين عليهم السلام، آن است كه به ائمّه عليهم السلام عرضه مي داريم؛ شما هستيد بيان كنندگان و مفسّران واقعي كتاب خداوند كه اگر شما نبوديد، فهم كتاب خدا مفتوح نمي شد و فهم آن به پايان نمي رسيد. قال موسي بن جعفر عليه السلام: «... نَحْن مِفْتاح الكِتاب فبنا نطق العُلَماء و لَوْلا ذلك لخرسُوا...».[3] . امام كاظم عليه السلام فرمودند:... ما كليد قرآن هستيم علما و دانشمندان، در پرتو ما سخن مي گويند و اگر اين نبود، همگي لال مي شدند (و حرفي براي گفتن نداشتند).... شايد هم منظور از اين فراز آن است كه خداوند حكومت جهاني و عدالت محورِ خود را به شما آغاز كرد و حكومت

خويش را به شما پايان خواهد داد كه ابتداي آن حكومت از قيام حضرت مهدي عليه السلام آغاز خواهد شد و با رجعت بقيه معصومين و برپايي قيامت به پايان خواهد رسيد. پس عبارت بدين گونه است:«بِكُم فَتَحَ حُكومَة اللّه وخَتْمها».

قال علي عليه السلام: قال لي رَسول اللّه صلي الله عليه وآله: «يا عَلي بِكُم يفْتح هذا الأمْر و بِكم يخْتم عَلَيكم بِالصَّبر فَان العاقِبة لِلْمُتَّقين».[4] .

حضرت علي عليه السلام فرمودند: پيامبر اكرم صلي الله عليه وآله به من فرمود: اي علي، اين امر با شما آغاز مي شود و با شما پايان مي پذيرد. صبر در پيش گيريد كه پايان كار، از آن پرهيزكاران است. ظاهراً منظور پيامبر از امر در حديث مذكور، امر دين و حكومت ديني است.

در نهايت مي توان گفت شايد منظور از «بِكُم فَتَحَ اللّه و بِكُم يخْتم» آن است كه به واسطه شما، خداوند ارشادها و راهنمايي ها را آغاز كرد و به وسيله شما آنها را پايان خواهد داد.

قال علي عليه السلام: «أيها النَّاس أَنا اَهْل البَيتِ بِنا ميز اللّه الكذب و بنا يفرِّج اللّه الزَمان الكلب و بِنا ينزع اللّه ربق الذل مِنْ أَعْناقكم و بنا يفْتح اللّه و بِنا يخْتم اللّه».[5] .

حضرت علي عليه السلام فرمود: اي مردم ما خانداني هستيم كه خداوند دروغ را با ما مشخص مي سازد و بيماري سخت را با ما از ميان مي برد و ريسمان خواري را با ما از گردن هاي شما مي گشايد و با ما آغاز مي كند و با ما به پايان مي برد.

منظور از بيماري ها، مريضي هاي معنوي و كدورت هاي قلب است و منظور از ريسمانِ خواري، همان ريسمان شيطان است

كه بر گردن مريدان خود انداخته و آنان را به سوي ظلمات و آتش دوزخ مي كشاند.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بحارالانوار، ج 25، ص 22.

[2] بحارالانوار، ج 25، ص 20.

[3] الاختصاص، ص 90.

[4] الامالي، مفيد، ص 110.

[5] مصباح البلاغة، ج 2، ص 352.

منبع: پرچم داران هدايت، تدبري در زيارت جامعه كبيره؛ سيد احمد سجادي؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

و از اموال خود در اين راه مي گذرد. چون معتقد است جان و مال خود و نزديكانش، در برابر عظمت ائمّه معصومين عليهم السلام ارزشي ندارد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره مباركه توبه، آيه 111.

منبع: پرچم داران هدايت، تدبري در زيارت جامعه كبيره؛ سيد احمد سجادي؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

هرگاه بهبودي يابي ده هزار دينار از مال خودم به آن حضرت ارسال دارم، در اين كيسه همان ده هزار دينار است.»

متوكل دستور داد تا آنحضرت را در آن وقت شب به حضورش بياورند در حالي كه كنار سفره ي باده گساري نشسته بود و مشغول لهو و لعب بود، امام هادي (عليه السلام) را بر او وارد كردند، ناگاه هيبت و شكوه امام، متوكل را گرفت، و او با آنكه در دست، جامي از شراب داشت تمام قامت بلند شد و آن حضرت را پهلوي خود نشاند. در اين هنگام، متوكل بي حيائي را از حد گذراند، آن جام شراب را كه در دست داشت به امام تعارف كرد تا از شراب آن بخورد، حضرت فرمود: «خدا مي داند كه هرگز شراب با گوشت و خون ما آميخته نشده و نخواهد شد، مرا از اين كار معاف كن.» متوكل گفت: «پس براي من شعري و آوازي بخوان.»

حضرت فرمودند: «من از شعر كم بهره هستم.» متوكل در اين بابت اصرار كرد و گفت: «ناچار بايد بزم ما را با اشعار خود طراوت بخشي.» حضرت چون خود را ناگزير ديد، به ناچار اشعاري را كه مشتمل بر بي وفايي دنيا و ذلت زمامداران هوسباز بود انشاء نمود، وقتي آن اشعار را با آن سوز

دل خواند متوكل بلرزه درآمد و چنان در خود فرو رفت كه به شدت گريان شد.

آن اشعار را با دقت توجه فرماييد:

باتوا علي قلل الجبال تحرسهم

غلب الرجال فما اغنتهم القلل

و استنزلوا بعد عز من معاقلهم

و اسكنوا حفراً يا بئس ما نزلوا

ناداهم صارخ من بعد دفنهم

اين الاساور و التيجان

و الحلل

اين الوجوه التي كانت منعمة

من دونها تضرب الاستار و الكلل؟

فافصح القبر عنهم حين سائلهم

تلك الوجوه عليها الدود تنتقل

قد طال ما اكلوا دهراً و ما شربوا

فاصبحوا اليوم بعد الاكل قد اكلوا

و طالما عمروا دورا لتحصنهم

ففارقوا الدور و الاهلين و انتقلوا

و طالما كنزوا الأموال و ادخروا

فخلفوها علي الأعداء و ارتحلوا

اضحت منازلهم قفراً معطلةً

و ساكنوها الي الأجداث قد رحلوا

گردنكشان زورمند و جهانخوار بر بلنداي كوه ها براي حفظ خود خانه ها ساختند در حالي كه مردان نيرومندي از آنان پاسداري مي كردند.

ولي آن بلندي ها سودي به حال آنان نبخشيد و پس از آن همه عزت و جلال، از پناهگاه هاي رفيع خويش به پايين كشيده شدند و در گودال هاي قبر مسكن گزيدند و به راستي چه بد منزلگاهي است براي آنان قبر. آنگاه فريادگري به آنان گفت: «كجا رفت آن دستبندهاي طلايي و تاج ها و زيورها؟!

كجا رفت آن صورت هاي مرفه كه در پشت پرده هاي زيبا پنهان شده بودند؟!» گور به جاي آنان پاسخ گويد: «اكنون بر روي آن صورت هاي نازپرورده، كرم ها در حال تاخت و تازند!» آنان مدت درازي در دنيا خوردند و آشاميدند؛ ولي امروز آنان كه خورنده ي همه چيز بودند، خود خوراك حشرات و كرم هاي گور شده اند! چه خانه هايي ساختند تا آنان را از گزند روزگار حفظ كند، ولي سرانجام پس از مدتي، اين خانه ها و خانواده ها را ترك گفتند و به خانه ي گور شتافتند! چه اموال و ذخائري انبار كردند، ولي همه ي آنها را ترك گفته و رفتند و آنها را براي دشمنان خود واگذاشتند!خانه ها و كاخ هاي آباد آنان به ويرانه ها تبديل شد

و ساكنان آنها به سوي گورهاي تاريك شتافتند!» باري، تأثير اشعار سوزناك امام (عليه السلام) كه از دلي سوزناك برآمده بود آنچنان بود كه متوكل سنگدل به سختي گريست بدانگونه كه ريشش از اشك هايش تر شد و جام شراب را بر زمين كوبيد و مجلس عيش او عزا شد و همه ي اهل مجلس نيز به صداي بلند به گريه افتادند. آنگاه متوكل دستور داد بساط عيش و بزم شراب را جمع كنند و چهار هزار درهم به امام (عليه السلام) تقديم كرد و آن حضرت را با احترام تمام به منزل بازگرداند.[1] [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ترجمه ي اشعار امام (عليه السلام) به فارسي چنين است:

چه بسيار مردان پرقدرتي

كه در اين جهان از پي راحتي

به كوه و كمر قصرها ساختند

همه قصرها را بياراستند

در اطراف هر قصر از بيم جان

گروهي مسلح، نگهبانشان

كه تا اين همه قدرت و ساز و برگ

كند دور، آن مردم از دست مرگ

ولي مرگ ناگه رسيد و گرفت

گريبان آن نابكاران زشت

چو گيرد گريبان گردن كشان

به ذلت برون راند از قصرشان

به همراه اعمال خود، عاقبت

برفتند در منزل آخرت

شده جسم آن نازپروردگان

هم آغوش خاك، از نظرها نهان

از آن زشت كاران افسرده حال

به بانگ بلندي شود اين سؤال

چه شد آن همه سركشي و غرور

كه صورت نهاديد بر خاك گور؟

چه شد آن همه خودپسندي و ناز

كه گشتيد با بي كسان هم طراز؟

چه شد آن همه مستي و عيش و نوش؟

چه شد آن همه جنب و جوش و خروش؟

چه شد چهره هايي كه آراستيد؟

سر و صورتي را كه پيراستيد؟

اجل چشم بي شرمتان

را ببست

به رخسارتان خاك ذلت نشست

نه تخت و نه بستر، نه آسايشي

نه عطر و نه زيور، نه آرايشي

به جاي كرم هاي مردم پسند

بر آن چهره ها كرم ها مي خزند

نهاديد دارايي خويشتن

نبرديد با خود به غير از كفن!.

[2] مروج الذهب، مسعودي، ج 4، ص 11 - تذكرة الخواص، ابن جوزي، ص 361.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام هادي؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ چاپ اول 1381.

جعفر و امام رضا و حضرت جواد (عليهم السلام) و من (حضرت هادي عليه السلام) مي باشد؛ پنج شنبه پسرم امام حسن عسكري (عليه السلام) است؛

و جمعه قائم ما خاندان، پسر پسرم حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) مي باشد كه جمعيت حق نزد او اجتماع مي كنند و او جهان را پر از عدل و داد مي كند بعد از آنكه از ظلم و جور پر شده باشد. پس هرگز با روزها دشمني نكن كه آخرتت تباه مي شود.» [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] ترجمه تحف العقول، ص 571.

[2] بحارالانوار، ج 50، ص 196.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام هادي؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ چاپ اول 1381.

انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

- به واسطه محبّت كاملي كه به ائمّه عليهم السلام حاصل مي گردد، حقيقت توحيد، نبوّت و ولايت درك مي شود و از همان محبّت، به مسائل اعتقادي ديگر پي خواهيم برد.

پس اين معرفت از باب تعليم نيست، بلكه از باب جزا و هديه الهي به واسطه محبّت ائمّه عليهم السلام است كه خير دنيا و آخرت را به محبّ مي دهد و يكي از اين خيرها، معرفت به دين است. قال رسول اللّه صلي الله عليه وآله: «مَن رَزَقَه اللّه تَعالي حبّ الأئمَّة مِن أَهْل بَيتي فَقَدْ أَصابَ خَير الدُّنيا و الآخِرة».[1] . پيامبر خدا صلي الله عليه وآله فرمودند: هر كس كه خداوند روزي اش گرداند كه دوستار ائمّه عليهم السلام از اهل بيت من گردد، به تحقيق خير دنيا و آخرت به او رسيده است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] روضة الواعظين، ص 271.

منبع: پرچم داران هدايت، تدبري در زيارت جامعه كبيره؛ سيد احمد سجادي؛ انتشارات اسوه؛ چاپ اول خرداد 1388.

عليه السلام - نسبت به فقرا و درماندگان را نقل كرده اند كه ما به نمونه هاي زير اكتفا مي كنيم:

1 - هيأتي از شيعيان بلندپايه مركب از ابوعمرو عثمان بن سعيد، احمد بن اسحاق اشعري و علي بن جعفر حمداني به ديدار امام هادي - عليه السلام - رفتند، احمد بن اسحاق از وامي كه در گردن داشت به حضرت شكايت برد ايشان به وكيل خود عمرو رو كرده فرمودند: به احمد سي هزار دينار و به علي بن جعفر نيز همان مقدار بپرداز. سپس حضرت به خود عمرو - وكيل حضرت - نيز سي هزار دينار بخشيدند. ابن شهرآشوب پس از نقل اين عطا و بزرگ منشي علوي مي گويد: «اين عمل معجزگونه است و جز پادشاهان را نرسد كه چنين بخشش كنند و ما هرگز اين گونه عطايي نشنيده ايم» [2] . حضرت براي اين بزرگان زندگاني مرفهي فراهم آورده بود و غبار فقر را از خانه شان رفته بود. و طبيعي است كه بهترين بخشش، آن است كه اثري نيكو و ماندگار از خود بجا گذارد.

2 - يك نمونه ديگر از كرم حضرت را اسحاق جلاب چنين نقل مي كند: «در يوم الترويه (هشتم ذي الحجة) براي ابوالحسن هادي - عليه السلام - تعداد زيادي گوسفند خريدم و ايشان تمام گوسفندان را ميان خويشان خود تقسيم كردند» [3] .

3 - مورد ديگر كه اعجاب مورخان را برانگيخته است چنين مي باشد كه: «حضرت به قصد روستايي متعلق به خودشان از سامرا خارج شدند چندي بعد يكي از باديه نشينان به در خانه حضرت آمد خانواده ي حضرت به آن مرد گفتند كه ايشان به زميني خارج از شهر رفته اند و آن مرد هم متوجه محل

حضرت شده و پس از ديدن ايشان با صدايي ضعيف گفت: يابن رسول الله من مردي از اعراب كوفه و از مواليان و محبان جدت علي بن ابي طالب هستم، سنگيني قرض مرا از پا درآورده است و جز تو گره گشايي نمي شناسم...

حضرت متأثر شدند و ديدند وي متمسك به ولايت علي - عليه السلام - است ليكن خود حضرت در آن هنگام در تنگنا بودند و كمي از دستشان ساخته نبود لذا به دست خودشان ورقه اي نوشتند مبني بر آن كه: اعرابي از حضرت مبلغ معيني طلبكار است، سپس كاغذ را به او داده گفتند: اين كاغذ را نزد خودت داشته باش و به سامرا برو، هر وقت ديدي عده اي نزد من جمع شده اند برخيز و طلبي را كه در اين كاغذ است از من بخواه و بر من سخت بگير كه چرا بدهي ام را نپرداخته ام و تمامي دستورات مرا انجام بده. اعرابي ورقه را گرفت و هنگامي كه حضرت به سامرا بازگشت عده اي به ديدن او آمدند كه در ميان آنان جاسوسان و مأموران حكومت عباسي هم حضور داشتند، چندي نگذشت كه اعرابي از راه رسيد و كاغذ را نشان داده خواستار پرداخت مبلغ مذكور در آن شد، امام - عليه السلام - به عذرخواهي پرداخت ليكن اعرابي با اصرار خواستار پول خود بود و همچنان تأكيد مي كرد. حاضرين در مجلس متفرق شدند و جاسوسان متوكل شتابان ماجرا را به گوش خليفه رساندند او نيز دستور داد تا سي هزار درهم نزد حضرت ببرند، وقتي كه اعرابي آمد حضرت پول ها را به او داده فرمودند: «اين پول ها را بگير و بدهي خود را بپرداز و باقي مانده را

خرج خانواده ات كن...». اعرابي مبلغ را بسيار ديده گفت: يابن رسول الله بدهي من كمتر از يك سوم اين مبلغ است... ليكن خداوند بهتر مي داند كه رسالت خود را ميان چه كساني قرار دهد [4] و پول ها را برداشته با خشنودي تمام و با خيال راحت به سوي خانواده اش رفت و همچنان براي ناجي خود امام هادي كه او را از فقر و سختي نجات داده بود دعا مي كرد».

4 - راويان ذكر كرده اند كه ابوهاشم جعفري دچار سختي معيشت شده بود لذا به زيارت امام شتافت، هنگامي كه حضرت موقعيت دشوار وي را دريافت براي تسكين و سبك كردن رنجهايش چنين فرمود: «اي ابوهاشم! اداي شكر كدام يك از نعمت هاي الهي را مي خواهي بجا آوري؟ خداوند به تو نعمت ايمان را عطا فرموده و بدينسان بدنت را بر آتش جهنم حرام ساخته است و تني سالم به تو داده است تا بتواني به طاعات الهي بپردازي و با دادن صفت قناعت تو را از ذلت سؤال و مرحمت خواهي نجات داده است...». نعمت هايي را كه امام برمي شمارد از مهمترين عطاياي الهي براي كسي كه از آن ها استفاده كند بشمار مي رود. سپس حضرت دستور دادند تا به ابوهاشم يك صد دينار بپردازند. [5] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صفوة الصفوة، ج 2، ص 98.

[2] المناقب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 409.

[3] بحارالانوار، ج 50، ص 132 - مناقب، ابن شهرآشوب، ج 4، ص 411.

[4] الاتحاف بحب الاشراف، ص 68 - 67، شرح شافيه ابي فراس، ج 2، ص 167. جوهرة الكلام، ص 151.

[5] امالي صدوق ص 412 و بحارالانوار ج 50، ص 129.

منبع: زندگاني امام علي الهادي؛

باقر شريف قريشي مترجم: سيد حسن اسلامي؛ دفتر انتشارات اسلامي.

ابوالحسن هادي عليه السلام در روز ترويه چندين گوسفند خريدم، و امام، همه را بين خويشاوندانش تقسيم كرد [3] .

3- و از جمله بخشش امام عليه السلام، داستاني است كه مورخان نقل كرده اند كه آن بزرگوار از سامرا به قصد قريه اي كه متعلق به آن حضرت بود بيرون شد، مرد عربي به قصد ديدار آن حضرت به خانه او رفت و او را نديد و اهل منزل گفتند امام به مزرعه رفته است و آن مرد راهي آن جا شد وقتي كه به حضور امام شرفياب شد، امام عليه السلام پرسيد چه حاجتي داري؟ او با صداي آهسته، عرض كرد: «من مردي از عربهاي كوفه و از متمسكين به ولايت جد شما علي بن ابي طالب عليه السلام هستم و ديني به گردن دارم كه بر من سنگيني مي كند و كسي را نيافتم جز آن كه به سراغ شما آمدم...» امام عليه السلام دلش به حال او سوخت و خواست او را مورد توجه قرار دهد ولي در مضيقه بود و چيزي در اختيار نداشت تا نياز او را برآورده سازد، اين بود كه دست خطي نوشت كه در آن آمده بود اين عرب باديه نشين، از من طلبي دارد - مبلغ وام را تعيين كرد - و فرمود اين نوشته را بگير وقتي كه به شهر سامرا رسيدم و جماعتي نزد من بودند تو اين مبلغ وامي را كه در نوشته آمده است از من مطالبه كن و به من به خاطر تأخير در پرداخت و امت پرخاش كن، و آن چه مي گويم برخلاف آن عمل مكن. مرد عرب، نوشته را گرفت، وقتي كه امام عليه السلام به سرمن رأي رفت،

گروهي از رجال دولتي و مأموران انتظامي به حضور امام رسيدند آن مرد عرب آمد و نوشته را عرضه كرد و از امام عليه السلام خواست تا مبلغ وامي كه در ورقه نوشته شده، پرداخت كند و امام شروع به عذرخواهي كرد اما عرب باديه نشين به امام پرخاش مي كرد، وقتي كه مجلس به هم خورد مأموران انتظامي نزد متوكل رفتند و جريان را به اطلاع او رساندند، متوكل دستور داد، سي هزار درهم خدمت امام ببرند و آن مبلغ را آوردند، و چون مرد عرب آمد، امام عليه السلام فرمود: «اين مبلغ را بگير و دين خودت را با آن ادا كن و بقيه را صرف خانواده ات بنما...» [4] . مرد عرب اين بزرگواري را واجد اهميت دانست و عرض كرد: ديني كه من داشتم كمتر از يك سوم اين مبلغ بود... ولي خدا بهتر مي داند كه رسالت خود را به كدام خانواده واگذارد. [5] پولها را گرفت و خوشحال و آسوده خاطر به نزد خانواده اش بازگشت، در حالي كه به امام عليه السلام كه او را از تنگدستي و محروميت نجات داد، دعا مي كرد.

4- از جمله داستانهايي كه راويان درباره نيكي و احسان امام عليه السلام نقل كرده اند، آن است كه ابوهاشم جعفري سخت دچار تنگدستي شد، به خدمت امام عليه السلام رسيد، وقتي كه چشم امام به او افتاد و از فقر و تنگدستي او مطلع شد خواست تا مقداري از بار اندوه او را بكاهد، فرمود: «اي ابوهاشم، از كدام نعمت خدا برخورداري كه مي خواهي سپاس گويي؟ خداوند به تو نعمت ايمان را ارزاني داشته و بدنت را بر آتش دوزخ حرام كرده و سلامتي

داده و بر اطاعت و بندگيش ياريت نموده و قناعت داده است تا توانسته اي دچار اسرافكاري نشوي...» براستي اين نعمتها را كه امام عليه السلام برشمرده است از جمله بزرگترين نعمتهاي الهي در دست انسان است، آن گاه امام دستور داد تا صد دينار به او دادند. [6] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] صفة الصفوه: 2 / 98.

[2] مناقب.

[3] بحارالانوار.

[4] بديهي است كه امام عليه السلام با توجه به اين كه خليفه غاصب، بيت المال مسلمين را غاصبانه به اختيار خود گرفته و موجودي بيت المال از صدقات و غيره متعلق به توده مسلمين و از جمله مورد مصرفش اداي دين چنين كساني است، با اين توريه حقي را به حقدار رسانده است - م.

[5] الاتحاف: بحب الاشراف: ص 68 -67، شرح شافيه ابوفراس: 2 / ورقه 167، جوهرة الكلام: ص 151.

[6] امالي صدوق، بحارالانوار.

منبع: تحليلي از زندگاني امام هادي؛ مؤلف: باقر شريف قرشي ؛ كنگره جهاني حضرت رضا 1371.

آموخت كه از نعمتهاي الهي مانند خوش آب و هوايي و سلامتي محيط زيست، استفاده كرده و در به وجود آوردن چنين محيطها و جلوگيري از عوامل كثيف نمودن هوا كوشا باشيم و از نعمتهاي الهي به طور صحيح بهره مند گرديم.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 417.

منبع: نگاهي بر زندگي امام هادي؛ محمد محمدي اشتهاردي؛ نشر مطهر چاپ دوم بهار 1377.

با آن بدنت را بر آتش حرام ساخت و عافيت را روزي ات كرد تا بر طاعت، تو را ياري رساند و قناعت را روزي ات كرد تا آبرويت را حفظ كند. اي ابا هاشم! علت آنكه من سخن آغاز كردم، آن است كه گمان كردم مي خواهي از برخي مشكلات خود شكايت كني. دستور داده ام دويست دينار طلا به شما بدهند كه با آن مشقت را بر طرف سازي. آن را بگير و به همان مقدار بسنده كن».[4] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مناقب آل ابي طالب، ج 4، ص 409.

[2] اصول كافي، ج 1، ص 498.

[3] اعيان الشيعة، سيد محسن امين، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، بي تا، ج 2، ص 37.

[4] بحار الانوار، ج 50، ص 129.

منبع: ويژگي هاي اخلاقي امام هادي؛ ماهنامه پاسدار اسلام؛ ابوالفضل هادي منش.

سامرا فرستاد. در طول اين مسير، بريحه نيز با ايشان همراه شد.

در بين راه رو به امام كرد و گفت: «تو خود بهتر مي داني كه من عامل تبعيد تو بودم. سوگندهاي محكم و استوار خورده ام كه چنانچه شكايت مرا نزد اميرالمؤمنين (متوكل) و يا حتي يكي از درباريان و فرزندان او كني، تمامي درختانت را در مدينه به آتش كشم و خدمت كارانت را بكشم و چشمه ها و قنات هاي مزرعه ات را ويران سازم. بدان كه در تصميم خود مصمم خواهم بود». امام (ع) با چهره اي گشاده در پاسخ بريحه فرمود: «نزديك ترين راه براي شكايت از تو، اين بود كه ديشب شكايت تو را به درگاه خدا عرضه كنم و من شكايتي را كه نزد خدا كرده ام، نزد غير خدا و پيش بندگانش عرضه نخواهم كرد».

بريحه كه رأفت و بردباري امام را در مقابل سعايت ها و موضع زشتي كه در برابر امام گرفته بود ديد، به دست و پاي حضرت افتاد و با تضرع و زاري از امام درخواست بخشش كرد. امام نيز با بزرگواري تمام فرمود: «تو را بخشيدم!» [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثبات الوصية، علي بن الحسين المسعودي، تهران، كتاب فروشي اسلاميه، 1343 ش، ص 196.

منبع: ويژگي هاي اخلاقي امام هادي؛ ماهنامه پاسدار اسلام؛ ابوالفضل هادي منش.

حضرت از جلوي جمعيتي عبور مي نمود جمعيت به پاس احترام و عظمت او سرپا مي ايستادند. در آن روز عده اي تا شنيدند كه امام هادي عليه السلام تشريف مي آورد، گفتند: ما از جاي خود حركت نمي كنيم،چون او يك نوجواني بيش نيست و بر ما هيچ مزيت و فضيلتي ندارد. ابوهاشم جعفري كه در آن جمع نيز حضور داشت و سخن آن ها را شنيد، گفت: به خدا قسم! همه ي ما و شما در مقابل او كوچك و ذليل هستيم و هر وقت تشريف بياورد و او را ببينيد، از جاي خود حركت مي كنيد و به احترام او خواهيد ايستاد تا عبور نمايد. در همين بين، حضرت وارد شد و همين كه جمعيت چشمشان به وجود مبارك و جمال نوراني آن حضرت افتاد، از جاي برخاستند و با احترام و ادب ايستادند. هنگامي كه حضرت عبور نمود و رفت، ابوهاشم به افرادي كه در اطراف او بودند، گفت: پس چه شد، شما كه مي گفتيد: ما حركت نمي كنيم؟!

در پاسخ گفتند: به خدا قسم! همين كه چشممان به حضرت افتاد و او را ديدم، عظمت و شوكت او، ما را گرفت و بي اختيار از جا برخاستيم و احترام به جا آورديم [1] .

- همچنين مسعودي و ديگران حكايت كنند: روزي از روزها متوكل عباسي به بعضي از اطرافيان خود دستور داد تا چند حيوان از درندگان را از جايگاه مخصوصشان - كه در آنجا نگه داري مي شدند، در حالتي كه سخت گرسنه باشند - داخل حيات و صحن ساختمان مسكوني او بياورند. و چون حيوانات درنده را در آن محل آوردند، دستور داد تا حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام

را نيز احضار نمايند. همين كه حضرت وارد صحن منزل متوكل گرديد، درب ها را بستند و درندگان را با حضرت هادي عليه السلام تنها رها كرده تا آن كه درندگان گرسنه، او را طعمه ي خود قرار دهند. ولي هنگامي كه حضرت نزديك درندگان رسيد، تمامي درندگان، اطراف حضرت به طور متواضعانه حلقه زدند و حضرت با دست مبارك خود آن ها را نوازش مي نمود و به همين منوال، لحظاتي را در جمع آن حيوانات سپري نمود؛ و سپس نزد متوكل رفت و ساعتي را با يكديگر صحبت و مذاكره كردند. و چون از نزد متوكل خارج شد، دو مرتبه نزد درندگان آمد و همانند مرحله ي اول درندگان، اطراف حضرت اظهار تواضع و فروتني كرده و حضرت با دست مبارك خويش يكايك آن ها را نوازش نمود و از نزد آن ها بيرون رفت. سپس متوكل هداياي نفيسي را توسط يكي از مأمورين خود، براي حضرت روانه كرد. بعضي از اطرافيان متوكل، به وي گفتند: پسر عمويت ابوالحسن، هادي نزد درندگان رفت و صدمه اي به او نرسيد، تو هم مانند او نزد درندگان برو و آن ها را نوازش كن. متوكل اظهار داشت: آيا شماها در انتظار مرگ من نشسته ايد؟! و سپس از تمامي افراد تعهد گرفت كه اين راز را فاش نگردانند و كسي متوجه آن جريان نشود [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الخرايج و الجرايح: ج 2، ص 675، ح 7، اثبات الهداة: ج 3، ص 369، ح 32.

[2] اثبات الهداة: ج 3، ص 390، ينابيع المودة: ج 3، ص 129.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

ابن شهرآشوب و برخي ديگر از بزرگان رضوان الله عليهم آورده اند:

متوكل عباسي براي ايراد خطبه و سخنراني در مسجد جامع حضور مي يافت و بعد از آن، نماز جماعت را اقامه مي نمود. يكي از روزها هنگامي كه وارد مسجد جامع شد، ديد شخصي به نام عباس بن محمد - ملقب به هريسة - بالاي منبر نشسته و مشغول سخنراني و خطبه خواندن است؛ پس متوكل صبر كرد تا سخنراني او پايان يافت، بعد از آن خواست كه نماز را به جماعت اقامه نمايد، آن شخص از منبر فرود آمد و گفت: هر كه خطبه خوانده است، نيز بايد نماز را اقامه نمايد. اين شخص روزي به دربار متوكل آمد و به او گفت: چرا علي بن محمد - امام هادي عليه السلام - را اكرام و احترام مي نمائي و هنگام ورود به دارالخلافه پيش خدمتان شما پرده را برايش، بالا مي زنند، مردم با چنين برخوردي از طرف خليفه، فكر مي كنند كه او مستحق خلافت است. بنابراين بهتر است كه او هنگام ورود با ديگر افراد و اقشار مختلف مردم يكسان باشد.

پس از گذشت چند روزي از اين جريان، امام هادي عليه السلام خواست وارد دارالخلافه ي متوكل عباسي شود؛ و كسي نبود كه پرده را براي حضرت بالا بزند، پس ناگهان بادي وزيد و پرده را بالا برد و حضرت با حالتي آسوده، به مجلس متوكل وارد شد.

بعضي از افرادي كه در مجلس حضور داشتند و بالا رفتن پرده را به وسيله ي وزش باد مشاهده كردند، به يكديگر گفتند: اين حالات - وزش باد - عادي است؛ پس هنگامي هم كه حضرت خواست خارج شود نيز باد

ديگري وزيد و پرده را بالا برد و در نتيجه، آن افراد در تعجب و حيرت قرار گرفتند [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] أمالي شيخ طوسي: ج 1، ص 292، بحارالأنوار: ج 50، ص 128، ح 6، مدينة المعاجز: ج 7، ص 434، ح 2436، مناقب ابن شهرآشوب: ج 4، ص 406.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

براي چه؟

- زيرا در اين قاليچه تصوير شيرويه نقش بسته است با قاتل پدرش، پرويز.

دو فرمانده به يكديگر مي نگرند. بغا مي گويد:

- هم اينك بايد سوزانده شود.

بي درنگ قاليچه جمع شده و پيش از بازگشت منتصر در حضور دو فرمانده آتش زده مي شود. آنها به شعله هايي مي نگرند كه از سوختن تارهاي زربفت و پودهاي طلاكوب، شراره مي جهانند. [4] . منتصر، خسته از سفر روزانه باز مي گردد. قاليچه ي تازه ي ايوان نظرش را به خود جلب مي كند. مسؤول فرش ها را طلب كرده، مي پرسد:

- مي خواهم همان قاليچه را بگستراني.

- ديگر آن را كجا بجويم؟

- مگر چه شده؟

- وصيف و بغا به من دستور دادند تا آن را آتش بزنم.

منتصر خاموش مي ماند و زخم خونريز درون خويش را پنهان مي كند. در همين مدت كوتاه، در طي پنج ماه گذشته، روشن شده است كه اگر چه خليفه در به دست گرفتن قدرت، دليرانه جنگيده است، به معناي واقعي كلمه، خليفه، بغاشرابي است. كارها طبق خواست رهبران ترك پيش مي رود؛ رهبراني كه در تعقيب و ترور دولتمردان خليفه ي سابق هستند. دولتمردان متواري شده اند. حتي محبوبه، كنيز زيباي متوكل، نيز از اين هنگامه جان سالم به در نبرده است؛ او را براي آوازه خواني احضار كردند؛ به پايكوبي گردن ننهاد. ناگزيرش كردند؛ پس آوايي غمگين سر داد و از شبي ياد كرد كه در آن، سرورش را كشتند. وصيف دستور بازداشت او را داد و از آن زمان تاكنون ديگر خبري از وي نيست.[5] . در چنين شهري كه مردمانش خدا را به فراموشي سپرده اند، امام هادي (ع) به دور دست مي نگرد و افق

را خونين و ملتهب مي بيند. مي بيند ابرهايي تيره مي آيند. به زودي تاريكي ها زمين را فرا مي گيرند و كاروان بشر، راه را گم مي كند.

در حالي كه آواي خنياگران بر بام و روزن كاخ ها جاري است، زمزمه هاي نيايش از خانه اي در محله ي «درب الحصا» اوج مي گيرد؛ از سرايي كه پانزده سال است امام ساكن آن جاست. كافور (خادم حضرت) خسته باز مي گردد. بادهاي سرد شمالي امشب بسيار مي وزند؛ مي آيد و خويشتن را در بستر گرم مي افكند. او در اين هنگام شب، بايد سطل آبي از سرداب بياورد تا سرورش براي نماز شب تجديد وضو كند؛ اما گرماي بستر و اطمينان و آرامش خاطر از بزرگواري مولايش، موجب مي شود تا بار مسؤوليت خويش را به فراموشي بسپارد. هنوز چشمانش گرم نشده اند كه صداي گام هايي را مي شنود كه به اتاقش نزديك مي شوند. امام با آوايي نكوهش گر مي پرسد:

- عادتم را نمي داني؟ نمي داني جز با آب سرد وضو نمي گيرم؛ چرا آن را گرم كرده اي؟ كافور هراسان پاسخ مي دهد:

- سرورم! من امشب اصلا آب نياورده ام!

امام از روزني كه گشوده است، به آسمان مي نگرد و مي گويد:

- سپاس از آن خداست؛ سوگند به خدا ما كاري را به خاطر مستحب بودن (واجب نبودن) ترك نكرديم. سپاس براي خدايي است كه ما را از پيروانش قرار داد و ما را بر اين پيروي ياري كرد.

جان كافور از شكوه انسان پاك نهادي لبريز شد كه تنها خدا را مي پرستد و آفريدگار نيز با الطاف خويش - چون آب گرمي كه به دست فرشتگان مي فرستد - او را گرامي مي دارد. [6] . شب به نيمه رسيده است. صداي دق الباب، سكوت

شبانه ي خانه را در هم مي شكند. پشت در، يونس نقاش ايستاده است؛ مي لرزد، اما نه از سرما. كافور در را مي گشايد تا او وارد شود. بايد مطلب مهمي باشد كه او چنين آسيمه سر، آن هم در چنين ساعتي، آمده است. يونس لرزان مي گويد:

- سرورم! خانواده ام را درياب. امام مي پرسد:

- چه روي داده؟

- مي خواهم بگريزم.

امام لبخند زنان مي فرمايد:

- چرا يونس؟

- بغاشرابي، نگين گرانمايه اي نزدم فرستاد و از من خواست تا آن را حكاكي كنم. نگيني ارزشمند كه قيمتي بر آن متصور نيست. اما دريغ كه شكست و دو نيمه شد. فردا، روز بازپس دادن آن است. سرورم، تو كه او را مي شناسي، مجازات من يا كشته شدن است يا هزار تازيانه.

- برو به خانه ات؛ فردا جز نيكي نمي يابي! - اگر پيك او آمد، چه بگويم؟

- به آنچه مي گويد، گوش فرادار؛ جز نيكي چيزي نيست.

لبخند و درخشش چشمان امام، آرامش را به مرد هراسان بر مي گرداند. به خانه باز مي گردد. او سال هاست كه امام را مي شناسد؛ مردي كه دلش براي همه مي تپد. سپيده سر مي زند؛ يونس گشاده روست. ساعتي بعد كافور از راه مي رسد تا از سوي امام، احوال وي را جويا شود.

يونس با خشنودي مي گويد:

- پيك آمد و گفت: «سرورم مي گويد كنيزكان با هم دعوايشان شد. مي تواني نگين را دو نيمه كني؟ دستمزدت را دو برابر خواهيم پرداخت.»

- به او چه پاسخ گفتي؟

- او را گفتم: «مهلتي بايست تا بينديشم. بايد ببينم چگونه چنين خواسته اي عملي است.» [7] كافور و يونس مي خندند و چشمه ي عشق به امام مي جوشد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] تاريخ الخلفاء،

سيوطي، ص 357.

[2] همان جا.

[3] «شاكريه» واژه اي است فارسي، و چه بسا از «شاگرديه» اخذ شده باشد كه به معناي اجير و خدمتكار بوده و در بغداد به مزدوران نظامي مي گفتند؛

نك: مروج الذهب، ج 4، ص 142.

[4] مروج الذهب، ج 4، ص 144.

[5] همان، ص 149.

[6] بحار الانوار، مجلسي، ج 5، ص 126.

[7] همان، ص 125.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

درگيري فرماندهان ترك با يكديگر مي شود. اما احمد بن خصيب به همه مي قبولاند كه بيعت با يكي از فرزندان متوكل، به معناي پايان نفوذ تركان است. چه بسا آنان در انديشه ي انتقام خون خليفه ي مقتول از ترك ها باشند. سرانجام، رأي بر انتخاب احمد بن محمد بن معتصم، به عنوان خليفه، قرار مي گيرد؛ زيرا معتصم، بنيانگذار شكوه فرمانروايي تركان و ولي نعمت آنان است. خليفه تازه، ويژگي خاصي، جز بازيچه ي دست تركان بودن، ندارد. در مراسمي غير رسمي، لقب «المستعين بالله» بدو مي بخشند! در سامرا حركتي براي تحميل خلافت معتز به جاي احمد صورت مي گيرد؛ سردمداران آن، دولتمردان رژيم سابق هستند. مزدوران به هيأت همراه خليفه حمله ور مي شوند. [1] درگيري ميان آنها و طرفداران خليفه تازه سه ساعت به طول مي انجامد. خليفه را به كاخ هارونيه بر مي گردانند. در اين درگيري يكي از كاخ هاي خلفا به دست مردم سقوط مي كند و خزانه ي دولت غارت مي شود. عده اي به انبار اسلحه دست مي يابند و درهاي زندان بزرگ را درهم مي شكنند. سرانجام فرماندهان ترك، با وعده ي پرداخت حقوق ماهيانه در مراسم بيعت عمومي، به غائله پايان مي دهند. خليفه ي شكست خورده را، احمد بن خصيب، (نخست وزير) و گروهي از افسران ترك كه در رأس آنان اوتامش، وصيف، بغاشرابي قرار دارند، همراهي مي كنند. خليفه نوتخت، فرمان هايي صادر مي كند. دو وليعهد مخلوع (معتز و مؤيد) را دستگير و در كاخ جوسق خاقاني تحت نظر نگه مي دارند. آنها را ناگزير مي كنند كه زمين هاي كشاورزي و باغ هايشان را به بهاي اندكي بفروشند. اما احمد بن خصيب، همچنان خليفه را بر تشديد محاصره منزل امام هادي (ع)، حتي اجبار وي به فروختن خانه اش به

دولت تشويق مي كند. [2] . مقارن همين ايام، احمد بن خصيب، نامه اي به محمد بن فرج مي نگارد و از او دعوت مي كند به سامرا بيايد تا از وجودش بهره گيرند. محمد، از زندان آزاد شد، اما اموالش را كه از سال دويست و سي و دو هجري، يعني از زمان زمامداري متوكل مصادره شده است، باز نستانده است. محمد، نامه اي به امام دهم مي نويسد و درباره ي رد يا قبول پيشنهاد نخست وزير چاره جويي مي كند؛ پاسخ مي آيد: - برو، به خواست خدا آسايش تو در آن است. [3] . محمد به سامرا مي رسد. تلاش مي كند تا اموالش را بازستاند. فرمان باز پس دادن صادر مي شود؛ اما پيش از وصول، چشم از جهان فرو مي بندد. [4] .

بغاي كبير در بستر بيماري افتاده است. مستعين به ديدارش مي شتابد. روز بعد بغا جان مي سپارد و اينك فرماندهان ترك به گرگ هايي درنده تبديل شده اند. احمد بن خصيب در منزل امام هادي (ع) حضور مي يابد و امام را تهديد به فروش خانه اش مي كند. او در روزگار منتصر و زمان حيات بغاي كبير جرأت چنين گستاخي اي را نداشت. او واقف بود كه بغاي كبير از يك ربع قرن پيش - از زماني كه خواب شگفتي ديده بود [5] - احترام فوق العاده اي براي علويان قائل مي شد. در اين روزگار، بار ديگر، فرار علويان آغاز مي شود. حلقه ي تازه اي از زنجيره ي آوارگي شروع مي شود. علي بن محمد، كه در دربار منتصر به سر مي برد، سامرا را ترك مي كند و آهنگ بحرين و احساء مي كند و از آنجا به بصره مي رود تا پس از پنج سال، آتش شورش زنگيان را در هورهاي جنوب

عراق شعله ور سازد. [6] .

بيداد و گردن فرازي ابن خصيب روز به روز بيشتر مي شود. او به كمك خبرچينان و جاسوسان، از مقدار وجهي كه به خانه ي امام - به ويژه در دوران منتصر، تعلق داشته و دارد، آگاه است. او به خوبي مي داند كه امام آن را به مصرف بينوايان مي رساند. كه به سبب هرج و مرج موجود و آوارگي و غارت زدگي همواره تعدادشان رو به فزوني است. امام، محبوب مردمان است؛ اما انديشه اش حكومت را تهديد مي كند. نخست وزير به ديدار رسمي امام مي رود. امام به پيشواز او مي آيد. ابن خصيب مي گويد:

- بفرما، جانم به فدايت. و امام به كنايه مي گويد:

- تو جلوتري! [7] .

ابن خصيب مي نشيند و چشمانش خانه را مي كاوند.

ناگهان مي گويد:

- بايد خانه را تخليه كرده، به من واگذاري.

امام با آرامش او را مي نگرد. اين موجود بي ارزش، قدرتش را در منصبي مي بيند كه تكيه بر قدرت تركان دارد؛ اما از چيرگي مطلق خداوندي غافل است، سپس مي فرمايد:

- از خداوند مي خواهم چنان ضربتي بر تو فرود آورد كه نابود شوي! بيش از چهار روز سپري نشده است كه ابن خصيب از نخست وزيري خلع مي شود؛ زيرا اوتامش با تكيه بر قابليت هاي كاتبش، شجاع بن قاسم، تصميم مي گيرد خودش نخست وزير شود. [8] . تمام دارايي ابن خصيب و فرزندانش مصادره و به جزيره «كريت» تبعيد مي شود. [9] اوتامش فرمانرواي بي چون و چراي ممالك شده است. شاهك خدمتكار را وزير دربار كرده است. درباري كه خزانه ي كل در آن جاست. مادر مستعين نيز در شبكه ي اختلاس عضويت دارد. خليفه در شط لذات غوطه ور است و كارها را به

اوتامش سپرده است. نخست وزير، تربيت پسر خليفه را عهده دار است و دست وي بر خزانه ي انبوه گشاده. وصيف و بغا نيز ساكت نشسته اند. برخي از سپاهيان ناراضي را تحريك مي كنند. سپاهيان، كاخ جوسق خاقاني را محاصره مي كنند. قصري كه اوتامش و كاتبش ساكن آن هستند. در ابتدا نخست وزير سعي مي كند بگريزد؛ اما ناكام مي ماند؛ پس از خليفه پناه مي جويد؛ خليفه بدو پناه نمي دهد. محاصره ي كاخ سه روز طول مي كشد. روز سوم (شنبه)، محاصره كنندگان يورش مي برند و او را كه در سردابي پنهان شده، دستگير و به همراه كاتبش كشان كشان به در كشيده، به دار مي آويزند. اموال او نيز مصادره مي شود [10] . در چنين روزگار تباهي و هرج و مرج، انقلابي علوي و بزرگ به فرماندهي يحيي بن عمر [11] (از تبار زيد شهيد) با شعار تابناك «الرضا من آل محمد» شعله بر مي كشد. كوفه، مركز منظومه ي انقلاب است. زبانه ي آن بي درنگ به بغداد كشانده مي شود؛ زيرا اين انقلابي علوي زندانيان كوفه را آزاد مي كند و اهل سنت با وي همدلي مي كنند. هدف شورش، رهايي از يلداي ديرهنگام عباسيان است؛ اما فقدان مهارت نظامي و ظرافت هاي جنگي، با وجود پيروزي هاي درخشان علويان، آنان را به شكست مي كشاند. سر يحيي را - در روزي كه عزاي عمومي بوده است - بر نيزه ي بلندي نشانده، به شهر سامرا مي آورند. بغداد را نفرت فرا گرفته و كوفه از خشم مي جوشد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] نيروهايي از شاكريه بودند؛ نك: تاريخ طبري، ج 7، ص 418.

[2] بحار الانوار، ج 13، ص 132.

[3] الكافي، كليني، ج 1، ص 500.

[4] همان جا؛ حضرت در

همين باره به وي نوشت:«به زودي به تو باز مي گردد و اگر هم باز نگردد، چه زياني برايت دارد؟».

[5] بغا در نبردها زره نمي پوشيد. هنگامي كه علت را از وي جويا شدند، گفت:

خواب رسول خدا (ص) را ديدم، با گروهي از يارانش؛ به من فرمود: «اي بغا؛ به يكي از پيروانم نيكي كردي، در حقت دعاهايي كرد كه پذيرفتم.»

پرسيدم: اي رسول خدا! آن مرد كيست؟ فرمود: «كسي كه او را از گزند درندگان رهاندي.» گفتم: اي پيامبر گرامي! از خدايت بخواه تا بر عمرم بيفزايد. حضرت دستانش را به سوي آسمان گشود و فرمود: «خداوندگارا! عمرش را طولاني گردان! و پيمانه [ي عمر]ش را كامل ساز! گفتم: اي رسول خدا! نود و پنج سال باشد!

مردي كه برابرش بود، افزود: «و از گزندها محفوظ ماند.» به مرد گفتم: تو كيستي؟ گفت: «من علي بن ابي طالب هستم!»

از خواب بيدار شدم، در حالي كه نام علي بن ابي طالب را زير لب زمزمه مي كردم.

نك: مروج الذهب، ج 4، ص 174.

[6] تاريخ ابن وردي، ابن وردي، ج 1، ص 350.

[7] الكافي، ج 1، ص 501.

[8] همان جا، مروج الذهب، ج 4، ص 156.

[9] تاريخ طبري، ج 7، ص 424.

[10] يحيي بن عمر بن يحيي بن الحسين بن زيد بن علي بن الحسين بن علي بن ابي طالب، نام مادرش فاطمه، از نوادگان جعفر بن ابيطالب است. او انقلابي اي خواري ناپذير بود. انقلابش در دوران آشوبزده ي عباسي (خلافت متوكل: دويست و سي و پنج) شعله ور شد. به سوي خراسان رهسپار شد. عبدالله بن طاهر او را دستگير و به بغداد فرستاد. او را

در زندان هراسناك «مطبق» افكندند و شكنجه دادند. به روزگار المستعين آزاد شد و به كوفه رفت. گروهي را سازماندهي و سپس قيام كرد. بر شهر چيره شد و زندانيان را آزاد كرد. شعارش بيعت با «الرضا من آل محمد» بود. مردم با او بيعت كردند و نمايندگان خليفه را راندند. در «فوجه» چادر زدند و با سپاهيان عباسي درگير شدند و آنان را به سختي شكست دادند. تداركات سنگيني براي عباسيان رسيد. در نبردي ديگر انقلابي ها شكست خوردند. يحيي از اسب افتاد؛ سرش را بريدند و براي مستعين فرستادند. يحيي انساني دين باور، خوشرفتار و داراي عضلاتي پولادين بود؛ به گونه اي كه روزي بر يكي از فرمانبرانش خشم گرفت، طوقي آهنين بر گردن او پيچاند كه كسي نتوانست آن را بگشايد! شاعران بسياري در سوگش مرثيه سرودند؛ نك: تاريخ طبري، حوادث سال هاي 250 - 235، مروج الذهب، ج 4، ص 160.

[11] تاريخ طبري، ج 7، ص 458.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

وزير و سپس آن مكتوب مي نگرد و مي گويد:

- آري، نوشته من است.

وزير، فرازي از آن را مي خواند:

كسي كه نمي تواند حج به جاي آورد، اگر در خانه اش جايي پاكيزه و مناسب را انتخاب كند كه انساني وارد آن نشود و ايام حج بر گرد آن طواف كند و آن چه كه حاجيان به جاي مي آورند، به جاي آورد و سپس سي يتيم را جمع آورد و در آن خانه از بهترين غذاها به آنها بخوراند و آنان را بپوشاند و به هر كدام هفت درهم بدهد، بديهي است كه او نيز مانند كسي است كه [در حجاز] حج گزارده است! قاضي، اباعمر به حلاج خيره مي ماند:

- اين [فتوا] را از كجا آورده اي؟!

- در كتاب الاخلاص حسن بصري يافته ام.

قاضي به انكار، صدايش را بلند مي كند:

- دروغ مي گويي اي مهدورالدم! در مكه نوشته بصري را شنيدم و اين مطلب در آن نبود.

نخست وزير فرصت را غنيمت مي شمارد و به قاضي مي گويد:

- با خط و قلم خود بنويس كه او مهدورالدم است!

قاضي دو دل مي شود. پافشاري حامد روزها ادامه مي يابد و سرانجام محمد بن يوسف بن يعقوب، طي نامه اي به نخست وزير، فرمان به الحاد و روا بودن كشتن حلاج مي دهد.

دوشنبه، ششم ذي قعده ي سيصد و نه، نخست وزير، فرجامين جلسه ي محاكمه ي حلاج را تشكيل مي دهد. حامد حكم قاضي را مي خواند. حلاج در مي يابد كه بر آستانه ي گور خويش ايستاده است. بانگ بر مي دارد:

- چگونه خونم را حلال مي شماريد، در حالي كه كيش من اسلام، مذهبم سنت و كتابم نزد رونويسان است. [1] خدا را! خدا را!

در كشتنم [به اشتباه مي رويد]. نخست وزير از دانشمندان مي خواهد تا حكم اعدام او را امضا كنند. در كتاب گزارش روزانه به ثبت مي رسد. حلاج همچنان فرياد مي كشد: - مذهبم سنت، و گواهي ام به برتري خلفاي راشدين و ده نفري است كه بهشتي بودن آنان مژده داده شده است. [2] . اما كسي به او اعتنايي نمي كند. گزارش را تكميل مي كنند و نزد خليفه مي برند. مجلسيان پراكنده مي شوند و حلاج را به زندان باز مي گردانند. ساعتي بعد پاسخ خليفه مي آيد: - اگر قاضيان كشور به كشتن اين مرد فتوا داده اند، پس بايد آن را به رييس گزمگان تسليم كرد. پيش از كشتن بايد هزار ضربه شلاق بر او بزنند؛ اگر جان نسپرد، هزار ضربه ي ديگر بر وي زنند و سرانجام سرش را جدا كنند. نيمه شب است و حامد حلاج را به گزمه ي آهندلي به نام نازك تحويل مي دهد؛ تا حكم اعدام اجرا شود. نخست وزير به نازك مي گويد: - اگر با شلاق جان نسپرد، دستانش و سپس پاهايش، و آنگاه سرش را از بدن جدا كن و پيكرش را بسوزان. او شعبده بازي خطرناك است. اعتنايي به سخنانش نكن؛ حتي اگر به تو بگويد: «من برايت دجله را از زر و فرات را از سيم لبريز مي كنم.» از او نپذير و دست از شكنجه اش مكش! صبح سه شنبه هفتم ذي قعده، حلاج را براي اجراي حكم، به «دروازه طاق» مي آورند. حلاج گردن فرازانه پا در زنجير ره مي سپارد. جمعيت بسياري گرد آمده اند. جلاد اجراي حكم را آغاز مي كند. پشت حلاج از شلاق آماس كرده است؛ اما مويه نمي كند؛ بلكه پس از ششصد ضربه شلاق به جلاد

مي گويد: - بگذار به تو پندي بدهم كه با فتح قسطنطنيه برابري مي كند! جلاد به ياد سخن نخست وزير مي افتد و مي گويد:

- حامد به من گفته است كه تو چنين، بلكه برتر از آن خواهي گفت. من ناگزير به شلاق زدن هستم. هزار ضربه به پايان رسيده است. دستان و سپس پاها بريده مي شوند. مردمان مي شنوند كه حلاج شعري را زمزمه مي كند، كه از درون او حكايت مي كند: همه ي سرزمين ها را براي آرميدن زير پا گذاشتم؛ اما زميني نيافتم. از آزهايم پيروي كردم، مرا به بردگي كشيد.

اگر قانع بودم، آزاده بودم. [3] . سر از پيكرش جدا و به پل آويخته مي شود. پيكرش را مي سوزانند و خاكسترش را به دجله مي ريزند. خواهر حلاج، سر برهنه به سوي چوبه ي دار مي شتابد. به او مي گويند: چهره ات را از مردان بپوشان! و او فرياد مي زند:

- من جز نيمه مردي بر چوبه ي دار، مردي نمي بينم!

زندگاني حلاج به پايان مي رسد، اما ياد و خاطره اش در دل هاي پيروانش همچنان باقي است:

- آب دجله به بركت خاكستر حلاج امسال بالا آمده است!

- پس از چهل روز بر مي گردد! - حلاج را نكشته اند. خداوند دشمنش را مانند او نماياند و او را به جاي حلاج كشتند! هنوز آشوب حلاج به پايان نرسيده است كه فتنه اي ديگر رخ مي دهد. اين بار محمد بن علي شلمغاني نقش آفرين است. جريان بدين قرار است:

محمد در دهكده ي شلمغان، در حومه شهر عراقي واسط چشم به جهان گشوده است. او از حديث گران است و داراي كتاب هايي در اين زمينه مي باشد. ستاره ي اقبالش آن گاه درخشيدن گرفت كه حسين بن روح او

را امين و مورد اعتماد خود شمرد. محمد از اين ستايش براي پراكندن باورهاي انحرافي اش استفاده كرد. آن چه او را ياري كرد، شرايط سياسي ضد حسين بن روح است كه باعث شده است تا سفير پنهان شود. اين روزها بغداد جولانگاه دسيسه هاست.

با پنهان شدن كارگزار حضرت، شلمغاني در محافل شيعه اعلام مي كند كه او نماينده ي مهدي است. حسين با آگاهي از اين موضوع، ديگران را از شلمغاني بر حذر مي دارد؛ غافل كه او توانسته است بسياري را به خود جلب كند و در اين راه از وزارت علي بن فرات سوم نيز بهره بگيرد. ابن فرات سر سپرده ي فرقه ي نصيريه، [4] است [5] و پسرش از آهندلان و خونريزان به شمار مي آيد. در اين هنگام، حسين بن روح دستگير و به زندان افكنده شده است. شيعيان نااميد شده و شلمغاني به دستاويز دوستي اش با محسن (پسر گستاخ وزير) فعاليت خود را گسترش مي دهد. دوران وزارت ابن فرات، از بدترين دوره هاي وزارت در خلافت مقتدر به شمار مي آيد. [6] . شلمغاني اعلام كرده كه لاهوت در او حلول كرده است. اباعلي بن همام، يكي از رهبران شيعه، برخي از افكار خطرناك شلمغاني را در زندان به سفير اطلاع مي دهد. حسين بن روح نفرين و بيزاري خود را از شلمغاني اعلام مي كند؛ اما شلمغاني با رندي لعن حسين را توجيه و بر ضد او به كار مي گيرد! [7] . در واپسين روزهاي سال سيصد و دوازده، نامه اي مهم از امام مهدي (عج) به حسين بن روح، مي رسد. او نامه را به اباعلي بن همام مي دهد و مي خواهد تا به همه ي شيعيان ابلاغ كند. متن آن نامه چنين

است: خداي، عمرت را بلند گرداند؛ نيكي را به تو بشناساند و فرجام كارت را نيكو گرداند. به كسي از برادرانمان، كه به دينداري و [پاكي] نيتش اطمينان داري، بگوي: «محمد بن علي (شهره به شلمغاني) - كه خداوند كيفرش را شتاب دهد و مهلتش ندهد - از اسلام روي گردانده و [از آن] جدا شده و ملحد گرديده است و چيزي را ادعا كرده كه با آن به خداوند بلند پايه كافر گرديده و تهمت زده و گناه بزرگي مرتكب شده است.

... و ما نزد خداوند والا و پيامبر و خاندانش - كه درود و آمرزش و بركاتش بر آنان باد - از شلمغاني بيزاري مي جوييم و نفرينش مي كنيم. پيوسته و مدام، نفرين آشكار و پنهان ما و لعن هاي پروردگار بر او باد. [همچنين] كساني را كه سخن ما به ايشان برسد، اما باز از وي طرفداري كنند، آگاه كن. خدايت [در دين] استوار دارد، همانا ما از او بيزاريم؛ همچنان كه پيش از اين از شريعي، نميري، هلالي، بلالي و مانند آنان بيزار بوده ايم. و شيوه ي آفريدگار - كه ستايشش بزرگ باد - پيش از اين و بعد از اين، نزد ما زيباست و به آن اعتماد داريم و از وي ياري مي جوييم؛ او در هر كاري ما را كفايت مي كند. [او] بهترين كارگزار است. [8] . حادثه اي رخ مي دهد و حسين بن روح از زندان آزاد مي شود و شلمغاني مي گريزد. آفت ها به كشتزاران حمله ور شده اند. مردي ايراني در كاخ ثرياي خليفه دستگير مي شود. او لباس گران قيمتي روي تن پوش پشمينه اش پوشيده است و با خود كبريت، دوات، چند قلم، كارد،

كاغذ و طنابي بلند دارد. تحقيق ها نشانگر آنند كه چه بسا او با صنعتگران وارد كاخ شده و سپس در باغ پنهان شده است. تشنه مي شود و براي خوردن آب بيرون مي آيد و دستگير مي شود. مرد را دست بسته نزد نخست وزير مي آورند. ابن فرات از او مي پرسد كيست و در كاخ چه مي كند؟ مرد به سكوت پناه مي برد. سپس مي گويد: او جز برابر صاحب خانه (خليفه) لب نگشايد. مرد را كتك مي زنند و فرياد مي زند:

- بسم الله؛ پرس و جو را با زشتي آغاز كرديد. و به فارسي مي گويد: «ندانم!» اين واژه را بارها بازگو مي كند. نخست وزير دستور آتش زدنش را مي دهد و نزد خليفه مي رود و مي گويد: «نصر (وزير دربار) پشت قضيه است و قصد ترور خليفه را داشته است.» نصر از اين سخن تكان مي خورد و خشمگينانه مي گويد: - چرا اميرمؤمنان را بكشم؟ اوست كه مرا از فرش به عرش رسانده است. كسي دست به ترور او مي زند كه اموالش مصادره شده و سال ها در زندان به سر برده است. پژواك سخنان نصر، از ديوارهاي كاخ مي گذرد و ضمن شايعات باعث نفرت عمومي از نخست وزير و پسر بدنامش، كه هماره اموال را مصادره و مردم را به بدترين شيوه شكنجه مي دهند، مي شود. ابن فرات در نامه اي خطاب به خليفه، ضمن اظهار بي گناهي، مي نويسد: «من بهاي وفاداري ام را به خليفه مي پردازم.» خليفه در پاسخي، او را مطمئن مي كند كه شايعات را نمي پذيرد. ابن فرات براي تثبيت موقعيت خود و پسرش، به ديدن خليفه مي رود. خليفه از آنان استقبال مي كند. نصر مانع خروج آنان مي شود و دستگيرشان مي كند؛ اما خليفه، فرمان آزادي آنها

را صادر مي كند. پسر تصميم مي گيرد پنهان شود، اما پدر به سوي كاخ مي رود و تا شب به كار مي پردازد. هزاران دلپريشي، خاطر پراكنده اش را نگران تر مي كنند. به ياد چند هفته ي پيش مي افتد كه روزي با گروهي از جايي مي گذشت. زني او را صدا زد:

- تو را قسم به خدا يك كلمه از حرف هايم را بشنو! هنگامي كه او ايستاد، زن گفت:

- چند بار به خاطر ستمي كه بر من رفت، به تو نامه نوشتم، پاسخم را ندادي؛ ديگر كاري به كارت ندارم، به خداوند نامه نوشتم و شكايت تو را كردم.

وجدان بي جان ابن فرات از شكوه به پروردگار نلرزيد. زن يكي از قربانيان دوران سياه وزارت او بود. اينك دريافته است كه دعاي زن، پاسخ مثبت يافته است. به زير دستانش مي گويد:

- فكر مي كنم جواب نامه ي آن زن داده شد! [9] . صبح مي شود. نازك، فرمانده گزمگان را مي طلبد و با گروهي از نيروها، ابن فرات را از اندروني بيرون مي كشند. با سر و پايي برهنه. او را كشان كشان تا ساحل دجله مي برند. پسر فرات در آن جا مونس را مي بيند؛ با ديدن اين فرمانبر، در مي يابد كه به پايان عمرش رسيده است. زبان به التماس و التجا مي گشايد. فرمانده با خشم مي گويد: - اينك مرا استاد مي نامي؛ اما ديروز «خائن تلاشگر در تباهي دولت» مي ناميدي! مرا و سربازانم را زير باران از بغداد بيرون راندي و مهلت ندادي. آفتاب به ميانه سقف آسمان نرسيده است. تمام دوستان نخست وزير و همه ي پسرانش به جز محسن، كه در منزل مادر همسرش پنهان شده، دستگير مي شوند. محسن لباس زنانه مي پوشد و

روزها به قبرستان مي رود و شب ها باز مي گردد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] رونويسان: استنساخ گران، كساني بودند كه كتاب را به خط خوش خود در نسخه هاي متعدد كتابت مي كردند. رونويسان در آن روزگار بازار بزرگي در بغداد داشتند.

[2] اهل سنت روايتي را از رسول خدا (ص) نقل كرده اند كه براساس آن، ده نفر را پيامبر نام برده كه از بهشتيان هستند: طلحه، زبير، عمر، ابابكر و... از جمله آن ده تن هستند. اين حديث ساختگي، رفتار غير اسلامي افراد نامبرده را توجيه مي كند. حلاج اشاره به پذيرفتن اين حديث دارد. (مترجم).

[3] وفيات الاعيان، ج 1، ص 405؛ روضات الجنات، ج 3، ص 148 و 149.

[4] درباره نصيريه سخنان ضد و نقيضي گفته شده است. گروهي مي گويند: «آنها منشعب از اسماعيليه بودند و ائمه را برتر از حد خودشان مي دانند.» بعضي آنان را از فرقه زيديه شمرده اند. تعدادي آنها را مانند علي اللهي مي انگارند. بعضي نوشته اند نصيريه تابع «محمد بن نصير نميري»اند و او امام هادي (ع) را خدا و خود را فرستاده او اعلام كرد. بعضي گويند نام فرقه اي است كه به نبوت محمد بن نصير معتقد هستند و... (مترجم)؛ نك: فرهنگ معين، ج 6، ص 2127 و 2128.

[5] الكامل، ج 8، ص 294.

[6] همان جا.

[7] همان، ص 292.

[8] الاحتجاج، طبرسي، ج 2، ص 474.

[9] الكامل، ج 8، ص 155.

منبع: سوار سبزپوش آرزوها (روايتي نو از زندگي و زمانه امامان هادي، عسكري و مهدي)؛ كمال السيد؛ مترجم حسين سيدي؛ نسيم انديشه؛ چاپ دوم 1385.

العلم حامله، و شر من الشر جالبه، و أهول من الهول راكبه. [1] . بهتر از نيكي، نيكوكار است، و زيباتر از زيبايي، گوينده ي آن است، و برتر از علم، حامل آن است، و بدتر از بدي، عامل آن است، و وحشتناك تر از وحشت، آورنده ي آن است.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مسند الامام الهادي، ص 304.

منبع: سيره و سخن پيشوايان؛ محمد علي كوشا؛ حلم؛ چاپ اول زمستان 1384.

گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

نامه ي متوكل را به محضرش تقديم داشته و پيغام او را رسانيديم، آن حضرت با مضمون نامه مخالفتي نكرده و فرمود: «آماده سفر شويد.»

يحيي مي گويد: من دقيقاً حركات آن سرور را زير نظر داشتم و ديدم لباسهاي زمستاني و ضخيم براي خود و غلامانش آماده مي كند، در حالي كه آن زمان، فصل تابستان و تيرماه (گرمترين ايام سال) بود! من با خود گفتم: «اين مرد شخص بي تجربه اي است، و خيال مي كند به اين نوع لباسها هميشه احتياج است!» و از طرفي عقايد شيعه را به باد استهزاء مي گرفتم و با خود مي گفتم: «چقدر آنان ساده هستند كه يك شخص ساده و نعوذ بالله كم فهم را امام خود مي دانند!!» سرانجام امام هادي (عليه السلام) آماده ي حركت شد، پس راه بغداد را پيش گرفتيم و مقداري از راه را پيموديم تا به آن مكاني رسيديم كه آن دو مرد شيعي و مخالف با هم مناظره و بحث داشتند، ناگاه هوا به شدت دگرگون شد، و ابرهاي متراكم در آسمان پديدار گشت و بارش شديد شروع گرديد، و آن چنان سرما و يخبندان شد كه از شدت آن، هشتاد نفر از همراهانم به، هلاكت رسيدند!! در حالي كه امام، ياران خود را با لباسهاي گرم و مناسب پوشانيده بود، و كوچكترين خطري متوجه آنان نمي گشت و حضرتش دستور داد با لباسهاي اضافي عده اي از ياران مرا نيز تجهيز نموده تا از خطر سرما نجات يابيم. مدتي گذشت بار ديگر هوا گرم شد، آن حضرت خطاب به من فرمودند: «يا يحيي انزل من بقي من اصحابك فادفن من مات منهم، فهكذا يملاء الله هذه البرية قبوراً.» «اي يحيي

با ياران باقيمانده ات پياده شويد تا اين مردگان را دفن كنيد، و بدانيد كه خداوند همينگونه سرزمينها را به قبرستان تبديل مي كند!!» يحيي چون اين سخن غيبي امام (عليه السلام) را شنيد متوجه بحث همراهان گشت و پاي ركاب حضرتش را بوسه زد و به ولايت و امامت آن حضرت ايمان آورده و راه خطا را ترك گفت.[1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] كشف الغمه، ج 2، ص 39 - خرائج راوندي، ص 393، س 20.

منبع: كرامات و مقامات عرفاني امام هادي ؛ سيد علي حسيني قمي؛ نبوغ چاپ اول ارديبهشت 1381.

خلاصة الأخبار.

منبع: عجايب و معجزات شگفت انگيزي از امام هادي ؛ واحد تحقيقاتي گل نرگس؛ شميم گل نرگس چاپ چهارم 1386.

علي هادي عليه السلام سخت مخالف و نسبت به او بدبين بودم، تا آن كه روزي متوكل مرا به همراه عده اي براي احضار آن حضرت از شهر مدينه به سامراء بسيج كرد.

پس از آن كه وارد شهر مدينه شديم، به منزل حضرت وارد شده و پيام متوكل عباسي را ابلاغ كرديم؛ و حضرت هادي عليه السلام موافقت نمود كه به سوي شهر سامراء حركت كنيم.

پس از آن، از شهر مدينه به سمت سامراء خارج شديم، هوا بسيار گرم و ناراحت كننده بود؛ و چون موقع حركت، آب و غذا نخورده بوديم، مقداري راه را كه پيموديم، پيشنهاد داديم تا پياده شويم و اندكي استراحت كنيم؟ امام هادي عليه السلام فرمود: در اين جا مناسب نيست، بهتر است كه به راه خود ادامه دهيم تا به محلي مناسب برسيم. به همين جهت به حركت خود ادامه داديم تا اين كه در بياباني قرار گرفتيم كه هيچ آب و گياهي يافت نمي شد و گرمي هوا و تشنگي و گرسنگي تمام افراد را بي طاقت كرده بود. در اين هنگام حضرت توجهي به افراد نمود و اظهار داشت: چرا اين قدر بي حال و ناتوان شده ايد، چنانچه خسته، تشنه و گرسنه هستيد، همين جا اتراق كنيد. ابوالعباس گويد: من گفتم: يا اباالحسن! در اين صحراي بزرگ چگونه استراحت كنيم؟ حضرت فرمود: همين جا مناسب است.

بنابراين، طبق دستور حضرت در حال بار انداختن بوديم كه ناگهان متوجه شديم در همان نزديكي - كنار ما - دو درخت بسيار بزرگ با شاخه هاي زياد بر زمين سايه افكنده و كنار يكي از آن ها چشمه اي است و آب آن بر زمين جاري مي باشد، كه

بسيار سرد و گوارا بود.

بسياري از همراهان با حالت تعجب گفتند: ما چندين مرتبه از اين مسير رفت و آمد كرده ايم؛ ولي هرگز چنين چشمه و درختاني را در اين مكان نديده ايم.

و من بسيار در تعجب فرو رفته و با تمام وجود، به آن حضرت خيره شده بودم كه ناگهان تبسمي نمود، و سپس روي مبارك خود را از من برگرداند.

با خود گفتم: اين موضوع را بايد خوب بررسي كنم؛ لذا از جاي خود برخاستم و كنار يكي از آن دو درخت آمدم و شمشير خود را زير خاك پنهان نموده و دو سنگ به عنوان علامت و نشانه روي آن ها نهادم، و بعد از آن آماده نماز شدم. و چون افراد استراحت كردند، حضرت فرمود: چنانچه خستگي افراد بر طرف شده است، حركت كنيم. پس قافله حركت كرد و چون مقداري راه رفتيم، من بازگشتم؛ وليكن هيچ اثري از درخت و چشمه ي آب نيافتم و شمشير خود را برداشتم و به قافله، ملحق شدم و بسيار در فكر فرورفتم و دست به سمت آسمان بلند كرده و از خداوند خواستم كه مرا از دوستان و معتقدان به حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام قرار دهد.

در همين لحظه، حضرت متوجه من شد و فرمود: اي ابوالعباس! بالأخره كار خود را كردي؟

عرضه داشتم: بلي، يا ابن رسول الله! من نسبت به شما مشكوك بودم و الآن به حقانيت شما معتقد گشتم و به لطف خداوند منان هدايت يافتم. حضرت فرمود: آري چنين است، همانا افراد مؤمن و اهل معرفت، كمياب هستند [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثبات الهداة: ج 3، ص 378، ص

47، به نقل از خرائج راوندي.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

محمد صلوات الله عليهما از آن خبر داد. و بر همين اساس با يكديگر متعهد شديم كه چنانچه گفته ي حضرت صحت نيافت و واقع نشد، او را به قتل رسانده و نابودش كنيم؛ و سپس هر يك به منزل خود رفتيم. موقعي كه نماز صبح را خواندم صداي داد و فرياد بسياري از اهالي محل را شنيدم، برخاستم و از خانه بيرون آمدم تا ببينم چه خبر است، جمعيت زيادي را ديدم، كه به همراه سربازان و نيروهاي حكومتي شور و شيون مي كنند و مي گويند: فرمانده ي گارد خليفه، شب گذشته به جهت آن كه خمر و شراب بسياري نوشيده بود، هلاك گشته است و آماده ي تشييع و دفن او بودند.

من با خود گفتم: «أشهد أن لا اله الا الله» و به سوي منزل او حكومت كردم و صحت پيش گوئي حضرت، برايم روشن گرديد و از علاقه مندان و شيفتگان حضرتش گشتم [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اثبات الهداة: ج 3، ص 383، ح 68.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

زده است. مردم با حالت تعجب به او نگاه مي كردند و با يكديگر مي گفتند: اين هواي صاف بدون آن كه ابري در آسمان باشد، مگر زمستان است كه حضرت ابوالحسن هادي عليه السلام با اين وضع و با اين لباس از منزل بيرون آمده است؟ و خلاصه هر كس به نوعي زخم زبان مي زد، تا اين كه همگي روانه ي صحرا شدند. و من با مشاهده ي اين جريان، با خود گفتم: اگر او امام باشد، پس چرا چنين لباسي پوشيده است؟! همين كه اهالي شهر بيرون رفتند و در صحرا مشغول تفريح گشتند، ناگهان ابري عظيم نمايان شد و به شدت باران باريد، كه تمامي مردم خيس شدند و چون لباس چنداني نپوشيده بودند بسيار ناراحت شده و در زحمت قرار گرفتند، ليكن حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام كمترين آسيبي نديد. در اين موقع با خود گفتم: ممكن است او امام باشد و من بايد از او سؤالي كنم و ببينم چه عكس العملي را انجام مي دهد. در همين لحظه كه چنين فكري به ذهنم خطور كرد، ناگهان از دور متوجه شدم كه آن حضرت نقاب بر صورت افكنده است، نيز با خود گفتم: اگر به من رسيد و نقاب را از صورت خود برداشت، مي فهمم كه او امام است. پس چون نزديك من آمد، نقاب را از چهره ي نورانيش برداشت و بدون آن كه سؤال خود را مطرح كنم، مرا مخاطب قرار داد و فرمود: اي علي مهزيار! چنانچه عرق، جنابت از حرام و غير مشروع باشد و به لباس سرايت كرده باشد نمي توان با آن لباس نماز خواند؛ و اگر جنابت از حلال باشد، مانعي

ندارد. به همين جهت، يقين پيدا كردم كه او حضرت ابوالحسن امام علي هادي عليه السلام است و ديگر شبهه اي نداشتم [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مستدرك الوسائل: ج 2، ص 569، ح 5، مناقب ابن شهرآشوب ج 3، ص 413، مدينة المعاجز: ج 7، ص 498، ح 2490.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

مي سرودند، پس آن حضرت با كلامي بليغ و فصيح و رسا در قالب موعظه و ارشاد، از طرف خداوند سبحان آمد كه سخنش سرآمد تمام سخن ها بود و حجت الهي را بر تمامي آن افراد تمام نمود.

ابن سكيت گفت: به خدا قسم! تا كنون شخصي مثل تو را، كه اين چنين پاسخ روشن و كافي گفتي، نديده بودم؛ اكنون مي خواهم بدانم كه امروز حجت خدا بر مردم چگونه است؟

امام هادي عليه السلام فرمود: عقل - سالم - كه به وسيله ي او بتوان صداقت و يا دروغ گوئي و نفاق افراد را شناخت و در نتيجه اين كه از هر كس و از هر سخني تبعيت ننمايد [1] .

- همچنين آورده اند: محمد بن حسن صفار از شخصي كه برادر رضاعي امام جواد صلوات الله عليه مي باشد، حكايت كند: حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام در دوراني كه پدرش در بغداد تحت نظر دستگاه حكومتي بود، به مكتب مي رفت و در كنار ديگران، نزد معلم نامه مي نوشت و مي خواند. روزي از روزها در حالي كه مشغول خواندن نوشته ي خود بود، ناگهان مشغول گريستن گرديد و سخت گريه مي نمود. خويش، به منزل برود. همين كه وارد منزل شد، صداي گريه و شيون تمام افراد منزل به گوش رسيد و پس از گذشت لحظاتي امام عليه السلام دو مرتبه به مكتب بازگشت. پس علت گريه اش را سؤال كرديم؟

اظهار داشت: پدرم حضرت ابوجعفر، امام محمد جواد صلوات الله عليه وفات يافت. سؤال كرديم: از كجا و چگونه متوجه شدي كه پدرت رحلت نموده است؟ فرمود: جلال و عظمتي از طرف خداوند متعال در من ظاهر گرديد و در خود، يك

نوع احساسي كردم - كه قبل از آن چنين احساسي رنداشتم - و فهميدم كه پدرم وفات يافته و رحلت نموده است. راوي گويد: سپس تاريخ روز و ماه را ثبت كرديم و پس از مدتي كه تحقيق كرديم معلوم شد، در همان روز و همان ساعتي كه امام هادي عليه السلام گريان و غمگين شده بود، پدرش حضرت جوادالأئمه صلوات الله عليه وفات يافته بود [2] . معلم علت گريه ي او را سؤال كرد؛ ولي حضرت جواب او را نداد و اجازه خواست تا نزد خانواده ي

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اصول كافي: ج 1، ص 24، ح 20.

[2] اثبات الهداة: ج 3، ص 338، ح 26، مدينة المعاجز: ج 7، ص 445، ح 4448، و ص 431، ح 2433 و 2434، به نقل از كافي و دلائل الامامة طبري با تفاوت مختصر.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

گرماي هوا افراد را از پاي درآورده است، اگر ممكن است چاره اي بينديشيد. امام عليه السلام فرمود: در همين نزديكي ها آب گوارائي است و سپس دستور داد كه مسير انحرافي را برويم، پس مقداري راه رفتيم و به صحرائي رسيديم كه بسيار سرسبز و خرم، داراي درختان و گياهان و چشمه هاي زلالي بود.

تمام افراد از ديدن آن در تعجب قرار گرفتند، چون تاكنون در آن حوالي، چنان درختان و چشمه هائي را نديده و نشنيده بودند. پس تمامي افراد از مركب هاي خود پياده شده و آب نوشيديم و نيز حيوانات خود را آب داده و ظرف هاي خود را كه همراه داشتيم، پر از آب كرده و حركت نموديم. يحيي گويد: مقداري كه راه رفتيم و از آن محل دور شديم، ناگهان متوجه شدم كه شمشيرم را كنار چشمه ي آب نهاده و فراموش كرده ام كه آن را بردارم.

لذا به غلام خود گفتم كه بازگرد و شمشير مرا بياور، هنگامي كه غلام رفت و شمشير را آورد، گفت هيچ اثري از درخت و چشمه و آب وجود نداشت. پس نزديك حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام آمدم و چون خبر غلام را برايش نقل كردم، حضرت نگاهي به من كرد و سپس تبسمي نمود [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مدينة المعاجز: ج 7، ص 486، ح 2481، به نقل از خرائج؛ و ص 492، ح 2484، به نقل از الثاقب؛ و اثبات الهداة: ج 3، ص 378، ح 89، با مختصر تفاوت.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

يكي از اصحاب حضرت ابوالحسن، امام هادي صلوات الله عليه به نام محمد بن فرج رخجي حكايت كند: روزي امام عليه السلام برايم نامه اي را به اين مضمون فرستاد:

اي محمد! مسائل و امور خود را بررسي كن و تجهيزات لازم را فراهم ساز. هر چه فكر كردم منظور امام عليه السلام چيست، متوجه نشدم تا آن كه پس از گذشت چند روز، مأموري از طرف حكومت آمد و مرا به زندان برد و دست و پايم را با زنجير بستند و تمام اموالم را ممنوع التصرف اعلام كردند. مدت هشت روز با چنان حالتي در زندان به سر بردم، تا اين كه نامه اي ديگر از آن حضرت در زندان به دستم رسيد كه در آن مرقوم فرموده بود: اي محمد! سعي كن در ضلع غربي زندان سكني و منزل ننمائي. هنگامي كه نامه را خواندم بسيار تعجب كردم و با خود گفتم: من در زندان هستم و امام عليه السلام براي من چنين مطلبي را مي نويسد، در صورتي كه سرنوشت من معلوم نيست. چون دو سه روزي از آمدن نامه ي حضرت گذشت، مأموري آمد و زنجيرهائي كه بر دست و پاي من بود باز كرد و مرا از زندان آزاد گردانيد، بعد از آن، نامه اي براي امام هادي عليه السلام فرستادم تا از خداوند متعال درخواست نمايد اموال و ثروتم را بازگردانند.

حضرت در جواب نامه ي من، مرقوم فرمود: به همين زودي اموال تو را به تو برمي گردانند و اگر هم آن ها را به تو ندهند، ضرر و زياني به تو نخواهد رسيد، چون تو از آن ها بهره اي نخواهي برد.

نوفلي - كه راوي اين حكايت است

- گويد، هنوز محمد بن فرج به عسكر - يعني سامراء - نرسيده بود كه دستور آزادي كليه ي اموالش صادر شد، ولي پيش از آن كه نامه ي رفع ممنوعيت از اموال به دستش برسد مرگ او را ربائيد و از دنيا رفت و طبق پيش بيني امام عليه السلام بهره اي از أموال خود نبرد [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] اعلام الوري طبرسي: ج 2، ص 115، الخرايج و الجرائح: ج 2، ص 679، ح 9، مناقب ابن شهرآشوب: ج 4، ص 409، كشف الغمة: ج 2، ص 380، بحار: ج 50، ص 140، ح 25.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

را مي دانست و زمين برايش كوچك شد، به طوري كه توانست در كمتر از يك لحظه عرش بلقيس را نزد حضرت سليمان عليه السلام آورد. وليكن نزد ما اهل بيت رسالت هفتاد و دو حرف موجود است و يك حرف آن نزد خداوند متعال محفوظ مي باشد [3] .

3- هنگامي كه خداوند متعال نوزادي به حضرت ابوالحسن، امام هادي عليه السلام عطا نمود، عده اي از اصحاب، خدمت حضرت آمدند تا تهنيت و تبريك گويند. وقتي بر حضرت وارد شدند، او را شادمان و مسرور نيافتند؛ علت را جويا شدند؟ امام عليه السلام فرمود: به نوزاد اميدي ندارم، چون كه او عده ي بسياري را گمراه مي گرداند. پس پيش گوئي حضرت و علت ناراحتي آن بزرگوار تحقق يافت و اين نوزاد همان جعفر كذاب شد [4] .

4- ابوهاشم جعفري حكايت كند:

روزي در محضر شريف امام هادي عليه السلام شرفياب شدم، كودكي وارد شد و شاخه ي گلي را تقديم آن حضركرد.

امام عليه السلام آن شاخه ي گل را گرفت و بوئيد و بر چشم خود نهاد و بوسيد؛ و سپس آن را به من اهداء نمود و اظهار داشت:

هر كه شاخه ي گلي را ببويد و بر چشم خويش بگذارد و ببوسد و سپس صلوات بر محمد و آلش فرستد، خداوند متعال حسنات بي شماري را در نامه ي اعمالش ثبت مي نمايد؛ و نيز بسياري از خطاها و لغزش هايش را مورد عفو قرار مي دهد [5] .

5- يكي از اهالي كوفه در شهر سامراء خدمت حضرت ابوالحسن، امام علي هادي عليه السلام شرفياب شد و اظهار داشت: يا ابن رسول الله! من از دوستان و علاقه مندان به شما و اجدادتان مي باشم، و داراي قرض

سنگيني هستم و چون توان پرداخت آن را ندارم به قصد شما آمده ام.

امام هادي عليه السلام فرمود: همين جا بايست تا چاره اي بينديشم. پس از گذشت لحظاتي، مقدار سي هزار دينار از طرف متوكل - خليفه ي عباسي - براي حضرت آوردند. حضرت سلام الله عليه آن پول ها را از مأمور متوكل گرفت و بي درنگ و بدون آن كه محاسبه نمايد، تمامي آن سي هزار دينار را تحويل آن شخص كوفي داد. پس آن مرد كوفي مقدار ده هزار دينار از آن ها را برداشت و اظهار نمود: يا ابن رسول الله! من بيش از ده هزار دينار نياز ندارم، چون به همان مقدار بدهكار هستم و براي من همين مقدار كافي است. ولي امام عليه السلام از پس گرفتن آن بيست هزار دينار خودداري و امتناع نمود. لذا آن مرد كوفي تمامي آن هديه را گرفت و گفت: خداوند بهتر مي داند كه چه كساني را امام و حجت خود بر انسان ها قرار بدهد، و سپس عازم شهر كوفه شد [6] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] سوره ي انبياء: آيه ي 30.

[2] بحارالأنوار: ج 92، ص 51، ح 7.

[3] بحارالأنوار: ج 27، ص 26، ح 3.

[4] عيون المعجزات: ص 135.

[5] كافي، ج 6، ص 525، ح 5، حلية الأبرار: ج 5، ص 37، ح 3.

[6] ينابيع المودة: ج 3، ص 128.

منبع: چهل داستان و چهل حديث از امام علي هادي؛ عبدالله صالحي؛ مهدي يار.

الملق الي حسن النية. [1] . امام هادي عليه السلام به كسي كه در ستايش از ايشان افراط كرده بود فرمودند:

از اين كار خودداري كن كه مدح و ثناي بسيار، بدگماني به بار مي آورد و اگر اعتماد برادر مؤمنت از تو سلب شد از تملق او دست بردار و حسن نيت نشان ده.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] مسند الامام الهادي، ص 302.

منبع: سيره و سخن پيشوايان؛ محمد علي كوشا؛ حلم؛ چاپ اول زمستان 1384.

در شكي، از كساني كه پيش از تو كتاب الهي را مي خوانده اند بپرس»، مخاطب آيه كيست؟ اگر پيامبر صلي الله عليه و آله است، پس به شك افتاده است، و اگر ديگري است، پس قرآن بر كه نازل شده است؟

4- و مي فرمايد: «و اگر آنچه درخت در زمين است قلم باشد، و دريا را هفت درياي ديگر به ياري آيد، سخنان خدا پايان نپذيرد»، اين درياها چيست؟ و كجاست؟

5- و مي فرمايد: «و در آن [بهشت]، آنچه را كه دل ها بخواهند، و ديدگان را خوش آيد هست»، دل آدم عليه السلام گندم خواست، و خورد، پس چرا كيفرش دادند؟

6- و مي فرمايد: «يا پسران و دختران را به آن ها تزويج مي كنيم»، خدا پسران را به بندگانش تزويج مي كند، پس چرا قوم لوط را كيفر داد؟

7- و چگونه شهادت زن تنها، جايز است، با اينكه خداوند مي فرمايد: «و دو مرد عادل را به شهادت گيريد»؟

8- و علي عليه السلام در ارث خنثي، مي فرمايد: «[تعيين] ارث [مرد يا زن بودن] او، طبق مجراي بول اوست»، جريان بول او را چه كسي بايد ببيند؟ اگر مرد بيند شايد او زن باشد، و اگر زن بيند شايد او مرد باشد، و شهادت [خودش هم كه] ذي نفع [است]، قبول نيست.

9- و مردي كه سراغ گله گوسفندان آمد، و چوپان را ديد كه با گوسفندي آميزش كرده، و چون چشمش به صاحب گله افتاد، كنار رفت، و آن گوسفند در ميان گوسفندان ديگر گم شد، اين گوسفندان را چگونه سر ببرند؟ آيا خوردن [گوشت] آن ها جايز است يا نه؟

10- و نماز صبح چرا بلند خوانده مي شود، با

اينكه از نمازهاي روز است، و اين نماز شب است كه بلند خوانده مي شود؟

11- علي عليه السلام به ابن جرموز [قاتل زبير] فرمود: قاتل ابن صفيه را به آتش بشارت ده، چگونه او كه امام بود قاتل را نكشت؟

12- باز چرا علي عليه السلام در جنگ صفين، همه مهاجمان، و فراريان، و مجروحان را كشت، ولي در جنگ جمل فراريان و مجروحان را نكشت، و اعلان كرد: هر كه به خانه اش رود، ايمن است، و هر كه سلاحش را افكند، ايمن است، اين اختلاف رويه براي چه بود؟ اگر حكم اول درست بود، پس دومي اشتباه بوده است.

13- و اگر كسي اقرار به لواط كند، آيا حد مي خورد يا نه؟

امام هادي عليه السلام فرمود: بنويس. عرض كردم: چه بنويسم؟ فرمود: بنويس. به نام خداوند بخشنده مهربان خدا تو را به راه راست هدايت كند، نامه تو رسيد، با خرده گيري هاي خود، ما را آزموده اي تا اگر [در پاسخ گويي] كوتاهي كرديم، بهانه اي براي عيبجويي ما به دست آوري، خدا طبق نيتي كه داري، سزايت دهد، اينك به پاسخ پرسش هايت گوش فرا ده، فهمت را براي درك آن ها آماده و حواست را جمع كن، كه حجت بر تو تمام شد، والسلام.

1- آنكه نزد او دانشي از كتاب الهي بود، آصف بن برخيا بود، و سليمان عليه السلام از علم به آنچه آصف مي شناخت عاجز نبود، بلكه مي خواست به امت خود از جن و انس، معرفي كند كه حجت بعد از او آصف است، و آن علم را سليمان - به امر خدا - به وي سپرده و تعليم داده بود تا در امامت و رهبريش اختلاف نكنند،

چنانكه در زمان حضرت داود عليه السلام هم، به سليمان تعليم شده بود، تا پيامبري و امامت او پس از پدر معلوم شود، و حجت بر مردم تمام گردد.

2- اما سجده يعقوب و فرزندانش، براي اطاعت خدا، و محبت به يوسف بود [، نه براي يوسف]، چنانكه سجده فرشتگان به آدم عليه السلام نيز براي آدم نبود، بلكه براي اطاعت خدا، و محبت به آدم بود، پس سجده يعقوب و فرزندانش به همراه يوسف، به شكرانه گرد هم آمدن دوباره [، و پايان دوره فراق] بود، آيا نمي بيني كه همان دم در مقام شكر مي گويد: «پروردگارا! تو به من دولت دادي، و از تعبير خواب ها به من آموختي...»

3- و اما مخاطب در آيه «فان كنت في شك...»، پيامبر خداست، او در وحيي كه بر او نازل شده بود شك نداشت، نادانان مي گفتند: چرا خدا از فرشتگان، پيامبري نفرستاد، و پيغمبرش را با ما فرق نگذاشت تا از خوردن و آشاميدن و راه رفتن در بازارها بي نياز باشد؟ خداوند به پيامبرش وحي كرد كه در حضور اين جاهلان، از كساني كه پيش از تو با كتاب هاي آسماني آشنا بوده اند بپرس آيا خدا تاكنون پيامبري براي بشر فرستاده كه نخورد و ننوشد و در بازارها راه نرود؟ تو هم مثل آن ها. و اين كه فرمود: «و اگر شك داري...» با اينكه او شك نداشت، براي مماشات با خصم است، چنانكه [در آيه مباهله] مي فرمايد: «بياييد پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، و ما خويشان نزديك و شما خويشان نزديك خود را فرا خوانيم، سپس مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم»، [البته دروغگويان،

نصارا بودند، ولي] اگر مي گفت: [لعنت خدا را] بر شما [قرار دهيم]، براي مباهله حاضر نمي شدند، و خدا مي دانست پيغمبرش رسالتهاي او را ابلاغ مي كند، و دروغگو نيست، و پيامبر هم به راستگويي خود يقين داشت، ولي مي خواست كه [به قصد بي طرفي، و نرم كردن دل خصم با او]، همراهي و مماشات كند.

4- و اما آيه (و لو أن ما في الأرض من شجرة أقلام...)، آري چنين است، اگر درخت هاي دنيا قلم شوند، و دريا را هفت درياي ديگر به ياري آيد، و چشمه هاي زمين بجوشد، همه اين ها تمام شوند پيش از آن كه كلمات خدا پايان پذيرد، و [اينكه پرسيدي: هفت دريا چيست؟ مراد از] آن ها [هر آبي است كه منبع دارد،] همچون چشمه كبريت، چشمه يمن [يا: نمر]، چشمه برهوت، و چشمه طبريه، و آب گرم ماسبندان، آب گرم افريقيه معروف به لسان، و چشمه بحرون. و ما كلمات پايان ناپذير خدائيم كه فضائلمان از درك بيرون است.

5- و اما بهشت، البته هر گونه خوراكي، نوشابه، و سرگرمي كه دل ها بخواهند، و چشم ها لذت برند، در آن هست، و همه را هم خدا براي آدم عليه السلام حلال كرده بود، و درختي كه آدم و همسرش را از آن نهي فرمود، درخت حسد بود، به آن ها توصيه كرده بود كه به چشم حسد بر كساني كه خدا بر ديگران فضيلتشان داده، ننگرند، ولي آدم عليه السلام فراموش كرد، و بر آنان حسد برد، و خدا او را با همت و اراده نيافت.

6- و اما آيه «او يزوجهم ذكرانا و اناثا»، مفهومش اين است كه فرزندان برخي مردم هم پسر است، و هم

دختر، [كه در يك خانه همنشين اند]، به دو همنشين نيز «زوجان» گفته مي شود كه هر يك «زوج» ديگري است، [نه آن كه مراد، ازدواج باشد]، پناه بر خدا كه مراد پروردگار جليل، نيرنگ هايي باشد كه تو بر خود ساخته اي تا مجوز گناهان [، لواط كاري] امت باشد، «و هر كه مرتكب اين گناه شود، كيفر بيند، روز قيامت، عذابش دو چندان شود، و پيوسته در آن، خوار بماند»، مگر آن كه توبه كند.

7- و اما قبول شهادت يك زن، اين مربوط به «قابله» است، كه شهادت او [به زنده يا مرده بودن نوزاد در هنگام زايمان]، اگر پسنديده [و موثق] باشد، پذيرفته است، وگرنه، كمتر از دو زن كافي نيست، و به حكم ضرورت به جاي دو مرد محسوب مي شوند، زيرا اينجا مرد نمي تواند كار زن را به عهده بگيرد، و اگر يك زن [ناموثق] بيش نبود، شهادتش با قسم پذيرفته است.

8- و اما مسئله خنثي همان است كه علي عليه السلام فرموده، اما به اين صورت كه: مردان عادلي جلو آيينه مي ايستند، خنثي پشت سر آن ها برهنه مي شود، آنان عكس او را در آيينه مي بينند و شهادت مي دهند.

9- و اما در موضوع صاحب گله، و چوپان، اگر گوسفندي را كه چوپان با آن آميزش كرده بود مي شناسد، همان را سر مي برد، و مي سوزاند، و اگر نمي شناسد [با قرعه تعيين مي كند]، گله را دو نصف مي كند، و قرعه مي كشد، به نام هر يك درآمد، نصف ديگر آزاد است، باز همين نصف را دو نيمه مي كند و قرعه مي كشد، و عمل را ادامه مي دهد تا دو تا بيشتر نماند، و قرعه آخرين به نام

هر يك افتاد، همان را سر مي برد، و مي سوزاند، و بقيه آزاد مي شوند.

10- و اما بلند خواندن نماز صبح، براي اين است كه پيامبر صلي الله عليه و آله آن را وقتي مي خواند كه هوا تاريك بود، از اين جهت به حكم قرائت هاي شبانه است.

11- و اما فرموده علي عليه السلام كه: «قاتل ابن صفيه را به آتش بشارت ده»، اين مژده اي بود كه قبلا پيغمبر داده بود، و قاتل از خوارج بود كه در جنگ نهروان شركت كرد، و علي عليه السلام او را در بصره نكشت، زيرا مي دانست كه در فتنه نهروان كشته مي شود.

12- و اما اين كه، علي عليه السلام، مهاجم و فراري، و زخمي در نبرد صفين را مي كشت، و فراري جنگ جمل را تعقيب نمي كرد، و زخمي ايشان را نمي كشت، و هر كه سلاح مي افكند، و به خانه خود مي رفت، امان مي داد، سرش اين بود كه اهل جمل، رهبرشان [طلحه و زبير]، كشته شدند، و ديگر [پايگاه و تشكل و] جمعيتي نداشتند كه به آن بازگردند، [و فتنه را از سر گيرند،] همه دست از جنگ، و مخالفت، و پيمان شكني كشيده به خانه هاي خود برگشتند، راضي بودند كه كسي با آن ها كاري نداشته باشد، از اين رو حكم ايشان كه ديگر در انديشه يارگيري، [و جنگ مجدد نبودند،] برداشتن شمشير، و خودداري از آزارشان بود، اما اهل صفين به [پايگاه، و] اردوگاهي مجهز برمي گشتند، و رهبري داشتند كه اسلحه، زره، نيزه و شمشير برايشان فراهم مي كرد، و جوائز گرانبها به ايشان مي داد، و آذوقه برايشان تهيه مي ديد، بيماران را عيادت، و دست و پا شكستگان را شكسته بندي، و

زخمي ها را مداوا، و پياده ها را مركب، و برهنگان را جامه مي داد، و باز به ميدان نبرد مي فرستاد، از اين رو علي عليه السلام - كه به حكم خدا در نبرد با [سركشان] اهل توحيد آگاه بود - ميان اين دو گروه، برابر رفتار نكرد، بلكه حق را بر ايشان شرح مي داد، هر كه نمي پذيرفت با شمشير روبرو مي شد، مگر آنكه توبه مي كرد.

13- و اما مردي كه به لواط اقرار كند، اگر شاهدي در كار نباشد، و به دلخواه اقرار كند، حاكم شرعي كه از جانب خدا كيفر مي دهد، مي تواند بر او منت بگذارد، [و چون خود اقرار كرده، معافش دارد،] آيا نشنيده اي كه خداوند [به حضرت سليمان] مي فرمايد: «اين عطاي ما است...»، به همه پرسش هايت پاسخ داديم، اين را بدان.

و قال أيضا:

قال موسي بن محمد بن الرضا عليهم السلام: لقيت يحيي بن أكثم في دار العامة، فسألني عن مسائل فجئت الي أخي علي بن محمد عليهماالسلام فدار بيني و بينه من المواعظ ما حملني و بصرني طاعته، فقلت له: جعلت فداك! ان ابن أكثم كتب يسألني عن مسائل لأفتيه فيها، فضحك عليه السلام ثم قال: فهل أفتيته؟

قلت: لا، لم أعرفها. قال عليه السلام: و ما هي؟ قلت: كتب يسألني عن قول الله: (قال الذي عنده علم من الكتاب أنا آتيك به قبل أن يرتد اليك طرفك) [4] ، نبي الله كان محتاجا الي علم آصف؟ و عن قوله: (و رفع أبويه علي العرش و خروا له سجدا) [5] سجد يعقوب و ولده ليوسف و هم أنبياء؟ و عن قوله: (فان كنت في شك مما أنزلنا اليك فسئل الذين يقرؤن الكتاب) [6] من المخاطب بالآية؟

فان كان المخاطب النبي صلي الله عليه و آله فقد شك، و ان كان المخاطب غيره فعلي من اذا أنزل الكتاب. و عن قوله: (و لو أن ما في الأرض من شجرة أقلام و البحر يمده من بعده سبعة أبحر ما نفدت كلمات الله) [7] ما هذه الأبحر، و أين هي؟

و عن قوله: (و فيها ما تشتهيه الأنفس و تلذ الأعين) [8] ، فاشتهت نفس آدم عليه السلام أكل البر فأكل و أطعم، و فيها ما تشتهي الأنفس، فكيف عوقب؟!

و عن قوله: (أو يزوجهم ذكرانا و اناثا) [9] يزوج الله عباده الذكران، و قد عاقب قوما فعلوا ذلك؟

و عن شهادة المرأة، جازت وحدها، و قد قال الله: (و أشهدوا ذوي عدل منكم)؟ [10] .

و عن الخنثي و قول علي عليه السلام يورث من المبال، فمن ينظر اذا بال اليه مع أنه عسي أن يكون امرأة و قد نظر اليها الرجال، أو عسي أن يكون رجلا و قد نظرت اليه النساء، و هذا ما لا يحل، و شهادة الجار الي نفسه لا تقبل؟ و عن رجل أتي الي قطيع غنم فرأي الراعي ينزو علي شاة منها، فلما بصر بصاحبها خلي سبيلها فدخلت بين الغنم، كيف تذبح، و هل يجوز أكلها، أم لا؟

و عن صلاة الفجر لم يجهر فيها بالقراءة و هي من صلاة النهار، و انما يجهر في صلاة الليل؟

و عن قول علي عليه السلام لابن جرموز: بشر قاتل ابن صفية بالنار فلم يقتله و هو امام؟

و أخبرني عن علي عليه السلام لم قتل أهل صفين و أمر بذلك مقبلين و مدبرين، و أجاز علي الجرحي و كان حكمه يوم الجمل أنه لم

يقتل موليا و لم يجز علي جريح، و لم يأمر بذلك و قال: من دخل داره فهو آمن، و من ألقي سلاحه فهو آمن، لم فعل ذلك؟ فان كان الحكم الأول صوابا فالثاني خطأ؟ و أخبرني عن رجل أقر باللواط علي نفسه، أيحد، أم يدرأ عنه الحد؟ قال عليه السلام: اكتب اليه، قلت: و ما أكتب؟ قال عليه السلام: اكتب: بسم الله الرحمن الرحيم، و أنت فألهمك الله الرشد، أتاني كتابك، فامتحنتنا به من تعنتك لتجد الي الطعن سبيلا، ان قصرنا فيها، والله يكافيك علي نيتك، و قد شرحنا مسائلك فأصغ اليها سمعك، و ذلل لها فهمك، و أشغل بها قلبك، فقد لزمتك الحجة، والسلام. سألت عن قول الله جل و عز: (قال الذي عنده علم من الكتاب) فهو آصف بن برخيا، و لم يعجز سليمان عليه السلام عن معرفة ما عرف آصف، لكنه صلوات الله عليه أحب أن يعرف أمته من الجن و الانس أنه الحجة من بعده، و ذلك من علم سليمان أودعه عند آصف بأمر الله، ففهمه ذلك لئلا يختلف عليه في امامته و دلالته، كما فهم سليمان عليه السلام في حياة داود عليه السلام لتعرف نبوته و امامته من بعده، لتأكد الحجة علي الخلق. و أما سجود يعقوب عليه السلام و ولده فكان طاعة لله، و محبة ليوسف عليه السلام، كما أن السجود من الملائكة لآدم عليه السلام لم يكن لآدم عليه السلام و انما كان ذلك طاعة لله و محبة منهم لآدم عليه السلام، فسجود يعقوب عليه السلام و ولده و يوسف عليه السلام معهم كان شكرا لله باجتماع شملهم، ألم تره يقول في شكره ذلك الوقت: (رب قد آتيتني من الملك و علمتني من تأويل الأحاديث) [11] الي آخر الآية.

و

أما قوله: (فان كنت في شك مما أنزلنا اليك فسئل الذين يقرؤن الكتاب) [12] فان المخاطب به رسول الله صلي الله عليه و آله و لم يكن في شك مما أنزل اليه، و لكن قالت الجهلة: كيف لم يبعث الله نبيا من الملائكة اذا لم يفرق بين نبيه و بيننا في الاستغناء عن المآكل و المشارب و المشي في الأسواق؟

فأوحي الله الي نبيه: (فسئل الذين يقرؤن الكتاب) بمحضر الجهلة، هل بعث الله رسولا قبلك الا و هو يأكل الطعام و يمشي في الأسواق، ولك بهم أسوة. و انما قال: (فان كنت في شك) و لم يكن شك و لكن للنصفة، كما قال: (تعالوا ندع أبناءنا و أبناءكم و نساءنا و نساءكم و أنفسنا و أنفسكم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علي الكاذبين) [13] ، و لو قال عليكم لم يجيبوا الي المباهلة، و قد علم الله أن نبيه يؤدي عنه رسالاته، و ما هو من الكاذبين، فكذلك عرف النبي أنه صادق فيما يقول، ولكن أحب أن ينصف من نفسه.

و أما قوله: (و لو أن ما في الأرض من شجرة أقلام و البحر يمده من بعده سبعة أبحر ما نفدت كلمات الله) فهو كذلك لو أن أشجار الدنيا أقلام و البحر يمده سبعة أبحر، و انفجرت الأرض عيونا لنفدت قبل أن تنفد كلمات الله، و هي عين الكبريت، و عين اليمن [14] ، و عين البرهوت، و عين طبرية و حمة ماسبندان [15] وحمة افريقية يدعي لسان، و عين بحرون. و نحن كلمات الله التي لا تنفد، و لا تدرك فضائلنا. و أما الجنة: فان فيها من المآكل و المشارب و الملاهي ما تشتهي

الأنفس و تلذ الأعين، و أباح الله ذلك كله لآدم عليه السلام، و الشجرة التي نهي الله عنها آدم عليه السلام و زوجته أن يأكلا منها، شجرة الحسد عهد اليهما أن لا ينظرا الي من فضل الله علي خلائقه بعين الحسد فنسي و نظر بعين الحسد و لم يجد له عزما.

و أما قوله: (أو يزوجهم ذكرانا و اناثا) أي يولد له ذكور و يولد له اناث يقال لكل اثنين مقرنين زوجان كل واحد منهما زوج، و معاذ الله أن يكون عني الجليل ما لبست به علي نفسك تطلب الرخص لارتكاب المآثم: (و من يفعل ذلك يلق أثاما - يضاعف له العذاب يوم القيامة و يخلد فيه مهانا) [16] ان لم يتب. و أما شهادة المرأة وحدها التي جازت فهي القابلة جازت شهادتها مع الرضا، فان لم يكن رضا فلا أقل من امرأتين، تقوم المرأتان بدل الرجل للضرورة لأن الرجل لا يمكنه أن يقوم مقامها، فان كانت وحدها قبل قولها مع يمينها.

و أما قول علي عليه السلام في الخنثي، فهي كما قال: ينظر قوم عدول يأخذ كل واحد منهم مرآة، و تقوم الخنثي خلفهم عريانة و ينظرون في المرايا، فيرون الشبح فيحكمون عليه.

و أما الرجل الناظر الي الراعي و قد نزا علي شاة، فان عرفها ذبحها و أحرقها، و ان لم يعرفها قسم الغنم نصفين وساهم بينهما، فاذا وقع علي أحد النصفين فقد نجا النصف الآخر، ثم يفرق النصف الآخر، فلا يزال كذلك حتي تبقي شاتان فيقرع بينهما، فأيتها وقع السهم بها ذبحت و أحرقت، و نجا سائر الغنم.

و أما صلاة الفجر فالجهر فيها بالقراءة، لأن النبي صلي الله عليه و آله كان يغلس [17]

بها، فقراءتها من الليل. و أما قول علي عليه السلام: بشر قاتل ابن صفية بالنار، فهو لقول رسول الله صلي الله عليه و آله و كان ممن خرج يوم النهروان، فلم يقتله أميرالمؤمنين عليه السلام بالبصرة، لأنه علم أنه يقتل في فتنة النهروان. و أما قولك: ان عليا عليه السلام قتل أهل الصفين مقبلين و مدبرين، و أجاز علي جريحهم، و انه يوم الجمل لم يتبع موليا، و لم يجز علي جريح، و من ألقي سلاحه آمنه و من دخل داره آمنه، فان أهل الجمل قتل امامهم، و لم تكن لهم فئة يرجعون اليها، و انما رجع القوم الي منازلهم غير محاربين و لا مخالفين و لا منابذين رضوا بالكف عنهم، فكان الحكم فيهم رفع السيف عنهم و الكف عن أذاهم، اذ لم يطلبوا عليه أعوانا، و أهل صفين كانوا يرجعون الي فئة مستعدة، و امام يجمع لهم السلاح و الدروع و الرماح و السيوف و يسني لهم العطاء، يهيي ء لهم الأنزال، و يعود مريضهم، و يجبر كسيرهم، و يداوي جريحهم، و يحمل راجلهم، و يكسو حاسرهم، و يردهم فيرجعون الي محاربتهم و قتالهم، فلم يساو بين الفريقين في الحكم لما عرف من الحكم في قتال أهل التوحيد لكنه شرح ذلك لهم، فمن رغب عرض علي السيف أو يتوب من ذلك.

و أما الرجل الذي اعترف باللواط، فانه لم تقم عليه بينة و انما تطوع بالاقرار من نفسه، و اذا كان للامام الذي من الله أن يعاقب عن الله كان له أن يمن عن الله، أما سمعت قول الله: (هذا عطاؤنا) [18] ، قد أنبأناك بجميع ما سألتنا عنه، فاعلم ذلك [19] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] موسي

بن محمد بن الرضا عليه السلام، برادر حضرت هادي عليه السلام معروف به موسي مبرقع است، كه در قم مدفون است.

[2] يحيي بن اكثم تميمي، قاضي القضاة مأمون عباسي، و محبوب ترين كس نزد او بوده است، ابن خلكان و مسعودي گويند: كان ألوط قاض نعرفه في العراق.

[3] شايد بيروني خليفه باشد.

[4] النمل: 40.

[5] يوسف: 100.

[6] يونس: 94.

[7] لقمان: 27.

[8] الزخرف: 71.

[9] الشوري: 50.

[10] الطلاق: 2.

[11] يوسف: 101.

[12] الأنفال: 41.

[13] آل عمران: 61.

[14] في البحار: النمر.

[25] في البحار: ماسبذان.

[16] الفرقان: 68 و 69.

[17] الغلس بالتحريك: الظلمة آخر الليل، مجمع البحرين 2: 323، (غلس).

[18] ص: 39.

[19] تحف العقول: 356، علل الشرائع: 129 ح 1 مختصرا، تفسير القمي 2: 278 و تفسير العياشي 2: 128 ح 42 مع اختصار، بحارالأنوار 10: 386، و في العلل: حدثنا المظفر بن جعفر بن المظفر العلوي رضي الله عنه قال: حدثنا جعفر بن محمد بن مسعود، عن أبيه، قال: حدثنا علي بن عبدالله، عن بكر بن صالح، عن أبي الخير، عن محمد بن حسان، عن محمد بن عيسي، عن محمد بن اسماعيل الدارمي، عن محمد بن سعيد الاذخري.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

چون با اختلاف نقل شده، به شما برگردانيم؟

نوشته امام هادي عليه السلام در پاسخ كه من آن را خواندم اين بود: آنچه را كه مي دانيد سخن ما است، به آن عمل كنيد، و آنچه را نمي دانيد به ما برگردانيد.

قال الصفار:

حدثنا محمد بن عيسي قال: أقرأني داود بن فرقد الفارسي كتابه الي أبي الحسن الثالث عليه السلام، و جوابه بخطه.

فقال: نسألك عن العلم المنقول الينا عن آبائك و أجدادك، قد اختلفوا علينا فيه، كيف العمل به علي اختلافه؟ اذا نرد اليك؟ فقد اختلف فيه. فكتب و قرأته: ما علمتم أنه قولنا فالزموه، و ما لم تعلموا فردوه الينا [1] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] بصائر الدرجات 524 ح 26، مستطرفات السرائر: 584، بحارالأنوار 2: 241 ح 33، و 245 ح 55.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.

اگر حاجتي داشتي، لبان خود را بجنبان، كه پاسخت آماده است.

روي ابن حمزة:

عن محمد بن الفرج، قال: قال لي علي بن محمد عليهماالسلام: اذا أردت أن تسأل مسألة، فاكتبها وضع الكتاب تحت مصلاك، ودعه ساعة، ثم أخرجه و انظر اليه.

قال محمد: ففعلت، فوجدت جواب ما سألت عنه موقعا في الكتاب [1] .

قال المجلسي:

روي السيد ابن طاوس في «كشف المحجة» باسناده من كتاب «الرسائل» للكليني عمن سماه، قال: كتبت الي أبي الحسن عليه السلام: أن الرجل يحب أن يفضي الي امامه ما يحب أن يفضي الي ربه.

قال: فكتب: ان كان لك حاجة فحرك شفتيك، فان الجواب يأتيك [2] .

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پي نوشت ها:

[1] الثاقب في المناقب: 548 ح 7، كشف الغمة 2: 395، بحارالأنوار 50: 155 ح 41.

[2] بحارالأنوار 50: 155 ح 42، و 53: 306 و 94: 22 ح 18.

منبع: فرهنگ جامع سخنان امام هادي؛ تهيه و تدوين گروه حديث پژوهشكده باقر العلوم؛ مترجم علي مؤيدي؛ نشر معروف چاپ اول دي 1384.